1

‫ڪميونزم جا اصول‬
‫فريڊرڪ اينگلس‬

‫سوال ‪ : 1‬ڪميونزم ڇا آهي ؟‬

‫‪.‬جواب‪ :‬ڪميونزم مزدور طبقي جي نجات لء مخصوص حالتن جي سائنس آهي‬

‫سوال ‪ : 2‬پرولتاريه )مزدور( ڇا آهي ؟‬

‫جواب‪ :‬پرولتاريه سماج جو اهو طبقو آهي جيڪو پنهنجي گذران لء صرف ۽ صرف پنهنجي محنت‬
‫وڪڻي ٿو ۽ نه ڪنهن سرمائي جي سيڙپ مان حاصل ٿيل منافعي تي اهو ماڻهن جو اهو طبقو آهي جنهن‬
‫جي تقدير جنهن جو زندگي ۽ موت جنهن پورو وجود محنت جي طلب جي هجڻ تي منحصر آهي ان جو‬
‫گذران ڪاروبار جي مندي ٻاڙائي جي لهن چاڙهن تي آهي ۽ بي لغام مقابلي جي ڪشمڪش تي آهي ‪.‬‬
‫هڪ لفظ ۾ پرولتاريه پرولتاريه جو طبقو اوڻيه صدي ۽ اڄ جو طبقو آهي۔‬

‫سوال ‪ : 3‬ڇا ان کان اڳ پرولتاريه نه هوندو هو ؟‬

‫جواب‪ :‬نه غريب ۽ پورهيو ڪندڙ طبقو هن کان اڳ ۾ به موجود هوندو هو پورهيت طبقو انتهائي غريب‬
‫هوندو هو پر اهڙا غريب ۽ پورهيت جيئن مٿي ٻڌايو ويو آهي ته غربت جي حالتن ۾ رهندا هئا پر‬
‫‪.‬پرولتاريه )مزدور( موجود نه هئا جهڙي تهڙي مقابلي بازي آزادي بي لغام نه هوندي هئي‬

‫سوال ‪ : 4‬پرولتاريه ڪيئن پيدا ٿيو ؟‬

‫جواب‪ :‬پرولتاريه جي بنياد ‪ 18‬صدي جي پوئين اڌي ڌاري انگلينڊ جي صنعتي انقلب جي دوران پيو‪،‬‬
‫جيڪي دنيا جي سڀني مهذب ملڪن ۾ دهرايو ويو هي صنعتي انقلب ٻاڦ جي انجڻ جي ايجاد سان‬
‫شروع ٿيو هو ۽ ٻين مختلف اڻندر ميڪنڪل مشينن جي وجود ۾ اچڻ سان ٿيو هو ‪ .‬اهي مشينون‬
‫مهانگيون هجڻ جي ڪري صرف سرمائيدار طبقو ئي لڳائي سگهندو هو جيئن اڳتي هلي پوري پيداواري‬
‫‪.‬طريقي کي بدلئي ڇڏي‬
‫انهن سرمائيدارن پورهيتن کي فارغ ڪري ڇڏيو ڇو ته مشينون گهٽ لڳت سان ۽ مهارت سان گهڻي‬
‫پيداوار ڪنديون جيڪي مزدور اڏائن هٿن سان ڪري نه سگهندا هئا مشينن صنعتن جو ڪنٽرول‬
‫سرمائيدارن جي هٿن ۾ ڏيئي ڇڏيو ۽ سندن هٿن جي اوزارن اڏائڻ وغيره کي ڪاٻاڙي مال بڻائي ڇڏيو‬
‫اهڙي طرح سرمائيدارن هر شيء جو قبضو حاصل ڪري ورتو ۽ مزدورن جي لء ڪجه به نه بچايو‬
‫انهيء عمل دوران ڪپڙي جي پيداور لء فيڪٽري جو نظام متعارف ڪرايو ويو هڪ دفعي مشين ۽‬
‫فيڪٽري سسٽم جي متعارف ڪرائڻ واري قدم کانپوء صنعتن جي هر شعبي پيداوار جا نوان طريقا‬
‫متعارف ڪرايا ويا ‪،‬ڪتاب سازي ‪،‬پرٽنگ ۽ ڌاتن جي پيداوار وغيره محنت کي وڌ کان وڌ تقسيم ڪيو‬
‫ويو ته جيئن پورهيت جيڪا شيء مڪمل طور پاڻ ٺاهيندو هو ان شيء جي صرف هڪ حصي تي ڪم‬
‫ڪندو محنت جي تقسيم پيداوار ۾ تيزي ۽ نتيجي طور قيمتن ۾ گهٽتائي آندي ان پورهيت جي انفرادي‬
‫سرگرمي کي گهٽائي سادو ڪري ڇڏيو ۽ لڳاتار مڪينڪل عملداري نه فقط اڳي وانگر پر اڳي کان به‬
‫‪. .‬بهتر انداز ۾ ٿي پئي سگهي‬
‫اهڙي طرح اهي سڀ صنعتون ٻاڦ جو مشينون اسٽيم پاور جي قبضي هيٺ اچي ويون مشين ۽ فيڪٽري‬
‫سسٽم جي قبضي هيٺ اچي ويون‪ ،‬جيئن هن کان اڳي اڏائڻ ۽ هٿ سان هلندڙ ميشنون ڪنديون هيون‬
‫ساڳي وقت اهي مڪمل طرح وڏن سرمائيندارن جي قبضي ۾ اچي ويا انهن صعنتن ۾ پڻ مزدور پنهنجي‬
‫رهي سهي آزادي به وڃائي ڇڏي ننڍن صنعتن کان سواء دستڪار پڻ هوريان هوريان صنعتن جي نظام‬
‫جي بلدستي ۾ ايندا هئا پڻ وڏن سرمائيندارن ننڍن خود مختيار دستڪارن کي وڏا وڏا دڪان قائم ڪري‬
‫جتي محنت جي تقسيم قيمتون گهٽ ٿي سگهيون ٿي جمع ڪري ڇڏيون يا بي دخل ڪري ڇڏيو‬
‫اهڙي طرح اسين آخري صنعتي تي اچون ٿا ته مهذب ملڪن ۾ پيدارو جا سڀ شعبا فيڪٽرين سان‬
‫سلهاڙيل هوندا آهن جتي ننڍن دستڪارن ڪاريگرن جي جاء تي وڏا وڏا صنعتي مرڪز پيداوار ڪندا‬
‫آهن هن عمل جي ذريعي وچولو طبقو ۽ ننڍيون صنعتون تباهي ڏانء ڌڪبيون رهنديون آهن پورهيتن‬
‫جي اڳوڻي حالت تبديل ٿيندي آهي ۽ ٻه نوان طبقا وجود ۾ ايندا آهن جيڪي آهستي آهستي ٻين سڀن طبقن‬
‫کي ڳڙائي ويندا آهن؛‬
‫‪-‬وڏن سرمائيدرن جو طبقو ‪1‬‬
‫وڏن سرمائيدار جو طبقو جيڪو سڀن مهذب ملڪن ۾ هن وقت تائين گذران جي سڀن وسلين تي قابض‬
‫آهي اهو بورجوازي جو طبقو آهي‬
‫مڪمل طور تي ملڪيت کان وانجهيل طبقو جيڪو پنهنجي پيٽ گذر لء ڪنهن برجوازي وٽ ‪2-‬‬
‫پنهنجي محنت جي لء يا محنت جي قوت وڪڻڻ جا موقعا تلش ڪري ٿو هن طبقي کي ئي پرولتاريه‬
‫‪.‬جو طبقو )مزدور( چيو وڃي ٿو‬

‫سوال ‪ :5‬ڪهڙين حالتن ۾ مزدور طبقي جي محنت جو يا محنت جي قوت جو وڪرو ڪنهن سرمائيدار‬
‫يا بورجوازي وٽ ٿيندو آهي ؟‬

‫جواب ‪ :‬محنت )محنت جي قوت( ٻين جنسن وانگر هڪ جنس آهي ان جي قيمت مقررهوندي آهي‬
‫تنهنڪري ٻين جنسن وانگر محنت جي مقرري به ساڳيو ئي قانون آهي وڏين صعنتن جي بلدستي هيٺ‬
‫قيمتون به آزادي مقابلي جيڪو هڪ ۽ ساڳي شيء آهي جيئن اسان اڳتي ڏسنداسين مجموعي طور‬
‫هيمشه پيداوار جي لڳت جي برابر هونديون آهن تنهنڪري محنت جي پيداوار جي لڳت جي برابر‬
‫آهي ‪ .‬محنت جي قوت جي پيداوار جي لڳت فقط ان رقم جي برابر آهي جيڪا پورهيت جي گذران ۽‬
‫پورهيت کي بک مرڻ کان روڪڻ لء هوندي آهي تنهنڪري محنت جو معاوضو يا پگهار گهٽ کان‬
‫گهٽ هوندو آهي جيئن ته ڪاروبار ڪڏهن بهتر هوندو آهي ۽ ڪڏهن ٻاڙائي هوندي آهي ته پورهيت‬
‫کي به ان حساب سان گهٽ يا وڌ اجرت ملندي آهي جهڙي طرح فيڪٽري جو مالڪ پنهنجي منصوعات‬
‫جو معاوضو ڪڏهن گهٽ ڪڏهن وڌيڪ کڻندو آهي پر جيئن ته فيڪٽري جو مالڪ ڪاروبار سٺو‬
‫هجي يا خراب پيداوار جي لڳت جي سراسري جي حساب سان منافعو کڻندو آهي تنهن ڪري مزودر‬
‫کي هن جي سراسري حساب سان گهٽ ۾ گهٽ ملندو هي معاشي قانون پوري قوت سان لڳو ٿيندو آهي‬
‫‪.‬جڏهن وڏي صنعت پيداوار جي سڀني ذريعن تي قابض ٿيندي آهي‬

‫سوال ‪ :6‬صنعتي انقلب کان اڳ ڪهڙي قسم جو پورهيت طبقو موجود هوندو آهي؟‬

‫جواب‪ :‬سماجي ترقي جي جي مختلف ڏاڪن تي مدار رکندڙ محنت ڪش طبقا مختلف حالتن ۾ رهيا آهن‬
‫۽ حڪمران طبقي ۽ ملڪيت جي مختلف رشتن ۾ رهيا آهن قديم زماني ۾ پورهيت پنهنجي مالڪن جا‬
‫غلم هوندا هئا جيئن اڄ به ڪن پٺ تي پيل ملڪن ۾ آهن ايتري تائين جو ڏکڻ آمريڪا ۾ اڄ تائين )‬

‫‪3‬‬
 ‫‪ (1847‬غلم آهن وچئين دور ۾ پورهيت زميندار آپي شاهي جا غلم هوندا هئا جهڙي طرح اڃا تائين‬
‫هنگري پولينڊ ۽ روس ۾ آهن ان کان علوه وچين دور ۾ ۽ صنعتي انقلب تائين شهرن ڏانهن سفر ڪري‬
‫وچولي طبقي جا هنر مند ٿيا آهستي آهستي دستڪاري جي ترقي سان هنر مند ڪاريگر پيدا ٿيا جيڪي‬
‫‪.‬سرمائيدارن وٽ ڪم ڪندا هئا‬

‫سوال ‪ : 7‬مزودر ۽ غلم ۾ ڪهڙو فرق آهي ؟‬

‫جواب‪ :‬غلم هميشه جي لء وڪرو ٿيندو آهي جڏهن ته مزودر پاڻ کي هر ڏينهن ۽ هر ڪلڪ جي‬
‫حساب سان وڪرو ڪندو آهي غلم پنهنجي مالڪ جي پنهنجي ملڪيت هوندو آهي هن جي زندگي‬
‫ڪيتري ڏکي ۽ تڪلف ده هوندي يا سکي هوندي ان جو دارو مدار مالڪ مفادتي هوندو حيثيت ۾ پوري‬
‫سرمائيدار طبقي جي ملڪيت هوندو آهي جڏهن محنت ڪش طبقي جي تحفظ سان واڳيل آهي غلم‬
‫مقابلي بازي کان ٻاهر هوندو آهي مزدور ان ۾ )مقابلي بازي ( موجود هوندو آهي مقابلي بازي جهٽڪا‬
‫برداشت ڪندو آهي غلم جي حيثيت جي جاندار جنس واري هوندي آهي ۽ هو سماج جو فرد نه هوندو‬
‫آهي جڏهن ته مزدور کي انسان جي طور تي سماج جي فرد جي حيثيت حاصل آهي غلم‪ ،‬مزدور کان‬
‫بهتر وجود رکي سگهي ٿو تنهن هوندي مزدور جي سماجي ترقي جي اعلي درجي جو حصو آهي تنهن‬
‫ڪري غلم کان مٿانهون آهي غلم پاڻ ذاتي ملڪيت واري جنسي غلمي مان نجات ڏياري ٿو ۽ پاڻ کي‬
‫مزدور بنائي ٿو جڏهن ته مزودر پنهنجو پاڻ کي پوري ذاتي ملڪيت واري نظام کي ختم ڪري آزاد‬
‫‪.‬ڪري سگهي ٿو‬

‫سوال ‪ 8 :‬ڪهڙي طرح مزدور زرعي غلمي کان مختلف آهي ؟‬

‫جواب‪ :‬زرعي غلمي کي پيداواري ذريعن جي مالڪي ڏني ويندي آهي زمين جو ٽڪرو حصيداري تي‬
‫يا مزدوري ڏني ويندي آهي مزدور پيداواري اوزارن سان ڪم ڪندو آهي جيڪي ڪنهن ٻئي جا هوندا‬
‫آهن ۽ پيدار جا واپسي عيوض ڪنهن ٻئي جي خاطي ۾ ڪم ڪندو آهي زرعي غلم ڏيئي ۽ مزدور وٺي‬
‫ٿو زرعي غلم جو وجود محفوظ هوندو آهي مزدور جو نه ‪،‬زرعي غلم هر قسم جي مقابلي کان ٻاهر‬
‫هوندو آهي ۽ مزودر مقابلي بازي ۾ رهندو آهي زرعي غلم شهرن ڏانهن ڀڄي ۽ ڪاريگر ٿي پاڻ کي‬
‫آزاد ڪرائي ٿو يا ننڍو زميندار ٿئي يا جاگيدار کي بي دخل ڪري ان جي جاء تي پاڻ کي ملڪيت دار‬
‫بڻائي مختصر لفظن ۾ هڪ يا ٻي طرح پاڻ کي ملڪيت دار طبقي ۾ بدلئي مقابلي بازي ۾ اچي مزدور‬
‫‪.‬پاڻ کي مقابلي بازي ختم ڪري ذاتي ملڪيت طبقاتي تضاد کي ختم ڪري آزاد ڪري ٿو‬

‫سوال ‪ :9‬پرولتاريه )مزدور(‪ ،‬ڪاريگر کان ڪيئن مختلف آهي ؟‬

‫جواب ‪ :‬پرولتاريه جي ڀيٽ ۾ نام نهاد ڪاريگر‪ ،‬جنهن حالت ۾ هو هاڻي موجود آهي‪ ،‬پوئين صدي‬
‫)اڙهين صدي( ۾ هر هند موجود هو‪ ،‬۽ هاڻي به هت هتت موجود آهي‪ ،‬هو عارضي طور پرولتاري آهي‪.‬‬
‫پر هن جو مقصد پاڻ ناڻو حاصل ڪري ٻين پورهيتن جو استحصال ڪرڻ هوندو آهي‪ .‬جتي گلڊ موجود‬
‫آهن يا وري جتي گلڊ جي پابندين جي ڪري اڃان فيڪٽري واري پيداوار شروع نه ٿي آهي يا اڃان‬
‫مقابلي بازي نه متي آهي‪ ،‬اتتي اڪثر ڪري هو هن مقصد ۾ ڪامياب به ٿي ويندو آهي‪ .‬پر جئين ئي‬
‫دستڪاري واري پيداوار ۾ فيڪٽري واري پيداوار داخل ٿئي ٿي ۽ مقابلي بازي شروع ٿئي ٿي‪ ،‬اهو پيش‬
 ‫منظر ڌندلئڻ لڳي ٿو ۽ ڪاريگر ڏينهون ڏينهن پرولتاريه ۾ تبديل ٿيڻ لڳي ٿو‪ .‬انهي ڪري ڪاريگر‬
‫پنهنجي پجڻ کي آزاد ڪندي يا ته سرمايه دارن جي صف ۾ شامل ٿي وڃي ٿو يا وري عام مڊل ڪلس‬
‫جو حصو بنجي وڃي ٿو يا ٻي صورت ۾ )جئين اجڪلهه عام آهي( مقابلي بازي جي ڪري پرولتاريه‬
‫جو حصو بنجي وڃي ٿو‪ .‬آخري صورت ۾ هو پرولتاري تحريڪ )ڪميونسٽ تحريڪ( ۾ شامل ٿي پاڻ‬
‫‪.‬کي آزاد ڪرائي سگهي ٿو‬

‫سوال ‪ : 10‬مزدور ننڍي صنعت ۾ ڪم ڪندڙ پورهيت کان ڪيئن مخلتف آهي ؟‬

‫جواب‪ :‬سورهين صدي کان ارڙهين صدي تائين دستڪاري صنعت ۾ پورهيت گهڻو ڪري پنهنجي‬
‫پيداوري اوزارن جو مالڪ هوندو آهي ‪،‬هن جو چورخو هن جي ڪٽنب جي لء اڏاڻو ۽ ننڍو زمين جو‬
‫ٽڪرو جيڪو هو پنهنجي گهر جي ڀر ۾ آباد ڪندو هو‪ .‬مزدور)صنعتي( اهڙي ڪنهن شيء جو مالڪ‬
‫نه آهي‪ ،‬دستڪاري دور ۾ ورڪر گهڻو وقت مالڪ ٿي رهندو هو ‪ ،‬۽ گهڻو ڪري پنهنجي زمينداري يا‬
‫مالڪ سان پدرانه رشتي ۾ ڳنڍيل رهندو هو‪ ،‬پرولتاريه مزدور اصولي طور وڏن شهرن ۾ رهي ٿو ۽ هن‬
‫جو پنهنجي مالڪ سان صرف پيسن جو رشتو آهي‪ .‬وڏين صنعتن ۾ دستڪاري دور جي پورهيت کي‬
‫‪.‬پدري حالتن کان ڪڍي ذاتي ملڪيت کان محروم ڪري پرولتاري بنايو ويندو آهي‬

‫سوال ‪ : 11‬صنعتي انقلب ۽ سماج جي بورجوازي پرولتاري طبقن ۾ ورهائجڻ جا ڪهڙا نتيجا نڪتا؟‬

‫جواب‪ :‬پهريون ؛ مشيني پيداور جي ڪري صنعتي پيدوار جي قيتمن ۾ لڳاتار گهٽتائي جو نتيجو اهو‬
‫نڪتو جو هٿ سان ڪيل پيداوار جي پراڻي صنعت مڪمل طور تباه ٿي وئي سڀ نيم وحشي ملڪ‬
‫جيڪي هن کان اڳ تقريبن تاريخ انقلب سان پيدا ٿيا ۽ جن جي صنعت هيل تائين هٿ جي پورهئي تي‬
‫ٻڌل هئي گمنامي مان ٻاهر نڪري آيا انهن انگريزن جي سستي پيداوار خريد ڪئي ۽ پنهنجي دستڪارن‬
‫کي تباهي ڏانهن ڌڪي ڇڏيو اهڙي طرح اهي ملڪ جيڪي ٽي هزار سالن تائين ترقي نه ڪري سگهيا‬
‫جيئن انڊيا پوري طرح تبديلي ويجهو پهچي چڪو آهي اهو عمل ايترو تيز ٿي ويو آهي جو جيڪا مشين‬
‫انگلنڊ ۾ ايجاد ٿئي ٿي اها هڪ سال جي اندر چائينا جي اندر لکين پورهتين کي ڦري لٽي ماني ڳڀي کان‬
‫محروم ڪري ڇڏي ٿي ان طريقي سان وڏي صنعت ڌرتي جي سڀني قومن کي ويجهو ڳانڍاپي ۾ آندو آهي‬
‫سڀن ننڍن مقامن مارڪيٽن کي پري اڇلئي دنيا جي هڪ مارڪيٽ ۾ گڏ ڪيو آهي هر طرف ترقي ۽‬
‫تهذيب ڦهلئي آهي ۽ اهڙي صورت حال پيدا ڪئي آهي جنهن ۾ تهذيب يا فته ملڪن ۾ هر ڳاله جو اثر‬
‫‪.‬ٻين ملڪن ۾ ٿئي ٿو‬
‫تنهن ڪري هن وقت )‪ (1848‬جيڪڏهن انگلنڊ يا فرانس جا پورهيت پاڻ کي آزاد ڪرائين ٿا ته ٻين‬
‫ملڪن ۾ پڻ انقلب جو سبب بڻجي سگهن ٿا دير بدير ضروراتي پورهيتن جي ڇوٽڪاري تي ختم ٿيندو‬
‫ٻيو ته ‪ :‬هر هنڌ جتي به ننڍي دستڪاري جي صنعت جي جاء وڏي صنعت والري آهي ان وڏن اميرن ۽‬
‫بورجوازي جي طاقت کي وڏي پيماني تي وڌايو آهي ۽ ان کي بورجوازي کي ڌرتي جو بالدست طبقو‬
‫بڻايو آهي هن جو نتيجو اهو نڪتو آهي ته جتي به هي عمل ٿيو آهي اتي بورجوازي سياسي اقتدار‬
‫پنهنجي هٿن ۾ ورتو آهي ۽ پنهنجي چوڌاري اڳواڻ حڪمران طبقا امير ۽ ننڍا صنتعڪار ۽ انهن جا‬
‫نمائندا گڏ ڪري مڪمل بادشاهت پيدا ڪئي آهي بورجوازي اميرن آپيشاهي جي حڪمرانن جي طاقت‬
‫کي زمين جي تقسيم ۽ وڪرو وارا قانون ختم ڪري ۽ اميرن جون سڀ مراعتون ختم ڪرڻ جي ذريعي‬
‫تباه ڪيو انهن دستڪارن جي هڪ هٽي ۽ مڊل ڪلس جي طاقت ٽوڙي ان کي تباه ڪري ڇڏيو ان‬
‫ٻنهي جي جاء جي تي انهن بوجوازي آزاد مقابلي کي قائم ڪيو يعني اهي سماجي حالتون پيدا ڪيون‬

‫‪5‬‬
 ‫جنهن ۾ هر هڪ کي اهو حق آهي ته هو پيداور جو ڪهڙو به شعبو کڻي ۽ جنهن ۾ هن کي ڪو به‬
‫روڪي نٿو سگهي سواء ضروري سرمائي جي تنهنڪري آزاد مقابلو هڪ اعلن آهي ته هاڻي کان پوء‬
‫سماج جي ميمبرن صرف اوستائين نا برابر آهن جيستائين سرمايو نا برابر آهي آزاد مقابلو وڏي صنعت‬
‫جي شروع ڪرڻ جي لء ضروري آهي ڇاڪاڻ ته فقط اهو ئي شرط آهي جنهن ۾ وڏي صنعت ترقي‬
‫ڪري ٿي ان کان پوء بوجوازي اميرن ۽ ڪاريگر طبقي جي سماجي طاقت کي ۽ ان جي سياسي طاقت‬
‫کي تباه ڪرڻ ڏانهن وڌيو جيئن هن بورجوازي سماج ۾ پاڻ کي فرسٽ ڪلس بنايو هو تهڙي طرح‬
‫سياسي طرح پاڻ کي ذريعي ڪو جنهن جو بنياد قانون جي نظر ۾ شهري برابر ۽ آزاد مقابلي جي قانوني‬
‫‪.‬مڃتا ٿي آهي‬
‫يورپ ۾ هن قسم جي حڪومت ۽ بادشاهت جي شڪل ۾ ٺاهي وئي انهن آئيني بادشاهتن ۾ فقط ان کي راء‬
‫دهي جو حق هو جن وٽ سرمائي جو جو مخصوص مقدار هجي يا فقط بوجوازي اهي بورجوازي‬
‫نمائندا چونڊين ٿا ۽ اهي بورجوازي نمائندا ٽيڪس ڏيڻ کان انڪار واري حق جي ذريعي بورجوا‬
‫‪.‬حڪومت قائم ڪن ٿا‬
‫ٽيون ته هر هنڌ جي اهي بورجوازي کي ترقي ڏياري ٿو ان حساب سان پرولتاريه کي به وڌائي ٿو ساڳي‬
‫رفتار سان جيئن بورجوازي امير ترين ٿيندو وڃي ٿو تيئن پرولتاريه جو تعداد وڌندو وڃي ٿو جنهن قدر‬
‫ان ڳاله جو تلعق آء ته پرولتاريه کي سرمايو ئي اجرت تي رکندو آهي انهن حد تائين اهو چئي سگهجي‬
‫‪.‬ٿو ته جيتري سرمائي واڌ ٿيندي اترو پرولتاريه جي واڌ ٿيندي‬
‫ساڳئي وقت اهو بروجوازي پرولتاريه کي وڏن شهرن ۾ گڏ ڪري ٿو جي صنعت کي تمام منافعي بخش‬
‫بڻائي سگهي هڪ هنڌ گڏ ٿيڻ واري ذريعي پرولتاريه کي پنهنجي طاقت جو احساس ٿئي ٿو وڌيڪ نيون‬
‫مشينون ايجاد ٿين ٿيون ۽ دستڪاري کي به دخل ڪن ٿيون صنعت جيترو ترقي ڪري ٿي اوترو اجر تن‬
‫کي گهٽ کان گهٽ ڪري ٿي اهڙي طرح مزدور جي حالت ناقابل برداشت بڻجو وڃي اهڙي طرح اهو‬
‫هڪ پاسي وڌندڙ بي اطمناني ٻئي پاسي پرولتاريه جي وڌندڙ طاقت سماج کي پرولتاريه جي انقلبي‬
‫‪ .‬عمل مان گذاري ٿو‬

‫سوال ‪ : 12‬صنعتي انقلب جا ٻيا ڪهڙا نتيجا نڪتا؟‬

‫جواب ٻاڦ جي انجڻ جي ذريعي جي صنعت پيدا ٿي جنهن جي ذريعي اها محدود وقت ۾ بي حساب‬
‫صنعتي پيداوار ڪري سگهي ٿي آزاد مقابلو جيڪو وڏي صنعت جو لزمي حصو آهي جلد ئي آسان پيدا‬
‫وار جي نتيجي ۾ شديد خصوصيت پيدا ڪري ڪيترن ئي ساڳئي قسم جي انڊسٽري ورتي ۽ ٿوري ئي‬
‫وقت ۾ ضرورت کان وڌيڪ پيدا ڪندا هئا نتيجو اهو نڪرندو هو مصنوعات وڪرو نه ٿي سگهنديون‬
‫هيون ۽ نام نهاد مالي بحران پيدا ٿيو فيڪٽريون بند ٿينديون هيون ڪارخانن جي مالڪن جو ڏيوالو‬
‫نڪري ويندو هو ۽ پورهيت روزي کان محروم ٿيندا هئا هر طرف سخت پريشاني جو عمل هو ڪجه‬
‫وقت کان پوء اضافي پيداوار وڪرو ٿي فيڪٽريون وري هلنديون اجرتون آهستي آهستي وڌنديون‬
‫ڪاروبار اڳي کان وڌيڪ هوندو هو پر گهڻي عرصي لء نه وري ڪيتريون مصنوعات گڏ ٿي وينديون‬
‫هيون ۽ اڳي وانگر وري نئون بحران پيدا ٿيندو هو هن صدي جي شروعات کان صنعتون پنهنجي‬
‫خوشحالي ۽ بحران جي دور ۾ اڳتي پوئتي ٿينديون رهيون اهڙو بحران هر پنجن سالن کان ستن سالن جي‬
‫دوران ٿئي ٿو ۽ پاڻ سان هر دفعي مزدور طبقي لء مشڪلتون عام انقلبي اڀار ۽ خود سماج جي لء‬
‫‪.‬خطرا کڻي اچي ٿو‬

‫سوال ‪ : 13‬انهن لڳاتار ماليتي بحرانن جونتيجو ڇا نڪري ٿو؟‬

 ‫جواب‪ :‬پهرين محلي ۾ ان آزاد مقابلي کي جنم ڏنو وڏين صنعتن ان کي ختم ڪيو مقابلي بازي ۽ فردن‬
‫جي طرفان صنعتي پيداوار جو ڪنٽرول منتشر ٿي ويو آهي جنهن کي اهو ضرور ٽوڙيندو وڏي صنعت‬
‫جيستائين اها موجوده بنياد تي جاري رهي ٿي پنهنجو پاڻ کي پنجن ستن سالن جي ساختي بحرانن جي‬
‫ذريعي ئي قائم رکي سگهي ٿي جنهن سان برجوازي سان نه صرف پرولتاريه کي سورن ۾ وجهندي پر‬
‫پوري تهذيب ۽ برجوازي جي وڏي تعداد کي به تباه ڪندي تنهنڪري وڏي صنعت کي يا ته پنهنجو‬
‫وجود ختم ڪرڻو پوندو جيڪو قطعي ناممڪن آهي يا ته ان مقابلي بازي کي هڪ نيئن سماجي تنظيم‬
‫‪.‬هڪ خاص منصوبي تحت ان کي پنهنجي ضابطي ۾ رکي ۽ عوام جي ضرورت مطابق عمل ۾ آڻي‬
‫وڏي صنعت پيداوار ۾ بي حساب اضافو ڪري ضرورتون پوريون ڪري سگهجن ٿيون جنهن سان ‪2-‬‬
‫سماج جو هر فرد ان قابل ٿي ويندو ته هو پنهنجون سڀ صلحيتون قابليتون آزادي سان وڌائي ته جيئن‬
‫وڏي صنعت جي خاصيت جي ڪري سماج مشڪلتن ۽ مالياتي بحرانن ۾ مبتل ٿي ويو هو نئون سماجي‬
‫نظام انهن کي ختم ڪندو ۽ سرمائيداري جي خوشحالي ۽ بحراني ڪيفيتن کي ختم ڪندو صاف ظاهر‬
‫آهي ته پوء جيڪي سماجي برايون سماجي نظام نه هئڻ ڪري هيون اهي سماجي نظام جي ذريعي ختم‬
‫‪.‬ٿي وينديون‬
‫سوال ‪ : 14‬هي نئون نظام ڪهڙي قسم جو هوندو؟‬

‫جواب‪ :‬اهو سڀ کان پهرين صنعت ۽ پيداوار جي سڀني شعبن کي مقابلي باز فردن جي هٿن مان کسي‬
‫سماج جي پنهنجي ڪنٽرول ۾ ڏيندو )يعني سماج جي بحيثيت مجموعي ( عام منصوبي جي مطابق سماج‬
‫جي سڀني ميمبرن جي شرڪت سان عمل ۾ آڻيندو اهڙي طرح اهو مقابلي کي ختم ڪندو ۽ تعاون کي‬
‫عمل ۾ آڻيندو تنهنڪري ذاتي ملڪيت ختم ڪرڻ لزمي آهي ۽ ان جي جاء تي پيداوار جي ذريعن ۽‬
‫ورهاست جي سڀني شين کي باهمي مهائدي تحت جنهن کي اجتماعي ملڪيت به سڏجي ٿو سماج جي‬
‫ڪنٽرول ۾ ڏنو ويندو ذاتي ملڪيت جو خاتمو دراصل سماجي تبديلي جو مختصر دائرو آهي جيڪي‬
‫‪.‬صنعتي ترقي جي ڪري ضروري آهي اهو ئي ڪميونسٽن جو اهم مطالبو آهي‬

‫سوال ‪ : 15‬ڇا هن کان اڳ ذاتي ملڪيت جو خاتمو ممڪن نه هو؟‬

‫جواب‪ :‬نه‪ ،‬سماجي نظام جي هر تبديلي ملڪيت جي شڪلين ۾ بنيادي تبديلي پيدا واري قوتن جي پيدائش‬
‫جو لزمي نتيجو هئي جيڪا پراڻي ملڪيتي شڪلين سان ضابطي ۾ نه اچي سگهي ها اهڙي طرح خود‬
‫ذاتي ملڪيت به وجود ۾ آئي جڏهن وچين دور جي آخر ڌاري دستڪاري ۾ پيداوار جو نئون طريقو پيدا‬
‫ٿيو هو جيڪو خود جاگير ملڪيت ۽ ڪاريگرن جي هڪ هٽي سان مطابقت ۾ نه هو پوء پيداواري‬
‫طريقي جي نيئن شڪل اڀري جنهن پراڻين ملڪيتي شڪلين کي ختم ڪيو هو ۽ پنهنجي جديد ذاتي‬
‫ملڪيت وارو نظام پيدا ڪيو ننڍي صنعت ۽ وڏي صنعت جي اوسر جي شروعاتي دور ۾ ذاتي ملڪيت‬
‫کانسواء ڪو ٻيو طريقو ممڪن نه هو جيستائين پيدوار سڀن ضرورتن لء پوري نه ٿي وڃي نه فقط‬
‫ضرورتن لء پر سماجي سرمائي اضافي لء جهجهي مقدار ۾ گڏ ٿي وڃي ۽ پيداواري قوتن جي ترقي‬
‫لء پڻ اوستائين هڪ طبقو انهن پيداوري قوتن کي ڪنٽرول ڪرڻ لء ضرور موجود هجي ۽ هڪ‬
‫غريب استحصال شده طبقو پڻ موجود هجڻ ضروري آهي انهن طبقن جي ڪردار جو دارو مدار‬
‫پيداوار جي ترقي جي ڏاڪي تي آهي وچون دور زراعت تي ڀاڙيندو هو جنهن ۾ غلم ۽ آقا هوندا هئا ان‬
‫کانپوء جي شهري وچين دور ۾ اسان کي ڪاريگر ۽ انهن ستريهن صدي ۾ ننڍيون صنعتون ۽ هٿ سان‬
‫ڪم ڪندڙ پورهيت ۽ اوڻهين صدي ۾ وڏا صنعت ڪار ۽ صنعتي مزدور آهن صاف ظاهر آهي ته‬

‫‪7‬‬
‫شروع کان هن وقت تائين پيداواري قوتون ايتري ترقي يافته نه هيون جو سڀني جي ضرورتن مطابق پيدا‬
‫ڪري سگهن ۽ ذاتي ملڪيت پيداوري قوتن پيرن جي زنجير بنجي ويئي هجي پر هاڻي جڏهن‬
‫سرمائيداري ۽ پيداواري قوتون پيدا ٿي ويون آهن جن سان پيداواري قوتن کي محدود وقت ۾ حساب‬
‫وڌائي سگهجي ٿو ۽ جڏهن اهي پيداور واري قوتون جن سرمائيدارن جي هٿن ۾ گڏ ٿي ويون آهن جڏهن‬
‫ته عوام جو وڏو تعداد مزدور طبقي ۾ شامل ٿي ويو ۽ سندن حالت ناقابل برداشت حد تائين خراب ٿي‬
‫چڪي آهي ۽ بورجوازي جو دولت ڏينهون ڏينهن وڌندي ٿي رهي ۽ انهن اجگر جيڏن پيداواري قوتن‬
‫ذاتي ملڪيت ۽ بورجوازي کي ان حد تائين ختم ڪري ڇڏيو آهي جو هر لمحي اهي سماجي نظام کي‬
‫دهرم برهم ڪريو ڇڏي تنهن ڪري ذاتي ملڪيت جو خاتمو نه صرف ممڪن آهي پر انتهائي ضروري‬
‫‪.‬پڻ آهي‬

‫سوال ‪ : 16‬ڇا ذاتي ملڪيت جو خاتمو پر امن طريقي سان ٿيندو؟‬

‫جواب‪ :‬اها خواهش آهي ته ذاتي ملڪيت جو خاتمو پر امن طريقي سان ٿئي ۽ ڪميونسٽ پهريان‬
‫هونداجيڪي انهيء طريقي )پرتشدد( جي مخالفت ڪندا ۽ ڪميونسٽن کي انهيءڳاله جي به پوري ڄاڻ‬
‫آهي ته سازشون نه رڳو بيڪار آهن پر نقصاندار به آهن اهو به ڄاڻين ٿا ته بين القوامي انقلب ڄاڻي‬
‫واڻي نه ٿيندا آهن پر اهي جتي ڪٿي ۽ هر وقت انهن حالتن جولزمي نتيجو هوندا آهن جيڪي مڪمل‬
‫طورتي ڪنهن فرد يا پارٽين جي هدايت کان آزاد هوندا آهن پر ساڳي وقت ڪميونسٽن کي اهابه خبر‬
‫آهي ته سڀني تهذيبي ملڪن ۾ پرولتاريه کي پر تشدد انداز ۾ دٻايوويو آهي ۽ اهڙي ريت ڪميونسٽن جا‬
‫دشمن پوري طاقت کان انقلب کي لزمي طورپر تشدد بڻائيندا جڏهن دٻيل پرولتاريه کي پر تشدد انقلب‬
‫‪.‬ڏانهن ڌڪيو وڃي ٿو ته پوء ڪميونسٽ پرولتاريه جي هر ممڪن حمايت ۽ مدد ڪندا‬

‫سوال ‪ : 17‬ڇا ذاتي ملڪيت جو خاتمو هڪ ڌڪ سان ٿيندو؟‬

‫جواب‪ :‬نه‪ ،‬ڪميو واري سماج جي تڪميل لء جيتري قدر پيدواري قوتن کي وڌائڻ ممڪن ٿي سگهي‬
‫ٿو ان کان وڌيڪ نه ‪ ،‬امڪاني طور پرولتاري انقلب سماج کي قدم به قدم تبديل ڪندو ويندو ۽ نجي‬
‫‪.‬ملڪيت کي تڏهن ختم ڪرڻ ٿيندو جڏهن پيداوري قوتون ڪافي مقداري حد تائين ترقي ڪري وينديون‬

‫سوال ‪: 18‬هي انقلب ڪهڙن رخن ۾ اڳتي وڌندو؟‬

‫جواب‪ :‬سڀ کان پهريون جهموري آئين قائم ٿيندو ۽ سڌي يا اڻ سڌي طرح پرولتاريه جو سياسي اقتدار‬
‫قائم ڪندو‪ .‬سڌي ريت ‪ ،‬جتي هن وقت به عوام جي اڪثريت پرولتاريه تي ٻڌل آهي ‪ .‬اڻ سڌي طرح ‪،‬‬
‫فرانس ۽ جرمني ۾ جتي عوام جي اڪثريت ‪،‬پرولتاريه ‪ ،‬هارين ۽ پيٽي بورجوازي تي مشتمل آهي اهي‬
‫هاري ۽ پيٽي برجوازي پرولتاري ٿيڻ جي عبوري مرحلي ۾ آهن ۽ پنهنجي سياسي مفادن جي ڪري وڌ‬
‫کان وڌ پورهيتن تي ڀاڙين ٿا تنهنڪري ان طبقي جي مطالبن کي مڃيندا هي غالبا ٻئي مرحلي جي‬
‫جدوجهد کي ضروري بڻائيندي جيڪي بحرحال پرولتاريه جي فتح تي ختم ٿيندي جهموريت بلڪل‬
‫بيڪار هوندي جيڪڏهن اها ذاتي ملڪيت جي ترت خاتمي جي طور تي ڪم نٿي ڏيئي ۽ پرولتاريه جي‬
‫وجود کي محفوظ نٿي بڻائي انهن گهڻن اهم اپائن مان جيڪي موجوده حالتن جو نتيجو آهن اهي هي آهن؛‬
‫ذاتي ملڪيت کي ڀاري ٽيڪس جي ذريعي محدود ڪرڻ ورهاست جا ڳراٽيڪس مائٽن جي ورهاست ‪1-‬‬
‫جو خاتمو مثال طور ڀائر ‪ ،‬ڀائيٽيا وغيره زبردستي فرض ڏيڻ وغيره‬
 ‫زمين جي مالڪن مل مالڪن ريل رستن جي مالڪن بحري جهازن جي مالڪن رياست جي صنعت ‪2-‬‬
‫سان مقابلو ڪندڙ ڌرين وغيره جي بتدريج بي دخلي‬
‫جائدادن سڀني تاريڪين وطن ماڻهن ۽ باغين جيڪي عوام جي اڪثريت جي خلف آهن جيڪي ‪3-‬‬
‫ضبطگي يا بي دخلي‬
‫مزودرن روزگار يا انهن جي تنظيم ڪاري قوم اثاثن تي ‪ ،‬ڪارخانن تي ۽ ورڪشاپن جنهن طريقي ‪4-‬‬
‫سان مل مالڪن ۽ مزودرن ۾ مقابلي کي ختم ڪرڻ جيستائين اهڙي ڪا صورتحال آهي ساڳيون ڳريون‬
‫پگهارون ڏڻيون پونديون جيتري رياست ڏيئي ٿي‬
‫جيستائين ذاتي ملڪيت جو خاتمو نٿو ٿئي سماج جي فردن کي ڪم ڪرڻ لزمي هوندو صنعتي فوج ‪5-‬‬
‫جي تشڪيل خاص طورزراعت لء‬
‫اسٽيٽ بنئڪ جي ذريعي ڪريڊٽ سسٽم ۽ پيسي جي چر پر جي رياست جي هٿ ۾ رکڻ ۽ پرائيوٽ ‪6-‬‬
‫بينڪن بينڪارن جو خاتمو‬
‫قومي ڪارخانن ‪ ،‬ورڪشاپن ‪ ،‬ريل رستن ۾ اضافو ڪرڻ ‪ ،‬غير آباد زمينن کي واپس وٺڻ ۽ آباد ‪7-‬‬
‫زمين کي بهتر بڻائڻ‬
‫سڀني ٻارن جي قومي ادارن ۾ پالنا قومي خرچ تي جڏهن ماء ٻار کي جنم ڏيئي ‪8-‬‬
‫قومي جاين تي مزدورن ۽ زراعت ۾ ڪم ڪرڻ ڪميون جي شهرين جي لء رهائش جا وڏا وڏا ‪9-‬‬
‫مرڪز ٺاهڻ جيڪي شهري ۽ ٻهراڙي جا فائدا وٺي سگهن‬
‫شهرن جي غير صحت مند ۽ ناقص اڏاوتن کي ڊاهڻ ‪10-‬‬
‫جائز ۽ ناجائز ٻارن جي لء ورهاست جا مساوي حق ‪11-‬‬
‫آمد رفت جي سڀني ذريعن کي رياست جي هٿ ۾ ڏيڻ اهي سڀ اپاء هڪدم نٿا وٺي سگهجن پر هڪ ‪12-‬‬
‫جي تڪميل ٻئي شروعات جو بنياد فراهم ڪندو ذاتي ملڪيت تي پهرين حملي کان پوء پرولتاريه اڳتي‬
‫کان اڳتي وڌندو ويندو ۽ سرمايو صنعت ‪ ،‬زراعت ‪ ،‬ٽرانسپورٽ ۽ زرمبادله رياست جي هٿ ۾ مرڪوز‬
‫ڪندو ‪ .‬ارتڪاز جي تڪميل جي لء اڳتي وڌندي اهي سڀ اپاء آسان ۽ نتيجه خيز هوندا ساڳئي حساب‬
‫سان جيئن پرولتايه جي محنت ملڪ جي پيداواري قوتن کي ترقي وٺرائي هوندي آخر ۾ جڏهن سرمايو ۽‬
‫پيداوار قومي هٿن ۾ اچي ويندي پوء ذاتي ملڪيت ختم ‪ ،‬پيسو وضول بنجي ويندو پيداوار وڌي ويندي ۽‬
‫ماڻهو ايترو تبديل ٿي ويندو جو پراڻي دور جا طريقا ختم ٿي ويندا۔‬

‫سوال ‪ : 19‬ڇا هي انقلب صرف هڪ ملڪ ۾ ايندو؟‬

‫جوابي نه‪ ،‬وڏي صنعت ‪ ،‬وڏن مارڪيٽن جي ذريعي ڌرتي جي سڀني ماڻهن کي خاص طرح تهذيبي يا‬
‫فته ماڻهن کي ايترو ته ويجهو رابطي ۾ آڻي ڇڏيو آهي هر قوم جو دارو مدار ان تي آهي ته ٻئي ملڪ ۾‬
‫ڇا ٿي رهيو آهي مزيد بران ‪ ،‬ان تهذيبي يا فته سماجي ترقي کي ايتري حد تائين وڌائي ڇڏيو آهي جو‬
‫انهن سڀني ملڪن ۾ پرولتاريه ۽ بورجوازي تي سماج جا ٻه اهم طبقا آهن ۽ انهن ٻنهي ۾ ڇڪتاڻ سب‬
‫کان وڌيڪ آهي تنهنڪري ڪميونسٽ انقلب هڪ ملڪ ۾ نه ايندو پر مهذب ملڪن ۾ خاص ‪،‬انگلنڊ ‪،‬‬
‫آمريڪا ‪ ،‬جرمني ‪ ،‬فرانس ۾ گڏو گڏ ايندو انهن مان ملڪ مان هڪ ملڪ ۾ ان جي پيداواري قوتن ‪،‬‬

‫‪9‬‬
 ‫سماجي دولت جي گهڻائي ۽ ترقي يافته صنعت جي حساب سان تيز يا تڪڙو ايندو اهڙي طرح اهو‬
‫جرمني ۾ مشڪل ۽ ڍرو ايندو ۽ انگلنڊ ۾ سولو ۽ تيز ايندو هڪ ملڪ ۾ ڪميونسٽ انقلب دنيا ٻين‬
‫ملڪن کان سخت رد عمل کي جنم ڏيندو ۽ فيصلئتي انداز ۾ تبديلي ٿيندي ۽ ترقي کي روڪيندو اهو‬
‫‪).‬ڪميونسٽ انقلب( بين القوامي انقلب هوندو ۽ اوترو ئي علئقي تي ايندو‬

‫سوال ‪ : 20‬ذاتي ملڪيت جي آخري خاتمي جو نتيجو ڇا نڪرندو؟‬

‫جواب‪ :‬جڏهن سماج پنهنجي پاڻ پيداوار قوتن جو ‪،‬ٽرانسپورٽ جي سڀني وسلين جو ۽ شين جي ورهاست‬
‫جو استعمال ذاتي سرمائي جي هٿن مان کسي ۽ هڪ منصوبي تحت اجتمائي طور سماج جي ضرورتن‬
‫۽ سماج جي سڀني پيدواري قوتن کي واپار جي ذريعن کي ۽ پيداور جي مٽا سٽا ۽ ورڇ کي نجي‬
‫سرمائيدار کان کسي ان جو انتظام اهڙي منصوبي سان ڪندو جنهن جو بنياد تي دستياب وسلين ۽ سڄي‬
‫سماج جي گهرجن تي هوندو سڀ کان اهم ڳاله اها آهي ته هن طريقي سان انهن ڪڌن نتيجن جو خاتمو‬
‫ٿي ويندو جيڪي وڏين صنعتن جي طور طريقن سان جڙيل آهن وڌيڪ ڪو به بحران نه ٿيندو ڇو ته‬
‫وڌندڙ پيداوار جيڪا سماج جي موجود نظام ۾ زائد پيداوار هوندي آهي ۽ انهي ڪري موجود تباهي جو‬
‫ڪارڻ آهي ۽ انهيء ڪري اها پوء انتهائي گهربل ٿي ويندي بلڪ ان کي اڃا به وڌائڻ لزمي ٿي ويندو‬
‫ڪا تباهي آڻڻ بجائي اها زائد پيداوار نه رڳو سماج جون ابتدائي ضرورتون پوريون ڪرڻ لء گهربل‬
‫هوندي بلڪ هر هڪ جون گهرجون پوريون ڪرڻ جي ضامن پڻ هوندي اها )زائد( پيدوار ٻين گهرجن‬
‫کي به پيدا ڪندي ۽ انهن جو پورائو ڪرڻ جا ذريعا به پيدا ڪندي اها نئي ترقي قوت متحرڪ پڻ‬
‫هوندي ۽ ان لء حالتون پڻ پيدا ڪندي ۽ جيئن ماضي ۾ ٿيندو رهيو آهي ان جي برعڪس سماجي نظام‬
‫الجها پيدا نه ڪندي وڏي صنعت ذاتي ملڪيت جي دٻاء کان آزاد ٿي ايتري تيزي سان پکڙجندي جنهن‬
‫جي ڀيٽ ۾ اڄ جي دور جي پيداوار انتهائي حقير نظر ايندي صنعت انهيء انداز سان ترقي ڪندي جو‬
‫‪.‬سماج جو هر ڪنهنجو گهرجون پوريون ڪرڻ جي لء سماج کي جهجهي پيداوار مهيا ڪندي‬
‫اهو زراعت لء پڻ سچ هوندو جنهن کي پڻ نجي ملڪيت جي دٻاء جو منهن ڏسڻو پئجي رهيو آهي ۽‬
‫جيڪا ذاتي ملڪيت جي ننڍن ننڍن ٽڪرن ۾ ورڇ جي ڪري بدحالي جو شڪار آهي انهي ۾ به جديد‬
‫بهتر ۽ سائنسي طريقا اختيار ڪيا ويندا ۽ سماجي گهرجون پوريون ڪرڻ جي لء جهجهي پيداوار کي‬
‫يقيني بڻايون ويندو‬
‫اهڙي طريقي سان شين کي جهجهي پيداوار هر فرد جي گهرجن جو پورائو ڪندي تڏهن سماج کي پاڻ ۾‬
‫دشمني رکندڙ طبقن ۾ ورهائڻ غير ضروري ٿي ويندو يقيني طور تي نه رڳو غير ضروري بلڪه نئي‬
‫سماج ۾ ناقابل برداشت به هوندو محنت جي ورڇ جي ڪري اڄ ڏينهن تائين جيڪي طبقا پيدا ٿيا آهن ۽‬
‫خود محنت جي ورڇ پڻ ماڳهين گم ٿي ويندي جيئن ته رڳو مشيني ۽ ڪيميائي عمل گهربل ذريعي‬
‫صنعتي ۽ پيداوار ڪرڻ لء ڪافي نه آهن ان ڪري انهن طريقن کي عمل ۾ آڻڻ وارن کي به ساڳئي‬
‫‪.‬انداز سان گهربل طريقي ڏيڻي پوندي‬
‫جهڙي طرح پوئين صدي جا هاري ۽ ڪاريگر جڏهن وڏين صنعتن ۾ ڇڪجي آيا ته انهن جو پورو ترز‬
‫زندگي ئي بدلجي وئي ۽ بلڪل مختلف قسم جا ماڻهو بڻجي ويا اهڙي طرح سان جڏهن سماج مجموعي‬
‫طور تي سماجي پيداوار جو ڪميون وارو بندوبست ڪندو ۽ ان جي نتيجي ۾ ٿيڻ واري ترقي جون‬
‫‪.‬گهرجون هڪ نئي طرز طور جي انسان جي تشڪيل ڪنديون‬
‫ماڻهو جنهن طرح سان اڄڪله پيداوار جي ڪنهن هڪ شعبي جا قيدي آهن اهي وڌيڪ انهيء ۾ نه‬
‫رهندا ۽ پنهنجي صلحيتن کي رڳو هڪڙي پاسي کان هڪ ترقي ڏيڻ تي مطئمن رهندا بلڪي پيدواري‬
‫عمل تي مجموعي حيثيت سان ابور حاصل ڪندا اڄوڪي صنعت به اهڙن محدوم ۽ جامد صلحيت‬
‫رکڻ وارن کي ڏينهون ڏينهن بي فائدا سمجهي ٿي اهڙي صنعت جنهن کي سماج مجموعي طور ته هلئي‬
‫رهيو هجي ۽ هڪ منصوبي تحت هلئي رهيو هجي ته ان جي پهرين ئي شرط اها آهي ته ماڻهو گهڻ‬
‫رخا هجن ۽ انهن جو صلحيتون متوازن طور ترقي يافته هجن جيڪي پيداوار کي هڪ قل جي طور‬
‫‪.‬تي ڏسي سگهن‬

‫محنت جي اهڙي ورڇ جيڪا ڪنهن کي هاري ٿي بڻائي ڪنهن کي ڪاريگر ٽيئن کي مزدور ۽ چوٿين‬
‫کي اسٽاڪ ايڪس چينج جو آپريٽر بڻائي ٿي ان کي مشينري اڳ ۾ ئي ڌنڌلئي ڇڏيو آهي جيڪا نيٺ‬
‫مٽجي ويندي تعليم نوجوانن کي ان قابل ڪندي ته اهي سڄي پيداواري نظام کان واقف هجن ۽ سماجي‬
‫گهرجن مطابق يا وري پنهنجي رهجان مطابق پيداوار جي هڪ شعبي کان ٻئي شعبي ڏانهن منتقل ٿي‬
‫سگهن اهو عمل انهن کي رخي ڪردار کان آزاد ڪندو جيڪا موجود دور جي محنت جي ورڇ هڪ‬
‫فرد تي مسلڪ ڪري ڇڏي ٿي ڪميونسٽ سماج اهڙي طرح پنهنجي ميمبرن جي لء اهو ممڪن‬
‫بڻائيندو ته اهو پنهنجي جامع طور ترقي ڏنل صلحيتن جو ڀرپور استعمال ڪن پر جڏهن اهو ٿيندو ته‬
‫طبقا لزمي طور تي ختم ٿي ويندا انهيء مان اهو نتيجو نڪري ٿو ته ڪميونسٽ بنيادن تي منظم سماج‬
‫هڪ پاسي طبقن جي وجود سان مطابقت ئي نٿو رکي ۽ ٻئي پاسي اهڙي سماج جي تعمير جو عمل پاڻ‬
‫‪.‬طبقن کي ختم ڪرڻ جا ذريعا پڻ مهيا ڪندي‬
‫اسان ڳينڍيل اها ڳاله آهي ته شهر ۽ ٻهراڙي جو فرق ختم ٿيڻ اڻٽر آهي زراعت ۽ صنعت جو انتظام‬
‫مختلف ماڻهن جي طبقن بجاء هڪڙي ئي طبقي جي هٿ ۾ هجن خالص مادي حوالي کان پڻ ڪميونسٽ‬
‫ايسوسيئشن جي لزمي گهرج آهي زراعت سان سان وابسطا ماڻهن جو زرعي زمين يا ٻنين تي پکڙيل‬
‫هجن ۽ صنعت سان وابسطا ماڻهن جو وڏن شهرن ۾ ڳتيل هجڻ اڳ ۾ ئي ترقي جي راه ۾ رڪاوٽ‬
‫‪.‬محسوس ڪيو پيو وڃي‬
‫سماج سڀني ماڻهن جو سڀني وسلين جي منصوبابندي استعمال لء باهمي تعاون ۽ پيداوار جو انهيء حد‬
‫تائين ڦهلء جو اهو سڀني ماڻهن جو گهرجون پروريون ڪري سگهي ‪ ،‬انهيء صورتحال جو خاتمو‬
‫جنهن ۾ ڪجه ماڻهن گهرجون پوريون ڪرڻ لء ٻين کي محروم ڪرڻو پوي ٿو سڀني طبقن ۽ انهن جي‬
‫باهمي تضادن جو خاتمو ۽ محنت جي موجوده ورڇ جو انت آڻي سماج جي سڀني فردن ۽ تعليم جي‬
‫ذريعي ۽ انهن کي گهڻ رخا ڪم ڪرڻ جا موقعا ڏيئي گهڻ رخي صلحيتن جي ترقي ۽ سڀني جي پيدا‬
‫ڪيل لطف اندوزي ۾ سڀني جي شرڪت ‪ ،‬شهر ۽ ٻهراڙي کي هڪ ڪرڻ اهي آهن اهي اهم نتيجا‬
‫‪.‬جيڪي ذاتي ملڪيت جي خاتمي سان نڪرندا‬
‫سوال ‪ : 21‬ڪميونسٽ سوسائٽي جو خاندان تي ڪهڙو اثر هوندو؟‬

‫جواب‪ :‬اهو ٻنهي جنهن )مرد عورت( جي باهمي لڳاپن کي نج ذاتي يا خانگي معاملو بنائيندو ۽ ٻنهي‬
‫لڳاپيل ماڻهن سان تعلق رکندو ‪ ،‬جنهن ۾ سماج کي مداخلت ڪرڻ جو حق نه هوندو اهو)ڪميونزم( ائين‬
‫ڪندو ڇاڪاڻ ته اهي نجي ملڪيت ختم ڪري ٻارن جي مجموعي تربيت ڪري ٿو ۽ اهڙي ريت ٻئي‬
‫بنياد ختم ڪري ٿو جيڪي اڄ تائين جاري آهن جيئن ذاتي ملڪيت جي ڪري عورت جو مرد تي ۽‬
‫ٻارن جو والدين تي ڀاڙڻ آهي هن ۾ ئي پيٽي بورجوازي جي اعتراضن جو جواب به موجود آهي جيڪو‬
‫هو ڪميونسٽ جو سماج جي عورتن تي ڪندا آهن عورت جو گڏيل ملڪيت هجڻ بورجواز سماج جي‬
‫ئي خصوصيت آهي جيڪو عورت جي جسم فروش ۾ نمايان نظر اچي ٿو جسم فروش مڪمل طورتي‬
‫ذاتي بنياد رکي ٿو ۽ ان جي )ذاتي ملڪيت( خاتمي سان ئي ختم ٿيندي ‪ .‬ڪميونسٽ تنظيم ‪،‬عورت سماج‬
‫‪.‬جي متعارف ڪرائڻ جي بداران حقيقت ۾ ان بنياد کي ئي ختم ڪري ٿي ڇڏي‬

‫‪11‬‬
 ‫سوال ‪ :22‬موجودقوميتنڏانهنڪميونزم جو ڇا رويو هوندو؟‬

‫ڪميونٽي جي اصول مطابق ماڻهن جون سڀئي قوميتون هڪ ٻئي سان جڙڙي‬
‫وينديون ۽ هن جڙڙت جي ڪري پاڻ ۾ رلي ملي وينديون ۽ اهڙي طرح سان هڪ ٻئي ۾‬
‫ضم ٿي وينديون‪ ،‬بلڪل اڙئين ئي جئين ٻيا ملڪيتي ۽ طبقاتي فرق لزمي طور ختم ٿي‬
‫‪.‬ويندا ڇو ته انهن جي بنياد ’ذاتي ملڪيت‘ ختم ٿي ويندي‬

‫سوال ‪ :23‬ڪميونزم جو موجودمذهبنڏانهنڇا رويو هوندو؟‬

‫هاڻي تائين جا سڀئي مذهب عوام جي انفرادي يا گروهي تاريخي ارتقا جو اظهار رهيا‬
‫آهن‪ .‬پر ڪميونزم تاريخي ارتقا جو اهو مرحلو آهي جيڪو انهن سڀني مذهبن کي هڪ‬
‫‪.‬سطحي شي بنائي انهن جو انت آڻيدو‬

‫سوال ‪ : 24‬ڪميونسٽ ‪ ،‬سوشلسٽن کان ڪهڙي طرح مختلف آهن؟‬

‫جواب‪ :‬سوشلسٽ ٽن طبقن ۾ ورهايل آهن پهريون طبقو جاگيردارن ۽ پدرشاهي سماج جي باقيات آهي‬
‫جيڪا پنهنجو ئي پيدا ڪيلن هٿان روز تباه ڪئي پئي وڃي يعني بورجوازي سماج هي طبقو موجوده‬
‫سماجي براين مان اهو نتيجو ڪڍي ٿو ته جاگيري ۽ پدرشاهي سماج وري قائم ڪيو وڃي ڇو جو اهي‬
‫برايون پوء ذڪر ڪيل سماج ۾ نه هيون قدامت پرست سوشلسٽن جو اهو طبقو پرولتاريه سان همدردي‬
‫انهن جي ڏکن تي ڳوڙها ڳاڙڻ باوجود هميشه ڪميونسٽن جي حملي جو هدف رهيا آهن ڇاڪاڻ ته؛‬

‫اهي ناممڪن کي ممڪن ڪرڻ ٿا چاهين اهي دستڪارن آفيسرن‪ ،‬فوجن‪ ،‬پنڊتن ‪ ،‬۽ اميرن جي ‪1-‬‬
‫حڪمراني قائم ڪرڻ گهرن ٿا اهڙي معاشري جي ذريعي جنهن ۾ موجود معاشري واريون برايون ته نه‬
‫هونديون پر سماج کي ان حد تائين ڪيرائيندا جنهن ۾ اڄ کان وڏيون برايون هونديون ۽ بنا ڪنهن‬
‫‪.‬ڪميونسٽ تنظيم جي جنهن مزدور طبقي جي ڇوٽڪار جي اميد هجي‬
‫جڏهن به پرولتاريه انقلبي ڪميونسٽ بڻجندو آهي ته اهي هر وقت پنهنجا حقيقي ارادا ظاهر ڪن ‪2-‬‬
‫ٿا‪ ،‬اهي سوشلسٽ پرولتاريه خلف بورجوازي سان اتحاد ڪندي دير نه ڪندا آهن ٻيو طبقو سماج جي‬
‫حامين جو آهي جنهن مان برايون جنم وٺن ٿيون انهن کان گهڻن کي ڊيڄاري ان کي جاري رکن ٿا‬
‫تنهنڪري اهي موجوده سماجي مشڪل کي باقي رکڻ چاهين ٿا ۽ ان سان ڳنڍيل براين کي ختم ڪرڻ‬
‫چاهين ٿا هن مقصد کي نظر ۾ رکندي ڪجه ماڻهو وڏي پيماني تي خيراتي اپاء وٺڻ جي تجويز ڏين ٿا ٻيا‬
‫وري وڏي پيماني تي سماجي اصلح جنهن سماج جي نئي سر تنظيم جي آڙ ۾ موجوده سماج کي باقي‬
‫رکڻ گهرن ٿا ڪميونسٽن کي اهڙي طرح بورجوازي سوشلسٽن سان به مسلسل وڙهڻ گهرجي ڇاڪاڻ‬
‫ته اهي ڪميونسٽن جي دشمنن سان گڏ ڪم ڪن ٿا جنهن سماج کي ڪميونسٽ بدلئڻ چاهين ٿا ‪ ،‬ان‬
‫جو دفاع ڪن ٿا آخري ۾ ٽيون طبقو سوشلسٽ ڊيموڪريٽن تي مشمتل آهي جيڪي سوال ‪ 18‬۾ ڏنل اپائن‬
‫کي تسيلم ڪن ٿا انهن مان ڪجه اپائن کي ڪميونسٽن وانگر محسوس ڪن ٿا پر اهي )سوشلسٽ‬
‫ڊيموڪريٽ( انهن حاصلت کي ڪيمونزم ڏانهن ابوري مرحلو سمجهن ٿا ‪ ،‬فقط موجود سماج جي براين‬
‫کي ختم ڪرڻ ۽ بدحالي کي ختم ڪرڻ چاهين ٿا اهي سوشلسٽ ڊيموڪريٽ يا ته اهي پرولتاريه آهن‬
‫جيڪي پنهنجي نجات جي تقاضائن کان نا واقف آهن يا اهي پيٽي بورجوازي جا نمائندا آهن هڪ طبقو‬
‫جيڪو جمهوريت جي حاصلت ۽ انهن مان ڦٽندڙ نتجين تائين اهي مفاد هوندا آهن جيڪي پرولتاريه جا‬
‫هوندا آهن تنهنڪري ڪميونسٽن انهن سوشلسٽ ڊيموڪريٽن سان عمل جي ميدان ۾ گڏ هوندا ۽ عام‬
‫طرح انهن سان حالتن جي مطابقت سان عام پاليسي اختيار ڪندا بشرطيڪ اهي سوشلسٽ بورجوازي‬
‫سان ملي ڪميونسٽن تي حمل آور نه ٿين۔‬

‫سوال ‪ : 25‬اسان جي دور جي سياسي پارٽين سان ڪميونسٽن جو ڪهڙو تعلق آهي؟‬

‫جواب‪ :‬هي تعلق مختلف ملڪن مختلف آهي انگلنڊ ‪ ،‬فرانس ۽ بليجيم ۾ جتي بروجوازي حڪومت‬
‫ڪري ٿي ڪميونسٽ گڏيل مفادن خاطر ٻين جمهوري پارٽين سان گڏ آهن ‪ ،‬مفاد جيڪي جيتري قدر‬
‫پرولتاريه سان مفادن جي نمائندگي ڪندا اوتري قدر ڪميونسٽ فيصل واضع انداز ۾ اڳتي وڌندا مثال‬
‫طور انگلنڊ ڪميونسٽ جمهوري پيٽي بروجوازي ۽ نام نهاد ريڊيڪلز کان وڌيڪ چارٽسٽن جي وڌيڪ‬
‫ويجهو آهن جيڪي مزدورن تي مشتمل آهن آمريڪا ۾ جتي جمهوري آئين قائم ٿيو آهي ڪميونسٽ ان‬
‫در جي پاسي هوندا جيڪي ان آئين کي بورجوازي جي خلف ۽ پرولتاريه جي مفاد ۾ استعمال ڪري‬
‫يعني زرعي قومي سڌارا سئٽزرلينڊ ۾ ريڊيڪل ڌر‪ ،‬توڙي جو اها هن وقت گڏيل پارٽي آهي ‪ ،‬اها ئي‬
‫هڪ ڌر آهي جنهن سان ڪميونسٽ ڊيل ڪري سگهن ٿا ۽ انهن ريڊيڪلز مان واڌ ۽ جنيوا وارا بهتر‬
‫آهن جرمني اڃا تائين بروجوازي ۽ بادشاهت جي وچ ۾ جدوجهد کي منهن ڏيئي رهي آهي جڏهن ته‬
‫ڪميونسٽ انهي جدوجهد کي فيصل ڪن نٿا بڻائي سگهن ۽ بورجوازي جيستائين حڪمران نٿي بڻجي‬
‫ڪميونسٽن جي مفاد ۾ اهو آهي ته اهي ڏسن ٿا ته جيترو جلد بورجواز اقتدار حاصل ڪري اوترو ئي‬
‫جلد انهن )بورجوازي( کي اقتدار کان بي دخل ڪن تنهنڪري ڪميونسٽن کي حڪومت جي خلف‬
‫بورجوازي جي ساٿ ڏيڻ گهرجي پر انهن )ڪميونسٽن( کي هر طرح جي خبرداري رکڻ گهرجي ته‬
‫جيئن اهي بورجوازي جي دوکيبازي يا ڪوڙن دلسن ۾ نه اچڻ گهرجي ته ڪو اها فتح پرولتاريا جي‬
‫فتح هوندي بورجوازي جي فتح ڪميونسٽن کي صرف اهو فائدو ڏيئي سگهي ٿي ته پهريون ڪيترن ئي‬
‫قسمن جون رعايتون ملڻ سان ڪميونسٽن لء پنهنجو دفاع ‪ ،‬صلح مشورو ۽ پنهنجي اصولن کي ڦهلئڻ‬
‫سولو ٿي پوندو ته جيئن پرولتاريه منظم ڪري انهن کي منظم ويڙهاڪ طبقو بڻائي سگهجي ۽ ٻيو ته‬
‫جڏهن به بادشاهي حڪومت ختم ٿئي ته ان ڏينهن کان پرولتاريه بورجوازي ۾ جدوجهد يقنن هوندي ان‬
‫ڏينهن کان وٺي ڪميونسٽن جون پاليسيون اهي ئي رهنديون جيڪي ٻين ملڪن ۾ آهن جتي بورجوازي‬
‫‪.‬حڪومت ڪري رهي آهي‬

‫‪13‬‬