INTERNATIONAL COUNCIL

OF OPHTHALMOLOGY
(HiÖp héi Nh·n khoa quèc tÕ)
HANDBOOK FOR MEDICAL STUDENTS
LEARNING OPHTHALMOLOGY
(S¸ch M¾t dµnh cho sinh viªn Y khoa)

1
Do nhãm phô tr¸ch gi¶ng d¹y sinh viªn y
khoa cña Héi nh·n khoa quèc tÕ tham gia
biªn so¹n-2009

2
Dear Medical Students

Welcome to Ophthalmology! In this booklet we have

put together tables of ophthalmic emergency
conditions that we think you need to know and key
ophthalmic disorders we think you need to have seen.
There are descriptions and colour pictures of these
conditions. This pocket sized book summaries the key
points in the ophthalmology curriculum complied by
the Task Force of the International Council of
Ophthalmology and is a format that is very portable!

We hope you find this useful. Ophthalmology is a

fascinating discipline and you can see the pathology
directly. We hope that we can stimulate your interest
to read further and to further develop your skills.

3
Good Luck!!

Sue Lightman, Do Nhu Hon and Peter McCluskey,

On behalf of the International Council of
Ophthalmology and Vietnam National Institute of
Ophthalmology, Hanoi Medical University-2009

4
 Contributing authors
1/ Anh Dinh Kim MD
2/ Anh Nguyen Quoc MD
3/ Chau Hoang Thi Minh MD, PhD, Assoc Professor
4/ Dong Pham Ngoc MD, PhD
5/ Ha Tran Minh MB
5/ Hon Do Nhu MD, PhD, Assoc Professor
6/ Ngoc Do Quang MD
7/ Quan Bui Dao MD
8/ Richard Andrews MD, PhD
9/ Thang Nguyen Canh MD
10/ Thanh Pham Thi Kim MD, PhD
11/ Thuy Nguyen Thi Thu MD
12/ Thuy Vu Thi Bich MD, PhD
13/ Tung Mai Quoc MD, PhD
14/ Van Pham Thi Khanh MD, PhD, Assoc Professor
15/ Van Pham Trong MD, PhD
16/ Yen Nguyen Thu MD, PhD
5
 Manuscript reading
Richard Andrews MD, PhD
Tung Mai Quoc MD, PhD
Van Pham Trong MD, PhD

6
 Mục luc
ChÊn th−¬ng m¾t .......................................................13
M¾t ®á vµ ®au nhøc...................................................28
ThÞ lùc mÊt ®ét ngét kh«ng cã ®au ...........................45

7
B¹n ®· gÆp §¸nh B¹n cã biÕt §¸nh §iÓm cÇn
ch−a? dÊu nguyªn dÊu ghi nhí,
nÕu nh©n vµ nÕu nÕu quªn
®· ®iÒu trÞ thÕ cã cã thÓ gië
gÆp nµo kh«ng? s¸ch xem
ChÊn th−¬ng
m¾t
Tô m¸u quanh
hèc m¾t
Vì sµn hèc m¾t
R¸ch mi m¾t
XuÊt huyÕt
d−íi kÕt m¹c
Báng hãa chÊt-
KÕt vµ gi¸c
m¹c
DÞ vËt
Trît gi¸c m¹c
XuÊt huyÕt tiÒn

8
phßng
§øt ch©n mèng
m¾t
§ôc thÓ thñy
tinh
LÖch thÓ thñy
tinh
DÞ vËt néi nh·n
Vì cñng m¹c
§á m¾t kÌm
®au nhøc
Ch¾p mi
Viªm tói lÖ
Viªm tæ chøc
hèc m¾t
Viªm kÕt m¹c
Viªm cñng
m¹c
Viªm th−îng
cñng m¹c
9
Viªm gi¸c m¹c
do virut
Viªm gi¸c m¹c
do vi khuÈn
BÖnh zona m¾t
Viªm mµng bå
®µo
Gl«c«m gãc
®ãng cÊp tÝnh
Viªm néi nh·n

MÊt thÞ lùc

®ét ngét
kh«ng ®au
XuÊt huyÕt
dÞch kÝnh
R¸ch vµ bong
vâng m¹c

10
T¾c ®éng m¹ch
trung t©m vâng
m¹c
T¾c tÜnh m¹ch
trung t©m vâng
m¹c

11
B¹n ®· ®−îc lµm? §¸nh dÊu C¸c ®iÓm
nÕu cã cÇn kiÓm
tra
Kh¸m m¾t b×nh th−êng
Sö dông b¶ng Snellen
Ghi chÐp kÕt qu¶ ®o thÞ lùc
§¸nh gi¸ s¾c gi¸c b»ng b¶n
mµu Ishihara
§¸nh gi¸ ph¶n x¹ ®ång tö víi
¸nh s¸ng
§¸nh gi¸ vËn ®éng nh·n cÇu
§¸nh gi¸ thÞ tr−êng b»ng
ph−¬ng ph¸p ®o −íc l−¬ng
Gi·n ®ång tö
§· sö dông m¸y soi ®¸y m¾t
trùc tiÕp
§· nh×n thÊy ¸nh ®ång tö cã
mµu ®á
§· nh×n thÊy ®Üa thÞ
§· nh×n thÊy vâng m¹c vµ
c¸c m¹ch m¸u

12
 ChÊn th−¬ng m¾t
ChÊn th−¬ng m¾t rÊt th−êng gÆp. ChÊn th−¬ng cã thÓ
g©y tæn h¹i bÊt kú phÇn nµo cña con m¾t nh− mi, nh·n
cÇu vµ ®−êng dÉn truyÒn thÞ gi¸c. C¸c bÖnh nh©n cã
tiÒn sö chÊn th−¬ng cÇn ®−îc th¨m kh¸m m¾t toµn
diÖn.

Tô m¸u quanh hèc m¾t

13
Tô m¸u hèc m¾t (cã mµu tÝm ®en) th−êng do chÊn
th−¬ng ®ông giËp lªn mi m¾t.
C¸c dÊu hiÖu: Phï mi, xuÊt huyÕt d−íi kÕt m¹c
Xö trÝ: Tù khái. §iÒu trÞ nh»m lµm gi¶m bít khã chÞu
nh− ch−êm l¹nh. NÕu cã tô m¸u hai bªn m¾t th× cÇn
ph©n biÖt víi vì nÒn sä.

Vì sµn hèc m¾t

14
T¨ng ¸p lùc hèc m¾t (®Æp mÆt vµo vËt cøng, bãng
tenis) ®ét ngét g©y ra vì sµn hèc m¾t.
C¸c dÊu hiÖu: Lâm m¾t (nh·n cÇu bÞ thôt s©u vµo bªn
trong hèc m¾t), song thÞ (nh×n ®«i), mÊt c¶m gi¸c d©y
thÇn kinh d−íi hèc m¾t, nh×n lªn trªn bÞ h¹n chÕ, chôp
c¾t líp CT cã thÓ thÊy vÞ trÝ vì x−¬ng.
§iÒu trÞ: PhÉu thuËt v¸ sµn hèc m¾t

15
R¸ch mi m¾t

CÇn kh¸m cÈn thËn nh÷ng tr−êng hîp bÞ r¸ch mi m¾t

®Ó xem hÖ thèng dÉn n−íc m¾t cã bÞ tæn th−¬ng hay
kh«ng? Mi m¾t nh¾m kh«ng tèt dÔ g©y loÐt gi¸c m¹c
do hë mi.
Xö trÝ: NÕu tæn th−¬ng nhá, cã thÓ kh©u ®ãng b×nh
th−êng ®Ó ®¶m b¶o chøc n¨ng vµ thÈm mü. NÕu mi bÞ
khuyÕt mi réng cÇn phÉu thuËt t¹o h×nh mi. NÕu cã
®øt lÖ qu¶n cÇn nèi ®Ó ®¶m b¶o dÉn l−u n−íc m¾t
®−îc b×nh th−êng.

16
XuÊt huyÕt d−íi kÕt m¹c

M¸u ®äng d−íi kÕt m¹c-th−êng ë mét bªn, khu tró vµ

cã ranh giíi râ rµng. Kh«ng thÊy râ cñng m¹c bªn
d−íi. Kh«ng cã viªm, ®au nhøc hay xuÊt tiÕt. ThÞ lùc
kh«ng bÞ ¶nh h−ëng. Cã thÓ xuÊt hiÖn sau chÊn
th−¬ng nhÑ nh− giôi tay vµo m¾t. Th−êng hay gÆp ë
ng−êi dïng c¸c thuèc chèng ®«ng m¸u kÐo dµi.

17
§iÒu trÞ: an ñi bÖnh nh©n, kiÓm tra huyÕt ¸p, lµm c¸c
xÐt nghiÖm ®«ng m¸u.

Báng kÕt gi¸c m¹c do hãa chÊt

NhÑ

Võa

18
NÆng

19
ChÊt kiÒm (nh− chÊt tÈy röa, xi m¨ng) thÊm vµo c¸c tæ
chøc nhanh h¬n so víi axit.
Xö trÝ ban ®Çu cÇn röa m¾t thËt nhiÒu sau khi ®· tra
thuèc tª t¹i chç.
C¸c dÊu hiªu: Gi¸c m¹c mê ®ôc, thiÕu m¸u vïng r×a
vµ mÊt biÓu m« gi¸c m¹c.
§iÒu trÞ: Tra steroid, kh¸ng sinh vµ n−íc m¾t nh©n
t¹o. GhÐp tÕ bµo vïng r×a. Khi sÑo gi¸c m¹c ®ôc cã
thÓ ghÐp gi¸c m¹c hay gi¸c m¹c nh©n t¹o.

DÞ vËt bÒ mÆt nh·n cÇu

Gi¸c m¹c

KÕt m¹c nh·n cÇu

20
C¸c dÊu hiÖu: DÞ vËt trªn bÒ mÆt gi¸c hay kÕt m¹c.
NÕu kh«ng quan s¸t thÊy dÞ vËt, lËt mi cã thÓ thÊy dÞ
vËt n»m tren sôn mi.
Xö trÝ: Tra kh¸ng sinh sau khi ®· lÊy dÞ vËt

Trît biÓu m« gi¸c m¹c

Sau chÊn th−¬ng m¾t, biÓu m« gi¸c m¹c cã thÓ bÞ trît

hay mÊt.
C¸c triÖu chøng: M¾t ®au, ch¶y n−íc m¾t kÌm theo
gi¶m thÞ lùc.
C¸c dÊu hiÖu: M¾t ®á vµ ch¶y n−íc m¾t. Vïng mÊt
biÓu m« b¾t mµu fluorescein
21
Xö trÝ: Tra kh¸ng sinh vµ b¨ng m¾t ®Ó bít khã chÞu.

ChÊn th−¬ng xuyªn thñng nh·n cÇu

Vì cñng m¹c

Vì r¸ch gi¸c m¹c

22
Do chÊn th−¬ng ®ông giËp vµ chÊn th−¬ng xuyªn
nh·n cÇu g©y ra.
C¸c dÊu hiÖu: M¾t mÒm, phßi kÑt mèng m¾t, ®ång tö
kh«ng ®Òu. MÆt bÞ vì hay xuyªn thñng dÔ bÞ nhiÔm
trïng (viªm néi nh·n) vµ cã thÓ xuÊt hiÖn nh·n viªm
giao c¶m vÒ sau (hiÖn t−îng viªm mµng bå ®µo m¾t
b×nh th−êng bªn kia xuÊt hiÖn muén sau chÊn th−¬ng
xuyªn)
§iÒu trÞ: PhÉu thuËt kh©u ®ãng vÕt th−¬ng cÊp cøu.

XuÊt huyÕt tiÒn phßng

NhÑ

23
NÆng

M¸u xuÊt hiÖn trong tiÒn phßng sau chÊn th−¬ng ®ông
giËp.
C¸c triÖu chøng: M¾t ®á vµ mÊt thÞ lùc nÆng sau chÊn
th−¬ng.
C¸c dÊu hiÖu: ThÊy cã m¸u trong tiÒn phßng vµ gi¸c
m¹c cã thÓ bÞ nhuém m¸u. M¾t ®au nhøc nÕu nh·n ¸p
t¨ng cao. ThÊm m¸u gi¸c m¹c g©y gi¶m thÞ lùc.
Xö trÝ: H¹n chÕ vËn ®éng, tra atropin. Kh¸m m¾t cÊp
cøu ®Ó quyÕt ®Þnh ®iÒu trÞ néi khoa hay röa m¸u tiÒn
phßng.

§øt ch©n mèng m¾t

24
Mèng m¾t bÞ ®øt rêi ra khái chç b¸m cña nã vµo thÓ
mi.
C¸c triÖu chøng: Cã thÓ kh«ng cã triÖu chøng hay g©y
song thÞ mét m¾t vµ chãi m¾t.
C¸c dÊu hiÖu: §ång tö bÞ biÕn d¹ng
Xö trÝ: T¹o h×nh mèng m¾t

§ôc thÓ thñy tinh

§ôc thÓ thñy tinh do chÊn th−¬ng cã thÓ x¶y ra sau

chÊn th−¬ng xuyªn lµm vì thÓ thñy tinh. ChÊn th−¬ng
®ông dËp lµm cho s¾c tè ë bê ®ång tö in lªn mÆt tr−íc
thÓ thñy tinh vµ g©y ®ôc phÇn nh©n cã h×nh c¸nh hoa.
25
Xö trÝ: LÊy thÓ thñy tinh ®ôc vµ ®Æt thÓ thñy tinh nh©n
t¹o

ThÓ thñy tinh lÖch hoµn toµn vµ kh«ng hoµn toµn

ThÓ thñy tinh lÖch kh«ng hoµn toµn

ThÓ thñy tinh bÞ lÖch vµo trong buång dÞch kÝnh

ThÓ thñy tinh bÞ lÖch ra ngoµi nh·n cÇu

ChÊn th−¬ng m¾t trùc tiÕp cã thÓ g©y lÖch thÓ thñy
tinh kh«ng hoµn toµn hay hoµn toµn. BÖnh nh©n cã
gi¶m thÞ lùc, song thÞ mét bªn m¾t vµ t¨ng nh·n ¸p.

26
Management: lens removal with probable intraocular
lens implantation.

DÞ vËt néi nh·n (DVNN)

Trong tiÒn phßng

Trong thÓ thñy tinh

Trong dÞch kÝnh/ trªn vâng m¹c

DVNN cã thÓ n»m ë bÊt kú cÊu tróc nµo cña nh·n cÇu
nh− tiÒn phßng, thÓ thñy tinh cho ®Õn vâng m¹c vµ
27
h¾c m¹c. DVNN cã thÓ g©y nhiÔm trïng, viªm néi
nh·n.
Xö trÝ: ChuyÓn ngay ®Õn chuyªn khoa m¾t ®Ó lÊy dÞ
vËt.

NhiÔm kim lo¹i

DVNN cã s¾t g©y ®éc cho m¾t nÕu ®3Î l©u kh«ng lÊy.
C¸c triÖu chøng: Gi¶m thÞ lùc
C¸c dÊu hiÖu: Gi·n ®ång tö, ®ôc thÓ thñy tinh mµu
vµng hay mµu n©u rØ s¾t. §iÖn vâng m¹c bÞ mÊt.
Xö trÝ: LÊy DVNN qu¸ muén cã thÓ kh«ng c¶i thiÖn
®−îc thÞ lùc.

M¾t ®á vµ ®au nhøc

Ch¾p mi

28
Viªm c¸c tuyÕn Meibomius lµm cho mi m¾t s−ng nÒ.
C¸c dÊu hiÖu: Mi s−ng nÒ, ®á vµ ®au.
Xö trÝ: BÖnh cã thÓ tù hÕt, tra kh¸ng sinh, chÝch ch¾p
nÕu thÊy cÇn thiÕt.

BÖnh zona m¾t

29
NhiÔm virut Herpes zoster cã thÓ g©y s−ng nÒ nöa mÆt
vµ ®au nhøc.
C¸c dÊu hiÖu: Khi c¸c nh¸nh 1 cña d©y tam thoa (d©y
V) bÞ ¶nh h−ëng, xuÊt hiÖn c¸c ban, bäng n−íc rÊt ®au
trªn da mÆt. §«i khi cã viªm gi¸c m¹c vµ mµng bå
®µo.
Xö trÝ: Dïng thuèc chèng virut vµ gi¶m ®au.

BÖnh viªm tói lÖ

NhiÔm trïng tói lÖ x¶y ra thø ph¸t do t¾c èng dÉn

n−íc m¾t.

30
C¸c dÊu hiÖu: S−ng nÒ, ®au ®á gãc trong m¾t. Cã thÓ
kÌm theo viªm tr−íc c©n v¸ch hèc m¾t.
Xö trÝ: Ch−êm Êm vµ uèng kh¸ng sinh. Cã khi ph¶i
chÝch th¸o mñ hay lÊy bá tói lÖ.

Viªm tæ chøc hèc m¾t

31
Viªm tæ chøc hèc m¾t lµ t×nh tr¹ng viªm c¸c tæ chøc
mÒm sau c©n v¸ch hèc m¾t, cã thÓ g©y ®e däa ®Õn
tÝnh m¹ng. Th−êng hay x¶y ra ë trÎ nhá.
C¸c triÖu chøng: Sèt, ®au vµ gi¶m thÞ lùc.
C¸c dÊu hiÖu: X¶y ra ë mét bªn m¾t, phï nÒ mi quanh
hèc m¾t, mi nãng vµ ®á, låi m¾t, liÖt vËn nh·n kÌm
theo ®au vµ rèi lo¹n chøc n¨ng thÞ thÇn kinh. Chôp c¾t
líp (CT) thÊy c¸c tæ chøc quanh nh·n cÇu bÞ th©m
nhiÔm dµy lªn.
Xö trÝ: NhËp viÖn vµ truyÒn kh¸ng sinh tÜnh m¹ch.

Ung th− c¬ v©n

§©y lµ lo¹i khèi u c¬ v©n ¸c tÝnh cao ë trÎ nhá

C¸c triÖu chøng: §au nhøc m¾t mét bªn.
32
C¸c dÊu hiÖu: ThÞ lùc gi¶m, låi m¾t dÇn dÇn vµ nhiÒu.
®á m¾t
Xö trÝ: ChuyÓn ®Õn chuyªn khoa khèi u ®Ó n¹o vÐt tæ
chøc hèc m¾t, tia x¹ vµ hãa trÞ liÖu,

BÖnh m¾t trong Basedow

BÖnh Baasedow cã thÓ g©y ra nhiÒu biÕn ®æi ë m¾t
nh− co rót mi trªn, ph× ®¹i c¬ vµ h¹n chÕ vËn ®éng c¬
vËn nh·n, l¸c, låi m¾t, chÌn Ðp thÞ thÇn kinh g©y biÕn
®æi thÞ tr−êng vµ teo thÞ thÇn kinh. PhÉu thuËt gi¶m ¸p
hèc m¾t (lÊy ®i mét thµnh x−¬ng hèc m¾t) cã t¸c dông
gi¶m chÌn Ðp lªn thÞ thÇn kinh, duy tr× thÞ lùc vµ thÞ
tr−êng.

BÖnh u hèc m¾t

C¸c khèi u hèc m¾t cã thÓ lµnh tÝnh hay ¸c tÝnh g©y ra
låi m¾t, x©m lÊn tæ chøc xung quanh hay di c¨n xa.
PhÉu thuËt lÊy u hoÆc phèi hîp ®iÒu trÞ hãa chÊt (nÕu
u ¸c tÝnh). N¹o vÐt toµn bé tæ chøc hèc m¾t ®−îc chØ
®Þnh trong tr−êng hîp u lan réng.

33
Hë mi
Hë mi lµ hiÖn t−îng mi nh¾m kh«ng kÝn g©y ra hë
gi¸c m¹c, kh« vµ loÐt gi¸c m¹c. Nguyªn nh©n cã thÓ
do bÈm sinh, liÖt d©y thÇn kinh VII hay sÑo da mi.
§iÒu trÞ b»ng n−íc m¾t nh©n t¹o. T¹o h×nh mi ®−îc
chØ ®Þnh ®Ó gi¶i quyÕt thÈm mü vµ chøc n¨ng mi m¾t.

34
Viªm kÕt m¹c
Viªm kÕt m¹c lµ viªm líp niªm m¹c phñ bªn ngoµi
phÇn tr¾ng (hay cñng m¹c) cña con m¾t vµ phÇn sau
cña mi m¾t
Viªm kÕt m¹c do vi khuÈn

C¸c triÖu chøng: M¾t ®á, dÝnh hai mi, th−êng ë c¶ hai
bªn m¾t

35
C¸c dÊu hiÖu: M¾t ®á cã xuÊt tiÕt mñ. Gi¸c m¹c vµ
tiÒn phßng kh«ng bÞ ¶nh h−ëng. Toµn th©n tèt.
Xö trÝ: VÖ sinh m¾t ®Ó cho tiÕt tè kh«ng ®äng qu¸
nhiÒu, tra kh¸ng sinh trong 5 ngµy.

Viªm kÕt m¹c do virut

TiÒn sö tiÕp xóc víi ng−êi bÞ bÖnh viªm kÕt m¹c hay
cã c¸c triÖu chøng nhiÔm trïng ®−êng h« hÊp trªn
(®Æc biÖt lµ trÎ em). BÖnh rÊt hay l©y.
C¸c triÖu chøng: C¶m gi¸c r¸t báng vµ xuÊt tiÕt n−íc
(kh¸c víi xuÊt tiÕt mñ trong nhiÔm khuÈn). Th−êng
b¾t ®Çu ë mét bªn m¾t vµ lan sang m¾t bªn kia, kÌm
theo cã h¹ch cæ s−ng to.
C¸c dÊu hiÖu: M¾t ®á vµ ch¶y n−íc m¾t. KÕt m¹c ®Æc
biÖt lµ kÕt m¹c mi s−ng nÒ.
36
Xö trÝ: BÖnh th−êng tù khái vµ ®iÒu trÞ nh»m môc ®Ých
gi¶m bít khã chÞu. Ch−êm l¹nh, tra n−íc m¾t nh©n
t¹o (dïng lo¹i kh«ng cã chÊt b¶o qu¶n). Dïng kh¸ng
sinh nÕu cã chØ ®Þnh. BÖnh khái sau nhiÒu tuÇn lÔ.

Viªm kÕt m¹c dÞ øng

C¸c triÖu chøng: Ngøa m¾t (++), ®á vµ ®au.

C¸c dÊu hiÖu: Mi m¾t s−ng nÒ vµ cã nhiÒu nhó viªm
(nh÷ng nèt gå nhá trªn bÒ mÆt kÕt m¹c mi). TiÒn sö dÞ
øng nh− hen, eczema
Xö trÝ: LÊy bá dÞ nguyªn nÕu cã thÓ ®−îc, tra thuèc
kh¸ng histamine t¹i chç, ch−êm l¹nh.
37
Viªm th−îng cñng m¹c
Viªm th−îng cñng m¹c vïng

Viªm th−îng cñng m¹c táa lan

Viªm líp th−îng cñng m¹c, lµ líp trªn cïng cña cñng
m¹c.
C¸c triÖu chøng: Khã chÞu nhÑ, ®au vµ ch¶y n−íc m¾t.
C¸c dÊu hiÖu: §á mét vïng hay táa lan.
Xö trÝ: Tra steroid t¹i chç. BÖnh tù khái.

38
Viªm cñng m¹c

Viªm tæ chøc cñng m¹c. Khi nÆng cã thÓ g©y nhuyÔn

cñng m¹c (ho¹i tö cñng m¹c),
C¸c triÖu chøng: §au nhøc m¾t lan lªn ®Çu vµ g©y mÊt
ngñ vµo ban ®ªm.
C¸c dÊu hiÖu: §á m¾t, cã nèt hay vïng ho¹i tö, cñng
m¹c ®æi mµu vµ ®au khi Ên. TiÒn sö viªm khíp d¹ng
thÊp, bÖnh m¹ch m¸u hay tæ chøc liªn kÕt.
Xö trÝ: CÊp cøu chuyÓn ®Õn b¸c sü m¾t. Cã thÓ dïng
corticoid t¹i chç hay toµn th©n.

39
Viªm gi¸c m¹c
Viªm gi¸c m¹c do virut

Viªm gi¸c m¹c do vi khuÈn

40
Viªm gi¸c m¹c do nÊm

Viªm gi¸c m¹c do ký sinh trïng

Viªm gi¸c m¹c cã thÓ do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c

nhau nh− virut, vi khuÈn, nÊm vµ ký sinh trïng (amip)
C¸c triÖu chøng: M¾t ®á vµ ®au, th−êng ®eo kÝnh tiÕp
xóc hay sau chÊn th−¬ng.
C¸c dÊu hiÖu: Mét vïng gi¸c m¹c, ë trung t©m hau
ngo¹i vi cã mµu tr¾ng.
41
Xö trÝ: ChuyÓn cÊp cøu ®Õn b¸c sü m¾t ®Ó n¹o gi¸c
m¹c lµm xÐt nghiÖm vµ tra thuèc kh¸ng sinh/ kh¸ng
virut/ hay kh¸ng ký sinh trïng. GhÐp gi¸c m¹c nÕu cã
chØ ®Þnh nhÊt lµ khi gi¸c m¹c bÞ thñng.

BÖnh viªm mµng bå ®µo

42
HiÖn t−îng viªm cña bÊt ký phÇn nµo cña mµng bå
®µo (mèng m¾t, thÓ mi vµ h¾c m¹c).
C¸c triÖu chøng: Sî ¸nh s¸ng, m¾t ®á vµ ®au, thÞ lùc
cã thÓ gi¶m hay kh«ng.
C¸c dÊu hiÖu: M¾t ®á kÌm theo c−¬ng tô r×a quanh
mèng m¾t, tiÒn phßng kÐm trong suèt do cã nhiÒu tÕ
bµo vµ protein trong thñy dÞch.
Xö trÝ: ChuyÓn nagy ®Õn b¸c sü m¾t ®Ó tra thuèc gi·n
®ång tö, ®iÒu trÞ steroid tÝch cùc vµ t×m nguyªn nh©n.

Gl«c«m gãc ®ãng cÊp tÝnh

Nh·n ¸p ®ét ngét t¨ng cao do ®ãng gãc tiÒn phßng,

g©y c¶n trë thñy dÞch tho¸t qua vïng ®Ønh gãc.
C¸c triÖu chøng: M¾t ®au nhøc kÌm theo c¸c triÖu
chøng toµn th©n nh− ®au ®Çu, buån n«n vµ n«n.
C¸c dÊu hiÖu: BÖnh th−êng hay gÆp h¬n ë ng−êi gèc
ch©u ¸. M¾t ®á, ®au vµ sê thÊy c¨ng cøng. Gi¸c m¹c
mê. TiÒn phßng n«ng, ®ång tö gi·n kh«ng hoµn toµn.
Xö trÝ: CÊp cøu chuyÓn ngay ®Õn b¸c sü nh·n khoa.
Tra pilocarpine, thuèc øc chÕ men AC vµ thuèc chÑn
43
c¶m thô beta cã t¸c dông h¹ nh·n ¸p vµ lµm gãc më
trë l¹i. ChØ ®Þnh më lç thñng mèng m¾t chu biªn hay
lµm máng ch©n mèng m¾t b»ng lade tïy thuéc vµo
møc ®é nh·n ¸p vµ ®é më cña gãc. LÊy thÓ thñy tinh
®ôc còng cã t¸c dông më gãc vµ lµm cho nh·n ¸p trë
l¹i b×nh th−êng.

Viªm néi nh·n

44
Th−êng gÆp sau chÊn th−¬ng m¾t hay phÉu thuËt néi
nh·n.
C¸c triÖu chøng: M¾t ®au nhøc kÌm theo thÞ lùc mÊt.
C¸c dÊu hiÖu: Mi m¾t s−ng nÒ, xuÊt tiÕt, m¾t ®á, mñ
tiÒn phßng vµ thÞ lùc gi¶m
Xö trÝ: ChuyÓn ®Õn b¸c sü m¾t cµng sím cµng tèt ®Ó
chäc dÞch kÝnh lÊy bÖnh phÈm lµm xÐt nghiÖm, tiªm
kh¸ng sinh néi nh·n hay c¾t dÞch kÝnh
ThÞ lùc mÊt ®ét ngét kh«ng cã ®au
XuÊt huyÕt dÞch kÝnh

45
Ch¶y m¸u trong dÞch kÝnh thÊy ë nh÷ng ng−êi bÞ bÖnh
®¸i th¸o ®−êng, c¸c bÖnh tim m¹ch vµ viªm trong m¾t
m·n tÝnh.
C¸c triÖu chøng: ThÞ lùc mÊt ®ét ngét kÌm theo ruåi
bay.
C¸c dÊu hiÖu: MÊt ¸nh ®ång tö hång. Khã quan s¸t
®−îc c¸c chi tiÕt ®¸y m¾t.
Xö trÝ: ChuyÓn ®Õn b¸c sü m¾t ®Ó lµm siªu ©m kiÓm
tra vâng m¹c cã bÞ bong hay kh«ng. C¾t dÞch kÝnh khi
m¸u kh«ng tiªu.

R¸ch/ bong vâng m¹c

46
R¸ch/ bong vâng m¹c x¶y ra khi líp vâng m¹c c¶m
thô bÞ t¸ch khái biÓu m« s¾c tè. Nguyªn nh©n th−êng
gÆp nhÊt lµ cã lç thñng vâng m¹c-th−êng ë m¾t cËn
thÞ hay sau chÊn th−¬ng.
C¸c triÖu chøng: ThÞ lùc mÊt kh«ng kÌm theo ®au.
BÖnh nh©n cã thÓ cã tiÒn sö nh×n thÊy ruåi hay hay
chíp s¸ng tr−íc ®ã. M¾t bÞ bÖnh nh×n thÊy “mét vïng
tèi ®en”.
C¸c dÊu hiÖu: Vïng vâng m¹c bÞ bong cã mµu
ddieem. ThÞ lùc gi¶m khi vïng bong lan ®Õn hoµng
®iÓm.
Xö trÝ: ChuyÓn ®Õn b¸c sü m¾t cÊp cøu ®Ó can thiÖp
phÉu thuËt (b¬m khÝ néi nh·n vµ/ hay Ên ®én cñng
m¹c).

47
T¾c ®éng m¹ch trung t©m vâng m¹c

Dßng m¸u trong ®éng m¹ch trung t©m vâng bÞ nghÏn.

BÖnh th−êng x¶y ra ë mét bªn m¾t.
C¸c triÖu chøng: ThÞ lùc gi¶m ®ét ngét vµ kh«ng ®au.
C¸c dÊu hiÖu: ThÞ lùc <1/10. Cã tæn th−¬ng ®−êng
®ång tö h−íng t©m. Soi ®¸y m¾t thÊy vâng m¹c tr¾ng
nhît (¸nh ®ång tö kh«ng gièng nhau vµ bÊt th−êng).
Hoµng ®iÓm cã mµu ®á anh ®µo vi vïng nµy do hÖ
m¹ch h¾c m¹c cÊp m¸u. Chôp m¹ch huúnh quang
thÊy hÖ ®éng m¹ch thÊm m¸u chËm.
T¨m dß chøc n¨ng: CÇn lµm cÊp cøu xÐt nghiÖm m¸u
l¾ng vµ sinh thiÕt ®éng m¹ch th¸i d−¬ng ®Ó lo¹i trõ
bÖnh viªm ®éng m¹ch tÕ bµo khæng lå.

48
Xö trÝ: ChuyÓn nagy ®Õn b¸c sü nh·n khoa ®Ó xem xÐt
cã cÇn ®iÒu trÞ cÊp cøu g× kh«ng. Lµm h¹ nh·n ¸p cÊp
cøu (dïng thuèc øc chÕ men AC hay chäc tiÒn phßng
cã thÓ cã t¸c dông. Lµm c¸c xÐt nghiÖm toµn th©n.

T¾c tÜnh m¹ch trung t©m vâng m¹c

Dßng m¸u ch¶y trong tÜnh m¹ch trung t©m vâng m¹c
bÞ nghÏn.
C¸c triÖu chøng: ThÞ lùc gi¶m ®ét ngét vµ kh«ng ®au.
C¸c dÊu hiÖu: TÜnh m¹ch gi·n ngo»n nghÌo, côc b«ng,
®Üa thÞ s−ng nÒ, xuÊt huyÕt vâng m¹c ë c¶ bèn gãc
phÇn t− che lÊp c¸c chi tiÕt ®¸y m¾t.
49
C¸c yÕu tè lµm xuÊt hiÖn bÖnh: Tuæi cao, cao huyÕt ¸p
vµ ®¸i th¸o ®−êng.
Xö trÝ: KiÓm tra xem cã cao huyÕt ¸p vµ ®¸i th¸o
®−êng hay kh«ng? Lo¹i trõ bÖnh gl«c«m. ChuyÓn ®Õn
b¸c sü nh·n khoa. Chôp m¹ch huúnh quang. Lade
®−îc chØ ®Þnh víi thÓ thiÕu m¸u ®Ó ng¨n ngõa gl«c«m
t©n m¹ch vµ xuÊt huyÕt dÞch kÝnh t¸i ph¸t.

Viªm gai thÞ

Viªm thÞ thÇn kinh cÊp tÝnh th−êng kÌm theo thÞ lùc
gi¶m võa hay nÆng. Viªm kÐo dµi dÉn ®Õn teo gai thÞ.
50
C¸c triÖu chøng: MÊt thÞ tr−êng trung t©m, ®Üa thÞ
s−ng nÒ, tæn th−¬ng ®−êng ®ång tö h−íng t©m.
Xö trÝ: Lo¹i trõ bÖnh ®a x¬ hãa thÇn kinh, viªm mµng
n·o, viªm tæ chøc hèc m¾t hay viªm xoang. Dïng
corticoide toµn th©n cã thÓ cã t¸c dông.

Viªm vâng m¹c do Cytomegalovirus (CMV)

§©y lµ mét lo¹i nhiÔm virut g©y ra viªm vâng m¹c vµ

hÖ m¹ch m¸u g©y ph¸ hñy c¸c cÊu tróc vâng m¹c vµ
h¾c m¹c, dÉn ®Õn bong vâng m¹c, teo nh·n cÇu vµ mï
lßa. BÖnh hay x¶y ra ë trÎ bÞ suy gi¶m miÔn dÞch vµ
ng−êi nhiÔm HIV.
51
C¸c triÖu chøng: Ruåi bay vµ gi¶m thÞ lùc.
C¸c dÊu hiÖu: Vâng m¹c cã biÓu hiÖn gièng h×nh ¶nh
“b¸nh pizza c¾t”, viªm m¹ch m¸u, xuÊt tiÕt, xuÊt
huyÕt vµ ho¹i tö vâng m¹c.
Xö trÝ: KiÓm so¸t tèt t×nh tr¹ng miÔn dÞch. Tiªm néi
nh·n ganciclovir kÕt hîp víi c¸c thuèc kh¸ng virut
toµn th©n.

BÖnh vâng m¹c do ®¸i th¸o ®−êng

52
Cã nhiÒu lo¹i biÕn ®æi ë vâng m¹c x¶y ra khi ®· m¾c
bÖnh ®¸i th¸o ®−êng mét thêi gian dµi nh− bÖnh vâng
m¹c nÒ (phï vâng m¹c nhÑ, xuÊt huyÕt, ph×nh m¹ch
vµ xuÊt huyÕt chÊm), bÖnh vâng m¹c t¨ng sinh (t©n
m¹ch ph¸t triÓn, tæ chøc x¬ vµ xuÊt huyÕt rÊt nhiÒu).
KÕt côc lµ bong vâng m¹c, xuÊt huyÕt dÞch kÝnh, nh·n
¸p cao (gl«c«m t©n m¹ch) vµ mÊt thÞ lùc.
C¸c triÖu chøng: ThÞ lùc gi¶m hay mÊt ®ét ngét.
C¸c dÊu hiÖu: XuÊt huyÕt vâng m¹c hay dÞch kÝnh,
mµng x¬ vµ t©n m¹ch tr−íc vâng m¹c vµ xuÊt tiÕt.
Chôp m¹ch thÊy nh÷ng vïng mÊt mao m¹ch vâng m¹c
vµ t©n m¹ch vâng m¹c.
Xö trÝ: KiÓm so¸t tèt ®−êng huyÕt, lade vâng m¹c vµ
kh¸m m¾t ®Þnh kú.

53