Czym są neologizmy?

WIADOMOŚCI
Wiecie już z klasy siódmej, że istnieją wyrazy podstawowe i pochodne, utworzone za pomocą elementu
zwanego formantem (np. pies → pies-ek; mówić → mów-ca).

Te zagadnienia dotyczyły wyrazów, które już się przyjęły w języku polskim.

Jednakże każdy język jest tworem żywym, co oznacza m.in., że niektóre słowa wychodzą z użytku, a
powstają inne, wcześniej nieznane i nieużywane. Takie nowo powstałe wyrazy nazywamy neologizmami.

Rodzaje neologizmów

Ze względu na sposób powstawania wyróżniamy kilka rodzajów neologizmów:

neologizmy słowotwórcze – utworzone od wyrazów już istniejących za pomocą odpowiednich formantów,

np. zmywać → zmyw-arka, program → program-ista;

neologizmy znaczeniowe – powstałe wskutek nadania już istniejącym wyrazom nowych znaczeń, np.
wieża → ‘wysoka budowla’ i wieża ‘zestaw do odtwarzania muzyki’; komórka ‘małe pomieszczenie, składzik’
i ‘telefon komórkowy’;

neologizmy frazeologiczne – będące połączeniem już istniejących wyrazów w związki, które zyskują nowe
znaczenie, np. dziura ozonowa, szara strefa;

zapożyczenia – wyrazy zaczerpnięte z języków obcych, np. komputer, hit.

Zapożyczenia

Szczególnym rodzajem neologizmów są zapożyczenia, czyli wyrazy zaczerpnięte z języków obcych.

Dlaczego „pożyczamy” wyrazy?

Historia zapożyczeń jest świadectwem kontaktów ekonomicznych, kulturowych i politycznych z

innymi krajami.

Najstarsze zapożyczenia to LATYNIZMY (wyrazy pochodzące z języka łacińskiego), które pojawiły

się w Polsce wraz z przyjęciem chrześcijaństwa, np. apostoł, kaplica, mnich, opłatek, wigilia. Później, w
miarę rozwoju nauki, przejmowaliśmy coraz więcej słów z łaciny, a także z greki, np. lekcja, oracja,
matematyka, historia, pedagogika, muzyka, atrament.

W okresie lokacji miast na prawie magdeburskim i lubeckim polszczyzna wzbogaciła się o liczne
zapożyczenia z języka niemieckiego (GERMANIZMY), związane z miastem, jego administracją i
budownictwem (np. budulec, hebel, ratusz, bruk, rura, gmina, wójt, sołtys).

W renesansie, w czasie panowania pochodzącej z Włoch królowej Bony, zaczerpnęliśmy wiele

wyrazów z języka włoskiego (np. koncert, tempo, pianino, pomidor, kalarepa, por, brawo, aria).

Wspólna polityka polsko-węgierska przyniosła nam m.in. słowa: hejnał, husarz, pałasz, giermek, dobosz,
rokosz.

W XVIII wieku, gdy językiem salonów w Europie stał się francuski, w polszczyźnie zadomowiły się
ROMANIZMY – zaliczamy do nich takie wyrazy, jak toaleta, abażur, portmonetka, biżuteria, angaż. Czasy
zaborów spowodowały napływ RUSYCYZMÓW (zapożyczeń z języka rosyjskiego) i germanizmów. Od
drugiej połowy XIX w. w języku polskim pojawia się coraz więcej anglicyzmów (zapożyczeń z języka
angielskiego), np. kajak, mecz, stres, lider.

Jak więc widać, polszczyzna od wielu wieków przejmuje obce słownictwo.

Wiele z tych zapożyczeń funkcjonuje w języku polskim od tak dawna, że nie są dziś odbierane jako
neologizmy, nie odczuwamy ich obcego pochodzenia. Nie zmienia to faktu, że wywodzą się z innych
języków i w chwili, gdy przenikały do polszczyzny, były w niej elementem nowym.

Obecnie najbardziej ekspansywnym językiem jest niewątpliwie angielski, głównie dlatego że stał się
językiem międzynarodowym, ale także ze względu na dominujący wpływ kultury amerykańskiej na świecie.
ANGLICYZMY również wzbogacają nasz język, ale należy pamiętać o tym, że nadużywanie wielu z nich to
wynik mody językowej, której dość łatwo ulec. Nadmierne, nieuzasadnione stosowanie wyrazów obcych
może zakłócać komunikację językową lub dawać świadectwo językowego niedbalstwa.

Neologizm- jest to nowo powstały wyraz

ZADANIA
1. Podaj po jednym przykładzie neologizmów:

a) słowotwórczego (z formantem -arka) - ładowarka

b) znaczeniowego (z dziedziny elektroniki) - myszka

c) frazeologicznego (związanego z dowolną dziedziną życia) - fast food

d) zapożyczenia (związanego ze sportem) - jogging

2. Wyjaśnij, co znaczą podane wyrazy. Sprawdź w odpowiednim słowniku, z jakiego języka zostały
zapożyczone.

1) fair play - sprawiedliwa gra

2) faux pas - nieświadomie popełniony nietakt

3) á propos - inaczej: albo swoją drogą

4) ok - potwierdzenie

5) make up - makijaż w

6) globtroter - podróżnik

7) outsider - człowiek pozostający na uboczu/nie angażujący się

8) oldskulowy - staromodny

3. Podziel podane wyrazy ze względu na dziedziny, których dotyczą. Wpisz je do tabeli według wzoru.
Sprawdź w słowniku wyrazów obcych, z jakich języków zostały zapożyczone. Zastanów się i powiedz,
jakie były związki Polski z danym krajem i jakie było historyczne podłoże zapożyczeń.

NAUKA KOŚCIÓŁ JEDZENIE MODA

geometria opłatek leczo kok

akademia anioł al dente biżuteria
arytmetyka biskup bliny garderoba garsonka
 etyka kościół czajnik krawat
filozofia doktryna kołduny gorset
genetyka msza musztarda sombrero
liceum pacierz pomarańcza szmizjerka
optyka proboszcz pulpet
salami
seler
risotto

ORGANIZACJA PRAWO ARCHITEKTURA BUDOWNICTWO I

MIASTA RZEMIOSŁO

ratusz dokument fronton bruk

burmistrz akt altana hebel
gmina apelacja rotunda klajster
wójt dekret pergola wajcha
rynek komisja sztukateria
sołtys weksel
rejestr

4. Podaj po trzy przykłady zapożyczeń z języka angielskiego dotyczących wymienionych dziedzin:

sport -jogging, tenis, fitness

muzyka - teledysk, singiel, walkman

informatyka -algorytm, komputer, skaner

moda -adidasy, dżins, top

5. Przeczytaj podany tekst i objaśnij wyrazy będące zapożyczeniami z języka włoskiego. Spróbuj
stworzyć podobny tekst, w którym zastosujesz zapożyczenia z innego języka nowożytnego.

„Pedantyczny bankier, wirtuoz wiolonczeli, w swej altanie na karmazynowym materacu pod baldachimem
otoczony lawendą delektował się karczochami, popijając caffè latte przy akompaniamencie pianina, eh,
dolce vita, eh, dolce far niente!”

pedantyczny-za bardzo dokładny

wirtuoz-wybitny muzyk

wiolonczeli-sztuki

karmazynowym-czerwonym

baldachimem-ozdobny daszek

caffè latte - kawa

przy akompaniamencie pianina- przy grze na pianinie

dolce vita- słodkie życie

dolce far niente- słodkie nicnierobienie

Razem z moimi friends w weekend zagraliśmy w footbal. Doszło do remisu bo Gra była fair play. Po dobrej
zabawie poszliśmy zjeść fast food. Nasz dzień skończył się happy endem bo poszliśmy do cinema.

W DOMU
Wiadomości dotyczące zapożyczeń przedstaw w postaci notatki graficznej na osi czasu. Zadbaj o estetykę.