Istanbul Universitesi

i~letme Fakiiltesi

LI¥1AN PLANLAMASI .•
Limanin Uniteleriyle Kapasitesi
Arasindaki !li~ki
V e
Ellegleme Maliyetinin Hesaplanmasi

••••
Yiibekogretim Kurulu
DokUma.ntasyon Merkez\
(Yiiksek Lisans Tezi)

Kapt.Necmettin AKTEN

istanbul,Kasim 1992
 •
I Qi NUE Ki L E R
-------------------
I.EKONOMIK YA9Ar·IDA LIMANIN ONEMI VE TEMEL i~LEVLERi 1-26
A. Liman ve Evrimi 1-6
1. Liman Kavrami 1
2. Limanin Evrimi 3
a. Klasik Liman 3
b. Kitle yiiklerine yonelme 4
c. Birimle~tirilmi~ yUklere yonelme 4
B. Ulusal Ekonomi Iginde Limanlarin Yeri ve Onemi 6-14
1. Di~ticaretin Geli~mesinde Limanlarin Onemi 6
2. Ulusal Ula~tirma Sisteminin Temel Bir Unsuru
Olarak Limanlarin Onemi 8
3. Ta91yan ve Ta§itan Agisindan Liman 11
a. Ta~iyan Aqisindan Liman 11
b. Ta~itan agisindan liman 13
c. Hizmet tireten Bir Ticari I§letme Olarak Liman 14-23
1. Limanda verilen hizmetler 15
a. Gemiye verilen hizmetler 15
b. Ytike verilen hizmetler 17
c. Yolcuya verilen hizmetler 19
2. Taf)iyru.1. ve Tas;1 tan Ag1s1ndan Liman Masraflari 20
3. Limanlarin Yonetimi 21

II. BIR LIM.AlJIN EA~LI CA UNSUHLARI VE Ul!ITELERi 27-69

A. Gemi Yana~ma Yeri 27-47
1. Gemi Yana§ma Yerinin Kis1mlar1 27
2. Gemi Yana~ma Yerinin Y1ll1k tiretim Kapasitesi 34
3. Rihtimtistti (Apron) 38
a. Apron Mimarisi 38
b. Apron mukavemeti 42
4. Anron Hizmeti 44
B. Depolama tlniteleri 47-59
1. Ytik Gruplarina Gore Depolama 48
2. Toplam Depolama Alan1 Gereksinimi 51
a. Terminale ugrayacak gemi sayisi 52
b. Toplam depolama alani 52
3. Depolama Unitesinin Yillik Kapasitesi 56
c. Hinterland Hizmetleri 60-62
Q. insangti.cti 62-66
D. Liman Mekanik GUcU (Mekanizasyon) 66-69

i
III. ELLEQLEME MALIYETiNiN HESAPLANMASI 70-76
A. Ellegleme Maliyeti 71-74
1. Personel Giderleri 71
2. Yat1r1m Giderleri 71
a. Ellegleme Hizmetinde Kullanilan Yatirim
Aaraglari 71
b. Araglarin teknik omrii 72
c. Arag gere9 maliyeti 73
3. Ellegleme Maliyetinin Bulunmasi 74
IV. BIR UYAF..LAJYi.A OPJ'TEG:i: : MESBA~ TEBMINALI 77-
A. Bugtlnkti Durumu 78-79
E. Yillik Kapasi te 79-85
1. Kabuller 79
a. Pargayi.ik 79
b .. Konteyner yillcti 83
2. Ellegleme Ttirlerine Gore Y1ll1k Kapasite 84
a. Kirkambar yUkU 84
aa. gemi donan1m1 ile elle9leme 84
bb. liman vinci ile ellegleme 84
b. Konteyner ytikU 85
C. Y1ll1k Gemi Kapasitesi 85-87
c;. Depolama Kapasitesi 87-88
D. Pesta Ihtiyaci 88-89
E. Liman Hizmetleri 89-92
l. Gemiye Verilen Ilizmetler 89
2. YU.ke Verilen Hizmetler 90
a. Rihtim hizmetleri 90
b. Aktarna hizmeti 90
c • .Ambarlama hizmeti 90
g. ManipUlasyon,montaj ve demontaj hizmeti 91
d. Hinterland hizmetleri 91
e. Gozetme ve Sayim(puvantaj) hizmeti 91
3. Btittinleyici Rizmetler 92
F. Ellegleme Maliyeti 92-107
1. Personel Giderleri 92
a. Yonetim gideri 92
b. Posta dtizeni ve gideri 93
2. Yat1r1m Giderleri 95
a. Arag maliyetleri . 95
b. Naliyet kalemleri 96
3. Posta Maliyeti 98
4. Ton Ba~ina Ellegleme Maliyeti 101
a. Giinliik Posta Ba~ina tlretim lOl
b. Postaba~i !tibariyle Saatlik tiretim 101
 TABLOLAR

Tablo No

1 Temel Parametreler itibariyle 24

Liman/Terminal Evrimi(l900-90)
2 Gemi Ttirlerine Gore Lima.n Suresi 12
3 Liman ve Seyir SUrelerinin 12
Sefer Suresi I9inde·ki Pay:t
4 Gemi :BUyUkliiklerine Gore Boy/ 28
Drai't Ilil?kisi
5,.. Gemi Yi.ik Donan1mlar1nda Verim 30
0 Yi.ik Donan1mlar1na Gore Ortalama 31
tiretim
7 Dtinya Limanlarinda Yiik tiretimi 32
8 Bir Limanda Vardiya Ba~ina 32
tiretim
9 Bir Limanda Uretim Hedefleri 33
10 Babalarin Tutma Gucti 39
11 Ellegleme Yontemlerine Gore 40
R1ht1mustti Geni9ligi
12 Degi$ik Yuzeylere Gore StirtUnme 41
Direnci
13 Degi~ik Gemi Tonajina Gore 41
Rihtim Boyu Gereksinimi
14 Rihtim-Metre Ba1?1na Liman Unite- 42
lerinin Alan Gereksinimi
15 Apronun Asgari Ytik Ta91ma 43
Kapasitesi _
16 Ttirkiye Limanlarinda Apron 43
Mukavemeti
17 Aktarma Ara9lar1na Gore Konteyner 49
Alani Gereksinimi
18 Alan Utilizasyon Katsay1s1 50
19 Avrupada ve Turkiyede Liman 64
Vardiya JJlizeni
20 Limanlarda Hizmet Ttirtine Gore 67
Mekanik Ara9 Kullan1m1
21 Liman Ara9lar1n1n Teknik Omrti 72
22 Liman Ara9lar1n1n Y1ll1k Bakim 73
TU.tum Gideri
23 Ellegleme Maliyeti Tablosu 75
24 Mesba§ Molli 78
25 Ttirkiye Limanlar1nda Ortalama 79
Pargaytik tiretimi
26 Ttirkiyede Tatiller 80
27 Gemi Btiyiikltiklerine Gore Gerekli 82
Posta Say1s1
 TABLOLAR'in devam1

28 Gemilerde Am.bar Hacm1 83

29 Mesba~ Terminalinde Y1ll1k 85
Gemi Kapasitesi
30 Tiirkiyede Standart Posta Duzeni 89
31 Mesba§ Terminalinde Yonetim 93
Giderleri
32 Mesba$ Terminalinde Pesta 94
Maliyeti
33 Arag Maliyetleri (1992 Ba~i) 95
34 Mesba~ Terminali Igin Ellegleme 99
Maliyeti Tablosu (USD/saat)
35 Y1ll1k Ellegleme Kapasitesi 103
(Gemi Donanimi/Asgari Posta)
36 Y1ll1k Elle9leme Kapasitesi 104
(Gemi Donanimi/Azami Posta)
37 Y1ll1k Ellegleme Kapasitesi 105
(Liman Vinci)
38 Y1ll1k Ellegleme Kapasitesi 106
(Konteyner)
39. Posta Gereksinimi 107
§ekil No

1 Modern Pargaytik ~errainali 25

2 Konteyner Terminallerinde 59
Konteyner Istifleme Tarz-
lari
3 Ornek Limanlarda Liman. 69.a
Hizmetlerini Yi.iriiten Ku-
rulu§lar
 B 0 LUM I

EKONOMIK YA~AMDA LIMANIN

ONEMI VE TEMEL :i:~LEVLERi
 .1.

A. L.:i:MAN VE EVR.:i:M!

1. Lima.n Kavram1

Diinyanin cografi yap1s1 geregi,dUn.ya ticaretinin etkin ula§im

ortami denizdir.Deniz ta~1mac1l1gJ. ise,gerek kitle ta§1mas1na ola-
nak veri§i,gerekse en ucuz ta~ima bigimi olu~u yilzilnden dtinya tica
retine egemendir.Deniz ta§1mac1l1g1n1n diinya ticaretindeki pay1
~75'in usttindedir.
Deniz ta:;i1mac1l1g1 su ortaminda sUrdUrU.lUr.Bu ta§1mac1l1gJ.n
ba~lang19 ya da biti~ noktas1n1 liman te§kil eder."Bu yilzden liman1,
"deniz ta~1mac1l1g1n1n ba:;ilang19 ya da bitim noktas1" diye tanimla-
mak miimkiindilr.
Qag1m1z1n ta§1mac1l1k anlay1~1 sat1c1 ile al1c1 arasinda kesin-
tisiz bag kurma bigiminde belirmektedir.Buysa, ta~1may1 bir zincir
olarak dil§Undilrtmektedir.
Kesintisiz ula~im hizmeti,ta§ima zincirini bir biltiin olarak
belirlemektedir.Liman da bu bUtUn iginde bir koprilba~1 durum.unda-
d1r. Burada ula~im sistemleri bulu~makta; ta~ima hizmeti eekil de-
gi~tirmektedir.Bu bakimdan liman,"kara ve deniz ula~1m1n1n birbir-
lerine donil~tilkleri bolge" olarak tan1mlanabilir.Ayn1 tanim,daha
kisa olarak,"liman,ta§ima hizmetinin l?ekil degi~tirme noktas1d1r"
bi9iminde de verilebilir. (1)
Limanin bir ba~ka tan1m1n1, 0 liman,hinterland ula~1m1 ile deniz
ula~1m1n1n kesi~me noktas1d1r" ~eklinde soylemek de mtimkilndiir.Hin-
terland ula~1m1 denince de, yiikiin limana getirilmesini yahut liman-
dan al1c1s1na gotilrillmesini Ustlenen ula~im eistemleri anla~1l1r.

9at,demiryolu,kara,hava ta~1mac111gi gibi. (2)

( 1) N' •.Akten,_M.Ali Albayrak;Deniz Tag;1mac111g; Kilavuzu, Istanbul

1988,s.101-110.
(2) "Liman,kara ve deniz ula~1m1n1n dUzenli olarak birbirlerine
donil~tugu yerdir."
James Bird,Seanorts and Seanort Terminals,London 1971,sol3
 .2.

Liman,gemiler igin hizmet ve olanak saglayan Uretim Unitesi-

dir~13urada,yiiklerin toplanmas1 ve deniza§1r1 pazarlara gonderilme-
si esastir.Yine, deniza§1r1 pazarlarda:n getirilen yiikler buradan
ardbolgeye (hinterland) dag1t1lir. (3)
Ytikleri toplama ve dagitma ozelligi nedeniyle liman,ekonomi-
nin nabzi durumundadir.
Liman bir Ulkenin akcigeridir.Ekonomi burada soluk alir ve
verir.Liman sagl1kl1 soluk alip verdigi stirece ekonomik etkinlik-
ler de aksaksiz yurilr.
Liman,malin bir tilkeye girip 91kt1g1 hizmet Unitesidir.Sunu-
lan hizmetin kalitesinde,dolay1s1yla da ekonominin rekabet gU.ciin-
de limanin yonetim ~eklinin onemli payi vardir.Bir anlamda da li-
manin hizmet kalitesi limanin yonetim bigimiyle ozde~tir.

Liman,bir ticaret merkezidir.Burada kar amaciyla hizmet iire-

tilir.Uretilen hizmetin kalitesi ekonominin rekabet giictinu etkiler.
Kaliteli hizmet verilen limanlar sayesinde bir ekonomi uluslarara-
s1 dilzeyde rekabet giicU kazanir.
Liman,gevresinde ge~itli i~ gruplar1n1 bar1nd1ran bir hizmet
yeridir.I~ gruplar1ndaki ge~itlilikse,limanin "degi~ik ta~ima sis-
temlerinin bulu~ma noktas1" olmasindan kaynaklanmaktadir.
Limandan gevresindeki degi~ik i~ gruplar1 yararlanir.Limandan
yararlanan yahut limani kullanan i~ gruplar1n1 ~oylece siralamak
miimkiindtir:
a. gemi donatanlari armatorler,kirac1lar,i~letenler

b. ytik sahipleri sanayiciler,toptancilar,perakende-

ciler
c. ticaret arac1lar1- acenteler,brokerler,gilmrtik komis-
yoncular1
9. nakliyeciler - kamyon §irketleri,demiryollari,~at

firmalar1,havayollar1

(3) "Liman,gemilerin ytiklendigi ve/veya bo~alt1ld1g1 bir ter-

minal ve alan dilzenidir.(Buralarda) Ne uzaklikta olursa
olsun,gemilerin sira bekledigi,sira beklemelerinin talimat-
 .3.

d. sevkiyat91lar forvarderler,forvarder acente-

leri
e. ardiye sahipleri- terminal operatorleri (depo,
sundurma,fiktif antrepo,antrepo i~leten kurulu$-
lar)
f. 1iman hizmet kurulu$lar1
• yUk hizmet kurulu~lar1 - stevedorlar,puan-
torler, sorvey ~irketleri
• gemi hizmet kurulu$lar1 - kilavuzluk ~irltet~
leri,romorkorciller,onar1mc1lar,tersaneler
g. diger i~ler - finans kurulu~lari (bankalar,
bankerler vb),sigortacilar (4)

2. Limanin Evrimi
"Ta§ima hizmetlerinde ekonomi" aray1§1 gilnilmilzde gemi 9e,;Jitle-
rinin say1s1n1 art1rm1i?t1r.Gemiler ozel bir amag 191n (dokme,kombinE
dokme,hayvan,araba,ta~it,~arap,likit gaz,kimyasal madde vb) yap1l1r
olmu$; gemilere ayak uydurmak durumunda bulunan limanlar da bu ge-
$itlenme kar~1s1nda yapisal degi$ikliklere ugram1$lard1r.
Gemilerdeki geli~me ve degi$melere ayak uyduram1yan limanlar
er ya da geg saf d1$1 kalm1~lard1r.Ya da milli ekonomilerine kiilfet
yilkler olmu$lard1r.
Limanlardaki geli~me silreci,klasik limandan terminale yonelme
$eklindedir.
Bu nedenle,yil.kteki ve gemilerdeki degi$melere ayak uydurmak du-
rumundaki bir liman,normalde ~u safhalari gegirerek geli~ir ve de-
gi$ir:
a.Klasik Liman :
Klasik liman,k1rkambar ag1rl1kl1 hizmetler sunan limandir.
Bu tUr limanlarda hizmet gokluk ambalaJl1 yilklere (sandik,
balya,varil,torba,kasa,palet) yonelik olup,klasi:ktir. 60'11
Y1llar1n ba~larina kadar diinya limanlar1n1n gogunlugu bu tUr-
den limanlar idi.

land1r1ld1g1 veya sira beklemek durumunda kald1klar1 mutad

bekleme (demir) yerlerini d~ igler.
Alan E.Branch,Elements of Port Operation and Management,
London/New York 1986,s.l
(4) N.Akten,"Otonom Liman",Kaptanin Sesi,Ekim 1988,s.9-12.
 .4.

Klasik nitelikteki bir limanda liman ve terminal - fonk-

siyonel olarak - ayn1 $0ydir.Ne var ki, yiikte uzmanla§maya
gidildiginde (yani,limanin salt belli bir yUk veya yUk gru-
buyla.. ha§ir nef}ir olmas1 halinde) liman yerini term.inallere:
b1rak1r. Terminaller zinciri de limani olu§turur.
b.Kitle Yiiklerine Yonelme :
Yorede (hinterlandda),kitle ytikii olarak bilinen dokme-
yi.iklerin belirli bir potansiyele eri§mesiyle,klasik (yani,
ambalajli fakat her ge~it ytike yonelik) hizmete ek olarak
dokmeytik elleglemesi de limanin hizmetleri arasina kat1l1r.
Buysa,gokluk, liman btinyesinde ayr1 bir dokmeyiik terminali
yap11mas1yla sonuglanir. (5)
Bu kesitte liman altyap1s1 hizmette uzmanla§maya gider&k
ozel amagl1 liman tinitelerine (terminallere) yonelir.
Bu arada,artan yi.ik trafigine bagl1 olarak klasik hizmet-
lerde de boyut geni$lemesi gozlenmesi olagand1r.
Sanayile~me hareketi birlikte hammadde trafigi de dogur-
mu§tur. Ta~ima literattirtinde hammadde qokluk ekonomik dege-
ri dti~Uk kitle ytiklerde (yani,dokmeyiikler) btittinle$ir. Bu
ytiklerin ta§1nmas1nda al1c1ya olan maliyetin dti~tirtilebilme­

si ag1s1ndan rasyonelle§tirme limanlarda yap1lmaktad1r. Uy-

gulamasi da terminale yonelme f}eklindedir.
Terminal, sadece belli bir ytike (veya ytik grubuna) hiz-
met veren ve bu ttir yiiklerin elle9lenmesinde uzmanla§II11~

liman tinitesidir. Komtir terminali,tah1l terminali,ro/ro

terminali,konteyner terminali,yolcu terminali gibi.
c.Birimle§tirilmi~ Ytiklere Yonelme :
Liman yoniinden dokmeytik trafigine "ta$1mada ekonomi sag-
layarak" cevap verebilmenin gozilinu dokmeytik terminali olmak-
tadir. Kirkambar (veya par9ayiik) trafigi igin benzeri bir

(5) James Bird, a.g.e , s.77-78

 .5.

9ozilin de birimle~tirilm.i~ yilkler terminalidir.

Qok tilkeli di§ticaretin zorlamalar1 sonucu limana palet-
lenmi~, treylere istiflenmi~ yiiklerle konteynerlerin gelmeye
ba~lamasi ve boylesi yiiklerin klasik kirkambar yiikleri sevi-
yesine gelmesi veya limanda belirgin bir potansiyel olu~­

turm.as1 i§letmeyi birimle§tirilmi~ yiikler i9in de ayr1 bir

terminal yap1m1na yoneltebilir.
Ancak,hemen belirtilmesi gerekir ki, birimle§tirilmi§
yiikler i9in ayri bir terminal geregi 9okluk gozeli (ful)
konteyner gemilerinin limana ugramaya ba~lamas1yla ortaya
91kar.Yoksa, klasik limanlarda konteyner sirktilasyonu 9ok-
luk semi-konteyner veya I.ku~ak konteyner (yani,yilkleme/bo-
~altma donan1ml1) gemileri (6) arac1l1gJ.yla sUrdi.iri.ilebil-
mektedir.
Bu a~ama,ozel amagl1 bir terminaie·yonelinmeden once bu
amaca da uyarlanabilecek "gok ama9l1" bir terminali dUS!Un-
dtirtUr.Qokluk, liman planlamac1lar1n1n yegledikleri yol bu-
dur. QUnkil,konteynerin biltUn ul~~im sistemlerini birbirine
baglayan,limani gegi~ noktas1 durumuna getiren, ozetle de
gelenek ve al1~kanl1klar1 degi~tiren yap1s1, dtizenli bir
yat1r1m olarak planlansa bile, konteynerin liman di~ina se-
ri bir ~ekilde ak1t1lamamas1 durumunda terminal yat1r1m1nda
darbogaz yaratabilecektir.·
Altyap1 ve yUk -potansiyelindeki olumlu geli~me kag1n1l-
maz sonu9 olarak ozel amagli terminale varlik kazand1rta-
cakt1r.
Dolay1s1yla bir limanin yeni bir yapisal degii;Jiklige
gitmesinden once,her safhadaki doyum gozlenmeli ve a~amalar

zamaninda kaydedilmelidir.
Uluslararas1 ticaretin bir pargas1 olan limanlar ta~1ma­

c1l1ktaki geli~meleri izlemek durumundad1r.Ta~1mac1l1ktaki

---------------------
(6) N.Akten,M.Ali Albayrak, a.g.e.,~.4~
 .6.

gelii;imeler de tttaf]imada ekonomi saglanmasi" yolunda olmak-

tad1r.
Bu nedenle eskinin "klasik limantt anlay1i;i1yla yola 91kan
limanlar bazi ozel liman terminallerine bi.inyelerinde yer
vermek durumunda kalmaktadirlar.

1900-1990 Doneminde limanlarin evrimini temel parametreler iti-

bariyle gosteren bir dUzenleme TABLO.l'de verilmektedir.

B. ULUSAL EKONOMI IQINDE LDiANLARIN YERI VE ONEMi

l. Di$ticaretin Geli§mesinde Limanlarin Onemi

Liman hem ta~iyana (7), hem de ta§itana (al1c1 ya da sat1c1)

9okluk ayni anda hizmet veren bir iiretim iinitesidir.'Bu hizmet,eko-
nomiye yoneliktir.D1~al1m durumunda mal ekonomiye kat1l1r; di~sat1m

durum.unda da mal ekonomiyi terkeder.

Bir ekonominin ekonomik ve sosyal kalk1nmas1nda,ekonominin kal-
k1nm1§llik dUzeyi ne olursa olsun, lima.nlar etkin rol oynar.Ekonomik
kalk111mada etkin olansa, di~ticarettir. (8)
Ula~t1rma,d1~ticaretin yUrUtticti gUcUdUr.Bunda da ula~1m sistemi
kadar,sistemlerin bulu~ma/kesi~me noktas1 durumundaki limanin onem-
li pay1 vardir.
Limanin ekonomik btiyfunedeki onemi bazi i~levlerinin varl1g1ndan
kaynaklanir.Bu i~levlerse ekonomik i§levler olarak nitelendirilir.
Bir limanin temel ekonomik i~levleri ~oyla siralanabilir : (9)
• ticaret,
• ula~im,
• istihdam,
• endtistriyel,
• doviz kaza.ndirma.
----------------------------
(7) Ta~1ya.n armator olabilecegi gibi,karayolu,demiryolu ya da
igsu ta~1mac1s1 da olabilir.
(8) A.D.Couper, _,The Geogranhy of Sea Transport,London 1972,
s.73
(9) P.Faust,"The Role of Ports in Economic Development",Port-
Management Textbook,Bremen 1978,s.18
 .7.

Liman,onemi bilinemezse,ekonomide maliyetin kabardigi yerdir.

Ekonominin yap1s1na uygun bir liman di§ticareti pompalar; gereksiz
maliyet art1~lar1n1 frenler.Ama ekonomiye gitmeyen (uygu.n olmayan)
bir liman di~ticareti kostekleyen Unite olmakt0.l'.l ote gitmez.
Limanlarin ekonomik i~levleri ya ulusal ekonomiye yoneliktir;
ya da bolge ekonomilerine. (10)
Ulusal ekonomiye hizmet veren limanlar Ulke di§ticaretini dU-
zenler. Bolge ekonomilerine yonelmi~ limanlarda ise transit hizmeti
geli~mi~tir.

Limanlar ekonomik i~levlerini sUrdUrebilmek igin §U gerekleri

yerine getirmek durumundadir:
a. gemi gUvenligi (barinma,gUvenli seyir,gUvenli manevra)
b. yUk gUvenligi ve ozeni,
c. gemilerin gereksinmelerini kar~ilama (malzeme,su,ya-
kit,kumanya vb),
g. seri ve ekonomik hizmet,
d. elveri~li yonetim ve organizasyon
Limanda ge§itli hizmetler verilir.Bu hizmet dallari arasinda
yeterli uyumun saglanamamasi Uretimde hizi dil§tirtir; liman i~letme­

sinin prodUktivitesini etkiler.Buysa, tikan1kl1k yaratir.

Liman tikan1kl1g1 deniz i§letmelerini,limanci kurulu§lari ve
daha onemlisi ulusal ekonomiyi olumsuz yonde etkileyen bir ttir hiz-
met aksamas1d1r. Bu sorun,ta§1tmalar1nda yabanc1 ta§1yanlar1 kulla-
nan ekonomiler iQin giderek artan doviz kay1plar1 bigiminde belirme~

tedir.
Liman tikan1kl1g1 sorununun olumsuz etkileri ~oyle siralanabi-
lir:
a. ulusal ekonomi - ozellikle ta~1malarda yabanci bayrak-
larin hizmetini satin alan toplumlarda - doviz gider-
leri ile kar$1la~1r. Bu giderler, gokluk navlun eklen-
tileri (sUrstarya veyahut tikan1kl1k zamm.1) bigimin-
dedir.
----------------------------
(10) Rotterdam,Hamburg,Marsilya,Goteborg bolge ekonomilerine
yonelik i~levleri olan limanlara ornek verilebilir.
 .8.
b. malin ~iyasaya intikal degeri gereksiz yere yiikselir.
c. piyasadaki mal1n dola~1m hizi yava~lar.
9. mal arzinda kesiklik olur.
d. hammaddesi di§ kaynaklardan saglanan endustrilerde
tiretim hizi dil~er.
e. tikan1kl1k yiiztinden artan bekleme sUreleri gemilerin
ta~ima maliyetlerini kabartir.

f. tarifeli sefer yapan (layner) gemilerin sefer prog-

ramlar1 aksar.Buysa, pazarlamada zamanlama aksakl1k-
lar1 yaratir.
g. liman i~letmelerinin gelirleri dti~er.

2. Ulusal Ulastirma Sisteminin Temel Bir Unsuru. Olarak Limanlarin

Onemi
Limanlar gtinilmilze degin bilyiik i~lev degi~imine ugram1~t1r.

Onceleri yalnizca gemilerin bar1nmas1 i9in du~tin.Ulen bu bolgeler

sonralar1 hizmet ilretim merkezleri durum.una donu~mil~lerdir.Gemi ba-
r1nd1rma i~levi artik bir liman igin ikincil onemde kalm1~t1r.As1l

onemli olani,ticari i~levidir. Bu da "yiik:U ucuza,seri bic;imde ve

gUvenle ulal}im sistemleri arasinda aktarabilmek" ~eklindedir.

Bu olgu limanlari hem ekonomik dti~iinmege,hem de ekonomik

davranmaya itmi~tir. Limanin ekonomik olmayan bir davran1~1 ta~ima

btitUniinti etkilemektedir. 13unun cezas1 da ta~imada ma.liyet art1~1

bi9iminde belirmektedir. Ytiksek maliyetli ta~imanin da yilke pazar

·kaybettirdigi ola.gandir; s1k9a gozlenmektedir.
Limanlar,ta~ima zinciri iginde rasyoneI dii~tinmeye ilk zor-
lanan hizmet Un.iteleri olmaktad1r.Bunun nedenleri ~oylece ag1kJ.ana-
bilir:
a. Liman ba.g1ms1z hizmet iinitesidir.Gemi i~letenin (do-
na.tan ya da operator) limana kari~ma olanagi pek
yoktur. Ustelik,liman masraflarinin ta~ima maliyeti
igindeki pay1n1 da pek denetleyememektedir. Limanin
i~ an1ay1~1 (11) ve hizmet iiretimi ta~1yan1n hizmet

---------------------
Liman tatbikat1 veya liman gelenegi de denir.(custom
(11)
of a port)
 .9.

maliyetinin ol9tisil.nde dogrudan ve de temel oge olmak-

tadir. (12)
Oysa,limanin hizmetinden dogan aksakl1klar gemi ve
ytikti dogru.dan etkilemektedir.Bu etki de, ta§ima ve ~­

zarlama maliyetlerine yansimaktadir.

b. Gemi,hizmeti 24 saat siirdi.i.ren bir ta~ima Unitesidir.
Oysa, liman gemiye 9okluk: 24 saat hizmet sunan bir yer
degildir.Gemilerin limanda beklemeleri,yani hizmet su-
nulmayan saatler,gereksiz yere cepten yemelerine yol
agar. Gemilere kar~i i~leyen ve zamanla olgUlen bu
uyumsuzluk,gemi 9al1~t1ran1 gemisini limanda az tuta-
bilme yolunda onlemler almaya zorlar.
Bu olgulari dengeleyebilmek iQin liman hizmetlerinde Uretim
art1~1 getirilmesika91n1lmazd1r. Boylesi onlemlerin getirilmedigi
durumlarda ise, ta§iyan (armator) ya liman1 ta~ima zinciri d1§1nda
kalmaya zorlayacak onlemleri almaktad1r; ya da limani ta~ima zin-
cirinde yalnizca bir gegif} noktas1 olarak b1rakmaktad1r. Nitekim,
modern layner ta~1malar1nda (ro/ro; lo/lo gibi) liman,bir gegi~

noktasindan oteye gidememektedir.

Limanin temel i~levleri yiike ve ula~im sistemine gore degi~ik­

lik gosterir. Ytik ag1s1ndan liman,toplama ve da@;J.tma yeridir. ~­

sim sistemleri ag1s1ndan da ta~ima hizmetine ~ekil degi~tirtme

noktas1d1r. Ancak, ta$1ma hizmetine ~ekil degi§tirtme i~levinde

limanlar1n etkinligi,ta~ima sistemlerinin birbirleriyle btittinle~me

durumuna gore de degi~mektedir. Ornegin, unimodal (tek modlu) ta-

@imalarda ta~ima sistemlerini kesi§tiren ye~ olarak limanlarin
etkinligi multimodal (goklu; gok modlu) (13) ta~imalara gore
daha fazladir. Yani, unimodal ta~imalar limana daha 9ok bag1ml1-
d1rlar. Qoklu ta~imalarda ise limanlar gegi~ noktas1 duru.muna
itilmektedir.

(12) Hizmet gelenegi limanin Uretim hiz1n1 belirler.tiretim hi-

z1, bir ag1dan ulusal ekonominin olgtistidi.i.r.Ticaret hacmi
btiytik Ulkelerin limanlarinda hizmetler seridir; tersi til-
kelerdeyse hizmetlerin hizi yavaf}tir.
(13) Qoklu ta~ima,ytiktin say1ca bir'den gok ta~ima sistemiyle
 .1e.
Ta~ima zincirinin bir btitiln olarak dti~tin.Ulmesi ve iinitelerin bu
btitiln igindeki i§levlerinin iyi degerlendirilmesi ta§ima ekonomisi-
nin Oll kO§Uludur.Unitelerden birinin i~levsel aksakl1gJ. ya da ta$1-
ma zincirine uyarlanamay1§1 taip.mada ekonomiyi zedeler. Sonug·,mali-
yet art1~1d1r. (16)
Denizyolu ta~1mac1l1gJ., al1c1 ile sat1c1 arasinda bag kuran ula-
$1m sistemidir. Bu sistemde hizmet,ta~1tanad1r.Ta§1tan,mal1n sati~

~ekline gore ya al1c1 ya da sat1c1 olmaktadir.

Ta~iyan ve ta~1tan yak1n ili§ki iginde bulunan ki§ilerdir.Ta§1-
tan,ta§1yandan ta§ima maliyetlerinde kararl1l1k ister. Bu,ta~1tan1n

pazarlar1n1 koruyabilmesi igin gereklidir. Ta~iyansa,olabildigince

ta~1tan1n bu genel istemini yerine getirmeye 9al1~1r.

Ta~ima maliyetlerinde si.irekli kararl1l1k saglanamamaktadir. Gemi

gal1~t1rmada, degi~ken maliyetlerin etkisiyle bu maliyetler uzun
donemde yiikselme egilimi gosterm.ektedir. Ta~ima sektortindeki yiiksek
maliyet ve verimsizlik ise ekonomiyi olumsuz yonde etkilemektedir.
Gemi 9al1~t1ranlar gemilerini limanlarda az, seyirde gok tutmak
isterler. Bu,verimli bir ta~ima i9in temel ko~uldur. Qtinkii,seyir
suresi,gemi igin,hem gelir yaratman1n hem de verimliligi olgmenin
ana ogesidir. (17) Ornegin,bir layner gemi igin seyir siiresinin se-
fer suresindeki pay1 art1r1labiliyorsa,taf11ma hizmetleri daha verim-
li yap1l1yor demektir. (18)
Armatorler, limanlar1 ta~1malarda verimi dU~uren yerler olarak
nitelerler. Bu nedenle de, ta~imalarda verimi ytikseltebilmek igin
limanlari harekete geqirirler.
Yapilan ara~t1rmalar, gemilerin y1ll1k hizmet stireleri iginde
liman suresinin (limanlarda kalma pay1n1n) %19-60 arasinda degi~­

tigini gostermektedir.

(16) N•.Akten ,uLimanlar1m1z ve Sorunlari",II.Deniz SektorU. Sorun-

lari Sempozyumu'nda sunulan teblig,II.Deniz Sektorii Sorun-
lari Sempozyumu, der.T.C.Ula~t1rma Bakanl1gi,Istanbul 1986,
s.73
(17) Hugh Ouigley,"Perestroika in Shipping",Portus,Summer 1990,
s.18
(18) R.O.Goss,The Cost of Shins' Time,London 1974,s.6
 .11.

Limanlarda her 9e~it yt'ik elle9lenmektedir. Elleglenen ytiklerin

ayr1 siniflarda olu~u (9uvall1,sand1kl1,dokme,balya gibi) hizmette
ayr1cal1k gerektirmektedir. Bu yUzden hem Uretimi art1rabilmek,hem
de hizmet~e birim maliyeti olanakli en dti~tik dtizeyde tutabilmek
igin ytikte homojenle§tirme (birimle~tirme) yeglenmektedir. Buysa,
uygulamada a.mbalajlamada standartla~ma bigiminde goztikmektedir.
Standart ambalajlara ytikltik (konteyner), unit load ve lash layteri
ornek verilebilir.
Liman degi~ik ula91m sistemlerini harekete gegiren bir pompa
durumundad1r. Ardbolgeden ~elen yiikler gemilere,gemilerden alinan
yiikler de ardbolge ula~im sistemlerine· (karayolu,demiryolu,igsu
yolu gibi) pompalanir.
Limanlar bir Ulkenin di~ticaret kap1lar1d1r. Ticareti geli~tir­

dikleri gibi,ticaret merkezlerinin btiyfunesine de yard1mc1 olurlar.

Limanlar1 yolunca i~ gormeyen ticaret merkezleri ozlenen bigimde
geli§emez; uydu merkezler duruouna gelirler. Limanlarin aksak i§le-
meleri di~ticarette rekabet olanaklarini da daralt1r. (14)

a. Tas1yan Ac1s1nda..~ Liman :

Lima.~,gemi ve ytike bag1ml1 bir hizmet Unitesidir. Hizmet,ge-
miye yapilir. Verimli ve yolunca hizmet anlay1~1, gemi.lerdeki
geli~me ve degi§melere limanin zaman1nda ayak uydurmas1n1 ge-
rekli kilar. Oysa,gemi yiikiin hizmetindedir. Yi.ikUn ta§imada ge-
reksindigi ekonomi gemileri degi~ime ittik9e limanlar da boyle-
si gidi~in etkisinde kalmaktad1r. Dolay1s1yla gemi yiiklin hizme-
tindeyken, liman hem geminin hem de yiJkti?J, hizmetinde olmakta-
dir. (15)

ve tek yUk senediyle iki tilke arasinda ta~1nmas1d1r.

(14) M.Daunt,nThe Implications of Congestion Surcharges Imposed

on Ports",Manual on Port Management,Part I,UNCTAD 1977,
s.91
{15) N.Akten,M.Ali Albayrak, a.g.e,s.102
 .12.

Konvansiyonel gemilerin limanda kalma sUreleri gemi tUrlerine

gore ~oyledir:

TABLO - 2
GEMI TURLERiNE GORE LIMAN SURESI
gemi tUrU denizde gegen limanda kali§i liman sUresi
siire (seyir) sUresi(gUn) (%)
tanker 290 70 19
yolcu gemisi 225 135 37
tramp gemi 205 155 42
layner 145 215 60

Kaynak : Rochdale Report,Cmnd.1824,London 1970,

s.112

Ote yandan,konvansiyonel gemilerin sefer sUresi iginde liman

sUresi ile seyir sUresinin paylari ~u §ekildedir : (% olarak:)

TABLO - 3
LIMAN VE SEYIR SURELERININ
SEPER SURES! IQINDEid: PAYI

gemi tilrti seyir suresi liman siiresi sef er siiresi

tanker 81 19 100
yolcu gemisi 63 37 100
tramp gemi 57 43 100
layner (x) 40 60 100
(x) teorik oran
Kaynak : Rochdale Report:-,Cmnd.4337,London Mayis
1970,Tablo 11.1,s.172

Liman armatoriln korkulu rU.yas1d1r.Gemi limanda kald1g1 siirece

cepten yer. QUnkU, ta~ima hizmeti gemi pervanesinin donmesiyle ba~­

lar.Dolay1s1yla, limanda kald1g1 sUre,gemi igin ta~1ma hizmetinin

yap1lamad1g1 silredir.
Liman,al1c1 v;e sat1c1 ag1s1ndan da.bir maliyet kap1s1d1r. Bir
gemi limanda ne kadar gok tutulursa ya da ne kadar fazla sayida
limana ugrarsa ta~ima hizmetinin maliyeti o denlu artar.Bu yi.izden
 .13.

gemiler yiikii bol,az sayida limana ugramay1 yeglerler. QUnkU.,ugranan

her fazla liman pratikman bir onceki liman kadar armator igin mas-
raf kap1s1d1r. (19)

b.Ta§1tan Ac1s1ndan Liman :

Liman,armator igin masraflar1n denetlenemedigi yerdir.Ta$1yan,

"pervane dondtirme" yani, ta~ima hizmeti ile ili~kili maliyetlerini
belirleyebilmekte ve de denetleyebilmektedir. Oysa,liman, armato-
rUn maliyetlerine dogrudan mtidahale edemedigi,hatta etme ~ans1na

da sahip olamad1g1 ayri bir hizmet i.initesidir.

Ta~1man1n ana taraflarindan biri de ta$1tand1r.Uygulamada sat1c1
ya da al1c1 olabilmektedir. Ta~itan,pazar mticadelesinin iginde olan
kimsedir. Pazar savaip.nin onemli ogelerinden birisi, "hakl1" rekabet"
iginde ve "en seri .§!ekilde" mali pazara indirebilmektir.
Bu noktada uygu.n liman1n onemi ortaya 91kar.
·Ta~1tan igin uygun liman,gemilerin s1kga ugrad1g1, ta~ima segenek
leri ge$itli, yiikleme/bo$altma hizmetleri seri ve gecikmesiz - yani,
hizmeti seri ve ucuz - oland1r. Gemilerin seyrek ugrad1g1,yiik potan-
siyeli dti~tik bir liman, ta~1tan ag1s1ndan sagl1kl1 ne de ekonomik
bir yer degildir.
Liman, ticaretin gaz pedal1d1r. Ekonomik btiytimeyi hizland1r1r;
hizmet sundugu bolgeyi dilnya ticaretine ortak eder.
Hizmet maliyeti ytiksek limanlar ekonomi igin ayakbag1d1r.
Hizmette maliyet ytiksekligi ise baz1 ogelerle yakindan ilgili-
dir. Bunlar aras1nda :
• tiretim (yiikleme,bo§altma,depolama,aktarma) dU~tiklugu,

• hinterlandin darl1g1,
• yana~ma yeri yetersizligi,
• mekanizasyon yetersizligi,
• ytik potansiyelinin dU~iiklugu,

• limanin gemilere ayak uyduramamas1,

gosterilebilir.

(19) Rochdale Renort,Cmnd 4337,London May1s 1970,s.170

 .14.

GiinUmUz,ula~1m sistemlerinin birbirleriyle bUttinle~tigi ve sat1-

c1n1n f abrikas1ndan al1c1n1n magazasina kesintisiz ula$1m1n saglan-
d1g1 bir ta~imac1l1k anlay1$1na tanik olmaktad1r. Bu degi~im, ta~i­

tan ag1s1ndan liman1 hizmette dilne gore daha hizli ve daha ekomomik
olmaya zorlamaktadir. Bu yilzden gilnilin.Uz limani,ticaretin geli~mesi­

ne katk1da bulunabilmek igin ta~itan gibi "pazar bilinci" ile dav.-

ranmak ve hizmetini buna gore uyarla.mak durumundad1r.

C. HIZMET URETEN BIR TICARi i~LETME OLARAK LIMAN

Liman,hizmet Ureten Unitedir.Uretilen hizmet,ytiktin yiiklenmesi,
bo~alt1lmas1,ambarlanmas1,aktar1lmas1,teslimi bigimindedir.Bu,ytike
verilen hizmettir.Ayr1ca,geminin riht1ma yana~t1r1lmas1,kald1r1lma­

s1 veya rihtimda aborda kalmas1 s1ras1nda gemiye verilen hizmetler

de vardir.
Liman,gemiye ve yiike hizmet sunar.Bununla birlikte,gemiye sunu-
lan hizmetin gokluk,yilk igin oldugunu belirtmek gerekir.
Bir limandaki ugra~lar ozde $U i~levlerde bUtUnle~ir : (20)
a. yana§ma yeri islevi:
~eminin yana~t1r1l1p kald1r1lmas1,ytikUn gemiden
al1n1p verilmesi,apron Ustiinde yilk:Un gemiyle ambarla-
ma alanlar1 arasinda elle9lenmesi,aktar1lmas1.
b. depolama islevi :
yil.kiin antrepoda ya da sundurmada uzun sUreli ya da
kisa donemli korunmasi,gerekiyorsa i~lem gormesi.
c. transit i§levi :
yiik:Un ard.bolgeye gonderilmesi.
9. hizmet i§levi :
limanin hizmeti kesiksiz ve aksaksiz sunabilmesi
igin gerekli ugra~lard1r.Yonetim,ara9 ve gereQ bak1m

(20) Coastal Shipuing,Feeder and Ferry Services,U~ited Nations,

New York 1970,s.90
 .15.

tutumu,insangUcU ile ili~kili hizmetler.

Liman1n buraya kadar belirtilen temel i§levlerinden ba§ka ikin-
cil onemde, a.ma biltiinleyici hizmetleri de vardir. Bu tiirden tamam-
lay1c1 hizmetleri ~oylece s1ralamak miimktindiir:
• kilavuzluk,romorkaj,palamar,yang1n sondilrm.e,kurtarma,
sagl1k,gUvenlik,tehlikeli e$ya gozetimi,ara9 ve gereQ
bak1m-tutumu,yak1t ikmali,at1k ve 9op toplama; su,elekt-
rik,haberle§me ara9lar1 tedariki (gemiye); kumanya,mal-
zeme,yedek parga tedariki,onar1m,karantina,1~1kland1rma

(gece mesaileri igin),haberle§me,kirletmeyi kontrol,

gevre koruma. (21)

l. Limanda Verilen Hizmetler

Liman,gemi ve yUk iginbir hizmet iinitesidir.Burada gemiye ve yil-

ke degi~ik hizmetler verilir.
Gemiyle ilgili hizmetlerin ucretleri ta§iyandan al1n1r; (22) yii.k-
le ilgili hizmetlerin ucretlerini ise tas1ma ~artlarina gore ya ta-
~1yan oder; ya da ta~itan.

Liman hizmetleri temelde ana hizmetler ve destek hizmetleri ola-

rak iki gruba ayr1l1r. Ana hizmetler de kendi iginde ~emiye verilen
hizmetler, ytike verilen hizmetler, yolcuya verilen hizmetler diye
u9 gruba ayr1l1r.
a. Gemiye Verilen Hizmetler :

Limanda gemilere sunulan hizmetler ge§itlidir.Qokluk,geminin li-

mana giri~-91k1§1nda ve yana~ma yerinde bulundugu sUrece yap1lan
hizmetlerde buttinle~ir.

Gemilere sunulan liman hizmetleri ~unlardir:

• kilavuzlama (k1lavuzluk hizmeti),
• romorkor,murinbot ve servis motoru hizmeti,
• palam.ar,~amandira hizmetleri,

(21) W.A.Flere,Port Economics,London 1967,s.9-24

(22) N.Akten,M.Ali Albayra.k,a.g.e; s.111-117
 .16 •

• yana§ma yeri,demir yeri kirasi,

• gemi ambar ve gladoralar1n1n ag1l1~ kapat1lmas1,
• yilkleme bosaltma donan1mlar1n1n haz1rlanmas1,
• malzeme,kumanya,su hizmetleri,
• gemiden gop,balast suyu al1nmas1.

Gemilerin limana veya yana~ma yerine al1nmas1,yana~ma yerinden

kald1r1lmas1 veya limandan 91kart1lmas1 9okluk,k1lavu.zluk hizmetiy-
le sUrdUriiliir.Kilavuzlama hizmetini yUrUten ki~ilerse,kilavuz kap-
tanlardir.
Kilavuzluk,liman mevzuat1na gore ya ihtiyari hizmet ya da zorun-
lu hizmet ~eklinde olur.Hizmetin zorunlu olmad1g1 limanlarda kila-
vuz almagemi kaptan1n1n istegine kalm1~t1r; hizmetin zorunlu oldugu
limanlarda ise gemi kaptani kilavuzluk hizmetinden yararlanmak du-
rumundadir.
Kilavuzluk Ucreti 9okluk gemi tonaj1 {groston veya netton) ya da
gemi boyu tizerinden al1n1r.
Ge.milerin limana giri~-91k1?lar1nda,yanas.ma yerine yana~t1r1l1p

kald1r1lmalar1nda,~ifting i~lerinde romorkor ve murinbot kullan1l-

d1g1 olur.Gemiyi yana~t1r1p kaldirmada ya da yedeklemede kullanilan
arag,romorkordUr.Hizmetin Ucreti ise 9okluk zaman Uzerinden (saat
gibi) al1n1r.
Gemilerin riht1m,iskele gibi yana§ma yerlerine yana~t1r1lmalar1

s1ras1nda murinbotlar kullan1l1r.Murinbot,geminin halatlar1n1 rih-

tima vermede kullanilan deniz arac1d1r. Murinbot hizmetleri,ara9 ba-
s.ina ya da birim zamana gore al1nmaktad1r.
R1ht1m,iskele,mol gibi yana~ma yerlerine yana~an (aborda olan)
veya ~amandiraya baglayan gemilerden halat baglama hizmeti olarak
alinan Ucretler,palamar Ucretini olu~turur.Palamar Ucreti gokluk
gemi grostonu ba~ina al1n1r.
Yana~t1r1ld1klar1 veya demirledikleri yer igin gemilerden kira
al1nd1g1 olur.Bu Ucret,gemi tonaj1 ya da gemi boyu Uzerinden al1n1r.
 .17.

Demirleme harc1 (anchorage dues) uygulamasina ornek,italya limanla-

r1d1r. Yana~ma yeri (r1ht1m) kirasi (dockage;wharfage) Turkiyede
miiruriye resmi diye adland1r1l1r.Amerika Birle~ik Devletleri Liman-
larinda da yayg1nl1kla uygulanmaktadir. (23)
Gemilere ayrica zorunlu olmayan,yani istege bagli hizmetler ve-
rildigi de olur.Ambar/glaaora kapaklar1n1n ag1l1p kapanmasi,gemi
yiikleme bo~altma donan1mlar1n1n haz1rlanmas1,gemiden gop,balast
veya sintine suyu al1nmas1 vb. bu ttirden hizmetler aras1nda belir-
tilebilir.
Gemiye verilen hizmetlerin ucretleri gemi sahibinden,gemi i~le­

teninden veya bunlarin ad1na hareket eden ki~iler olarak kaptan ve-
ya gemi acentesinden al1n1r.
Gemi,gemiyle ilgili hizmetlerin mutlak taraf1d1r; yUkle ilgili
hizmetlerinse ta~ima ~artlarina gore taraf1 olabilecegi gibi,kar1~­

mayabilir de.

b. Ytike Verilen Hizmetler :

Limanlarda ytike sunulan hizmetler de degi~iktir. Bunlar1 ~oyle

s1ralamak miimki.indtir : (24}

• yiikleme bo~altma hizmetleri,
• ~ifting hizmeti,
• hammaliye/ta~ima hizmetleri,
• ardiye hizmeti,
• manipillasyon,montaj ve demontaj hizmeti,
• aktarma hizmeti.
Yi.ikleme bo?,altma hizmetleri,ytikiln gemiye ytiklenmesi (yani, gemi
gtivertesine veya ambarina konmasi} veya gemi~en r1ht1ma bo§alt1l-
mas1 i~lemleridir.Bu i~lem,hizmetin supalan hizmeti veya ardiye bag-
lant1l1 hizmet olu~una gore ayricalik gosterir.
Supalan yiikleme bo§altmada yUk,ardiyeye ugramadan,yani dogrudan
ta~itanin (al1c1,yilkleyici) aracindan gemiye yilklenir; ya da gemi-
den a11c1n1n aracina boS,altilir.

(23) Alan E.Branch,Elements Of Shipuing,London 1970,s.11

(24) Liman isletmeleri Tekel Tarifeleri,T.C.Ula~tirma Bakanl1g1,
Bolilm 7-17,istanbul 1976 ve deva.mi.
 .18.

Ardiye teslimi hizmette ise,mal;antrepo,sundurm.a,a91k saha vb.

limanin depolama tesisinden alinarak gemiye yilklenir; yahut gemi-
den bo9alt1lan e$ya liman depolarina gekilir.
Yilkleme bosaltma hizmetinde yUk; ag1rl1k,adet veya hacim Uzerin-
den Ucretlendirilir. Ag1rl1k e$yas1 da gokluk, hafif yUk ve agir
~ diye iki gruba ayr1l1r. Tilrkiye limanlarinda 3000 kg.a kadar
olan e$ya hafif yUk, 3000 kg.dan agir olan yiikler agir yUk diye ni-
telendirilmektedir.
Adet tizerinden Ucretlendirilen yilklere konteyner,lash layteri,
treyler,palet ve hayvanlar ornek verilebilir.Boyle ytiklere verilen
yiikleme bosaltma hizmetleri adet ba~ina Ucretlendirilir.
Sifting hizmeti,"Liman ::i:f,?letr.aeleri Tekel Tarifeleri kitabinda
(25) $Dyle tan1mlanmaktad1r : (26)
"Bir gemideki e~yanin bu geminin ayni veya diger ambar veya gil-
verteleri arasinda yerinin degi:;itirilmesidir."
Gemi igi ~ifting hizrnetleri yilkleme bo:C?al tma operasyonunun bir
par9as1d1r; ne var ki, bu hizmet zincirinin olagan bir baklasi de-
gildir.
:Bazen liman s1ras1ndaki bir degi~iklik veya yilkiin ozelligi sebe-
biyle ,yilkleme boqalt~a operasyonu ile ilgilenen gemi zabiti bo~alt­

ma limaninda ~ifting yaptirtma durumunda kalabilir.Olagan olmamak-

la birlikte, yiik $iftingi uygulamada yap1lagelmektedir.
HSE1.E1al~e/Tas1ma hizmeti,gemi ile depolama alanlari arasinda
yap1lan terminal (rihtim-tistli) hizmetine denir. Gemiden bo§altilan
yiiklerin ambarlama yerlerine ta~1nmas1,istifi gibi terminal hizmet-
lerini kapsar. Ayni ~ekilde,ambarlama yerlerinden alinan yiikUn rih-
t1ma yana~mi~ gemiye yiiklenmesine kadar gegen terminal hizmetleri
de hammaliye/ta~ima hizmetidir.
Hammaliye/ta~ima hizmeti,r1ht1m-ilstti hizmetidir.Bu hizmet,yiikle-
me bo~altma hizmetlerinin supalan veya ardiye baglant1l1 hizmet
olu~una gore ayr1cal1k gosterir.

(25) Ttirkiyede Devletin kontrolunda olan TCDD ve TD::i: limanlarin-

da tarife birligine gitmek amaciyla 1976 y1l1ndan bu yana
.,Liman Tekel Tarifesitt uygulamasi stirdi.iri.ilmektedir.
(26) a.g.e.,s.21
 .19.

Yana§ma yeri d1§1nda dolay1s1yla agikta (yani ~amandirada) ytikle-

nip bo~altilan gemilerden yi.ikU.n ta~1nmas1 i~lemi deniz araglariyla
(27) yap1l1r.
Ardiye hizmeti, ytiklerin liman bolgesi iginde depolanmas1 hizme-
tidir. Bo~altilan veya yiiklenecek ytikler liman depolar1nda depola-
nir.
TUrk mevzuatina gore kabotaj yilklerinin kondugu yerler ambar,
gfunrUklU e~yanin kondugu yerler sundurma, antrepo beyannamesi veya
antrepo listesinde yaz1l1 eqyanin kondugu yerler antrepo olarak
nitelendirilmektedir. (28)
Buraya degin belirtilen hizmetler liman1n temel hizmetleridir.
Bununla birlikte limanlar,temel hizmetlerin d1~1nda ytike ge$,itli
hizmetler sunagelmektedir. Par9alar1n tart1lmas1,kaplar1n ag1lmas1
ve kapat1lmas1,istif yerindeki pargalarin segilmesi,kap degi~tiril­

mesi,kaplarda onarim yap1lmas1,nilmune ve marka vurulmasi,kapdan nil-

mune al1nmas1,kaplar1n etiketlenmesi vb. boylesi hizmetlerden baz1-
lar1d1r.
Bu hizmetlerttoanipUlasyon,montaj ve demontaj hizmetleri" olarak
s1n1fland1r1lmaktad1r.Bu hizmetler bir liman igin yilkleme,bo~altma

ve depolama gibi temel hizmetler tUrUnde degildir; ikincil yani

istege bagli hizmetler tilrilndedir.

c. Yolcuya Verilen Hizmetler :

Yolcuya verilen liman hizmetleri genellikle, gemiye girecek ya

da gemilerden inecek yolcular ve turistler igindir.Qokluk, ki~i ba-
~ina Ucretlendirilir.Hizmetin kar~1l1g1 ise ta~iyan veya onun adi-
na hareket eden ki~ilerden (gemi kaptan1 veya gemi acentesi) al1-

(27) ~at,layter,mavna vb.

(28) 18.04.1983 gUn ve 2817 Say1l1 Yasanin m.102 ve devam1.
 .20.

2. Tae1yan ve Ta~itan Ag1s1ndan Liman Masraflar1

Limanlarda gemiye verilen hizmetlerin taraf1,ta~1yand1r.Dolay1-

s1 ile gemiyle ilgili hizmetlerin kar~1l1g1 ta~iyan (veya onun ad1-

na gemi kaptani) ya da gemi acentesinden al1n1r.
Ta~iyan ve ta~itan uygulamada ya f .i.o §art1 (free in and out)
ya da layner §art1 ile gemiyi baglarlar.Bu ~artlar, yiikleme ve/veya
bo$altmada yilkle ilgili liman masraflar1n1n hangi tarafa ait ola-
cag1n1 belirler.
FIO ~arti (29), "yUkleme ve bo~altma masraflar1 harig" demektir.
Bu $artta ta~iyan ytikleme ve bo§altma liman1nda ytikle ilgili mas-
raflara kari~maz; yalnizca gemiyle ilgili liman masraflar1n1 oder.
Ytikle ilgili masraflar1 sat1~ ~artlar1na gore ta~1tan veya yUki..in
al1c1s1 tistlenir. Ornegin, FOB (Stowed) sat1§ta sat1c1n1n yiikleme
limanindaki, CIF (veya C-F) sati~ta da al1c1n1n bo~altma liman1n-
daki ytik masraflar1n1 odemeleri gibi.
Uygulamada gemi f .i.o ~artiyla baglanabildigi gibi,sadece free-
in (ytikleme masrafi harig) veya free-out (bo§altma masraf1 harig)
~artiyla da tutulabilir.Bu durumda f .i ~art1nda ytikleme, f .o ~ar­

tinda da bo~altma masraflar1 navlunun igine kat1lmam1~ demektir.

Layner ~arti (berth terms), yiikle ilgili liman masraflar1n1n
navlunun igine kat1lm1~ oldugu ta~1tma §eklidir. Ta~itan veya al1c1,
ytikleme ya da bo~altma limanlar1nda.n birinde veyahut hepsinde ytik-
le ilgili masraflara katilmaz.Bu ttir masraflar navlunun bir par9a-
s1 olup ta~1yan tarafindan odenir. Dolay1s1yla navlun verildiginde
liman masraflari da navlunun igine kat1lm1~ demektir.
Layner ~art1 gokluk tarifeli yani, layner ta~imalarda (30) uygu-
lanagelmektedir. Ancak, liman masraflarina hakim olan t:asi1yanlar1n
da bildikleri limanlara yonelik ta~1malarda layner navlun verdikleri

(29) FIO §art1,haplama,istifleme gibi ytikleme i~lemlerindeki

mas-
raflarin kime ait olacagi konusunda agik degildir.Bu hususa
ag1kl1k kazand1r1lmas1 igin FIOS ve FIOST ~artlari ttiretil-
mi~tir. FIOS"ytikleme,istifleme ve bo~altma masraflari hari9"
demektir.FIOST da ise,FIOS ~artina ek olarak haplama masra-
f1 da harig tutulmaktad1r.
(30) N.Akten.,N.Ali Albayrak.,. a.g.e, s.9-20
 .21.

olagandir.
Layner ~arti,ytikleme ve bo~altma limanlarindaki masraflari kap-
sad1g1 takdirde tam layner sart1 (full liner terms) diye bilinir.
Bu ~art,sadece ytikleme liman1 masraflar1n1 iglemesi durumunda "li-
ner-in" ad1n1 alir.Boi;ialtma limani igin gegerli layner gart1 ise
"liner-out"<dur.
Ta~iyan, bilmedigi veya maliyetleri denetleyemiyecegi limanlar-
daki ytik masraflar1 igin free ~art1n1 uygulamak egilimindedir.Bu
nedenle zaman zaman ta$ima ~artlarinda free ve layner $artlar1n1n
karma~t1r1ld1g1 gozlenir. Free-in / liner-out; liner-in/free-out
gibi.
Free-in /liner-out ~artta tai;iiyan ytikleme limanindaki ytik mas-
raflarina (yani,ytikleme masraflarina) kari§maz; bo~altma masrafla-
r1n1 tistlenir. Liner-in /Free-out ~artinda ise tersi sozkonusudur.
Ta~iyana dti~en ytik masraflar1n1 gokluk,onun ad1na gemi kaptan~

veya gemi acentesi oder.

3. Limanlar1n Yonetimi
I. Dtinya Savaf}i y1llar1nda limana t•strate jik tesis" goztiyle ba-
k1lm1~; liman yat1r1mlar1 hep bu dogrultuda ele al1nm1~t1r.Bu anla-
y1~ hemen her devlet igin gegerli olmu~tur.

Limanlarin bu donemde yonetilmesinae kay1ts1z ~artsiz merkezi

idare egemen olmu§ ve bu.ralar1 bir "ticari Unite" gibi dii?ilniilme-
mi~tir.Sonu9ta, limanlar geregi gibi btiytiyememi9,ekonomileri siirilk-
leyememi$ ve "ast1ml1"gibi solutmu$lardir.
Devletlerin limana bir ki~ladan farkl1 muamele yapmamasi II.Dtin-
ya Sava~1 sonras1na kadar uzan1r.
Son btiyiik sava~1n bitmesiyle birlikte limanin "k§.r" amaciyla ga-
li~an,rekabete ag1k bir "ticarethane" oldugu anla~1lm1~ ve yonetim
biqimi de bu yeni anlay1~a gore ~ekillenmeye ba~lam1$t1r.

50'li Y1llarla birlikte Bat1,liman1 stratejik tesis olmaktan gok

ekonomik tesis olarak gormeye ba~lam1$t1r. Bu anlayi~a paralel ola-
rak devlet limanlardan elini gekmi~ ve yonetimde otonomiye gegilmi~­

tir.
Giintimilzde diinya limanlarinda yonetim degi~ik ~ekillerde yapi-
 .22.

lagelmektedir. Bunlar :
a. belediye limanlari,
b. o.tonom limanlar,
c. devlet limanlar1,
9· ozel limanlar.
dir. Bunlar a.ras1ndaki belirgin ayr1cal1k,hizmetin "kar motifli"
veya"servis motifli" olui:Junda yatmaktadir.(31)
Kar motifi gokluk otonom limanlarda gorillur. Hizmetlerde kazanc1
esas tutar.Londra,Bremen,Anvers,Roterdam,Oslo,New Orleans vb.liman-
lar bu motife ornek gosterilebilir. (32)
Hizmet (servis) motifi geli~en ekonomiler limanlar1nda egemendir.
Kazan9 ikincil derecededir. Devlet,limanlara dogru.dan kar1~maktad1r.

Yani,devlet yoneten durumunda olup hizmetleri yurtitmektedir.

Geli.::;mi~ ekonomilerde liman sektoriintin belirgin yonetim bi9imini
otonomi oluGturur; geli$en ekonomilerde ise lir:ianlarda gokluk kont-
rollu ( ~J.dtimlu) yonetim ;iekli etkindir.
Geli~mi~ ekonomiler, liman endtistrileri saglikli ve verimli 9a-
l19an ekonomilerdir.Bu ekenomiler,gilglU liman endtistrisi arac1l1g1
ile gevre ekonomilerin stratejilerini de denetleyebilmektedirler.
Otonom limanlar kendi yag1yla kavrulan limanlardir.Kendi btit9e-
leri vardir; yeni yat1r1m ya da bUytitme (tevsi) igin merkezi hUkli-
metten izin alma geregi boylesi limanlarda sozkonusu degildir. Li-
man,kendi hi~~et ve tarife politikasini kendisi belirleyebilmekte-
dir.Ayrica,diledigi limanla rekabet igine de girebilmektedir.
Otonom limanlarda kamu denetimi veya mtidahalesi az da olsa gori.i-
lebilmektedir .Buysa, 9okluk, limanin yonetim kurulunda gorevlendiril-
mi~ temsilci(ler) arac1l1g1yla saglanmaktadir. Baz1lar1nda da li-
man yoneticisinin merkezi idare tarafindan atand1g1 olmaktadir.
---~------------------------
(31) N.Akte~.,"Ttirk Limanc1l1g1n1n Gtindemindeki Konu: Otonom
Liman Yonetimi",Denizcilik DUnyasi,Istanbul Ekim 1990,s.32
{32) Bjorn Foss,Nils Heggemsness,Ports and Ports Users,Vol.I,
Oslo 1980,s.32
 .23.

Otonom limanlarin temel ozelligi,liman1n mti§terilerinin yani, li-

mandan yararlananlarin yonetimde gorev almalar1d1r. Dolay1s1yla da
limanin i$leyi~inde yetkinlige ag1rl1k tan1nm1$t1r.
Otonom limanlarin kendi yagiyla kavrulmaktaiolmalar1,kendi fon-
lar1n1 kendilerinin yaratmalarinda yatmaktadir.Bu nedenle liman1n
yeterli yi.ik ak1m1na sahin olmamasi,diger bir deyi$le de rekabet
edememesi durumunda gtidtik kalmas1 olas1d1r.
Qok fonksiyonlu bir liman igin en iyi yonetim $ekli otonomidir.
Limanin mali ozerkliginin bulunmas1 ytiztinden iyi hizmet veren ve
k~r eden bir limanin zarar eden diger bir liman1n yilktinti s1rtlama-
s1 gibi istenmiyen bir durum sozkonusu degildir.
Ancak, liman yat1r1mlar1n1n btiytik boyutlu olmas1,liman yatir1m-
lar1n1n hizla gergekle$tirilebilmesine her zaman olanak tanimayabi-
lir. Senn.aye s1k1nt1s1 qekilen durumlarda,liman yonetimi, olu~turul­

mu$ kamu trostleri arac1l1g1yla borglanmaya gider.

Otonom limanlarda kilavuzluk,romorkorctiltik,stevedorluk,ardiyeci-
lik gibi hizmetler gokluk ozel kurulU$lara b1rak1lm1$t1r.Liman yo-
netimi boylesi kurulu$1ardan bir gelir saglamaktadir. Ne var ki,
hizmetin temel kazanc1 dogTudan bu kurulu~larin olmaktadir.
Bir limanin evrimini tamamlamas1nda yonetimde otonomi onemli rol
oynar.Bununla birlikte,~u hedefler de evrimi hizland1r1r :
a. hizmette kar,
b. fiziki buytime (yani,mti~terilerin,gevrenin,tilkenin ya da
ekonominin ihtiyaglarina gore btiyilme),
c. iyi ula~im baglant1lar1.
 TABLO I
.24.
TEMEL PARAMETRELER ITIBARIYLE LIMAN/TERMINAL IDr..tiM:i: (1900-1990)

Yillar 1900 1960 1970 1980 1990

1.Limana gelen
Geini Boyutlan. (m)
Boy 112 154 206 273 290
En 14 22 29 32 32.S
Draft 7 9 10.S 11 13

2.Rihtl.lllilstti Geni§ligi(m)
a)Konvensiyonel 6 m. 'den az 6-10 10-20
b)~ok ama<;li (a) 20-30 30-40
c)Modern
.Paletizasyon 10-25
eKonteyner
l.ku§ak 30-50
2.ku§ak so 50
3.ku§ak 50

3.Depolama Tesisleri Dar/Tek Kath Gerli§/Tek Kath

ve Kapah ve ·Kapali .Antrepc A<;ik Konteyner Depolama alanlari
.Antrepo + A<;i~ Depolama
Alanlan

4.Tek gemilik yanCi§Illa

yeri ba§ma Uretim
(ton/yil) 15000 160.000 1.000.000 1.400.000 1. 750.000 (b)

5.Elle~leme Ara<;lari 1.5 ton'luk 5 ton' luk 30 ton'luk 40 ton'luk 45 ton'luk

17 m. a<;avelah 2Sm.~ 35 m.uzanmah 37 m.uzanmah 44 m. uzarumh
Vin<; vim; konteynerv:inci krnteyrer virri konteyner virri

6.Aktarma Ara<;lari El arabasi Forklift Forklift Forklift

Traktor-Treyler Straddle carrier
Straddle carrier Traktor-Treyler

7 .Toplam Alan (ha) 0.5 2.5 6 15 25-40

8.Liman ttirti Kirkambar

• l.fu§ak kmteyrer • 2.NJ§ak kmteyrer • 3.~ kmteyrer

(a) Konvansiyonel + Konteyner

(b) 500 TEU/gUn elle<;leme kapasitesi tizerinden

500 TEU/gUn x 350 gtin/yil = 175.000 TEU/yil
175.000 x 10 ton= 1.750.000 ton/yil
 ·- - 1
$EKIL .25.
 B 0 L UM II

BIR LIMANIN BA~LICA UNSURLARI

VE UNiTELERI
 .21.

Liman gevresinde ticaret ve/veya endilstrinin olu~tugu bir tica-

ret kan1s1d1r. Bu kap1,ticaret ve endilstri merkezlerine hizmet eder.
Ticaret merkezleri,sanayi bolgeleri ise limani besleyen kaynaklar-
d1r.Bu kaynaklarin goklugu ve etkinligi oraninda liman hareketlenir.
Liman hareketlerinin gekiciligi seri ellegleme ve dU§ilk hizmet
maliyeti ilkeleriyle atba§1 gider. Limandan yararlananlar gokluk,
Uretimi seri (h1zl1) ve hizmet maliyeti dti~Uk olan limanlari yeg-
lerler.
Bir liman ba~lica 5 Unitede biltilnle~ir. Bunlarin yolunca ve de
uyarli qal1~mas1 durumunda hizmet kesintisiz yilrilr. Unsurlar ara-
sindaki uyumsuzluk veya herhangi birinde gorillen aksama,hizmetler-
de tikan1kl1k ya da Uretim dU~UklUgti - dolay1s1yla da maliyet ar-
t1~1 - gibi istenmiyen sonuglar dogurur.
Bir limanin ana Uniteleri/unsurlari $Unlard1r:
a. gemi yanaS,ma yeri (berth),
b. depolama tesisleri (antrepo,sundurma,a91k depolama
alanlar1 gi bi) ,
c. liman-igi ve gerisi ula~1m sistemleri,
g. liman mekanik gUcU,
d. insangUcU

A. GEMI YANA~Yi.A YERI

1. Gemi Yanaema Yerinin K1s1mlar1

Limanin deniz ta§1tlar1yla ytizyUze geldigi Unite, yana§ma yeri-

-
dir. Yana§ma yeri rihtim,jote,mol,iskele gibi degi§ik yana~ma ya-
p1lar1nda bilttinle~ir.

Yana$ma yerinde gemi limanla bulu~ur. Bu bulu~mayla liman Ure-

timinde de ilk adim at1lm1~ olmaktadir.
Yana~ma yerindeki Uretim ozde aktarma hizmetidir. Elleglenen
yiik gemiyle r1ht1m gerisi aras1nda aktar1l1r. Ya da liman gerisin-
den gelen yilk elleglenmek Uzere gemiye •••
 .28.

Yana~ma yerleri kiyiya paralel veya dik bigimde yap1l1rlar.K1y1

gizgisine paralel olan lineal (dogrusal) yana~ma yeri riht1m diye
bilinir. Kiyi 9izgisine dik olan ve denize dogru uzananlarsa iske-
le, jote ,mol gibi adlar alirlar.
R1ht1ma biti~ik deniz alani r1ht1m onil diye bilinir. R1ht1m ontin-
deki su derinligi r1ht1ma yana~acak gemilerin bilyiiklu.gtinii belirler.
Su derinligi fazla olan rihtimlara daha bilyilk gemiler yana~abilir;

su derinligi az olan rihtimlar da kilgilk tonajli gemiler igin uygun-

dur.
Ru noktada, gemilerin bilyilklilkleri itibariyle 9ektikleri su
(draft) ile boylari ~u ~ekildedir:

TABLO - 4
GEM:i: BtiYUKLUKLERINE GORE
BOY/DRAFT iLI~KISI

Ma k s i mum S u g e k i m i (m)
gemi tUrii / dwt 3000 5000 7500 10000 15000 20000 30000

~ilep 5.5 6.5 7.5 8.0 9.0 10.0

konteyner 5.0 6.5 7.5 8.5 10.0 11.0 12.5
ro/ro 5.0 6.0 1.0 8.o 8.5 9.0 10.5
dokmeci 9.0 9.5 10.5
tanker 5.0 6.5 8.o 8.5 9.0 9.5 11.0

M a k s i mum G e m i B o y u (m)
~ilep 83.0 90.0 118.0 120.0 J.50.0 160.0
konteyner 105.0 130.0 150.0 180.0 210.0 235.0 265.0
ro/ro 110.0 135.0 140.0 140.0 190.0 195.0 215.0
dokmeci 145.;0 160.0 170.0
tanker 85.0 95.0 118.0 120.0 140.0 170.0 175.0

Kaynak : N.Akten,"Ambarli Terminali Hizmet

Fizibilitesi",Istanbul Kas1m 1992,
s.IV.2
 .29.

Buna gore, 10.000 tonluk bir konteyner gemisinin su9ekimi 8.5

metre, 20.000 tonluk bir tankerin gektigi su da 10.5 metre olmak-
tadir.
Uluslararas1 Silrekli Navigasyon Kongreleri Birligi (PIANC),
gemi karinasi ile deniz dibi arasinda 1.5 ila 2.5 metre yilzme de-
rinligi (neta su) bulunmas1 gerektigini kabul etmiqtir.Bu yuzme
derinligi, geminin yaz tuzlusu draft1ndaki derinliktir.Bu durumda
10.000 tonluk bir konteyner gemisinin yana$acag:i. r1ht1mda asgari
10 metre su derinligi bulunacaktir.Bunun 8.5 metresi geminin kendi
derinligini oluS,turacak; 1.5 metresi de yUzme derinligi olacaktir.
Ne var ki, uygulamada r1ht1m1n deniz dibi yap1s1na bagl1 olarak
yUzme derinliginin 0.5 metreye kadar dU~lirilldUgu de gorUlmektedir.
(33)
Rihtimla depolama tesisleri aras+nda kalan bolge r1ht1mUstU
veya apron olarak adland1r1l1r. RihtimUstU,gemide elleglenen yti-
kUn ambarlama tesislerine aktar1ld1g1 bolgedir.
Aktarma hizmeti rihtim(liman) vinci,gemi ylikleme bo~altma dona-
n1m1 (ving,kreyn,bumba,alavere donami gibi) ve aktarma ara9lar1
yard1m1yla yap1l1r. Aktarma araglar1 da traktor,fork lift,kontey-
ner vinci,straddle carrier,treyler gibi araglardir.
R1ht1m Vinci ya da gemi donanimiyla gemiden al1nan ytikler once
rihtim tistUne birak1l1r ve ylike uygun aktarma araciyla buradan
alinarak depolama tesislerine ta~1n1r. Bazen de ytiklerin r1ht1m
Usttine b1rak1lmak yerine rihtim Ustlinde bekleyen vagon,kamyon,trey-
ler vb. kara ula$1m araglarina ya da gemi bordasina yana~mi~ lay-
ter,mavna,koster vb. deniz araglar1na dogrudan yiiklendigi olur.

(33) James Bird, a.g.e, s.33

 .30.

Limanlarda tiretim,yiikleme bo~altma i~leminin gemi donan1m1yla

ya da rihtim vinciyle yap1lmas1na gore degi~iktir. Genelde gemi
yiik donan1mlar1n1n birbirinden farkl1 olabilmesi (kreyn,alavere
donan1m1,tek bumba gibi),yUkleme bo~altma hiz1n1 da etkilemekte-
dir.Bu olgu,a~agidaki Tablodan da a.nla~1lmaktad1r :

TABLO - 5
GEM! YtiK DONAlUMLARINDA
VE RIM

Donanim ttirU Kald1rma Kapasitesi (a) Verim (c)

(Long Ton) (ton/saat)

koprti vin9 20 500

kreyn 5 120
tek bumba 15 200
alavere 7.5 75

(a) Her donanim igin yayg1n kullanilan

degerler al1nm1~t1r.
(b) Her saykilda yilk kald1rma ag1rl1-
g1n1n %75'ni abrad1g1 kabul edil-
mi~tir.
(c) Bumbalari SWL 7.5 ton olan bir ala-
vere donam1nda kogadaki kald1rma
kapasitesi normalde 3 tondur.
Kaynak : N.Akten,M.Ali Albayrak,Deniz Ta§1ma-
c111g1 Kilavuzu,istanbul 1988,s.36

Gemiye verilen ellegleme hizmeti riht1m vinciyle yap1l1yorsa

riht1mda gemi ba~1na 3-4 liman vinci bulUl1.....mas1 olagandir.Uygulama-
da bu vinglerin kapasitesi 5-15 ton aras1nda tutulur ve beher var-
diya 9al1~mas1nda ortalama 200 sayk1l (yani,200 kere yiik alma/ver-
me) yaparlar.
Tilrkiye limanlarinda gemi donan1m1yla yapilan ellegleme hizmet-
lerinde posta ba~1na 125 ton,uretimde mak:Ul hiz kabul edilmekte-
 .31.

dir. (34) Liman vinciyle yapilan Uretimde de temel ol9Ut posta

ba~ina saatte 25 tondur. Buna gore,beher posta 8 saatlik bir var-
diyada 25 x 8 - 200 ton yUk elle9lemektedir.
Ttirkiye standartlarinda, gemi donan1m1 ile yapilan yiik Uretimi,
r1ht1m vinci ile olan iiretime gore asgari %30 oraninda dti§iikttir.
Bu dti~tikliik de 9okluk, yiik saykilindan kaynaklanmaktadir. Liman-
cilik deneyimlerine gore,liman vincinde ytik sayk1l1 ortalama 3
dakika iken, gemi donan1m1nda 5 dakikadir.
Limanlar1m1z igin bir kar~ila§tirma yapilmak gerekirse,r1ht1m
vinci ve gemi donan1m1 ile yapilan ortalama tiretim ~u ~ekildedir:

TABLO - 6
YtiK DONANIMLARINA GORE
ORTALAMA URETIM

posta ba~ina ortalama

Uretim (ton) (x)

gemi donan1m1 100 - 125

rihtim vinci 200

(x) 8 saatlik gali~ma itibariyle

Kaynak : N.Akten,, "Serbest Bolgelerde
Liman Hizmetleri",Mersin
Serbest Bolgesi ve Gelecegi
Semineri'nde sunulan Teblig,
Mersin Serbest Bolgesi ve
Gelecegi Semineri,istanbul
1987,s.18
Dlinya genelinde yapilan ara~t1rmalarsa,liroanlardaki ylik tireti-
minin Tlirkiyedekinden daha farkli oldugunu ortaya koymaktadir.
DUnya limanlarindaki ortalama yiik Uretimi,yiik ttirlerine gore ~oy­

ledir:

(34) 8 Saatlik vardiyada yliklenen ya da bo~altilan miktardir.

Uretim,~osta say1s1yla dogru orant1l1 olarak artmaktadir.
2 Pastada 2 x 125 =
250 ton, 5 postada 5 x 125 625 ton=
yiik elle9lenmesi gibi.
 .32.

TABLO - 7
DtiNYA LIMANLARINDA
YtlK tlRETIMi

Yiik tiirU. Analiz Edilen Yiik Uretimi

liman say1s1 (ton/saat)
pargayiik 134 20.5
konteyner 54 66.9
ro/ro 45 107.9
dokmeyUk :
- kuru 115 78.3
- S1VJ. 110 219.4

Kaynak : C.H.Plumlee-,"Port Perform-

ance Indicators,1979",
National Ports Master Plan
Studies of Turkey,Ekim 1981,
Tablo.10,s.41

Bir limanda iiretim, adam-saat yonlinden elleglenen yiik miktar1

olarak bilinir.Ton ile ol9illiir.Liman planlamasi ag1s1ndan bir li-
mandaki ilretim standard1n1n ba~lica elle9leme yontemleri itibariy-
le ~oyle olmasi hedeflenir:

TABLO - 8
BIR LIMANDA VARDIYA
BA~IlTA URET IM

Ellegleme Yontemi Posta say1s1 Ellegleme (ton)

(ki~i) Adamba~i Toplam

konvansiyonel 10 8 80
paletizasyon 10 25 - 250
konteyner (a) 14-20 100 1400-2000

(a) - Bir konteynerin ortalama 10 ton yUk

aldigi,
- Vin9 ba~ina bir vardiyada 150-200
TEU konteyner elle9lendigi,
kabul edilmi~tir.
Kaynak : O.H.van Dyk,"Berth Through-
put-Berth Occupancy",!2n,
Management Textbook,Bremen
1978,s.152'den derleme.
 .33.

UNCTAD, bir limanin uzun donemde ama9lamas1 gerekli Uretim he-

deflerini yi.ik gruplarina gore belirlemi~tir. Liman planlamac1lar1-
na 1~1k tutacak bu perf ormans 9izelgesi a~agJ.da verilmektedir:

TABLO - 9
BIR LI~TANDA URETIM HEDEPLERi

YUk: grubu Gemi ba~ina gUnlUk

Ellegleme (ton)

Konvansiyonel par9aytik :
• uzak sef er 700
• kisa sefer 500
• kabotaj 500
Paletli pargayUk: 900
Ambalajl1 arm.an tirilnleri 1500
Sapanl1 yiikler (a) 900
Demir 9elik tiriinleri (paketlenmi~) 2000
Konteyner :
• uzak sefer (b) 459 TEU
• kisa sefer (b) 275 TEU
• fider seferi (b) 275 TEU
Kuru dokmeytik :
yi1kleme (c) "yiikleyici" kapasi-
tesinin %70'i
bo~altma (c) "bo~altici" ka-pasi-
tesinin %50'si
gemi pompa kapasite-
sine gore.

(a) kereste,boru,paketlenmi~ metal levha vb.

(b) 2.ve 3. ku~ak konteyner gemilerini elleg-
leyen terminallerde (2 konteyner vingli
bir yana~ma yeri igin) gli.nltik ellegleme
miktar1 300-500 TEU aras1d1r. Birkag kon
teyner terminalinde ise bu miktarin 700
TEU oldugu belirtilmi~tir.
(c) Ortalama gekik suda ytizen bir dokmecinin
vasatinda belirli bir stirede bo~altilan
yUk miktari.
(9) Yakla~1k olarak,saatte gemi dwt kapasi-
tesinin %5-lO'u mertebesinde.

Kaynak : Port Develo~ment,UMCTAD TD/B/C.4/175,New York

1978,Tablo.6,s.50
 .34.

2. Gemi Yana~ma Yerinin Yillik tiretim Kapasitesi

(Elle9leme Kapasitesi)

Limanda u.retim r1ht1mda ba~lar yada son bulur.Bu nedenle, bir

terminal igin Uretim kapasitesinin temel olgiltlerinden birini ~­

tim boyu, digerini de rihtim doluluk orani (r1ht1m Utilizasyonu)

olu§turur.
Bir terrninalin y1ll1k elle9leme kapasitesi - gemi bilyi.iklil€;ilnden
bagimsiz olarak $U bagintiyla gosterilir :

K = Q • ti • V • E • G (35)

Bagintida :
g- Terminalin bir yil iginde hizmet verdigi gUn say1-
s1n1 (yillik gal1~ma silresini),
U- Rihtim iltilizasyonunu (yilzde olarak), (36)
V - Term.inaldeki gilnlilk vardiya say1s1n1,
E - Beher vardiyada gemiden bo~altilan yahut yiiklenen
yiik miktarini (ton),
G - R1ht1mdaki gemi sayisini,
gcsterir.

(35) G.De Monie,"The Impact of Technological Change on Ports

in Developing Countries",Manual on Port Management,Part II,
Geneva Mart 1976,s.51
(36) UNCTAD,bu oranin %40-70 arasinda olmas1n1 onermektedir.
UNCTAD'a gore,yana9ma yeri sayisiyla maksimum yana~ma yeri
Utilizasyonu ~oyle olmalidir:
yana~ma yeri azami yana~ma yeri
say1s1 Utilizasyonu(%)
1 40
2 50
3 55
4 60
5 65
6 - 10 70

Kaynak : Port Development,

UNCTAD,New York 1978,
s.109
 .35.

J3una gore :
a. 2 Gemilik riht1m1 olan ve 350 gtin hizmet verilen bir
terminalde rihtim y1l1n1n 234 gtinti gemiyle dolu durum-
daysa,
b. Herhangi bir i~ gtin'Un.de 2 vardiya gal1~mas1 yapilmaktay-
sa,
c. Beher vardiyada da 800 ton yUk elle9leniyorsa,
Bu terminalin y1ll1k kapasitesi :
g = 350 gUn
tl = 234 : 350 - 0.67
V • 2 vardiya
E = 800 ton/vardiya
G = 2 gemi

oldug;una gore :

K = 350 • 0.67 • 2 • 800 • 2

= 750400 ton/yil olacaktir.
Elle9lemede posta say1s1na gore ili~ki kurulmak istendiginde
(E) faktorU :
E = P • N

bigiminde geni@letilebilir.
Bagintida :
N = Posta say1s1n1,
P = Posta ba~ina gil.nltik elle9leme miktar1n1,
belirtir.Bu konuda bir ornek verilecek olursa :
Ilk vardiyada posta ba~ina 125 ton,ikinci vardiyada posta ba~i­

na 100 ton ellegleme yapilan bir limanda 3 posta dilzeniyle :

P = 125 + 100 = 225 ton/giln
N =3
olduguna gore,

Euna kar1}1l1k,Utilizasyon oraninin ~60-80 arasinda 0Imas1

durumunda gemiler igin beklemeye neden olmayacak bir dilzenle-
menin saglanacagi goril~ti ileri stirUlmektedir.
(G.de Monie,"Alternative Container Terminal Systems",UNCTAD-
APEC Seminar on Container Terminal Management,All,twerp·l981,
s.100)
 .36.

E = 225 • 3
= 675 ton/gUn
yiik elle9lenir.
Ne var ki, bu durumda baginti :

K =Q • ti • P • N .G

~ekline donU~Ur.

~ayet lima.nin ellegleme kapasitesi toplam posta say1s1 Uzerin-

den bulunacaksa :
K =Q.ti.P.N.G bag1nt1s1 :
K = Q • U • P • Nt
~eklini alir. Nt, limandaki toplam gUnlUk posta say1s1d1r.

Nt= N • G dir.
Bag1nt1da :
G = terminaldeki gemi say1s1n1,
N = gemiye verilen posta say1s1n1,
gosterir.
Euna gore:
• y1lda 340 gUn hizmet verilebilen,
• y1l1n 225 gilnti gemiyle dolu olan,
• 4 gemilik yana~ma yeri bulunan,
• posta ba~ina saatte 20 ton elle9lenen,
• her vardiyada 4 posta,glinde 3 vardiya liman hizmeti
verilen,
bir terminalin y1ll1k elle9leme kapasitesi :

K -=- Q • u • p • N • G
Q
-
u=
340
.
225 • 340 - 0.75
p i= 20 ton/saat veya,
20 • 8 = 160 ton/vardiya veya,
E = 160 • 4 = 640 ton/giln
:N - 4
G = 4
 .37.

E
K = 340 • 0.75 • ----------
20 • 4 • 8 • 4
= 1.958.400 ton/yil bulunur.

Ayn1 ~ekilde :
• bir terminalde ayn1 anda 13 gemi yana~iksa,

• gemilere verilen toplam gU.nltik pasta say1s1 39 ise,

• burada y1lda 360 gil.n 9al1~ma yap1l1yorsa,
• terminalin dolulugu y1lda 267 gilnse,
• posta ba~1na glinltik ellegleme miktar1 225 ton ise,
bu terminalin y1ll1k ellegleme kapasitesi:

K = 9 • tl •
p
• Nt
Q = 360 gUn

360 = 0.74
tl = 267 .
p = 225 ton/gUn

Nt= 39 pasta
olduguna gore :
K = 360 • 0.74 • 225 • 39
= 2.337.660 ton/yil olacaktir.

Y1ll1k kapasitesi 2.304.000 ton olan bir limanda yilda 320 gtin
hizmet verilmekte ve liman y1l1n 240 gil.nil dolu bulunmaktadir.Her
vardiyada 6 posta verildigine,posta ba~ina ilretim ise saatte 20
ton olduguna gore:
a. Bu limanda gUndekag ton yiik elleglenebilecegi,
b. Istenen y1ll1k kapasiteye ula~ilabilmesi igin bu lima-
n1n kag gemilik yana~ma yeri olmas1 gerekecegi,
bulunmak istendiginde:
a. E =P • N dir.
N = vardiyadaki posta say1s1n1,
P • posta ba~ina gilnlilk ellegleme miktar1n1,
gosterdigine gore:
20 ton x 8 saat =160 ton vardiyadaki iiretim,
160 x 2 = 320 ton posta ba~ina gUnlilk ilretim,
P = 320 ton
N = 6
E ; 320 x 6 = 1920 ton/giln
 .38.

b. K = Q.tt.P.N.G
G =K : ~r. ti • P • N

K = 2.304.000 ton/yil
Q = 320 gUn

u = 240 . 320 = 0.75

E =P.M = 1920 ton
G = 2.304.000 . 320 • 0.75 • 1920
= 2.304.000 .• 460.800
= 5 gemilik yana~ma yeri

Beher vardiyada elleglenen ytik miktar1 posta ba~ina belirlene-

bilecegi gibi, ambar ba§1na da dtizenlenebilir. Hangi tUr (ister
posta ba~1na, isterse ambar ba§1na) olursa olsun, Uretimi vardi-
yadaki Uretime yani, vardiya ba~ina gemiye verilen hi=zmete donU~­

tUrmek esastir. Buna gore, beher posta saatte 15 ton ytik ellegli-
yorsa ve gemide 4 posta hizmet gormU~se bir vardiyada gemiden al1-
nan/verilen yUk miktari :
15 • 8 • 4 • 480 ton
olacaktir.
Yine, beher ambara bir saatte 100 ton yiik ytiklenmi~se ve 3 am-
barda ytikleme yap1lm1~sa elle9lenen yi1k miktari:
100 • 8 • 3 = 2400 tondur.
3. R1ht1mUstU (Apron)
a. Anron Mimarisi :

Bir limanin riht1m1nda normalde gemilerin yana~ma yerinde bag-

li durmas1n1 saglamak Uzere babalar,r1ht1m aneleleri, sabit liman
vincinin (vinglerinin) Uzerinde ileri-geri gezinebildigi rayl1
yollar,su ve elektrik devreleri,haberle~me hatlar1,gozcU kuleleri,
aydinlatma sistemleri,vagonlarin gemi bordasina kadar eri~mesini

saglayacak demiryolu ~ebekesi (37) gibi dUzenlemeler bulunur.

 .39.

R1ht1m1n denize bakan tarafinda ve rihtim kenarina yakin dona-

t1lm1~ bu donan1mlar1n bitiminde rihtimustu bolgesi ba~lar.

Apron, depolama yerleri ile gemiler aras1nda kalan liman alan1-

d1r.Uzerinde yiikleme,bo~altma ve aktarma i~lemleri yap1l1r.Liman1n
en hareketli bolgesidir.Buralarda gemi ve/veya liman vinglerinin
gemiden bo~altt1g1 yi.ikler aprona veya aprondaki aktarma ara9lar1-
na {vagon,treyler,kamyon gibi) b1rak1l1r. Aktarma- ara9lar1(~asi,

forklift,treylar,straddle carrier gibi), bu yi.ikleri - supalan

teslim al1nmam1~sa - depolama sahasina ta~ir. Ytiklemede de limana
getirilen ya da liman depolarindan al1nan yi.ikler gemi bordasina b1-
rak1larak gemiye yi.iklenir.
Gemilerin r1ht1ma/iskeleye baglanmas1 babalar ve r1ht1m anele-
leri {baglama halkalari) yard1m1yla olur. Babalar normalde 25 met-
re araliklarla donat1l1rlar. Iki babanin ortas1na da bir baglama
halkasi konur.
Babalarin tutma gilcu, abrad1g1 gemilerin ta~ima ag1rl1g1 (kapa-
si tesi} ( dwt) ile dogrudan ili~kilidir. Tutma gUcii (bollard ~ull)

olarak da bilinen bu kuvvetin gemi biiytiklilgi.i. ile olan ili~kisi

l?Oyledir:
TABLO - 10
BABA.LARIN TUT.MA GUcU

Gemi Bilytiklilgu Tutma Gticii

(dwt) (ton)

5000 20
7000 25
10000 30
20000 40
30000 48
40000 54
50000 60
75000 71
100000 80
150000 94
200000 105
250000 114
300000 122
500000 150
1000000 195
 .40.

Kaynak : Ulusal Deniz Ticaretimizin

Sektorel Degerlendirilmesi,
Deniz Ticaret Odas1,istan-
bul 198 ,s.323

Liman ya da terminalin yana~ma yeri i~levini yolunca sUrdUrebil-

mesi igin r1ht1mUstU (apron) geni~ligi ile ellegleme yontemi ara-
sinda biri ili~ki bulunmak gerekir. Ozellikle gemilerin ge~itlen­

digi giinfunUzde, geminin ta$1d1g1 yUk tUrUne bagli olarak apron ge-
ni~ligi gereksinimi degi~ik olabilmektedir.
Yiik ttirtine ve ellegleme yontemine gore gerekli apron geni~ligi

(yani,r1ht1m kenari ile depolama yeri arasindaki geni~lik) §oyle-

dir :
TABLO - 11
ELLEQLEME YONTEMLERINE GORE
RIHTil·IDSTU GENI~LiGi

Ellegleme tti.rii apron geni$ligi elleglemede kullanilan

(m) a rag

Kirkambar yUkU 5-10 ving

Paletize yUk 10-25 forklift
Sapanli yUk 15-40 ving
konteyner 30-50 ving
Uzun yUk 15-40 vin9

Kaynak : Coastal Shi~uing,Feeder and Ferr:r

Services,United Nations,New York
1970,s.91
Ellegleme ara9lar1n1n r1ht1m Usttinde verimle 9al1~abilmesi

r1ht1mtistti ytizeyinin yap1s1yla dogrudan ili~kilidir. Bu olgu de-

polama alanlari igin de aynen gegerlidir. YtikUn beher tonu ba§ina

(37) Modern terminallerde aprona do~enmi~ demiryolu agi,

3-4 hattan olu$abilmektedir. Raylar,mobil vinglerin
ve forkliftlerin rahatga 9al1~abilmesini saglamak
igin apron ytizeyi ile ayn1 hizada tutulmaktadir.
 .41.

stirttinme direnci asfalt yiizeyde 12.4 kg iken kumlu ytizeyde 33 kg

dir. Degi~ik ytizeylere gore sUrtUnme direnci ~oyledir:

TABLO - 12
DEGI~IK YtiZEYLERE GORE
SURTDNME DIRENCI

ytizey silrt'Unme direnci

(ton ba:,p.na kg)

asfalt 12.4
bet on 16.2
tahta kaplama 19.0
m1c1r/ta~l1 24.6
kum 33.0

Kaynak : Coastal Shipping,Feeder

and Ferry Services, Uni-
ted Nations,New York
1970,s.94

Buna gore,asfaltla.nm1~ ytizeylerde ellegleme ara9lar1 daha ran-

d1manl1 9al1~makta; daha uzun omilrlil olmaktad1r.
Yana§ma yeri boyu, liman ya da terminal kapasitesinde etkin
olgiltlerden biridir. Riht1m boyu....~da,r1ht1ma yana~acak gemilerin
boyu baglay1c1 unsur olarak gozlikiir.Ornegin, layner gemiler (yani,
tarifeli sefer yapan kuruytik gemileri) igin degi~ik tonajlar iti-
bariyle gerekli r1ht1m uzunlugu cyoyledir:
TABLO - 13
DEGI:;?iK GEN.t TO:NAJINA GOF.E
RIHTIM BOYU GEREKSINIMI

gemi tonaj1 yakla§ik r1ht1m boyu

(000 nrt) (metre)

2-3 115
4-5 145
6-8 155
9-10 165
 .42.

Bir terminalin (ya da limanin) i~levini aksaksiz ve verimle ifa

edebilmesi igin ilniteleri arasinda uyum bulun:masi gerekir. Bir fi-
kir verilmek gerekirse, bir terminalde riht1m1n beher metre uzun-
lugu igin diger ilnitelerin alan gereksinimi ~oyle olmaktadir:
TABLO - 14
RIHTIM-METRE BA~INA LIMAN
UlTITELERININ AL.AJI GEREK-
SINiM!

ilnite alan (m2)

rihtimtistti 10-50
depolama(a91k/kapal1) 25-80
hizmet mahalleri 5-20
aktarma(kamyon ve vagona 30-50
yi.ikleme) (x)
TOPLAM 70-200

(x) Karayon ve vagon gibi ta§1t-

lar1n yiik al1p vermesi igin
depolama tiniteleriyle bag-
lant1l1 olan alanlar
Kaynak : poastal Shipuing,Feeder
and Ferry Services ,·uni-
ted· Nations,New York
1970,s.92
b. Apron Mukavemeti :

Rihtimilstu (apron),liman1n en i~lek yeri olarak, ellegleyecegi

ytiklerin ag1rl1g1n1 abrayacak dayan1kl1l1kta planlan1r.A..~cak, ytik-
lerin liman ekipmanlariyla elleglenmesi durv.munda bu dayan1kl1l1-
g1n, ytikle rin ag1rl1g1 ile birlikte bu ekipmanlarin ag1rl1klar1n1
da kapsamasi gerekir.
Konteyner terminalinden ornek verilecek olursa,bir konteyner
vincinin ag1rl1g1 300-500 ton aras1ndad1r.Buysa, vincin uzanimiy-
la degi~ir. 21 Metre uzan1ml1 vincin ag1rl1g1 330 ton iken, 25
metre uzan1ml1 olan1n1n ag1rl1g1 390 ton, 35 metre uzan1m1 olan
vincin ag1rl1g1 da 475 tondur.(38)
-----------------------
(38) Physical Requirements of Transport Systems for Large
Freight Containers,United Nations,New York 1973,s.62
Tablo.40
 .43.

Apronda ellegleme hizmeti goren degi~ik ekipmanlar1n aksaks1z

9al1~mas1n1 olanaklayacak dayan1kl1l1k kriteri a~agidaki Tabloda
verilmektedir.
TABLO - 15
APRONUN ASGARI YtiK
TA9IMA KAPASITESI

Ekipman Tiiril lA I 1AA(40') 1 B (30') lC (20')

(a) (b) (a) (b) (a) (b)

konteyner vinci 25-30 300-500 25-30 300-500 25-30 300-500

traktor-treyler 9.0 40 s.o 35 6.5 29
traktor-park treyleri 8.5 37 7.5 32 6.0 27
straddle carrier :
• depolama 15.0 60 14.0 55 12.5 50
• diger 12.5 50 11.0 45 10.0 40

(a) tekerlek ag1rl1g1 (ton)

(b) ekipman ag1rl1g1 (ton)

Kaynak :Physical Requirements of Transport Sy$tems

for Large Freight Containers,United.Nations,
N'ew York 1973,s.62,Tablo.40

Ote yandan, Tilrkiye limanlarinda apronlar a~agidaki Tabloda

verilen mukavemet degerlerine gore dizayn edilmektedir:

TABLO - 16
TURKIYE LIMAJl:rLARINDA
APRON MUKAVEMETI
Rihtim ttiril kald1racag1 yiik
(ton/m2)
yolcu 1.0
motor 1.5
kirkambar 2.0
f eribot 2.0
konteyner 2.5
cevher 3-4.
ag1r parga 5.0
 .44.

Kaynak : a) Tuncay Akttirel,Yana§ma Yerleri

Hesap Esaslari, DLR Genel MtidUr-
lUgu Yay1n1.
b) Alonso Def Ouin,Design and Const-
ruction of Ports and Marine Struc-
tures, New York 1961.

4. Anron Hizmeti
R1ht1mUstil hizmeti,aktarma hizmetidir. RihtimilstU ile depolama
iiniteleri arasinda sUrdtirillilr.
Yana~ma yeri,gerek 9al19ma dtizeni ve gerekse kapasite olarak li-
manin diger organlariyla uyum iginde bulunmasi gereken bir Unite-
dir. Yat1r1m yoniinden de limanin en pahali Unitesidir. (39) Bu Uni-
te Uretim anlay1~1na gore aktarma i ~ levini ya dogrudan teslim
(supalan) ya da denolama yoluyla teslim bigiminde ylirUtUr.
Dogrudan teslimde ytik, gemiden al1c1n1n arac1na bo ~ alt1l1r. Rih-
tioUstU aktarma ve depolama hizmetleri sunalan i1:}leminde sozkonusu
degildir.
Depolama yoluyla teslimde yUk gemiden bo~alt1ld1ktan sonra r1h-
t1ra Usttindeki aktarma araglari arac1l1g1yla depolama iinitelerine
aktar1l1r ve depolanir. Al1c1 ytiktinti de~odan teslim alir.
Yana~ma yeri kiyinin geni9ligine,su derinligine,gelgit durumuna
gore degi§iklik gosterir. Uzun kiy1 ~eridi olmayan yorelerde ooklu
iskele dtizeni yeglenir. Gelgit dlizeyinin 5 metreden gok oldugu yo-
relerdeyse yana~ma yeri dok bigiminde yap1l1r.Bundan amag,su dtize-
yindeki periyodik algalma ve kabarmalardan yana~ma yerini etkilen-
di.rmemektir.
Aktarma hizmeti gemiden bo~alt1lan mallarin depoya ta~1nmas1 ve-
ya kar~1t1 olan hiznet $eklindedir.Aktarma hizmetinde verim bazi

(39) O.H.van Dyk,"Berth Throughput-Berth Occupancy",Port

Management Textbook,Bremen 1978,s.
faktorlerle yak1ndan ili~kilidir.Bunlar:

• ta~1ma uzakl1g1 (gemiyle depo arasi uzaklik),

• beher i~lemde ta~inan miktar,
• aktarma ara9lar1n1n hizi,
• aktarma ara9lar1n1n ytikti alip goturmesi ve birakip don-
mesi arasinda ge9en sure (gidi~-donti~ zamani),
dir. Bu faktorleri kapsayan bag1nt1 :

K= W• C (40)
~eklindedir. Bag1nt1da :

K= kapasiteyi (ton),
W= beher seferde ta~inan ag1rl1g1 (ton),
C= saatteki sefer say1s1n1,
gosterir.
Saatteki sef er say1s1 da :

1 1
c = --------- veya c = ----------------- (41)
s M s s :M
+ + +
v 60 Vi V2 60

bag1nt1s1yla bulunur. Bag1nt1da:

S = ta~ima uzakl1g1n1 (metre),

V = aktarma arac1n1n gidi?te ve donti~teki toplam hiz1n1
yani,
V1= ylikle gidi~ hiz1n1 (metre/saat),
V2= ylikle donti~ hiz1n1 (metre/saat),
M = bi:r sefer igin gegen zaman1,
belirtir.

(40) G.De Monie, "The Transfer System",Manual on Port Management,

UNCTAD,Geneva 1976, s.149
(41) ibid.,s.149
 .46.

13unu orneklendirecek olurs.ak,:

1350 kg ag1rl1kl1 paletli ytikiln 50 metre uzaga aktar11mas1
halinde aktarma arac1n1n dolu gidi~ ve bo~ donti~ (sefer) stiresi 2
dakika ise ve de aktarma arac1 dolu gidi§te 7.5 km/saat, bo~ donti§-
te de 10 km/saat hiz yapiyorsa rihtimtisttinUn bir saatlik aktarma
kapasitesi :

K =W • C
l
= 1350 x
50 50 2
+ ----- +
7500 10000 60

= 1350 x
1
0.006 + 0.005 + 0.033

= 1350 : 0.044
K = 30681 kg = 30.5 ton/saat

olacaktir.
Aktarma hizmeti degi~ik araglarla stirdtirtililr. Forklift,traktor-
treyler,vagon,kamyon bunlar aras1nda belirtilebilir. Ancak, aktar-
ma hizmetinde kullanilacak araglar1n say1s1 ytiktin gemi donan1m1
veya rihtim vinci ile elleglenmesine gore degi~iktir. Aktarm.a arag-
lar1n1n say1s1 ayrica riht1m1n depolama tinitesine olan uzakl1g1na,
ellegleme hizmetinde kullanilan ving (ya da donan1m1n) say1s1na
gore degi9ir. Elleglenen ytiklerin cinsi ve bUyiikltigii de boylesi
ara9lar1n kapasitesini etkiler.
Limanc1l1k deneyimleri gosterm.ektedir ki; aktarma i~leminde kul-
lan1lacak forkliftlerin gogunlugu 4-5 ton,bir kism1 5-8 ton,birkag
tanesi de 8-15 ton kapasitede olmal1d1r.Al1~1lagel.mi~ forklift uy-
gulamasi gemiye,posta ba~ina 2-4 arag tahsisi 9eklindedir. Ku§kusuz,
tahsis edilecek ara9 say1s1nda aktarma uzakl1g1,gemiye verilen el-
legleme hizmetinin hizi,aktarma ara9lar1n1n hizlari gibi faktorler
de etkin olur. (42)

----------------------------
(42) Forklift i9in 5 tona kadar olan kapasite hafif i§ (light
duty), 5 tondan yukari kapasite agir i§ (heavy duty) ka-
pasitesi olarak kabul edilir.
 .47.

Yana§ma yerinde ellegleme hizmetlerini nosta yiiriltUr. Posta,

gemiye yUkleme yapar ya da yUkU gemiden bo~altir. Her bir posta
normalde 10 ki~iden olu~ur.Postada ~u gorevliler bulunur :
vingci 1
serdiimen 1
f orkliftgi 2
ambar i~gisi 3
rihtim i§gisi 3

B • DEPOLAMA UNiTELERI

Liman1n temel i~levierinden biri ytikU depolamaktir. Bu yUzden

limanin/terminalin hizmet ~ekline gore (konteyner,paletli yilk,kirk-
ambar,dokmeyUk gibi) depolama alani ve depolama tti.rii (a91k,kapal1,
frigo gibi) de degi9iklik gosterir.
Liman/terminalde deuolama Uniteleri gokluk iki amaca hizmet
eder:
• ithal yiiklerinde bo~altma ve teslim i~lemleri aras1nda,
ihrag yuklerinde de yUkil.n kabulu ve gemiye yil.klenmesi
i9lemleri arasinda tampon gorevi gormek,
• yiikle ilgili burokratik i~lemlerin (giimrUk gibi) tamam-
lanmasi igin gerekli zaman1 saglamak.
Bir limandaki depolama iiniteleri ytikiin gereksindirdigi ozene
uyacak ~ekilde yap1l1rlar. Genel olarak, kiymetli ve atmosferik
ko§ullardan mUteessir olan yiikler kanal1 yerlerde depolanir. Atmos-
f erik ko~ullardan etkilenmiyen yUklerde yahut yag1~1 gok az olan
yorelerde a91k depolama yeglenir.
Kirkambar yiikti ellegleyen limanlarda apron geni~ligi 10-15 met-
redir. Apronun bitimiyle birlikte kapal1 depolama Uniteleri (ant-
repolar) ba$lar.
Liman depolama kapasitesi 9okluk yana§ma yerinin boyuyla yak1n-
dan ili~kilidir. Yana~ma yeri ne kadar uzunsa,dolay1s1yla da gemi
yana§tirma kapasitesi ne kadar 9oksa~depolama iQin ayr1lan liman
alanlar1 da o ··oranda gok olur.
 .48.

Bir limanin hizmetteki ba0ar1s1 depolama i~leviyle atba~i gider.

Depolari elveri~siz veya tikali bir terminalde verim dU~UklUgti de
kendiliginden gelir.

l. Yiik Gruplarina Gore Depolama

K1rkambar yiiklerinin yiik cinsine gore agik ya da kapali depola-

ma gereksinimine kar~1n konteyner terminalinde genellikle ag1k de-
polama esastir. Kapali depolarna sadece liman sahasinda igi bo~alti­

lacak veya doldurulacak konteynerler igin sozkonusudur.Bu i~leve

terminalde yer verilmeyecekse hep agik depolamaya yonelinir.

Depolama yerlerinde konteynerler istiflenecegi gibi,doldurulur;
bo~alt1l1r ve de hinterlanda gonderilmek Uzere ula~im sistemlerine
bindirilir.
Bazi konteyner terminallerinde ytikltikler gemiden bo~alt1ld1ktan

sonra terminali terkeder.Dolay1s1yla depolama gereksindirmeyen boy-

lesi terminallerde depolama alani dar tutulmak durumundadir. Ancak,
goklukla konteyner terminallerinde gelen yilklilkler belli bir sure
igin depolanir; ya aktarma yap1lacag1 gemiyi bekler; ya da glimrtik
formalitelerinin tamamlanmas1n1.Bu sebeple alan gereksinimi bu dog-
rultuda olu~ur.

Terminallerde depolama alanlari ~u bolilmlerde btitilnle$ir:

a. aktarma ara9lar1n1n manevra sahasi,
b. hinterland araglar1n1n manevra sahas1,
c. yilkltl konteynerlerin depolama sahasi,
9. bo~ konteynerlerin depolanma sahasi,
d. konteynerlerin doldurulma ve bo~altilma sahasi.
Bir konteyner terminalinde alan gereksinimi bazi faktorlerle
bag1ml1d1r. Bunlar, depolama i~inde kullanilacak aktarma araci
(straddle carrier,~asi,gantry crane gibi),istif s1ralar1 arasinda-
ki yollarin geni~ligi (43) ve istif yilksekligidir.

(43) Kullanilacak aktarma arac1n1n ttirilne gore degi~ebilmekte­

dir.
 .49.

Aktarma arac1n1n tUrilne ve istif s1ras1n1n say1s1na gore TEU

konteyner {44) ba~1na alan gereksinimi de degi~ik olur.Aktarma
ara9lar1na gore istif s1ras1 ve TEU(yani standart)konteyner ba~1-

na alan gereksinimi 9oyledir

TABLO - 17
AKTABMA ARAQLARINA GORE
KONTEYNER ALANI GEREKSINIMi

Aktarma araci istif yi.iksekligi TEU Ba~1na Alan

(konteyner olarak) (m2)

~asi 1 65
Straddle Carrier 1 30
2 15
3 10
Gantry Crane 2 15
3 10
4 7.5

Kaynak G. de Monie,"Alternative Container

Terminal Systems", UNCTAD:..APEC Se-
minar on Container Management,Ant-
werp 1981,s.2

Konteynerler park (depolama) sahas1na istiflenirken ya varma/

gonderme yerine gore,ya da ag1rl1k gruplar1 itibariyle istif s1ra-
lar1 dtizenlenir. Ancak,uygulamada konteynerlerin depoland1g1 yer-
den kolayca 91kart1lmas1 dU9Untilerek baz1 istif s1ralar1n1n bo~

b1rak1ld1g1 olur. Buysa, kapasite kayb1d1r. S1k1nt1y1 ortadan kal-

d1rabilmek igin ba9Vl.lrulan bu.yol depolama kapasitesi hesaplanir-
ken dikkate al1nmak durumundadir."Alan Utilizasyon Katsay1s1" ola-
rak hesaba katilan bu kapasite kayb1,planlamada 0.2 - 1.6 arasinda
degi~en katsay1 ile degerlendirilir.

(44) 20 Feetlik konteyner. Planlamayla ilgili hesaplamalarda

hep TEU kapasite esas al1n1r.
 .50.

Alan iltilizasyon katsay1s1, istifleme tarzlar1na (45) ve aktarma

araglarina gore a~agida Table olarak verilmektedir.
TABLO - 18
ALAN UTILIZASYON KATSAYISI

Ara9 tilril istifleme konteyner kont. istif yiiksekligi

~ekli tUril
1 2 3

Treyler kil91k 20' 0.21

30' 0.25
40' 0.29
Straddle Carrier ~erit(l aralik) 0.48 0.96 1.44
Side Loader blok 0.58 1.16 1.74
sierit(2 aralik) 0.41 0.82 1.23
f?erit(3 aralik) 0.52 1.05 1.57

Kaynak : Physical Requirements of Transport Systems for

Large Containers,United Nations,New York 1973,
s.42,Tablo.24

Konteynerler park sahas1nda degis,ik stirelerle kalirlar.Normal uygu-

(45) Konteynerler sahalarda ilg yontemden biriyle istiflenir:K1l-

91k bigimi istif ,blok istifleme(boyuna istif),$erit istifle-
me(enine istif).
Kil91k istif Gasi,treyler gibi tekerlekli aktarma ara9la-
r1na yilklenmi~ konteynerlerin sahada istiflenme Geklidir.
Konteynerlerin ilstilste istifi bu tarzda pek sozkonusu degil-
dir.istifleme yontemleri iginde kayip alani en 9ok olan tarz
dir.
Blok istifleme, alan degerlendiriminin en ytiksek oldugu
yontemdir.Boyuna istif de denir.Konteynerler birbirine biti-
~ik olarak 3-4 sira yilkseklikte istiflenebilmektedir.Kontey-
nerlerin segilmesi kil91k ~ekli istif e oranla zordur.Kontey-
nerin istiflendigi yerden al1nm.as1 vin9le ya da f orkliftle
yap1l1r.
~erit istifleme,enine istif ~eklidir.Straddle carriers,
side loaders,gantry cranes veya forkliftleya~1lan istif
yontemidir. Konteynerler ~erit olu~turacak tarzda u9uca
eklenerek depolama yapilir. Eu yontemle 2-3 s1ra UstUste
istif mUmktindUr. Alan kullan1~1 blok istiflemeye gore dU~ilk­
tUr; neredeyse yar1-yar1yad1r. Ancak,buna kar~1l1k konteynex
segimi daha sagl1kl1d1r.
 .51.

la.ma park sahasina istiflenmi~ bir konteynerin 6 gUn sonra buradan

gekilmesi ~eklindedir.Ne var ki, uygulamada ve hemen her terminalde
bu "planlanm.1§ stire"nin a~1ld1g1, konteynerlerin terminalden gekil-
medigi gortilti.r.Bu durum, terminalin y1ll1k konteyner cirosunu olum-
suz bigimde etkiler. UNCTAD'1n belirlemelerine gore, ta~inan yiik
cinsleri., i tibariyle konteynerlerdeki ge9 gekilme ( demuraj) stirele-
ri genellikle ~oyledir: (46)

• ithal yiikil ta~iyan konteynerler 7 gUn

• ihra9 yilkil ta~iyan konteynerler 5 giln
• bo~ konteynerler 20 gUn

2. Toplam Depolama Alan1 Gereksinimi

Depolama alan1 gereksinimi limana ugrayacak gemilerin say1s1yla

yakindan ilgilidir. Limana ugrayacak y1ll1k gemi say1s1 §U bag1nt1
ile bulunur :

G = g • B • E : dwt (47)
Bag1nt1da :

Q = limanin y1ll1k 9al1~ma gUntinU,

B = limandaki yana~ma yeri say1s1n1,
E =gemi ba§ina gilnltik ellegleme miktar1n1 (ton),
gosterir.
Bu.na gore, 3500 dedveyt tonluk 13 geminin yana§abilecegi bir
terminalin gemi ba~ina 2 ~osta 9al1~mas1yla gereksindigi depolama
alan1 ~oyle hesaplanir · (Ellegleme miktari mek vardiya igin gemi
donan1m1yla 125 ton, liman vinciyle 200 ton; gift vardiya igin

(46) Port Develonment,UNCTAD,New York 1978,s.132

(47) G.De Monie,a.g.e,s.139
 .52.

gemi donan1m1yla 225 ton,r1ht1m vinciyle 350 ton olarak kabul edi-
lecektir)
a. Terminale Ugrayacak Gemi Say1s1 :

G =C • B • E : dwt
bag1nt1s1ndan bulunur. Burada :
Q = y1ll1k hizmet gUn.U (360),
B = yana~ma yeri say1s1 (13),
E = gemi ba~1na gUn.lUk ellegleme miktari:
• tek vardiya igin •• 125 ton (gemi donan1m1),
200 ton (r1ht1m vinci)
• gift vardiya igin •• 125 + 100 ... 225 ton
200 + 150 = 350 ton

Termihalde tek vardiya 9al1~mas1 yap1ld1g1 takdirde :

360 x 13 x 125 x 2 : 3500 = 334 gemilik (gemi donan1m1)

360 x 13 x 200 x 2 : 3500 = 534 gemilik (r1ht1m vinci)
gemi kabul kapasitesi olacaktir.
Te.rminalde gift vardiya 9al1§mas1 yap1ld1g1 takdirde ise:

360 x 13 x 225 x 2 : 3500 = 600 gemilik (gemi donan1m1)

360 x 13 x 350 x 2 : 3500 = 936 gemilik (r1ht1m vinci)

gemi kabul kapasitesi olacaktir.

b. Toplam Depolama Alani :

Depolama alani gereksinimi hesaplan1rken terminalde gift vardiya

duzeni olacag1 yani, 16 saat hizmet verilecegi kabul edilmi~tir.Ay­

rica,yorenin ozelligi dikkate alinarak gelen- gemilerin ytiklerinin

l/3'niln kapali depolama gereksindirdigi varsay1lm1~t1r.

aa. Eapali Depolama Alan1n1n Hesaplanmasi :

Terminalde gemi donan1m2yla ellegleme yapilacak olursa kapali

depolama alan1 gereksinimi ~oyle olacaktir:
 .53.

600 : 3 = 200 gemilik depolama alani

200 gemi x 3500 m3 = 700.000 m3/y1l (toplam hacim ihtiyaci)
+ kayip hacim olarak (%20)
700~000 x 1.2 • 840.000 m3
Depodaki istif yiiksekligi 2.5 m kabul edilirse:
840.000 : 2.5 = 336.000 m2 (toplam alan)
t gegit,yol payi olarak (%40) :
336.000 x 1.4 = 470.400 m2 (y1ll1k alan ihtiyaci)
Kapali depolama alai11 gereksinimi :
Yiik :
ayda bir ciro ederse 470.400 : 12 = 39200 m2
15 gilnde bir ciro ederse470.000: 24 = 19600 m2
haftada bir ciro ederse470.000 : 52 = 9046 m2

Terminalde rihtim vinciyle ellegleme yap1l1rsa kapal1 depolama

alani gereksinimi ~oyle olacaktir:

936 : 3 = 312 gemilik depolama alani

312 x 3500 m3 = 1.092.000 m3/yil

1.092.000 x 1.2 = 1.310.400 m3 (kayip hacim dahil)

1.310.400 : 2.5 = 513.160 m2 (net alan)
513.160 x 1.4 = 733.824 m2 (gegit,yol payi olarak %40
dahil)
Kapali depolama alani gereksinimi :
YUk :
a;rda bir ciro ederse 733.824 .• 12 - 61124 m2
l~ gi.inde bir ciro ederse 733.844 .• 24 -- 30576 m2
haftada bir ciro ederse 733.824 52 - 14112 m2

olacaktir.

(48) 3500 dedveyt tonluk bir geminin ambar hacmi 3500 m3 ola-
rak kabul edilmi~tir.
 .54.

Bir konteyner terminalinde ise depolama alani gereksinimi

~u bag1nt1yla bulunur :

A
--- emniyet payi (marj) (49)
a +

Bag1nt1da :
T = y1ll1k elle9leme (adet konteyner olarak),
t = konteynerin bekleme silresi (gU.n),
A = bir T.EU konteyner ba~p.na alan (m2),
a = alan Utilizasyon katsay1s1,
Emniyet payi = toplam alanin yilzdesi (%25-40 aras1nda
degi~ebilen bir.oran.

Bag1nt1y1 orneklendirecek olursak :

Y1ll1k 100.000 TEU hareketi olan bir terminalde konteynerin park
sahasinda kal1~ silresi 6 gt.in olsun.Tenninalde istifleme straddle
carrier ile yap1ls1n ve konteynerler UstUste 2 sira istiflensin.
Alan Utilizasyon katsay1s1 0.8 ise terminalin uark sahas1 gereksi-
nimi (emniyet payi %40 a11hacakt1r) :

T = 100.000 TEU
t=6glin
A = 15 m2
a = 0.96 (iki sira igin)
emniyet pay1 = 1.4
s ... 100.000 x 6 15
x -----
365 0.96
= 25685 m2
+ kayip alan pay1 olarak 1.2
25685 x 1.2 = 30822

+ marj (%40)
30822 x 1.4 = 43150 m2
alan gereksinimi olacaktir.

(49) A.Westerlin.ck,"Container Terminal",UNCTArr/APEC Seminar on

Container Management,Antwerp 1981,s.12-13
 .55.

Bir depolama alan1n1n konteyner kapasitesi ~u bag1nt1yla bulu-

nur:
a • S ( 50)
N=
A

Bag1nt1da :

N = top lam konteyner kapasitesini (adet)

a= alan Utilizasyon faktortinti,
s = depolama alan1n1 (m2),
A = konteyner taban alan1n1 (m2)
gostermektedir.
Buna gore;
20 hektar(ha) depolama alani olan bir terminalin toplam "40 feet-
lik" konteyner depolama kapasitesini bulmak gerekirse (depolama si-
de-loader ile blok denolam.a tarzinda ve 3 s1ra istif olarak yap1la-
cakt1r) :

a• 1.74 (Tablo-18'den 3 konteyner ytiksekligiyle girilerek),

S = 20 ha = 20000 m2,
A = 30 m2
Bilinenler yukarki bag1nt1da yerine kondugunda:

N = 1.74 x20000 : 30
= 1160 konteyner
Dolay1s1yla 20 ha depolama alan1na 1160 konteyner istiflenebilira
Bu alan1n y1ll1k kapasitesi ise (depolama stiresi 10 gU.ndtir) :

365
T • 1160 x -----
10
= 42340 konteyner/yil
olacaktir. Bu takdirde bag1nt1 :

(50) A.Westerlinck, a.g.e,s.14

 .56.

a • s 365
------- x -----
A t

~eklinde ifade edilebilir.

3. De~<rlama Unitesinin Y1ll1k Kapasitesi

Depolama tesislerinin y1ll1k kapasitesi :

• depolama kapasitesi,
• bir y1lda deponun yiik cirosu (sirktilasyonu),
ile yakindan ilgilidir.
Depolama kapasitesi, depolanacak ytikti.n istif katsay1s1 (stf)
ile dogrudan bag1ml1d1r.Istif faktorU yUkseldikge depolanan yUk
miktari da dil~er.

Depolama kapasitesini formille etmek gerekirse:

(A ~ B) x H
c & -----~---- (51)
st.f

dir. Bag1nt1da:
C = depolama kapasitesini (ton),
A= depolama alan1n1 (m2),
B = istif kayb1n1 (%),
H = istif yilksekligini (m),
stf =istif katsay1s1n1 (faktorUnil),
gosterir. Buna gore,ornegin,600 metrekare alani olan bir antrepoda
istif yUksekligi 3.6 metre,istif kayb1 %5 ve depola.nan mal torbal1
gimento (stf 48 cuft/ton veya 1.35 m3/ton) ise antreponun kapasite-
si :
A = 6000 m2
B ; %5
H • 3.6 m
stf =1.35 m3/ton
- 6000 - (0.05 x 6000) x 3.6
c- -----------------~-------
1. 35
- (6000 -300) x 3.6 : 1.35
- 15.162 ton
 .57.

olacaktir.
Bu antreponun yUkilnti her 30 giinde bir ciro ettigini (devrettigi-
ni) dil~ii.nsek y1ll1k depolama kapasitesi:

15162 x --~~2-
30
=181.944 ton
olur.
Bu kapasitenin normalde %80'i dolu tutulur; %20'si de emniyet
pay1 olarak yeni talepler igin heran kullan1ma haz1r bulundurulur.
Kapasite kullan1m1 %80'i a~t1g1 zaman ambardaki yUkleri eritme fa-
aliyetlerine ba~lamak gerekir.Yoksa,t1kan1kl1ga ye~il i~ik yak1l1r.
Limandaki/terminaldeki depolama Unitelerinin verimi bazi faktor-
lerle bag1ml1d1r.Bunlar1 ~oyle siralamak milmkUndilr:
• depolama tesislerindeki elveri~li ig dtizenleme (yol
bo~luklari,istif yerlerinin uygunlugu gibi),
• kal1c1 ytiklerle gidici yUklerin istiflenme bigimi,
• yerle~tirme plan1n1n dilzenliligi,
• elveri~li ve yeterli istifleme araglar1,
• apron hizmetleriyle uyumlu 9al1~an depolam.a i~gticti­

ntin varl1g1.
Depolama alanlar1n1n ya da tesislerinin yetersizligi durumunda
depolama s1k1~1kl1g1 sorunuyla kar~1la~1l1r. Eu durumda da ya lima-
n1n i.iretim hizi yava~lar; ya da ba~ka yollarla (supalan teslim,~ata

bo~alt1p antrepo bo~alana kadar yilkil $atta bekletme gibi) soruna

gozi.im bulunmaya 9al1$1l1r.
Antrepo s1k1~1kl1g1 ytiztinden ellegleme hiz1n1n dti~Urtilmesi rih-
t1mdaki geminin (gemilerin) beklenenden daha uzun sure limanda kal-
malar1yla sonuglanir.Ktilfet,oncelikle de gemiyedir.
Bu nedenle, depolama tesislerine olan talebin depolama kapasi-
tesinin Usttine Q1kmas1 durumunda :

(51) G.De Monie,"The Cargo Storage,Recei:pt and Dispatch Systems"

Manual on Port Management,UNCTAD,Geneva 1976,s.160
 .58.

a. ya depolama kapasitesini artirmak,

b. ya yU.kUn oirosunu yUkseltmek,
c. ya da her ikisini uygulamak,
gereklidir.
Liman depolarina - hele hele kirkambar yilkti durumunda - gok de-
gi~ik yap1da ve nitelikte ytik girer.Bu yUzden de, kapal1 depolama
yerlerinde ciddi ve gUnti gi.iniine planlama ka91n1lmazla~1r.Bu planla-
mada §ifting,ytiklerin konsolide edilmesi,tasnifi gibi i~lemlerin iz-
lenmesi ve yiirilttilmesi hususlar1 da dikkate al1n1r.
Y1ll1k depolama kapasitesini etkileyen onemli bir husus,yUktin
buralarda kal1~ sUresidir. Stire ne kadar uzun olursa y1ll1k kapasi-
te de o oranda dti~me egilimi gosterecektir.Bir ba~ka deyi~le de,ciro
dU~ecek; alan gereksinimi o oranda artacakt1r.
Genellikle,ithal ve ihrag ytikti depolar1 bulunan bir limanda it-
hal yUkleri,ihrag ytiklerine oranla ambarda daha uzun kalma egilimin-
de olmaktadir. (52)
Bir limanda ytiktin teslimi (gemiye veya al1c1s1na) direkt veya
dolayli olmaktadir.
Direkt (dogrudan)(supalan) teslimde ytik gemi bordasinda hazir
bulunan tal?1ta (vagon,kamyon·, $at gibi) indirilmekte veya bu taSJ1 t-
lardan gemiye ytiklenmektedir. Supalan i~leminin yayg1nl1g1 bir an-
lamda depolama ka-pasitesinin verimsizligidir.Zira, ytik depolam.a Uni-
telerine hig ug-ramadan gemiye ytiklenmekte veya liman1 terketmekte-
dir.
Dolayli teslimde ise yUk once depolama tesislerine aktar11makta;
buralarda ambarlanmakta; belli bir stire sonra da gekilmektedir
(gemiye ytiklenmek veya a11c1s1na teslim iqin). Dolay1s1yla da dolay-
11 teslimde limanin/terminalin depolama Uniteleri hizmet blitiiniinde
etkinliklerini duyurmaktadir.

(52) Bazi ekonomilerde gilinrtik formalitelerinin uzun zaman almasi,

gtimrtik makamlariyla yiiklin al1c1s1 arasindaki ihtilaflar vb.
ytiktin antrepoda kali~ stiresini uzatan nedenler aras1ndad1r.
 .5~ .
§EKIL 2
KONTEYNER TERHiNALLERiNDE
KONTEYNER ISTIFLEME TARZLARI

y K1l91k istif :

0><?<?<?<?01 ~~~~~ ~asi,treyler

gibi tekerlekli
aktarma ara9lar1n1n sahada is-
'0~~»~» ~<?<?<?~ t if lenme §ekli.

<?~<?0/<J>ij ~~~~~
'0~~'0~~ ~<?<?~'? I
I I I I I I
I r r I I I
r I I I I I
(a) T I I I I
l r I I I I
r T T
]2/§erit istif: I I I
I
I
I
I
I
I

Straddle Carrier ile ya- '

~ilan enine istifleme Gekli. '
T l I I
I I I I I I

'
I
T
I I
I
I
I
I
I
I
I I I I I I

I- ,__
(b)
I-

I >-
£/ 13lok !stif :
I Side loader ile yauilan boyv.-
na istifleme ~ekli.
~

.... I
-- - ......___ I T I

- I

( c)
~/ ~erit istif (Side Loader):
·-
Side loader ile yapilan
boy-una istifleme 9ekli. I

I - ,____ I

I l I

~
J I I I
! I l ! l I I
I

I I I I ! I I I l I I

! rI l
I I I I .... ~

l I I I (g)
I I
I I I
I I I I l d/ §erit istif (Gantry Crane) :
I l I J I I I ,_
l I I l I I J Gantry crane ile konteyner-
I I I I l I I lerin boyu.na istiflenme ~ekli.
I r r I I I I

( d)
 .60.

C. HINTERLAND HIZMETLERI

Bir limanin hinterland1 (ardbolge) denince,limana gelen ve giden

yiiklerin bolgesel dag111m alani anla~1l1r.

Hinterland,limani besleyen yahut limanin besledigi"cografi bolge-

dir". Bu bolge iginde 9okluk, ticari ve endtistriyel karakterli yilk
hareketi sozkonusu olur.Yliklerin hinterland bolgesi iginde dag1t1l-
mas1 degi~ik ula~im sistemleri yard1m1yla saglanir.Bu sistemler:
• karayolu,
• demiryolu,
• kabotaj ta§1mac1l1g1 {fider hizmetleri),
• nehir/kanal ta~1mac1l1g1,

• boru hatt1,
• havayolu, ve
• konveyor
den biri veya birkag1d1r.
Bir limanin ardbolgesi,limanin ula~im yollari tizerinde olup ol-
~ay1~1na, ula~1m sistemlerinin 9e~itliligine ve dlizenliligine,lima-
nin ticari anlay1~1na gore genis, ya da EE:!: olur. Limanin i~levsel

olarak ozeJ ama0l1,tiniversal,endtistriyel,ticari,transit,yerel gibi

isimler almasindahep hinterland hizmetlerinin etkinligi onemli rol
oynar.
Yani, bir limanin ekonomik ya~aminda hinterland hizmetlerinin
onemli yeri vard1r.
Limanc1l1k tekniginde degisik hinterland kavram.lari kullan1l1r.
Limani ku~atan yakin 9evresi biti§ik hinterland ad1n1 al1r; limanin
etkin oldugu ardbolge ~ veya gekirdek hinterland diye bilinir;
limai11 za.man zaman kullanan ytiklerin geni~lettigi/daraltt1g1 alan,
oynak hinterland olarak anilir; liman1n tarife listi.inltigtinil (veya
cografi avantaj1n1) kullanarak gekebildigi veya etkileyebildigi ylik-
lerin aktarild1g1 alan,rekabet hinterland1d1r. (53)

(53) R.E.Takel,"Port and Hinterland Relationships",Manual.on

Port Management,UNCTAD,Geneva 1976,Vol.II,s.67-68.
 .61.

Hinterland hizmetlerinin kalitesi ve kapasitesi bazi faktorlerle

yakindan ilgilidir. Bunlar :
a. trafik enfrastrUktUrU (karayolu ag1n1n geni51ligi,kesinti-
sizligi;demiryolu agi;uin 9oklugu,
elektrifikasyonu; igsu aginin goklu-
gu,kanallardaki su derinligi vb),
b. limanin yi.ik ltacmi ve yiik cinsleri,
c. ula~im hizmetlerinin kalitesi (ula§im hiz1,kap1dan-kap1ya
hizmet anlay1~1,az indirme-bindirm.e
iF?lemleri vb.),
g. ula$im stiresi (dogrudan yani,aktarmasiz ta~ima,yilldin ula-
§im araci beklememesi vb),
d. ula~im se9eneklerinin azl1g1/9oklugu,
e. ula$im maliyeti, (54)
f. ula~im uzakl1g1, (55)
g. haberle9me hizmetinin kalitesi,
h. btirokratik uygulamalarin olup olmay1511 (giimriik formalite-
leri gibi),

dir.
Hinterland ta~1malar1nda ta~ima sistemi olarak :
• igsu ta§1mac111g1 (h1z1n onemli olmad1g1,ekonomik degeri
dii~iik yiikler (dokmeyU.kler) ile ka-
g1t,selliloz,9imento,demir, gelik
Urlinleri vb. ,
• demiryolu veya karayolu ta~1mac111g1 (h1z1n onemli oldugu
ekonomik degeri ytiksek yiiklerde,
tercih edilir.
Ancak, karayolu/demiryolu tercihinde tapi (s1f1r maliyet) nokta-
s1 etkin olur.Demiryolu ta91mac111ginda sabi~ giderlerin toplam gi-
derler igindeki pay1 yiiksektir (5b50-65) .Dolay1s1yla mesafe artt1k9a

(54) Genel egilim olarak ytik azaldikga ula~im maliyeti artar.

(55) Hinterland ta~1malar1nda 150 km.e kadar olan uzakliklarda
karayolu,150 km.nin tizerindeki uzakliklarda ise demiryolu
avantajl1d1r.
'(H.Stehli, ''Hinterland Traffic" ,Port Management Textbook,
Bremen 1978,s.212
 .62.

demiryolu ta~1mac1l1g1n1n rekabet gU.cU de artar.Oysa, karayolu ta-

~1mac1l1g1nda sabit giderlerin toplam maliyet igindeki pay1 demir-
yolundan azdir (% 10-15). 13u ytizden, ta~ima uzakl1g1 arttikga kara-
yolunun rek&oet giicU de azalir.
Karayolu/demiryolu tercihinde maliyet kadar mevcut yollarin ka-
li tesi ile baglanti esnekligi de etkin olur.
Hinterland hizmetleri ula~im hizmetleridir. YU.kun limana geldigi
veya ytikUn vard1g1 bolgeyi limana baglayan hizmetler bigimindedir.
Bu hizmetler karayolu,nehiryolu,kanal,demiryolu,denizyolu ta~1mac1-

l1g1 ttirlerinden biri olabilir. Gemiden bo~altilan yUk dogruca ba~­

ka bir ula~im aracina yUklenerek veya limanda belli bir sUre depo-
landiktan sonra yeniden bir araca yi.iklenip al1c1s1na gonderilir.

Q. INS . Umtictt
.
Liman yiikleme,bo~altma,depolama,aktarma,dogrudan teslim (supa-
lan) gibi ozde ytikle ilgili Uretimde bulunan bir hizmet tinitesidir.
Burada i~in yolunca ytirtittilebilmesi egitimli,koordineli gali~an

insangi.icuyle saglanir.
Liman1n insangiicti idari,teknik kadrolarla postalardan olu~ur.

Idari kadro liman1n i~letme mlidtirtinden sekretere kadar uzanan idari

organlari kapsar; teknik ekip,limanin altyap1s1yla Ustyap1y1 olu~­

turan mekanik arag-gereglerin,eghizelerin bakim tutumunu yti.rilten

yami, limani her zaman 9al1$1r halde tutan insan grubudur.
Postalar ise limanda yUkleme,bo~altma,depolama gibi limanc1l1k-
la ilgili temel hizmetleri yurUten ekiplerdir.Limanin tarzina gore
ya liman bUnyesinde kurulur; ya da limanda ozerk olarak ama lima-
nin kontrolunda hizmet veren stevedor,terminal operatorU gibi kuru-
lu~larca olu~turulur.

Stevedor, otonom limanlarda ozde ytikleme,bo~altma i~iyle ugra-

S,an firmadir.Yana~ma yerlerini liman yonetiminden kiralayarak elleg-
leme hizmeti sunar.Stevedorluk hizmeti gokluk klasik limanlarda
 .63.

gorulur. ( 56)
Konteynerciligin ye~ermesi ve yayg1nla~mas1yla birlikte steve-
dorun yerini terminal operatorti alm1~t1r.

Terminal oneratorti, bir konteyner terminalinde ytikleme,bo~altma

ve depolama i~lerini yi.irUten kurulu~tur.Konteyner vinci,transteyneri

straddle carrier,forklift vb. ellegleme ekipmanlari terminal opera-
torti tarafindan edinilir ve kullan1l1r.Dolay1s1yla terminalin etkin-
liginde terminal operatortinUn payi btiytiktilr. (57)
Stevedorlar ve terminal operatorleri posta kuran,liman ekipman-
lar1n1 gal1~t1ran kurulu§lard1r.Liman1n hizmet tarzina ve ellegleme
~ekline (kirkambar,paletizasyon,konteyner gibi) gore postanin yap1-
s1 da degil:}ir.
Kirkambar yilkil elle9leyen limanlarda bir liman nostas1 10-14
ki~iden olu~ur.Konteyner terminalinde ise postadaki eleman say1s1
14-20 arasinda degi~ir.

Kirkambar yUkil ellegleyen lima.nlarda klasik - yani,insangilciine

daha bag1ml1 - bir ellegleme sozkonusudur.Konteyner terminallerin-
de ise mekanizasyon ag1rl1kl1 ellegleme yap1l1r.Agir mekanizasyon
yat1r1mlar1na kar$1ll konteyner terminallerinde toplamterminal gi-
derlerinin % 50-70'ini i9gUcil maliyetinin belirledigi goril.lmekte-
dir. (58)
Bir terminalin ellegleme verimi liman ekipmanlar1n1n kapasite-
si,manevra yetenekleri,serilikleri gibi faktorler yan1nda kullan1-
c1lar1n (operator) becerileriyle de yak1ndan ilgilidir.Ekipmanlar
ne kadar kapasiteli ve de seri olursa olsun,iyi ve bilgili opera-
torler tarafindan kullan1lmad1kga elleglemedeki verim olumsuz yon-
de etkilenir.

(56) E.Nilsen,Liner Trade + Cargo Handling,Det Norske Shipping-

akademi,Oslo 1973,s.9
( 57) ibid. 's .10
(58) E.Bubeer,"Container Handling Cranes",3rdContainer Terminal
Seminar,UNCTAD,Geneva 1983,s.28
 .64.

Konteyner terminalinde klasik elle9lemenin tersine,bilgisayar

teknolojisiyle desteklenmi~; kontrol,planlama,bilgi alma ve verme,
talimatlama gibi i~lemlerin seri bigimde uyguland1g1,klasik liman
i~gisinin yerini "ak1ll1 ve bilingli" ki~iye b1rakt1g1; standardi-
zasyona yonelmi~; tUm:U.yle mekanize bir hizmet uygulamasi sozkonu-
sudur.Ekipmanlardaki kontrol bolmeleri bilgisayarla donat11m1~

olup elle9lemeye ili~kin bilgi ve talimatlar radyo yada video ara-

c1l1g1yla ilgililer arasinda aktar1l1r.
Bir limanda ellegleme hizmetini yiiriiten "posta" vardiya usuliiy-
le gal1~1r.Avrupada ve TUrkiyedeki yerle~ik uygulama, vardiya dUze-
nine gore ~oyledir:

TABLO - 19
AVRUP.ADA VE TURKIYEDE
LIM.AN VARDIYA DUZENI
a. Ttirki;zede • .
vardi;za oalisma saatleri
1 0800 - 1600
2 1600 - 2400
3 0000 - 0800

b. Avrupada .•
vardi;ya oal1sma saatleri
1 0600 - 1400
2 1400 - 2200
3 2200 - 0600

Bir limanin/terminalin gilnliik posta ihtiyaci 9okluk,yana~ma

yeri gruplari (yani,r1ht1mlar) itibariyle saptanir.Bir vardiyada

gerekli olabilecek posta gil.cti :

V =N • B (59)

bagint1s1yla bulunur. Bag1nt1da :

(59) W.A.Flere,Port Economics,London 1967, s.103

 .65.

V = vardiya ba~ina terminalin posta ihtiyac1n1(posta gUcil)_

N = gemi ba~ina posta say1s1n1,
B= yana~ma yeri say1s1n1,
gosterir.
Limanin toplam posta ihtiyaci ise:

T =V • v ( 60)
bag1nt1s1yla bulunur.
Bag1nt1da :
V = vardiya ba~ina posta gUcUnU,
v = giinlilk vardiya say1s1n1,
gosterir.
Bu bag1nt1lar1 bir ornekte uygulamak gerekirse:
13 Yana~ma yeri olan bir terminalde gemi ba~ina 3 posta gereksini
mi olmaktad1r.Terminalde gilnde 2 vardiya dilzeni olduguna gore:
~ vardiyadaki gerekli posta say1s1,
El toplam giinlilk posta ihtiyaci,
i?'Oyle bulunur:

V =N • B ba~1nt1s1nda

N= 3
B =13
olduguna gore,posta gUcil :
v= 3 x 13
= 39 posta olur.

T =V • v bag1nt1s1nda

(60) ibid.,s.106
 .66.

v = 39
v = 2
olduguna gore • .
T = 39 x 2
= 78 posta olur.
To~lam posta ihtiyaci :

T.., = N • E • v

bag1nt1s1yla gosterilir.

D. LIM.~ MEF.ANiK GUcU (MEKANIZASYON)

Gi.iniimilz limanlar1 mekanizasyonun yayginlikla uygulandigi yerler-

dir. Gemilerin limanlar1 "maliyet artirici yerler" olarak gormeleri,
bu yilzden de limanlarda az kalmayi ama9layan yontemlere yonelmele-
ri (ytikleri birimle~tirme; yatay ellegleme gibi), gemilerde ve li-
manlarda degi~iklikleri de birlikte getirmi~tir.

Mekanizasyon, boylesi degi~ikliklerin itici ogesi olmu~tur.Liman~

larin silkinme donemi olan II.DUnya Sava~i bitim y1llar1,ayn1 zaman-

da yUk elle9leme hizmetlerinde mekanizasyonun da ilk uyguland1g1
y1llard1r. II.DUnya Sava~1n1n y1k1nt1lar1 arasina katilan limanlar-
da traktor,treyler,mobil ving gibi mekanik araglar ytik hizmetlerine
yeni boyut kazandirm1~t1r.

Gtinfuntiz limanlari mekanik araglarin hemen her tinitesinde kulla-

nilageldigi limanlard1r.Liman1n hizmet tilriine ve lirnanin organina
gore degi~ik mekanik araglar kullan1lmaktad1r.
Limanlarda sikga kullan1lan mekanik araglar forklift,ving (mo-
-
bil vin9,konteyner vinci),konveyor,straddle carrier,traktor ve
treylerdir.
Bu araglar ytikleme,bo~altma,aktarrna,depolama,istifleme amaciyla
liman hizmetlerinde kullan1lagelmektedir.
Mekanizasyonun yayg1nla~mas1 insan emegine dayal1 hizmetlerde
(istifleme,gozetme,puvantaj,yilkleme bo~altma gibi) maliyet dil~U~u
 .67.

getirmi§tir. Bunda da en btiyiik etmen mekanizasyonla birlikte btiyii-

yen tonaj olmu$tur.Yani,posta ba~1na elleglenen yiik artmi~; buysa
her vardiyadaki verimin ytikselmesine neden olmu~tur.

Gtini.imilzde mekanizasyon yatay ve dikey ~ekilde uygulanmaktadir.

Konveyor,treyler,straddle carrier,forklift yatay ellegleme yaparken,
ving (konteyner ve klasik rihtim vinci gibi) dikey ellegleme yapmak-
tadir.
Mekanik araglarin kullanilageldikleri liman hizmetleri,arag ttir-
leri itibariyle ~u ~ekildedir:

TABLO - 20
LIMANLARDA HI Z:MET TURID~E
GORE MEKANiK ARAQ KULL.ANIMI
hizmet ttirti yatay ellegleme dikey ellegleme

Ytikleme Bo$altma konveyor (dokme) ving (konteyner;kirk-

treyler (ro/ro) ambar)

Aktarma forklift (kirkambar)

treyler (kirkambar)
straddle carrier(konteyner)
De po lama forklift(kirkambar)
straddle carrier(konteyner)
r:}asi (konteyner)
istifleme forklift(kirkambar) forklift(kirkambar)
treyler(konteyner) gantry kreyn(kontey-
ner)

Ytikleme bo~altmada kullanilan mekanik araglar,vinglerdir.Ving-

ler,mobil ving (rayl1,lastik tekerlekli) ve konteyner vinci olarak
iki ana grupta toplan.maktadir.
Konteyner vingleri her boyuttaki standart konteynerleri elleg-
lemede kullan1l1rlar. (61) Saatlik hizmet ilretimleri ortalama 25
adet konteynerdir. Buna kar~1l1k,gemi donanimiyla yapilan konteyner
ytiklemesi/bo~altmasi saatte 5 adet konteyner kadardir. {62)
 .68.

Mobil vin9ler,liman1n durumuna ve r1ht1m dayan1kl1l1g1na gore

rayl1 ya da lastik tekerlekli olurlar.Rayl1 vingler mobil vin9 ol-
mamalarina ragmen hareket alanlar1 rayla s1n1rl1d1r. Tekerlekli
vinglerse,liman igindeki her alanda hizmet gorme ~ansina sahiptir-
ler.Bu esneklikleri yiiziinden modern terminallerde rayli vin9lere
tercih edilmektedirler.
Mobil vingler degi~ik kapasitelerde olur.Limanlarda yayginlik-
la kullan1lanlar1,kapasitece 5-40 ton arasinda olanlar1d1r. 25-40
Tonluk olanlari (portainer) gokluk,konteyner elleglemesinde kulla-
n1l1r.Par9ayiik (kirkambar ytikti) i9in kullan1lanlar1 liman1n yUk
karakteristigine gore degi~ebilmektedir.Bununla birlikte, 8-12 ton-
luk vingler kirkambar ytikleri igin yayg1nl1kla kullan1lanlar1d1r.
(63)
Mobil vingler yana~ma yerine gelecek gemi say1s1na gore konum-
land1r1l1rlar.Uygulamada her gemiye 3-4 ving tahsis edilebilmesi
olagan kabul edilmektedir.Eununla birlikte, liman planlamasinda
r1ht1m1n her 50 metresi igin bir vin9 bulunduruldugu da goriilmek-
tedir. (64) Ki bu,uygula.mayla pek geli~ki te~kil etmemektedir.

(61) ISO Standartlariyla belirlenmi§ olan konteyner boyutlari:

standart boyu.t(feet) brUt ag1rl1k(ton) hacim (m3)
lA 40x8x8 30 60.5
lB 30x8x8 25 45.0
lC 20x8x8 20 29.0
lD 10x8x8 10 14.l
(62) Nordana Line adli konteyner operatoriintin Mersin Limanin-
daki fiili ellegleme miktar1d1r.Ac~ntesi Yak1ndom,+ A.~
ilgililerince belirtilmi~tir.
(63) O.H.Van Dyk, "Inland Interface",Port Management Textbook,
Bremen 1978,s.197
(64) National Ports Master Plan for Turkey,Louis Berger Inter-
national Inc. + Gizbili Consulting Engineers,1983,s.Ix.l
 .69.

Aktarma ve depolama hizmetlerinde forklift onemli bir yer tutar.

Ister gemi donan1m1yla,isterse rihtim vinciyle elle9leme yapilsin,
r1ht1m tistUne b1rak1lan yiiklerin geri sahaya ta~1nmas1 f orkliftle
olur.Forkliftin kapasitesi ve say1s1 bazi faktorlerle bag1ml1d1r.
(65) Bununla birlikte,liman planc1lar1n1n riht1m1n beher 50 metresi
iQin 4 forklift (apron ve depolama Un.itelerine) dti~ilndilkleri goze
9arpmakta; buysa uygulamaya pek ters dti~memektedir.

Ozellikle konteyner depolamasinda ve aktarmasinda kullanilan

mekanik araglar straddle carrier ve gantry crane'dir.
A91k depolama alaninda 2-3 sira konteyneri istifleyebilen st-
raddle carrier'ler,r1ht1mtistilne birakilan konteyneri depolarna yeri-
ne de gotUrtir.Bu ara9,ayr1ca, r1ht1mtistilnden (veya depolama yerin-
den) ald1g1 konteyneri kara treylerine de yiikleyebilmektedir.
Gantry crane, 5 s1raya kadar konteyner yilkleyebilir.Rayli ve
tekerlekli olanlari vardir. Istifleme amaciyla kullan1l1r.
Treylerler, pargaytik ve tekerlekli ytikler (konteyner ve ro/ro
yilkleri) igin kullanilan aktarma araglar1d1r. Eoyutlari konteyner
boyutlariyla uyarlidir. Yiikseklikleri de 51.5 ila 82 cm arasinda
degi~ebilraektedir. (66)
Treylerler liman iginde kullan1ld1g1 gibi,karayollarinda da
kullan1l1r.

(65) ibid., s.9

(66) N.Akten,M.Ali Albayrak,"Ta~1mac1l1kta Kullanilan Standart
Araq-GereQler",a.g.e,BolUm VIII,s.126-144
 69.a

§EKIL - 3

ORNEK LIMANLARD:A LiMAN

H:i:ZMETLERiNi YtlRUTEN KURULU~LAR

Liman Hizmeti New York Hamburg Antwerp

'Bo~altma kamyon T_·.o spesiyal

f irmasi f irma
Puvantaj,olgme/gek s T".O
Aktarma(antrepoya) s T.O spesiyal
f irma
Gemi 13ordasina
Aktarma s T.O s
Puvantaj/gek Tally Tally
Yiikleme s s s

-----------------------------
T.O •• Terminal o:peratorU
S •• Stevedor

Kaynak : Egil Nilsen,Liner Trade and

Cargo Handling,Det Norske
Shippingakaderai,Oslo 1980.
s.30
 B 0 L U M III

ELLEQLEME lJI.ALIYETININ
HESAPL.ANMASI
 .71.

A. ELLEQLEME MALIYETI

Bir terminalin temel etkinliklerinden biri,r1ht1m hizmetleridir.

YUkiin ambarlama yerleri,kara ve deniz ara9lar1ndan al1n1p gemi bor-
dasina getirilmesi,gemiye yi.iklenmesi,ambar veya gU.verteye istiflen-
mesi ya da kar~1t1 hizmetleri kapsar. Bu hizmetlerin ytirtittilebilme-
si igin mekanik araglar,ellegleme geregleri ile posta hizmeti gerek-
lidir. Buysa,"ellegleme hizmeti" diye bilinir.
Elle9leme hizmetinde maliyeti olu~turan ogeler:
a. personal giderleri,
b. yat1r1m giderleri,
olarak iki gruutur.

1. Personel Giderleri

Personal giderleri ozde,yonetim gideri ve pasta gideri olarak

iki gru~ta toplanir.
Yonetim gideri, liman i~letme mtidtirtinden santral sekreterine ka-
dar uzanan degi~ik i~ gruplar1n1n yola9t1g1 gider kalemidir.
Posta gideri, limanda fiilen ellegleme hizmetini ytirtiten i~gticti­

ntin neden oldugu gider kalemidir.Ellegleme maliyetinde posta gideri

esas alinmak durumundadir.

2. Yat1r1m ~iderleri

a. Ellegleme Hizmetinde Kullanilan Yat1r1m Araglar1 :

Ellegleme hizmetinde degi~ik yat1r1m ara9lar1 kullan1lmaktad1r.

Bunlar1 ~oylece gru~lamak mtimktindtir:
• Liman vinciyle ellegleme yap1lmas1 :
ytikleme/bo~altma : liman vinci
aktarma : forklift veya,
trak:tor + treyler dtizeni (depo-
lama uzakl1g1na bagl1 olarak)
• Gemi donan1m1yla ellegleme yap1lmas1 :
 .12.

- yi.ikleme/bo~altma : gemi donan1m1

- aktarma : forklift veya,
traktor + treyler sistemi

Gemi yiik donan1m1,gemi yat1r1m1d1r.Liman ag1s1ndan yat1r1m degil-

dir.Bu nedenle de,gemi donan1m1yla ellegleme yap1lmas1 durumunda
r1ht1mUstu (aktarma) hizmeti liman yat1r1m1n1 olu~turmak durumunda-
d1r. (67)

b. Ara9lar1n Teknik Omrti :

UNCTAD-' in dtinya limanlar1 igin yapmi~ oldugu sorveye gore, liman
hizmetlerinde kullan1lan ara9lar1n teknik omtirleri ~oyle belirlen-
mif;ltir :

TABLO - 21
LIMAN AP..AQLARININ
TEKN:i:K OMRU

a rag omlir(y1l)

konteyner vinci 20
transteyner 12
riht1m vinci 15
mobil ving 7
traktor 7
treyler 7
forklift 7

Kaynak: ~ Port Development,UNCTAU

New York,1978, s.100
.£/ Ports and Port Users, _
Det Norske Shippingaka-
demi, Oslo 1980,s.53

(67) N.Akten,Liman Isletmeciligi ve Yonetimi Ders Notlari,istan-

bul 1987, s.VII.2
 .73.

c. Arac Gereg Maliyeti :

Elleqleme hizmetinde kullanilacak ara9-gere9lerin mal bedeli ile

ta~ima ve montaj giderlerini iqler. Ancak, maliyetin belirlenmesin-
de,yat1r1m1n btiyUklUgu dikkate alinarak, 9okluk, ara9lar1n,omriiyle
s1n1rl1 odeme donemli kredi ile edinildigi varsayilarak y1ll1k amor-
tisman maliyeti (kredinin faizi dahil) hesaplanir. Ayr1ca,ara9lar1n
tUrUne gore yat1r1m degerinin % 3-14'U arasinda bakim-tutum gideri
dU~UnUlUr. Aracin yakit gideri de arag maliyeti i9inde dikkate ali-
nir.
Elle9leme hizmetinde kullanilacak ara9lar1n bakim-tutum giderle-
ri f}Oyledir:

TABLO - 22
L:i:MAN ARAC}LARININ YILLIK
BAKIM TUTUM GiDERI

Eki-pman Y1ll1k Bakim

Tutum Gideri(~)(a)

Konteyner vinci 5
Rayl1 rihtim vinci (b) 5
Mobil vino (c) 8
Mobil vin9 (Q) 10
Straddle Carrier 12
Forklift :
• 20 ton 8
• 5 ton 14
Traktor 10
Treyler 3

(a) Yat1r1m degerinin yUzdesi ola-

rak ve 1973 degerleriyle.
(b) 3-5 tom kaldirma kapasiteli.
(c) 10 tonluk ve 20 m. agavelali.
(g) 25 tonluk ve 25 m. agav~lali.
Kaynak : Port Development,UNCTAD,New
York 1978,Tablo.8,s.98
 .74.

3. Ellegleme Maliyetinin Bulunmasi

Ellegleme maliyeti, elleglenen ytiktin bir tonu igin clan maliyet-

tir. Hesaplamada,maliyeti olu~turan temel ogeler durumundaki perso-
nel giderleri ile yat1r1m giderleri dikkate alinir. (68)
Elleglemede kullanilacak ara9lar1n (yat1r1m gideri) amortisman
giderleri (amortisman + faiz + sigorta) sabit maliyet kalemini,ya-
kit ve bakim tutum giderleri de degi~ken maliyet kalemini olu§tu-
rur.
Buna gore:
Teknik omrU 15 y1l olan bir rihtim vincinin yat1r1m degeri
335.000 ABD Dolar1,y1ll1k amortisman maliyeti 29200 ABD dolari,
y1ll1k bak1m ve yak1t maliyeti de 16600 ABD Dolar1d1r.Bu vincin
sabit ve degiqken ellegleme maliyeti (Limanin 355 ~/yil ve tek
vardiya dUzeniyle hizmet sundugu varsay1lacakt1r)

teknik or.rlir 15 y1l

ortalama 9al1sma sUresi : 355 x 8 saat = 2840 saat/y1l
a.rag nali:1eti 335.000 Dolar
amortis2na11 maliyeti _ 29200 Dolar/yil
yak1t + bakim maliyeti : 16600 Dolar/y1l
sabit maliyet 29200 : 2840 =
10.28 $/saat
degi~ken maliyet : 16600 : 2840 =
5.84 $/saat

Hesaplanan uer3onel ve yat1r1m giderlerinin sabit,degii;iken ve

toplam. maliyet yonil..."lden . kar~1l1klar1 ellegleme raaliyeti tablosuna
doktililr.
Bu konuda di.izenlenr:lil? el1egleme maliyeti tablosu Tablo - 2 3' de
verilmektedir.
Degi~?ken ve sabi t maliyetler olarak doh.'iil-en bu degerler lizerin-
den-uygulanan ellegleme yonteoine gore (ge:::ai donan1m1 + forklift;
vin9 + traktor/treyler gibi)- toplam ellegleme maliyeti bulunur.
Toplam ellegleme oaliyeti ise posta ba~ina saatlik uretim dege-
rine (ton) boltincrek yilktin ton ba~1na ellegleme maliyeti elde edi-
lir.

(68) N.Heggemsness,Ports +Port Users, Oslo 1980,s.52

 .15.
TABLO - 23
ELLEQLEME NALIYET:t TABLOSU
(USD/Saat Olarak)
Maliyet
r.KIR.KA.l\'1B.AR Ylih'LERI Sabit(c) Degi§ken(g) ~oplam

a. Ving· + F·orklift" diizeni

1. Posta maliyeti ••• • •• •••
2. Yat1r1m maliyeti
2.1 Vine; ••• ••• •••
2.2 forklift (a) ••• • •• •••
Toplam Ellegleme Gideri •••• •••• .....
b. Vin2 + TraktorLTrezler diizeni
1. Pesta maliyeti ••• ••• •••
2. Yat1r1m maliyeti
2.1 vinq ••• ••• •••
2.2 traktor/treyler (b) ••• ••• •••
Toplam Ellegleme Gideri •• •• •••• ••••
c. Gemi donan1m1 + forklift dilzeni
1. pasta maliyeti ••• ••• • ••
2. yat1r1m maliyeti
2.1 forklift ••• ••• •••
Top lam Ellegleme Gideri •••• •••• •• ••
9· Ge mi donan1m1 + traktorLtre;yler
diizeni
1. posta maliyeti ••• ••• •••
2. yatirim maliyeti
2.1 traktor/treyler ••• ••• •••
Top lam Ellegleme Gideri •••• •••• •• ••

II. KONTEYNER YUKLERi

a. Ge mi donan1m1 + forklift dtizeni
1. Posta maliyeti ••• ••• • ••
2. Yat1ri.rn maliyeti
2.1 forklift (22 Ton) ••• ••• •••
Top lam Ellegleme Gideri •••• •••• ••••
b. Gemi donan1:m1 + traktorLtre;yler
diizeni
1. Posta maliyeti ••• ••• •••
2. Yat1r1m maliyeti
2.1 traktor/treyler ••• ••• •••
Ton lam Ellegleme Gideri •••• •••• ••••
c. VinQ ..
forklift diizeni
1. Posta maliyeti ••• ••• • ••
2. Yat1r1m maliyeti
2.1 ving ••• ••• •••
2.2 forklift ••• ••• •••
Top lam Ellegleme Gideri •••• •••• ••••
 .76.

9· Vin2 + traktorLtre~ler duzeni

1. Posta maliyeti ••• ••• • ••
2. Yatirim maliyeti
2.I vin9 ••• ••• •••
2.2 traktor/treyler ••• ••• •••
Toplam Ellegleme Gideri •••• •••• ••••
d. VinQ + straddle carrier duzeni
1. Posta maliyeti ••• ••• •••
2. Yat1r1m maliyeti
2.1 ving ••• ••• •••
2.2 straddle carrier ••• ••• •••
Toplam Ellegleme Gideri •••• •••• ••••

(a) Bir forklift igin

(b) Bir forklift + 3 treyler igin
( c) Amortisman maliyeti
( 9) Bakim tutum + yakit maliyeti
 BOLUM - IV

-
B1R UYAP..LAMA ORNEGi :
:t:-IESBA~ TERMINAL:i:
 .78.

A. Buglinkil Durum

Mesba~ Terminali,Mersin Serbest Bolgesine hitabedecektir. Bu

Terminal, raya oturtuldugunda 3.8 mE..yon metrekare (3800 donilm)
olacak ve bu ticaret serbest bolgesinin temel altyap1s1n1 olu~tu­

racaktir.
Terminalin altyap1s1 $imdilik 270 x 80 metre boyutunda bir .!!!..21-
den ibarettir. Bu moliln kuzey riht1m1 T.C.Deniz Komutanl1g1 riht1m-
lar1na kiy1 oldugu igin kullanilabilir durumda degildir.
Moliln kullanilan riht1m1 270 metre olup 9.5 metre su gekmektedir.
Ayrica moliln 80 metrelik a11n kisminda da 4 metre ef ektif su derin-
ligi oldugu bildirilmektedir.
Moliln toplam 350 metre uzunluklu (ne var ki, bazi yerleri dol-
durularak dtizeltilecek durumdaki) kullanilabilir riht1m1na 2-4 ta-
ne gemi ayn1 anda yana$,abilecek durumdadir. Buraya bilyilklilkleri
itibariyle yana abilecek gemi say1s1 ve r1ht1mlar1n su derinlikle-
ri soyledir:

TABLO - 24
MESBA~ MOLU

r1ht1m SU derinligi g e m i b u yuk l u g ti (000 Dwt)

uzunlugu(m) (m) 2 2 - 3 3 - 5 5 10 10 - 30

80 4.0 1
270 9.5 3 3 2 2 1

350 4 3 2 2 1

Holiln r1ht1mlar1 blok rihtim olarak yap1lm1§t1r. Alanin yilk gek-

me mukavemeti 20 ton/m2 dir. Moli.in serbest bolge hizmetleri yonUnden
etkinlik kazanabilmesi bazi altyapi harcamalari gerektirecek gorU.n-
ttidedir (gokilntillerin yok edilmesi,alanin yeterli kaplamas1n1n (ter-
cihan asfaltlama) yap1lmas1,boru donan1mlarin1n hizmet sirasinda
 .79.

9apariz olmaktan kurtar1lmas1 gibi).

B. Y1ll1k Kauaaite
i .. Kabuller

Mesba~ Terminalinin y1ll1k yti.k elle9leme kapasitesi iki elleg-

leme ~ekli (gemi donanimi ; liman vinci) dikkate alinarak degi~ik
yiik gruplari (kirkambar yillcti,konteyner,cevher gibi) igin ayr1 ayr1
hesaplanm1~t1r. Kapasite hesaplamasinda ~u kabullere yer verilmi~-

tir:
a. Par9ayUk (kirkambar yilldi) :

aa. Hesaplamada elle9leme ara9lar1n1n TUrkiye limanlarindaki

f iili Uretim degerlerine olabildigince sadik kal1nm1§t1r.
Limanlar1m1zda bir kar~1la~t1rma yap1lmak gerekirse,r1h-
t1m vinci ve gemi donan1m1 (tek bumba donan1m1,alavere do-
nan1m1,gemi kreyni gibi) ile yapilan ortalama pargaylik Ure-
timi ~u ~ekildedir : (69)
TABLO - 25
TURKIYE LIMANLARINDA
ORTAL.A].'I.A PARQAYUK URETiMi

posta ba~in~ Uretim posta ba~ina tiretim

ellegleme araci
(ton/vardiya)(69) (ton/saat)

gemi donan1m1 100-125 (a) 12.5 - 15.6

r1ht1m vinci 200 (b) 25

(a) ilst s1n1r olarak gerektiginde 150 ton

kabul edilebilir.
(b) TUrkiye Limanlari Fiziki Bilgileri,TC
Ula~t1rma Bakanl1g1,Ankara 1986.s.3

Kaynak : Tilrkiye Limanlari Fiziki Bilgileri,TC

Ula~tirma Bakanligi,Ankara 1986.

(69) 8 Saatlik gal1~ma itibariyle.

 .so.

Elle9leme hizmetinin miktar yonUnden vardiyalara gore dagJ.l1m1n-

da ~u kabuller ongorUlmti~tUr:

Elle9leme ttirU l.Vardiya 2.Vardiya Top lam

(posta/gUn)

Gemi donanimi 125 100 225

Liman. vinci 200 184 384

bb. Mesba~ Terminalinde 9al1~ma dUzeninin 2 vardiya olacagi du-

§ii.nillmU~tiir. Vardiya dilzenlemelerinde cari uygulamadan esin-
lenilmi~tir.(70) Buna gore vardiyalar ve 9al1~ma zamanlar1
~oyledir:

vardiya 9al1sima saatleri

l 0800 - 1600
2 1600 - 2400

cc. Terminalde yilin 355 gtin.Unde (71) tiretim yapilabilecegi ka-

bul edilmektedir.Bunda da Ttirkiyedeki resmi ve dini tatiller
- Bolgenin stattisU geregi uygulanma zoronlulugu olmamasina
ragmen - yakla~ik olgU a11nnu~t1r:

TABLO - 26
TURKIYEDE TATiLLER

Tatil GUnti Tatil

stiresi
I.REfThII TATILLER
Yilba§J. 1 Ocak 1
(}ocuk Bayranu 23 Nisan l
Genglik ve· Spor Bay. 19 May is 1
Zaf er Bayram1 30 Agustos 1
Cumhuriyet Bayrami 29 Ekim 1.5
II. DiN:i: TATILLER
§eker Bayram1 Degi~ken 3.5
Kurban Bayrami DegiSJken 4.5

------------------------------
(70) Tiirkiye Limanla!'l. Fiziki Bilgileri,TC Ula~tirma Bakanl1g1,
Ankara 1986,s.3
 .81.

99. Terminal kapasitesinin hesaplanmasinda r1ht1m utilizasyonu

%40-75 arasinda dil~iinillmil§ti.ir. Normal limanc1l1k gelenegin-
de nhtim utilizasyonunun ~~40 'in al tinda olmas1 o riht1ma
olan gemi talebinin gok dil~Uk oldugunun olgilsUdiir.R1ht1m
titilizasyonunun ~100 olmas1 durumunda da o r1ht1mdaki gemi
talebinin yogwL oldugu anla§1l1r.Dolay1s1yla iltilizasyonun
%100 olmas1 bir anlamda gemilerin rihtim s1ras1 bekledikle-
rinin de olglitildUr. (72) (73)
dd. Vardiya ba§ina gemiden elle9lenen(yUklenen/bo~alt1lan/limbo
edilen) yUk miktari beher ambar igin dtizenlenen posta say1s1
ile degi~ir.Gemi donan1m1yla elleglemenin yap1ld1g1 du:ti..lm-
larda - btiytikltigtine gore - ambar ba~ina 1-2 posta kurulur.
Sozgelimi, 5 ambarli 10.000 dwt'luk bir gemide ba~ ve kig
ambarlar (yani, 1. ve 5 numarali) kruzlu ve kUQilk oldugu igin
birer ~osta; 2,3 ve 4 numarali ambarlar (geni§ ambarlar)
igin de - yiik donan1mlar1 uygun olmak ko~uluyla - gokluk
iki~er posta diizenleme olanagi vardir.Buna gore, 10.000 dwt
luk gemiye - yiikUn duru:muna ve geminin limanda kal1§ stiresi-
ne gore - asgari 5, azami 8 posta verilebilir.

(7l)"Ttirkiye Limanlari Fiziki Bilgileri" adli TC Ula~tirma Ea-

kanl1g1 yay1runda y1ll1k 9al1~ma stiresi olarak 350 gUn dil-
§iiniilmektedir.
(72) Piili rihtim Utilizasyonu :
fj = 100 • T : G • R • Q
bag1nt1siyla bulunur. Bag1nt1da:
T =
Bir yilda gelen gemi sayis1n1,
G • Beher yana§ma yerinin giin ba§ina gemi kabul
say1s1ni,
g = Terminalin y1ll1k gal:i..SJma sliresini(350;365
gibi)
U = Ytizde (%) olarak rihtim Utilizasyonunu,
gosterir.
Ayni bag1nt1 :
ti = 100 • T : 24 • R
$eklinde de belirtilebilir.Bag~nt1da :
T -=- Gemilerin rihtimlarda toplam kali~ sliresi-
 .82.

Oysa, liman vinciyle yapilan hizmetlerde pasta say1s1, beher

ambar igin birer olmak uzere azami 5'dir.
Gemi btiyiikltiklerine gore kuru.labilecek posta say1lar1 a~a€;J.­

daki Tabloda verilmektedir : (74)

TA13LO - 27
GEMI 13UYUKLUKLERINE GORE
GEREKLI POSTA SAYISI

Ellegleme TiirU Gemi Biiyiik:liigu (dwt)

2000 3000 5000 10000 15000 25000

Gemi donan1m1
Asgari 2 2 4 5 6 7
Azami 3 4 5 8 9 9
Liman vinci
Asgari 2 2 4 5 6 7
Azami 2 2 4 5 6 7

Am bar Say1s1 2 2 4 5 6 7

Kaynak •• N.Akten,Ambarl1 Liman Terminali

Hizmet Fizibilitesi,!stanbul 1992,
s.VI.8

ee.Tesislere yana~acak gemilerin btiyiikliikleri ile ambar hacimleri

arasinda yak1n bir baglanti vardir.Normalde, navlun tonu diye
de bilinen 40 cuft •. tutarindaki hacim "l ton" karf]1l1g1d1r.

ni{saat),
R = yana~ma yeri say1s1n1,
gosterir.Buna gore :
10 Yana~ma yeri olan bir limanda gemilerin toplam 140 sa-
at r1ht1mlarda kalmalari halinde rihtim Utilizasyonu:
ti = 140
• 100 : 24 • 10
- 14000 : 240
= ,; 58
(73) Gemilerin liman di~inda yana§ma yeri s1ras1 beklememeleri
ag1s1ndan bu oranin ~60 - 80 aras1nda dil§iinillmesi uygun
olur.
(74) Her ambarda asgari 1 posta kuru.lacag1 varsay1lm1~t1r.
 .83.

Ancak,hacimli yiik ta~1maya elveri§li olan gemilerde bir tonun

kar§1l1g1 olan kiibaj degeri (cuft) 40'1n Uzerindedir; 45 ila 55
aras1nda degi~ir.

45 Cuft =1 Ton esasiyla yapilan hesaplamalar,gemilerin ded-

veyt tonajlarina gore ambar hacimlerini §oyle belirleyecektir:
TABLO - 28
GEMILERDE .AMBAR HACI-Ii

Dwt A :ia b a r Ha cm i
Cuft (a) eu.m . {b)

3000 135.000 3300

4000 180.000 4400
5000 225.000 5500
6000 270.000 6600
7000 315.000 7700
10000 450.000 11000
20000 900.000 22000
30000 1350.000 33000

(a) 45 Cuft = 1 T"on kar~111gi

(b) 1.1 m3/ton kar511l1g:t

b. Kontevner YiikU :
aa. Konteyner stoklama alan1n1n moli.in di~1nda olabilecegi (gi.in-
kil,moliin geni~ligi itibariyle mol alan1nda stoklama sahas1
yeterli degil),bununsa aktarma uzakl1g1n1 artirip buna bagl1
olarak gemi ellegleme hiz1n1 dU§tirecegi kabul edilmi~tir.Bu.

nedenle,her bir gemi vincinin 10 daki~ada bir konteyner al1p

verebilecegi makul.baz olarak dti~i.intilmU§tUr. Ku~kusuz,termi­

nalin bu tiir operasyona kendini uydurmas1,gerekli ara9-gereg-

lerle donat1lmas1 ya da yeni terminal yat1r1m1na gidilmesi
halinde bu sure ving ba~ina 2.5 dakikaya kadar dti§tirtilebil-
mektedir. (75)

-------------------------
(f75) Mersin Limanina konteyner getirip gottiren "Nordana Lines"
gemileri,edinilen bilgilere gore,bir vardiyada 50 TEU (veya
beher saatte 6 TEU) konteyner ytikleyip bo~altmaktadir.
 .84.

bb. Terminale,belirli bir konteyner trafik dtizeyine eri~ilene

kadar ancak feeder gemilerin gelecegi kabul edilmektedir.

Buna gore,boyle gemiler itibariyle elle9leme Uretimi deger-
leri ~oyle olabilmektedir:
gemi tonaji konteyner ving donan1m1 :postabaf}1 tire-
(dwt} ka12asitesi(TEU) tim(TEULvardi.)
2080 111 1 x 30 T 48
6500 330 2 x 30 T 48

Bu durumda,her bir vardiyada posta baS,ina ytiklti konteyner

elleglemesi :
48 x 13 T = 864 tondur.
Saatlik tiretimi ise :
864 : 8 = 108 ton olacaktir.
cc. Vardiya say1s1 2 olarak kabul edilmi~tir.

gg. Terminalde yilda 355 gUn hizmet verilecegi du~tintilmti~ttir.

a.a.. R1ht1m utilizasyonu 7~40-75 arasinda kabul edilmi~tir.

ee. Yliklu konteyner ag1rl1g1 18.0 ton kabul edilmi~tir.

2. Ellegleme Ttirlerine Gore Y1ll1k Kanasite

a. Kirkambar Ytiku :
aa. Gemi Donanimi Ile Ellegleme :
Kabullerde ongoriilmti~ olan veriler girdi kabul edilerek
hesaplanmi:;i y1ll1k kapasi te TAELO. 35-36 da sunulm.u~,tur.Buna

gore,r1ht1m hizmetlerinin gemi donan1m1yla stirdlirtilmesi ilke

olarak benimsendiginde Mesba§ Terminalinin y1ll1k ellegleme
kapasitesi asgari 191.700 ton,azami 1.278.000 ton olabilecek-
tir.

bb. Liman Vinci Ile Ellegleme :

Bu konudaki veri degerlerinin girdi kabul edilmesiyle bu-
lunan yillik ellegleme ka:pasitesi TABLO. 37 da verilmi~tir.
Buna gore,liman vinci ile ellegleme hizmetlerinin yapilmasi
durumunda Mesba~ Terminalinin yillik ellegleme kapasitesi
asgari 327.200 ton,azami 1.363.200 ton olabilecektir.
 .85.
b. Konteyner Yilkii :
Serbest bolgelerin,gtintimtiz dtinya ticaretinin belirlenmi§
hedefleri di~inda kalmasi pek mtimkiln degildir.Gtinilmtizde geli§-
mi~ (yani, dtinya ticaretini ellerinde tutan) ekonomilerin ter-
cihi konteynerle ta~imalar dogrultusundadir.Zira, bir serbest
bolgeye konteJrner iginde gelen yilk, - ayrica bir yiikleme/bo-
~al tma/istifleme i~lemine ihtiya9 duyulmaks1z1n - konteyneriy-
le depolanarak ya al1c1s1 ya da yeni bir pazarlama stireci igin
bekletilebilmektedir.
Konteynerler standart kaplardir.Bunlar da diger ytikler gibi
ya liman vinciyle ya da gemi donan1m1yla elleglenir.Liman vin-
ciyle elleglemet ara9-gere9 yat1r1mlar1n1n ytiksekligi nedeniy-
le dti9Unillmemekte; ter:r:iinal belirli bir konteyner trafik dtize-
yine eri~ene kadar rihtim ellegleme hizmetlerinin gemi dona111-
m1yla yap1lacag1 varsay1lmaktad1r.
Ka1:m.llerde ongorti.lmti9 veriler girdi kabul edilerek hesap-
lai1.i:i1:;? y1ll1k konte;srner ellegleme ka:pasi tesi ( TEU sayisi ve
ag1rl1k olarak) TABLO. da gosterilr::i.i~tir.

C. Y1ll1k Gemi Kauasitesi

r·lesba§ Tor.Giinalinde y1lda 53 ila 479 gemi ellegleme hizm.eti go-
rebilecektir.Bu gemilerin say1s1n1n ta~ima kapasitesiyle degi~im

gosterecegi tabiidir.Terminalin ;gemi btiyU..klilkleri itibariyle y1ll1k

kapasitesi 0u 9ekilde olabilecektir :
TABLO - 29
LESBA9 TEitMINALINDE
YILLIK GEM! KAPASiTESI

gemi bliyti..1\:ltigi.i limanda kali§ stiresi(gtin) toplam gemi

( d'i:;t) minimum maksimum kapasi tesi(><)

2000 3.0 4.4 479

3000 '")
....) .
.,
.) 6.6 319
5000 4.4 5.5 159
10000 5.5 8.8 127
15000 6.6 9.9 53

(x) Naksimum gemi kapa.si t~si olarak.

 .86.

Yillik gemikapasitesi ~u bag1nt1yla bulunur :

S =Q • B • E : dwt

Bag1nt1da :
q =Limanin y1ll1k 9al1~ma sUresini (355 gtin),
B = Rihtim say1s1n1,
E = Gemi ba~ina gUnlil.k elle91eme miktar1n1 (ton),
dwt: = Gemi ylik kapasi tesini,
gssterir. Bu orneklendirilecek olursa:
4 Adet 2000 dwt'luk geminin ayn1 anda yana§abildigi bir terminal-·
de posta ba~ina gU.nde 225 ton yil.k elle9lenmekte; gemi 3 posta ile
ytikleme bo~altma yapabilmektedir. Limanda yilda 35x gUn hizmet ve-
rildigine gore, bu terminalin y1ll1k gemi kapasitesi :

S = q- • B • E : dwt

9 = 355 6;din

B = 4 gemi
E =3 x 225 = 675 ton/gtin
dwt - 2000

s = 355 • 4 • 675 : 2000

a 958500 : 2000
= 479 gemi/yil

Bu kapasitedeki bir geminin bu limanda ortalama kali~ sUresi de:

P = dwt : E

= 2000 : 675
=3 g:tin
olacaktir.
 .87.

Q. Depolama Kapasitesi
Mesba§'a tahsis edilen alanin boyu,nihai a$ama s1n1rlar1 dahil
3.8 milyon m2,iskeleden itibaren neredeyse 4 km.dir.
Mesba~'in buglinki.i cografyasi,aktarma hizmetlerinde gereksiz ma-
liyet art1~lar1na yol agacak gortinti.idedir.Aktarma hizmetleri - ta-
lep edildiginde - 4 km.yi kapsayan mesafe iginde yapilabilecektir.
Dolay1s1yla da traktor-treyler sistemi soruna en uygu.n gozilm olarak
gozi.ikmektedir. Ancak, burada da treyler say1s1n1n - a~1r1 mesafe
nedeniyle - yi.iksek tutulmasi gibi yat1r1m maliyetini yi.ikseltici
hususlar kag1n1lmazla~maktad1r.~oyle ki:
Trakto?.-treyler sistemi yUki.iyle aktarma sahasinda ortalama 10
km hizla hareket eder.Buna gore de mesafeleri ~u si.irelerde almasi
beklenmelidir:
mesaf e (km) zaman (dk)
0.5 3.0
1.0 6.0
1.5 9.0
2.0 12.0
3.0 18.0
4.0 24.0

Bo§ donU$lerde hareket halindeki stirenin %50 oraninda azalmas1

olagandir (Yani, 24 dakikada alinan 4 km yolun 8 dakika azalarak
16 dakikaya inmesi gibi).Bunda da bo~ donU~ h1z1n1n yi.iksekligi
etkin rol oynar.
Buna gore,mesafe ~rttikga si.ire uzamakta; buradan da rihtim i.is-
tiinde yi.ik y1g1lmalar1 yarat1lacag1 sonucu ortaya g1kmaktad1r.Bunu
giderebilmenin tek yolu, treyler say1s1n1 art1rarak gemi yi.ikleme/
bo~altma periyodu (yani, bir treylerin doldurulmas1 igin gegen si.i-
re) ile olasi uyumsuzlugun onUni.i almak olmal1d1r.
Bu duru.mda traktor dizisinin.bir treylerli olmas1 yerine bir
tanesi yiikleme yerinde,bir tanesi bo§altma yerinde,ugilnci.isu.de ha-
reket halinde (ytikle gidiyor veya bo~ doni.iyor durumda) ol~as1n1n

uygun gozUm olacag1 dil~Unillmektedir.

 .88.

Ote yandan, depo yerlerinin rihtima yakin olmasi durumunda ak-

tarma ve depo yerinde istifleme i~lemlerinin f orkliftlerle yap1lma-
s1 sozkonusu olacagindan yat1r1mda maliyet tasarrufu beklenebilir.
Oysa, traktor dizisiedurumunda istifleme araglarinin bir ihtiyag
olarak giindeme gelmesi her zaman beklenmelidir.

n. Pasta Ihtivaci

Mesba~ terminalinde rihtim hizmetleri igin yakla~ik 12 ila 32

posta ihtiyaci olabilecegi hesaplanm1$t1r. Bunda da yana~ik halde-
ki btitUn gemilerin her ambarina asgari bir posta tahsis edilmesi
varsay1m1 esas al1nm1f}t1r.!htiya9ta ayrica Terminalin 16 saat hiz~

met Uretecegi varsay1m1ndan hareket edilmi~tir.

Ne var ki, uygulamada bu ihtiyacin degi$kenligi ag1kt1r."Gemi-

nin tek ambara kalmamas1" igin ytikleme ve bo~altma postalar1n1n
degi$ik sayida talep edilmesi olagan hallerdendir.Geminin yi.ikleme
bo~altma stiresi olarak ayr1lan zaman, geminin demuraja dli~tip dti9-
meyecegi,gece postasi ali~ al~ayacagi,uosta say1s1 ayarlamalari vb.
nedenlerle talep ve ihtiyag zaman iginde oturtulacak bir husustur.
Kald1 ki, burada ngekirdek posta" uygulamasiyla asgari olgekte bir
nosta kadrosu kurulmasi ve duruma gore ya tasaron anla§mas1 yoluy-
la ya da ge9ici istihdam $ekliyle posta ihtiyac1n1n kar~1lanmas1

mfunktin gortilmektedir.
Sektorden bu konuda bir ornek verilmek gerekirse,600 metre uzun-
luklu Sal1pazar1 kirkambar ytikil terminalinde gece 9al1§malar1 igin
3-4,gUndliz 9al1~malar1 igin de 12-14 ~osta mevcuttur.Buna gore r1h-
tim1n her 50 metresi igin (yani,her bir vin9- ba~ina) bir posta uy-
gulamasi Sal1pazar1 terminalinde gozlenmektedir.
Buradaki posta dtizeni (kurulu~u) de $Oyledir : (76)

(76) Ytikleme postas1 normalde 15,bo~altma postasi da 13 ki~iden

ibaret olmaktadir.
 .89.

TABLO - 30
TURKIYEDE STAJIDART
POSTA DUZEN:t

Eleman Adedi

Posta gavul?u 1
Serdtimen 1
Vinggi (gemi/liman) 1
Porkliftgi l
Ambar ii;ig-isi 3-5
Rihtim i~gisi 3-5
TOPLAM 10-14

Yine,Haydarpa~a Limaninda rihtim hizmetleri toplam 65 posta ile

sUrdUrtilmektedir.Tesislerin 2506 metre uzunluklu yana$ma yerleri
vardir.Burada da hemen 40 metreye bir posta kuru.lmul? oldugu gorUl-
mektedir.
Mesba§ Terminalinin,degi~ik gemi bUytiklUkleri itibariyle ve de
Terminaldeki gemilerin her ambarina hizraet verilecegi varsay1m1
gozonUnde bulundurularak hesaplanm1~ olan pasta ihtiyaci TABL0.39
da sunulmu~tur.

E.Liman Hizmetleri

Mesbai;i Terminalinde liman hizmetleri 2 grupta incelenmi~tir.13u

hizmetler :
1. gemiye verilen hizmetler,
2. ytike verilen hizmetler
~eklindedir.

l.Gemiye Verilen Hizmetler :

Burada gemilere verilecek hizmetler al?agidakilerden biri veya

he:psi olaoilecektir:
- kilavuzlama,yana~tirma,gemi §iftingi,kaldirma,
- romorkor,murinbot ve servis motoru hizmeti,
- ~alamar,(donat1ld1g1 takdirde de) ~amandira hizmeti,
 .90.

ambar ve gladora kapaklar1n1n ag1lmas1,kapat1lmas1,

gemi ytik donan1mlar1n1n haz1rlanmas1,
malzeme,ku.manya,su ve yakit hizmetleri,
QOp,atik ve balast suyu al1nmas1

Bu hizmetlerden baz1lar1 zorunludur (k1lavuzlama,yana~t1.rma ve

kaldirma,palamar hizmetleri gibi); baz1lar1 da ihtiyaridir (ytikle-
me-bo9altma donan1mlar1n1n haz1rlanmas1; kumanya,su ve yak1t hiz-
metleri gibi).
Gemiye verilen hizmetlerin ticretleri gemi sahibinden,gemi i~le­

teninden veya bunlar adina hareket eden ki~iler olarak kaptan ya-
hut gemi acentesinden alinir.
Bu hizmetlerin yolunca sti.rdtirillebilmesi baz1 arag-gereg edinil-
mesini (mtilkiyet ya da kiralama yoluyla) gerekli kilar.Bu arag-ge-
regler $unlar olabilecektir:
romorkor (asgari 1 tane),
CTurinbot (asgari 1 tane),
kilavuz motoru (asgari 1 tane).

2. Ytike Verilen Hizmetler :

Terminalde ytike verilen hizmetler 9unlardan olu~abilecektir:

a. Rihtim Hizmetleri :
• ytikleme bo9altma hizmetleri,
• yUk ~iftingi hizmeti,
• limbo hizmeti.
b. Akta.rma Hizmeti :
• yilkiin gemiden ambarlama yerine (veya tersi) ta~1n­

mas1 hizmeti.
c. Ambarlama Hizmeti :
• supalan d1$1 rihtim hizmetlerinde ytiktin ambarlama
yerinde istiflenmesi ve saklanmas1 (korunmasi).
 .91.
9. Manipillasyon,montaj ve demontaj hizmeti :
• standart kaplar1n agilarak yiiklerinin bo~alt1lmas1,

yiiklerin istiflenmesi,say1m1,puvantaj1.
d. Hinterland Hizmetleri :
• yiiklerin terminalden al1c1s1na (veya tersi) teslimi.
e. Gozetme ve Sayim(puvantaj) Hizmeti :
• yill.tlerin eksik ve hasarli tesliminin ortadan kald1-
r1labilmesi igin verilen hizmetler.

YUE::leme bo§altma hizmetlerinin gemi donanimiyla veya r1ht1m vin-

ciyle yap1lmas1na ve de depolama tesislerinin riht1mdan mesaf esine
gore"r1ht1m.tisti.i. hizmetleri" siekillenecektir. Depolama yerlerinin
rihtimdan 50 metreye kadar olan uzaklikta bulunmasi durumunda kirk-
ambar ytiklerinde aktarma araci olarak forklift kullan1lmas1 uygun
olacaktir.Bu mesafeyi a~an aktarma hizmetlerinin ise traktor-trey-
ler sistemiyle yap1lmas1 aktarma hizmetlerinde ekonomi saglayacak-
tir.
Ytikleme bo~altma hizmetlerinde liman vinci yerine gemi yUk dona-
n1m1 kullan1labilecektir.Puysa,terminal ag1s1ndan yat1r1m maliye-
tinde belli ol9tide tasarruf saglayacaktir.Ancak, bunun liman vinci-
ne gore daha dil::.?ill-c olmasi olagan tiretim yUzilnde·n pahal1l1k getirme-
si beklell!~elidir.Bu da ozde, terminalden yararlanacak gemilerin
donan1mlar1n1n bir ornek olmamasindan (alavere,tek bum.ba, kreyn gi-
bi birbirinden serilik,hem de ytik kald1rma kapasitesi yontinden fark-
11 olmasindan) kaynaklanabilecektir.Buna bir de gemilerin ya~ina

bagl1 olarak yiik donan1mlar1ndaki sistem ar1zalar1nin yolagt1g1

iiretim dli~tiklilklerini (beklemeler yoluyla) eklemek yan.11~ olmaya-
caktir.
Ytike verilen hizmetlerin kar§1l1g1 ozde ta§J.tandan (al1c1 veya
sat1c1) al1n1r. Ancak, ta§itma yart1na (fio ~artl1 ta~imada oldugu
gibi) bagl1 olarak bu masraflar1 ya dogrudan ta~1tan1n kendisi li-
mana oder; ya da bu masraflar navluna kat1l1r (layner ~artl1 ta~1-

mada oldugu gibi).

 .92.
Ytike verilen liman hizmetleri gokluk ag1rl1k,adet veya hacim
Uzerinden Ucret~~ndirilir.

3. Bilttinleyici Hizmetler :

Mesba~ Terminalinde gerektiginde btittinleyici nitelikte hizmetle-

re de yer verilebilecektir. Ikincil onemdeki boylesi hizmetleri ~oy­

lece s1ralamak mfu:nkilndtir:

• yangin savu.nma,
• saglik,
• glivenlik,
• gozetim (tehlikeli e~ya gibi),
• elektrik,haberle~me ara9lar1 tedariki {gemiye),
• onar1m,
• karantina,
• 191kland1rma (gece mesaileri igin),
• kirletmeyi kontrol.

F. Ellegleme Maliyeti

Mesba~ Terminalinin temel etkinliklerinden biri,r1ht1m hizmetle-

ri blacakt1r.R1ht1m hizmetleri ytiki.in; ambarlama yerleri,kara ve de-
niz araglarindan al1n1p gemi bordasina getirilmesi,gemiye ytiklenme-
si,ambar veya gUverteye istiflenmesi veya kar~1t1 hizmetlerdir.l3u
hizmetlerin yiirtittilebilmesi i9in ara9-gere9 ve posta hizmeti gerek-
li olmaktad1r.
Ellegleme hizmetinde maliyeti olu~turan ogeler ~unlardir:

a. nersonel giderleri,
b. yat1r1m giderleri.

a. Personel Giderleri :

Personel giderleri yonetim gideri ve nosta gideri olarak iki

grupta ele alinmak gerekir.
a. Yonetim Gideri :

Ellegleme hizmetinin asgari yonetim dilzeniyle yap1lmas1 esas

al1nm.1~; yonetim elemanlari ve giderleri a~agidaki gibi belirlen-

mi~tir:
 .93.

TA:BLO - 31
MESBA~ TERMINALINDE
YONETIM GIDERLERI

Kadro Adet Aylik(net) Top lam ti cret·

MUdiir 1 20.000.000 20.000.000

MUdtir Yard1mc1s1 2 15.000.000 30.000.000
~ef (Teknik) 3 10.000.000 30.000.000
~ef (:i:dari) 3 8.000.000 24.000.000
Terminal Kaptan1 l 15.000.000 15.000.000
Sekreter 2 3.000.000 6.000.000
Daktilo 2 2.500.000 5.000.000
Bilgisayar Operator·2 5.000.000 10.000.000
TO PL AM 16 140.000.000

Yonetim grubu igin maa~tan ayri olarak yilda 2 maa$ ikramiye

ile gUnde bir ogLl.n Ucretsiz yemek verilmesi dU~tinUlmU~tUr~Buna go-
re yonetim giderleri :

a. Haa~lar toplami (net) 140.000.000 TL/ay

b. Ikramiye payi (1/6 aylik) 23.334.000 TL/ay
Maa~ + Ikramiye 163.334.000
c. Vergi, -prim vb. ( ort. ~;~50) 81.666.000
Yonetim Gideri (BrUt) 255.000.000 TL/ay
Yonetim Gideri (TL/gti.n olarak) 8.500.000 TL/gtin
9. Ia~a Gideri (20000 TL/giin/ki~i) 320.000 TL/gti:n
d. Toplam Yonetim Gideri 8.820.000 TL/gUn
---------
olacaktir.

b. Posta DUzeni ve Gideri :

Posta dUzeninde Ulkemizdeki uygulama olabildigince dikkate al1n-

m1~; Ucretlendirmede de Likat-:i:fj Sendikasi verileri gozonUnde bu-
lundurulmu~tur.Liman hizmetlilerine de yonetim grubu gibi yilda 2
maa~ ikramiye ile gilnde bir ogtin Ucretsiz yemek verilmesi dU~Uni.ll­

mU~tiir.
 .94.

TABLO - 32
MESBA§ TERMINALINDE
POSTA MALIYETi

Posta dUzeni Ad et Saat Udreti Vardiya Ucreti

(Net TL) (Net TL)

Qavu§ (formen) l 21000 168000

SerdUmen 1 20000 160000
Vingei 1 19000 152000
Forklif t-9i/Traktorcu 1 21000 168000
Ambar i~gisi (kidemli) 3-5 17000 680000
R1ht1m i$9isi(k1demli) 3-5 17000 680000
------ ---------
T 0 P LAM 10-14 2008000

Buna gore posta giderleri : (77)

a. Vardiya ilcreti (net) 2008000

b. ikramiye pay1 (1/6 tutarinda) 334667
Ucret :+ Ikramiye 2342667 (I.Pesta)
GUnlUk posta gideri (net)(2 posta) 4685334 TL
c. Vergi,prim vb. (ortalama 5~50) 2342666
Gti.nltik posta gideri (brilt) 7028000
g. ia~e gideri (2xl4 ki~i)(20000 TL) 560000
7588000
d. %10 melhuz (fazla mesai vb) 758800
Giinltik toplam posta giderleri 8346800 TL/gtin
Vardiya ba~1na posta gideri (brilt) 4173400 TL
olacakt1r.
Ellegleme maliyetinde posta gideri esas alinm.ak durumundadir.

(77) Giyim ku~am giderleri harig.

 .95.

2. Yat1r1m Giderleri :

a. Ara9 Maliyetleri :

Derlenebilen veriler 1~1g1nda liman hizmetlerinde kullanilan ara9-

lar1n maliyetleri TAJ3LO - 33'de verilmi~tir.

Eu maliyetler %10 ta~1ma ve montaj giderlerini de igermektedir.

Bu ara9lar1n y1ll1k %6 faizli ve aracin omriiyle s1n1rl1 odeme donem-
li kredi ile edinildigi varsayilarak buna gore bulunan y1ll1k amor-
tisman maliyetleri de tabloya dahil edilmi~tir.Ayrica, ara9lar1n
tlirline gore yat1r1m degerinin %3-12'si arasinda bakim-tutum ve ya-
kit gideri dti~Untilmti~tu.r.

TABLO - 33
AP..AQ MALIYETLERi
(1992 BaSJ1) (000 Dolar)

Yat1r1m Amortisman Yakit ve Bakim

Degeri Maliyeti(a) Iv1aliyeti(a)

Konteyner vinci:
• Standart 4435 386.7 150.0
• Mobil ving (40 Ton)(b) 1848 251.0 88.0
Rihtim vinci (5 Ton)(b) 375 32.7 19.0
Mobil rihtim vin.ci (15 Ton)(b) 1600 217.0 76.0
Forklift .
• Kon.teyner (22 Ton) 188 25.5 19.0
• 10-12 Tonluk 78 11.0 12.0
• 5 Tonluk 52 1.0 s.o
• 3 T-onluk 26 4.0 6.0
Traktor 78 14.0 9.0
Treyler 17 3.0 2.0
Traktor+Treyler 95 17.0 11.0

(a) 000 Dolar/yil olarak.

(b) SWL degeri.
 .96.

b. Maliyet Kalemleri :

1. R1ht1m Vinci :
Telmik Omtir . . . 15 yil
Ortalama Qali~ma Siiresi .• 2840 saat/yil (x)
Arag :ualiyeti .. USD 375.000
Ar.J.ortisman Maliyeti .• USD 32.700 (yil)
Yak1t + Bakim Maliyeti .. USD 19.000 (yil)
1.1 Sabit maliyet (a) . 32700 •• 2840 = ll.51 USD/saat
1.2 Degi9ken maliyet (b) .• 19000 .• 2840 = 6.69 USD/saat
2. Traktor .•
Teknik Omtir .• 7 yil
Ortalama gali~ma Stiresi .. 2840 saat/yil
Arag maliyeti . USD 78.000
Amortisma.n maliyeti . USD 14.000 (yil)
Yakit + Bakim maliyeti . USD 9.000 (yil)
2.1 Sabit maliyet .• 14000 . 2840 - 4.93 USD/saat
0

2.2 De~i~ken maliyet . 9000 . 2340 = 3.17 USD/saat

3. Tre:rler .
Teknik Omiir . 7 yil
Ortalama g·a11~ma Stiresi •• 2840 saat/yil

Amortisman maliyeti .. USD 3.000 (yil)

Arag maliyeti . USDl?.000 (yil)
.Bakim maliyeti . usrr 2.000 (yil)
3.I Sabit maliyet .• 3000 .• 2840 = 1.05 USD/saat
3.2 Degi~ken maliyct .. 2000 . 284.0 = 0.10 USD/saat

(x) GUnde 8 saat 9al1§tig1 varsay1lm1~t1r.

(a) Amortisman + faiz + sigorta
(b) Yakit + bakim/tutum
 '~97.

4. Traktor + Treyler (1+3) :

T'eknik Omiir : 7 yil
Ortalama gali§ma siiresi : 2840 saat/yil
Ara9 maliyeti : 78.000 + 51.000 = USD' 129.000
Amortisman maliyeti : 14.000 + 9.000 = USD 23.000
Yakit + bakim maliyeti : 9.000 +- 6.ooo :usrr is.coo
4.1 Sabit maliyet : 23000 : 2840 - 8.10 usn/saat
4.2 De~i§ken maliyet : 15000 : 2840 = 5.28 USD/saat

5. Forklift (5 Tonluk) :
Teknik Omiir : 7 yil
Ortalama gali§ma siiresi : 2840 saat/y1l
Arag maliyeti : usn· 52.000
Amortisman maliyeti : USD 7.000 (yil)
Yakit + bakim maliyeti : USD 8.000 (yil)
5.1 Sabit maliyet : 7000 : 2840 • 2.46 USD/saat
5.2 Degi§ken maliyet : 8000 : 2840 = 2.81 USD/saat

6. Forklift (22 Tonluk) :

Teknik omiir : 7 yil
Ortalama gal1~ma siiresi : 2840 saat/yil
Arag maliyeti : USD 188.000
Anortisman maliyeti : USD 25.500 (yil)
:Bakim + Yakit maliyeti : USD 19.000 (yil)
6.1 Sabit maliyet : 25500 : 2840 = 8.97 USD/saat
6.2 Degi~ken maliyet : 19000 : 2840 = 6.69 USD/saat

7. Kontey,n.er Vinci (mobil) :

Teknik omiir : 20 yil
Ortalama 9al1§ma stiresi : 2840 saat/yil
A.rag Maliyeti : USD 1.848.000
Amortisman maliyeti : USD 251.000 (yil)
Yak1t+Bak1m maliyeti : USD 88.000 (y1l)
7.1 Sabit maliyet : 251000 : 2840 = 88.38 USD/saat
7.2 Degi§ken maliyet : 88000 : 2840 =30.98 USD/saat
 .98.

8. ?·1obil R1ht1m Vinci ( 15 Tonluk) :

Teknik Omilr •• 7 yil
Ortalama Qali§ma Silresi •• 2840 saat/y1l
Arag raaliyeti .• usu- 1. 600. 000
Amortisman maliyeti . USD 211.000 {yil)
Yakit-Bakim maliyeti . usn- 76.000 {yil)
8.1 Sabit maliyet . 217000 . 2840 = 76.41 USD/saat
8.2 Degi~ken maliyet .• 76000 .• 2840 = 26.76 USD/saat
B.Posta Maliveti :

Tlirkiyede liman hizmetleri dolar lizerinden ilcretlendirilmektedir.

Bu uygulamaya uyum saglamak igin de posta maliyeti USD/saat olarak
belirlenmektedir.
Pesta maliyetini bulmak igin vardiya ba~ina brlit posta gideri
TL olarak hesaplanir.Elde edilen deger 8'e boltinerek saatlik posta
gideri bulunur.Bulunan deger de dolar kuruna bolilnerek postanin
saatlik maliyeti elde edilir.
Bu.nu orneklendirmek gerekirse:
14 Ki1?iden olu9an bir liman postas1n1n vardiya ba91na gideri.
110.500 TL ise, 1 USD = 750 TL olduguna gore posta maliyeti:

110500 : 8 = 13812.5 TL (postanin saatlik gideri)

13812.5 : 750 = 18.42 USD/saat {posta maliyeti)
olacakt1r.
Mesba~ Terminali itibariyle ise posta maliyeti $Dyle olacaktir:

4.173.400 : 8 = 521.675 TL (saatlik-posta gideri)

521.675 :7500= 69.55 USD/saat (posta maliyeti)
 .99.

TABLO - 34
MESBA§ TERNiNALI IQIN
ELLEQLE:ME MALIYET TABLOSU
(USD/SAAT OLARAK) (x) Ma 1 i y e t
I. Kirkambar YU.kleri .• sabit degi§ken toplam

a. vin9 + forklift; dtizeni

-------------------
1. posta maliyeti 69.55
2. yat1r1m maliyeti 23.47
2.I. ving 11.51 6.69
2.2. forklift. (1) (5T) 2.46 2.81
Toplam Ellegleme Gideri 93.02

l. posta maliyeti 69.55

2. yat1r1m maliyeti 31.58
2.1... ving' 11.51 6.69
2.2. traktor+treyler (1+3) 8.10 5.28
Toplam Ellegleme Gideri lOl.13
c. Gemi donan1m1 + forklift dtizeni

l. posta maliyeti 69.55

2. yat1r1m maliyeti 5.27
2.1. forklift (1) 2.46 2.81
Toplam Elle9leme Maliyeti 74 .. 82

g. Gemi donan1m1 + traktor-treyler

dUzeni

l. posta maliyeti 69.55

2. yat1r1m maliyeti 13.38
2.1. traktor+treyler (1+3) 8.10 5.28
Toplam Ellegleme Gideri 83.93

(x) Kabulde iusn· = 7500 TL al1nm1~t1r.

 .100.

II. Konteyner Ytikleri

a. Gemi donanimi + forklift
dtizeni

1. Pesta maliyeti 56.53

2. Yat1r1m maliyeti 15.66
2.1. Forklift (22 ~)(l) 8.97 6.69
Toplam Ellegleme Gideri 72.19

b. Gemi donan1m1 + Traktor/

-----------------------
!E!:Y~!E-~~~~!
1. Posta maliyeti (x) 56.53
2. Yat1r1m maliyeti 1).38
2.1. Traktor-treyler 8.10 5.28
To plam. Elleglerae .G ideri 69.91

c. Konteyner vinci + forklift

--------------------------
dtizeni

1. Posta maliyeti 56.53

2. Yat1r1m maliyeti 135.02
2.1. konteyner vinci 88.38 30.98
2.2 forklift (22 T")(l) 8.97 6.69
Toulam Ellegleme Gideri 191.55

(x) Konteyner postas1 12 ki~iden olu~maktad1r.Bunlar1n olu-

~umu :
• gavu~ 1
• serdti.men 1
• vin9ci 1
• traktorcti 3
• transtainerci 2
• riht1m i~gisi 2
• alan i~gisi 2
~eklindedir.
Posta maliyetinin hesaplanmas1nda Likat-I§ Sendikas1
verileri esas al1narak degerlendirme yap1lm1~t1r.
 .101.

4. T"on Basina Elle9leme Maliyeti :

a. Giinlilk pzysta ba~ina Uretim :
aa. par9aytik : 225 ton (gemi donan1m1yla),
350 ton (r1ht1m vinciyle).
bb. konteyner : 96 TEU (1728 ton) (gemi vinciyle)
b. Postaba?i itibariyle saatlik Uretim :
aa. pargayiik .• 225 T •• 16 = 14.1 ton (gemi donan1m1yla),
350 ~ •• 16 = 21.5 ton (r1ht1m vinciyle).
.
bb. konteyner • 1728 T
. 16 = 108 ton (gemi donan1m1yla)
3456 T 16 = 216 ton (konteyner vinciyle)(x)
Buna gore,degiS,ik dlizenler itibariyle ton be.~1na ellegleme mali-
yeti:
a. vi:ng + forklift dilzeni
93.02 : 21.5 = 4.33 USD/ton
b. ving + traktor/treyler dilzeni
101.13 :21.5 = 4.70 USD/ton
c. Gemi donan1m1 + forklift dlizeni
74.82 : 14.1 = 5.30 USD/ton
g. gemi donan1m1 + traktor/treyler
dilzeni
83.93 : 14.1 = 5.95 USD/ton
a. gemi donan121 + forklift dUzeni

72.19 : 108 = 0.67 USD/ton

bo ge~i donan1m1 + traktor/treyler

diizeni
69.91 : 108 = O.G5 USD/ton
c. konteyner vinci + forklift
dUzeni
191.55 :216 = O. 89 USD/ton (x)

(x) Konteyner vinciyle saatte 12 konteyner elleglenecegi varsayi-

larak hesaplanm1~t1r.
 .102.

Liman hizmetlerinde gelirin btiyiik, giderin de onemli bir boltimti

ellegleme kokenlidir. Dolay1s1yla elle9leme maliyetinin hesaplanma-
sinda bu hizmeti olU§tUran ogelerin (yani, boylesi hizmetlerde kul-
lan1lan arag-goregler ve pasta) sabit ve degi§ken olanlari gozontine
al1n1r.
Yat1r1m giderleri de liman hizmetleri iginde bir yer tutar.Ne
var ki, bu gider kalemi ellegleme maliyetiyle salt ili~kili degil-
dir.Bu nedenle,terminal giderek oturdukga ve de etkinlik kazand1k9a
(yani,liman hizmetleri ge~itlendikge) yonetim giderleri de salt el-
le9leme hizmetlerinin s1rt1na bindirilmekten kurtulacaktir.
Nesba!? iqin yonetim gideri 8.820.000 TL/gtin (1176 USD/gtin) olarak
belirlenmi~tir.

Bu gider, liman hizmetleri ister bir vardiya,ister iki vardiya

yap1ls1n,isterse de yap1lmas1n iiretim zamanina binecektir. Pasta
say1s1 artt1k9a bu pay azalacak; posta say1s1 dli9ti.ik9e yonetim gide-
rinin ellegleme maliyetine ylikli - do grudan ili9kili olmamasina rag-
men - artacaktir. Bu nedenle, yonetim giderlerini minimize edebil-
menin uygui1 bir yolu posta ve vardiya say1s1n1 artirmaktan gegmek-
tedir. Nitekim,bu olgu a~agidaki Tablodan da kolayl1kla anlagilmak-
tadir.
~:iesba:;i igin - hizmetlerin tiimUyla HesbaS,39a Ustlenilmesi durumun-
da - onerilmi~ organizasyonun hizmete ba~lamasiyla olu~acak yonetim
giderlerinin Uretilen hizmetle olan ili~kisi bir fikir olarak aqagi-
da verilmektedir:
uretim yonetim naliyeti
(ton/giin) (USD/ton)
100 11.76
200 5.88
250 4.70
500 2.35
1000 1.18
2000 0.59
5000 0.24
10000 0.12

Buna gore,Terminalde elle9leme hizmetlerinin 2000 ton verilmesi

durumunda yonetim maliyeti ellegleme maliyetini 59 jf art1racakt1r.
 YILLIK ELLEGLEME KAPASiTESi
(Asgari Po~ta)

Ellec;;:lome Araci : Gemi Donan1m1

Y'ilk Tilril : P ar9ayiik ( Kirkambar Yi.ikii)

K a r ~ s t t e ( O O 0 T o n )

Gemi Bilyilklilgil (dwt) ~000 300() 5000 10000 15000 Rihtim Utiliza~yonu (%)
- -
255.6 191.7 255.6 319.5 191.7 40
319.5 239.6 319.5 399.4 239.6 50
428.l 321.1 428.l 535.2 321.1 67
479.3 359.4 479.3 599.l 359.4 75
639.0 479.3 639.0 798.9 479.3 100 (x)
; ' ;

Gemi SayJ.51 4 3 2 2 1

Arnbar s ayi.f'Sl. 2 2 4 5 .6
I

Posta Sayisi(Asgari 2 ~ 4· 5 6
.
. .•... .
.

Uretim {posta/giln) 225 ton

'

( x) i:• i k i r~ veri lmcl~ arnaciy la konu lnm~~ l: ur.

 J.1:1.Dl..JV - JU

YILL~~ ELLE~LEME K~PASiTESi

(Azami Post a)

Elle9leme Araci : Gemi Donanimi

Y'ilk TUril : Par9ayilk (Kirkambar Yiikli)

I< a p i:l s 'l t e ( O O () 'l' o n )

Gemi BUyliklUgil {dwt) :woo 3000 sooo 10000 15000 R1ht1m Utiliza~yonu {%)

31'9 .s 319.5
~

383.4 383.4 511.2 40

479.2 479.2 399.4 639.0 ' 399.4 . 50
643.0 643.0 535.2 856.3 535.2 67
718.9 118..~9 599.l 958.5 599.l 75
958.5 958.5 798.8 1278.0 798.8 100 (x)
'

Gerni SayJ.S1 4 3 2 2 1

s ay1s1
Ambar
. 2 2 4 5 6

,. .Posta Say1s1 (Azami) 3 4 5 8 10

. - ..
- ..

Uretim (posta/giln) 225 ton

( x) F ik'ir verilrnek arnaciy la konu lmu9 l:ur.

 TABLO - 37
YILLIK ELLE<;_LEME KAPASITESI

Elle~lerne Araci : Liman Vinci

Ylik Tilrti Par9aylik (Kirkambar Ylikli)

K a p a s l t e ( O n O T o n )

Gerni BilyliklligU (dwt) ~000 3000 !::.000 10000 15000 Rihtim Utilizasyonu (%)

436.2 327.2 436.1 545.3 327.2 40

545.3 409.0 545.3 681.6 409.0 50
730.7 548.0 730.7 913.3 548.0 67
817.9 613.4 817.9 1022 .4 613.4 75
1090.5 ~
818.0 10';90 .5 1363.2 81.J .o 100 (x)

Gemi SayJ.S1 4 3 2 2 1

Ambar s ayisi I
2 2 4 5 . 6

Pesta Sayisi 2 2 4 5 6
' . :

..
· ..

Uretim (posta/gUn) 384 ton

'
.
(x) e'ii<ir veriltnek. antacivlu kormlnn1::.;!:ur.
'
 TABLO - 38
YILJJIK ELLEC_;LEME I<APJ\Si'rESI
(000 TON)
Elle9leme Arac1 : Gemi Donan1m1
Ylik Tlirii : Konteyner

Gemi Bliyliklligi.i 2080 Dwt {111 TEU) 6500 Dwt (330 TEU) Rihtim Utiliza~yonu
Ad et . 000 Ton Ad et 000 Ton (%)

40896 736.l 54528 981.5 40

51120 920.l 68160 1226.8 50
68502
76680
1233.0
1380.2
. . 91334
. '102240
1644.0
1840.3
67
75
102240 1840.3 136320 2453.7 100 (x) ·.
'
,,.
Uretim (Pasta ba§i) 108 Ton/saat veya 1728 Ton/gUn

Posta S ay1s1 l 2

Gemi Say1~1 3 2

(x) Fikir verilmek amac1yla konulmu~tur.

 TABLO - 39
POST.A GEREKSiNiMI

Gemi Di.iylikli.igli Limandaki Gemi Posta Sayisi Vardiya Toplam Posta ±htiyaci
(Dwt) Say1~1 Asgari Azami s ayisi Asgari Azami

2000 4 2 3 2 16 24

3000 3 2 4 2 12 24

5000 2 4 5/6 2 16 20/22

10000 2 5 8 2 20 32

15000 l 6 10 2 12 20
 KAYNAKQA
~---4--

Akten Necmettin,Liman i§letmeciligi ve Yonetimi Ders Notlari,i.ti

i~letme Faki.iltesi I§letme Iktisadi EnstitUsu,
Istanbul 1987-89.
Akten Necmettin,Ambarli Terminali Fizibilite EtudU,istanbul 1992
Akten Necmettin,"Serbest Bolgelerde Liman Hizmetleri",Mersin
Serbest Bolgesi ve Gelecegi Semineri,Iktisadi
Ara~tirmalar Vakfi,istanbul 1987.
Akten Necmettin, "~iodern Layner Ta~1mac1l1g1 ve Turk Denizciligi 0 ,
Konteyner ~as,1mac111g1nda Yeni Boyutlar,Turkiyenin
Uyumu ve Altyap1ya iliskin Sorunlar Semineri,istan-
bul Ticaret Odasi,istanbul 1976
Akten Necmettin,"Tiirk Deniz Ulaf?tirmasi",2.Ti.irkiye iktisat Kongresi 1
IV.Kitap,Devlet Planlama Te~kilati,izmir 1981.
Akten Necmettin,Serbest Bolge,Serbest Liman ve Kibris TUrk Federe
Devleti,±stanbul Ticaret Odasi,istanbul 1981.
Alden Necmettin, izmi t Korfezine Bir Liman.Ama Weden?, Istanbul Tica-
ret Odasi,!stanbul Mayis 1981.
Akten Necmettin-Albayrak M.Ali,Deniz Ta$1mac1l1g1 Kilavuzutistan-
bul 1988.
Adams George, Organization of the British Port Transport Industry,
National Ports Council,London Ekim 1973.
Agan Ali,"Konteyner Terminalleri ve Bu Term.inallerin Ekonomik Ola-
bilme Koi?ullari",Konteyner Tas1mac1l18:1nda Yeni
Boyutlar,Turkiyenin Uyu.mu ve AltyaFiya Iliskin So-
runlar Semineri,±stanbul Ticaret Odas1,±stanbul 197t
Altingubuk Fikret,Liman Idare ve I§letmesi,Deniz Ticaret Odasi,
Istanbul 1989.
Bird James, Seaports and Seaport Terminals,Hutchinson University
Library,London 1971.
Branch Alan.E, The Elements of Shipuing,Chapman and Hall Ltd.,Lon-
don 1970.
Branch Alan.E, Elements of Port Operation and Management,Chapman
and Hall Ltd.,London 1986
Benson Don-Whitehead Geoffrey,Transport and Distribution,W.H.Allen,
London 1975.
Baker C.C.R - Oram R.B.,The Efficient Port,Pergamon Press,Oxford
1971.
Couper A.D., The Geograuhy of Sea Transport,Rutchinson Universtiy
Library,London 1972.
 KAYHAKqA (devami) (2)

Dexion, Systems For Palletized Loads, .. , 1973.

Foss Bjorn-Heggemsness Nils,Ports and Ports Users,Det Norske Ship-
pingakademi,Oslo 1980.
Flere W.A., Port Economics,Dock and Harbour Authority,London 1967.
Frain John, Transportation and Distribution for Euronean Market,
Butterworths,London 1970.
Goss R.O.,The Cost of Shins' Time,HMSO',London 1974.
Gencer Filiz,"Liman Planlamasi",Konteyner Ta§1mac111g1nda Yeni Bo-
yutlar,Ttirkiyenin Uyumu ve Altyapiya ilis.kin Sorun-
lar Semineri,Istanpul Ticaret Odasi,Istanbul 1976.
Heggemsness Nils,Port Economics,Det Norske Shippingakademi,Oslo
Nisan 1973.
Heggemsness Nils,Port and Shinning Profitability,Det Norske Ship-
pingakademi,Oslo 1980.
Hill D.J., Freight ForwardEl_~~,Stevens+Sons,London 1972.
:i:s,tanbul Vapur Donatanlar1 i.re Acenteleri Dernegi,Liman El Ki tabi,
Istanbul Eayis 1983.
Institute of Shipping Economics Bremen,Port Management. Textbook,
Bremen 1978.
Kolm.el Melih,Irimanlar ve Terminaller, TI'iJ'MOB Inl?aat i•'Iiihendisleri
Odasi Istanbul ~ubesi,istanbul 1978.
Lamain J.l., Unitised Transport,Fred Olsen Lines,Oslo •••
O'Lou~hlin Carleen,The Economics of Sea Transnort,Pergamon Press,
London 1967.
Markuss.en Marlrus~General Cargo Terminaltt ,Industrikonsulent A.S,
Oslo ••
Markussen Narkus, The Unit Load,The Ship Reseai"ch Institute of
Norway,Oslo 1966.
Nance Osborne,International Sea Transnort,Oxford University Press,
London 1945
National Ports Council,Annual Report and Accounts 1972,London 1973.
Nilsen Egil, Liner Trade + Cargo Handling, Det Norske Shipping-
akademi,Oslo 1973.
Plumlee C.H., "Port Performance Index", Public Works Consultants,
•• 1975.
Pritchard R., Practical Stevedoring,Brown,Son + Ferguson,Glasgow
1963.
 :KAYHAKQA ( Devami) (3)

Rochdale Report,Reuort of the Committee of Inquiry into the Major

Ports of Great Britain,Cmnd 1824,HMSO,London EylUl
1962
Rochdale Report, Reuort of the Committe of Inquiry Into Shipping,
Cmnd 4337,HMSD,London Mayis 1970.
Sturmey S.G., "Technological Change in Shipping and Its Impact on
Ports",Manual on Port Management,Vol.II,UMCTAD, ••
Mart 1976,s.l-ll.
-
Sauerbier Charles L., Marine Cargo Ouerations,John Wiley~ Sons,
Uew York 1956
Turner M.S.V, Freight Transport Planning+ Control,Business Publi-
cations Ltd.,London 1968
UIWTAD, Establishment or Ex1)ansion of Merchant Iviarines in Develop-
ing Countrie~,TD/26/Rev.1,United Nations,New York
1968.
UNCTAD-, Manual on Port Mana~ement, Vol.1,2,3 ve 4, ••
Mart 1976.
UlWTAD, Unitization of Cargo,TD/B/C.4/75,New York 1970
UIWTAD, Port Development,TD/B/C.4/175,United Nations,New
York 1978.
UNCTAD, Port Performance Indicators,TD/B/C.4/131/Supp.l/
Rev.l,United Nations,New York 1976
UNCTAD, Technological Change in Shinning and Its Effects
on Ports : The Imnact of Unitization on Port Oper-
ations, TD/B/C.4/129/Supp.l,Geneva ~ubat 1976.
U:NCTAD, 3rd Container Terminal Seminar,Geneva 1983.
UNCTAD/APEC, Seminar on Container Management,Antwerp 1981.

UNITED NATIONS, Coastal Shipning,Feeder and Ferry Services,ST/ECA/

134,New York 1970.
UNITED NATIONS, Physical Reouirements of Transnort Systems for
Large Freight Containers,ST/ECA/170,New York 1973
UNITED NATIONS, Containers,Pallets and Other Unitized Methods for
the Intermodal Movement of Freight,ST/ECA/120,New
York 1970.
Ula~tirma Bakanl1g1,Liman l§letmeleri Tekel Tarifeleri, •• 1976 ve
mtiteakip tadilleri.
Ula$tirma Bakanl1g1, Ttirkiye Limanlari Fiziki Bilgileri,Ankara
Haziran 1986.
Ttirk Uzakyol Gemi Kaptanlari Dernegi,Kaptanin Sesi,istanbul Ekim
1988.
~a (I~
WOksek.ogrethn Kmcl.u
boki.imantasyon Merke:d