You are on page 1of 167
L10 gu5502 PHAN A DONG HOA HOC CHUONG 1 HIEN TU'Q’NG BE MAT VA HAP PHU Trong ty nhién cing nhu trong céng nghiép, nhdt la trong céng nghiép hod chat, thyc phdm va méi truéng ching ta thuong hay gap cdc qua trinh dj thé. Vi dy nhu sy phan huy hoc hinh thanh mét hop chat hod hoe rén, sy hoa tan chat tan, chat khi va chat léng trong mét dung méi nao dé..., cdc qua trinh xUe tdc di th, cdc phan tng dién cye, keo ty, cdc céng doan lam sach va phan riéng cdc hn hgp khi va ldng, v.v...déu la nhteng qué trinh dj thé. Trong 46, trang thdi va tinh chat cia cdc phan tir, nguyén tir hay ion & bé mat phan chia pha (khi - ran, lng - rn, rn — rn, lang — Iéng, va léng — khi) rat khac so véi bén trong pha thé tich. Sy khdc nhau 46 tao ra mét hién tung bé mat dac biét. Nghién citu hién tong bé mat d6 gidp chuing ta higu duge rat nhiéu hién tugng khdc nhau xdy ra trong cdc qué trinh hod hoe, vat ly, sinh hgc... ign quan dén nhteng hoat dong khoa hoc va céng nghé clia ching ta. ' 1.1. Sy hap phy khi va hoi trén bé mat chat hap phy ran 1.4.1. Métsé khai nigm 1 Hp phy Bén trong mét vat ran thuéng bao gdm cac nguyén tir, ion hoac phan tir, gidra chung c6 cdc lién két can bang dé tao ra cdc mang lién két cling (chat v6 dinh hinh) ho&e cdc mang tinh thé 06 quy luat (chat tinh thé). Trong khi 46, cdc nguyén ti, ion hodc phan tir nam & be mat ngoai khéng duge can bang lién két, do 46 khi tiép xtc voi mot cht khi, vat rén luén ¢6 khuynh hwéng thu hit cdc phan ti khi len bé mat cla né 48 cn bang lién két. Két qua la, ndng 46 olla chat khi 6 trén pha bé mat lon hon trong pha thé tich, ngudi ta goi 46 [a hién tugng hap phy. Nhw vay, hp phy la sy tang dan ndng 46 cia khi (hoi) trén be mat phan cach pha(ran — khi). Qué trinh ngugc lai goi f& qua trinh nha hdp phy hay la giai h4p phy. Khi can bang hap phy thi van téc hap phy bang van téc gidi hap phy. Vi dy: Khi cho than tiép xtic véi O» thi than sé hut O2 lam khi O2 tap trung lén bé mat cla nd, ta ndi than hdp phu O2 Nguwéi ta phan biét chat hap phy [a pha ran hay léng thu hut va git @ bé mat cia minh nhirng chat bi hap phy nhu: ion, nguyén tl, phan tir... ; : Dang thdi voi qua trinh h4p phy cé thé xay ra qué trinh hap thy 1a qua trinh thu hut vao sau bén trong thé tich pha. Trong chuong nay ching ta chi xét dén hién tong hdp phy vi né lién quan dén trang thai bé mat cla hé dj thé. Téng quat cho cdc bé mat, ta 6 khai niém hap phy [a sy tap hop vat chat lén trén b& mat phan chia pha (nhu ran — khi va cd cdc trong hgp ran — léng, Iéng — léng, léng — khi). Chat ma & trén bé mat cla né c6 xAy ra sy hdp phy duge goi la chat hdp phy, cdn chat bj thu hut lén trén bé mat chat h4p phy goi [a chat bi hap phy. Nhu vay, ndng dé chat bj h4p phy trén bé mat luén ludn Ion hon trong pha thé tich. 10 Qué tinh hdp phy 1a qué trinh ty di&n bién va thuréng toa nhiét do 46 AG < 0, AS < 0 va AH <0. Qué trinh hdp phy phy thudc vao: * Ban chat cia chat hép phy va chat bj h4p phy ‘* Phu thugc vao nhiét 46: Khi nhiét 46 tang thi hép phy gidm do hap phy la qué trinh toa nhiét. ¢ Bé mat hdp phy: B mat cang Ién thi h4p phy cang tét. 1.1.1.2. Phan loai hap phy Dya yao lye tuong tac gifra phan tir chat bi hép phy voi chat hdp phy, ngudi ta phan lam 2 loai hp phy: hdp phy vat ly va hap phy hoa hoc. Trong hap ph vat ly, chat bi hép phy tong tdc voi bé mat chat hap phy béi nhing lyre vat ly (nhu lye Van Der Waals...) va kh6ng c} sy trao déi dign tir gitra 2 chat nay. Nguge lai, trong hdp phy hod hoo, lién két hod hoc sé duge hinh thanh gitra cht h4p phy va chat bj h4p phy. 1.1.1.3. Bé mat riéng Mét chat c6 bé mat cang phat trién thi kha nang hép phy cang t6t. 4 06 thé so sanh kha nding hap phy gira cdc chdt nguoi ta sir dung khai nigm bé mat riéng: dé la dién tich bé mat cia chat h4p phy @ugc tinh cho mét gam chat hp phy, ki higu Sp va 66 don vj (m*/g). Vi dy: bé mat riéng cia Silicagel c6 thé tlr 200 - 700 mi/g (tuy theo cach digu ché), Zeolit 500 — 800 m*/g, than hoat tinh = 1000 mig hoac len hon,v.v.. 1.1.1.4, Cac kidu lye hdp phy Trong hap phy, cdc phan ti (nguyén ti) cia chdt bi hdp phy lign két véi b& mat chét dp phy bing cdc lye tvong téc khdc nhau. Cc tong tc nay khéc nhau cho ta cc loai hap phy khéc nhau. Lye Van der Waals D6 la cdc Ic tuong tac Ing oye — lwéng cy gitra cc phan ti (ho&e cde nhém phan tw). Lye dé yéu va gidm rat nhanh theo khoang cach gitra cdc phan tiv. B6i voi nguyén tl, do cdc electron chuyén déng xung quanh hat nhdn tao.ra mét dién trudng ngoai cia nguyén tl. Dién trong 46 lam bién dang mét it dién tredng cla nguyén tir khdc khi chting tién Ssét lai nhau va tao mdt lye twong tac gifra ching. Trong khi thy, Ie Van der Waals gay ra cdc tong tac gitra cdc nguyén ti (phan tls) khi, do d6 dln dén cdc sai khac vé tinh chat ctia khi thre so véi khi ly twéng. ‘Sy hap phy do cdc Ive tong téc Van der Waals dugc goi la hp phy vat ly. Trong trong hop nay, nang lwong twang tac E, gitra cde chat rin (chat h4p phu) va cdc khi (chat bi hp phy) chi cao hon mot it hoae xdp xi véi nang long héa léng E, lia khi 4. Nhiét hp phu vat ly chi khoang 2-4 kcal/mol khi. Lién két héa hoc CAc phan ti (nguyén tir) cla cdc cht khi tac dung véi cdc “héa tri ty do” cla cdc tigu phan bé mat vat ran dé hinh thanh cdc lién két c6 ban chat héa hoc, nghia la c6 sy phan bé lai mat 46 electron trong phan tir (nguyén ti?) cla khi trong phir hap phu trung gian (khi - ran). ‘Sy hdp phy xay ra do lye lién két héa hoc duge goi la h4p phy . héa hoe. Hap phy héa hoc [a co sé cho cdc qué trinh xtc tac dj thé. Song, can phai luu y rang, trong xc tac di thé, cdc lién két héa hoc khéng duge yéu qua va khéng duge bén qué. Néu yéu qua thi chua 12 ii 48 hinh thanh cdc lién két méi véi chat xtic tac, cdn ban qué thi chAt xu téc kh6ng con Ia téc nhan trung gian ma sé la mét san pham bén ving. Nhiét hap phy héa hoc xAp xi khoang 10 kcal/mol khi. Ching ta o6 thé phan biét 2 loai h4p phu vat ly va hoa hoc dya trén nhieng co s& sau: = Gid tri cla nhiét h4p phy (luong nhiét toa ra trong qué trinh hap phy). - Gia tri eda nang lng hoat hoa. -Nhiét d6 hdp phy. - Sél6ép hdp phy. - Tinh ac thu. Co sé dé phan biét 2 loai h4p phy vat ly va hod hoc duge cho chi tiét trong bang 1.1. Bang 1 .1: So sanh hap phy vat ly va héa hoe. Dac aiém Hp phy Vat ly Hap phy Héa hoc Tuong tac vat ly khéng | Lién két héa hoc c6 trao dBi din ti gitra | sy trao dai dién tl. | Loai lién két ion Wet bem, Lea por ee chat hp phu va chat bj] Ke A ie, een sor er Pee cent ne cho hap phy. Loli aoe Sree, We ee Nhigt hp phy Vai Kealmol “ “J*~ | Vai chuc Keal/mol Nang long hoat eae Khéng quan trong Quan trong hoa ndy An # elm & Khodng nhiét 46 Uu dai & nhiét 46 Nhiét 46 thay hp phu ese ee, cao colt abide paglaale $6 lop hdp phu | Nhidu lop Mot lop. it phu thuéc vao ban | Cé tinh dae thi, sv chat cua b&é mat, phy | hép phy chi dién ra thugc vao nhteng digu | khi chét bi hp phu i 4 nha kién vé nhiét 46 va dp | cd kha nang tao suat, lign két hoa hoc voi chat hép phu. Thuong bat thuan . nghich, qué trinh gidi hap twong déi Tinh thuan nghich | Co tinh thuan nghich | khé vi san phdm giai h4p thudng bi bién di thanh phan hoa hoc. 1.4.1.5. Dé hdp phy / 8 dic trung cho qué trinh h4p phy ta ding 46 hap phy, dé 1 la lwgng chat bj hp phy trén mét don vi khdi lung chat hdp phy hay la lwgng cht bj hp trén mét don vi bé mat ch&t hp phy, ki higu: a, x, T. Trong dé: © ala lweng chat bi hap phy trén 1 don vi khdi lugng chat hap phu (mol/g) @ x Ia lugng chat bj h4p trén 1 don vi bé mat chét hdp phy (mol/em?) © [do Gibbs tim ra chi lveng du cla chat bi hdp phy trong lép hap phy cd chigu day h(cm) va dién tich 1em® so voi Iveng chat 46 trong cling thé tich h(cm’) & trong pha thé tich(moVem?), T= x khi ndng dé chat bi hap phy trong pha thé tich bé. 1.1.2. Sy h4p phu khi va hoi trén bé mat chat hdp phy ran Sy hap phy ciia chat khi (hoi) trén b& mat chat h4p phy ran la mét trong nhing dang don gian nhét ciia qua trinh hap phu. Vi c6 thé thye hién qué trinh ma chat bi h4p phy chi gdm mét cdu ti, do dé qué trinh khéng bj phire tap hod do sy c6 mat clia cdu tlr thir hai. Sy hap phy 6 day duge dénh gid bang Iveng khi hay hoi ( tinh bang mol ) bi hép phy trén mdt don vj khdi long cla chat hp phy, a(mol/g). Ngoai ra, ngudi ta con sir dung dai Ivong thé tich 6 didu kién cdc gid tri chudn: Vv 3) eee ¥ *=pea00 (9) Trong 46: x hay V e6 thé xde dinh bang thye nghiém. D6 hdp phy a la mét ham sé cila hai théng sé nhiét dO va 4p sudt a = (P,T). Qua trinh hdp phu 6 thé duge biéu din theo cdc duéng dang nhiét (T = const) hodc dang ap (P = const). Théng thong duéng hap phu dang nhiét dugc sir dung nhiéu nhat. P Ty Hinh 1.1. Bwong dang nhiét (1)- Duéng dang 4p (2) Quan hé nay cing c6 thé dugc biéu dién bang cdc phuong trinh, cdc phwong trinh nay duge goi la phuong trinh hdp phy dang nhiét. Tuy thuée vao ban chat Ive hap phy, ban chat va dac diém cia chét h4p phy ma c6 nhiing phyong trinh dang nhiét hdp phu 15 khdc nhau. Song, mét s6 phyong trinh h4p phy dang nhiét thong dug biét dén va hay ste dung nhat cho trong bang 1.2. Bang 1.2: Cc phwong trinh hap phy dang nhigt Ten Phuong trinh Sseaae dung Langmuir Ke Hidp phy vat vi 2 1+KP hdp phy héa hoc Henry V=KP ie Chey e hp phy héa hoc Hap phy vat ly va Freundlich =bp™ reundli x fe Ga kes Temkin Hap phy héa hoc Brunauer — - | Emmett - Teller Hap phy vat ly (BET) Trong bang trén thi: - V: thé tich chat bj hdp phy tinh cho mét gam chat hdp phy ran © Vm: thé tich chdt bj hdp phy can thiét dé tao ra mét lop don phan tt chat bi hap phy trén bé mat cla mot gam chét ran & p suat can bang P © P: Ap sudt hoi bao hda cia cht bi hdp phy * Tat cd cdc ky higu khac la hang s6. 1.1.2.1. Phwong trinh hdp phy dang nhiét Freunlich Duong hdp phy dang nhiét gan voi dang parapol, do dé Freunlich 48 nghi phuong trinh thyc nghiém: x=bP™ (1.1) Trong 66: 0 x B6 hp phy. P: Ap su&t khi can bang trén ch&t hp phy b van: l& cdc hing s6. Tir phuong trinh (1.1), ta cé thé rit ra phurong trinh dung: thang bang céch lay log hai vé ctia phurong trinh: Igx= lgb+ “gp (12) Dya vao sé ligu thye nghiém, x4y dung 48 thi voi tryc tung Ia Igx va tryc hoanh [a IgP, ta cé thé xdc dinh duge cdc hang s6 b va 4/n nb trén hinh 1.2. Tir 43 thi chting ta 06 thé xd¢ dinh duge: tga=+ vaor=igb Biét cdc gid tri nghiém tga va OA ching ta sé tinh dugc b va n. Lgx Phuong trinh Freunlich chi thich hop trong khoang dp suat trung binh. Dang phuong trinh cing o6 thé sir dung trong truéng hop hap phy cdc chat trén b& mat phan chia Idng - rn, va luc 46, 4p sut P dugc thay bang ndng d6 C. 1.1.2.2. Phwong trinh h4p phy dang nhiét Langmuir Khi thiét lp phurong trinh, dya trén co sé nhiét dong hoc, Langmuir dua ra cdc gia thiét sau day: ~ Bé mat chat hp phy dang nhét vé nang Ivong. = Céc chét bj hap phy hinh thanh mét lop don phan tir. - Sy hdp phy [a thuan nghich can bang déng c¢ nghia la, phan tir chat bi hdp phy chi bi git trén bé mat chat hdp phu trong mét thoi gian nhdt dinh, sau 46 chting bj dist ra khdi bé mat va chuyén vao pha khi. Tai vi tri of lai hdp phy mét phan ti khi méi. Khi trong mot don vi théi gian, s6 phan ti bi h4p phy vao bé mat bang s6 phan tl ri khdi bé mat ta c6 cdn bang hap phy. - Tuong td gira cdc phan tl chat bi h4p phy c6 thé bé qua. Tir cc gid thuyét trén, 48 thiét lap phuong trinh hép phy ding nhiét, c6 thé hinh dung su h4p phy nh mét qua trinh di thé: Khi + Ran —— [khi- Ran] —— Tai thoi diém can bang: «=P 1-8 8 Trong 46: P: dp suat clia chat bi h4p phu trong pha khi. 1-6: phan bé mat chat hp phu rn cén tréng, chua bj hdp phu. 6: phan ba mat chat rn da bi hap phy. ‘Téc 46 qua trinh hp phu V, ti1é véi 4p suat P va phan bé mat ty do: -P(1= 0) ° Téc d6 giai h4p phy Vet lé voi phan b& mat bi che ph: V, =k,0 Trong 46 ky, kz [& hang sé hap phy va giai h4p phy tong tng. O trang thai can bang dng thi: V; = V2 Ta 06: k,P(1-6) =k,.0 0 __k, Nén: —=:p=KP oe 1-0 k, vei K= & Gurge goi la hang 86 cén bang hép phy x KP é: = mee PO TEKP, (1.3) Phuong trinh (1.3) [& phuong trinh h4p phy dng nhiét Langmuir. C6 thé thay @= + = veniing t7 16 tuong tng, suy ra: KP nr f } = Vwig KP Zep (la) KP =a, 1.5) Va A= an Kp 5) Céc phuong trinh(1.4) va (1.5) la cae dang khdc cia phuong trinh hap phy dang nhiét Langmuir. Ching thong duge ding 4 tinh todn vé h4p phy. Trong dé: V va Vm [a thé tich chat khi bi hp phu cdn bang voi ap suat P xéc dinh va thé tich chat khi bj hép phy can thiét 48 tao ra mét lop don phan ti chat bj hdp phu trén bé mat cia mét gam chat hap phy rn & dp suat cn bang P. a: la d6 hdp phy tng voi thé tich chat bi hap phu V. am: 14 46 hdp phy teng voi khi bé mat hap phy bj che phi hoan toan béi mét Ip don phan tit tirc [a Geng véi hp phu cure dai. i véi hé gdm hai chat khi A va B thi phuong trinh Langmuir 66 dang: 6, =a 1+b,P, +b,P, - PnP °14b,P, +b,P, ba, bs — hang sé Langmuir cia khi A va B P,, Pp — 4p suat riéng phn cila A va B tong tng. Téng quat, khi hp phy ddng théi i cht khi: 14+ .b,P se C6 thé biéu dién phuong trinh (1.3) bang 48 thi nhu hinh dui: e=1 Hinh 1.3. So dé hap phy theo phuong trinh Langmuir 20 a: Bd thi “@-P”, b:So dd hap phu Trong d6: O: Phan ti bi h4p phy F777: Ba mat chat ran Ung dung: Phuong trinh Langmuir duoc teng dung nhiéu trong linh vue hap phu héa hoe, la phurong trinh duge si? dung ‘rong tinh toan dng hoc cdc phan teng di thé. é tién xtr li sé ligu thyc nghiém, ta chuyén phuong trinh vé dang dng thang bang cach ldy P chia cho ca hai vé olla phuong trinh (1.4) va (1.5 ) va dy nghich dao ta cd: P (7) Vv eine li (1.8) a an Dya vao sé liéu thye nghiém cia P va V hode a, xay dyng 4d thi voi truc tung la P/V hodc P/a va truc hoanh Ia P, ta sé duge mot dng thang, tir dé xc dinh ra gid tri cla K, Vm va a. Trong 46: OA = ev va tga = al Tga A 9 P Hinh 1.4, Cach xac dinh sé ligu trong phuong trinh Langmuir 21 Tir gid tri K, Vn VA am ta 06 thé tinh durgc bé mat riéng cilia chat hp phu theo phuong trinh: (1.9) Trong dé: N la s6 Avogadro Vp: Fa thé tich cht khi- bj h4p phy can thiét d8 tao ra mot lop don phan tir chat bi hdp phu trén bé mat cla mot gam chét hdp phy rn & 4p suat cn bang P . Vo: Thé tich cia 1 mol khi & diéu kién chuan (22.400 cm*/mol). Ao: Tiét dién ngang cia mét phan tir chat bi h4p phy. Phwong trinh Langmuir phan anh day di cdc giai doan hap phy dang nhiét. That vay: © Voi ap sudt thdp: KP << 1 nén: 1 + KP = KP ta cd @ = @,.K.P = b.P bidu thi &6 h4p phy tiIé voi dp suat. * Voi dp sudt cao: KP >> 1 nén: 1 + KP = 1 ta cd a = am biéu thi d6 hp phy bao hoa (8 = 1 hay V = Vm). Thuyét hép phy cia Langmuir chua that hoan chinh d6i véi viée mé ta sy hp phy trén ranh giéi ran — khi béi vi cdc gid thiét trén kh6ng thé d4p Wing dug trong tat cd cdc trang hyp. Tuy nhién, nd due xem la co sd can thiét dé hiéu 16 tat cd cdc thuyét khdc dugc 8 xudt sau 46. 1.1.2.3. Phong trinh hép phy BET (Brunauer-Emmett-Teller) Khi nghién ctru sy h4p phy hoi trén b& mat chat h4p phy rén trong nhiéu trvéng hop nguéi ta th4y duéng dang nhiét hdp phy co dang hinh cht? S nhu hinh 1.5. 22 PRETLP Hinh 1.5: Dwéng h4p phy dang nhiét dang chi S Dung biéu di&n cho thay sau khi dat dén doan nam ngang_ ding véi lic hép phy don phan tl da bao hda thi dé hap phu cdn t8ng nia, nhu thé phai cé thém cdc lép hap phu chdng chat lén cdc lop dau tién. Trong trong hop nay cde 1p hp phy khéng thé [a don lop ma [a da lop. Cac tac gid Brunauer-Emmett-Teller (viét tat la BET) bang con wrong nhiét dong hoc, 44 dua ra phuong trinh h4p phu ding nhiét dya trén cdc quan diém sau: - Hp phy vat ly tao thanh nhidu lép phan tl. - Lop dau tién cia chét bi hdp phy hinh thanh do két qua tuong tac lye Van Der Waals gifra chat h4p phy va chat bi hap phu, cc lép tiép theo dug hinh thanh do sy Agung ty ki, nhiét hdp phy & lop tht hai va tat ca cdc lop tiép theo thi bang nhau va bang nhiét hoa léng cua khi, trong khi nhiét h4p phy ouia lép thir nhat thi lai khdc. - Céc phan tir cht bi h4p phu chi twong tac véi phan tt lop truéc va sau né ma khéng twong tae véi phan tir bén canh. Phuong trinh BET dugc tim ra c6 dang nhw sau: 23 (1.10) Trong dé: Po : Ap suat hoi bao hda cia chat bi h4p phy V: Thé tich khi hap phy & 4p suat P Vm: Thé tich khi bi hdp phy & Iép ther nhdt (lop don phan tte) CC: Thiva s6 nang long C = exp(AH- a) véi AH ia nhiét hp phy khi trong Isp don phan ti va Q_ la nhiét ngung ty Dya vao sé ligu thye nghiém, vé 43 thi véi truc tung la dai lugng , truc hoanh [a P/Pp ta dugc mét duéng thang nh feels oe VP) -P) hinh 1.6, tir 46 c6 thé xéc dinh Vm va C. 1 Tw ad thi tacé: OA= va tga = y NgG ese PI(PoP) Toa A o PIPo Hinh 1.6. Cach xée dinh sé ligu cia phwong trinh BET 24 Biét V,, la thé tich khi bj h4p phy tao mét |6p don phan tir & lop b& mat, c6 thé tinh duge sé phan ti chat bj h4p phy. B& mat riéng ciia chat hap phy bang tich sé gitra s6 phan tir bi h4p phy (tinh cho 1 gam chat hap phy) voi tiét dién ngang cia mét phan tl dé. (1.11) Trong 46: N la sé Avogadro Vm: Th tich chdt bj h4p phy & lop don phan tir. Vo: Thé tich cia 1 mol khi & digu kién chudn (22.400 em’/mol).. Ao: Tiét dién ngang cla mét phan tir chat bi hp phy. Truong hop hay gap nhat trong kj thuat xéc dinh bé mat riéng hign nay la h4p phy Nz & 77K ( nhiét 6 ola Nite’ léng). Néu Vn due bigu dién bang don vi cm?.g* , bé mat Sper la m*.g" va thiva nhan tiét dién ngang cia mét phan tir nito 1a Ao= 0,162 nm? thi ta 06: Sper = 4,35.Vm (m*.g") (1.12) Tiét dién ngang cia mét 86 khi thudng gap trong viéc ding xdc dinh bé mat riéng clia ch&t hap phy cho trong bang 1.3. Bang 1.3: Tiét dign ngang cla mét sé khi & trang thai hap phy Chat bi hdp phy | Nhiét a6 hdp phy(k) Ao (nm?) Ne Ty 0,162 Oz 90 0,141 Ar 7 0,138 Kr 7 0,202 Xe 273 0,220 co 20 0,168 CO, 195 0,207 ie Cole 293 0,430 25 1.2. Sy hap phy trén ranh gidi long - khi 1.2.1. Sire cing be mat Bé mat la noi tiép xtc gifra 2 pha nén n6 cé nhing tinh chat ac biét so véi cdc phan khdc cla hé. Xét bé mat phan chia cia chat léng véi pha khi, ta thay cdc phan tir cia chat ldng durgc chia lam 2 loai la cde phan ti n&m trong long chat l6ng va cdc phan tir nam & ranh giéi phan chia pha dng - khi (hinh 1.7). Hinh 1.7. Lye twong tac gifra cac phan tir chat long Cac phan tr nam trong long khéi chat léng cé Ive tong tac gitra cdc phan tt hung theo moi phia nhw nhau va tinh trung binh thi ching can bang nhau, do dé Ive tong tac ting hgp cla cdc phan ti chat l6ng én cde phan ttr bang khéng. ‘B6i voi cdc phan tir nam gan mat thoang thi lai khdc, cdc Ive twong tac téc dung lén phan ti theo moi huéng khéng thé can bang nhau va céc phan tir chiu mét hop lye huéng vao long chat ling. Két qua l& cdc phan tir trén lop bé mat chiu lye ép lén phan chat léng vé phia bén trong. Ap suat tao ra dé ( lc tac dung Ién mét don vj b& mat) duge goi la 4p suat phan ti. Diéu nay dan dén cdc phan ter trén lop b& mat c6 xu hung bi kéo vao bén trong, lam cho bé mat chat lng luén 06 khuynh huéng bi co lai. 26 Nhu vay, cdc phan tl & lop bé mat c6 thé nang ion hon thé ning cia cdc phan ti nm bén trong long chat léng. Phan nang lurgng lén hon dé duge goi la nang Ivgng ba mat ila chat |éng. Muén lam tng bé mat (trong khi thé tich olia hé khéng déi) cn phai dura thém cdc phan ti tlr ben trong long pha dén lép bé mat, ttre 1a 4A thye hign mét céng chéng lai Ive twong tac gitva cae phan tur. Céng dé trong diéu kién dang nhiét, thuan nghich bang 46 tng cia n&ng long du bé mat. D8 dc trung cho céng a6 va cling chinh la 8c trung cho tinh chét ciia lop b& mat ta ding khai niém sire cang bé mat. Ta thay khi bé mat tang mot gia tri dS thi nang lugng bé mat cling tng rhét gid tri la dEs. Ta 06: dE, = o.dS Trong 46 o la hé s6 ty 18. Khi dS = 1 => dE, = 0 nén c6 thé néio la nang lvong tao ra mot don vi bé mat va duge goi la strc cang bé mat. Ta cé thé hinh dung: strc cng bé mat la le tac dung kéo mét mang tuéng tweng (giéng nhu mang dan hdi) trén bé mat chét léng. Ding vé mat nang lugng va lye ma xét thi ching ta c6 thé tinh strc cng bé mat qua thi nghiém sau: Ly khung day thép nhé 06 d6 dai |. Nhung khung day thép vao dung dich xa phong di rit ra, trén khung s8 c} mang xa phdng tao thanh. Mang x phdng c6 thé mot phia hoc hai phia. Hinh 1.8 : Thi nghiém sire cing bé mat Dé mang x phdng khdi co lai, cAn tac dng [én canh MN (cé chidu dai |) mét luc f baing stro c&ng bé mat. Khi dich chuyén canh MN mét doan dh thi dign tich b& mat tang lén mét gid tri la: dS = 2..dh Céng thyc hién qua trinh la: A = f.dh. Céng 6 ding 48 tang bd mat lén mét dign tich la dS tie la lam tng néing long bé mat clla qua trinh [én mét gid tri la dE. Vaytasuyra: dE, =0.dS = 0.2..dh Cén néu tao mang xa phong mét phia thi: dE, = 0.dS = o.l.dh Tiv d6 ta c6 céng can thiét 48 tao ra mét don vj bé mat la: A. tant dS 2idh 2 - > 5S Aer ec Ae dh” Cén néu tao mang xa phong mot phia thi: 6 = 6 tis Nhw vay ta thay: Stic cng bé mat la nang lurgng tao ra mét don vi bé mat hay la Ive kéo cng tac dung lén mét don vi chidu dai cia mot chu vi bé mat phan chia pha. V6 mat thirc nguyén ta cé a: [ J/m?, N/m hay dyn.cm*] Gid tr ca strc cng bs mat néi lén cueng 46 Ic tuong tac gitra cde phan tir chat 46, nd dae trung cho nang Ivong bé mat cla tling chat. ‘Sire c&ng bé mat phy thuéc vao ban cht ciia méi chét, Khi tuong tdc gifra cdc phan tir clla chat d6 cang lén thi gid tri strc cing bé mat cang lon. Site cng b& mat cling phu thuéc vao ban chat cia chat tiép xc (vi lyre tong tac phan tl gitra’hai pha khdc nhau) 28 Vi du: sire cng bé mat cla nuéec trén bé mat la hoi nude sé cb gid tri khac véi strc c&ng bé mat cling cla nuéc nhung bé mat tiép xtic [a benzen. Sure cdng bé mat cdn phy thudc vao nhiét 6 cia chét léng. Khi nhiét d6 tang thi sire. cdng bé mat gidm. C6 nhiéu phuong phap dé xac dinh strc cdng bé mat, mét trong nhieng phuong phap dé Ia do chiéu cao c6t mao quan. Ban chat cia phuong phép nay la diva vao hién tung mao dn hay cdn goi la hién tugng mao quan. Day [a mét trong nhirng phuong phdp xdc dinh chinh xd¢ nh&t 48 xac dinh sire cdng bé mat vi dya trén co sé Ii thuyét dving dn va thy nghiém cé thé tién hanh mot cach dé dang va chinh xéc. Trong phong phap do chiéu cao cét mao quan c6 thé xdc dinh sire cng bé mat theo phuong trinh sau: hgpr (1.14) Trong dé: h: 1 d6 cao cét chat lng trong mao quan g: la gia téc trong trong p: [a khéi long riéng cua chat long rl ban kinh mao quan Néu sir dung cling mét éng mao quan va xem khéi lweng riéng cia cdc dung dich loang xAp xi bang khdi Ivong riéng cia dung méi nguyén chat ta cd. Sas _ New odm han 29 Hinh 1.9. Cach do sire cing bd mat Néu dung méi 1a nude & 25°C 66 Ouse =71,8 dyn .cm” thi h o=718. (1.18) Bang cach do d6 cao cét chat léng trong 6ng mao quan cé thé tinh dugc strc cng bé mat cia cdc dung dich khdc nhau. Strc cng bé mat ciia nwée 0, thay ddi theo nhiét do duge cho trong bang 1.4. Bang 1.4: Sirc cng bé mat cla nude ( dyn/cm ) theo nhigt 9. re} % | te] % | PC] % | tC % o 75,64 | 15 73,49 | 22 72,44 | 45 68,74 5 74,92 | 16 73,34 | 23 72,28 | 50 67,91 10 74,22 | 17 73,19 | 24 72,13 | 60 56,18 1 74,07 | 18 73,05 | 25 71,97 |70 64,42 12 73,93 19 72,90 | 30 71,38 | 80 62,61 13 73,78 | 20 72,75 | 35 71,18 | 90 60,72 14 73,64 | 21 75,59 | 40 69,56 | 100 | 58,85 30 1.2.2. Chat hoat déng be mat Trong dung dich, sy phan bé chat tan va ndng d6 chat tan co Anh hung Ién téi stro cing bé mat cia dung dich. Goi do la strc cng bé mat cla dung méi nguyén chat, Go la sire cng bé mat ciia dung dich c6 néng 46 C. Khi hoa tan mét chat tan vao dung méi, ta 6 cdc trong hop sau day xAy ra : @. Oc > Oo: Bay [a-trwong hyp ctia dung dich cdc chat dién ly nhw cdc axit v6 co, mudi v6 co, cde chat kiém khi hoa tan trong nu6e. Céc ion ciia cdc chat dién ly tong tac manh voi cdc phan tir cia dung méi ( hién tugng solvate hod), do dé dug kéo sau vao trong pha thé tich cia hé. Két qua la néng 46 chat tan & bé mat nho hon trong pha thé tich. Sy tang néng 46 cia ching lam cho strc cng bé mat olla chat léng tang |én. b. G¢ = dp: Day [a trvéng hop mét sé it phan tir ma sy phan bé chat tan & cdc lép bé mat cing nhu trong pha thé tich cla hé nh nhau. Sy thay déi ndng 6 cla chting khéng anh hung dén sire c&ng bé mat cia chat long. Ca hai truong hop trén, chat tan hoac lam tang sire cng be mat cia hé (do = Gc - dp >0) ho&c khéng lam thay déi strc caing bé mat cla n6 (do = 0), va duge goi l& nhimng chat khéng hoat dong bé mat. Xe. de < Oo: Day [a trvdng hop chat tan duge goi la chdt hoat dong bé mat. Sy lam giém ste cng bé mat cia nhimg chat nay la do cdu tric néi tai cla phan tir nhtng chat d6. Phan tir nhing chat nay gdm 2 phan: - Géc khéng phan cyro: la day Hidrocarbon R. = Nhém dinh chic phan cye: thuréng la cde nhém -OH, - COOH, -NOz, NH. 31 | Gbe hidrocarobon 1a phan ky nuéc (nhung wa dau) con nhom dinh chizc la phan a nuéc ciia cdc phan tlr chat hoat déng bé mat. Do géc Hidrocarbon khéng tong tac duge voi cdc phan tir nuéc nén sy co mat cila cdc cht hoat dong bé mat trong nude sé lam yéu tong tdc gifra cdc phan tir dung méi. Nhirng chat nay due phan bé & lop ba mat nhidu hon trong pha thé tich cia hé lam cho néng 46 chat tan trong lop bé mat Ién hon trong pha thé tich. Sy tng néng 46 cia chting lam cho sirc cing bé mat cia chat long gidm xuéng. Thuong ngudi ta biéu din ch4t HDBM nhu sau: ——o Trong d6, vong tron biéu dién nhém chat phan cyc va doan thang la gc khéng phan cue. Nhu vay, chat hoat déng bé mat la nhing axit hay bazo hiru co, nhieng dan xudt Halogen... Géc ky nuée hydrocarbon bi day vao méi trvéng khéng phan cye, cdn nhém va nude thi nam trong méi trong nuée . 1.2.3. Phuong trinh Gibbsb Phuong trinh Gibbs néu lén quan hé gira long chat bi hp phu trong lop b& mat I, néng 46 cht tan trong dung dich va sire c&ng b& mat trén ranh giéi dung dich — kh: (1.16) Ta thay néu strc cng bé mat cia dung dich tang theo ndng 46 cht tan, tec lA do/de > 0 thi P< 0, ndng 46 chat tan trong lop bé mat bé hon trong ldng dung dich, ta o6 sy h4p phy 4m. Nguc lai néu sire cang bé mat cla dung dich giém theo néng 46 chat tan, tire la do/de < 0 thi T> 0, ndng dé chat tan trong lop bé mat ln hon so véi néng dé trong long dung dich, ta o6 sy hdp phu duong. 32 Cuéi cing , néu strc cng bé mat ciia dung dich _khéng thay adi theo néng dé chat tan, ture la do/de = 0 thi = 0, thi ndng dé chat tan phan bé du trong lop bé mat va trong long dung dich, khi 4y sy hép phy khéng xdy ra. Nhu vay ta thdy, chét léng chi h4p phy nhirng chat hoat déng bé mat, 46 la nhieng chat c6 kha nang lam gidm strc cng bé mat cla dung méi. Dai lvgng - Large goi la d6 hoat dong bé mat. D8 tuéng Nhé téi Gng nguwdi ta dat né la dai lung Gibbs ky higu la G. Ta co: r-£6 (1.17) RT Phuong trinh Gibbs duge suy ra ti cde phuong trinh nhiét dong hoc, rét khé kiém ching bang thye nghiém vi viée xée dinh ndng d6 chat tan trong lop b8 mat rat khé khan. © Khitinh toan a9 h4p phu coi gan ding: Néu dung méi nguyén chat thi C; = 0 va C = Cp; 0; = Oem Va San 5, 92 = Gea do 46 T= Sen Eat 1.2.4. Quy tac Traube Qui téc Traube néu lén anh huéng c4u tao va kich thuéc cia phan ti hoat déng bé mat dén sy h4p phy . Duclaux va sau dé la Traube cho thay tinh hoat déng bé mat cia cdc axit h(ru co’ no trong nude trong mét day déng dang tang lén theo sé nguyén tir cacbon cia géc, trung binh cho mai nguyén tw cacbon (méi nhém CH.) tang lén 3,2 ln. Diu nay 66 thé chieng minh khi vé duéng dang nhiét ctia o theo C. Néu ta chia truc tung néng do 33 tir cht nay dén chat kia theo ty [6 1 : 3,2 ln thi cdc duéng nay tring nhau. Traube phat biéu qui tic nhu sau: D6 hoat dong bé mat tang \én 3 — 3,5 [an khi tng chidu dai mach cacbon lén mot nhém CH2. Qui tic Traube [a co sé 48 ting hop chat hoat dong bé mat cd d6 hoat dng bé mat cao theo yéu cau. 1.2.5. Cau tao lop bé mat trén gidi han dung dich — khi Néu gira cdc phan tl chat léng (khéng tan trong nu60), lye tuong tc nhé hon la gitva cde phan tir chat l6ng 46 voi cdc phan tir nuéc thi khi cho mét lugng nhé chat long vao nude, chat dng sé lan ra trén bé mat dung dich tao thanh mang don phan tiv. Khi chat lng la chat hoat déng bé mat thi nhém phan cyc sé hong vao nuéc con nhém khéng phan ove thi hung ra khdng khi. Trén bé mat dung dich nue, tuy theo néng 46, cdc phan tir chat hoat dng bé mat cé thé phan bé nhw trong hinh 1.10. Hinh 1.10. C4u tao lop don phan ti trén bé mat chat long Néu lugng chat hoat déng bé mat bé, phn tir cht hoat déng ~ bé mat phan bé theo kiéu khi hai chiéu, néu Iwong chat hoat dong b& mat lon, phan tir chat hoat déng bé mat phan bé dui dang lop ngung tu: cdc phan tl duge s&p xép th3ng ding nhu hang rao du aan. 1.3. Hp phy trén ranh gidi long - ran Day a hién tong hdp phy thudng gap nhat trong linh vye hod keo. Nhin chung, sy hap phy trén bé mat phan chia ran - dung dich 6 nhiéu diém giéng véi sy h4p phy ranh gidi l6ng - khi. Nhung hién tuong & day c6 phan phic tap hon do sy c6 mat ctia dung méi. Cac phn tir cia dung méi cé thé canh tranh voi cdc phan ti chat tan hode 6 twong tac voi cdc phan tl chat tan, do dé phan nao cing Anh huéng dén sy hap phy. Dya vao dac diém ciia chat bi hdp phy od thé phan thanh hai trong hop : Sy hdp phu cac phan ti trung hda va sy hdp phy cdc chat dién ly. 1.3.1. Sy h4p phy phan tir. Truéng hep nay chat bj hap phy & dang phan tir trung hoa. Vi dy dién hinh nhat cho trong hyp nay [a hép phy chat hu co trong dung dich trén bé mat than hoat tinh. Luong chat bj hp phy x (mmol/g) bi h4p phy trén bé mat chat rn trong dung dich duge tinh tlr céng thie : x= {=O 499 = (1.18) Trong 6: Cp va C; la ndng 46 ban dau va cn bang ca chat bi hdp phy (mol/). V la thé tich trong dé xay ra su hdp phy (I), m [a lvgng chat hdp phu (9). ‘Sy hap phy trén ranh gidi ling — rén o6 thé dug bigu dién bang cae duéng h4p phy ding nhiét, véi néng d6-khd Joaing ¢6 thé str dung phvong trinh Langmuir hay Freundlich. ‘Su hdp phu phan ti chiu anh hwéng cia cdc yéu t6 sau: a. Anh hung clia dung méi: Gitra dung méi va chat tan thuéng 6 sy canh tranh trong sy h4p phy [én b& mat chat rin. C4u tir nao C6 strc cng bé mat bé hon s& dug wu tién hp phy. b. Anh huéng ctia tinh chat chat hdp phy: B8 mat phan cue s& hap phy tét chat bi hp phy phan cye va ngugc lai. ¢. Anh huéng cia tinh chat chat bi h4p phy Ngoai ra, cdc sé ligu thyre nghiém can cho thay su hap phu tang lén 16 rét khi mach carbon duge kéo dai (tang trong long phan tl) chinh vi thé cdc chat mau bj h4p phy rét manh. Tuy nhién d6i véi cht bj hp phu cé 18 x6p nhé, do higu tng can tré khéng gian, ta s& ¢6 hién tugng ngug¢e lai. Hign tong hdp phu phan ti cé ¥ nghia rt Ion vi nd 1a mot trong nhing hién tueng quan trong dién ra trong co thé déng vat fing nhu trong nhidu qué trinh ky thuat khdc. Céc hién tong bién déi héa hoc khi déng héa thre 4n thong bat dau bang su hap phy cdc d6i chat trén b& mat xdc tac ty nhién — enzyme, sy chuyén héa qua cc mang ban thém trong co’ thé cing thuong duoc bat dau tir hién tugng hap phy xay ra trén bé mat phan ech ran - dung dich. Sy h4p phu trong dung dich cdn dug eng dung rong rai d8 phan tich cc hé nhidu cAu tir (phueng phap séc ky), lam sach chat lng, thu cdc héa chat quy, danh gid ba mat riéng... 1.3.2. Sy hap phy cdc chat dién ly. Cac ion trong dung dich la nhéng phan ti tich din, cho nén sy hp phy cdc ion 1a qua trinh di&n ra sy phan bé lai dign tich va déng lye ctia qué trinh la dién tréng trong khu vue lop bé mat. Vi du suv chuyén céc cation tle thé tich pha léng dén ranh gidi cia pha ran lam cho né duge tich dign duong hon. Do tuong téc tinh dién, cdc ion trai d4u duge hut dén gan lép b& mat phan chia pha va hinh thanh l6p dién kép nh trén bé mat dién crc. 36 Dung dich cae ch&t aign ly trong née la dung dich thang gap nhat trong the t8, & phan nay chi yéu la ta khdo sat sy h4p phy cdc chat ign ly trong loai dung dich nay. 1.3.2.1. Hdp phy chon loc. Trong dung dich chat dién ly, bé mat ch4t h4p phy ran sé wu tién hdp phy céc ion theo theo thir ty sau: Jon ciia dung dich cé trong thanh phan cAu tao nén bé mat chat hdp phy hode nhitng ion déng hinh véi ion cé trong bé mat chat ran. Vi dy: chat h4p phy la (Agl),, dung dich gém o6 I, CI, Ca®, Mg”, K* thi truréc hét cdc ion I’ dugc hdp phy trén bé mat (Agl)n. Trong héa keo, van d& quan trong nhdt la sy hép phy lén b& mat tinh thé cia nhan keo ma trong thanh phan cé ion cling ban chat Véi ion 66 trong dung dich. Sy hp phy nhu thé cé tinh chat la sw két tinh (hinh thanh mang lui tinh thé méi bang sy hép phy va lye lién két mang ban chat la mét lyre héa hoc). ~~ Vi dy: cde tinh thé Agl, khi cho vao mét dung dich KI, thi ion | 06 thé bi hdp phy lén bé mat tinh thé, cdn néu cho vao dung dich AgNO: thi lai hap phy ion Ag’. = Sau khi hap phy ion wu tién, do bé mat chat h4p phy 06 dién tich xc dinh nén chi hap phy cdc ion tich dién trai dau voi nd va kha nang hp phy thi phy thu6c vao ban chat cdc ion. - Béi véi ion ciing héa tri, ion nao c6 ban kinh lén nhdt bi hdp phy tro. Nguyén nhan la do cdc ion cé ban kinh Ién thi 4 phan eye Ién, ddng thdi cé Iép vd solvat hod méng hon ( dé tién gan bé mat vat ran hon). Ta c6 thé sp xép kha nang hp phy ctia cdc ion cing héa tri nhu sau: Lit (cationit)* Ca + 2Na* 2 cationit Na + Mg* — (cationit),* Mg* + 2Na* 1S tach cdc chat dién ly ra khdi nus bién hose nvse man tao nuéc ngot, nguéi ta cho née bién ho&c née bi nhiém man chay lién tuc qua cét trao déi ion loai cationit H* c6 tinh axit manh va sau 46 qua ct trao déi ion loai anionit OH’ 06 tinh bazo manh. + Cationit- H + Na* + Cl — Cationit-Na + Ht + Cr Anionit-OH + H* + Cl — Anionit-Cl + H,0 Téng quat: Cationit-H_ + Anionit-OH + Na*+ CI Cationit-Na + Anionit-Cl + H,0. Cac nhwa trao 48i ion sau khi str dung o6 thé hoan nguyén tro lai baing cdch xir ly véi axit va bazo, ma nhtng chat nay o6 thé thu duge tir née thién nhién bang phuong phap dién phan, cho nén c6 40 thé cdt nuréc man thanh nuéc ngot khng cn tiéu tén hod cht ma chi tén dién nang. U'u diém ciia cdc ionit céng nghiép [a c6 4 ban Ii hod rAt cao va ¢6 thé cho phép lam viée hang tram chu ky. 1.4. Hign tugng thm wot Hign tugng pha ran thém wet pha [dng tuong ty nhu hién tugng hap phy, nghia la lién quan dén sy bién di strc c&ng bé mat gitra cdc pha tip xtic. Ciing nhu’ qué trinh hp phy, sy tham ut ‘uén toa nhiét. Trong nhidu trvéng hep, ngudi ta ding gid tri nhiét thdm uét 48 danh gid kha nang th4m uét cia mét pha ran ddi voi cc pha léng khac nhau. Vi du: Nhiét thm u6t cia thuy tinh déi voi nuéc lon hon d6i v6i benzen thé hién kha nang th4m uét cla thuy tinh di voi nuée tat hon so véi benzen. Xét sy thdm wot cia mét giot lng trén bé mat ran nh hinh 1.12. Khi dat trang thdi can bang, géc @ dug hinh thanh béi tiép tuyén voi mang cong cia giot Ing voi bé mat ran. Tai diém bién gidi tiép xtc cia 3 pha o6 can bang 3 pha R-K, RL, L—-K. Luc cn bang 66: Op x =O +O, ,.COsd Trong 46: Gp, la strc cng bé mat gifra pha ran va pha khi Gp. [a sire c&ng b& mat gifra pha léng va pha rén ©, [a sire cing bé mat gitra pha lng va pha khi Hinh 1.12. X4c dinh diéu kign dinh wot 4 6 th4m wét durge xdc dinh bang géc thém uét hoc cos @ cos@ = a —Cr (1.49) OL« Vi0<@< 180° nén -1 0 duge goi la bé mat va léng, trai lai nhing bé mat cé cos 8 < 0 goi la bé mat ki léng. Hién tuong th4m wet r4t quan trong trong tuyén ndi, lam bén. keo va nha tuong, trong ky thuat nhugm, thy phdm va xir If méi treéng. * 1.5. Cac chat h4p phy M6ét trong nhieng dc diém quan trong cia chat hap phu la do x6p. DO x6p thé tich bigu dién bang ti sé gitra téng thé tich 18 héng y6i ting thé tich ctia hé phan tan (khdi chdt hp phy). Khai niém 66 x6p duge si? dung réng rai dé phan loai va danh gid dac tinh cia chat hdp phy. Dya vao 46 xép 06 thé phan cdc chét hdp phy thanh hai loai sau: Cac cht hdp phy khéng xép: Loai nay di két cdu chat van hinh thanh cu tric ¢6 18 hdng. Cac 1 hdng dé chinh la cdc khe ma cdc hat nguyén tir (cdu thanh vat cht) s4p xép sat lai nhau tao ra. Tuy thudc vao kich thuée va hinh dang cdc hat nguyén tir ma cé thé 6 16 xép lén hay vi mé xép. Cac chat h4p phy xép: La loai trong d6 cau tric bao gm cdc hat voi IS xép bén trong hay mang khéng gian chia 18 héng nhd. 42 Cac cht h4p phy khéng xp duge tao ra bang cach cho két tia cdc chat két tinh khé tan cua mudi, oxyt nhu BaSO,, TiOz...hay dem nghién cdc chat két tinh va khéng két tinh rdi dem nén lai. Loai nay c6 b& mat riéng Khong Ion, thuéng thi Sp < 100m*/g. Cac chat quan trong tiéu biéu cho hé phan tén cao véi cdc hat khéng xép & mudi graphit va mugi trang (SiO. 6 46 phan tén cao). Mudi tréng od thé ~ digu ché bang cdch thuy phan SICl, hay SiF, trong méi truéng hoi nuée. Sy thuy phan trong didu kién dic biét 06 thé tao duge khdi chiva cdc hat hinh cu kich thuéc khoang 100A° va khi ngizng ty bot nhuy&n SiO, sé dugc hinh thanh. Cac loai mudi trang duc sir dung rAt rong rai lam cht hdp phy, xtic tac va cdc chat dén cho vat ligu polyme. Cae chat hap phy|xép voi/b& mat riéng Sp l6n c6 thé digu ché bang nhiéu céch, trong dé cé hai phurong phdp quan trong nhat. Phuong phép thir nhdt Id tao thanh két cdu ran tlr cdc hat nho 06 kich thuréc keo vi b8 mat trong phat trign én. Vi dy tiéu biéu cha loai chét hdp phy tir cdu tric: hat dé IA Silicagen, Alumogen, Alumosilicat va dang hoat d@ng.clia oxyt Mangan. Silicagen cling c6 thanh phan hod hoc la SiO, nhung duge diéu ché trong cdc diéu kién khdc vei mudi trang, ngui ta cho silicat Natri hay Kali tac dyng voi axit trong dung dich nuée, & dé gel cia polyaxit silic dugc tao thanh. Sau khi tach nuéc sé thu durge cdc hat silicagen 6 nhiéu 16 xép: Bang cdch tong ty cé thé digu ché dug alumogel Al,Os. Phuong php thir hai ngudi ta thu cdc chat hap phy cé cdu tric xép bang cach cho cac chat khi hay léng t4c dung lén vat ran khéng 6 18 x6p hay it xép. CAu tric xép thudc loai nay durgc tao ra khéng phai tir cdc hat ma tir mang lu6i ving chdc cia pha ran. Than hoat tinh 1& mét vi du thudc loai nay, né durge nghién ciru lau nhat va sir dung réng rai trong thye té. Thuy tinh x6p co chira nhiéu mao quan la mét trong nhing loai c6 c4u tric xdp dugc tao ra cdch day khéng lau nhung hién nay dang c6 strc hdp dan rat lon. gui ta tao loai 43 thuy tinh xép 46 bang cach loai trir cdc cdu tir kiém va kiém thé khéi thuy tinh co thanh phan dac biét trong dung dich nuéc. Chat hdp phy tinh thé co 18 x6p tiéu biéu nht la cc Zeolit ty nhién va téng hop. Dudi day 1a gidi thigu so bé, hinh anh mét sé chét hdp phy thuéng ding trong céng nghé hoa hoe, thre pham va méi trvéng. + Than hot tinh Than hoat tinh due nghién ciru tir lau va st? dung réng rai trong thyc t dé hdp phy cdc cht hiru co nhu tay mau, khir mii... Bé mat riéng khoang 1000 m*/g hoac lén hon. lal Hinh 1.13. Than hoat tinh + Silicagel Thanh phan hod hoc chii yéu [a silic oxit SiOz, 66 cdu tnic rat x6p. Cac qua cau nhé SiO, ty lai voi nhau, sp xép_khéng theo mét trat ty nao vé hinh hoc. Khoang khéng gian gifra cdc qua cdu nhé chinh la 1 xép, tng dién tich b& m&t ngoai cia cde qua cdu nhé chinh Ia dién tich bé mat ciia silicagel. 6 xép ciia silicagel o6 thé dat 50-60%, dién tich bé mat mot sb loai dat t6i 800m*/g. Silicagel due ding nhiéu nhat lam chat hut am. * Zeolit: Zeolit 1a loai vat ligu c6 cAu tric mao quan 6 rt nhiéu tng dung trong céng nghiép, trong dai séng nhw lam cde chat xtic tac, trao ddi ion, chat hap phu... 44 Sihoae AL Hinh 1.15. Cdu tao ciia Zeolit Zeolit !& aluminosilicat c6 cAu tric tinh thé xac dinh, 06 cdc 18 xép véi kich thuée nano déu dan. Trong thién nhién c6 khodng 40 loai zeolit doe phat hién. Song, cdc t’ng dung quan trong trong hap phu, tach loo, xuic tac...ch yéu nhé vao cdc zeolit ting hyp nhan tao. Cho én nay, ngudi ta da tng hop duc khoang hon 200 loai zeolit. Tuy nhién, cfing chi cé mét sé it trong 46 06 tng dyng céng nghiép. Bon vj cau trie co ban ctia moi zeolit la tur dign TO, bao gdm 1 cation T duge bao quanh béi 4 ion O* (0? duge dung cho 2 tw dién canh nhau). Néu T la Si* thi tur din SiO, trung hoa dién tich, cn T la cde ion Al thi te dién AIO, mang mét dién tich 4m. Dién tich am dd thong duge bi trir béi cdc cation kim loai hod tri 1*, 2"... 45 Trong tinh thé zeolit, céo tir dién SiO, va AlO, lién két voi nhau qua nguyén tir oxy. Khéng gian bén trong tinh th8 gdm cdc héc nhé due néi véi nhau bang cdc duéng ranh cé kich thuréc én dinh. Nho hé théng 16 xép va cdc duéng ranh ma zeolit ¢6 thé h4p phy nhing phan tt c6 kich thuée nhé hon kich thuéc Id va day ra nhGng phan tl 06 kich hue lon hon. Dac tinh nay thong goi Ia “ray phan to”. Hinh 1.16. Hinh anh cdu tao khéng gian mét sé loai Zeolit Gia sir néu zeolit chi thuan cé SiO, thi né ki nuée va mang tinh thé cia nd sé trung héa vé dién tich. Tuy nhién do zeolit durgc tao thanh khi nhém thay thé mét sé nguyén tt silic trong mang Iw6i tinh thé olia SiO, két tinh, nén mang lu6i tinh thé zeolit mang dién tich am. 8 dam bdo tinh trung hda ve dién tich, zeolit cAn 6 cdc ion duong (cation) 48 bii tri dign tich Am du. Trong thién nhién hay & dang téng hyp ban dau nhtng cation 46 thuéng [a cation kim loai kiém (Na*, K*...) hay kiém thd (Mg?*, Ca®...). Nhting cation nay nam ngoai mang Iu6i tinh thé zeolit va dé dang tham gia vao cdc qué trinh trao déi ion véi cac cation khac. Chinh nhé dic tinh dé ma ngudi ta c6 thé bién tinh zeolit va dem dén cho né nhieng tinh chat va ung dung méi trong cdc qué trinh hdp phu va xtc tac, 46 Truéc day cdc nha khoa hoc chi dya trén co sé thye nghiém 8 diéu ché zeolit nhan tao voi cdc kich thudc 16 x6p theo yéu cau. Ngay nay diva trén cdc thanh tyu méi cia khoa hoc ky thuat ngudi ta da thiét ké va tang hop duge cae tac nhan xtic tac mdi, nh& dé tao ra nhidu cu tric tinh thé zeolit méi voi cdc tinh chat wu viét. Cac tac nan xuc t4c véi kich thurée én c6 gid thanh khd dat, dac biét, né lai bj dét chay trong qua trinh nung dé tao ra cdc 15 xép mé, vi vay gid thanh san xuat zeolit bi tang cao. Dé tranh nhuge diém nay ngudi ta 48 diéu ché mét s6 loai tac nhdn xtic tée chtva xetal, sau khi lam xong viée dinh hinh cac 18 xép Zeolit, né 06 thé duge tach ra nhé trao adi ion va duge tai sinh dé sir dung lai. Nguoi ta da phat hign ra mét loai zeolit mdi, 46 1a nhém photphat (AIPO.). Loai zeolit nay khi duge thé béi nhém thé khéc héa tri sé c6 tinh axit va lam xtic tae cho phan teng oxy héa - khi. Viéc thé kim loai,vao zeolit sé lam cho né 6 mét sé tinh chat méi. Thi du: khi thé kim loai thiéc (Sn) vao zeolit sé tao ra zeolit B cd thé lam xtic tac cho phan tng oxy héa xeton thanh este va lacton. - Khi thé mangan hoac coban vao zeolit nhém photphat sé tao ra loai zeolit cé 15 x6p nhé va ¢6 kha nang oxy héa chon loc cde nguyén tt cacbon cudi cia alcan (C,Hen.2)- Nguéi ta 4 ting hop duge titansilicat ma kich thuée 16 xép cla _né duge thay ddi tly theo sy digu chinh nhiét 46 nung. Titansilicat duoc sir dung nhu mét loai ray phan ti 48 tach mot sé hén hgp khi quan trong. Scandi (Sc) ¢6 tinh cht gan nhu nhém nhung vi trvéc day o6 gid dat nén ngudi ta khé dp dung trong cdc nghién ctru vé zeolit. Tuy nhién, hién nay do gid scandi ha nén viéo nay 06 thuan I9i hon. Ngudi ta 4a didu ché duc scandisilicat c6 cu tric rat giéng voi cau tic ella zeolit ZSM - 5 voi nhidu tinh chat dac biét. 47 Ngay nay cac zeolit nhan tao dang dugc ap dyng ngay cang rng rai. Mét sé loai zeolit c6 nhiing tinh chat r&t dc dao (vi du: khi lam néng Ién né sé co Iai...) sé la déi tong nghién ciru cua cac nha khoa hoc dé tim ra cdc ting dung mdi (diéu chinh dé dai séng cia tia laser, ché tao cdc linh kién dién te ce nhé v.v...). 1.6. Bai tap mau Vi dy 1: SW h4p phy khi CO trén than hoat tinh duge nghién cwru & nhiét 46 273K. Thé tich khi CO bi hap phy bién adi theo 4p suat nh sau: P(mmHg)| 100 | 200 | 300 | 400 500 600 | 700 Vem’) | 10,2 | 186} 25,5 | 31,5 | 369 | 41,6 | 46,1 Hay chizng t8 rang két qua trén phil hop véi phueng trinh hap phy dang nhiét Langmuir. Tir két qua trén tinh hang sé can bang hdp phu va thé tich khi CO khi bé mat than hoat tinh bj che phii hoan toan bdi mét l6p don phan te. Gial: Tur phuong trinh Langmuir (1.14): Poot ke) Pee) V V,.K Ve Vé 48 thi sy phy thuge cia P/V vao P. Buéng bidu dién la mot wong thang o6 hé sé géc bang 1/Vm va cat truc tung tai diém 1/K.Vm. 88 thi duge xy dung véi cdc sé ligu sau: P(mmbg) | 100 | 200 | 300 | 400 500 600 700 PV 9,80 | 10,8 | 11,8 | 12,7 | 13,6 14,4 | 15,2 48 Tir dd thi ta xdc dinh dugc 1/Vm= 0,009 do 46: Vm = 110 om’. iém ct tryc tung tai P = 0 1a 9,0143 = 1/K.Vm, suy ra: ieee 110.90,143 A =1,008.103mmHg? / Vi dy 2: Sy hdp phy khi No trén TiO, durge nghién ciru & nhiét 6 75K. Thé tich khi Ne bi hp phy bién di theo dp suat nhw sau: P( mmHg) | 1,20 | 14,0 | 45,8 | 87,5 | 127,7 | 164,4| 204,7 V(.cm*) 601 | 720 | 822 | 935 1046 | 1146 | 1254 Biét 6 75K, ap sudt hoi bao hoa cia Np la 570 mmHg, mau TiO, dec nghién ctru la 1gam. nk Vo Hay ching té rang két qua trén phi: hop voi phuong trinh hap phy dng nhiét cia BET trong khoang 4p sudt nghién ciru. Tur két qua trén tinh thé tich khi Nz khi cé sy hdp phy hoan toan bé mat TiO2 va tinh hang sé C trong phuong trinh. Tir phuong trinh BET: P a V(P)-P) Vé 48 thi sw phy thuéc cla vé trdi vao P/Po. Durdng biéu dién la mét duéng thang cé hé sé géc bang C - 1/VmC va cat tryc tung tai diém 1/Vp.C. 9 thi dugexay dung véi cdc sé liéu sau: P( mmHg) 1,20 | 14,0 | 45,8 | 87,5 | 127,7 | 164,4 | 204,7 P/Po.10° 2,11 | 24,6 | 80,4] 154 | 224 | 288 | 359 P/V(Po- P).10* | 0,035 | 0,350 | 1,06 | 1,95] 2,76 | 3,53 | 4,47 OTH ViDY2 y = 0.0128x + 0.0398 RP = 0.9996 Dudng thang thu dug cat truc tung tai gid tri 0,0398. Ta cé: 1 3,98.10°°cm® = 0,0398.10™*cm™ Cc D6 déc ctia duéng bidu din bang 0,0123, do a6: a: =1,28.10°2.10°.10~em" =1,23.10° em? Ua es ; EN a he 0 nT, + Gidi cc phuong trinh trén ta tim duoc C = 363 va Vm = 810 com? khi Ne Vi du 3: Tinh long rugu etylic bi hap phy & 15°C trén bé mat dung dich c6 néng 46 0,12M cho biét & 15°C strc cng bé mat cla nue [a 73,49.10° N/m va cia dung dich trén I& 63,3.10° N/m. ifs ED Gidi «9 Tras Ap dung céng thire: P= roe Thé cde s6 ligu vao céng thie ta c6: Sen = Gag. (73,49 -63,3).107 _ 456 19*molm? RT 8314.(15+273) ; E 1.7. Bai tap ty giai 1. Sy hap phy hoa hoc ca Hp trén bot déng kim loai duge tién hanh & 25 °C c6 két qua nh sau: P(mmHg) | 0,19 | 0,97 | 1,90 | .4,05 | 7,05 | 11,95 Vem’) 0,042 | 0,163 | 0,221 | 0,321 | 0,411 | 0,471 Hay ching té rang két qua trén phir hop véi phuong trinh hap phy dang nhiét Langmuir. Ti két qua trén tinh hang s6 can bang hdp phy va thé tich khi He khi cé sr che phii hoan toan bé mat. DS: K = 0,5464 ; Vm = 0,524 cm? 2. 8 xdc dinh b8 mat riéng eta TiO,, ngudi ta cho khi Np hdp phu lén 1 gam TiO, & nhiét d 75K voi két qua nhu sau: P(mmHg) | 1,20 | 14,0 | 45,8 | 87,5 | 127,7 | 164.4 vem’) 235 | 559 | 649 719 790 860 51 Tinh thé tich khi No cye dai bi hp phy trén 1 gam TiO,, hang 6 C trong phuong trinh BET va bé mat riéng olla TiO2. DS: C = 290 ; Vm = 620 cm®; Sp = 2667 m/gam 3. Mt phan xuéng san xuat céng nghiép thyc hién phan vng Flo hod Butadien trén xc tac mang tén CR-1. Két qua nghién cu sy hap phu Butadien trén CR-1 tai 15°C nhu sau: P( mmHg) | 100 | 200 | 300'| 400 500 600 v(m?) 17,9 | 33,0 | 47,0 | 60,8 | 75,3 91,3 a. Tir s6 ligu trén hay cho biét qué trinh hdp phy trén tuan theo phuong trinh dng nhiét Langmuir hay BET? b. _Néu phuong trinh BET mé ta tét hon hay tim C va Vm & 15°C biét 4p sudt hoi bao hoa cla Butadien la 200 KPa . DS: C = 3,94; Vn = 76,9 cm® 52 PHAN B DIEN HOA CHUONG 1 TINH CHAT VA SU’ VAN CHUYEN BIEN TICH CUA DUNG DICH CAC CHAT DIEN LY 1.1. Tinh chat cua dung chat dién ly 1.1.1. Sy dign ly Ca ( \ Th Sy dién ly l& mét qué tinh trong 46 chét dign ly sé phan ly thanh nhing tiéu phan mang dién: tigu phan mang dién duong goi la cation va tiéu phan mang dign 4m goi IA anion. Khi dat dung dich dién ly nay trong mét dién trzdng, cdc ion nay sé chuyén déng cé dinh huéng trong dé cation v8 catod, anion vé anod. Khi phdin.ty thanh nhing tigu phan mang dién thi sé tiéu_phan thye sy-cé trong dung dich tang lén.diéu nay gidi thich tai sao tinh chat clia dung dich dién ly khdc tinh chat ciia dung dich ly twéng. Khi do dp suat thm théu cia hai dung dich dung sacaroza va NaCl cd cling néng 6, thi nguéi ta th4y dp sudt thdm th4u cla dung dich NaCl lon han dung dich duéng sacaroza.Tuong ty khi do dé tang nhigt 46 sdi va dO gidm nhiét d6 déng dac cla dung dich dién ly, Ngwdi ta thay cao hon so vél dung dich ly twéng hay dung dich) khéng dién ly. 3 RAR & Pe tat, V Dung dich ly twéng: x = C.R.T Dung dich dién ly: mnge > Mau euyée Nguyén nhén duge giai thich nhu sau: Ap suat thdm thu (x) phy thuéc vao néng d6 cla cdc tigu phan, néng 46 cc tiéu phan cang Ién thi dp sudt cang tng. 105 Qué trinh dién ly lam _tang.sé long cdc tiéu_phién nén ap sudt thdm-thdu-eGa-dung-dich dién ly lén hon dung dich ly téng cé cing néng dé. Dé cé thé 4p dung durge céng thie trén Van't Hoff dua ra mét hé sé hiéu chinh i (i cdn goi la hé sé Van't Hoff hay hang sé ding trwong) n=iC.R.T Hé s6 bé chinh i la ty sé gitra tng sé tiéu phan thu sw co trong dung dich va sé tiéu phan ban dau: AnBh = mA™ + nB™ Hang sé dign ly: K,, = be Tet Trong 46 [AnB,] [& néng d6 rhol AmB, khéng dién ly. D6 phan ly: ont no rn: la sé phan tl phan ly No: [4 86 phan tir ban dau (mint) amen =o => Ky =———-m"-n" era) Truéng hop riéng khi 4 thi: 2 Noa => K == Pog Hé sé Van't Hoff: =14 (veto =m+n C6 thé phan thanh hai hai loai chat dién ly: chat dién ly yéu va chat dién ly manh. Chat dién ly c6 46 phn ly nhé (gan bang khéng) goi la chat dién ly yéu. chat dién ly 6 d6 phan ly Ién (gan bang 1) goi la chat dién ly manh. Co thé liét ké mét sd chat dién ly manh nhy’ sau: 106 Hau hét cdc mu6i (trir mot s6 mudi nhu: ZnCl, , Znl,, CdCl, Call, HgCl,, Hg(CN)», Fe(CNS). la chat aién ly yéu).. Hau hét cdc acid nhu: HNOs, HCI, HBr, HI, H2SO; trong dung dich loaing. Hau hét cdc base: LIOH, NaOH, KOH, RbOH, Ca(OH), St(OH)2, Ba(OH)2, ‘Sy khac biét gira chdt dién ly yéu va manh khéng chi phan biét & 6 phan ly ma ngudi ta cdn thy dung dich rat loaing cila cdc chat dign ly yéu cé tinh chat gan giéng dung dich ly tuéng, khi thay ddi ndng 46 hang sé dién ly khéng ddi (néu dung dich ati long). Béi vdi dung dich dac hon cia chét dién ly yéu thi cn phai thém sy higu chinh (ma khéng durgc str dung nhu dung dich ly twéng), khi dé néng 46 phai thay bing hoat 46, ap sudt hoi thay bang hoat ap. Déi vi chat dién ly manh c6 sy khac biét, ngay trong dung dich loang cla né cling khéng giéng dugn dich ly tréng. dac bit khi xde dinh do dién ly ca chat dién ly manh bang bang phuong phap khdc nhau thi thu duge két qua khdc nhau. Do dé, gid tri dé phan ly cia chat dién ly manh bang phuong phép khdc nhau khéng phai [a gid tri thc ma la gid tri biéu kién. 8 gidi thich cdc hién tuong quan st ngudi ta xem rang cdc cht dién ly manh trong dung dich long phan ly hoan toan thanh ion (46 phan ly bang 1). Béng théi xay ra sy tuong tac tinh dién cla cdc ion trong dung dich chat dién ly manh tao ra c4u tric dac biét va dac trung cho né. 1.1.2: Sy anh huéng cia dung méi Viéc tao ra cdc ion tir cdc phan tl trung hoa cua chat dién ly din ra nh sy tham gia cla dung méi. Kha nang xuat hién cla cdc ion trong dung dich phy thuéc vao ban chat cla dung méi. Vi dy: Khi HCI héa tan vao nuée thi dan dién, hoa tan vao hexan hay Benzene khéng dan dién. CH;SCOOH khéng phan ly hoan toan trong nuéc nhung phan ly hoan toan trong dung dchS amoniac. 107 Dya vao 46 dan-dign-clia dung dich dug tao ra cé thé danh gid-kha._ndng ion-héa-eterdung-méi: Thye nghiém cho thay cing nhw nuéc, cdc chat Idng khdc ¢6 dO thAm dién mdi lon c6 kha nang ion héa Ién nhw HF léng, HCN, H202, NHs ling, dimethylformamide. song, 46 th4m ign méi khéng phai I nguyén nhan duy nhdt 461 tac dung ion héa ctia dung méi 1.1.3. Sy solvate héa cdc ion Solvat héa cc ion la qua trinh tac dung ctia cdc ion véi phan tir cia dung méi hinh thanh tap hep tuong déi ban chdc, goi la cdc ion bj solvat héa. Véi dung mdi la nue thi doe goi la hydrat héa. $6 phan tl nue nuée rang bude trong hydrat dugc goi la sé cia sv hydrat hda. Con mét sé thuat ngir khde goi hydrat va sé olla sy hydrat la phe nuéc (aquated complex) va.sé phéi tir (ligand) 1.1.4. Hoat 46, h8 sé hoat 46 ctia dung dich dién ly Xét qua trinh phdn ly cia My,Ay-: MyAy- = veMS + var Hoat 46 trung binh cia ion: a, Trong dé: vevi +" Ta cd: = Ye te Trong a6: y, = (yi. m, : molan trung binh ciia cdc ion 1: hé s6 hoat d6 trung binh cila cdc ion Yu ¥-: hé 86 hoat 46 ctia cdc ion 108 Vi dy: Néu dung dich chiva hai hay nhidu hon hai chat dign ly véi ion giéng nhau thi néng 46 molan trung binh cla dung dich chiva 0,1 moVkg NaCl va 0,3 molkg CaCl, I 0,1 +2.0,3 = 0,7 (mol/kg). Néng d6 molan trung binh cia cdc ion: Mynaci = (0,1.0,7)"? = 0,27 (0,3.0,7)"* = 0,94 Gi tri thyrc nghiém cila hoat 46 trung binh dug xdc dinh théng qua “idu thie thye nghigm: Ig y, = -0,5092°Z-J7,, \ Trong dé Im [a lye ion. Nam 1921 G.N.Lewis va M Randal khi nghién cru hoat dé trong hé nhigu cu ti d& phat hién: trong ving dung dich loang ctia chat dién ly manh khi thém chat dién ly la vao thi sw bién dBi hé s6 hoat 4 clia chat khdo sat chi phy thuéc vao néng 46 va loai héa tri cia chat dure them vao'ma khéng phy thuéc vao ban chat ctia n6, hay néi cach khac né chi phy thudc vao lyre ion. Lye ion I cia dung dich l& mét nia tng ctia tich sé néng 46 cila ion véi binh phuong clia sé dién tich (héa tri) cia t&t cd cdc ion cé mat trong dung dich. al 2 \ =pumzi eae 2 l= 5 D0zi Trong dé: i: la ky higu cia t&t ca cc ion trong dung dich m, Ci: néng dé thy ctia cdc ion é xdc dinh hé sé hoat dé trung binh cé thé xde dinh bang phuong phép truc tiép hay gidn tiép. Cac phwong phap tryc tiép nhu: phuong phap size dién dong, cdc phuong phap dya trén co sé do ap sudt hoi, 46 hda tan cia dung dich, phwong php trén co’ s& phan bd ciia chat dién ly gifra hai dung méi, Cac phuong phép gidn tiép: phai dya trén co sé do hoat 46 cia dung méi va sau dé tinh hé sé hoat 46 trung binh ciia chat dién ly theo phuong trinh Gibbs — Duhem. Trong 46 bao gdm cdc phyong phap do ap suat hoi ctia du méi, phuong m, CaCl = 109 phap nghiém séi, nghiém lanh, phuong php do 4p suat thdm théu. Song, mét s6 phuong phap nay cdn gap nhiéu han ché trong viée sir dung, do sw phttc tap trong thue nghiém khéng cho phép dat durgc 6 chih xéc cn thiét hay do nhiu nguyén nhan khdc. Lue ion I cia dung dich l& mét niza ting ciia tich sé ndng 46 cla m6i ion véi binh phuong clia sé dign tich (héa tri) cia tat cd cdc ion c6 mat trong dung dich. 1.2. Sy van chuyén dién tich trong dung dich dién ly 1.2.1. Khai niém co ban Trong Iinh ve dién ngwéi ta cho rang, sv tich dién cilia vat thé hay sy chuyén dién tich qua vat thé khéng lam thay d4i_thanh phan héa hoc cia nd. Diéu d6 méi c6 trivu tugng qua ban chat ciia vat liéu mang ién tich trét khi phat hién duge dién tir (nhimng phan tir mang dién di déng duoc). Néu hai vat thé 6 ciing loai phan tir mang ign tich (ign ti - dign tir hay ion — ion) sé xay ra sy bién Adi hanh phan héa hoe, 6 nghia la xay ra phan tng dién héa. 1.2.1. Phan loai day dan Ngoai chat dién méi hay cht cach dién, dya vao ban chat cia , co cau dan dién Faraday phan thanh 2 loai day dan: day dan loai 1 va loai 2. Loai 1: IA nhieng-day-lam-bang kim loai-(déng, bac, nhém...) hay ban-dan. Dan dién do sw dich chuyén cia cdc dién tir va I6 tréng Loai 2: la nhing dung dich-dién ly, chat-dién ty néng.chay, cdc khtion-héa. Dan dién do sy chuyén van cia cac‘ion. Néu mach dién dug néi véi day dfn loai 2 thi dong dién 12.99 dt thdi gian) nh@ phan tng dién héa phat sinh trén hai dau day dan lagi 1, tai noi tiép xtic voi day d&n loai 2 (tic [a trén ranh giéi pha chia pha): dién cre (day dn loai 1) va dung dich dién ly (vat dan loai 2). Phan Ién cdc truéng hop & dé xay ra sur trao adi dign tl. 110 kh6ng déi chay qua (dién Iveng q chay qua trong mét don vi Néu dign td duge chuyén tly dién cyc toi ion hode phan tl trong dung dich thi dau day d&n lagi 1 (ttre 1a dién cyc) d6 goi la align cure catod, tai day xy ra_ phan ting dién héa — phan dng Khir, ban than dién ce mang dién tich 4m hon so véi dién cyc cén lai. dign cure cdn lai goi l& dién cye anod, do ban than din cue thi 2 mang dign tich diong hon dién ye catod, va & day xay ra phan ting oxy héa. Vay 06 thé thay rng, cde phan ting dién héa dau la cdc phan ng oxy héa ~ khir xay ra trén ranh giéi phan chia pha Thi dy: phan ng dién héa Catod: Cu** +2e — Cu Fe*+e — Fe* t 2H,O + 2e — Hz + 2H,0 Anod: 40H — 0, +2H,0 + 4e Fe* > Fe* +e 2Cl > Ch +20 Zn > Zn? +20 Téng mach (nguyén t6) ma trong d6 xay ra phan ung héa hoc kém theo su chuyén dién tich q héng di qua mach sau: Day dan loail —2-> vat dan loai ll —2> day dan loai 1 (anod) (dung dich aién ly) catod Dinh luat Faraday Cac dinh luat dién phan do Faraday phat trién I nhirng dinh luat co sé ctia dién héa Dinh luat Faraday thir nhdt: Iwong chat bj tach ra hay bj hoa tan khi dign phan ty 1@ thuan voi dién long di qua dung dich dign ly. m=kol.t = koq Trong d6: ’ @: durong lurgng di qua dung dich chat dién ly (Culong) |: cwéng dé dong dién (A) t thei gian (s) ah ko: hé 86 ti 18 (ko = B/F) Néu q =1, thi m = ko, nén ky [a Iveng chat bi chuyén héa khi cho mét doh vi dién lugng di qua dung dich chat din ly; ke goi la duong lwgng dién héa. Dinh luat Faraday thir hai: khi cho cing mét dong long ign di qua nhéng dung dich dién ly khdc nhau thi lvgng chat chuyén héa ty 16 voi duong lveng dién héa cla ching Thi dy1: Néu cho dién Ivong bang 1 culong di qua cdc dung dich: AgNOs, CuSO,, H2SO, (trong nuéc) thi & catod thu dude 1,11. 10° g Ag; 0,3293.10%g Cu; 0,010446.10%g He. Nhiing dai long nay chinh la dong lugng dién héa va ty 16 voi dong Iueng héa hoc. thyc vay, néu so sanh voi duong long héa gam ciia cdc chat sé ob 107,870/ 1,11. 10° = 96484 31, 770/0,3293. 10° = 96481 1,00797 / 001446 . 10° = 96494 Vay, 4 chuyén héa mét dong lung gam clia mét chat bat ky bang phyong phép dién héa déu can cing mét dién lvong, dién luong dé goi la s6 Faraday. Thi du 2: dong dién khéng déi qua binh dién phan dién cye Pt chtra dung dich sulfuric acid long trong 1 gid c6 336 ml hén hop khi Hz va O, thoat ra. Tinh curéng d6 dng dién. Bai nay chung ta phi gid st dién long qua dung dich chat ign ly l 1 Faraday dé xdc dinh dong lung gam ciia hai chat khi. Néu dién lugng la 1 Faraday qua dung dich chat dién ly thi Ivong chat thoat ra catod la 1 gam Hydro va 8 gam oxy & anod. Tic la % mol He va % mol O2. Téng s6 mol khi thu durgc la % mol va thé tich thu duge la 22,4 . 3/4 = 16,8 lit. Vay dién lwong can thiét 48 lam thoat ra 336 mi hén hop khi la: 96500 0,336 = 1930 C 168 Cuong 46 dng dién di qua dung dich dién ly trong 1 gid la: 112 1930 3600 1.2.3. B6 dan digén ¢ 1.2.3.1. D6 dn dién riéng 1 =0,536 (A) ) D6 d&n dién riéng cia mét dung dich cita 1 centimet khéi dung dich dugc dc gifa hai dién cue phang song song (biéu thi bang cm?) c6 dién tich nhu nhau va céch nhau 1 cm. p Ia dign trd riéng (dign tre cua day d&n dai 1cm va 06 tiét dign tom?) Li la d6 d&n igri cua dung dich (Q“) k -t a hing sé binh dién cyc (cm") 1.2.3.2. D9 din dign dong lng D6 d&n dign duong lugng la 46 dn dién cia thé tich dung dich (tinh theo cm®) chira dting mét dong Iweng gam chat dién ly nam gitva hai dién cye phang song song céch nhau 1 cm. Pann 6 dan dién duong Iugng Aduge tinh theo biéu thirc: 1. = 41000 Cy Trong a6: Cy: néng 4 dong Iveng 2: 46 dan dién duong lugng (cm?.0"".dig") Theo dinh nghia 46 dan dién chi phy thuéc vao ndng 4, khi néng 46 cila dung dich tang thi d6 dn dién duong lung gidm, luc dau khi ndng 46 cén nhé 46 dln ign gidm nhanh, sau d6 cham lai. 6i véi chdt dign ly manh, gian dd: 2=f(Ve) giém theo qui luat duéng thang va A gidm cham khi Jc tng, né thich hgp cho phuong trinh thc nghiém Kohlrausch: d 113 A=A_-AVe ‘ Trong 46 2: 4 dan dién dong lugng gidi han, khi dung dich v6 cling long. A la dai lwong thye nghiém, né phy thude vao ban chat clia chat dién ly, dung mdi va ca nhiét do, dp sudt. 1.2.3.3. Quan hé téc dé truyén van ion va 46 dan dign cla dung dich 6 dan dién ctia dung dich cé méi quan .hé voi téc 46 chuyén van cila cdc ion trong dién trong. Dé tinh duge dé dan dién can phai biét sé ion di qua tiét dién cla binh dién phan trong dung dich din ly duge dac trong éng hinh try (twéng twong) cé tiét dién S, khodng cach gitra hai dién cye bang 1 cm, higu dién thé gita hai dién cyc la E, Goi: v,, vz la t6c d6 chuyén déng ciia ion (crv gidy) C: néng 6 dung dich ( A= Fv +Fve =A, +A Trong d6: 2.,,2_: 49 dan dién dong Iugng gidi han ctia cdc ion Voi dung dich vé ciing loaing: => AL=A th DossPeguasd.! Guge goi l& dO d&n dién dong long gidi han va d6 dan dién durong lweng gidi han cla cdc ion 66 don vi cm/0.dig. Khi dung dich v6 cing lodng cdc ion ion chuyén déng mét cach Oc lap véi nhau va vi vay 46 d4n dién duong lung gigi han cua chat dién ly bang tang d6 dan dién durong lueng gidi han ciia cdc cation va cac anion. D6i voi chat dién ly yéu: ot Bang 1.1 D6 dan dign duong Iweng gidi han cia céc ion trong nuée & 25°C (cm’om.dig) ion | ALR lon De ion Devoe H 349,8 | N(CHs)." 44,9 OH" 197,6 115 uit | 386 | %Mg* | 53,0 cr 76,4 Na* 50,1 % Ca” 59,5 NOs nA Kt 83,5 4/3 AI 63,0 CHsCOO" 40,9 Ag’ | 619 | 1/3Fe* | 68,0 % S02 80,0 NH, | 73,4 % Fe* 53,0 | %Fe(CN)* | 11,0 Tir bang 1.1 cho thay d6 dan dién dong lvong ctia céc mudi 6 gid tri trong khodng 100 — 300 cm*/dig om. Song, 46 din dién cia Ht rat lon. do linh d6 cia H’ la l6n v, ,. = 363.10 cm? /giay.vol Va V, ow = 205-10 cm? /gidy.vol, nén 2. clia acid lon hon A, cia cdc mudi dén 2 — 3 lan, cla A. cla bazo thi vao khoding gitra hai chat dién ly kia. 1.2.3.4, Linh d@ ion cila cdc ion H* va OH” Linh d@ ion (hay téc d6 tuyét déi cila cdc ion) trong dung dich nuéc cé cing dé lon vao khodng 6.10% cm’/von.gidy. Nhung riéng hai ion H* va OH’ Iai 06 téc d6 tuyét 461 dc biét lon vox" = 36,3.10% Va Voor’ = 20,5.10* cm?/von.gidy. 1.2.4. $6 chuyén van cilia cdc ion 1.2.4.1. $6 chuyén van cua cac ion Phan dién Ivgng mang béi mét loai ion qua dung dich chat dién ly duge goi la s6 chuy€n van ciia cdc ion hay s6 tai clla cdc ion, 66 nghia la s6 chuyén van ciia ion la ti sé gitra din Ivong mang béi mét loai ion nao d6 qua tiét dién ciia chat dién ly va téng dién Ivong di qua tiét dién dung dich dién ly 46. 4 1, "Ea 116 Néu chat dién ly chi chtra hai loai ion: cation va anion, thi s6 tai cdc ion cé thé biéu dién nh sau: I. Yor Ay oe tVo. A, + AL te clin aa felon aan G.+4. Ith Vo, +Vo. A, +A_ Ta thay: tet a1 $86 chuyén van t cia mét loai ion nao dé biéu thi khéng phai chi bdi tinh chat cia ion dé, ma [a vai tro cla ion dé trong chuyén dich lia cde dién tich trong chinh dung dich dién ly dang xét. Trong dung dich lwéng cyc ion sy chuyén van con phy thuéc vao linh 46 cua ion dn lai. trong dung dich nhiéu cAu tlr, s6 chuy&n van ctla cla mét loai ion cn phu thude vao tong quan ndng dé ctia cdc cu tir ctia dung dich. $6 chuyén van khéng phai chi la ac trung riéng ciia chinh ion 46 ma cdn phy thudc vao ion cing cp véi né. Thi du s6 chuyén van ciia ion CI trong dung dich ign ly khdc nhau duge biéu dién trong bang sau: Chat dién ly KCI NaCl LiCl HCI ty 0,506 0,604 0,670 0,170 1.2.4.2. Phuong phap Hittorf xde dinh sé chuyén van Sé chuyén van ciia cdc ion duge xéc dinh khi dién oye tro (Pt) theo céc quan hé sau: Fee Noe 1. NY An, Vor t+Vo A, +A_ An, +An, Veo BP aa geri Ang Vor t+Vo- AytA_ An, +An, 117 1.2.4.3. Ung dung ciia phép do 46 dan dign Viée xdc dinh 46 dan dién cla dung dich duc tng dung trong nhiéu finh vy khdc nhau. = Trong dién phan, viée xe dinh d6 dan dién o6 y nghia trong tiét * kiém dién nang, vi sy tiéu thy dién nang phan lon phy thude vao a6 dan dién ctia dung dich - Xéc dinh ham lweng muéi trong cdc dung dich - Xe dinh duge bac alia acid - Xde dinh d6 héa tan cila cdc chat dién ly kho tan, trong phan tich goi la phép dinh phan dién dan. Vi dy: Chuan 46 acid manh bang kiém HCl + NaOH = NaCl + H,0 True khi cho NaOH, dung dich dan dién dugc la do sy chuyén van ctia ion H* va Cl. Ma t6c 46 chuyén van ctia ion H’ la rat lon, nén 46 dn ciia acid la kha lon (diém a trén hinh 1.1). Khi cho dung dich NaOH vao, ion OH" lién két véi ion H* tao thanh nue va muéi nén 46 dan dién gidm xuéng (ion Na* 06 a6 dan kém hon ion H*), cdn tng dé dn dién cia ion Cl khéng déi. Biém b la diém trong durong (chi c6 ion Na* va ion CI). Tir diém tong duong, néu them thé tich NaOH thi 46 dn dign tang Ién do 46 dan dién cia OH lon. Tir 66 cho phép xéc dinh diém tuong dong chinh xéc cao bang phuong phap dé thi. 1.3. Bai tap m4u Vi du 1. Tinh nhiét 46 két tinh cia dung dich chiva 7,308g NaCl trong 250g nuéec cho biét & 291K ap sudt thdm thdu cia dungccieh la 2,1079.10° N/m?, khdi Iveng riéng ctia dung dich la (ig/em’, \nhiét néng chay ctia nuéc dé nguyén chat la 333,48.10° J/kg. ~~ Giai Ta c6:ATa = ikem (1) 118 Hinh 1.1. Sy phy thuge ctia’d6 dn dign Y vao thé tich NaOH = RTZM)__8,314.2737.18 Véi: ky = =1.86 4000X 7000.333, 48.18 7308 os oy, 7 Trong 46: C,, =! = 0,5 (molk Ay Me DOO aT Suse bas me ee te Talaicéd: m= eT Nang 46 ciia dung dich: 7,308 C= 2808 ___ 4000 = 0,5 (mot 58,5(250 + 7,308) © (melt) s : =i 2.1078 18 =14,74 t =o CRT (401 3.10°.0,082.291.0, Thé vao céng thive (1), ta 6: AT¢ = i.keCm = 0,5 1,74X 1,86 = 1,62 Nhiét 46 két tinh cia dung dich dién ly dé la: ATa= 0 - 1,62 = -1,62°C Vi dy 2. D6 ha diém két tinh cla dung dich CH;COOH 0,1M [a 0,1885 6, hang sé'nghiém lanh cia nuéc IA 1,86. Tinh 46 phan ly cla dung dich CHsCOOH 0,1M va 0,05M. Giai 119 © néng dé loding thi ndng 46 mol gan bang véi ndng 46 molan nén ta 06: Truong hop dung dich c6 néng d6 0,1M: ; - 011885 1,86x0,1 =1,0134 6 phan ly ciia dung dich CH;COOH 0,1M la 1,34%. Truong hop dung dich cé néng 46 0,05M: Ta c6 phwong trinh phan ly: CH,COOH = CH;COO" + HH Hang s6 phan ly: aC _ (0,0134) xo, ul 0.0184) x0,1 1-a 10,0134 =1,82.10° B6i voi dung dich dién ly yéu, ta c6: 1-a ~1 K _ [82.107 = [= [182.10 _ 9 9, = TEV O05 2 Khi dung dich 66 néng 46 0,05M thi 9 phan ly ctia dung dich la 1,9%. Vi du 3. Dung dich chita 4,35 mol aurémg mia trong 5 ft dung dich & 291K c6 ciing 4p sudt thm thu véi dung dich chtra 2 mol NaCl trong.4 lit dung dich. Xac dinh 46 phan ly ctia dung dich NaCl va hé sé Vant Hoff. Giai Dung dich dong la dung dich khéng dién ly: w=CRT= 2.858 50,082291 = 20,78 (atm) 6i véi dung dich NaCl ta co: = =iCRT 120 tt ere CRT 0,5x0,082x201 i= _ 4742-1 4 740 v-1 2-4 Vay 6 dién ly cua dung dich NaCl la 74,2%. = 1,742 D6 dién ly: = Vi du 4. Tinh 4p su&t thdm thu cla dung dich NaCl 0,15M 6 37°C biét a6 phan ly cia dung dich IA 95%. Giai Tacé: m=iCRT Ma: at => i=a(v—1)+1=0,95(2-1)+1=195 aa Ap suat thm thdu cia dung dich la: =iCRT =1,95.0,15.0,082.310 = 7,43atm Vi dy 5. Tinh néng 46 ciia dung dich dong sacaroza 48 cé gid tri 4p suat thdm thu la 8,1134 atm & 37°C. q \ Giai Néng 4 dung dich duréng sacaroza la: T 8.1134 m=CRT =8,1134 > C= RT 0,082,310 “Wi du 6. Bign tr ctia dung dich KCI 0,02N & 25°C trong mét binh do 6 dan aien'so duge la 4579. Biét d6 dln dién riéng cia dung dich la 0,0028 2".cm". Ding binh nay do 46 d&n dign clia dung dich CaCh, chiva 0,555g CaCl; trong 1 lit dung dich o6 gid tri IA 1050. Tinh hang sé binh dién cure va 46 dln dién durong lugng cla dung dich CaCh. 0,32 mol Giai Véi dung dich KCI ta o6: k =R.x=0,0028 457 = 1,2796 (om) Véi dung dich CaCl, ta 06: k _ 1,2796 Seiei ok S228 20001207 R 1050 aay Néng 46 cla dung.dich CaCl, la: Ch — = ,01 (N voix 9 My) D6 din dig dong tirong otia dung dich CaCl, durge tinh theo céng thiro: 1000xx _ 1000x0,00122 c 0,01 A = 122 (om®. Q7.dig") Vi du 7. 86 din dién duong Iwong gidi han cla axit propionic (C:HsCOOH) & 25° la 985,6.2".sig".cm*. Héng sé phan ly cua acid nay [a 2,84.108.Tinh 46°dn dién duong wong cla dung dich acid propioni-0,05M 6 cing nhiét 46. Giai Dung dich acid propionic la mét chat dién ly yéu nén: 2,384.10 =0,0216 0,05 fx Ma: 0. = 2 => =a, =0,0216.385,6 = 8,34cm?.2*.dig” Vay a6 dn dién dong long clia dung dich la: A= 8,34.cm?.2" dig" Vi dy 8. 88 d&n dién dong lung cla NH,CI trong dung dich vo cling long [A 149,7 Q".dig".cm’. Linh 6 ion cia OH" [a 198 cla Cr la 76,3 Q".dig'.cm?. Tinh 46 d&n dién gidi han cla dung dich NH,OH. Giai Taco: 2. d, +2, so(NH CH) Daz % decry 122 a =149,7 -76,6 = 73,4 (om?.2".dlg") ‘+0(NH), 9 dn dién duong long gidi han ola NH,OH [a: Regex = gon) + raoyr) = 734 + 198 = 271,4em?.2".dlg* gi Vi dy 9. Bign tro cla dung dich KNO, 0,01N la 423 @, hng s6 binh ign oye la 0,5 om", Xéc dinh do dan dién riéng, 46 dan dién €vong lugng va 6 phan ly cia dung dich, biét linh 46 ion cla NOs’ va K* Han lugt Ia 71,4 va 73,4 2" dig*.cm*. Giai D6 dan dign riéng cla dung dich KNOs: K _ 05 _ 4 482.10° Q'.cm" R 423 6 dan dién duong lwong: -3 Be 1000.x 7 1000.1,182.10% _, 18,20m?.Q".dig* Cis op 2001 Ta cé: Negros) = Irgee) + eagosy = 73:4 + 71,4 =144,80m?.2" dig" ‘DO dién ly o la: Nhu vay 46 dién ly cla dung dich la 81,63% Vi dy 10. Xac dinh néng 6 cia dung dich HCI néu ding dung dich NaOH 8N 8 chudn 46 100m! dung dich HCI bang phuong phaép chudn 46 dan dién thé thi két qua thu dugc la: Vwaou (mil) 0,32 0,60 1,56 2,00 2,34 x(2.om.10%) | 3,2 | 256 | 1,64 | 238 | 2,96 123 Gidi Ta xéc dinh diém twong duong cia phép chudn d6 dién thé bang sy thay adi dét ngét cla 9 dn dign riéng. Tr bang sé ligu thi diém twong durong chinh 1a diém 6 thé tich NaOH bing 1,56ml. Ta tinh dug néng 46 iia dung dich HCI: Cea N ,,, = Caso Wnaon _ Hct V. Hel 124 CHUONG 2 PIN VA DIEN CUC 2.1. Dai cwong 2.4.4. Pin dign héa Héa nang cila cdc phan tng oxy héa Khir c6 thé chuyén thanh nhiét nang hay dién nang tuy thuée vao phurong phép tién hanh phan tng. Thy vay, ching ta hay xét vi du cy thé dya trén phan tng oxy héa Khir sau day: Zn + CuSQ, = ZnSO, + Cu Néu phan tng nay duge tién hanh theo phyong phdp théng thwong bang cdch nhuing thanh kém vao dung dich CuSO,, nghia la cho chat khir va chat oxy héa tip xc tre tiép véi nhau, thi héa nang cla phan Wng sé chuyén thanh nhiét nang, phan tng phat ra mét lugng nhiét tiéu chudn [a -51,82 keal. Trong trréng hop nay cdc qué trinh oxy héa va khi sé xay ra 6 cing mét noi va electron sé chuyén trurc tiép tir chat khir Zn sang chat oxy héa CuSO,. Nhung néu phan tng trén lai dugc thyc hién cach khac, trong dung cu dac bit 8 cho cdc chat Zn va CuSO, khéng tiép xtc tre tiép véi nhau, cdc qué trinh oxy héa kém va Khir déng xay ra & hai noi cach nhau trong khéng gian va cdc electron chuyén tir Zn sang Cu’ khéng tryc tiép ma qua day dan kim loai, thi trong truéng hop nay hda nang cla phan Ung sé chuyén thanh dién nang, cé mét ding ~ dién xuat hién chay qua day dan. Dung cu dac biét ndi trén goi la nguyén t6 Ganvanic hay pin ign hoa, Nhu vay nguyén t6 Ganvanic la thiét bi cho phép thu duc dién nang dua trén phan tng oxy hoa khir xdy ra trong nd. 125 Nguyén t6 Ganvanic c6 c4u tao don gian: gdm 2 dién cye néi véi nhau bang soi day dan kim loai, trong 46 dién cue la hé théng gdm thanh kim loai nhiing trong dung dich muéi chwa cation ctia nd. Hé théng nguyén té Ganvanic nh vay lam cho phan (eng oxy hoa khir xy ra trong né bi phan chia thanh 2 qué trinh oxy héa va kht?, méi qué trinh din ra & mét dién cye va electron sé due chuyén tir chat khir sang chat oxy héa theo day dan kim loai (mach ngoai). Bé hiéu rd duge cdu tao, hoat déng cia nguyén t6 ganvanic va ign cyc ching ta xét nguyén t6 ganvanic dién hinh la pin déng - kém, c6 so dé trinh bay trén hinh 2.1. Voumeter + 4.40 .V cu 2n Of 20 cu 40.94 Zn —> Bn 20 + O76 Hinh 2.1. So dé nguyén t6 Ganvanic Cu - Zn Nguyén t6 duc tao thanh tir hai dién cye kém va dong: dién cye kém gdm thanh Zn nhting vao dung dich ZnSO, va dién ove déng gém thanh Cu nhting vao dung dich CuSO.. Hai dung dich sunfat duge chia trong nhtng dung cy riéng biét va tigp xtic voi nhau bang mét cdu musi dé la éng thiy tinh chtra day dung dich chat dn dién Na,SO,. Hai thanh kém va déng dug néi voi nhau bang day dan kim loai. © din cy kém: do kém hoat d6ng hon déng nén thanh Zn chia nhidu electron hon thanh Cu, vi vay khi déng mach electron sé 126

You might also like