UNIVERZITET U TRAVNIKU UNIVERSITY OF TRAVNIK

FAKULTET ZA MENADŽMENT I TURIZAM FACULTY OF MANAGEMENT AND TOURISM

UNIVERZITET U TRAVNIKU

Fakultet za menadžment i turizam

SEMINARSKI RAD

IZ JAVNIH FINANSIJA

TEMA: PRIRODA I KARAKTER JAVNIH PRIHODA

Mentor Student
Prof.dr.Zijad Njuhović Senada Adilović, Sanela Ugarak
SADRŽAJ

1. UVOD.............................................................................................................3

2. PRIRODA I KARAKTER JAVNI PRIHODA..............................................................4

2.1 Pojam javnih prihoda

3. KLASIFIKACIJA JAVNIH PRIHODA........................................................................5

3.1 Redovni i vanredni prihodi........................................................................6
3.2 Javno-pravni i privatno-pravni prihodi......................................................6
3.3 Originalni i izvedeni prihodi......................................................................6
3.4 Prihodi od stanovništva i pravnih lica........................................................7
3.5 Povratni i nepovratni prihodi....................................................................7
3.6 Namenski i nenamenski prihodi................................................................7
3.7 Prihodi u novcu i prihodi u naturi..............................................................8
3.8 Prihodi centralne i lokalne vlasti...............................................................8
3.9 Katastarski i tarifni....................................................................................8

4.

POREZI............................................................................................................9,10

4.1 Principi oporezivanja.....................................................................10,11,12

4.2 Elementi oporezivanja...................................................................12,13,14
4.3 Poreski sistem...............................................................................14,15,16

5. ZAKLJUČAK.......................................................................................................17

6.

LITERATURA.......................................................................................................18

Page | 2
 1. UVOD

Pod javnim ili društvenim prihodima podrazumjevamo sva ona novčana sredstva koja služe
društvenoj zajednici za podmirenje (pokriće) javnih ili društvenih rashoda. Prema tome, da bi
organi društveno-političkih zajednica mogli da funkcionišu i da obavljaju svoje funkcije,oni
moraju da raspolažu određenim novčanim sredstvima-prihodima. Dok su se ranije ovi prihodi
javljali u naturalnom obliku dotle se oni u savremenoj privredi, gdje vladaju robno-novčani
odnosi, javljaju isključivo u novcu.

Država, kao i ostale društveno-političke zajednice, mogu da ostvare svoje prihode na razne
načine. To zavisi u velikoj mjeri od produkcionih odnosa prema kojima se određuje i karakter
javnih prihoda. Osnovni oblici javnih prihoda u savremenoj finansijskoj teoriji su porezi,
takse, carine, parafiskaliteti i dr. Javni prihodi imaju javno-pravni karakter i služe za
pokrivanje javnih rashoda, odnosno finansiranje javnih potreba.Važne karakteristike javnih
prihoda su njihova obaveznost utvrđena na osnovu ustava i zakona, i njihov netržišni karakter.

Page | 3
 2. PRIRODA I KARAKTER JAVNIH PRIHODA
2.1 Pojam javnih prihoda

Javni prihodi su novčana državna sredstva za finansiranje opštih i zajedničkih potreba.Na

visinu i strukturu javnih prihoda djeluju raznovrsni politički, socijalni, ekonomski i drugi
faktori u pojedinim zemljama. Javni prihodi se pretežno formiraju putem raspodjele i
preraspodjele nacionalnog dohodka. Klasična teorija je poreze, takse i prihode od javne
imovine posmatrala kao normalne, redovne, javne prihode, kojima treba pokrivati redovne
javne rashode. Savremena finansijska teorija pored klasičnih javnih prihoda i jani dug, emisiju
novca i druge oblike javnih prihoda, prihvata kao normalne, redovne javne prihode1.

Savremena teorija daje prednost klasičnim oblicima javnih prihoda, posebno porezu kao
osnovnom obliku javnih prihoda, a javni dug, emisiju novca i dr. po pravilu koristi kao
dopunske javne prihode, koji služe za pokrivanje javnih rashoda i ostvarenje ciljeva fiskalne i
ekonomske politike u različitim fazama privrednih ciklusa. Javni dug postaje redovan izvor
javnih prihoda modernih država. Uvođenju ekonomske i finansijske politike, savremena
država nastoji da uskladi realan rast javnih prihoda sa rastom nacionalnog dohodka i
društvenog proizvoda. Na visinu i strukturu javnih prihoda utječu javne funkcije, ekonomska
moć države i konkretni ekonomski odnosi.

Javni prihodi se koriste za finansiranje raznovrsnih državnih aktivnosti. Javni prihodi se

izražavaju u novcu i služe za pokrivanje troškova opšteg karaktera u jednogodišnjem periodu.
Državni ili javni prihodi se razlikuju od privatnih prihoda, odnosno, prihoda fizičkih lica i
prihoda pravnih lica. Javni prihodi su u funkciji ostvarivanja ciljeva politike državnih i drugih
upravnih organa. Oni su značajna osnovna institucija državnih finansija. Proširivanjem
državnih aktivnosti, povećavaju se potrebe za raznim oblicima javnih prihoda2.

Dakle, sistem javnih prihoda predstavlja skup raznovrsnih instrumenata i izvora koje koristi
država za finansiranje javnih potreba. Javni prihodi se ostvaruju na osnovu oporezivanja,

1
Jelčić, B. (1997), Javne finansije, Informator, Zagreb
2
Veselica,V.(1995).,Financijski sustav u ekonomiji, Inžinjerski biro dal., Zagreb

Page | 4
prihoda javnih preduzeća, upotrebe državne imovine, naknada za usluge državnih organa,
javnog duga i dr.

3. KLASIFIKACIJA JAVNIH PRIHODA

Podjela javnih prihoda vrši se na osnovu različitih kriterijuma. Cilj joj je podjela na osnovu
izvjesnih specifičnih osobina kako bi se moglo pristupiti lakše proučavanju javnih prihoda. I
pored znatnih razlika koje postoje u finansijskoj teoriji, pri klasifikaciji javnih prihoda većina
zemalja prihvatila je sljedeću podjelu prihoda:

 Redovni i vanredni javni prihodi,

 Javno-pravni i privatno-pravni prihodi,
 Originalni i izvedeni (derivatni) prihodi,
 Prihodi od stanovništva i pravnih lica,
 Povratni i nepovratni prihodi,
 Namjenski i nenamjenski prihodi,
 Prihodi u novcu i prihodi u naturi,
 Prihodi centralne i lokalne vlasti
 Katastarski i tarifni prihodi
 Porezi

Page | 5
 3.1 Redovni i vanredni prihodi

Na osnovu kriterijuma vremena, javni prihodi se djele na redovne i vanredne.

Redovni prihodi se ubiraju kontinuirano svake godine iz ekonomskih izvora koji se redovno
obnavljaju. Ovi javni prihodi služe za finansiranje redovnih javnih rashoda. Redovni javni
prihodi su porezi, takse i dr. Na osnovu redovnih javnih prihoda se formiraju i rezervni
fondovi za neplanirane javne potrebe.
Vanredni javni prihodi se ne pojavljuju kontinuirano u budžetu, već povremeno radi
finansiranja vanrednih javnih potreba-vanredni porezi, javni zajmovi, reparacije i sl. U
modernim finansijama je prisutno sve veće korištenje ovih prihoda, posebno javnog duga, kao
instrumenta državne intervencije3.

3.2 Javno-pravni i privatno –pravni prihodi

Kriterijum za ovu podjelu javnih prihoda je imovinsko-pravna razlika između njihovih izvora.
Javno-pravni prihodi su javni prihodi iz dodataka i imovine fizičkih i pravnih lica. Javno-
pravne, odnosno fiskalne prihode, država ubira prisilnim putem na osnovu svog fiskalnog
suvereniteta. Osnovno obilježje fiskalnih prihoda je njihov dažbinski karakter, odnosno
prinuda i obaveznost u uvođenju i ubiranju prihoda. Obveznik poreskih prihoda ne dobija
direktnu protiv-naknadu na osnovu plaćenih obaveza. Plaćanje takse je povezano sa
direktnom protivnaknadom upravnog organa. Privatno-pravni prihodi su oni koje država i
druga javna tjela ostvaruju iz sopstvenih privrednih preduzeća ili iz svoje imovine4.

3.3 Originalni i izvedeni prihodi

Kriterijum ove podjele javnih prihoda je sticanje prava na javne prihode u odnosu na
obveznike i nosioce dohodka. Originalne ili izvorne prihode država ostvaruje na osnovu prava
vlasništva i sopstvene ekonomske aktivnosti. Pozicija države u ostvarenju originalnih prihoda
je različita od položaja ostalih ekonomskih objekata. Izvedeni javni prihodi su oni koje država

3
Rosen,S.H. (1999), Javne finansije, Institut za javne finansije, Zagreb
4
Rosen,S.H. (1999), Javne finansije, Institut za javne finansije, Zagreb

Page | 6
ubira silom zakona od svojih građana, oporezivanjem dohodka fizičkih i pravnih lica5.

3.4 Prihodi od stanovništva i pravnih lica

Kriterijum ove značajne podjele su subjekti od kojih se ubira javni prihod. Prihodi od
stanovništva predstavljaju prihode koje plaćaju građani iz sopstvene imovine ili dohodka za
finansiranje javnih potreba. Prihodi od stanovništva su porez iz ličnog dohodka od vršenja
različitih djelatnosti, porez na prihod od imovine i imovinska prava, porez na prihod od
zarada, takse, doprinosi i dr.
Prihodi od pravnih lica se ubiraju od privrednih preduzeća, zadruga, finansijskih institucija i
dr. Ovi javni prihodi za finansiranje javnih potreba se prikupljaju na osnovu zakonskih
propisa i dogovornih obaveza. Obveznici prihoda od pravnih lica su preduzeća i preduzetnici,
koji ih plaćaju iz ostvarenog dohodka ili ukupnog prihoda6.

3.5 Povratni i nepovratni prihodi

Javni prihodi, po pravilu, imaju bespovratni karakter. Obveznici plaćanja javnih prihoda
imaju srazmjernu korist u njihovom trošenju za finansiranje javnih potreba. Nepovratni javni
prihodi se ne vraćaju njihovim obveznicima.
Povratni javni prihodi su dogovorni ili prinudni javni zajmovi. Poslje određenog vremenskog
perioda država ima obavezu da vrati ove prihode njihovim obveznicima sa pripadajućom
kamatom. U strukturi javnih prihoda savremenih država povratni prihodi imaju značajnu
ulogu7.

3.6 Namjenski i nenamjenski prihodi

Namjenski prihodi su državni prihodi sa unaprijed utvđenim namjenama. Ovi javni prihodi
imaju tačno utvrđenu namjenu trošenja sredstava. U modernim finansijama prisutna je
tendencija jačanja uloge namjenskih javnih prihoda.

5
Jelčić, B. (1997) , Javne finansije, Informator, Zagreb

6
Uvod u javne finansije, 2008, Preuzeto s interneta
7
Van Horne, J.C. (1993),Financijsko upravljanje i politika, MATE, Zagreb

Page | 7
Nenamjenski prihodi se koriste za podmirenje raznovrsnih javnih potreba bez unaprijed
utvrđene namjene. Javni prihodi su pretežno nenamjenskog karaktera8.
3.7 Prihodi u novcu i prihodi u naturi

Javni prihodi se u savremenim finansijama na osnovu poreza, doprinosa, taksa, javnog zajma i
dr. ubiraju po pravilu u novcu. Javni prihodi u naturi su nasljeđe i pokloni od fizičkih i
pravnih lica i pojedine obaveze plaćanja u naturi.9

3.8 Prihodi centralne i lokalne vlasti

Na osnovu ove podjele razlikujemo javne prihode teritorijalnih jedinica kao što su, federacije,
regioni, opštine i dr. Ova podjela je jako značajna kako zbog finansijsko-tehničkog karaktera,
tako i zbog osjetljivosti i složenosti političkih i ekonomskih odnosa između teritorijalnih
jedinica.10

3.9 Katastarski i tarifni

Na osnovu kriterijuma tehnike prikupljanja poreza, razlikujemo katastarske i tarifne poreze.

Katastarski porezi se određuju na osnovu objektivnih podataka iz javnih katastarskih knjiga.
Tarifni porezi se zasnivaju na unaprijed nepredviđenim podacima o uvozu, proizvodnji i dr.
Tarifni porezi se naplaćuju po poreskoj tarifi11.

8
Van Horne, J.C. (1993),Financijsko upravljanje i politika, MATE, Zagreb

9
Veselica,V.(1995).,Financijski sustav u ekonomiji, Inžinjerski biro dal., Zagreb

10
Rosen S.H. (1999), Javne finansije, Institut za javne finansije, Zagreb

11
Rosen S.H. (1999), Javne finansije, Institut za javne finansije, Zagreb

Page | 8
 4. POREZI

Svakoj državi za zadovoljenje zajedničkih potreba bilo da su opšte ili kolektivne potrebna su
odgovarajuća materijalna sredstva. Ova sredstva mogu se pribavljati na različite načine i
mogu se crpjeti iz različitih izvora. Kao osnovni i najznačajniji izvor prihoda u skoro svakoj
zemlji javljaju se porezi. Moderna država je u suštini poreska država, koja preko poreza
preraspodjeljuje veliki dio nacionalnog dohodtka i na osnovu raznovrsnih efekata
oporezivanja ,ostvaruje ciljeve fiskalne, socijalne, ekonomske i razvojne politike.

Kroz historiju su se mjenjali načini i oblici ispoljavanja poreza, ali se porez uvijek javljao.
Porez je u antičko doba predstavljao prisilno davanje, dok se u feudalizmu porez posmatra
kao poklon ili pomoć. Porez je obaveza koju poreski obveznici plaćaju državi bez ikakve
neposredne nadoknade. To je dio dohodka koji zajednica oduzima na osnovu svog državnog
odnosno finansijskog suvereniteta. Država to čini u cilju prikupljanja sredstava za
podmirivanje kolektivnih potreba. Poreska obaveza ne može se izbjeći, jer je plaćanje poreza
opšta obaveza koja ne zavisi od dobre volje građana, nego se zasniva na zakonskoj snazi, jer
ako poreski obveznik neplati porez izvršiće se prinudna naplata12.

Karakteristika poreza je u tome što plaćanje poreza ne daje pravo, ni na kakvu neposrednu
protivnaknadu licu koje plati porez. Istina, poreski obveznik koristi javne službe, javna dobra
u opštoj upotrebi i druge uslove koje mu pruža zajednica, ali to korištenje ne zavisi od visine
poreza, niti uopšte od plaćanja poreza.

Osnovne karakteristike poreza kao najvažnijeg oblika janih prihoda su prinudnost davanja,
davanje bez direktne protivnaknade, davanje iz dohodka, rjeđe iz imovine, naplata u novcu13.
Poreska obaveza proističe iz pripadnosti jednoj državi, jer porez pod određenim uslovima
plaćaju i strani državljani, izuzev diplomatskih predstavnika na bazi reciprociteta.
12
Uvod u javne finansije, 2008, Preuzeto s interneta
13
Rosen S.H. (1999), Javne finansije, Institut za javne finansije, Zagreb

Page | 9
Prinudno davanje je prva karakteristika poreza jer porez uvodi država na osnovu svog
finansijskog suvereniteta. Poreski obveznici po zakonskim propisima moraju izvršiti svoje
obaveze u određenom roku.

Davanje bez direktne protivnaknade je druga karakteristika poreza. Porezi predstavljaju

davanje iz dohodka, a rjeđe iz imovine. U savremenim finansijama naplata poreza se vrši u
novcu, a samo izuzetno u naturi14.

U savremenoj državi svi poreski prihodi slivaju se u zajednički budžet i koriste za podmirenje
kolektivnih potreba. Sredstva prikupljena iz pojedinih vrsta poreza nemaju namjenski
karakter, pa moderna država nije obavezna da objašnjava poreskom obvezniku u koju će
svrhu da koristi porez.

U toku istorijskog razvitka društva ciljevi oporezivanja su se menjali. U raznim društveno-

ekonomskim formacijama za objašnjavanje ciljeva oporezivanja uzimali su se razni elementi i
služili su različiti kriterijumi.

Dugo vremena se smatralo da je oporezivanje jedan od glavnih instrumenata pomoću koga

javna vlast obezbjeđuje svoje prihode. Prema tome cilj oporezivanja bio bi obezbjeđenje
finansijskih sredstava državi i drugim javnim tjelima za finansiranje njihovih funkcija.

4.1 Principi oporezivanja

Oporezivanje predstavlja oduzimanje jednog dijela dohodka od poreskih obveznika u korist

države i drugih javno-pravnih organa. To je vrlo složen proces i to kako ekonomski i
finansijski tako i socijalni. Proces oporezivanja prouzrokuje razna dejstva. Ona se javljaju već
kod prikupljanja poreza, a isto tako i prlikom trošenja sredstava prikupljenih putem poreza.
Kako oporezivanje znači oduzimanje dijela dohodka ono prouzrokuje izvjesne posljedice koje
se reflektuju na tržištu proizvoda i usluga. Ukoliko je oporezivanje dohodka veće, utoliko se
više smanjuje kupovna moć poreskih obveznika , ali ne treba shvatiti da će doći do
proporcionalnog smanjenja traženja svih roba15.

14
Jelčić, B. (1997) , Javne finansije, Informator, Zagreb

Page | 10
Dejstvo oporezivanja može da bude i pozitivno u odnosu na poreske obveznike. Veći intezitet
oporezivanja može da utječe stimulativno na poreskog obveznika u smislu preduzimanja
mjera u cilju racionalizacije rada i povećane produktivnosti. Na taj način smanjuju se i
ublažuju posljedice poreskog tereta. Svaki građanin je obavezan da državi srazmjerno svojim
sposobnostima i ekonomskim mogućnostima, plaća odgovarajući porez. Poreska obaveza
treba da bude poznata poreskom obvezniku i regulisana zakonskim propisima. Porez treba da
se naplaćuje u najpovoljnijem momentu za poreskog obveznika. Poreska administracija mora
imati najniže troškove. Dovoljnost sredstava podrazumjeva da se preko sistema oporezivanja i
ostalih izvora, obezbjede neophodna sredstva za pokriće javnih rashoda. Po ovom principu
veću važnost imaju ukupni javni prihodi od određenih vrsta prihoda.

Ekonomski principi imaju posebno mjesto u modernim funkcionalnim finansijama, jer porezi,
po pravilu, ne ostvaruju neutralne efekte. Oporezivanjem se djeluje na ekonomski položaj
poreskih obveznika, odnosno, smanjenje njihove kupovne snage. Prema ekonomskim
načelima, metod oporezivanja u jednoj državi treba da bude stabilan, da se vodi računa da on
ne ugrožava egzistenciju zajednice i poreskih obveznika, odnosno da ne unose poremećaj u
normalne privredne procese. Ovo ujedno i znači da porez ne treba da bude visok16.

Ovu grupu poreskih načela čine,princip efikasnosti, princip umjerenosti poreskog opterećenja,
princip izbora poreskog izvora, princip fleksibilnosti, te princip stabilnosti poreskog sistema.
Uvođenje poreza navodi poreske obveznike da promjene svoje ponašanje. Poreski obveznici
preduzimaju mjere da umanje svoju poresku obavezu ili da se te obaveze potpuno oslobode.
Za vođenje uspješne poreske politike važno je ispoštovati princip umjerenosti poreza u
pogledu visine opterećenja koje pogađa obveznike. Ovaj princip oporezivanja nalaže da
porezi ne budu previsoki, jer ako obveznik smatra da nisu umjereni, to će utjecati nepovoljno
na njegovu volju za rad i razvijanje djelatnosti kojom se bavi17.

Danas se smatra da se ravnopravnost u oporezivanju postiže primjenom neposrednih poreza i

15
Prof.dr. Zijad Njuhović, Šain mr Željko,(2003), Poslovne finansije-teorija i praktična primjena, Sarajevo

16
Prof.dr. Zijad Njuhović, Šain mr Željko,(2003), Poslovne finansije-teorija i praktična primjena, Sarajevo

17
Rosen,S.H. (1999), Javne finansije, Institut za javne finansije, Zagreb

Page | 11
progresivnim poreskim stopama. Pri utvrđivanju poreske politike vodi se računa o tome da
porezi budu pravedni.
Pravednim se smatra ono oporezivanje koje je opšte i ravnomjerno raspoređeno na sve
poreske obveznike. Pravednost pri oporezivanju predviđa da se porezi moraju plaćati prema
opštim objektivnim pravilima koja se smatraju razumno pravednim, i smatra se da bi poreze
trebalo plaćati prema koristi koju obveznici imaju od poreza. Iako je ovo shvatanje
oporezivanja zanimljivo, ono je u praksi vrlo teško sprovodljivo.

Mnogo je prihvatljivije drugo shvatanje prema kojem bi porez trebalo plaćati u zavisnosti od
mogućnosti plaćanja koje ima poreski obveznik. To znači da poreski obveznici sa istom
platežnom moći treba da plaćaju isti porez, kao i da se poreski različito tretiraju obveznici koji
imaju različitu platežnu moć. Platežna moć proističe iz ekonomske snage poreskih obveznika,
a mjeri se dohodkom, imovinom ili potrošnjom. Jako bitna karakteristika oporezivanja je i ta
da odredbe poreskih zakona treba da budu jasne i precizne. Zakonske formulacije treba da
budu jasne u toj mjeri da ih može razumjeti i obveznik koji nema posebno obrazovanje18.

4.2 Elementi oporezivanja

S obzirom da je porez jedna veoma složena kategorija vezana za čitav niz ekonomskih,
političkih, finansijskih, socijalnih, etičkih i drugih momenata, javlja se potreba za njegovo
raščlanjavanje na određene elemente. Na taj način lakše je sagledati složenu poresku
problematiku. U tom cilju postoje određeni elementi oporezivanja,kao što slijedi:
-Predmet na koji se porez plaća
-Lice koje plaća porez-poreski obveznik
-Osnovica za obračunavanje poreza i
-Poreska stopa

Predmet oporezivanja- je ekonomsko faktično stanje koje služi kao povod zakonodavcu za
razrezivanje nekog konkretnog poreskog oblika19. Kao predmet oporezivanja služe najčešće
imovina, dohodak i promet. Imovina predstavlja izvjesnu svojinu na stvarima ili pravima.

18
Uvod u javne finansije, 2008, Preuzeto s interneta
19
Van Horne, J.C. (1993),Financijsko upravljanje i politika, MATE, Zagreb

Page | 12
Dohodak se ostvaruje zajedničkim i ličnim radom, vršenjem i obavljanjem prometa. Predmet
oporezivanja mogu da budu i razne poslovne transakcije-berzanski poslovi, nasljeđa, i dr.

Poreski obveznik- je fizičko ili pravno lice koje posjeduje imovinu, ostvaruje dohodak i
obavlja promet, a koji je zakonom određen kao poreski obveznik. Kao poreski obveznici
javljaju se građani, radne organizacije, pa i određene ustanove. Poreski obveznik ne mora
uvijek da vrši sam uplatu poreza. Često poreski propisi predviđaju da umjesto poreskog
obveznika porez uplati neko drugo lice. Tako, na primjer, kad privatne zanatlije obavljaju
usluge na koje se plaća porez na promet, dužno je lice kome je izvršena usluga da prilikom
isplate računa obustavi odgovarajući porez na promet i da ga uplati preko banke u korist
državne kase. Tako se pored poreskog obveznika javlja i poreski platilac. Poreski platilac je
lice koje stvarno plaća porez bez obzira da li je poreski obveznik ili ne.
Poreski destinator, je ono lice fizičko ili pravno koje zaista plaća porez i snosi poreski teret.
Poreski destinator se javlja u slučajevima prevaljivanja poreza od strane poreskih platilaca na
druga lica. Tako, na primjer, kad proizvođači ukalkulišu porez u prodajnu cjenu proizvoda ili
cjenu usluga, poreski obveznik prevaljuje porez na kupca proizvoda ili korisnika usluga.
Kupac robe ili korisnik usluge je u tom slučaju poreski destinator20.

Poreska osnovica je baza na koju se primjenjuje određena poreska stopa u cilju

obračunavanja poreza. Kao poreska osnovica mogu da služe imovina,dohodak, prinos itd.
Poreski obveznici mogu da budu pojedinci ili domaćinstva. Poreska osnovica zavisi od
poreskog sistema koji je usvojen u određenoj društvenoj zajednici. Regulisana je propisima
kojima se uvode određene vrste poreza. Kao osnovica doprinosa na dohodak iz poljoprivrede
služi katastarski prihod u jednoj godini ili kod samostalnih zanimanja prihod ostvaren za
godinu dana. Poresku osnovicu dužan je da utvrdi u svakom pojedinom slučaju poreski organ.
On to vrši na osnovu prijave poreskog obveznika i drugih elemenata. Poreska osnovica je
često istovjetna sa predmetom oporezivanja kod neposrednih poreza21.

Poreska stopa. Pored poreskog obveznika i poreske osnovice, poreska stopa predstavlja jedan
od bitnih elemenata pri razrezivanju poreza. Ona predstavlja veličinu poreskog tereta

20
Veselica,V.(1995).,Financijski sustav u ekonomiji, Inžinjerski biro dal., Zagreb

21
Jelčić, B. (1997) , Javne finansije, Informator, Zagreb

Page | 13
izraženog, po pravilu u procentu od poreske osnovice. Poreska stopa može da bude
proporcionalna i progresivna22.
Proporcionalna stopa nije u zavisnosti od veličine dohodka ili imovine koji se oporezuju, ona
je opšta i uvijek ista. Progresivna stopa raste sa povećanjem poreske osnovice, ona može da
raste blaže ili oštrije sa porastom osnovice. Znači, da je promjenljiva. Uporedo sa povećanjem
obima dohodka ili imovine kao poreske osnovice raste i poreska stopa. Na određenom nivou
veličine dohodka ili imovine prestaje porast progresivne stope. Apsolutna progresivnost bila
bi neophodna, nerealna pa čak i apsurdna jer bi suviše visoka poreska stopa paralisala
zainteresovanost poreskog obveznika i utjecala bi destimulativno na njegovu djelatnost.

4.3 Poreski sistem

Poreski sistem je skup zakonskih propisa, normi i poreskih oblika jedne zemlje u određenom
vremenskom periodu. Poreski sistem predstavlja dio ekonomskog sistema preko koga država
ostvaruje fiskalne, socijalne , ekonomske i razvojne ciljeve23. Politika korištenja poreskih
instrumenata radi realizacije javnih ciljeva predstavlja poresku politiku jedne zemlje. Poreski
sistem je institucionalna osnova i instrument poreske politike preko koje se djeluje na
preraspodjelu dohodka, privrednu stabilnost i razvoj. Poreski sistem je rezultat historijskog i
društveno-ekonomskog razvoja. Kroz poreski sistem kao dio fiskalnog sistema održava se
političko i društveno-ekonomsko uređenje.

Poreski sistem može da se sastoji iz jednog poreskog oblika –poreski monizam ili više
poreskih oblika-poreski pluralizam.

Poreski monizam- sistem koji predviđa samo jedan,jedinstven porez. Poreski monizam u
praksi nije moguće ostvariti, pa se u savremenim poreskim sistemima primjenjuje poreski
pluralizam. Ovaj sistem sadrži više instrumenata i poreskih oblika. U sistemu pluralizma i
više poreskih oblika lako je sprovoditi elastičniju politiku stimulacije određene grane, oblasti,
djelatnosti, već prema potrebama društveno-ekonomskog razvoja. Ovu grupu poreza čine dve
velike skupine direktnih (porez na imovinu, porez na dohodke, porez na prinos na kapital) i
indirektnih poreza (porez na promet,carine, trošarine, monopolski porezi )24.
22
Rosen,S.H. (1999), Javne finansije,Institut za javne finansije, Zagreb
23
Jelčić, B. (1997) , Javne finansije, Informator, Zagreb

24
Jelčić, B. (1997) , Javne finansije, Informator, Zagreb

Page | 14
Sistem oporezivanja se razlikuje od jedne do druge države zbog primjene različitih poreskih
instrumenata. Poreski propisi se razlikuju kako u pogledu ciljeva, tako i u načinu zahvatanja
ekonomske snage obveznika. Najvažnije ekonomsko pitanje u jednom privrednom sistemu je
u suštini, kako utvrditi ekonomsku snagu obveznika.

Poreski sistemi savremenih država međusobno se razlikuju ne samo u odnosu na sastavne

elemente, nego i u pogledu učešća pojedinih poreskih oblika u strukturi javnih prihoda
fiskalnog karaktera. Navedene razlike nastaju zbog različitih faktora, od kojih su najvažniji
sljedeći 25:
Razvijenost privrede- u razvijeni zemljama veće učešće u strukturi javnih prihoda imaju
porez na dohodak i porez na imovinu, s obzirom na visok dohodak po glavi stanovnika.
Učešće ovih poreskih oblika u manje razvijenim zemljama je znatno niže. U ovim zemljama
veće učešće imaju porezi koji pogađaju potrošnju, odnosno porez na promet i akcize.
Društveno-ekonomsko uređenje-u zemljama sa razvijenim tržišnim privredama poreska
politika se vodi na način da se obezbjedi optimalnost u ostvarivanju alokativnih ciljeva.U
nerazvijenim tržišnim privredama kod oporezivanja prometa propisan je veliki broj različitih
poreskih stopa, kao i brojna poreska oslobođenja. Udio poreza koji se prikupi od stanovništva
uglavnom je beznačajan.
Fleksibilnost pojedinih poreza-uz predpostavku da se poreske stope i poreske olakšice ne
mjenjaju, na promjene u strukturi poreskog sistema utječu promjene u privrednim kretanjima,
u uslovima inflacije koja se u većoj ili manjoj mjeri javlja u većini zemalja.
Struktura radne snage- najefikasniji mehanizam za naplatu poreza na dohodak fizičkih
lica je naplata ovog poreza u momentu isplate, odnosno po odbitku. Međutim ,to nije moguće
kad veliki broj lica obavlja samostalno svoju djelatnost, i u tom slučaju porez plaća na osnovu
rješenja nadležnog poreskog organa. U zemljama gdje je veći udio lica koja samostalno
obavljaju djelatnost, udio poreza na dohodak fizičkih lica je relativno manji.
Stepen otvorenosti ekonomije- u zemljama koje nastoje da ostvare što veće učešće
spoljnotrgovinskog sektora u društvenom proizvodu vodi se računa o poreskom sistemu, i to u
smislu uvođenja poreskih oblika koji će pospješivati izvoz.

25
Rosen S.H. (1999), Javne finansije, Institut za javne finansije, Zagreb

Page | 15
U finansijskoj teoriji postoji dilema kod oporezivanja dohodka fizičkih lica po pitanju
određivanja poreskog obveznika. Nime, postavlja se pitanje da li je to pojedinac, ili zajednica
kojoj pripada, porodica, brak ili domaćinstvo. Različiti su odgovori na ovo pitanje. Poreskim
propisima naše zemlje kao poreski obveznik određen je pojedinac, odnosno, primenjuje se
individualno oporezivanje. U ovom slučaju pružaju se poreske olakšice za bračnog druga i
izdržavane članove porodice. Sistem ovakvog načina oporezivanja je administrativno
jednostavniji od zajedničkog oporezivanja, pa se može primjetiti tendencija širenja njegove
primjene26.

Sistem zajedničkog oporezivanja podrazumjeva oporezivanje zajedničkog dohodka svih

članova unutar porodice, supružnika ili članova domaćinstva, u zavisnosti od toga o kakvoj je
zajednici riječ. U zemljama u kojima se primjenjuje zajedničko oporezivanje, takođe se
pružaju određene olakšice kojima se nastoji da se ublaži dejstvo poreske progresije na
zajednički dohodak. Olakšice se pružaju u vidu odbitka od dohodka ili poreskog kredita.

U savremenim fiskalnim sistemima nema dileme da dobit pravnih lica treba oporezivati
zasebnim porezom. Ovo iz razloga što je u društvima kapitala koncentrisana velika
ekonomska snaga koja je nezavisna od ekonomske snage akcionara. Ako su akcionari fizička
lica, dohodak koji je propisan njima oporezuje se porezom na dohodak, dok se dobit
akcionara-pravnih lica oporezuje porezom na dobit. Ovim načinom oporezivanja, dividende,
odnosno udjeli, dvostruko su oporezovani, prvi put na nivou društva porezom na dobit, i drugi
put na nivou akcionara-porezom na dohodak fizičkih lica kao prihod od kapitala27.

5. ZAKLJUČAK

26
Rosen S.H. (1999), Javne finansije, Institut za javne finansije, Zagreb

27
Veselica,V.(1995).,Financijski sustav u ekonomiji, Inžinjerski biro dal., Zagreb

Page | 16
U pojedinim finansijama porezi su glavni izvor javnih prihoda i najznačajniji instrument
fiskalne, socijalne, ekonomske i razvojne politike. U funkcionisanju finansijskog i privrednog
sistema, prisutna su raznovrsna i složena dejstva oporezivanja. Porezi postaju snažan
instrument preraspodjele nacionalnog dohodka. Fiskalna presija utječe na otklanjanje
socijalno-ekonomskih razlika. Porezima se djeluje na izmjenu privredne strukture, odnosno,
na razvoj određenih grana i grupacija, razmještaj privrednih kapaciteta, zaposlenosti, cjene i
dr. Savremena država porezima utječe na potrošnju, štednju, investiciije, uravnoteženje
trgovinskog i platnog bilansa. Mjere poreske politike utječu na integraciju preduzeća,
tehničko tehnološki progres, obezbjeđenje sredstava za potrebe razvoja i dr. Savremene teorije
odbacuju tezu liberalizma o neprihvatljivosti mješanja države u regulisanje privrednih tokova.
Državna intervencija je neophodna u ekonomskim odnosima između privrednih subjekata,
radi korekture u sticanju dohotka i posticaja za privredni razvoj zemlje. Oporezivanjem se
zahvata ekstradobit, odnosno različiti rentni oblici koji su rezultat eksternih faktora. Mjere
poreske politike se usmjeravaju ka efikasnijem ostvarivanju programa razvoja.

Ekonomska stabilnost se obezbeđuje preko instrumenata ugrađenih, automatskih stabilizatora.

Ovi instrumenti automatski reaguju na poremećanje ekonomske ravnoteže i promjene bruto
proizvoda, i doprinose stabilizaciji. Promjene poreskih stopa i poreske olakšice postaju
instrument diskrecione poreske i budžetske politike. Poreska politika je dio ekonomske i
socijalne politike. Ona obuhvata usklađeno djelovanje državnih institucija kroz ubiranje
javnih prihoda na raspodjelu, razmjenu, potrošnju i proizvodnju u određenom nacionalnom
prostoru i vremenu u skladu sa društveno prihvatljivim ciljevima i zadacima. U našoj zemlji,
subjekti poreske politike se javljaju od nivoa federacije do nivoa opština. Mjere poreske
politike oslanjaju se na poreski sistem pod kojim se podrazumjevaju sve vrste poreza,
doprinosa i drugih davanja koja čine javne prihode sa jedne i sve oblike javnih rashoda i
propise koji ih uređuju sa druge strane.

6. LITERATURA

Page | 17
  Jelčić, B. (1997) , Javne finansije, Informator, Zagreb

 Prof.dr. Zijad Njuhović, Šain mr Željko,(2003), Poslovne finansije-teorija i praktična

primjena, Sarajevo

 Rosen,S.H. (1999), Javne finansije, Institut za javne finansije, Zagreb

 Uvod u javne finansije, 2008, Preuzeto s interneta

 Van Horne, J.C. (1993),Financijsko upravljanje i politika, MATE, Zagreb

 Veselica,V.(1995).,Financijski sustav u ekonomiji, Inžinjerski biro dal., Zagreb

Page | 18