Chuong 6 Ket Cau He Thong Nhien Lieu

Keát caáu heä thoáng nhieân lieäu 80
Chöông 6
KEÁT CAÁU HEÄ THOÁNG NHIEÂN LIEÄU
6.1. HEÄ THOÁNG NHIEÂN LIEÄU ÑOÄNG CÔ XAÊNG SÖÛ DUÏNG CHEÁ HOAØ KHÍ:
6.1.1 Taïo hoãn hôïp khí ñoát trong xy-lanh:
Nhieân lieäu cuûa loaïi ñoäng cô naøy laø xaêng. Noù ñöôïc taïo ñieàu kieän bay hôi vaø hoaø troän vôùi
khoâng khí trong moät boä phaän ñaëc bieät cuûa heä thoáng nhieân lieäu goïi laø boä cheá hoaø khí
(carburetor). Do vaäy, loaïi ñoäng cô naøy coøn coù teân goïi laø ñoäng cô carburetor.
Xaêng laø loaïi nhieân lieäu loûng deã bay hôi coù nguoàn goác töø daàu moû, ñöôïc saûn xuaát baèng
moät trong hai phöông phaùp: chöng caát hoaëc cracking. Phöông phaùp chöng caát daàu moû ñeå laáy
xaêng tuy ñôn giaûn nhöng laïi cho hieäu suaát raát thaáp (khoaûng 15 %). Hieän nay, xaêng ñöôïc saûn
xuaát chuû yeáu baèng phöông phaùp cracking (hieäu suaát 70 %).
Xaêng ñöôïc ñaëc tröng bôûi nhöõng tính chaát cô baûn nhö: khoái löôïng rieâng, khaû naêng sinh
nhieät, khaû naêng bay hôi, khaû naêng choáng kích noå (trò soá Octan).
Xaêng laø thaønh phaàn nheï nhaát trong caùc saûn phaåm cheá töø daàu moû, khoái löôïng rieâng cuûa
xaêng naèm trong khoaûng 0,6  0,78 g/cm3.
Khaû naêng sinh nhieät cuûa xaêng ñöôïc ñaëc tröng löôïng nhieät thu ñöôïc khi ñoát chaùy hoaøn
toaøn 1 kg nhieân lieäu. Caùc loaïi xaêng oâtoâ thöôøng coù khaû naêng sinh nhieät trong khoaûng 44100
ñeán 46200 kJ/kg.
Hieän töôïng kích noå coù theå xaûy ra khi xöû duïng loaïi xaêng khoâng thích hôïp. Baûn chaát cuûa
hieän töôïng naøy nhö sau:
Trong ñieàu kieän bình thöôøng, toác ñoä chaùy cuûa cuûa hoãn hôïp trong xy-lanh vaøo khoaûng 25
 30 m/s vaø aùp suaát trong xy-lanh taêng töø töø. Neáu söû duïng xaêng khoâng thích hôïp thì moät phaàn
nhoû cuûa hoãn hôïp khí chaùy seõ baét löûa vaø lan truyeàn vôùi vaän toác raát lôùn (tôùi 2000 m/s), luùc naø y
aùp suaát trong xy-lanh taêng ñoät ngoät, taùc ñoäng leân piston laøm phaùt ra tieáng goõ ñaëc tröng vaø taïo
neân ñoä rung maïnh trong ñoäng cô. Ñaây chính laø hieän töôïng kích noå, hieän töôïng naøy laøm ñoäng
cô hoaït ñoäng maát oån ñònh, giaûm hieäu suaát, taêng ñoä oàn, taêng nhieät ñoä, gaây maøi moøn nhanh caùc
chi tieát (thaäm chí laøm hoûng caùc chi tieát), ñaëc bieät laø caùc chi tieát trong cô caáu truïc khuyûu thanh
truyeàn.
Caàn phaân bieät hieän töôïng kích noå vôùi tröôøng hôïp baét löûa cuïc boä trong buoàng ñoát tröôùc
khi bu-gi phaùt tia löûa ñieän do ñoäng cô quaù noùng: luùc naøy, taïi moät soá ñieåm trong buoàng ñoát,
muoäi than bò ñoát noùng ñoû trôû thaønh nguoàn ñoát chaùy nhieân lieäu thay cho bu-gi. Hieän töôïng naøy
coù theå nhaän thaáy theo daáu hieäu: sau khi taét Coâng taéc, ñoäng cô vaãn coøn hoaït ñoäng theâm moät
thôøi gian ngaén nöõa. Hieän töôïng naøy coøn coù teân goïi laø hieän töôïng "Dieseling" bôûi vì ñoäng cô
coù theå noå maø khoâng caàn ñaùnh löûa gioáng nhö trong ñoäng cô Diesel.
Ñeå ñaùnh giaù khaû naêng choáng kích noå cuûa ñoäng cô xaêng, ngöôøi ta söû duïng trò soá Octan.
Trò soá naøy caøng lôùn thì khaû naêng choáng kích noå caøng cao. Ñoái vôùi caùc loaïi xaêng oâtoâ trò soá
Octan naèm trong khoaûng töø 68 ñeán 98. Ñoäng cô coù tyû soá neùn caøng cao thì ñoøi hoûi phaûi söû
duïng xaêng coù trò soá Octan caøng cao.
Coù 2 phöông phaùp ño trò soá Octan: phöông phaùp nghieân cöùu vaø phöông phaùp moâ tô.
Hieän nay, phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc söû duïng phoå bieán vaø trò soá Octan ño ñöôïc theo
phöông phaùp naøy ñöôïc kyù hieäu laø RON (Research Octane Number).
Caùc loaïi xaêng coù trò soá Octan xaáp xæ 90 goïi laø xaêng thöôøng, coøn caùc loaïi xaêng coù trò soá
Octan lôùn hôn 95 ñöôïc goïi laø xaêng cao caáp (xaêng "Super").
Ñeå taêng khaû naêng choáng kích noå cuûa xaêng, ngöôøi ta thöôøng pha theâm caùc chaát phuï gia
ñaëc bieät. Trong suoát moät thôøi gian daøi, chì ñaõ laø chaát phuï gia choáng kích noå chuû yeáu cho caùc
loaïi xaêng oâtoâ. Tuy nhieân, chì laø moät chaát coù tính ñoäc haïi cao neân ngaøy nay haàu heát caùc nöôùc
treân theá giôùi, trong ñoù coù Vieät Nam ñaõ caám söû duïng xaêng pha chì.
Coâng suaát vaø hieäu suaát cuûa ñoäng cô xaêng phuï thuoäc raát nhieàu vaøo chaát löôïng cuûa hoãn
hôïp khí chaùy taïo ñöôïc trong buoàng ñoát. Ñaûm baûo chaát löôïng cuûa hoãn hôïp laø moät vieâc khoù
khaên, bôûi leõ trong ñoäng cô ñoát trong, moät kyø laøm vieäc xaûy ra raát nhanh. Chaúng haïn, neáu ñoäng
cô hoaït ñoäng ôû toác ñoä 2000 voøng/phuùt thì moãi kyø chæ keùo daøi 0,015s, trong khi nhieân lieäu loûng
coù toác ñoä chaùy töông ñoái chaäm. Ñeå coù theå taêng toác ñoä chaùy cuûa nhieân lieäu, ñaùp öùng ñöôïc yeâu
caàu laøm vieäc cuûa ñoäng cô thì noù phaûi ñöôïc ñöa vaøo trong xy-lanh döôùi daïng hôi ñaõ ñöôïc hoaø
troän kyõ löôõng vôùi khoâng khí vaø ñaây chính laø hoãn hôïp khí chaùy.
Sau khi ñöôïc huùt vaøo trong xy-lanh, hoãn hôïp khí chaùy bò troän laãn vôùi löôïng khí ñaõ chaùy
coøn soùt laïi trong ñoù taïo thaønh hoãn hôïp laøm vieäc. Tyû leä khí soùt caøng cao thì toác ñoä chaùy cuûa
hoãn hôïp caøng thaáp vaø vieäc baét chaùy cuõng caøng khoù khaên hôn. Ñieàu naøy thöôøng xaûy ra khi
ñoäng cô hoaït ñoäng ôû toác ñoä thaáp, chaúng haïn ôû cheá ñoä khoâng taûi löôïng khí soùt raát lôùn neân ñeå
ñoäng cô coù theå hoaït ñoäng ñöôïc bình thöôøng thì hoãn hôïp khí chaùy phaûi ñaäm ñaëc hôn (heä soá dö
löôïng khoâng khí  < 1). Neáu tyû leä khí soùt trong hoãn hôïp khí chaùy vöôït quaù 50% thì khaû naêng
baét chaùy khoâng coøn nöõa vaø ñoäng cô seõ bò döøng. Ñaây cuõng chính laø moät trong nhöõng nguyeân
nhaân haïn cheá soá voøng quay laøm vieäc toái thieåu cuûa ñoäng cô.
Hieän nay treân caùc ñoäng cô xaêng, ngöôøi ta söû duïng 2 phöông phaùp taïo hoãn hôïp khí chaùy:
boä cheá hoaø khí hoaëc heä thoáng phun xaêng.
6.1.2. Caáu taïo boä cheá hoaø khí
Heä thoáng nhieân lieäu bao goàm coù thuøng chöùa, bôm xaêng, boä loïc xaêng, boä cheá hoaø khí vaø
caùc ñöôøng oáng.
a) Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa boä cheá hoaø khí:

Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa boä cheá hoaø khí ñöôïc theå hieän treân Hình 6.1. Noù bao goàm moät
buoàng chöùa xaêng thöôøng goïi laø buoàng phao, caùc ñöôøng daãn xaêng vaø caùc ñöôøng daãn khí, hoïng
khuyeách taùn vaø caùc van ñieàu khieån (böôùm ga, böôùm khí).
Boä phaän cô baûn cuûa boä cheá hoaø khí laø hoïng khuyeách taùn (coøn goïi laø buoàng hoaø khí), noù
caáu taïo nhö moät ñoaïn oáng bò thaét laïi ôû ñoaïn giöõa (nguyeân lyù venturi). Chính ôû ñoaïn naøy ngöôøi
ta boá trí oáng phun cuûa ñöôøng xaêng chính.
Toyota 3-57
Hình 6.1: Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa boä cheá hoaø khí
Khi ñoäng cô hoaït ñoäng, (böôùm ga vaø böôùm gioù ñeàu môû) khoâng khí bò huùt vaøo töø phía
treân, ñi qua hoïng khuyeách taùn. Taïi ñaây, do tieát dieän löu thoâng bò thu heïp laïi, toác ñoä cuûa doøng
khí taêng leân laøm aùp suaát giaûm xuoáng taïo ñoä chaân khoâng huùt nhieân lieäu töø trong buoàng phao
qua ñöôøng xaêng chính vaø phun ra döôùi daïng tia. Nhö vaäy, xaêng bò phun vaøo doøng khí coù toác
ñoä cao, hoaø troän vôùi khoâng khí vaø bay hôi ñeå taïo thaønh hoãn hôïp khí chaùy. Tuy nhieân, do thôøi
gian taïo hoãn hôïp ôû ñaây quaù ngaén neân vaãn coøn moät löôïng xaêng nhaát ñònh chöa kòp bay hôi. Ñeå
taïo ñöôïc hoãn hôïp khí chaùy hoaøn chænh thì caàn phaûi taïo ñieàu kieän toát ñeå löôïng xaêng coøn laïi
naøy bay hôi heát tröôùc khi bugi phaùt tia löûa ñieän (söû duïng xaêng deã bay hôi, saáy noùng xaêng vaø
khí naïp, taïo maët thoaùng vaø aùp suaát thaáp treân ñöôøng oáng huùt ñeå caùc gioït nhieân lieäu bay hôi
heát, ...). Nhaèm taêng ñoä chaân khoâng trong buoàng hoaø khí, ngöôøi ta söû duïng caùc boä cheá hoaø khí
coù 2 hoaëc 3 oáng khuyeách taùn ñaët noái tieáp nhau.
Löôïng khí ñöôïc huùt qua carburetor phuï thuoäc vaøo ñoä môû cuûa böôùm ga: böôùm ga môû
caøng lôùn thì löôïng khí ñi qua caøng nhieàu, nghóa laø toác ñoä doøng khí ôû hoïng khuyeách taùn caøng
taêng vaø löôïng xaêng bò huùt vaøo caøng lôùn. Nhö vaäy, böôùm ga cho pheùp ñieàu khieån hoaït ñoäng
cuûa ñoäng cô ôû caùc cheá ñoä taûi khaùc nhau tuyø theo ñieàu kieän laøm vieäc. Vieäc ñieàu khieån böôùm
ga ñöôïc thöïc hieän nhôø moät baøn ñaïp boá trí trong ca-bin oâtoâ, thöôøng ñöôïc goïi laø baøn ñaïp ga.
Ñeå boä cheá hoaø khí coù theå hoaït ñoäng bình thöôøng ôû moïi cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô,
ngöôøi ta khoáng cheá möùc xaêng trong buoàng phao luoân luoân khoâng ñoåi nhôø moät cô caáu ñoùng
môû töï ñoäng. Cô caáu bao goàm moät quaû phao vaø moät van ñaët treân ñöôøng caáp xaêng. Quaû phao
ñöôïc gaén vôùi voû cuûa buoàng phao baèng moät khôùp baûn leà, sao cho noù coù theå di chuyeån leân
xuoáng deã daøng vaø luoân luoân noåi treân beà maët xaêng. Van coù nhieäm vuï ñoùng, môû ñeå ñieàu khieån
vieäc caáp xaêng vaøo buoàng phao. Kim van ñöôïc gaén treân phao neân noù di chuyeån leân, xuoáng
cuøng vôùi phao. Khi löôïng xaêng trong buoàng taêng thì phao noåi leân, kim van ñi leân roài ñoùng
chaët loã van khi möùc xaêng ñaït giaù trò ñònh möùc. Khi möùc xaêng trong buoàng giaûm xuoáng thì
phao ñi xuoáng theo, kim van môû ra vaø xaêng laïi tieáp tuïc ñöôïc caáp vaøo trong buoàng.
Ñoái vôùi boä cheá hoaø khí, aùp suaát treân maët thoaùng cuûa buoàng phao ñoùng vai troø raát quan
troïng, bôûi vì löôïng xaêng maø noù caáp cho ñoäng cô hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo ñoä cheânh aùp giöõa
hoïng khuyeách taùn vaø maët thoaùng buoàng phao. Ngöôøi ta phaân bieät 2 daïng buoàng phao: buoàng
phao caân baèng vaø buoàng phao khoâng caân baèng. Buoàng phao caân baèng coù maët thoaùng ñöôïc
noái thoâng vôùi khí trôøi. Do vaäy, aùp suaát trong buoàng phao luoân luoân baèng aùp suaát khí trôøi. Noù
coù nhöôïc ñieåm laø khi baàu loïc khoâng khí bò taéc thì ñoä chaân khoâng trong hoïng huùt taêng leân
ñaùng keå, trong khi ñoù aùp suaát maët thoaùng buoàng phao vaãn khoâng ñoåi, do vaäy löôïng xaêng bò
huùt vaøo seõ vöôït quaù möùc caàn thieát. Buoàng phao khoâng caân baèng coù maët thoaùng ñöôïc noái vôùi
oáng huùt, naèm ngay phía treân böôùm khí, nhôø vaäy maø khi ñoä chaân khoâng ôû phía tröôùc boä cheá
hoaø khí bò thay ñoåi (taéc loïc khí) thì aùp suaát maët thoaùng cuõng thay ñoåi theo. Do ñoù, löôïng
nhieân lieäu ñöôïc huùt vaøo vaãn khoâng thay ñoåi.
Böôùm gioù duøng ñeå thay ñoåi ñoä chaân khoâng trong buoàng hoaø khí, noù thöôøng chæ ñöôïc söû
duïng khi khôûi ñoäng ñoäng cô ôû traïng thaùi nguoäi (xem phaàn cheá ñoä khôûi ñoäng cuûa cheá hoaø khí).
Böôùm gioù thöôøng ñöôïc ñieàu khieån baèng daây caùp töø trong ca-bin oâtoâ.
b) Caùc cheá ñoä laøm vieäc cuûa boä cheá hoaø khí:
Treân ñaây laø nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa boä cheá hoaø khí toái giaûn. Treân thöïc teá, ñeå cho boä
cheá hoaø khí coù theå ñaùp öùng moïi cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô vaø tieát kieäm ñöôïc nhieân lieäu thì
caáu taïo cuûa noù phöùc taïp hôn raát nhieàu. Boä cheá hoaø khí phaûi ñaûm baûo ñöôïc caùc cheá ñoä laøm
vieäc cô baûn sau ñaây cuûa ñoäng cô: cheá ñoä khoâng taûi, cheá ñoä khôûi ñoäng, cheá ñoä taûi trung bình,
cheá ñoä toaøn taûi, cheá ñoä môû böôùm ga ñoät ngoät, ngoaøi ra noù coøn phaûi coù caùc heä thoáng ñaûm baûo
tính tieát kieäm nhieân lieäu vaø traùnh oâ nhieãm moâi tröôøng. Bôûi vaäy, moät boä cheá hoaø khí thöôøng
coù raát nhieàu ñöôøng daãn xaêng, cuøng vôùi caùc cô caáu, heä thoáng ñieàu chænh löôïng xaêng ñeå phuø
hôïp vôùi cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô.
Hình 6.2: Cheá ñoä taûi trung bình

 Cheá ñoä taûi trung bình (Hình 6.2):
ôû cheá ñoä naøy böôùm ga môû vöøa phaûi vaø chæ coù ñöôøng xaêng chính laøm vieäc. Ñöôøng xaêng
chính bao goàm moät giclô xaêng, moät giclô khí vaø ñöôøng daãn xaêng. Giclô laø moät oáng tieát löu coù
tieát dieän löu thoâng ñöôïc tính toaùn chính xaùc ñeå khoáng cheá löu löôïng chaát loûng ñi qua noù. Khi
ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä taûi trung bình, böôùm ga môû vöøa phaûi, xaêng bò huùt qua giclô chính
theo ñöôøng daãn roài phun vaøo hoïng khuyeách taùn. Ñeå coù ñöôïc löôïng xaêng caáp vaøo trong caùc
xy-lanh ñuùng theo yeâu caàu thì kích thöôùc cuûa giclô chính phaûi ñöôïc xaùc ñònh chính xaùc, hôn
nöõa ñeå traùnh cho hoãn hôïp khoâng bò quaù ñaäm ñaëc, ngöôøi ta boá trí theâm moät gíclô khí. Ñöôøng
xaêng chính phaûi ñöôïc thieát keá sao cho khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä taûi trung bình thì hoãn
hôïp khí chaùy phaûi laø hoãn hôïp loaõng ( > 1) ñeå ñaûm baûo tính tieát kieäm.
 Cheá ñoä khoâng taûi (Hình 6.3):
ÔÛ cheá ñoä naøy, chæ caàn caáp moät löôïng xaêng raát nhoû ñuû ñeå duy trì cho ñoäng cô hoaït ñoäng
oån ñònh vôùi soá voøng quay thaáp nhaát. Luùc naøy, böôùm ga gaàn nhö ñoùng hoaøn toaøn cho neân ôû
phía treân böôùm ga ñoä chaân khoâng haàu nhö khoâng coøn nöõa vaø vì vaäy ñöôøng xaêng chính khoâng
hoaït ñoäng. Ngöôïc laïi, phía döôùi böôùm ga ñoä chaân khoâng laïi raát lôùn vaø taïi ñaây ngöôøi ta boá trí
loã phun cuûa ñöôøng xaêng khoâng taûi.
Hình 6.3: Cheá ñoä khoâng taûi

Ñöôøng xaêng khoâng taûi bao goàm moät giclô, naèm ôû phía treân ñöôøng xaêng chính (xem
Hình 6.3), caùc ñöôøng daãn xaêng naèm trong thaân cuûa boä cheá hoaø khí, moät giclô khí vaø moät vít
chænh. Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä khoâng taûi, ñoä chaân khoâng phía döôùi böôùm ga raát lôùn
neân xaêng bò huùt qua giclô ñöôøng xaêng khoâng taûi vaøo caùc ñöôøng daãn naèm trong thaân cuûa boä
cheá haøo khí. Vieäc hoaø troän vôùi khoâng khí ñöôïc thöïc hieän moät phaàn ngay trong ñöôøng daãn:
khoâng khí ñöôïc huùt vaøo qua giclô khí vaø qua moät loã nhoû naèm ngay treân böôùm ga, sau ñoù hoãn
hôïp ñöôïc phun ra qua loã ôû phía döôùi böôùm ga. Chaát löôïng cuûa hoãn hôïp khí chaùy (tyû leä nhieân
lieäu - khoâng khí) phun qua loã naøy ñöôïc ñieàu chænh bôûi moät vít chænh.
Loã nhoû naèm phía treân böôùm ga coøn coù taùc duïng ñaûm baûo cho cheá ñoä chuyeån tieáp khi
böôùm ga baét ñaàu môû. Luùc naøy, ñöôøng xaêng chính vaãn chöa hoaït ñoäng nhöng do meùp treân cuûa
böôùm ga ñaõ naèm treân caû 2 loã neân hoãn hôïp chaùy seõ ñöôïc phun qua caû 2 loã naøy ñaûm baûo cho
ñoäng cô baét ñaàu taêng taûi tröôùc khi ñöôøng xaêng chính baét ñaàu hoaït ñoäng.
 Cheá ñoä khôûi ñoäng (Hình 6.4):

Khi khôûi ñoäng ñoäng cô ôû traïng thaùi
nguoäi, ñieàu kieän taïo hoãn hôïp khí chaùy khoù
khaên hôn nhieàu. Thöù nhaát laø vì luùc naøy, truïc
khuyûu ñoäng cô quay vôùi toác ñoä raát chaäm (~
100 voøng/phuùt) bôûi vaäy ñoä chaân khoâng trong
hoïng khuyeách taùn raát nhoû. Nguyeân nhaân thöù
hai laø ôû nhieät ñoä thaáp khaû naêng bay hôi cuûa
nhieân lieäu keùm ñi raát nhieàu. Do vaäy, khi khôûi
ñoäng ñoäng cô, caàn phaûi coù hoãn hôïp ñaäm ñaëc.
Ñeå taïo ñöôïc hoãn hôïp ñaäm ñaëc trong ñieàu
kieän khôûi ñoäng, boä cheá hoaø khí ñöôïc trang bò
theâm moät böôùm gioù naèm ôû phía treân cuøng
cuûa oáng huùt.
Khi khôûi ñoäng, caùc böôùm ga vaø böôùm gioù Hình 6.4: Cheá ñoä khôûi ñoäng
ñeàu ñoùng vaø vì vaäy maø ñoä chaân khoâng trong boä
cheá hoaø khí luùc naøy raát lôùn maëc duø soá voøng quay cuûa ñoäng cô laø raát nhoû. Xaêng ñöôïc huùt qua
caû ñöôøng xaêng chính vaø ñöôøng xaêng khoâng taûi, trong khi ñoù khoâng khí chæ ñöôïc ñi qua gíclô
khí cuûa ñöôøng khoâng taûi vaø qua moät van nhoû treân böôùm khí. Nhôø ñoù maø hoãn hôïp khí chaùy
caáp vaøo caùc xy-lanh laø raát ñaäm ñaëc.
 Cheá ñoä toaøn taûi:
Ñöôøng xaêng chính ñöôïc thieát keá
theo cheá ñoä tieát kieäm nhieân lieäu, noù
luoân luoân caáp hoãn hôïp loaõng ( > 1)
cho ñoäng cô. Do vaäy, khi caàn phaùt
huy heát coâng suaát cuûa ñoäng cô thì caàn
phaûi coù ñöôøng xaêng boå xung ñeå taïo
hoãn hôïp chaùy ñuû ñaäm ñaëc ñaùp öùng
cho yeâu caàu taûi ôû cheá ñoä naøy. Ñöôøng
xaêng boå xung naøy (coøn ñöôïc goïi laø
ñöôøng xaêng laøm ñaäm hoãn hôïp chaùy)
bao goàm moät van thöôøng ñöôïc ñoùng
chaët bôûi loø xo, moät giclô vaø moät
ñöôøng daãn tôùi hoaø vaøo ñöôøng xaêng
chính (Hình 6.5).
Ñöôøng xaêng boå xung chæ baét ñaàu
hoaït ñoäng khi coâng suaát cuûa ñoäng cô
gaàn ñaït tôùi giaù trò cöïc ñaïi. Van cuûa
Hình 6.5: Cheá ñoä toaøn taûi
ñöôøng xaêng boå xung coù theå ñöôïc ñieàu
khieån baèng cô khí, baèng chaân khoâng ôû hoïng huùt hay baèng ñieän töû. Ñôn giaûn hôn caû laø heä
thoáng ñieàu khieån baèng cô khí, noù bao goàm moät heä thoáng caùc caàn, ñoøn lieân ñoäng noái vôùi böôùm
ga cuûa ñoäng cô. Khi böôùm ga môû tôùi khoaûng 80  85 % goùc môû cöïc ñaïi cuûa noù thì thanh ñaåy
seõ ñaåy van cuûa ñöôøng xaêng boå xung ñi xuoáng, xaêng seõ ñi qua van xuoáng khoang döôùi roài töø
ñoù ñi qua giclô vaø theo ñöôøng daãn tôùi hoaø vaøo ñöôøng xaêng chính. Nhö vaäy, moät löôïng xaêng
boå xung seõ ñöôïc caáp vaøo ñöôøng xaêng chính ñeå laøm giaøu cho hoãn hôïp khí chaùy caáp cho caùc
xy-lanh vaø nhôø ñoù maø ñoäng cô coù theå phaùt huy ñöôïc coâng suaát cöïc ñaïi cuûa noù.
 Cheá ñoä môû böôùm ga ñoät ngoät:
Khi böôùm ga môû ñoät ngoät, löôïng khoâng khí ñi qua hoïng khuyeách taùn cuõng ñoät ngoät taêng
theo, nhöng löôïng xaêng caáp qua ñöôøng xaêng chính laïi taêng chaäm hôn, do quaùn tính cuûa chaát
loûng cuõng nhö söùc caûn thuyû löïc trong ñöôøng daãn. Vì vaäy hoãn hôïp khí chaùy trôû neân raát loaõng
vaø laøm tuït haún coâng suaát cuûa ñoäng cô, thaäm chí coù theå gaây döøng maùy. Ñeå traùnh hieän töôïng
naøy vaø ñaûm baûo cho ñoäng cô coù theå taêng coâng suaát kòp theo toác ñoä môû cuûa böôùm ga, boä cheá
hoaø khí ñöôïc trang bò moät bôm gia toác (Hình 6.6).
Hình 6.6. Bôm gia toác

Boä phaän chính cuûa bôm gia toác laø moät xy-lanh boá trí ngay trong buoàng phao, quaû piston
cuûa noù ñöôïc daãn ñoäng töø böôùm ga thoâng qua moät heä thoáng ñoøn lieân ñoäng vaø moät loø xo (Hình
6.6). Phaàn döôùi cuûa xy-lanh ñöôïc noái thoâng vôùi buoàng phao qua moät van moät chieàu. Treân
ñöôøng ñaåy cuûa bôm coù boá trí moät van ñaåy vaø moät giclô coù kích thöôùc nhoû. Bình thöôøng, xaêng
töø buoàng phao ñi qua van moät chieàu ñeå vaøo khoang döôùi cuûa bôm. Khi böôùm ga môû ñoät ngoät,
loø xo daãn ñoäng bò neùn laïi vaø ñaåy piston cuûa bôm gia toác ñi xuoáng vôùi toác ñoä nhanh, aùp suaát
phía döôùi piston taêng voït laøm van moät chieàu ñoùng laïi, xaêng bò doàn qua van ñaåy vaø qua giclô
roài phun vaøo hoïng khuyeách taùn. Sau ñoù, loø xo daãn ñoäng (luùc naøy ñang ôû traïng thaùi bò neùn) seõ
bung ra vaø tieáp tuïc ñaåy piston ñi xuoáng trong khoaûng thôøi gian 1  2 s nöõa, ñuû ñeå cung caáp
löôïng xaêng boå xung cho hoãn hôïp chaùy ñang raát loaõng do böôùm ga môû ñoät ngoät.
Neáu böôùm ga ñöôïc môû töø töø thì bôm gia toác khoâng caáp caêng boå xung vaøo heä thoáng. Bôûi
vì khi ñoù loø xo daãn ñoäng ñaåy quaû piston cuûa bôm töø töø ñi xuoáng, aùp suaát ôû phía döôùi piston
taêng chaäm neân van moät chieàu (vieân bi) khoâng ñoùng maø vaãn cho pheùp xaêng ñi qua noù ñeå trôû
veà buoàng phao.
c) Caáu taïo cuûa boä cheá hoaø khí:

Boä cheá hoaø khí coù caáu taïo raát phöùc taïp, bao goàm taát caû caùc boä phaän nhö ñaõ neâu treân,
chuùng ñöôïc boá trí chung trong moät voû ñuùc baèng hôïp kim aêng ti mon, thöôøng ñöôïc chia thaønh 2
nöûa. Trong thaân cuûa boä cheá hoaø khí laø caùc ñöôøng daãn xaêng, caùc van, giclô, ... Döôùi ñaây laø caáu
taïo vaø caùc cheá ñoä laøm vieäc hoaït ñoäng cuûa moät boä cheá hoaø khí coù 2 hoïng huùt, moãi hoïng coù 2
oáng khuyeách taùn ñeå taêng chaát löôïng hoaø troän hoãn hôïp. Buoàng phao ñöôïc noái thoâng vôùi oáng
huùt ôû ngay treân böôùm gioù (Hình 6.7). Boä cheá hoaø khí ñöôïc theå hieän ôû cheá ñoä khôûi ñoäng
nguoäi. Luùc naøy, böôùm gioù ñoùng, böôùm ga môû heù. Ñoä chaân khoâng raát lôùn trong boä cheá hoaø khí
seõ huùt nhieân lieäu qua ñöôøng xaêng chính vaø ñöôøng xaêng khoâng taûi vaøo buoàng hoaø troän vaø caáp
cho ñoäng cô hoãn hôïp ñaäm ñaëc.
Hình 6.7: Cheá ñoä taûi trung bình

Trong nhöõng naêm gaàm ñaây, heä thoáng phun xaêng ñieän töû (Electronic Fuel Injection) ñaõ
daàn daàn thay theá vò trí cuûa caùc boä cheá hoaø khí treân caùc ñoäng cô oâtoâ. Tuy nhieân, maëc duø coù raát
nhieàu öu ñieåm so vôùi boä cheá hoaø khí, giaù thaønh cuûa heä thoáng phun xaêng vaãn raát cao vaø chöa
theå thay theá hoaøn toaøn caùc boä cheá hoaø khí trong moät töông lai gaàn. Do vaäy, caùc boä cheá hoaø
khí vaãn tieáp tuïc ñöôïc söû duïng vaø khoâng ngöøng ñöôïc caûi tieán ñeå caûi thieän tính naêng laøm vieäc
cuûa chuùng. Ñaëc bieät, caùc boä cheá hoaø khí hieän nay thöôøng ñöôïc trang bò theâm caùc thieát bò ñieàu
khieån ñieän töû nhö heä thoáng ñieàu khieån cheá ñoä khoâng taûi, heä thoáng ñieàu chænh tyû leä hoãn hôïp
khí chaùy, caûm bieán vò trí böôùm ga, ... vôùi muïc ñích chung laø giaûm toái ña möùc ñoä oâ nhieãm vaø
tieát kieäm nhieân lieäu cho ñoäng cô.
6.1.3 Caáu taïo Bôm xaêng:
Heä thoáng nhieân lieäu ñoäng cô xaêng söû duïng cheá hoaø khí thöôøng ñöôïc trang bò caùc bôm
xaêng cô khí kieåu maøng do chuùng coù caáu taïo ñôn giaûn vaø hoaït ñoäng tin caäy. Nguyeân lyù caáu taïo
cuûa bôm xaêng ñöôïc theå hieän treân Hình 6.8. Bôm ñöôïc taïo thaønh töø 2 nöûa, ngaên caùch bôûi
maøng bôm. Nöûa treân ñöôïc chia thaønh 2 khoang: khoang huùt vaø khoang ñaåy, moãi khoang
thöôøng coù 2 van töông öùng (huùt hoaëc ñaåy) vaø caùc ñöôøng xaêng vaøo, ra. Nöûa döôùi laø nôi boá trí
heä daãn ñoäng maøng bôm. Maøng thöôøng ñöôïc laøm töø cao su chòu xaêng, ñöôïc ñôõ töø hai phía
baèng hai ñóa nhoû, ôû giöõa coù laép thanh keùo. Phía döôùi maøng coù moät loø xo, ñaàu döôùi cuûa loø xo
naøy tyø leân voû bôm. Bôm thöôøng ñöôïc daãn ñoäng tröïc tieáp töø truïc cam thoâng qua moät thanh laéc
coù daïng ñoøn baåy. Ñaàu phaûi cuûa thanh laéc luoân luoân tyø saùt vaøo cam daãn ñoäng nhôø moät loø xo,
coøn ñaàu traùi cuûa noù ñöôïc laép vôùi ñaàu döôùi cuûa thanh keùo. Vieäc laép gheùp giöõa thanh laéc vaø
ñaàu döôùi thanh keùo ñöôïc thöïc hieän sao cho, khi ñaàu thanh laéc ñi xuoáng thì thanh keùo bò keùo
xuoáng theo, coøn khi ñaàu thanh laéc ñi leân thì noù khoâng taùc ñoäng vaøo thanh keùo. Ñeå thöïc hieän
ñöôïc ñieàu naøy, ñaàu traùi cuûa thanh laéc coù daïng caøng cua, thanh keùo naèm ôû giöõa, beân döôùi
ñöôïc ñôõ bôûi moät taám gaén chaët vôùi ñaàu thanh keùo. Nhö vaäy, bôm coù 2 haønh trình nhö sau: ñi
xuoáng nhôø thanh keùo thoâng qua daãn ñoäng töø truïc cam vaø ñi leân do taùc duïng cuûa loø xo bôm.
1- Caàn bôm tay; 2- thaân döôùi; 3- maøng; 4- van

huùt; 5- löôùi loïc; 6- thaân treân; 7- thaân giöõa; 8-
van ñaåy; 9- loø xo bôm; 10- thanh keùo; 11- truïc
caàn bôm tay; 12- loø xo; 13- thanh laéc; 14- truïc
thanh laéc.
Hình 6.8: Bôm xaêng kieåu maøng

Khi ñoäng cô hoaït ñoäng, truïc cam quay, do ñaàu beân phaûi cuûa thanh laéc luoân luoân tyø saùt
vaøo vaáu cam neân, khi tieáp xuùc vôùi phaàn cao cuûa vaáu cam, ñaàu thanh laéc seõ ñi leân laøm ñaàu traùi
cuûa noù ñi xuoáng keùo theo thanh keùo cuøng vôùi maøng bôm ñi xuoáng. Luùc naøy trong khoang ôû
phía treân maøng seõ taïo neân chaân khoâng, môû van huùt vaø huùt nhieân lieäu vaøo. Sau ñoù khi vaáu
cam ñi tôùi phaàn thaáp thì ñaàu traùi cuûa thanh laéc ñi leân vaø thaû töï do cho thanh keùo, luùc naøy loø xo
ñaåy maøng bôm ñi leân taïo neân haønh trình ñaåy, doàn xaêng ñi qua van ñaåy sang khoang ñaåy vaø ñi
vaøo ñöôøng oáng daãn tôùi cheá hoaø khí.
Neáu löôïng xaêng caáp vöôït quaù nhu caàu tieâu thuï cuûa cheá hoaø khí thì kim van trong buoàng
phao cuûa cheá hoaø khí ñoùng laïi, aùp suaát trong buoáng ñaåy taêng leân laøm aùp suaát ôû khoang treân
maøng cuõng taêng theo, caùc van ñeàu ñoùng, loø xo bôm khoâng coøn ñuû maïnh ñeå ñaåy maøng leân
nöõa. Luùc naøy, maøng naèm laïi ôû vò trí döôùi cuøng, coøn thanh laéc tieáp tuïc haønh trình cuøng vôùi cam
nhöng khoâng taùc ñoäng leân thanh keùo. Bôm khoâng hoaït ñoäng nöõa, cho tôùi khi möùc xaêng trong
buoàng phao giaûm xuoáng vaø kim van môû cho pheùp xaêng tieáp tuïc vaøo. Ñeå cho ñaàu thanh laéc
khoâng ñaäp vaøo taám ñôõ ôû ñaàu döôùi thanh keùo thì giöõa chuùng phaûi coù khe hôû nhaát ñònh.
6.1.4 Caùc boä phaän khaùc :

 Baàu loïc (Hình 6.9 - a):
Ñöôïc boá trí giöõa thuøng xaêng vaø bôm xaêng, noù coù nhieäm vuï loïc xaêng khoûi caùc caën baån
vaø taùch nöôùc laãn trong xaêng (neáu coù). Trong baàu loïc coù löôùi loïc (baèng giaáy coù ñoä thaåm thaáu
nhaát ñònh), xaêng phaûi ñi qua löôùi naøy, ñeå laïi caùc caën baån roài ñi ra ngoaøi. Nöôùc thöôøng naëng
hôn xaêng neân laéng xuoáng phía ñaùy.
 Thuøng xaêng (Hình 6.9 - b):
Thöôøng ñöôïc laøm töø taám theùp moûng taïo thaønh hoäp kín, coù choã ñoå xaêng, caùc ñöôøng oáng
vaøo, ra, thoâng khí, ... Ngoaøi ra trong thuøng coù laép boä phaän caûm bieán baùo möùc nhieân lieäu.
Trong thuøng thöôøng coù boá trí caùc taám ngaên ñeå traùnh xaêng bò laéc, soùng saùnh maïnh khi ñi qua
ñöôøng xoùc.
töø thuøng xaêng tôùi
b) Thuøng xaêng
tôùi bôm xaêng
thu hoài
ñöôøng hoài tôùi cheá hoaø khí
hôi xaêng
oáng ñoå xaêng
hôi xaêng
löôùi loïc
xaêng
a) Baàu loïc xaêng taám caùch
caûm bieán möùc xaêng
Hình 6.9: Thuøng xaêng vaø baàu loïc xaêng
6.2. HEÄ THOÁNG PHUN XAÊNG:
6.2.1 Ñaëc ñieåm cuûa quaù trình taïo hoãn hôïp khí chaùy baèng phun xaêng:
Neáu nhö vieäc taïo hoãn hôïp khí trong boä cheá hoaø khí ñöôïc goïi laø phöông phaùp hoaø khí
ngoaøi (hay hoøa troän tröôùc), coøn vieäc taïo hoãn hôïp baèng caùch phun tröïc tieáp nhieân lieäu vaøo
trong xy-lanh (ñoäng cô Diesel) ñöôïc goïi laø hoaø khí trong (hoøa troän ngay beân trong buoàng
chaùy) thì phöông phaùp phun xaêng coù theå ñöôïc goïi laø hoaø khí trung gian. Bôûi vì, trong tröôøng
hôïp naøy, xaêng ñöôïc phun vaøo treân ñöôøng naïp ôû khu vöïc tröôùc böôùm ga hay ngay gaàn xuù-paùp
naïp. Do vaäy, quaù trình taïo hoãn hôïp khí ñöôïc baét ñaàu töø trong ñöôøng oáng naïp vaø keát thuùc
trong xy-lanh cuûa ñoäng cô.
Vieäc öùng duïng kyõ thuaät phun xaêng cho pheùp khaéc phuïc nhöõng nhöôïc ñieåm thuoäc veà baûn
chaát cuûa quaù trình hoaø khí ngoaøi baèng boä cheá hoaø khí coå ñieån. Öu ñieåm cuûa kyõ thuaät phun
xaêng ñöôïc theå hieän ôû nhöõng ñieåm sau:
 Tieát kieäm nhieân lieäu:
Heä thoáng phun xaêng cho pheùp ñònh löôïng nhieân lieäu raát chính xaùc, phuø hôïp vôùi moïi
ñieàu kieän laøm vieäc cuûa ñoäng cô, coù tính ñeán caùc yeáu toá vaän haønh nhö (nhieät ñoä, aùp suaát
khoâng khí), tình traïng kyõ thuaät nhö hao moøn, söï coá, ...vaø caùc yeâu caàu khaùc chaúng haïn nhö
möùc ñoä ñoäc haïi trong khí xaû, ...
Vieäc phun xaêng tröïc tieáp vaøo gaàn xuù-paùp naïp cho pheùp phaân boá ñeàu hoãn hôïp cho töøng
xy-lanh vaø traùnh ñöôïc hieän töôïng ngöng ñoïng xaêng treân caùc ñöôøng oáng naïp.
Keát quaû thöïc nghieäm cho thaáy, trong cuøng ñieàu kieän söû duïng, oâtoâ coù trang bò heä thoáng
phun xaêng coù möùc tieâu thuï nhieân lieäu thaáp hôn nhieàu (11  15 %) so vôùi khi noù ñöôïc laép boä
cheá hoaø khí.
 Taêng hieäu suaát cuûa ñoäng cô:
Ôû ñoäng cô phun xaêng, söùc caûn treân ñöôøng oáng naïp ñöôïc giaûm bôùt do khoâng coù boä cheá
hoaø khí, ñoàng thôøi keát caáu cuûa ñöôøng oáng naïp coù theå ñöôïc toái öu hoaù ñeå taïo ñieàu kieän naïp toái
ña cho ñoäng cô ôû moïi cheá ñoä vaän haønh.
Boä ñieàu khieån trung taâm cuûa caùc heä thoáng phun xaêng thöôøng chæ huy ñoàng thôøi caû heä
thoáng ñaùnh löûa, nhôø ñoù cho pheùp toái öu hoaù caû hai quaù trình phun xaêng vaø ñaùnh löûa ñeå taêng
hieäu suaát cuûa ñoäng cô.
Ngoaøi ra, vieäc söû duïng heä thoáng phun xaêng seõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi hôn cho vieäc taêng
aùp khí naïp cho ñoäng cô.
 Ñieàu khieån ñoäng cô toát hôn:
Ñoäng cô nhaïy caûm hôn vôùi ñieàu khieån vaø hoaït ñoäng toát hôn ôû caùc cheá ñoä khoâng oån
ñònh. Ñieàu naøy coù ñöôïc tröôùc heát laø do heä thoáng ñieàu khieån ñieän - ñieän töû coù quaùn tính raát
nhoû. Hôn nöõa, do xaêng ñöôïc phun ngay gaàn xuù-paùp naïp neân coù ñöôïc hieäu quaû taêng toác gaàn
nhö töùc thôøi. Ñoäng cô phun xaêng coøn cho pheùp caûi thieän cheá ñoä laøm vieäc khoâng taûi cuûa ñoäng
cô.
 Giaûm möùc ñoäc haïi cuûa khí thaûi:
Do xaêng ñöôïc phun ra döôùi daïng söông muø (ñöôøng kính haït chæ vaøi traêm m) neân vieäc
hoaø troän vôùi khoâng khí vaø taïo hoãn hôïp xaûy ra toát hôn, hôn nöõa nhieân lieäu ñöôïc phaân phoái ñeàu
hôn cho caùc xy-lanh neân chaùy toát hôn vaø nhö vaäy haøm löôïng khí ñoäc haïi trong khí xaû thaáp
hôn. Moät soá heä thoáng phun xaêng söû duïng caûm bieán oâ xy ñaët treân ñöôøng oáng xaû (caûm bieán
lambda) keát hôïp vôùi boä xuùc taùc khí thaûi cho pheùp cho pheùp ñaït ñöôïc hoãn hôïp khí chaùy toái öu
( = 1) trong moïi cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô vaø giaûm toái ña caùc thaønh phaàn ñoäc haïi trong
khí xaû.
Tuy vaäy, heä thoáng phun xaêng cuõng coù nhöõng haïn cheá nhaát ñònh: keát caáu raát phöùc taïp, ñoä
nhaïy caûm cao, yeâu caàu khaét khe veà chaát löôïng nhieân lieäu vaø khoâng khí (phaûi loïc toát), khoù söûa
chöõa baûo döôõng, ñoøi hoûi trình ñoä chuyeân moân cao vaø ñaëc bieät laø giaù thaønh cao hôn nhieàu so
vôùi boä cheá hoaø khí coå ñieån.
6.2.2 Phaân loaïi caùc heä thoáng phun xaêng:
Theo soá voøi phun söû duïng, ngöôøi ta phaân caùc heä thoáng phun xaêng thaønh hai loaïi: heä
thoáng phun xaêng moät ñieåm vaø heä thoáng phun xaêng nhieàu ñieåm.
Ôû heä thoáng phun xaêng nhieàu ñieåm (Multipoint Injection), moãi xy-lanh cuûa ñoäng cô ñöôïc
cung caáp nhieân lieäu bôûi moät voøi phun rieâng. Nhieân lieäu ñöôïc phun vaøo ñöôøng oáng naïp, ôû
ngay gaàn xuù-paùp naïp. Heä thoáng daïng naøy thöôøng duøng treân caùc ñoäng cô oâtoâ du lòch cao caáp,
coù dung tích xy-lanh lôùn (treân 1600 cm3).
Heä thoáng phun xaêng moät ñieåm (coøn goïi laø heä thoáng phun xaêng trung taâm, Monopoint
Injection) chæ coù moät voøi phun duy nhaát phuïc vuï cho taát caû caùc xy-lanh cuûa ñoäng cô. Xaêng
ñöôïc phun vaøo khu vöïc ngay treân böôùm ga, hoãn hôïp ñöôïc taïo thaønh treân ñöôøng oáng naïp. Heä
thoáng daïng naøy ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán treân caùc ñoäng cô oâtoâ coâng suaát nhoû, do coù caáu taïo
töông ñoái ñôn giaûn vaø giaù thaønh khoâng cao.
Bieán theå cuûa heä thoáng phun xaêng moät ñieåm laø heä thoáng phun xaêng hai ñieåm. Trong heä
thoáng naøy coù söû duïng theâm moät voøi phun nöõa ñaët ôû phía döôùi böôùm ga, nhôø ñoù chaát löôïng
hoãn hôïp ñöôïc caûi thieän hôn.
Theo nguyeân taéc laøm vieäc cuûa heä thoáng, ngöôøi ta phaân bieät caùc heä thoáng phun xaêng cô
khí vaø caùc heä thoáng phun xaêng ñieän töû.
Trong heä thoáng phun xaêng cô khí vieäc daãn ñoäng, ñieàu khieån, ñieàu chænh ñònh löôïng
nhieân lieäu ñöôïc thöïc hieän baèng cô khí. Coù hai daïng heä thoáng phun xaêng cô khí, trong ñoù moät
daïng coù nguyeân lyù caáu taïo gaàn gioáng nhö heä thoáng phun nhieân lieäu cuûa ñoäng cô Diesel (ñöôïc
daãn ñoäng töø truïc cuûa ñoäng cô, coù boä phaän bôm vaø ñònh löôïng nhieân lieäu). Daïng thöù hai khoâng
coù daãn ñoäng cô khí töø ñoäng cô, noù hoaït ñoäng hoaøn toaøn ñoäc laäp. Nhìn chung heä thoáng phun
xaêng cô khí raát ít gaëp treân caùc ñoäng cô oâtoâ hieän ñaïi. Ñaïi dieän ñieån hình cuûa daïng heä thoáng
naøy laø K-Jetronic do haõng Bosch saûn xuaát, hieän nay vaãn ñang ñöôïc söû duïng töông ñoái phoå
bieán treân moät soá oâtoâ saûn xuaát taïi chaâu AÂu. Ñaây laø moät daïng heä thoáng phun xaêng khoâng coù
daãn ñoäng tröïc tieáp töø ñoäng cô, nhieân lieäu ñöôïc phun lieân tuïc, vieäc ñieàu chænh tyû leä nhieân lieäu
- khoâng khí ñöôïc thöïc hieän baèng cô khí.
Heä thoáng phun xaêng ñieän töû (EFI - Electronic Fuel Injection) laø moät heä thoáng phöùc hôïp,
noù söû duïng moät loaït caûm bieán ñeå cung caáp thoâng tin (döôùi daïng tín hieäu ñieän) lieân quan ñeán
caùc thoâng soá laøm vieäc cuûa ñoäng cô cho moät boä ñieàu khieån trung taâm (ECU), boä ñieàu khieån
naøy, sau khi ñaõ phaân tích caùc thoâng tin thu ñöôïc, seõ chæ huy caùc voøi phun cung caáp nhieân lieäu
theo ñuùng löôïng vaø thôøi ñieåm yeâu caàu.
Boä Ñieàu khieån trung taâm (ECU - Electronic Control Unit) cuûa heä thoáng phun xaêng ñieän
töû coøn thöïc hieän nhieàu chöùc naêng khaùc, nhö: chæ huy ñoàng boä quaù trình phun - ñaùnh löûa,
choáng kích noå, ñieàu chænh heä soá dö löôïng khoâng khí ñeå coù ñöôïc hoãn hôïp chaùy toái öu, tuaàn
hoaøn khí xaû, thu hoài hôi xaêng trong bình, ...
Heä thoáng phun xaêng ñieän töû coøn ñöôïc phaân bieät theo phöông phaùp ño löôïng khí ñöôïc
caáp vaøo ñoäng cô. Thöôøng söû duïng hai phöông phaùp sau: ño ñoä chaân khoâng trong ñöôøng oáng
naïp vaø ño tröïc tieáp löu löôïng khoâng khí ñi vaøo ñöôøng oáng naïp.
Heä thoáng phun xaêng ñieän töû söû duïng phöông phaùp ño chaân khoâng trong ñöôøng oáng naïp
ñöôïc goïi laø heä thoáng kieåu D-EFI, coøn heä thoáng söû duïng phöông phaùp ño tröïc tieáp löu löôïng
khí naïp ñöôïc goïi laø heä thoáng kieåu L-EFI.
6.2.3. Heä thoáng phun xaêng ñieän töû (EFI):
a. Nguyeân lyù hoaït ñoäng chung cuûa EFI:

Hieän nay, söû duïng phoå bieán hôn caû treân caùc ñoäng cô oâtoâ laø heä thoáng phun xaêng ñieän töû -
EFI. Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa heä thoáng phun xaêng ñieän töû ñieån hình ñöôïc theå hieän treân
Hình 6.10.
Hình 6.10: Sô ñoà nguyeân lyù caáu taïo cuûa heä thoáng phun xaêng ñieän töû (EFI)
HEÄ THOÁNG ÑIEÀU HEÄ THOÁNG HEÄ THOÁNG

KHIEÅN ÑIEÄN TÖÛ NHIEÂN LIEÄU NAÏP KHÍ
Coâng taéc voøi phun Baàu loïc khí

khôûi ñoäng nguoäi
Xaêng
Löu löôïng keá

Caùc caûm bieán Bôm xaêng
Caûm bieán nhieät ñoä nöôùc
Caûm bieán löôïng khí naïp
Caûm bieán vò trí böôùm ga
Böôùm ga
Tín hieäu maùy khôûi ñoäng Baàu loïc
Caûm bieán oxy xaêng
Voøi phun
Tín hieäu khôûi ñoäng Buoàng khí
ñaùnh löûa nguoäi
Van khí
Van
ñieàu aùp
ECU
Tín hieäu Phun
Ñieàu khieån Voøi phun Ñöôøng oáng naïp
phun
phun nhieân lieäu
Caùc xy-lanh
Löu löôïng keá
Ño löôïng khí naïp
Hình 6.11: Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa EFI

Heä thoáng phun xaêng ñieän töû raát phöùc taïp vaø goàm nhieàu boä phaän hôïp thaønh. Ta coù theå
chia EFI ra thaønh 3 heä thoáng nhoû: heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû, heä thoáng nhieân lieäu vaø heä thoáng
naïp khí. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa heä thoáng coù theå ñöôïc theå hieän döôùi daïng sô ñoà khoái nhö
treân Hình 6.11.
 Heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû:

Nhieäm vuï cuûa heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû laø ñaûm baûo hoãn hôïp khí chaùy coù tyû leä lyù
töôûng (15:1). Boä phaän chính cuûa heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû laø boä Ñieàu khieån trung taâm
(ECU), noù nhaän thoâng tin töø caùc caûm bieán (nhieät ñoä nöôùc, nhieät ñoä khí naïp, vò trí böôùm ga, tín
hieäu khôûi ñoäng vaø caûm bieán oâ xy) cuøng vôùi tín hieäu ñaùnh löûa vaø thoâng tin töø boä phaän ño
löôïng khí naïp. Sau khi xöû lyù caùc tín hieäu thu ñöôïc ECU seõ phaùt tín hieäu ñieàu khieån voøi phun
(thoâng tin veà thôøi ñieåm phun vaø löôïng phun). Nhôø ñoù maø löôïng nhieân lieäu phun vaøo luoân luoân
tyû leä vôùi löôïng khí naïp.
 Heä thoáng nhieân lieäu:
Heä thoáng naøy bao goàm moät bôm ñieän, noù huùt xaêng töø thuøng chöùa vaø ñaåy vaøo heä thoáng
qua moät baàu loïc. Nhö vaäy, khi ñoäng cô hoaït ñoäng, trong ñöôøng oáng phaân phoái nhieân lieäu tôùi
caùc voøi phun luoân luoân thöôøng tröïc moät aùp suaát khoâng ñoåi (khoaûng 2,5  3 kG/cm2), ñaây cuõng
chính laø aùp suaát phun. Khi nhaän ñöôïc tín hieäu ñieàu khieån töø ECU, van ñieän môû vaø nhieân lieäu
ñöôïc phun vaøo trong ñöôøng oáng naïp. Ñeå giöõ aùp suaát oån ñònh treân ñöôøng oáng nhieân lieäu caáp
tôùi caùc voøi phun, ngöôøi ta boá trí moät van ñieàu aùp. Ngoaøi ra ñöôøng oáng nhieân lieäu coøn ñöôïc noái
tôùi voøi phun khôûi ñoäng nguoäi boá trí trong buoàng khí naïp. Tín hieäu ñieàu khieån voøi phun naøy
ñöôïc laáy töø coâng taéc baùo khôûi ñoäng nguoäi. Coâng taéc naøy ñaët trong aùo nöôùc cuûa xy-lanh vaø
ñoùng, môû tuyø theo nhieät ñoä nöôùc.
 Heä thoáng naïp khí :
Heä thoáng naøy baét ñaàu töø moät boä loïc khí, sau khi ñi qua noù khoâng khí ñöôïc loïc saïch vaø
ñöôïc daãn qua moät boä ño löu löôïng khí naïp (löu löôïng keá hoaëc caûm bieán ño löu löôïng) roài ñi
qua böôùm ga, ñi tieáp tôùi buoàng khí vaø ñi vaøo cuïm oáng naïp cuûa ñoäng cô. Taïi ñaây, nhieân lieäu
ñöôïc phun vaøo, hoaø troän vôùi khoâng khí taïo thaønh hoãn hôïp roài ñöôïc huùt vaøo caùc xy-lanh.
b. Nguyeân lyù ñieàu chænh tyû leä cuûa hoãn hôïp khí chaùy vaø ñònh löôïng nhieân lieäu:
Neáu nhö ôû boä cheá hoaø khí, löôïng nhieân lieäu ñöôïc huùt vaøo caùc xy-lanh cuûa ñoäng cô chæ
phuï thuoäc vaøo ñoä cheânh aùp giöõa hoïng khuyeách taùn vaø aùp suaát trong buoàng phao, thì ñoái vôùi
heä thoáng phun xaêng ñieän töû, löôïng nhieân lieäu phun vaøo ñöôïc tính toaùn kyõ caøng bôûi ECU döïa
treân caùc thoâng soá hoaït ñoäng cuûa ñoäng cuûa ñoäng cô ño ñöôïc nhôø caùc caûm bieán. Veà maët ñònh
löôïng nhieân lieäu, coù theå chia EFI ra thaønh hai heä thoáng: heä thoáng ñònh löôïng chính vaø heä
thoáng phun boå xung.
 Heä thoáng ñònh löôïng chính:
Heä thoáng ñònh löôïng chính coù nhieäm vuï ñieàu khieån quaù trình phun sao cho luoân luoân
ñaûm baûo tyû leä lyù töôûng giöõa khoâng khí vaø nhieân lieäu trong hoãn hôïp khí chaùy (tyû leä 15:1).
Ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän nhö sau: boä phaän ño löu löôïng khí naïp cung caáp tín hieäu veà löôïng
khí naïp cho ECU, döïa treân cô sôû ñoù ECU seõ tính toaùn löôïng xaêng phun caàn thieát. Löôïng xaêng
phun naøy coøn ñöôïc goïi laø löôïng phun cô baûn.
Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ñònh löôïng chính ñöôïc theå hieän treân Hình
6.12. Noù bao goàm 3 phaàn cô baûn nhö sau: caáp khoâng khí, caáp nhieân lieäu vaø ñieàu khieån phun.
Van ñieàu aùp
Hình 6.12: Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ñònh löôïng chính
 Maïch caáp khí: Khi böôùm ga môû, khoâng khí ñöôïc huùt qua baàu loïc roài ñi qua boä phaän ño
löu löôïng khoâng khí, böôùm ga ñeå ñi vaøo ñöôøng oáng naïp cuûa ñoäng cô.
 Maïch caáp nhieân lieäu: Bôm xaêng (chaïy baèng ñieän) huùt xaêng töø trong thuøng, ñaåy qua
baàu loïc ñi vaøo ñöôøng phaân phoái xaêng vaø taïo neân aùp suaát thöôøng tröïc taïi caùc voøi phun
cuûa caùc xy-lanh. aùp suaát naøy ñöôïc khoáng cheá bôûi moät van ñieàu aùp, löôïng nhieân lieäu
thöøa seõ ñi qua van naøy ñeå hoài veà thuøng.
 Maïch ñieàu khieån phun: Maïch naøy chuyeån thoâng tin veà löôïng khí naïp thaønh tín hieäu
ñieän vaø baùo veà ECU. Döïa treân tín hieäu naøy cuøng vôùi tín hieäu veà soá voøng quay cuûa
ñoäng cô laáy ñöôïc töø maïch sô caáp cuûa taêng ñieän, ECU seõ tính toaùn löôïng xaêng caàn
phun vaø phaùt tín hieäu ñieàu khieån voøi phun. Nhaän ñöôïc tín hieäu naøy, van ñieän cuûa voøi
phun seõ môû vaø nhieân lieäu ñöôïc phun vaøo ñöôøng oáng naïp. Tín hieäu ñieàu khieån voøi
phun phaûi chöùa ñöïng 2 thoâng tin: thôøi ñieåm phun vaø thôøi gian phun.
 Thôøi gian phun: coù yù nghóa raát quan troïng ñoái vôùi heä thoáng phun xaêng, bôûi vì chính noù
quyeát ñònh löôïng nhieân lieäu do voøi phun cung caáp (xem phaàn voøi phun). Tín hieäu ñieàu
khieån voøi phun phaûi coù ñoä daøi tyû leä vôùi löôïng nhieân lieäu caàn phun vaø ñoä daøi naøy cuõng
chính laø thôøi gian phun.
Ngöôïc laïi, ñoái vôùi heä thoáng phun xaêng, thôøi ñieåm phun khoâng coù yù nghóa quan troïng
nhö trong heä thoáng phun nhieân lieäu cuûa ñoäng cô Diesel. Do vaäy, treân thöïc teá coù theå gaëp caùc
heä thoáng phun xaêng coù caùc cheá ñoä phun khaùc nhau, chuû yeáu laø 2 cheá ñoä: phun ñoàng thôøi vaø
phun theo pha laøm vieäc cuûa xy-lanh.
 ÔÛ cheá ñoä phun ñoàng thôøi: taát caû caùc voøi phun hoaït ñoäng ñoàng thôøi vaøo cuøng
moät thôøi ñieåm. Soá laàn phun trong moät chu kyø laøm vieäc cuûa ñoäng cô coù theå laø 2
(moät laàn phun sau moät voøng quay cuûa truïc khuyûu) hoaëc 1 (moät laàn phun sau
hai voøng quay cuûa truïc khuyûu).
 ÔÛ cheá ñoä phun theo pha: laøm vieäc cuûa xy-lanh, moãi voøi phun chæ phun moät
laàn sau moät chu kyø laøm vieäc cuûa ñoäng cô. Trong tröôøng hôïp naøy, caàn phaûi coù
theâm moät caûm bieán nöõa lieân heä vôùi truïc cam hoaëc boä phaân phoái ñaùnh löûa ñeå
nhaän bieát pha laøm vieäc cuûa caùc xy-lanh. Thôøi ñieåm baét ñaàu phun coù theå laø
trong haønh trình xaû hoaëc cuoái haønh trình neùn. Nhö vaäy, ôû cheá ñoä naøy, caùc voøi
phun laøm vieäc theo ñuùng thöù töï laøm vieäc cuûa caùc xy-lanh.
 Heä thoáng phun ñieàu chænh:

Heä thoáng ñònh löôïng chính, nhö ñaõ trình baøy treân ñaây, ñaûm baûo cung caáp hoãn hôïp khí
chaùy theo tyû leä lyù töôûng (15:1) cho ñoäng cô. Tuy nhieân, ñoäng cô thöôøng phaûi hoaït ñoäng trong
nhöõng ñieàu kieän raát khaùc nhau, ôû nhöõng cheá ñoä taûi raát khaùc nhau vaø tyû leä naøy khoâng phaûi luùc
naøo cuõng laø thích hôïp. Chaúng haïn, khi khôûi ñoäng ñoäng cô nguoäi hoaëc khi ñoäng cô phaûi laøm
vieäc vôùi taûi lôùn thì caàn phaûi caáp cho noù hoãn hôïp ñaäm ñaëc hôn. Do vaäy, caàn phaû i coù caùc cheá
ñoä phun boå xung ñeå ñieàu chænh hoãn hôïp coù tyû leä phuø hôïp vôùi ñieàu kieän laøm vieäc cuûa ñoäng cô.
Löôïng phun boå xung ñöôïc goïi laø löôïng phun ñieàu chænh.
Ñeå coù ñöôïc caùc thoâng tin veà cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô thì phaûi coù caùc caûm bieán ño
caùc thoâng soá töông öùng. Tín hieäu töø nhöõng caûm bieán naøy seõ laø cô sôû ñeå ECU tính toaùn löôïng
xaêng boå xung caàn thieát.
Neáu nhö heä thoáng ñònh löôïng chính caàn coù 2 thoâng tin: löôïng khí naïp vaø soá voøng quay
cuûa ñoäng cô, thì heä thoáng phun ñieàu chænh thöôøng coù ñoøi hoûi nhöõng thoâng tin boå xung sau
(xem sô ñoà treân Hình 6.13):
- Nhieät ñoä nöôùc;
- Nhieät ñoä khí naïp;
- Vò trí böôùm ga;
- Ñieän aùp aéc quy;
- Vò trí Coâng taéc;
- Caûm bieán oâ xy.
Coù hai phöông phaùp phun ñieàu chænh: ñieàu chænh töø tín hieäu cuûa caûm bieán vaø ñieàu
khieån ñoäc laäp. ÔÛ phöông phaùp thöù nhaát, ECU phaân tích caùc tín hieäu thu ñöôïc töø caùc caûm bieán
vaø tính toaùn löôïng phun ñieàu chænh thích hôïp. Phöông phaùp thöù hai söû duïng moät soá boä phaän
phun boå xung ñoäc laäp maø khoâng caàn coù söï ñieàu khieån tröïc tieáp cuûa ECU (voøi phun khôûi ñoäng
nguoäi ñieàu khieån baèng tieáp ñieåm ñoùng môû theo nhieät ñoä, van khí saáy noùng ñoäng cô ôû cheá ñoä
khoâng taûi).
Thieát bò ño löu löôïng Caûm bieán toác ñoä ñoäng

cô
Caûm bieán nhieät ñoä Löôïng phun

nöôùc cô baûn
+
Caûm bieán nhieät ñoä
Löôïng phun
khí naïp
ñieàu chænh
Caûm bieán vò trí

böôùm ga
EFI ECU Voøi phun
Coâng taéc
Aéc quy
* caûm bieán oâ xy chæ
Caûm bieán oâ xy * coù ôû moät soá ñoäng cô
Hình 6.13: Sô ñoà ñieàu khieån phun ñieàu chænh

 Caùc boä phaän cô baûn cuûa EFI:
Heä thoáng coù nhieäm vuï cung caáp nhieân lieäu cho caùc voøi phun vôùi aùp suaát thöôøng tröïc
khoâng ñoåi. Noù bao goàm thuøng nhieân lieäu, bôm ñieän, baàu loïc, ñöôøng oáng nhieän lieäu, van ñieàu
aùp, van giaûm chaán ñoäng, caùc voøi phun, voøi phun khôûi ñoäng nguoäi, ...
 Bôm xaêng:
EFI söû duïng caùc loaïi bôm xaêng chaïy ñieän, chuùng coù öu ñieåm laø coù theå taïo aùp suaát cao
hôn so vôùi bôm cô khí vaø ít gaây dao ñoäng löu löôïng (aùp suaát) hôn. Bôm hoaït ñoäng khoâng phuï
thuoäc vaøo daãn ñoäng cô khí töø ñoäng cô neân noù baét ñaàu laøm vieäc ngay khi baät coâng taéc khôûi
ñoäng. Thöôøng gaëp 2 loaïi bôm xaêng baèng ñieän: moät loaïi ñöôïc ñaët ngay trong thuøng xaêng
(ngaäp trong xaêng) vaø moät loaïi bôm ñaët ngoaøi. Hai loaïi bôm naøy khaùc nhau veà maët caáu taïo vaø
nguyeân lyù laøm vieäc, nhöng coù ñieåm chung laø ñeàu ñöôïc laøm maùt baèng chính nhieân lieäu.
Hieän nay phaàn lôùn caùc ñoäng cô oâtoâ söû duïng loaïi bôm ñaët trong thuøng (Hình 6.14). Loaïi
bôm naøy ít oàn hôn vaø gaây dao ñoäng aùp suaát nhoû hôn. Bôm ñöôïc ñaët ngaäp trong xaêng, noù bao
goàm moät ñoäng cô ñieän ñaët trong moät voû kín, phía döôùi cuûa ñoäng cô laø ñóa bôm coù caùc caùnh,
ñóa naøy ñöôïc laép coá ñònh treân truïc ñoäng cô. Khi ñoäng cô laøm vieäc, ñóa quay vaø caùc caùnh cuûa
noù gaït nhieân lieäu ñi töø cöûa huùt sang cöûa ñaåy. Ra khoûi bôm, nhieân lieäu ñi qua ñoäng cô ñieän vaø
laøm maùt noù. Treân ñöôøng ra cuûa bôm coù boá trí moät van an toaøn vaø moät van moät chieàu. Van an
toaøn ñöôïc ñaët ôû aùp suaát 3,5  6 kG/cm2, vöôït quaù aùp suaát naøy thì van môû vaø xaêng chaûy qua noù
veà thuøng. Van moät chieàu ñoùng ngay laïi khi ñoäng cô döøng, nhôø vaäy maø luoân luoân toàn taïi moät
aùp suaát dö trong heä thoáng nhieân lieäu. Ñieàu naøy cho pheùp traùnh ñöôïc hieän töôïng bay hôi xaêng
trong heä thoáng vaø taïo ñieàu kieän cho vieäc khôûi ñoäng laïi ñöôïc deã daøng.
Hình 6.14: Bôm xaêng ñieän loaïi ñaët trong thuøng
Ñöôøng huùt
Roâ to bôm
Hình 6.15: Bôm xaêng ñieän loaïi ñaët ngoaøi thuøng

 Boä loïc xaêng (Hình 6.16-a):

Coù nhieäm vuï baûo veä caùc chi tieát cuûa heä thoáng nhieân lieäu, ñaëc bieät laø voøi phun khoûi caën
baån, caùc taïp chaát laãn trong xaêng. Treân Hình 6.16-a laø moät ví duï veà boä loïc xaêng. Xaêng phaûi ñi
qua loõi loïc baèng giaáy (ñoä roãng 8  10 m) vaø moät thaûm loïc roài ñi ra ngoaøi, caùc caën baån ñöôïc
giöõ laïi. Boä loïc caàn ñöôïc thay theá theo ñònh kyø tuyø theo ñieàu kieän laøm vieäc vaø ñoä baån cuûa
xaêng (khoaûng 90 000 km trong ñieàu kieän chaâu AÂu).
b)- Van ñieàu aùp

a)- Boä loïc xaêng 1- Ñöôøng xaêng vaøo; 2-Ñöôøng xaêng hoài;
3- Van; 4- Thaân van; 5 -Maøng; 6 -Loø xo;
1- Loõi loïc giaáy; 2- Thaûm loïc; 3- Löôùi.
7- Ñöôøng noái tôùi oáng naïp ñoäng cô
Hình 6.16: Baàu loïc vaø van ñieàu aùp
 Van ñieàu aùp : (Hình 6.16-b)

Van ñieàu aùp coù nhieäm vuï duy trì oån ñònh ñoä cheânh aùp (khoaûng 2,5  3 kG/cm2) giöõa
aùp suaát caáp tôùi voøi phun vaø aùp suaát trong ñöôøng oáng naïp (chaân khoâng). Van coù daïng buoàng
kín ñöôïc ngaên ñoâi bôûi moät maøng: phía treân maøng laø nhieân lieäu, coøn phía döôùi maøng ñöôïc ñôõ
bôûi moät loø xo, khoang naøy ñöôïc noái vôùi ñöôøng oáng naïp. ôû giöõa maøng laø moät ñeá van, luoân
luoân ñoùng chaët loã thoâng ra cöûa 2, nhöng khi ñoä cheânh aùp vöôït quaù ñònh möùc thì maøng ñaåy
xuoáng cuøng vôùi ñeá van, luùc naøy nhieân lieäu ñi qua loã 2 ñeå trôû veà thuøng chöùa.
 Voøi phun:
Voøi phun coù nhieäm vuï phun vaøo ñöôøng oáng naïp moät löôïng nhieân lieäu chính xaùc theo
yeâu caàu, vaøo thôøi ñieåm xaùc ñònh trong chu trình laøm vieäc cuûa ñoäng cô. Caùc loaïi voøi phun
xaêng cuûa EFI ñeàu söû duïng nguyeân taéc ñoùng môû baèng ñieän vaø ñöôïc ñieàu khieån bôûi ECU.
Hình 6.17: Voøi phun xaêng

Caáu taïo cuûa voøi phun ñöôïc theå hieän treân Hình 6.17. Xaêng ñöôïc daãn vaøo theo oáng ôû phía
treân, ñi qua löôùi loïc 1 roài ñi theo loã trung taâm, qua thaân kim phun, xuoáng tôùi khoang ôû ñaàu
kim phun 6 vaø chôø ôû ñoù. Vaøo thôøi ñieåm phun, ECU phaùt tín hieäu phun döôùi daïng xung ñieän,
xung naøy ñöôïc khuyeách ñaïi vaø caáp tôùi cuoän daây 3 bieán noù thaønh nam chaâm ñieän. Nam chaâm
huùt loõi saét töø 4 cuøng vôùi thaân kim phun ñi leân, kim van môû vaø nhieân lieäu ñöôïc phun vaøo trong
ñöôøng oáng naïp.
Nhö vaäy, vieäc ñoùng môû kim ñöôïc ñieàu khieån hoaøn toaøn baøng ñieän maø khoâng phuï thuoäc
vaøo aùp suaát nhieân lieäu nhö trong tröôøng hôïp voøi phun nhieân lieäu Diesel. Neáu ñoä cheânh aùp
tröôùc vaø sau loã phun khoâng ñoåi thì löôïng xaêng phun chæ phuï thuoäc vaøo thôøi gian môû cuûa kim
phun. Noùi caùch khaùc, löôïng nhieân lieäu phun hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo ñoä daøi cuûa tín hieäu ñieàu
khieån voøi phun. Ñaây chính laø nguyeân taéc ñònh löôïng nhieân lieäu trong caùc heä thoáng phun xaêng
ñieän töû.
 Boä giaûm dao ñoäng aùp suaát (Hình 6.18):
Boä giaûm dao ñoäng aùp suaát coù nhieäm vuï daäp taét caùc xung ñoäng aùp suaát vaø söï lan truyeàn
soùng trong maïch nhieân lieäu gaây neân bôûi söï ñoùng môû cuûa caùc voøi phun vaø van ñieàu aùp. Noù
ñöôïc laép treân ñöôøng hoài xaêng töø van ñieàu aùp veà thuøng (Hình 6.24). Boä giaûm dao ñoäng aùp suaát
coù caáu taïo gaàn gioáng nhö van ñieàu aùp nhöng khoâng coù ñöôøng thoaùt trung taâm vaø khoang loø xo
khoâng noái vôùi ñöôøng oáng naïp. Nhieân lieäu ñöôïc daãn vaøo vaø ra theo caùc oáng 1. Neáu aùp suaát ñoä
ngoät taêng leân thì loø xo bò neùn laïi vaø maøng ñi xuoáng laøm taêng theå tích cuûa khoang nhieân lieäu,
nhôø ñoù maø aùp suaát giaûm xuoáng.
Hình 6.18: Boä giaûm dao ñoäng aùp suaát
1- Ñöôøng xaêng vaøo; 2- vít; 3- maøng;

2- 4- loø xo; 5- voû; 6- vít chænh.
 Daøn phaân phoái nhieân lieäu (chi tieát soá 4 treân Hình 6.22):
Daøn phaân phoái nhieân lieäu coù nhieäm vuï phaân phoái ñeàu nhieân lieäu cho caùc voøi phun. Noù
coù daïng oáng, noái caùc voøi phun vôùi nhau, thöôøng ñöôïc thieát keá vôùi theå tích lôùn (hôn nhieàu laàn
so vôùi löu löôïng chaát loûng caàn caáp cho caùc voøi phun) ñeå coù khaû naêng daäp taét dao ñoäng aùp
suaát.
Treân ñaây laø nhöõng boä phaän cô baûn cuûa heä thoáng caáp nhieân lieäu trong heä thoáng phun
xaêng ñieän töû. Sô ñoà toång theå cuûa heä thoáng ñöôïc theå hieän treân Hình 6.24.
Hình 6.19: Heä thoáng cung caáp nhieân lieäu cuûa EFI
1- Bình xaêng; 2- Bôm xaêng; 3- Baàu loïc xaêng; 4- Daøn phaân phoái xaêng; 5- van ñieàu aùp;
6- Boä giaûm dao ñoäng; 7 Ñöôøng xaêng hoài; 8- Voøi phun; 9- Voøi phun khôûi ñoäng nguoäi.
 Heä thoáng naïp khí:

Heä thoáng naïp khí bao goàm baàu loïc khoâng khí, boä phaän ño löu löôïng khí, böôùm ga,
ñöôøng khí khoâng taûi, buoàng khí vaø ñöôøng oáng naïp cuûa ñoäng cô.
Baàu loïc khoâng khí hoaït ñoäng theo nhöõng nguyeân taéc ñaõ moâ taû trong phaàn treân.
 Boä phaän ño löu löôïng khí :
Boä phaän ño löu löôïng khí coù theå laø caùc caûm bieán (ño baèng caùc hieäu öùng ñieän) hoaëc caùc
daïng löu löôïng keá söû duïng caùc nguyeân lyù ño cô hoïc. Tuy nhieân tín hieäu ño cuûa cuûa caùc daïng
thieát bò naøy cuoái cuøng ñeàu ñöôïc chuyeån thaønh tín hieäu ñieän ñeå cung caáp thoâng tin veà löôïng khí
naïp cho ECU.
Hình 6.20: Löu löôïng keá
1. Vít ñieàu chænh khoâng taûi

2. Ñöôøng gioù khoâng taûi
3. Caùnh ño
4. Caùnh buø gioù
5. Khoang giaûm chaán
Treân Hình 6.20 laø moät ví duï ñieån hình cuûa thieát bò ño löu löôïng. Noù bao goàm 2 caùnh
phaúng: moät caùnh ño vaø moät caùnh oån ñònh gheùp vôùi nhau nhö treân hình veõ. Caùnh ño ñöôïc ñaët
treân ñöôøng naïp khí, do vaäy doøng khí chaïy qua seõ taïo aùp löïc leân caùnh naøy laøm noù quay ñi moät
goùc tyû leä vôùi toác ñoä cuûa doøng khí. Löu löôïng khí caøng lôùn thì goùc quay caøng lôùn vaø ngöôïc laïi.
Truïc quay cuûa caùnh ño ñöôïc noái vôùi moät caûm bieán ño goùc quay (daïng bieán trôû xoay). Nhôø ñoù
maø tín hieäu ñieän cuûa caûm bieán tyû leä vôùi goùc quay cuûa caùnh ño, nghóa laø tyû leä vôùi löu löôïng
khoâng khí ñi qua thieát bò ño. Caùnh oån ñònh coù nhieäm vuï loaïi tröø aûnh höôûng cuûa dao ñoäng aùp
suaát trong ñöôøng naïp khí ñeán ñoä chính xaùc cuûa thieát bò ño. Nhôø coù theâm caùnh naøy, caùc chaán
ñoäng aùp suaát seõ taùc duïng leân caû 2 taám vaø bò trieät tieâu.
 Ñöôøng khí caàm chöøng (Hình 6.20):
Ñöôøng khí caàm chöøng coù nhieäm vuï cung caáp khoâng khí cho ñoäng cô ôû cheá ñoä khoâng
taûi, khi böôùm ga ñoùng hoaøn toaøn. Löôïng khí ñi qua noù coù theå ñöôïc ñieàu chænh nhôø vít chænh 1.
 Van khí:
Van khí coù nhieäm vuï töï ñoäng taêng toác ñoä khoâng taûi ñeå nhanh choùng saáy noùng ñoäng cô.
Van ñöôïc ñaët treân ñöôøng khí khoâng taûi, boá trí song song vôùi böôùm ga. Coù 2 daïng van khí
thoâng duïng. Daïng thöù nhaát hoaït ñoäng, nhôø moät thanh löôõng kim (xem soá 21 treân Hình 6.22):
khi ñoäng cô nguoäi thanh naøy môû van khí ñeå caáp theâm khoâng khí naïp vaøo ñoäng cô, löôïng khí
naøy ñöôïc ño bôûi thieát bò ño löu löôïng vaø baùo cho ECU, ECU seõ taêng löôïng nhieân lieäu töông
öùng. Daïng van thöù hai ñöôïc theå hieän treân Hình 6.21 hoaït ñoäng döïa treân nguyeân lyù daõn nôû cô
hoïc theo nhieät ñoä. Boä caûm nhieät ñöôïc ñaët trong moâi tröôøng nöôùc laøm maùt cuûa ñoäng cô. Khi
nhieät ñoä thaáp boä phaän naøy co laïi, laøm van môû ra cho pheùp khoâng khí ñi qua van ñeå vaøo ñöôøng
oáng naïp cuûa ñoäng cô (Hình a). Khi ñoäng cô ñaõ ñuû noùng thì boä phaän caûm nhieät giaõn nôû vaø
ñoùng van khí laïi (Hình b).
a) Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä thaáp b)Khi ñoäng cô ñaõ ñuû noùng
Hình 6.21: Van khí

 Buoàng khí (Hình 6.10):
Buoàng khí thöïc chaát laø moät khoang chöùa khí coù theå tích lôùn, coù taùc duïng daäp taét dao
ñoäng treân ñöôøng naïp khí do taùc ñoäng ñoùng môû cuûa caùc xuù-paùp theo chu trình laøm vieäc cuûa
ñoäng cô. Buoàng khí cuõng laø nôi boá trí voøi phun khôûi ñoäng nguoäi.
c) Boä ñieàu khieån trung taâm (ECU):
Boä ñieàu khieån trung taâm (ECU) laø moät thieát bò ñieän töû phöùc taïp, noù chæ huy moïi hoaït
ñoäng cuûa heä thoáng phun xaêng vaø thöïc hieän moät soá chöùc naêng khaùc nhö giôùi haïn soá voøng quay
cöïc ñaïi cuûa ñoäng cô, ñieàu khieån keát hôïp heä thoáng ñaùnh löûa, xöû lyù khí xaû, ...
Treân Hình 6.22 laø sô ñoà toång theå cuûa heä thoáng phun xaêng ñieän töû nhieàu ñieåm BOSCH
MOTRONIC.
Hình 6.22: Heä thoáng phun xaêng ñieän töû BOSCH MOTRONIC
1- Thuøng xaêng; 2- Bôm xaêng ñieän; 3- Baàu loïc xaêng; 4- Daøn phaân phoái xaêng; 5- Van ñieàu aùp; 6-
Boä giaûm dao ñoäng aùp suaát; 7- ECU; 8- Boä bieán ñieän cao theá; 9- Boä chia ñieän; 10- bugi; 11-
Voøi phun; 12- Voøi phun khôûi ñoäng nguoäi; 13- Vít ñieàu chænh khoâng taûi; 14- Böôùm ga; 15- Caûm
bieán vò trí böôùm ga; 16- Löu löôïng keá khoâng khí; 17- Caûm bieán nhieät ñoä khí naïp; 18- Caûm bieán
oâ xy; 19- Coâng taéc nhieät cuûa voøi phun khôûi ñoäng nguoäi; 20- Caûm bieán nhieät ñoä nöôùc laøm maùt;
21- Van khí; 22- Vít chænh hoãn hôïp khí ôû cheá ñoä khoâng taûi; 23- Caûm bieán vò trí goùc quay truïc
khuyûu (pha laøm vieäc cuûa xy-lanh); 24- Caûm bieán toác ñoä ñoäng cô; 25- Aéc quy; 26- Coâng taéc; 27-
Rô le chính; 28- Rô le bôm xaêng.
6.2.4. Heä thoáng phun xaêng cô khí:
Khaùc vôùi heä thoáng phun xaêng ñieän töû, heä thoáng phun xaêng cô khí khoâng coù boä naõo ñieän
töû (ECU) ñeå chæ huy quaù trình phun xaêng, do vaäy vieäc ñieàu khieån quaù trình phun thöôøng phaûi
döïa treân nhöõng nguyeân taéc cô hoïc. Ñaïi dieän ñieån hình cuûa heä thoáng phun xaêng cô khí laø heä
thoáng K-Jetronic do haõng Bosch saûn xuaát (Hình 6.23).
Hình 6.23: Heä thoáng phun xaêng cô khí K-Jetronic (Bosch)

Ñaây laø heä thoáng phun xaêng cô khí, khoâng coù daãn ñoäng cô khí tröïc tieáp töø ñoäng cô, noù
hoaït ñoäng theo nguyeân taéc phun lieân tuïc, vieäc ñònh löôïng nhieân lieäu ñöôïc ñieàu khieån nhôø moät
van tröôït theo nguyeân lyù tieát löu. Heä thoáng goàm coù 3 boä phaän chính: heä thoáng cung caáp khí,
heä thoáng nhieân lieäu, vaø boä phaän ñieàu khieån ñònh löôïng nhieân lieäu.
Heä thoáng cung caáp khí hoaït ñoäng töông töï nhö trong tröôøng hôïp heä thoáng phun xaêng
ñieän töû.
Heä thoáng nhieân lieäu coù nhieäm vuï cung caáp nhieân lieäu vaø phun xaêng vaøo ñöôøng khí naïp
cuûa ñoäng cô. Veà cô baûn, caùc boä phaän cuûa heä thoáng cung caáp nhieân lieäu cuõng töông töï nhö
trong heä thoáng phun ñieän töû, goàm coù bôm xaêng, baàu loïc, ñöôøng oáng, van ñieàu chænh aùp suaát
caùc voøi phun vaø moät bình tích naêng. Voøi phun nhieân lieäu hoaït ñoäng theo nguyeân taéc môû kim
phun baèng aùp suaát (khoaûng 3,3 kG/cm2) töông töï nhö caùc voøi phun Diesel. Khi ñoäng cô laøm
vieäc, döôùi aùp suaát khoâng ñoåi trong heä thoáng cung caáp nhieân lieäu, voøi phun lieân tuïc phun xaêng
vaøo ñöôøng oáng naïp. Kim phun ñöôïc thieát keá laøm vieäc thöôøng xuyeân ôû cheá ñoä dao ñoäng: noù
lieân tuïc ñoùng - môû vôùi taàn soá cao. Nhôø ñoù maø xaêng ñöôïc phun ra döôùi daïng söông muø taïo ñoä
mòn cuûa caùc haït nhieân lieäu, ñaûm baûo ñieàu kieän hoaø troän toát vôùi khoâng khí.
Boä phaän ñieàu khieån ñònh löôïng nhieân lieäu bao goàm moät löu löôïng keá ño löu löôïng
khoâng khí naïp vaø moät van ñieàu khieån löu löôïng nhieân lieäu.
Löu löôïng keá laø moät ñóa ño ñaët chaén ngang ñöôøng naïp khí, noù ñöôïc noái vôùi moät ñoøn lieân
ñoäng ñeå coù theå quay quanh moät truïc coá ñònh. Nhö vaäy, khí naïp luoân luoân taùc duïng moät aùp löïc
leân maët döôùi cuûa ñóa ño. Löïc naøy tyû leä vôùi toác ñoä cuûa doøng khí naïp, hay noùi caùch khaùc tyû leä
vôùi löu löôïng khí naïp. Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû toác ñoä thaáp, löu löôïng khoâng khí naïp vaø aùp
löïc leân ñóa raát nhoû, ñóa gaàn nhö ñaäy kín ñöôøng naïp. Khi toác ñoä cuûa ñoäng cô taêng leân, löôïng
khí naïp taêng laøm taêng aùp löïc leân ñóa, ñóa bò naâng leân vaø quay ñi moät goùc töông öùng cuøng vôùi
ñoøn lieân ñoäng.
Van ñieàu khieån löu löôïng nhieân lieäu coù caáu taïo kieåu con tröôït. Ñaàu döôùi cuûa con tröôït
tyø leân ñoøn lieân ñoäng cuûa löu löôïng keá. Khi ñoäng cô hoaït ñoäng ôû cheá ñoä khoâng taûi, löu löôïng
khí naïp nhoû, ñóa ño cuøng vôùi caùc ñoøn naèm ôû vò trí thaáp nhaát vaø con tröôït cuõng naèm ôû vò trí
thaáp nhaát, luùc naøy cöûa caáp xaêng tôùi caùc voøi phun môû raát nhoû chæ ñuû cung caáp nhieân lieäu cho
cheá ñoä khoâng taûi. Khi ñoäng cô laøm vieäc ôû toác ñoä cao, löôïng khí naïp taêng leân, ñóa ño ñi leân vaø
thoâng qua caùc ñoøn lieân ñoäng ñaåy con tröôït leân theo. Luùc naøy, cöûa caáp nhieân lieäu tôùi caùc voøi
phun môû theâm ra vaø löôïng nhieân lieäu caáp vaøo ñöôïc taêng leân töông öùng vôùi nhu caàu cuûa ñoäng
cô.
6.3. HEÄ THOÁNG NHIEÂN LIEÄU ÑOÄNG CÔ DIESEL:
6.3.1 Taïo hoãn hôïp khí ñoát trong xy-lanh:
Nhö ñaõ trình baøy trong phaàn nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoäng cô Diesel (chöông I), nhieân
lieäu ñöôïc ñöa vaøo trong xy-lanh ôû cuoái kyø neùn vaø töï boác chaùy do nhieät ñoä cuûa khoâng khí bò
neùn trong xy-lanh luùc naøy raát cao. Treân thöïc teá, ñeå cho nhieân lieäu coù theå boác chaùy ñöôïc thì
tröôùc ñoù noù phaûi chuyeån sang daïng hôi vaø hoaø troän vôùi khoâng khí ôû trong xy-lanh ñeå taïo
thaønh hoãn hôïp khí ñoát. Vaøo thôøi ñieåm phun nhieân lieäu (cuoái kyø neùn), aùp suaát trong xy-lanh
raát cao, khoâng gian buoàng ñoát laïi heïp vaø nhieân lieäu Diesel coù ñoä nhôùt khaù lôùn taát caû nhöõng
yeáu toá naøy ñeàu gaây khoù khaên cho vieäc bay hôi nhanh cuûa nhieân lieäu, hôn nöõa thôøi gian ñeå taïo
hoãn hôïp khí ñoát laïi raát ngaén, do vaäy ñeå ñaûm baûo coù ñöôïc hoãn hôïp khí ñoát coù theå chaùy nhanh
vaø chaùy heát, ngöôøi ta phaûi phun nhieân lieäu vaøo trong buoàng ñoát döôùi aùp suaát cao. Ñoù chính laø
nhieäm vuï cuûa heä thoáng nhieân lieäu cuûa ñoäng cô Diesel.
Caùc yeâu caàu cô baûn ñoái vôùi heä thoáng nhieân lieäu cuûa ñoäng cô Diesel:
 Phun nhieân lieäu vaøo xy-lanh döôùi daïng buïi thuaän tieän cho vieäc taïo hoãn hôïp;
 Phun ñuùng thôøi ñieåm caàn thieát trong chu kyø laøm vieäc cuûa ñoäng cô;
 Phun ñuû löôïng caàn thieát ñeå ñaùp öùng ñuùng cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô;
 Phaân boá ñeàu cho caùc xy-lanh cuûa ñoäng cô.
Ñeå taïo ñieàu kieän cho nhieân lieäu hoøa troän vôùi khoâng khí ñöôïc toát thì caáu taïo cuûa buoàng
ñoát laø raát quan troïng. Caùc ñoäng cô Diesel thöôøng söû duïng 2 daïng buoàng ñoát vaø phöông phaùp
taïo hoãn hôïp sau: phun tröïc tieáp vaøo xy-lanh vaø buoàng ñoát phuï.
ôû phöông phaùp thöù nhaát, buoàng ñoát ñöôïc taïo bôûi hình daïng cuûa ñænh piston (xem Hình
6.24-a), nhieân lieäu ñöôïc phun tröïc tieáp vaøo trong xy-lanh taïo thaønh maøng treân ñænh piston vaø
bay hôi raát nhanh do nhieät ñoä cao, hoøa troän vôùi khoâng khí roài boác chaùy.
ôû phöông phaùp thöù hai, ngöôøi ta söû duïng 2 buoàng ñoát (Hình 6.24-b): buoàng ñoát chính
trong xy-lanh vaø moät buoàng ñoát phuï, thöôøng gaëp hôn caû laø buoàng ñoát phuï coù daïng hình caàu
(buoàng ñoát xoaùy loác). Nhieân lieäu ñöôïc phun vaøo buoàng ñoát phuï töø phía treân theo goùc nghieâng
coøn khoâng khí bò neùn töø xy-lanh ñi vaøo phía döôùi theo höôùng ngöôïc laïi taïo thaønh xoaùy loác,
nhôø vaäy maø söï hoøa troän xaûy ra raát deã daøng taïo thaønh hoãn hôïp vaø boác chaùy moät phaàn, phaàn
coøn laïi bò ñaåy xuoáng xy-lanh vaø chaùy noát trong ñoù.
Roõ raøng laø phöông phaùp söû duïng buoàng chaùy phuï kieåu xoaùy loác cho pheùp hoøa troän nhieân
lieäu toát hôn neân loaïi ñoäng cô naøy chæ caàn duøng voøi phun moät loã vaø aùp suaát phun töông ñoái
thaáp (khoâng quaù 130 kG/cm2). Coøn caùc ñoäng cô söû duïng phöông phaùp phun tröïc tieáp caàn coù
voøi phun nhieàu loã vaø aùp suaát phun cao hôn (150-250kG/cm2) ñeå ñaûm baûo ñoä tôi mòn cao cuûa
nhieân lieäu, deã hoøa troän vôùi khoâng khí.
Caàn löu yù raèng ôû hai kieåu buoàng ñoát keå treân, keát caáu cuûa caùc piston cuõng khaùc nhau maø
cuï theå laø ñænh cuûa piston phaûi coù keát caáu thích hôïp vôùi kieåu buoàng ñoát. Trong tröôøng hôïp
phun tröïc tieáp thì chính ñænh piston taïo thaønh buoàng ñoát, do vaäy ñænh piston thöôøng coù loã hình
caàu, baùn caàu hoaëc hình caàu keùp (Hình 6.24-c). Coøn khi söû duïng buoàng chaùy xoaùy loác thì ñænh
piston chæ coù moät vuøng loõm khoâng saâu ngay phía döôùi buoàng ñoát xoaùy loác (Hình 6.24-b).
Caùc daïng buoàng chaùy ngaên caùch trong ñoäng cô Diesel

b)
c)
Hình caàu
Hình caàu keùp Hình baùn caàu
Caùc daïng
buoàng chaùy
thoáng nhaát
trong ñoäng cô
Diesel
Hình 6.24: Caùc daïng buoàng chaùy trong ñoäng cô Diesel

6.3.2 Phaân loaïi vaø sô ñoà nguyeân lyù cuûa heä thoáng nhieân lieäu:
Treân Hình 6.25 moâ taû caùc sô ñoà caáu taïo cuûa heä thoáng nhieân lieäu ñoäng cô Diesel. Ñaây laø
2 sô ñoà ñieån hình cuûa heä thoáng nhieân lieäu Diesel söû duïng treân caùc ñoäng cô oâtoâ, chuùng ñöôïc
phaân bieät theo loaïi bôm cao aùp: bôm daõy (Hình 6.25-a) vaø bôm phaân phoái (Hình 6.25-b). Heä
thoáng bao goàm thuøng nhieân lieäu, caùc baàu loïc nhieân lieäu, bôm nhieân lieäu thaáp aùp, bôm nhieân
lieäu cao aùp, voøi phun nhieân lieäu vaø caùc ñöôøng oáng daãn nhieân lieäu.
Bôm thaáp aùp huùt nhieân lieäu (daàu Diesel) töø thuøng chöùa roài ñaåy noù vaøo ñöôøng oáng, ñi
qua caùc baàu loïc (thöôøng coù baàu loïc taùch nöôùc, loïc thoâ vaø loïc tinh), qua ñoù, nhieân lieäu ñöôïc
loïc saïch vaø ñöa vaøo bôm cao aùp. Bôm cao aùp chính laø boä phaän caáp nhieân lieäu döôùi aùp suaát
cao cho voøi phun vaø ñieàu khieån thôøi ñieåm phun nhieân lieäu vaøo xy-lanh theo ñuùng chu trình
hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô.
Hình 6.25-a moâ taû sô ñoà heä thoáng nhieân lieäu coù söû duïng bôm cao aùp kieåu daõy, thoâng
thöôøng ôû heä thoáng loaïi naøy thì bôm thaáp aùp ñöôïc laép ôû treân thaân cuûa bôm cao aùp.
a) Heä thoáng nhieân lieäu söû duïng bôm daõy
b) Heä thoáng nhieân lieäu söû duïng bôm phaân phoái
Hình 6.25: Heä thoáng nhieân lieäu ñoäng cô Diesel

Hình 6.25b: Bôm cao aùp kieåu daõy cöûa Bosch
Treân Hình 6.25-b laø sô ñoà cuûa heä thoáng nhieân lieäu coù trang bò bôm cao aùp kieåu phaân
phoái, ôû ñaây, bôm thaáp aùp ñöôïc boá trí trong cuøng moät cuïm vôùi bôm cao aùp, coøn bôm tay
thöôøng duøng ñeå xaû khí cho luùc khôûi ñoäng thì ñöôïc boá trí ngay trong boä loïc daàu vaø taùch nöôùc
(xem Hình 6.33).
Thanh raêng
Hình 6.25 c: Maët caét ngang bôm cao aùp

Ñoâi khi ngöôøi ta goäp chung heä thoáng caáp khoâng khí vaø heä thoáng xaû khí thaûi vôùi heä
thoáng nhieân lieäu vaø goïi chung laø heä thoáng caáp lieäu (xem Hình 6.26).
Hình 6.26 - Heä thoáng caáp lieäu ñoäng cô Diesel

Hình 6.26: Heä thoáng cung caáp nhieân lieäu ñoäng cô Diesel
1-Thuøng nhieân lieäu; 2- Ñöôøng oáng huùt; 3- Baàu loïc thoâ; 4- Ñöôøng oáng cao aùp; 5- Bôm thaáp aùp;
6- Bôm cao aùp; 7- Baàu loïc tinh; 8- Baàu loïc khoâng khí; 9- OÁng daãn daàu tôùi boä phaän saáy noùng;
10- Ñöôøng oáng naïp; 11- Boä saáy noùng khoâng khí; 12- Ñöôøng daàu hoài; 13- Voøi phun nhieân lieäu;
14- Oáng giaûm thanh; 15- Ñöôøng oáng xaû; 16- Buoàng ñoát.
6.3.3 Baàu loïc nhieân lieäu, thuøng chöùa nhieân lieäu:
Treân caùc Hình 6.25 vaø 4.26 trình baøy caùc sô ñoà ñieån hình cuûa caùc heä thoáng nhieân lieäu söû
duïng treân caùc ñoäng cô Diesel hieän nay. Qua caùc sô ñoà naøy coù theå nhaän thaáy 2 daïng baàu loïc
khaùc nhau: loïc thoâ vaø loïc tinh. Thoâng thöôøng chæ coù baàu loïc thoâ laø coù theå ñöôïc boá trí ngay
treân ñöôøng huùt, coøn baàu loïc tinh phaûi ñöôïc ñaët treân ñöôøng ñaåy cuûa bôm thaáp aùp.
 Baàu loïc thoâ :
Baàu loïc thoâ coù nhieäm vuï taùch nöôùc ra khoûi nhieân lieäu vaø loïc caùc haït thoâ (khoâng quaù
0,04 - 0,1 mm). Treân Hình 6.27-a laø moät ví duï cuûa baàu loïc thoâ. Baàu loïc naøy söû duïng löôùi loïc 7
baèng ñoàng coù taám chaén phía treân. Daàu (nhieân lieäu) ñöôïc daãn vaøo qua ñaàu oáng 1 vaøo khoang
3, sau ñoù ñi qua caùc loã treân taám ngaên 6 vaø ñi vaøo beân trong baàu loïc. Daàu ñöôïc huùt ra phaûi ñi
qua löôùi loïc hình pheãu 7, qua loã ôû ñænh pheãu vaø ra ngoaøi theo ñaàu oáng 2.
Hình 6.27: Hai kieåu baàu loïc nhieân lieäu

1- Ñaàu oáng vaøo; 2- Ñaàu oáng ra; 3- Khoang phaân phoái; 4- Nuùt xaû khí; 5- Thaân baàu loïc; 6- Taám
phaân phoái; 7- Löôùi loïc; 8- Coác loïc; 9- Taám ngaên khoang laéng; 10- Nuùt xaû nöôùc; 11- OÁng thoaùt
khí; 12- Van xaû khí; 13- Naép baàu loïc; 14- Thaân baàu loïc; 15- Phaàn töû loïc baèng giaáy; 16- Nuùt xaû
caën; 17- Boä phaän laøm kín.
Phía trong baàu loïc daàu chuyeån ñoäng nhö sau: Khi ñi vaøo, daàu chaûy treân maët ngoaøi cuûa
taám chaén hình pheãu ôû treân löôùi loïc roài chaûy qua khe hôû giöõa pheãu naøy vaø thaønh coác loïc 8. Vì
khe naøy nhoû neân toác ñoä chaûy qua noù raát lôùn vaø taïo thanh doøng chaûy maïnh ôû khu vöïc saùt
thaønh coác loïc ñi thaúng xuoáng phía döôùi loït vaøo khoang laéng döôùi taám ngaên 9. Caùc loaïi caën
baån vaø nöôùc do naëng hôn daàu neân bò giöõ laïi ôû ñaây, ñeå xaû nöôùc ra ngoaøi chæ caàn thaùo nuùt 10.
Baàu loïc tinh thöôøng söû duïng boä phaän loïc baèng giaáy, sôïi vaûi giaáy, sôïi vaûi toång hôïp vaø
moät soá loaïi vaät lieäu khaùc. Tuy nhieân, ñöôïc söû duïng roäng raõi hôn caû laø boä loïc baèng giaáy, loaïi
naøy coù theå söû duïng ñöôïc 1500-2000 giôø. Caáu taïo cuûa moät daïng baàu loïc tinh ñöôïc moâ taû treân
Hình 6.27-b. Baàu loïc naøy coù 3 löôùi loïc baèng giaáp (soá 15). Daàu ñöôïc bôm vaøo trong baàu loïc
baèng bôm thaáp aùp, sau ñoù ñi qua caùc oáng giaáy loïc vaø ñi ra ngoaøi.
Heä thoáng nhieân lieäu coù bôm cao aùp kieåu phaân phoái thöôøng chæ söû duïng 1 baàu loïc chung
cho caû heä thoáng vaø treân noù coù laép bôm tay ñeå xaû khí khi khôûi ñoäng maùy (xem Hình 6.28-a).
Hình 6.28: Maët caét ngang cuûa caùc baàu loïc nhieân lieäu
6.3.4 Bôm nhieân lieäu thaáp aùp:
Treân caùc ñoäng cô Diesel coù bôm cao aùp kieåu daõy, bôm nhieân lieäu thaáp aùp laø loaïi bôm
kieåu piston. Sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa loaïi bôm naøy ñöôïc moâ taû treân Hình
6.29.
Nhieäm vuï cuûa bôm thaáp aùp laø huùt nhieân lieäu töø thuøng vaø ñaåy noù ñi qua caùc baàu loïc ñeå
laøm saïch roài caáp cho bôm cao aùp. Bôm thöôøng ñöôïc laép ngay treân thaân cuûa bôm cao aùp vaø
ñöôïc daãn ñoäng baèng truïc cam cuûa bôm cao aùp. Ngoaøi ra coøn coù boä phaän bôm baèng tay duøng
ñeå bôm nhieân lieäu vaø xaû khoâng khí laãn trong noù ra ngoaøi tröôùc khi khôûi ñoäng ñoäng cô.
Bôm hoaït ñoäng nhôø moät vaáu cam ôû treân truïc cuûa bôm cao aùp. Khi vaáu cam taùc ñoäng vaøo
caàn ñaåy 3 thoâng qua con laên 1 thì caàn ñaåy cuøng piston 4 ñi leân, eùp loø xo 5 laïi (Hình 6.29-a).
Trong khoang A luùc naøy aùp suaát taêng leân, coøn trong khoang B laø chaân khoâng. Do ñoù van huùt
15 ñoùng laïi, van ñaåy 8 môû ra vaø nhieân lieäu ñi töø khoang A sang khoang B.
Khi ñænh cuûa vaáu cam ñi qua khoûi con laên cuûa caàn ñaåy thì loø xo 5 ñaåy piston 4 ñi xuoáng
(Hình 6.29-b). Phía treân piston luùc naøy laø chaân khoâng, do vaäy van huùt 15 môû ra vaø van ñaåy 8
ñoùng laïi, nhieân lieäu ñöôïc huùt qua loã 16 vaøo ñöôøng oáng caáp ñeå ñi vaøo khoang A. Ñoàng thôøi ôû
phía döôùi piston aùp suaát taêng leân vaø nhieân lieäu bò doàn ra ngoaøi ñeå ñi tôùi baàu loïc. Trong tröôøng
hôïp taéc baàu loïc do quaù baån thì aùp suaát töø phía baàu loïc taïo ñöôïc löïc lôùn hôn loø xo 5, do vaä y loø
xo seõ bò giöõ ôû traïng thaùi eùp, khoâng bung ra ñöôïc, caàn ñaåy vaãn ñi leân ñi xuoáng nhöng khoâng
taùc ñoäng vaøo piston.
b)
a)
Hình 6.29: Bôm nhieân lieäu thaáp aùp kieåu piston.

1- Caàn ñaåy; 2- Loø xo; 3- Caàn ñaåy; 4- Piston; 5- Loø xo bôm; 6- Ñöôøng ñaåy daàu; 7- Thaân bôm;
8- Van ñaåy; 9,10- Ñöôøng daàu; 11- Vieân bi ; 12- Xy-lanh bôm tay; 13- Tay bôm; 14- Piston bôm
tay; 15- Van huùt; 16- Ñöôøng huùt; 17- Loã thoaùt daàu; 18- Truïc cam.
Bôm thaáp aùp coøn coù boä phaän bôm tay bao goàm xy-lanh 12, piston 14 cuøng vôùi caàn ñaåy,
vieân bi 11 vaø tay naém 13. Phía trong cuûa tay naém coù ren ñeå baét vaøo naép xy-lanh khi khoâng söû
duïng bôm tay.
Ñoái vôùi heä thoáng nhieân lieäu suû duïng bôm cao aùp kieåu phaân phoái thì thöôøng coù trang bò
bôm thaáp aùp kieåu caùnh gaït vaø ñöôïc laép ngay trong bôm cao aùp.
6.3.5 Bôm nhieân lieäu cao aùp:
a) Bôm daõy:
Bôm daõy, coøn goïi laø bôm nhieàu piston, hay bôm nhieàu khoang, bao goàm nhieàu khoang
gioáng heät nhau taïo thaønh. Soá khoang ñuùng baèng soá xy-lanh cuûa ñoäng cô. Moãi khoang cuûa
bôm (Hình 6.30) goàm coù nhöõng boä phaän chính nhö sau: piston 6 vaø xy-lanh 7 taïo thaønh boä ñoâi
vaø laø boä phaän chính cuûa bôm cao aùp, van moät chieàu 11 cuøng vôùi loø xo 12. Toaøn boä ñöôïc laép
trong thaân cuûa bôm cao aùp. Treân xy-lanh coù caùc loã naïp 14, loã thoâng 8, coøn treân thaân piston coù
loã doïc truïc 16 vaø loã ngang 17, caùc loã naøy thoâng khoang phía treân ñænh piston vôùi khoang 18.
ÔÛ haønh trình ñaåy, piston di chuyeån ñi leân nhôø vaáu cam 1 thoâng qua con laên vaø oáng ñaåy 2
(con ñoäi). ôû haønh trình huùt, piston ñi xuoáng nhôø löïc ñaåy cuûa loø xo 5. Khi piston ñi xuoáng,
meùp treân cuûa noù môû loã naïp 14 (Hình 6.30-b), daàu nhieân lieäu ñöôïc huùt vaøo khoang phía treân
piston. Khi piston ñi leân, ñaàu tieân noù bòt loã thoâng 8 laïi, sau ñoù laø loã naïp (Hình 6.30-c). Nhieân
lieäu luùc naøy bò neùm maïnh, ñaåy van moät chieàu 11 môû ra vaø ñi qua ñaàu oáng 13 vaøo ñöôøng oáng
cao aùp daãn tôùi voøi phun, luùc naøy baét ñaàu thôøi ñieåm phun nhieân lieäu vaøo buoàng ñoát. Quaù trình
phun nhieân lieäu keùo daøi cho tôùi khi meùp caét 19 treân piston truøng vôùi loã thoâng 8 vaø môû loã naøy
(Hình 6.30-d). Ñaây laø thôøi ñieåm ngaét quaù trình phun nhieân lieäu vaøo buoàng ñoát vì luùc naøy
nhieân lieäu baét ñaàu theo caùc loã 16 vaø 17 ñi xuoáng khoang 18, ñi qua loã 8 treân thaân bôm, van
moät chieàu ñoùng laïi döôùi taùc ñoäng cuûa loø xo 12. Nhöng tröôùc khi ñoùng van 11 thì van giaûm taûi
20 ñöôïc ñoùng laïi, ñoäng taùc naøy huùt bôùt moät löôïng nhieân lieäu ra khoûi ñöôøng oáng cao aùp vaø nhôø
ñoù taïo neân söï ngaét ñoät ngoät quaù trình phun. Ñieàu naøy cho pheùp traùnh hieän töôïng nhoû gioït
nhieân lieäu ôû cuoái quaù trình phun vaø taïo muoäi ôû ñaàu voøi phun.
Hình 6.30: Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa bôm cao aùp.
Löôïng daàu caáp bôûi moät khoang nhö treân ñöôïc ñieàu chænh baèng caùch xoay piston nhôø
thanh ñieàu khieån 15 (thöôøng gaëp hôn caû laø keát caáu kieåu thanh raêng). Khi xoay piston veà phía
phaûi, meùp caét 19 seõ môû loã thoâng 8 muoän hôn, nghóa laø löôïng daàu ñöôïc caáp taêng leân. Khi xoay
piston sang phía traùi, meùp caét môû loã thoâng sôùm hôn, nhö vaäy löôïng daàu caáp bò giaûm ñi. Khi
piston bò xoay sang traùi tôùi möùc maø raõnh doïc treân meùp caét truøng vôùi loã thoâng thì nhieân lieäu
khoâng ñöôïc caáp tôùi voøi phun nöõa.
Thôøi ñieåm phun nhieân lieäu vaøo xy-lanh vaø thôøi gian phun do bieân daïng cuûa cam quyeát
ñònh. Goùc phun sôùm ñöôïc ñieàu chænh baèng bu loâng 3, bu loâng naøy ñöôïc laép vaøo ñaàu con ñoäi.
Neáu nôùi bu loâng naøy ra thì vò trí ban ñaàu cuûa piston ñöôïc naâng cao leân, do vaäy haønh trình cuûa
noù seõ ñöôïc thöïc hieän sôùm hôn, thôøi ñieåm baét ñaàu phun cuõng sôùm leân.
Trong bôm cao aùp, piston vaø xy-lanh laø nhöõng chi tieát quan troïng nhaát, chuùng phaûi ñöôïc
laøm töø vaät lieäu coù ñoä beàn cao, nhieät luyeän thích hôïp vaø gia coâng vôùi ñoä chính xaùc raát cao.
Khoâng nhöõng theá, sau khi ñaõ ñöôïc gia coâng hoaøn chænh, piston vaø xy-lanh phaûi ñöôïc löïa choïn
theo caëp sao cho ñaûm baûo coù ñöôïc khe hôû theo ñuùng yeâu caàu. Chính vì nhöõng lyù do ñoù maø
ngöôøi ta thöôøng goïi chuùng laø boä ñoâi cuûa bôm cao aùp. Khe hôû giöõa piston vaø xy-lanh khoâng
vöôït quaù 0,002 mm. Trong quaù trình laøm vieäc, chuùng ñöôïc boâi trôn baèng chính nhieân lieäu.
Raát nhieàu ñoäng cô Diesel cuûa caùc haõng treân theá giôùi söû duïng loaïi bôm cao aùp kieåu daõy
moâ taû treân ñaây. Nguyeân taéc caáu taïo cuûa chuùng haàu heát ñeàu gioáng nhau, chæ khaùc nhau veà soá
löôïng khoang, ñöôøng kính, haønh trình cuûa piston vaø keát caáu cuûa moät vaøi chi tieát rieâng bieät.
b) Bôm kieåu phaân phoái:
Hieän nay, loaïi bôm cao aùp kieåu phaân phoái ñöôïc söû duïng ngaøy caøng nhieàu hôn treân caùc
ñoäng cô Diesel. Ñaëc ñieåm cuûa loaïi bôm naøy laø moät boä ñoâi cuûa bôm cao aùp ñöôïc duøng ñeå
phuïc vuï cho nhieàu xy-lanh. Chaúng haïn, nhöõng ñoäng cô 4 xy-lanh thöôøng söû duïng bôm cao aùp
chæ coù moät boä ñoâi, vieäc phaân phoái nhieân lieäu cho caùc xy-lanh ñöôïc thöïc hieän baèng caùch söû
duïng piston quay.
Treân Hình 6.31 laø sô ñoà caáu taïo cuûa bôm cao aùp moät piston kieåu phaân phoái. Noù bao goàm
naép 1, xy-lanh 3, piston 4, quaû ga 5, oáng daãn ñoäng 6 vaø lo xo 8 cuûa piston, cuøng vôùi caùc ñóa
ñôõ 7 vaø 9. Naép ñöôïc ñònh vò baèng 2 choát 13 vaø baét chaët baèng eâcu 2. Nhieân lieäu ñöôïc caáp tôùi
caùc xy-lanh theo ñöôøng daàu E, qua caùc van moät chieàu 10, van ñaåy 11 vaø ñaàu oáng 12. Ñaàu oáng
naøy noái vôùi ñöôøng daàu cao aùp daãn tôùi voøi phun, soá löôïng ñaàu oáng chính baèng soá xy-lanh cuûa
ñoäng cô. Trong xy-lanh coù loã vuoâng B ñeå boá trí quaû ga (boä phaän ñieàu chænh ñònh löôïng nhieân
lieäu), ngoaøi ra coøn coù caùc loã naïp A vaø caùc loã phaân phoái E. Phaàn treân cuûa piston coù loã doïc truïc
vaø 2 loã höôùng kính noái vôùi noù. Loã döôùi C duøng ñeå ñieàu chænh löôïng nhieân lieäu caáp, loã treân D
laø loã phaân phoái, caáp nhieân lieäu ñi tôùi caùc xy-lanh.
Töông töï nhö ôû bôm cao aùp kieåu daõy, haønh
trình ñi leân cuûa piston ñöôïc thöïc hieän nhôø cam
quay, coøn haønh trình ñi xuoáng laø do taùc duïng cuûa
loø xo. Khi piston ñi xuoáng, nhieân lieäu ñöôïc huùt
qua caùc loã naïp A vaø ñieàn ñaày khoang phía treân
ñænh piston. Khi piston ñi leân, caùc loã A bò bòt laïi,
roài daàu bò neùn vaø ñaåy theo loã E ñi qua van moät
chieàu vaø van ñaåy vaøo ñöôøng oáng cao aùp daãn tôùi
voøi phun. Ñaây chính laø thôøi ñieåm baét ñaàu phun.
Quaù trình phun keát thuùc khi loã C chui ra khoûi quaû
ga 5. Luùc naøy, daàu töø khoang treân ñænh piston ñi
theo loã doïc truïc vaøo khoang B roài ñöôïc daãn ngöôïc
trôû laïi bôm thaáp aùp. Nhö vaäy vò trí cuûa quaû ga 5
quyeát ñònh löôïng nhieân lieäu phun vaøo trong xy-
lanh: vò trí thaáp nhaát cuûa quaû ga öùng vôùi cheá ñoä
khoâng taûi vaø vò trí cao nhaát öùng vôùi cheá ñoä toaøn
taûi.
Do ñaëc ñieåm cuûa bôm laø moät boä ñoâi ñaûm
nhaän caáp nhieân lieäu cho nhieàu voøi phun neân trong
naép bôm coù soá löôïng ñöôøng phaân phoái (E) ñuùng
baèng soá voøi phun. Ñeå coù theå phaân phoái nhieân lieäu Hình 6.31: Khoang coâng taùc cuûa bôm cao
cho caùc voøi phun thì piston phaûi thöïc hieän chuyeån aùp kieåu phaân phoái.
ñoäng quay. Chuyeån ñoäng quay ñöôïc truyeàn cho
piston thoâng qua baùnh raêng treân oáng 6. Nhôø chuyeån ñoäng quay naøy, piston caáp daàu laàn löôït
cho töøng voøi phun theo ñuùng thöù töï noå cuûa ñoäng cô. Khi piston quay ñöôïc moät voøng thì noù
phaûi thöïc hieän soá laàn leân xuoáng ñuùng baèng soá voøi phun maø noù ñaûm nhieäm, coù nghóa laø cam
daãn ñoäng phaûi coù soá vaáu cam ñuùng baèng soá voøi phun.
Bôm cao aùp ñöôïc daãn ñoäng töø truïc khuyûu qua caùc baùnh raêng boá trí ôû phía ñaàu ñoäng cô.
Bôm ñöôïc noái vôùi truïc daãn ñoäng qua caùc maët bích coù loã hay qua khôùp noái coù cô caáu ñieàu
chænh goùc phun sôùm. Treân moät soá ñoäng cô coù laép khôùp noái ly taâm töï ñoäng ñieàu chænh goùc
phun sôùm. ôû moät soá ñoäng cô Diesel côõ nhoû bôm cao aùp ñöôïc daãn ñoäng baèng ñai raêng thay cho
baùnh raêng.
6.3.6 Voøi phun:
Voøi phun coù nhieäm vuï phun nhieân lieäu vaøo buoàng ñoát vôùi aùp suaát nhaát ñònh, ñaûm baûo ñoä
mòn cuûa nhieân lieäu khi phun ñeå taïo ñieàu kieän deã daøng cho söï hoøa troän nhieân lieäu vôùi khoâng
khí taïo thaønh hoãn hôïp ñoát. Coù nhieàu loaïi voøi phun khaùc nhau, nhöng thöôøng gaëp hôn caû laø
loaïi voøi phun luoân luoân ñoùng, nghóa laø khoang chöùa nhieân lieäu cuûa voøi phun chæ ñöôïc thoâng
vôùi buoàng ñoát trong thôøi gian phun.
Caáu taïo cuûa voøi phun ñöôïc moâ taû treân Hình 6.32. Voøi phun bao goàm thaân 6, phía trong
thaân coù thanh 5 ñaàu treân tyø vaøo loø xo 7 coøn ñaàu döôùi tyø leân ñaàu kim phun 2. Ñaàu treân cuûa loø
xo tyø vaøo ñeá döôùi cuûa vít chænh 11, vít naøy ñöôïc baét vaøo thaân cuûa coác 10 vaø haõm chaët baèng
eâcu 12. Phaàn döôùi cuûa thaân voøi phun coù laép naép 3 duøng ñeå giöõ kim phun cuøng vôùi thaân cuûa
noù. Ñaây chính laø 2 chi tieát quan troïng nhaát cuûa voøi phun ñöôïc gia coâng vôùi ñoä chính xaùc cao
vaø löïa choïn theo caëp taïo thaønh boä ñoâi. Bình thöôøng, loø xo luoân luoân eùp leân kim phun thoâng
qua thanh 5 do vaäy maët tyø cuûa kim 16 (Hình 6.32-b) luoân tyø leân ñeá cuûa noù vaø ñoùng kín
khoang nhieân lieäu 15.
Nhieân lieäu töø bôm cao aùp ñöôïc daãn qua ñöôøng oáng cao aùp tôùi ñöôøng daàu 4 vaø sau ñoù
theo caùc loã (2 hay 3 loã) naèm trong thaân cuûa voøi phun ñöôïc daãn tôùi khoang chöùa 15. aùp suaát
cao cuûa nhieân lieäu taïo löïc ñaåy leân maët coân 14 cuûa kim phun. Vaøo thôøi ñieåm phun, löïc ñaåy
naøy thaéng löïc eùp cuûa loø xo laøm kim bò naâng leân vaø nhieân lieäu ñöôïc phun vaøo buoàng ñoát. Khi
bôm ngöøng caáp daàu thì loø xo ñaåy kim ñi xuoáng, maët laøm kín 16 tyø leân ñeá cuûa noù vaø ñoùng
khoang nhieân lieäu laïi keát thuùc quaù trình phun. Löôïng nhieân lieäu loït leân khoang treân cuûa voøi
phun ñöôïc daãn ra ngoaøi qua caùc loã 9 vaø 13 tôùi ñöôøng daàu hoài. Baèng vít chænh 11 coù theå ñieàu
chænh ñoä caêng cuûa loø xo hay chính laø aùp suaát phun cuûa voøi phun.
Tuøy theo caáu taïo cuûa ñaàu phun maø ngöôøi ta phaân bieät 2 loaïi kim phun thöôøng gaëp ñoù laø
loaïi khoâng coù loã phun vaø loaïi coù loã phun.
Hình 6.40 - Voøi phun
Hình 6.32: Voøi phun

Loaïi voøi phun coù loã phun (Hình 6.32-c) thöôøng ñöôïc laép treân caùc ñoäng cô maø xy-lanh
khoâng coù buoàng ñoát phuï. Loaïi naøy thöôøng coù nhieàu loã phun raát nhoû ôû treân ñaàu phun (3-7 loã),
caùc loã ñöôïc boá trí nghieâng, ñöôøng kính loã khoaûng 0,15-0,35 mm. aùp suaát phun ñöôïc chænh
trong khoaûng 150-350 kG/cm2. Loaïi voøi phun coù loã phun coù öu ñieåm laø khi thieát keá coù theå
choïn soá loã phun vaø goùc phun thích hôïp vôùi kieåu buoàng ñoát cuûa ñoäng cô, sao cho chuøm nhieân
lieäu phun vaøo ñöôïc hoøa troän toát nhaát vôùi khoâng khí trong xy-lanh.
ÔÛ loaïi khoâng coù loã phun (Hình 6.32-b) treân ñaàu phun coù 1 loã ñöôøng kính 1,5-2 mm. Ñaàu
kim coù caáu taïo kieåu maët coân, phía döôùi loe ra ñeå taïo cho tia nhieân lieäu khi ñöôïc phun vaøo
buoàng ñoát coù daïng hình noùn roãng. Voøi phun loaïi naøy phun nhieân lieäu vaøo buoàng ñoát vôùi ñoä
mòn cao hôn neân aùp suaát phun thöôøng thaáp hôn so vôùi voøi phun coù loã phun. Loaïi voøi phun naøy
thöôøng ñöôïc laép cho kieåu buoàng ñoát xoaùy loác ñeå taïo doøng xoaùy trong buoàng ñoát phuï.
6.3.7 Ñieàu khieån caáp nhieân lieäu vaø boä ñieàu toác:
Caùc ñoäng cô Diesel ñaët treân oâtoâ hay caùc loaïi xe-maùy khaùc phaûi chòu caùc cheá ñoä taûi raát
khaùc nhau vaø bieán ñoåi trong khoaûng raát roäng tuyø theo ñieàu kieän laøm vieäc. Do vaäy phaûi luoân
luoân ñieàu chænh löôïng nhieân lieäu caáp vaøo xy-lanh sao cho phuø hôïp vôùi cheá ñoä taûi cuûa ñoäng
cô. Chaúng haïn nhö khi xe baét ñaàu leo doác thì löïc caûn taêng leân, ñeå cho xe coù theå vöôït qua
ñöôïc choã naøy thì caàn phaûi taêng theâm coâng suaát cho noù, nghóa laø phaûi taêng theâm löôïng nhieân
lieäu caáp cho ñoäng cô. Ngöôïc laïi, neáu löïc caûn laø nhoû thì phaûi giaûm löôïng nhieân lieäu caáp, neáu
khoâng soá voøng quay cuûa ñoäng cô taêng leân quaù möùc, gaây hieän töôïng roà ga laøm maøi moøn caùc
chi tieát moät caùch voâ ích vaø giaûm tuoåi thoï cuûa maùy. Noùi toùm laïi, trong quaù trình laøm vieäc cuûa
ñoäng cô vieäc ñieàu chænh lieân tuïc löôïng nhieân lieäu caáp cho noù laø caàn thieát ñeå luoân luoân ñaûm
baûo ñöôïc cheá ñoä laøm vieäc thích hôïp. Coù 2 phöông phaùp ñieàu chænh: baèng tay vaø töï ñoäng.
 Cheá ñoä ñieàu chænh baèng tay thöïc chaát laø taùc ñoäng vaøo thanh raêng ñieàu chænh
löôïng caáp nhieân lieäu ôû bôm cao aùp. Vieäc ñieàu chænh do ngöôøi laùi thöïc hieän thoâng
qua baøn ñaïp ga tuyø theo ñieàu kieän cuï theå trong quaù trình chuyeån ñoäng.
 Cheá ñoä ñieàu chænh töï ñoäng ñöôïc thöïc hieän nhôø moät thieát bò goïi laø boä ñieàu toác.
Thieát bò naøy ñöôïc laép ngay trong bôm cao aùp vaø töï ñoäng taùc ñoäng leân thanh raêng
nhaèm taêng hoaëc giaûm löôïng nhieân lieäu tuyø theo cheá ñoä taûi cuûa ñoäng cô.
Coù nhieàu loaïi ñieàu toác khaùc nhau hoaït ñoäng theo caùc nguyeân lyù khaùc nhau, nhöng treân
caùc ñoäng cô Diesel thöôøng söû duïng loaïi ñieàu toác cô khí hoaït ñoäng theo nguyeân taéc ly taâm. Boä
ñieàu toác thöôøng ñöôïc boá trí ñoäc laäp trong moät hoäp rieâng vaø hoäp naøy ñöôïc laép gheùp vôùi bôm
cao aùp.
Caàn phaân bieät 2 loaïi ñieàu toác: ñieàu toác moät cheá ñoä vaø ñieàu toác ña cheá ñoä. Loaïi thöù nhaát
thöôøng chæ laøm nhieäm vuï khoáng cheá moät toác ñoä naøo ñoù cho ñoäng cô (ví duï nhö boä ñieàt toác
cuûa ñoäng cô xaêng chæ laøm nhieäm vuï giôùi haïn toác ñoä toái ña cuûa ñoäng cô). Loaïi thöù 2 coù theå
laøm vieäc ôû moïi cheá ñoä hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô neân thöôøng ñöôïc goïi laø boä ñieàu toác ña cheá. Boä
ñieàu toác ña cheá ñöôïc laép treân taát caû caùc loaïi ñoäng cô Diesel.
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa boä ñieàu toác ña cheá ñöôïc theå hieän treân Hình 6.33. Baøn ñaïp ga 6
ñaët trong ca bin ñöôïc noái vôùi thanh raêng 1 ñieàu khieån caáp nhieân lieäu cuûa bôm cao aùp thoâng
qua loø xo 3 vaø thanh ñoøn 2. Vôùi caùch boá trí nhö vaäy, vò trí laøm vieäc cuûa baøn ñaïp ga chæ coù taùc
duïng taïo ñoä caêng ban ñaàu cho loø xo 3.
6
2 3
Pl
x
4 5
8
Plt 7 9
Hình 6.33: Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa boä ñieàu toác ña cheá ñoä
Boä phaän töï ñoäng ñieàu chænh theo nguyeân lyù ly taâm chính laø caùc quaû vaêng 8. Chuùng ñöôïc
laép treân truïc 9, truïc naøy ñöôïc daãn ñoäng töø truïc cam cuûa bôm cao aùp thoâng qua moät caëp baùnh
raêng. Caùc quaû vaêng ñöôïc boá trí sao cho caùc tay ñoøn cuûa chuùng luoân luoân tyø vaøo ñóa tieáp xuùc ôû
ñaàu cuûa truïc tyø 7. Ñaàu coøn laïi cuûa truïc 7 tyø vaøo thanh ñoøn 2 thoâng qua moät oå laên.
Do loø xo 3 luoân coù moät ñoä caêng ban ñaàu nhaát ñònh neân truïc 2 luoân coù xu höôùng ñaåy truïc
tyø 7 sang phaûi, nghóa laø coù xu höôùng laøm caùc quaû vaêng cuïp laïi. Ñoàng thôøi, khi ñoäng cô laøm
vieäc, thì löïc ly taâm seõ laøm caùc quaû vaêng seõ bung ra vaø ñaåy truïc tyø 7 sang traùi. Nhö vaäy, thanh
ñoøn 2 cuøng vôùi thanh raêng 1 ñöôïc giöõ ôû vò trí caân baèng nhôø hai löïc: löïc caêng cuûa loø xo Plx vaø
löïc ly taâm cuûa caùc quaû vaêng Plt. Khi ngöôøi laùi giöõ baøn ñaïp ôû moät vò trí xaùc ñònh vaø taûi taùc
duïng leân ñoäng cô laø khoâng ñoåi thì thanh raêng seõ ñöôïc giöõ caân baèng taïi vò trí töông öùng, nghóa
laø ñoäng cô seõ laøm vieäc ôû moät toác ñoä oån ñònh khoâng ñoåi. Neáu taûi taêng leân thì toác ñoä quay cuûa
truïc 9 seõ giaûm xuoáng laøm caùc quaû vaêng cuïp laïi, luùc naøy löïc caêng cuûa loø xo 3 thaéng ñöôïc löïc
tyø cuûa caùc quaû vaêng vaø keùo thanh ñoøn 2 sang phaûi, ñaåy thanh raêng 1 sang phaûi laøm taêng
löôïng nhieân lieäu caáp cho ñoäng cô. Nhôø ñoù maø ñoäng cô coù theâm ñöôïc nhieân lieäu ñeå khaéc phuïc
ñöôïc söï taêng taûi vaø toác ñoä quay cuûa noù seõ taêng leân tôùi toác ñoä oån ñònh ban ñaàu. Ngöôïc laïi, neáu
taûi giaûm xuoáng thì truïc 9 seõ quay nhanh leân, caùc quaû vaêng bung ra vaø ñaåy truïc tyø 7 sang traùi
laøm thanh ñoøn 2 quay sang traùi cuøng vôùi thanh raêng 1. Nhö vaäy, löôïng nhieân lieäu caáp cho
ñoäng cô seõ giaûm ñi laøm toác ñoä cuûa noù giaûm xuoáng tôùi khi trôû laïi toác ñoä ban ñaàu.
ÔÛ moät vò trí baát kyø cuûa baøn ñaïp ga 6 boä ñieàu toác cuõng hoaït ñoäng töông töï nhö treân neân
noù ñöôïc goïi laø boä ñieàu toác ña cheá.
Caùc boä ñieàu toác lyù taâm ñeàu hoaït ñoäng töông töï nhö nhau veà nguyeân lyù, nhöng keát caáu coù
theå khaùc nhau. Trong moät soá tröôøng hôïp, ngoaøi caùc boä ñieàu toác hoaït ñoäng theo nguyeân taéc ly
taâm ngöôøi ta coøn söû duïng theâm boä phaän ñieàu chænh chaân khoâng. Noù ñöôïc caáu taïo bôûi moät
khoang chaân khoâng, maøng cao su cuûa khoang naøy ñöôïc noái tröïc tieáp vôùi thanh raêng ñieàu
khieån caáp nhieân lieäu cuûa ñoäng cô, khoang ñöôïc noái thoâng vôùi hoïng huùt cuûa ñoäng cô ôû phía
döôùi moät böôùm tieát löu. Cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô trong tröôøng hôïp naøy ñöôïc xaùc ñònh bôûi
goùc môû cuûa böôùm tieát löu, boä ñieàu toác naøy cuõng laøm vieäc ôû moïi cheá ñoä. Tuy nhieân, boä phaän
ñieàu toác chaân khoâng chæ hoaït ñoäng theo ñoä chaân khoâng ôû hoïng huùt cuûa ñoäng cô (chöù khoâng
theo taûi).
Treân caùc loaïi ñoäng cô xaêng ñaët treân oâtoâ cuõng thöôøng coù boä haïn cheá toác ñoä toái ña, chuùng
thöôøng hoaït ñoäng theo nguyeân taéc ly taâm hoaëc duøng ñoä chaân khoâng ôû hoïng huùt ñeå ñoùng bôùt
böôùm ga laïi khi ñoäng cô ñaït toác ñoä giôùi haïn cho pheùp.
Ñoái vôùi caùc loaïi ñoäng cô xaêng söû duïng heä thoáng phun xaêng ñieän töû thì vieäc giôùi haïn toác
ñoä toái ña do ECU ñieàu khieån döïa treân tín hieäu baùo soá voøng quay cuûa ñoäng cô. Khi ñoäng cô
ñaït tôùi toác ñoä giôùi haïn thì ECU seõ phaùt leänh ngöøng phun xaêng laøm toác ñoä cuûa ñoäng cô nhanh
choùng giaûm xuoáng cho tôùi khi toác ñoä nhoû hôn giôùi haïn thì noù phaùt tín hieäu phun xaêng trôû laïi.
Cöù nhö vaäy, quaù trình ñöôïc laëp laïi ñeå duy trì toác ñoä cöïc ñaïi cuûa ñoäng cô.
6.4 HEÄ THOÁNG NHIEÂN LIEÄU ÑOÄNG CÔ DIESEL ÑIEÀU KHIEÅN BAÈNG ÑIEÄN TÖÛ.
Ngaøy nay vôùi yeâu caàu tieát kieäm nhieân lieäu vaø giaûm oâ nhieãm moâi tröôøng yeâu caàu ngaøy
caøng khaét khe vôùi caùc loaïi ñoäng cô ñoát trong noùi rieâng vaø ñoäng cô diesel noùi rieâng, vì theá
nhöõng naêm gaàn nay treân thò tröôøng xuaát hieän nhieàu loaïi ñoäng cô diesel duøng heä thoáng nhieân
lieäu kieåu phun daàu ñieàu khieån baèng ñieän töû (heä thoáng nhieân lieäu Commom Rail). Heä thoáng
naøy ra ñôøi laøm cho ñoäng cô diesel hieän ñaïi hôn, ñoàng thôøi laøm cho ñoäng cô diesel vaän haønh
tieát kieäm nhieân lieäu hôn vaø chaùy saïch hôn.
6.4.1 Boá trí chung heä thoáng nhieân lieäu ñoäng cô diesel ñieàu khieån baèng ñieän töû
Ñoäng cô diesel söû duïng heä thoáng phun daàu baèng ñieän töû EFI_ Ñoäng cô Diesel cuõng
coù caáu truùc cô baûn gioáng nhö heä thoáng phun xaêng baèng ñieän töû EFI_ Ñoäng cô Xaêng nhö ñaëc
ñieåm khaùc nhau cô baûn nhaáùt giöõa 02 heä thoáng naøy laø:
- Ñoäng cô xaêng phun xaêng vôùi aùp thaáp.
- Ñoäng cô Diesel phun daàu vôùi aùp cao
Hình 6.34: Boá trí chung cuûa heä thoáng ñieàu khieån phun daàu baèng ñieän tö.û
Muïc ñích chính cuûa heä thoáng phun daàu ñieän töû cuûa ñoäng cô diesel ra ñôøi laø ñieàu khieån
löôïng nhieân lieäu phun vaø buoàng chaùy vaø thôøi ñieåm phun nhieân lieäu nhaèm ñaït ñöôïc möùc ñoä toái
öu cho ñoäng cô diesel ñeå khaéc phuïc caùc haïn cheá cô baûn cuûa ñoäng cô diesel duøng heä thoáng
phun nhieân lieäu kieåu cô khí.
Caùc öu ñieåm chính khí ñoäng cô diesel söû duïng caùc heä thoáng naøy laø;
a. Coâng suaát ñoäng cô ñöôïc naâng cao
b. Suaát tieâu hao nhieân lieäu thaáp.
c. Giaûm caùc thaønh phaàn ñoäc haïi trong khí thaûi, giaûm oâ nhieãm moâi tröôøng.
d. Giaûm tieáng oàn khi ñoäng cô hoaït ñoäng
e. taêng khaû naêng khôûi ñoäng cho ñoäng cô
Hình 6.35: Boá trí chung cuûa heä thoáng heä thoáng phun daàu baèng ñieän töû.
6.4.2 Bôm nhieân lieäu.
Nhieân lieäu ñöôïc daãn töø thuøng chöùa daàu tôùi buoàng caáp nhieân lieäu ñaët trong bôm cao
aùp, bôm cao aùp coù nhieäm vuï neùn nhieân lieäu leân möùc aùp caàn thieát ñeå ñaåy ñeán thah tích aùp cuûa
heä thoáng nhieân lieäu phun daàu baèng ñieän töû. Cô caáu daãn ñoäng cuûa bôm cao aùp laø cô caáu cô khí
ñöôïc noái vôùi baùnh raêng truïc khuyûu, vì theá möùc aùp cuûa nhieân lieäu cuõng thay ñoåi theo toác ñoä vaø
ñieàu kieän taûi cuûa ñoäng cô möùc aùp naøy thay ñoåi töø 20 ñeán 140 (Mpa).
OÁng naïp
OÁng thoaùt
Hình 6.36: Caáu taïo cuûa bôm cao aùp duøng trong heä thoáng phun daàu baèng ñieän tö.û
Trong suoát quaù trình caáp nhieân lieäu cuûa bôm tôùi thì boä ñieàu khieån ñieän töû trung taâm (ECU)
luoân luoân ñieàu khieån van huùt nhieân lieäu (SCV) töø thuøng chöùa nhieân lieäu ñeán bôm ñeå ñieàu
chænh aùp suaát nhieân lieäu cuûa bôm caáp cho thanh tích aùp vaø löôïng nhieân lieäu ñi ñeán bôm cao
aùp. Boä ñieàu khieån trung taâm nhaän luoân luoân giaùm saùt aùp suaát cuûa bôm baèng döõ lieäu gôûi veà töø
caûm bieán bieán aùp suaát ñöôïc gaén treân thanh tích aùp vaø thöïc hieän quaù trình ñieàu khieån coù phaûn
hoài.
Hình 6.37: Sô ñoà nguyeân lyù cuûa bôm cao aùp.
6.4.3 Thanh tích aùp

Nhieân lieäu coù aùp ñi ra töø bôm nhieân lieäu tôùi thanh tích aùp sau ñoù môùi cung caáp tôùi voøi
phun. Nhieäm vuï cuûa thanh tích aùp laø chöùa nhieân lieäu, giöõ oån ñònh aùp suaát vaø phaân phoái nhieân
lieäu cuûa doøng nhieân lieäu tôùi kim caùc voøi phun.
Hình 6.38: Caáu taïo cuûa thanh tích aùp

a. Hoaït ñoäng cuûa van ñieàu aùp
Khi aùp suaát cuûa thanh tích aùp cao hôn aùp suaát ñöôïc caøi ñaët trong heä thoáng thì luùc naøy
caûm bieán aùp suaát nhieân lieäu seõ gôûi tín hieäu veà boä ñieàu khieån trung taâm (ECU). Luùc naøy, boä
ñieàu khieån trung taâm seõ gôûi tín hieäu ñieàu khieån taùc ñoäng vaøo van oån ñònh aùp suaát laøm cho
cuoän töø cuûa van keùo choát kim cuûa van töø töø môû ra nhieân lieäu trong thanh ngay laäp töùc thoaùt ra
khoûi thanh tích aùp xaû veà thuøng chöùa. Ngöôïc laïi, khi aùp suaát trong thanh tích aùp nhoû hôn aùp
suaát caøi ñaët trong heä thoáng thì boä ñieàu khieån trung taâm ngöng taùc ñoäng vaøo van ñieàu khieån
laøm cho van ñoùng laïi. Aùp suaát ñöôïc caøi ñaët trong heä thoáng phuï thuoäc vaø loaïi ñoäng cô vaø kieåu
phun nhieân lieäu cuûa caùc theá heä ñoäng cô khaùc nhau aùp suaát naøy thay ñoåi töø 350 … 1400 bar.
a. b.
a. Traïng thaùi van oån ñònh aùp suaát môû
b. Traïng thaùi van oån ñònh aùp suaát ñoùng
Hình 6.39: Traïng thaùi ñieàu khieån van oån ñònh aùp suaát.
6.4.4 Voøi phun
Voøi phun coù nhieäm vuï phun nhieân lieäu vaøo buoàng ñoát vôùi aùp suaát nhaát ñònh, ñaûm baûo
ñoä mòn cuûa nhieân lieäu khi phun ñeå taïo ñieàu kieän deã daøng cho söï hoøa troän nhieân lieäu vôùi
khoâng khí taïo thaønh hoãn hôïp ñoát. Kim phun cuûa heä thoáng phun daàu ñieän töû ñöôïc ñieàu khieån
baèng ñieän töû, tín hieäu töø boä ñieàu khieån trung taâm (ECU) ñöôïc khueách ñaïi ñieän töø (EDU), laøm
naâng ñoùt kim daàu ñöôïc phun vaøo buoàng chaùy.
Hình 6.40: Caáu taïo cuûa kim phun.

Daàu coù aùp töø thanh tích aùp ñöôïc daãn tôùi tôùi caùc kim phun baèng caùc oáng daãn cao aùp. Boä
tín hieäu trung taâm truyeàn tín hieäu ñeán maïch ñieàu khieån cuûa boä khueách ñaïi töø. Luùc naøy maïch
khueách ñaïi ñieän töø taïo ra tín hieäu cao aùp laøm naâng ñoùt kim cuûa voøi phun, daàu coù aùp ñöôïc
phun ra töø caùc loå tia phun phun vaøo buoàng chaùy. Löôïng phun vaø thôøi ñieåm phun ñöôïc ñieàu
chænh baèng thôøi ñieåm nhaác kim phun vaø thôøi gian choát kim phun.
a. maïch taïo ñieän cao aùp

b. maïch ñieàu khieån
Hình 6.41: Sô ñoà ñieàu khieån kim phun.

6.4.5 Cô caáu ñieàu khieån.
Cô caáu ñieàu khieån trong heä thoáng phun daàu ñieän töû ñöôïc trình baøy nhö hình 6.42 Coù
nhieäm vuï nhaän tín hieäu töø caùc caûm bieán ñaàu vaøo
- Caûm bieán toác ñoä ñoäng cô
- Caûm bieán nhieät ñoä nöôùc laøm maùt
- Caûm bieán vò trí böôùm ga
- Caûm bieán baøn ñaïp ga
- Caûm bieán löu löôïng khí naïp
- Caûm bieán aùp suaát nhieân lieäu…vv
Sau ñoù, xöû lyù soá lieäu vaø chuyeån tín hieäu ñieàu khieån tôùi cô caáu chaáp haønh goïi laø tín hieäu ra.
- Tín hieäu nhaác kim phun
- Tín hieäu aùp suaát nhieân lieäu
- Tín hieäu saáy noùng khoâng khí naïp
- Tín hieäu haïn cheá toác ñoä
- Tín hieäu haïn cheá khí naïp …vv
Caùc tín hieäu vaøo vaø ra boä xöû lyù trung taâm phaûi ñoàng boä vaø linh hoaït môùi coù khaû naêng
ñaùp öùng ñöôïc caùc cheá ñoä hoaït ñoäng khaéc nghieät cuûa ñoäng cô diesel. Caùc ñoäng cô diesel ñôøi
môùi vôùi xu höôùng giaûm oâ nhieãm moâi tröôøng, tieát kieäm nhieâm lieäu vaø ñoä oàn thaáp thì caùc tín
hieäu vaø cô caáu chaáp haønh ñoàng ra ngoaøi caùc yeáu toá ñoàng boä vaø linh hoaït thì caùc caáu chaáp
haønh coøn coù moat yeâu caàu khaùc laø ñoä nhaïy phaûi cao. Ngoaøi caùc yeáu treân ñeå ñaùp öùng ñaày ñuû
caùc yeâu caàu ñieàu khieån thì boä ñieàu khieån trung taâm coøn phaûi coù boä nhôù lôùn môùi coù ñuû khaû
naêng löu giöõ chöôøng trình trinh khieån caùc cheá ñoä cho ñoäng cô.
Hình 6.42: Sô ñoà ñieàu khieån cuûa heä thoáng nhieân lieäu ñoäng cô diesel
6.5 HEÄ THOÁNG NAÏP VAØ XAÛ:
6.5.1 Heä thoáng naïp:
Heä thoáng naïp coù nhieäm vuï cung caáp khoâng khí cho quaù trình taïo hoãn hôïp vaø quaù trình
ñoát chaùy nhieân lieäu. Noù bao goàm baàu loïc khoâng khí, ñöôøng oáng huùt vaø boä phaän xaáy noùng khí
naïp khi khôûi ñoäng (xem Hình 6.26).
Baàu loïc khoâng khí coù nhieäm vuï loïc saïch khoâng khí khoûi caùc loaïi buïi baån. Caùc loaïi ñoäng
cô noùi chung thöôøng phaûi laøm vieäc trong moâi tröôøng khoâng khí raát buïi. Neáu caùc haït buïi theo
khí naïp ñi vaøo ñöôïc tôùi trong xy-lanh thì seõ laøm moøn raát nhanh caùc chi tieát cuûa cuïm piston-
xy-lanh nhö: voøng gaêng, thaønh xy-lanh, piston vaø buïi theo daàu maùy tieáp tuïc gaây maøi moøn cho
caùc chi tieát khaùc trong ñoäng cô laøm giaûm ñaùng keå tuoåi thoï cuûa ñoäng cô.
Ñeå laøm saïch khoâng khí, treân taát caû caùc loaïi ñoäng cô ñeàu coù boá trí baàu loïc khí. Ñeå ñaûm
baûo loïc saïch khoâng khí, moät baàu loïc thöôøng söû duïng keát hôïp nhieàu nguyeân lyù loïc ñoàng thôøi
nhö: loïc baèng ly taâm, loïc baèng tieáp xuùc vôùi daàu vaø loïc baèng löôùi.
Hình 6.43: Caùc phöông phaùp loïc khoâng khí

Nguyeân lyù loïc ñöôïc theå hieän treân Hình 6.43. Hình 6.43-a theå hieän phöông phaùp loïc ly
taâm: khoâng khí ñöôïc huùt vaøo baàu loïc theo chieàu muõi teân. Tröôùc khi ñi vaøo baàu loïc, khoâng khí
phaûi ñi qua moät taám chaén coù caùc caùnh daãn höôùng ñeå taïo thaønh chuyeån ñoäng xoaùy loác. Nhôø coù
chuyeån ñoäng xoaùy loác naøy maø xuaát hieän löïc ly taâm laøm vaêng caùc haït buïi veà phía thaønh baàu
loïc vaø rôi xuoáng döôùi tuï laïi trong coác chöùa. Treân Hình 6.43-b laø sô ñoà caáu taïo cuûa moät baàu
loïc khoâng khí coù söû duïng keát hôïp nhieàu nguyeân taéc loïc: ly taâm, tieáp xuùc daàu vaø löôùi. Khoâng
khí ñöôïc huùt vaøo theo oáng beân phaûi, sau ñoù ñi theo khoang heïp xung quanh löôùi loïc vaø ñi
thaúng xuoáng döôùi, roài laïi bò ñoåi höôùng ñoät ngoät ñi voøng leân treân. Trong khi ñoåi höôùng chuyeån
ñoäng nhö vaäy xuaát hieän löïc ly taâm laøm caùc haït buïi bò vaêng vaøo ñóa chöùa daàu ôû ñaùy baàu loïc vaø
bò giöõ laïi ôû ñoù. Sau ñoù khoâng khí ñi qua löôùi loïc roài ñöôïc daãn ra ngoaøi.
Treân Hình 6.44 moâ taû moät soá loaïi baàu loïc thoâng duïng. Baàu loïc treân Hình 6.44-a ñöôïc söû
duïng treân ñoäng cô Diesel, noù coù 3 caáp loïc. Caáp thöù nhaát söû duïng nguyeân taéc loïc ly taâm ñeå
loaïi boû nhöõng haït lôùn: khoâng khí ñöôïc huùt vaøo qua löôùi loïc thoâ 6, caùc caùnh 7 taïo cho luoäng
khí chuyeån ñoäng xoaùy loác leân phía treân. Do taùc duïng cuûa löc ly taâm, caùc haït buïi lôùn, naëng
vaêng vaøo thaønh cuûa naép 8 vaø loït qua caùc khe 9 rôi ra ngoaøi.
Hình 6.44: Caáu taïo cuûa baàu loïc khoâng khí.

Sau ñoù khoâng khí ñi theo oáng 10 xuoáng phía döôùi, luoàng khí ñaäp thaúng vaøo ñóa chöùa daàu
2 vaø ñoåi höôùng ñoät ngoät laøm caùc haït buïi bò vaêng vaøo ñóa daàu - ñaây chính laø caáp loïc thöù hai söû
duïng nguyeân lyù ly taâm öôùt. Caáp loïc thöù ba söû duïng nguyeân lyù tieáp xuùc öôùt: khoâng khí ñi qua
3 lôùp löôùi loïc öôùt 4 vaø ñi ra ngoaøi. Löôùi loïc ñöôïc laøm baèng sôïi toång hôïp vaø do ñöôïc thaám daàu
neân noù luoân luoân ôû traïng thaùi öôùt laøm caùc haït buïi bò dính laïi ôû ñaây. Phaàn ñaùy cuûa baàu loïc laø
khoang chöùa daàu, noù ñöôïc baét chaët vôùi thaân cuûa baàu loïc nhôø caùc bu loâng 3.
Sau khi ñöôïc loïc saïch ôû baàu loïc, khoâng khí ñöôïc ñöa qua caùc ñöôøng oáng naïp vaøo trong
xy-lanh (ñoäng cô Diesel) hoaëc tôùi boä cheá hoaø khí (ñoäng cô xaêng) ñeå hoaø troän vôùi hôi xaêng taïo
thaønh hoãn hôïp ñoát.
Khi khôûi ñoäng, neáu ñoäng cô ñang ôû traïng thaùi nguoäi thì nhieân lieäu seõ khoù bay hôi vaø gaây
khoù khaên cho vieäc noå maùy. Vì vaäy, treân raát nhieàu ñoäng cô hieän nay coù boá trí heä thoáng saáy
noùng khí naïp nhaèm taïo ñieàu kieän cho vieäc khôûi ñoäng ñoäng cô ñöôïc deã daøng hôn, ñaëc bieät laø
trong ñieàu kieän muøa ñoâng ôû caùc nöôùc xöù laïnh.
6.5.2 Taêng aùp khí naïp:
Vieäc taêng aùp suaát khí naïp nhaèm muïc ñích taêng löôïng khoâng khí ñöa vaøo trong xy-lanh vaø
nhôø ñoù taêng löôïng nhieân lieäu coù theå ñoát chaùy ñöôïc, nghóa laø taêng coâng suaát ñoäng cô maø
khoâng caàn taêng caùc kích thöôùc cuûa noù. Ñeå laøm vieäc ñoù thì nhaát thieát phaûi boá trí moät maùy neùn
khí treân ñöôøng oáng naïp vaø trích moät phaàn coâng suaát cuûa ñoäng cô ñeå daãn ñoäng noù. Tuy nhieân,
phöông phaùp naøy ít ñöôïc söû duïng vì noù tieâu toán moät phaàn coâng suaát cuûa ñoäng cô. Thoâng duïng
nhaát treân caùc loaïi ñoäng cô hieän nay laø phöông phaùp daãn ñoäng maùy neùn khí baèng moät tuoác bin
khí ñaët treân ñöôøng oáng xaû. Phöông phaùp naøy cho pheùp taän duïng moät phaàn naêng löôïng cuûa
quaù trình chaùy coøn laïi trong khí xaû ñeå quay tuoác bin vaø duøng tuoác bin naøy quay maùy neùn khí.
Keát caáu phoå bieán nhaát cuûa boä phaän taêng aùp laø tuoác bin vaø maùy neùn ñöôïc laép treân cuøng moät
truïc. Caùc ñoäng cô coù laép boä taêng aùp kieåu naøy thöôøng ñöôïc goïi laø ñoäng cô turbo.
Maùy neùn khí coù raát nhieàu daïng khaùc nhau (ly taâm, höôùng truïc, piston, truïc vít, ...), nhöng
ñeå taêng aùp khí naïp thì chæ coù maùy neùn ly taâm laø ñöôïc söû duïng phoå bieán hôn caû.
Hình 6.45: Sô ñoà nguyeân lyù laøm vieäc

cuûa maùy neùn khí ly taâm
1- Truïc; 2- Baùnh bôm; 3- Boä phaän daãn
höôùng; 4- Caùnh daãn höôùng; 5- OÁng ra.
Nguyeân lyù caáu taïo cuûa maùy neùn khí ly taâm ñöôïc theå hieän treân Hình 6.45. Noù bao goàm
oáng huùt 6, baùnh coâng taùc 2, boä phaän daãn höôùng 3 (coøn goïi laø boä phaän khuyeách taùn) vaø oáng ra
5. Baùnh coâng taùc laø moät ñóa coù gaén caùc caùnh thaúng boá trí theo höôùng kính hoaëc caùnh cong boá
trí thuaän theo chieàu quay. Khi baùnh coâng taùc quay, khoâng khí ôû quanh baùnh coâng taùc cuõng
quay theo vaø bò doàn ra phía ngoaøi theo höôùng kính döôùi taùc duïng cuûa löïc ly taâm, luùc naøy ôû
khu vöïc trung taâm hình thaønh ñoä chaân khoâng vaø khoâng khí ñöôïc huùt vaøo ñaây qua oáng 6. Ra
khoûi baùnh coâng taùc, khoâng khí bò doàn qua caùc caùnh cuûa boä phaän daãn höôùng ñeå ñoåi höôùng
chuyeån ñoäng vaø ñi daàn ra ngoaøi theo doøng chaûy xoaùy troân oác. Nhôø coù maùy neùn maø aùp suaát
khí naïp trong xy-lanh coù theå ñöôïc taêng leân töø 3,5 ñeán 4 laàn. Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa caùc maùy
neùn cuûa boä taêng aùp laø baùnh coâng taùc phaûi laøm vieäc vôùi soá voøng quay raát lôùn (haøng chuïc ngaøn
voøng/phuùt) vaø vaän toác tieáp tuyeán ôû meùp ngoaøi cuûa baùnh coâng taùc coù theå ñaït tôùi 400 m/s. Do
vaäy baùnh coâng taùc phaûi coù ñoä beàn raát cao, caùc oå ñôõ cuõng phaûi coù ñoä beàn cao vaø cheá ñoä boâi
trôn toát (thöôøng laø boâi trôn cöôõng böùc).
Tuoác bin khí coù nhieäm vuï tieáp nhaän naêng löôïng cuûa doøng khí xaû vaø bieán noù thaønh
chuyeån ñoäng quay ñeå daãn ñoäng maùy neùn khí. Treân Hình 6.46 laø sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng
cuûa tuoác bin khí kieåu höôùng truïc (Hình a) vaø höôùng taâm (Hình b).
Hình 6.46: Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa tuoác bin khí.
Tuoác bin khí bao goàm caùc caùnh daãn höôùng coá ñònh 1 duøng ñeå daãn höôùng vaø taêng toác cho
doøng khí tröôùc khi ñi vaøo caùc caùnh 3 cuûa baùnh coâng taùc 4 (baùnh tuoác bin). Baùnh coâng taùc
ñöôïc laép treân truïc 5 vaø taát caû ñöôïc ñaët trong voû 2. Caùc caùnh coá ñònh 1 phaûi ñöôïc caáu taïo sao
cho sau khi ra khoûi boä phaän höôùng naøy doøng khí ñaäp vaøo caùc caùnh 3 cuûa tuoác bin döôùi moät
goùc coù lôïi nhaát. Ñoàng thôøi tieát dieän cuûa doøng khí phaûi ñöôïc thu heïp daàn theo chieàu chuyeån
ñoäng ñeå taêng toác ñoä cuûa doøng khí tröôùc khi ñaäp vaøo caùc caùnh cuûa baùnh tuoác bin (xem Hình
6.46- b). Vôùi caáu taïo nhö vaäy, khí xaû ñi qua oáng vaøo, sau ñoù ñoåi höôùng chuyeån ñoäng vaø taêng
toác trong boä phaän höôùng roài ñaäp vaøo caùnh tuoác bin laøm cho noù chuyeån ñoäng vaø laøm quay
baùnh tuoác bin. Tuyø theo höôùng chuyeån ñoäng cuûa doøng khí treân caùc caùnh coâng taùc maø ngöôøi ta
phaân bieät tuoác bin höôùng truïc (Hình 6.46- a) hay höôùng taâm (Hình 6.46- b). Ngoaøi cheá ñoä laøm
vieäc ôû toác ñoä raát cao nhö ñaõ neâu treân ñoái vôùi maùy neùn, tuoác bin khí coøn phaûi chòu nhieät ñoä raát
cao (khoaûng 700C) cuûa khí xaû, do vaäy caùnh tuoác bin phaûi ñöôïc laøm baèng vaät lieäu coù khaû
naêng chòu nhieät.
Treân Hình 6.38 laø caáu taïo cuûa moät boä phaän taêng aùp cuûa ñoäng cô Diesel.
Hình 6.47: Boä taêng aùp khí naïp (Turbochagrer)

1- Cuïm maùy neùn; 2- Cuïm ñoõ truïc; 3- Ñöôøng daàu boâi trôn caùc oå; 4- Cuïm tuoác bin; 5- Baùnh tuoác
bin; 6- OÁng daãn khí xaû vaøo; 7OÂ1voøng ñeäm laøm kín; 8- Boä phaän höôùng cuûa tuoác bin; 9- Baïc
ñoàng; 10- Boä phaän höôùng cuûa maùy neùn; 11- Voøng ñeäm laøm kín; 12- Baùnh coâng taùc ly taâm; 13-
EÂcu haõm.
6.5.3 Heä thoáng xaû (thaûi):
Khí thaûi töø caùc xy-lanh ñöôïc ñaåy vaøo caùc ñöôøng oáng xaû, sau ñoù caùc oáng naøy ñöôïc gom
chung laïi thaønh moät oáng (Hình 6.48) vaø daãn ra ngoaøi qua oáng giaûm thanh (Hình 6.49).
Hình 6.48: Cuïm oáng xaû (thaûi)
Caùc ñoäng cô ñoát trong laø nguoàn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng raát lôùn, trong ñoù phaân bieät roõ 2
daïng oâ nhieãm chính laø oâ nhieãm do tieáng oàn vaø oâ nhieãm do khí thaûi. Ñeå giaûm ñoä oàn, treân caùc
ñöôøng oáng xaû ñeàu coù boá trí oáng giaûm thanh. Ngoaøi ra, ñeå giaûm toái ña löôïng khí ñoäc haïi thaûi
ra moâi tröôøng, treân caùc ñoäng cô oâtoâ thöôøng coù ñaët caùc boä xöû lyù khí thaûi.
Caùc oáng giaûm thanh coù nhieäm vuï haáp thuï bôùt naêng löôïng cuûa doøng khí xaû. Vaøo thôøi
ñieåm môû caùc xuù-paùp xaû, aùp suaát khí chaùy ôû vaøo khoaûng 0,3  0,5 MPa, coøn nhieät ñoä cuûa noù
vöôït quaù 1000C. Bôûi vaäy, khí xaû ñi qua caùc xuù-paùp xaû vôùi vaän toác raát lôùn vaø phaùt ra tieáng oàn
coù cöôøng ñoä cao. Hôn nöõa, caùc xy-lanh cuûa ñoäng cô coù chu kyø laøm vieäc leäch nhau, do vaäy seõ
taïo ra caùc ñôït soùng xung trong ñöôøng oáng xaû vôùi taàn soá phuï thuoäc vaøo soá xy-lanh vaø toác ñoä
quay cuûa truïc khuyûu.
OÁng giaûm thanh ñöôïc cheá taïo ñöôïc cheá taïo döïa treân caùc nguyeân lyù haáp thuï naêng löôïng
doøng khí: ñoåi höôùng doøng chaûy nhieàu laàn, tieát löu qua caùc loã, thay ñoåi ñoät ngoät tieát dieän doøng
chaûy, ñi qua löôùi, caùc beà maët nhaùm, vaät lieäu haáp thuï aâm thanh. Ngoaøi ra, trong caùc oáng xaû coù
theå coù caùc khoang giaõn nôû, coäng höôûng ñeå giaûm bieân ñoä cuûa soùng aâm. Tuy nhieân, vieäc giaûm
thanh khoâng ñöôïc gaây caûn quaù lôùn ñoái vôùi doøng khí xaû, bôûi vì nhö vaäy seõ laøm giaûm ñaùng keå
coâng suaát cuûa ñoäng cô.
Hình 6.49: OÁng giaûm thanh

Hieän nay, treân caùc oâtoâ hieän ñaïi ñeå giaûm toái ña löôïng khí ñoäc haïi thaûi ra ngoaøi moâi
tröôøng, ngöôøi ta thöôøng söû duïng caùc oáng xaû coù boä chuyeån ñoåi xuùc taùc, trong ñoù khí thaûi ñöôïc
tieáp xuùc vôùi beà maët chaát xuùc taùc (platin, palladi, roâdi). Nhôø coù chaát xuùc taùc maø caùc hydro caùc
bon (HC) keát hôïp vôùi oxyt caùc bon (CO) taïo thaønh nöôùc (H2O) vaø khí caùc bon níc (CO2) hoaëc
oxyt ni tô (NOx) ñöôïc taùch thaønh oâ xy (O2) vaø ni tô (N).
Sô ñoà toång theå cuûa heä thoáng thoaùt khí ñöôïc theå hieän treân Hình 6.41.
Hình 6.50: Heä thoáng thoaùt khí.

Chuong 6 Ket Cau He Thong Nhien Lieu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong 6 Ket Cau He Thong Nhien Lieu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Keát caáu heä thoáng nhieân lieäu 80

6.1.1 Taïo hoãn hôïp khí ñoát trong xy-lanh:

6.1.2. Caáu taïo boä cheá hoaø khí

a) Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa boä cheá hoaø khí:

Hình 6.2: Cheá ñoä taûi trung bình

Hình 6.3: Cheá ñoä khoâng taûi

 Cheá ñoä khôûi ñoäng (Hình 6.4):

Hình 6.6. Bôm gia toác

c) Caáu taïo cuûa boä cheá hoaø khí:

Hình 6.7: Cheá ñoä taûi trung bình

1- Caàn bôm tay; 2- thaân döôùi; 3- maøng; 4- van

Hình 6.8: Bôm xaêng kieåu maøng

6.1.4 Caùc boä phaän khaùc :

töø thuøng xaêng tôùi

oáng ñoå xaêng

Hình 6.9: Thuøng xaêng vaø baàu loïc xaêng

6.2. HEÄ THOÁNG PHUN XAÊNG:

6.2.2 Phaân loaïi caùc heä thoáng phun xaêng:

6.2.3. Heä thoáng phun xaêng ñieän töû (EFI):

a. Nguyeân lyù hoaït ñoäng chung cuûa EFI:

HEÄ THOÁNG ÑIEÀU HEÄ THOÁNG HEÄ THOÁNG

Coâng taéc voøi phun Baàu loïc khí

Löu löôïng keá

Ño löôïng khí naïp

Hình 6.11: Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa EFI

 Heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû:

Van ñieàu aùp

 Heä thoáng phun ñieàu chænh:

Thieát bò ño löu löôïng Caûm bieán toác ñoä ñoäng

Caûm bieán nhieät ñoä Löôïng phun

Caûm bieán vò trí

Hình 6.13: Sô ñoà ñieàu khieån phun ñieàu chænh

Hình 6.14: Bôm xaêng ñieän loaïi ñaët trong thuøng

Hình 6.15: Bôm xaêng ñieän loaïi ñaët ngoaøi thuøng

 Boä loïc xaêng (Hình 6.16-a):

b)- Van ñieàu aùp

 Van ñieàu aùp : (Hình 6.16-b)

Hình 6.17: Voøi phun xaêng

Hình 6.18: Boä giaûm dao ñoäng aùp suaát

1- Ñöôøng xaêng vaøo; 2- vít; 3- maøng;

 Heä thoáng naïp khí:

Hình 6.20: Löu löôïng keá

1. Vít ñieàu chænh khoâng taûi

Hình 6.21: Van khí

6.2.4. Heä thoáng phun xaêng cô khí:

Hình 6.23: Heä thoáng phun xaêng cô khí K-Jetronic (Bosch)

6.3. HEÄ THOÁNG NHIEÂN LIEÄU ÑOÄNG CÔ DIESEL:

6.3.1 Taïo hoãn hôïp khí ñoát trong xy-lanh:

Caùc daïng buoàng chaùy ngaên caùch trong ñoäng cô Diesel

Hình 6.24: Caùc daïng buoàng chaùy trong ñoäng cô Diesel

a) Heä thoáng nhieân lieäu söû duïng bôm daõy

b) Heä thoáng nhieân lieäu söû duïng bôm phaân phoái

Hình 6.25: Heä thoáng nhieân lieäu ñoäng cô Diesel

Hình 6.25b: Bôm cao aùp kieåu daõy cöûa Bosch

Hình 6.25 c: Maët caét ngang bôm cao aùp

Hình 6.26 - Heä thoáng caáp lieäu ñoäng cô Diesel

6.3.3 Baàu loïc nhieân lieäu, thuøng chöùa nhieân lieäu:

Hình 6.27: Hai kieåu baàu loïc nhieân lieäu

6.3.4 Bôm nhieân lieäu thaáp aùp:

Hình 6.29: Bôm nhieân lieäu thaáp aùp kieåu piston.

6.3.5 Bôm nhieân lieäu cao aùp:

6.3.6 Voøi phun:

Hình 6.40 - Voøi phun

Hình 6.32: Voøi phun