Những nội dung cốt yếu trong Di chúc của

Chủ tịch Hồ Chí Minh

Vớ i thế hệ trẻ, điều quan trọ ng là phả i chă m lo giáo dụ c đạ o đứ c cách mạ ng, làm cho họ trở
thành nhữ ng ngườ i “vừ a hồ ng vừ a chuyên”_Ả nh: Tư liệu
“Trước hết nói về Đảng”

Trong Di chúc, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Trướ c hết nói về Đả ng”, “theo ý tôi, việc cầ n
phả i làm trướ c tiên là chỉnh đốn lại Đảng”(1) là cách mà Ngườ i đề cậ p đến vấ n đề cố t tử
này. Trong Di chúc, Hồ Chí Minh cũ ng nói: “Đầ u tiên là công việc đố i vớ i con người”. Đây
là hai nộ i dung trọ ng yếu, có mố i quan hệ biện chứ ng đượ c Ngườ i đề cậ p trong Di chúc.

Một là, về các nguyên tắc tổ chức của Đảng

Thứ nhất, nguyên tắ c tự phê bình và phê bình. Mụ c tiêu củ a việc thự c hiện nguyên tắ c này
là “để củ ng cố sự đoàn kết và thố ng nhấ t củ a Đả ng”(2). Theo Ngườ i, “phê bình là nêu ưu
điểm và vạ ch khuyết điểm củ a đồ ng chí mình. Tự phê bình là nêu ưu điểm và vạ ch khuyết
điểm củ a mình”(3). Tự phê bình và phê bình là cách giúp chúng ta nhìn ra khuyết điểm củ a
bả n thân mình cũ ng như củ a đồ ng chí mình để “thậ t thà cố gắ ng tự sử a chữ a và giúp sử a
chữ a lẫ n nhau”(4).

Tự phê bình và phê bình phả i đượ c thự c hiện thườ ng xuyên và khéo léo, phả i có tình đồ ng
chí thương yêu lẫ n nhau. Cách thứ c thự c hiện “phê bình và tự phê bình phả i từ trên xuố ng
dướ i, từ dướ i lên trên”(5). Hồ Chí Minh nhấ n mạ nh tác dụ ng củ a phê bình từ dướ i lên. Đây là
mộ t tư duy mớ i, độ t phá đòi hỏ i đả ng viên phả i có bả n lĩnh mớ i thự c hiện đượ c. Vì thông
thườ ng cấ p trên phê bình cấ p dướ i. Thậ t không dễ khi cấ p dướ i phê bình cấ p trên. Làm tố t
đượ c nguyên tắ c này sẽ củ ng cố đượ c khố i đoàn kết trong Đả ng.

“Tự phê bình và phê bình phả i đi đôi vớ i nhau”(6) thì mớ i đạ t đượ c kết quả tố t. Ngườ i cũ ng
vô cùng tinh tế khi luôn nhắ c nhở “nêu ưu điểm” trướ c rồ i mớ i “vạ ch khuyết điểm”. Chỉ
trong vài dòng ngắ n ngủ i khi đưa ra chỉ dẫ n về tự phê bình và phê bình, tư duy biện chứ ng
củ a Ngườ i đã đượ c thể hiện thậ t rõ nét và rấ t sinh độ ng.

Thứ hai,  nguyên tắ c thự c hành dân chủ rộ ng rãi. Trong Di chúc, Ngườ i chỉ rõ: “Trong Đả ng
thự c hành dân chủ rộ ng rãi… là cách tố t nhấ t để củ ng cố và phát triển sự đoàn kết và thố ng
nhấ t củ a Đả ng”(7).

Nguyên tắ c này đượ c thể hiện rõ nét trong nguyên tắ c làm việc là tậ p thể lãnh đạ o, cá nhân
phụ trách. Cách làm việc này huy độ ng đượ c kinh nghiệm, trí tuệ, cách nhìn củ a đa số , tránh
đượ c góc nhìn phiến diện, giả n đơn, mộ t chiều. Tậ p thể lãnh đạ o để tránh việc cá nhân ôm
đồ m, bao biện, độ c đoán, chủ quan. Cá nhân phụ trách để tránh tình trạ ng bừ a bãi, lộ n xộ n,
vô chính phủ , không ai chịu trách nhiệm.

Tậ p thể lãnh đạ o là dân chủ ; cá nhân phụ trách là tậ p trung. Hồ Chí Minh vô cùng tinh tế khi
nói “dân chủ tậ p trung” chứ không nói “tậ p trung dân chủ ”. Dân chủ là điều kiện để tậ p
trung; tậ p trung trên cơ sở dân chủ . Dân chủ và tậ p trung không tách rờ i nhau. Như vậ y,
nguyên tắ c này có thể hiểu là, khi thả o luậ n, lấ y ý kiến rộ ng rãi củ a nhiều ngườ i, mọ i ngườ i
đượ c tự do phát biểu ý kiến củ a mình còn khi đã đi đến kết luậ n chung, thì tấ t cả sẽ phả i
tuân thủ và sẽ ủ y quyền cho cá nhân phụ trách.

Dân chủ trong Đả ng là điều kiện quan trọ ng để thự c hiện dân chủ trong xã hộ i. Dân chủ vừ a
là mụ c tiêu, vừ a là công cụ , độ ng lự c để tiến tớ i mộ t xã hộ i dân chủ , công bằ ng, vă n minh,
nhân dân đượ c số ng trong tự do, hạ nh phúc thự c sự .

Thứ ba, nguyên tắ c đoàn kết và thố ng nhấ t. Đây là kết quả tấ t yếu củ a việc thự c hiện tố t hai
nguyên tắ c trên. Trong Di chúc, Ngườ i că n dặ n: “Đoàn kết là mộ t truyền thố ng cự c kỳ quý
báu củ a Đả ng và củ a dân ta. Các đồ ng chí từ Trung ương đến các chi bộ cầ n phả i giữ gìn sự
đoàn kết nhấ t trí củ a Đả ng như giữ gìn con ngươi củ a mắ t mình”.

Muố n đoàn kết phả i giữ gìn kỷ luậ t củ a Đả ng. Mỗ i đả ng viên phả i tuyệt đố i tuân theo kỷ
luậ t củ a Đả ng, có như vậ y Đả ng mớ i thành mộ t Đả ng đoàn kết chặ t chẽ, ý chí thố ng nhấ t,
hành độ ng nhấ t trí, mạ nh mẽ để lãnh đạ o nhân dân đến thắ ng lợ i. “Đoàn kết và kỷ luậ t làm
cho bộ độ i mạ nh, đoàn thể mạ nh”(8). Đoàn kết là cộ i nguồ n củ a thành công: “Đoàn kết, đoàn
kết, đạ i đoàn kết. Thành công, thành công, đạ i thành công”.

Hai là, về người cán bộ, đảng viên

Trong Di chúc, Chủ tịch Hồ Chí Minh tră n trở về độ i ngũ cán bộ , đả ng viên, đặ c biệt trong
điều kiện đả ng cầ m quyền. Ngườ i că n dặ n: “Đả ng ta là mộ t đả ng cầ m quyền. Mỗ i đả ng
viên và cán bộ phả i thự c sự thấ m nhuầ n đạ o đứ c cách mạ ng, thậ t sự cầ n kiệm liêm chính,
chí công vô tư”. Suy cho cùng, mộ t tổ chứ c có thành công hay không phụ thuộ c vào độ i ngũ
cán bộ củ a tổ chứ c ấ y. Chủ tịch Hồ Chí Minh đặ c biệt quan tâm tớ i đạ o đứ c cách mạ ng củ a
độ i ngũ này. Cầ n, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư - nhữ ng đứ c tính ấ y đượ c Ngườ i đề
cậ p nhiều trong các bài nói, bài viết trướ c đó; và mộ t lầ n nữ a lạ i đượ c nhấ n mạ nh trong Di
chúc. Chă m chỉ, chuyên cầ n, tiết kiệm, liêm khiết, chính trự c, đặ t lợ i ích củ a đấ t nướ c, củ a
Tổ quố c, củ a nhân dân lên trên lợ i ích cá nhân luôn là nhữ ng đứ c tính mà mỗ i ngườ i cán bộ ,
đả ng viên cầ n phả i rèn luyện, tu dưỡ ng suố t đờ i; luôn ý thứ c Đả ng cũ ng như cán bộ , đả ng
viên phả i vừ a là ngườ i lãnh đạ o, vừ a là ngườ i đày tớ thậ t trung thành củ a nhân dân, không
lên mặ t “quan cách mạ ng”. Đặ c biệt, cầ n phả i nhìn hai vị trí này trong mố i quan hệ biện
chứ ng vớ i nhau. Lãnh đạ o đòi hỏ i tư cách, phẩ m chấ t, nă ng lự c, còn “đày tớ ” đòi hỏ i thái
độ , tinh thầ n tậ n tụ y phụ c vụ nhân dân.

Ba là, về hai trách nhiệm quan trọng của Đảng

Trước hết, Ngườ i bàn về trách nhiệm chă m lo bồ i dưỡ ng thế hệ cách mạ ng cho đờ i
sau.  Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ quan tâm đến việc bồ i dưỡ ng cán bộ phụ c vụ cho nhu
cầ u trướ c mắ t củ a cách mạ ng mà còn quan tâm đến việc chă m lo bồ i dưỡ ng thế hệ cách
mạ ng cho đờ i sau. Ngườ i că n dặ n: “Bồ i dưỡ ng thế hệ cách mạ ng cho đờ i sau là mộ t việc
rấ t quan trọ ng và rấ t cầ n thiết”. Ngườ i đánh giá rấ t cao vai trò củ a thế hệ trẻ: “Non sông
Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộ c Việt Nam có bướ c tớ i đài vinh quang để
sánh vai vớ i các cườ ng quố c nă m châu đượ c hay không, chính là nhờ mộ t phầ n lớ n ở công
họ c tậ p củ a các em”. Ngườ i bày tỏ niềm tin vào thế hệ trẻ: “Nướ c nhà trông mong chờ đợ i
ở các em rấ t nhiều”. Đầ u nă m 1946, trong Thư gửi thanh niên và nhi đồng toàn quốc nhân
dịp tết sắp đến, Ngườ i khẳ ng định: “Tuổ i trẻ là mùa Xuân củ a xã hộ i”. Trong Thư gửi các
bạn thanh niên nă m 1947, Ngườ i viết: “Thanh niên là ngườ i chủ tương lai củ a nướ c nhà.
Thậ t vậ y nướ c nhà thịnh hay suy, yếu hay mạ nh mộ t phầ n lớ n là do các thanh niên”. Vớ i thế
hệ trẻ, điều quan trọ ng là phả i chă m lo giáo dụ c đạ o đứ c cách mạ ng, làm cho họ trở thành
nhữ ng ngườ i “vừ a hồ ng vừ a chuyên”.

Để bồ i dưỡ ng thế hệ cách mạ ng cho đờ i sau, cầ n quan tâm đến thể dụ c, trí dụ c, mỹ dụ c,
đứ c dụ c củ a các em họ c sinh nhằ m làm cho thân thể khỏ e mạ nh, giữ gìn vệ sinh chung, vệ
sinh riêng, họ c thêm nhữ ng tri thứ c mớ i, phân biệt cái gì là đẹp, cái gì là không đẹp, làm cho
họ c sinh có nă m cái yêu (yêu Tổ quố c, yêu nhân dân, yêu lao độ ng, yêu khoa họ c, yêu trọ ng
củ a công). Trong ba phạ m vi gia đình, nhà trườ ng, xã hộ i, Ngườ i chỉ dẫ n cụ thể: “Ở trườ ng,
thì kính thầ y, yêu bạ n, đoàn kết giúp đỡ lẫ n nhau. Ở nhà, thì yêu kính và giúp đỡ cha mẹ. Ở
xã hộ i, thì tùy sứ c mình mà tham gia nhữ ng việc có ích lợ i chung”(9).

Thứ hai,  về trách nhiệm không ngừ ng nâng cao đờ i số ng củ a nhân dân.  Chủ tịch Hồ Chí
Minh có mộ t ham muố n tộ t bậ c là “làm sao cho nướ c ta đượ c hoàn toàn độ c lậ p, dân ta
đượ c hoàn toàn tự do, đồ ng bào ai cũ ng có cơm ă n áo mặ c, ai cũ ng đượ c họ c hành”. Độ c
lậ p, tự do chỉ là bướ c đầ u tiên để hướ ng đến mụ c tiêu cuố i cùng là hạ nh phúc củ a nhân dân.
Ngườ i khẳ ng định: “Nếu nướ c độ c lậ p mà dân không hưở ng hạ nh phúc tự do, thì độ c lậ p
cũ ng chẳ ng có nghĩa lý gì”(10). Nhân dân chỉ hiểu đượ c giá trị củ a hạ nh phúc, tự do khi trướ c
hết họ đượ c ă n no, mặ c đủ .

Nhân dân là nguồ n sứ c mạ nh củ a Đả ng. “Dự a vào dân thì việc gì, dù khó đến đâu cũ ng có
thể làm đượ c”. Do đó, chă m lo cho nhân dân chính là cách để tă ng cườ ng sứ c mạ nh củ a
Đả ng. Hồ Chí Minh luôn că n dặ n cán bộ , đả ng viên phả i lấ y tiêu chí lợ i, hạ i cho dân làm
tiêu chí hành độ ng và thướ c đo mộ t Đả ng cách mạ ng chân chính. Bác dặ n: “Việc gì lợ i cho
dân, ta phả i hết sứ c làm. Việc gì hạ i đến dân ta phả i hết sứ c tránh”(11). Đả ng lo cho dân trướ c
hết là lo nhữ ng nhu cầ u thiết yếu, như ă n, mặ c, ở sau đó đến nhữ ng nhu cầ u tinh thầ n. Sau
Cách mạ ng Tháng Tám nă m 1945, Đả ng và Nhà nướ c thự c hiện nhiều chủ trương, chính
sách chố ng đói, chố ng dố t, đẩ y mạ nh tă ng gia sả n xuấ t, phát triển vă n hóa là để thự c hiện
mộ t cách thiết thự c việc chă m lo đờ i số ng cho nhân dân. Sự thố ng khổ củ a nhân dân là nỗ i
thố ng khổ củ a Ngườ i và hạ nh phúc củ a dân chính là hạ nh phúc củ a Ngườ i: “Mộ t ngày mà
Tổ quố c chưa thố ng nhấ t, đồ ng bào còn chịu khổ , là mộ t ngày tôi ă n không ngon, ngủ không
yên”(12).

Câu nói mộ c mạ c củ a Ngườ i mà chấ t chứ a ý nghĩa sâu xa, khái quát toàn bộ nhữ ng nộ i dung
cố t yếu trong mố i quan hệ giữ a Đả ng vớ i dân, đó là “Đả ng phả i hết lòng hết sứ c phụ c vụ
nhân dân, phả i thấ u hiểu rằ ng lợ i ích củ a nhân dân tứ c là lợ i ích củ a Đả ng”(13).

“Đầu tiên là công việc đối với con người”

Là lãnh tụ tố i cao củ a Đả ng và Nhà nướ c, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn dành sự quan tâm củ a
mình cho mọ i tầ ng lớ p nhân dân. Trong Di chúc, Ngườ i că n dặ n nhữ ng công việc cụ thể cầ n
làm vớ i từ ng tầ ng lớ p, đố i tượ ng sau khi nướ c nhà thố ng nhấ t: Đố i vớ i nhữ ng ngườ i đã
dũ ng cả m hy sinh mộ t phầ n xương máu củ a mình; đố i vớ i các liệt sĩ; đố i vớ i cha mẹ, vợ
con củ a thương binh, liệt sĩ mà thiếu sứ c lao độ ng và túng thiếu; vớ i nhữ ng chiến sĩ trẻ tuổ i
trong các lự c lượ ng vũ trang nhân dân và thanh niên xung phong; vớ i phụ nữ ; vớ i nhữ ng
nạ n nhân củ a chế độ xã hộ i cũ ; vớ i nông dân. Nhữ ng tầ ng lớ p, đố i tượ ng trên đượ c Hồ Chí
Minh dành cho sự quan tâm đặ c biệt. Họ là nhữ ng ngườ i đã góp công sứ c trự c tiếp vào
cuộ c cách mạ ng giả i phóng dân tộ c, là lự c lượ ng “yếu thế” trong xã hộ i. Ngườ i trù liệu, că n
dặ n từ ng công việc mà Đả ng, Nhà nướ c cầ n phả i thự c hiện vớ i nhữ ng đố i tượ ng đặ c biệt
này.

Con người - vấn đề trung tâm trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Ngườ i bàn tớ i các nguyên tắ c tổ chứ c củ a Đả ng là để xây dự ng mộ t Đả ng đoàn kết, mộ t

Đả ng mạ nh hướ ng tớ i mộ t nướ c Việt Nam hòa bình, thố ng nhấ t, độ c lậ p, dân chủ và giàu
mạ nh. Đây chính là xã hộ i xã hộ i chủ nghĩa do con ngườ i và vì con ngườ i. Do đó, thự c hiện
tố t các nguyên tắ c tổ chứ c củ a Đả ng chính là tạ o ra công cụ , phương tiện cầ n thiết để đạ t
tớ i mụ c tiêu xây dự ng mộ t xã hộ i tấ t cả vì con ngườ i, cho con ngườ i.

Khi bàn tớ i ngườ i đả ng viên, thự c chấ t là Ngườ i đang nói tớ i con ngườ i trong Đả ng. Đả ng
viên có tố t thì Đả ng mớ i có thể thành công trong thự c hiện sứ mệnh lịch sử củ a mình.

Hai trách nhiệm quan trọ ng củ a Đả ng là trách nhiệm chă m lo bồ i dưỡ ng thế hệ cách mạ ng
cho đờ i sau và trách nhiệm không ngừ ng nâng cao đờ i số ng củ a nhân dân đều hướ ng tớ i
con ngườ i. Có thể thấ y, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh nói về Đả ng chính là nói về con ngườ i:
Đó không chỉ là con ngườ i hiện tạ i trong Đả ng (đả ng viên) mà còn là con ngườ i mà Đả ng
phả i có trách nhiệm xây dự ng làm độ i ngũ kế cậ n trong tương lai (thế hệ cách mạ ng cho đờ i
sau) và con ngườ i mà Đả ng hướ ng tớ i phụ c vụ lợ i ích củ a họ (quầ n chúng nhân dân).

Bên cạ nh các công việc đố i vớ i con ngườ i mà Hồ Chí Minh đề cậ p trự c tiếp trong Di
chúc thì toàn bộ nộ i dung bàn về Đả ng thự c chấ t cũ ng chính là bàn về vấ n đề con ngườ i. Ở
đây, con ngườ i vừ a là mụ c tiêu, vừ a là độ ng lự c củ a sự phát triển, có quan hệ biện chứ ng
vớ i nhau. Do đó, có thể khẳ ng định, điều cố t lõi mà Chủ tịch Hồ Chí Minh că n dặ n hậ u thế
trướ c lúc đi xa chính là vấn đề con người.

Suy cho cùng, con ngườ i là nguồ n lự c quan trọ ng nhấ t củ a mọ i quố c gia. Các nguồ n lự c
khác dù có dồ i dào, phong phú, đa dạ ng đến đâu nhưng nếu nguồ n lự c con ngườ i thiếu hoặ c
yếu thì quố c gia đó khó mà phát triển đượ c. 50 nă m đã trôi qua, đọ c lạ i bả n Di chúc thiêng
liêng củ a Ngườ i, điều că n cố t mà Đả ng và Nhà nướ c cầ n tiếp tụ c quan tâm, đầ u tư, xây
dự ng, phát triển đó là con ngườ i - nhân tố có ý nghĩa quyết định đố i vớ i sự phát triển củ a
quố c gia - dân tộ c trong thờ i đạ i ngày nay./.