Projektovanje sistema toplotne pumpe -

REHAU
Pravilno dimenzionisanje i proračun sistema
toplotne pumpe su preduslovi za dugotrajan,
efikasan i zadovoljavajuć rad. U vezi s tim je
neophodno da sve komponente budu
međusobno usklađene. Ovo se odnosi kako na
izvor toplote, toplotnu pumpu ali i na toplotni
ponor.

Najčešći problemi koji se javljaju u vezi sa

toplotnim pumpama, zasnivaju se na
pogrešnom dimenzionisanju na strani izvora
toplote ili na strani toplotnog ponora, odn.
pogrešno hidrauličko povezivanje toplotne
pumpe. Zbog toga je veoma važno, da nema ni
prekomernog ni nedovoljnog dimenzionisanja
sistema toplotne pumpe, kao i da bude
uspostavljena odgovarajuća hidraulika.

Prekomernim dimenzionisanjem nastaju

nepotrebno visoki troškovi investicije.
Toplotna pumpa zbog prevelike snage ne može
konstantno da radi i počinje da radi u
impulsima. To negativno utiče na životni vek
toplotne pumpe. Nedovoljno dimenzionisanje
sistema, sa druge strane, dovodi do smanjenja
stepena komfora i vremenom do neefikasnog
rada toplotne pumpe.

Sve ovo se može sprečiti pravilnim dimenzionsanjem. Po potrebi se za dimenzionisanje

sistema toplotne pumpe može koristiti odgovarajući softver za toplotnu pumpu. Projektovanje
i dimenzionisanje sistema toplotne pumpe se u suštini sastoji od sledećih koraka:

 Dimenzionisanje snage toplotne pumpe

 Dimenzionisanje toplotnog ponora
 Utvrđivanje izvora toplote
 Dimenzionisanje izvora toplote

Dimenzionisanje se načelno mora utvrditi primenom datih važećih normi za odgovarajuću

državu. U daljem tekstu se izvodi približno utvrđivanje snage toplotne pumpe na osnovu
specifičnih vrednosti. Imajte u vidu se zavisno od države koriste različite okvirne vrednosti.
Ovo je između ostalog rezultat različitih načina gradnje u različitim klimatskim uslovima.

U svakom slučaju kod utvrđivanja potrebne snage grejanja posebnu pažnju treba obratiti na
individualne navike potrošača. Ovo je utoliko značajnije ukoliko je stepen korišćenja zgrade
veći. Pritom treba uzeti u obzir sve faktore kao što je broj osoba, upotreba jakuzzija, tuševa,
sudopera, veće temperature prostorija i još mnogo toga.

Snaga grejanja toplotne pumpe se izračunava iz sledećih podataka:

 Toplotno opterećenje zgrade (izračunavanje u skladu sa DIN EN 12831)

 Potrebna snaga za zagrevanje pitke vode (izračunavanje u skladu sa DIN 4708, ond.
važećim propisima države)
 Potrebna snaga mogućih specijalnih primena (npr. bazen)
 Event. postojeće vreme blokade elektrodistributivnog preduzeća

U vezi sa tim vidi navedenu formulu za izračunavanje.

Primer za izračunavanje se nalazi na kraju objašnjenja pojedinačnih snaga.

Ovo se može izraziti sledećom formulom:

QToplotna pumpa = (QSnaga grejanja zgrade + QTopla pitka voda + QSpecijalne primene) ·
Faktor vremena blokade

Toplotno opterećenje zgrade

Sledeća tabela pruža pregled specifičnih toplotnih opterećenja, zavisno od kategorizacije
standarda zgrade koji su uobičajeni u Nemačkoj.

Specifična snaga
Standard zgrade Standard izolacije
grejanja
Stara zgrada Slaba toplotna izolacija 120 W/m²
Zgrade pre 1980 Slaba/jednostavna toplotna izolacija 70 - 90 W/m²
Godina izgradnje oko Izolacija u skladu sa uredbom o toplotnoj
50 - 60 W/m²
1995 zaštiti
Novogradnja ENEV 40 - 60 W/m²
Pasivna kuća Visokoizolovana zgrada 10 W/m²

Tab. Toplotno opterećenje

Potrebna snaga za zagrevanje pitke vode

Potrebna energija za zagrevanje pitke vode se može veoma razlikovati u zavisnosti od
zahtevanog stepena komfora, kao što pokazuje sledeća tabela.

Potrebna topla voda (45°C) na dan i Specifična korisna toplota na dan i

po osobi po osobi
Male potrebe 15 - 30 litara 600 - 1200 Wh
Srednje
30 - 60 litara 1200 - 2400 Wh
potrebe
Velike
60 - 120 litara 2400 - 4800 Wh
potrebe

U skladu sa VDI 2067 - 4

Ako pođemo od srednjih potreba sa 50 litara tople pitke vode (45 °C) po osobi na dan,
proističe da kod vremena zagrevanja od 8 sati treba dodatna potrebna snaga od 0,25 kW po
osobi. Ovde u obzir nisu uzeti
gubici koji nastaju na eventualno neophodnim vodovima recirkulacije.
Ova potreba se mora odvojeno utvrditi. Dodatna potrebna snaga za zagrevanje pitke vode se
mora uračunati
samo kada udeo toplotnog opterećenja zgrade iznosi 20%.

Potrebna snaga za specijalne primene

Specijalne primene, kao npr. ventilacioni sistemi ili bazeni, mogu svojom snagom da imaju
znatan uticaj na potrebnu ukupnu snagu toplotne pumpe. Pritom i trajanje korišćenja ima
velikog uticaja, pošto se npr. kod bazena pravi razlika da li se on koristi u toku cele godine ili
samo izvan sezone grejanja.

Dodatna potrebna snaga se mora utvrditi odgovarajućom primenom uobičajenih postupaka

proračuna i mora se uzeti u obzir zavisno od načina korišćenja (istovremeno sa grejanjem,
prioritetno uključivanje itd.).

Vreme blokade elektrodistributivnog preduzeća

U nekim zemljama elektrodistributivna preduzeća nude posebne tarife za toplotne pumpe.
Takva tarifa je povoljnija od normalne tarife. Sa druge strane, elektrodistributivna preduzeća
mogu da na određeno vreme sa mreže isključe toplotnu pumpu(e), kako bi se npr. izbegli
pikovi opterećenja strujne mreže u poslepodnevnim terminima. U toku ovog prekida toplotne
pumpe ne mogu da rade. Količina energije koja je neophodna za grejanje zgrade u toku ovog
prekida, se obično skladišti u akumulacionom rezervoaru. Kod zgrada sa podnim grejanjem
obično je dovoljna akumulaciona masa estriha da bi i u toku vremena blokade na raspolaganju
bilo dovoljno energije. Da bi se i posle vremena blokade posedovalo dovoljno snage, kod
dimenzionisanja se u obzir mora uzeti faktor vremena blokade za snagu toplotne pumpe.

Ako elektrodistributivno preduzeće 3 x 2 sata (h) dnevno isključuje toplotnu pumpu sa strujne
mreže, dobija se sledeći faktor vremena blokade f:

Faktor vremena blokade f = 24/(24h - (3 · 2h)) = 1,33

Primer izračunavanja
Osnove za primer proračuna su sledeće veličine:

 Novoizgrađena kuća za jednu porodicu u Nemačkoj (standard izolacije u skladu sa

ENEV)
 Spoljna projektna temperatura (za lokaciju): -16 °C
 Stambena površina: 150 m²
 4 osobe
 Srednje potrebe tople vode
 ED-vreme blokade 3 x 2 sata
 Monovalentna koncepcija

Iz toga proističu sledeće pojedinačne vrednosti:

Toplotno opterećenje zgrade:

QSnaga grejanja zgrade = 150 m² · 50 W/m² = 7500 W

Potrebna snaga za zagrevanje pitke vode:

QTopla pitka voda = 4 osobe · 0,25 kW = 1000 W

Pošto je potrebna snaga manja od 0,2 . 7500 W, dodavanje nije potrebno.

Pošto nema specijalnih primena važi:
Potrebna snaga za specijalne primene = 0
Faktor vremena blokade = 1,33
Prema tome potrebna snaga grejanja toplotne pumpe iznosi:

QToplotna pumpa = (7500 W + 0 W + 0 W) · 1,33 = 10 kW

Dimenzionisanje toplotnog ponora

Toplotna pumpa radi posebno efikasno, kada na nju priključeni sistem za distribuciju toplote,
koji se naziva i toplotni ponor, radi sa niskim temperaturama razvoda. Što je niža temperatura
razvoda utoliko je to bolje za toplotnu pumpu. Sistemi površinskog grejanja, kao npr. REHAU
površinski sistemi, su zbog toga idealni za primenu sa toplotnom pumpom.

Kao okvirna vrednost važi pravilo, da je sa jednim ušteđenim stepenom temperature razvoda
moguće uštedeti do 2,5% potrošnje energije kod toplotne pumpe.

Zato treba posebno izvršiti evaluaciju primene toplotne pumpe u kombinaciji sa grejnim
telima. Grejna tela treba da budu tako dimenzionisana, da tražena snaga grejanja može da
bude postignuta već pri temperaturama razvoda od 45 °C.
Smanjenje temperature razvoda se načelno može izvesti primenom
sledećih mera:

 Efikasno izolovanje zgrade

 Zamena nezaptivajućih prozora kvalitetnim izolovanim prozorima
 Naknadna ugradnja, odn. povećavanje grejnih površina
 Postavljanje površinskih sistema (plafon, zid ili pod) sa malim razmakom polaganja

Utvrđivanje izvora toplote

Kao izvor toplote za REHAU toplotne pumpe na raspolaganju se nalaze tri izvora toplote:

 Zemlja
 Spoljni vazduh i
 Podzemna voda

Sva tri izvora toplote imaju svoje prednosti i mane i moraju se zavisno od objekta međusobno
proceniti. Kao pomoć pri donošenju odluke treba da posluži sledeća tabela:

Spoljni
Zemlja Podzemna voda
vazduh
Površinski Geotermalne Napojni i upojni
Sistem povezivanja -
kolektori sonde bunari
Nivo temperature Dobro Dobro Prosečno Vrlo dobro
Raspoloživost Prosečno Dobro Vrlo dobro Prosečno
Podesno za hlađenje Prosečno Vrlo dobro Prosečno Vrlo dobro
Sposobnost
Dobro Dobro Vrlo dobro Vrlo dobro
regeneracije
Troškovi
Visoki Vrlo visoki Mali Vrlo visoki
povezivanja
Obaveza
Obavezna dozvola 1 Potrebna dozvola Ne Potrebna dozvola
prijavljivanja

1 Odnosi se na zahteve koji važe u Nemačkoj

Koji od ova tri izvora toplote će se definitivno koristiti, određuje se između ostalih prema
lokalnim okolnostima i troškovima povezivanja. U svakom slučaju prednost treba dati onom
medijumu koji uz minimalne troškove povezivanja nudi najvišu temperaturu izvora toplote.

Prilikom projektovanja imajte na umu i da se kod izvođenja bušotine za geotermalnu sondu ili
bunar mora obezbediti prilaz uređajima za bušenje na dato zemljište.
Dimenzionisanje izvora toplote - zemlja
Kod ovih sistema se toplota uzima iz zemlje preko posrednog cirkulacionog kruga od
plastičnih cevi. U ovim cevima cirkuliše rasolina kao medijum (mešavina vode i sredstva za
zaštitu od zamrzavanja). Razmena toplote između rasoline i rashladnog sredstva odigrava se u
isparivaču (izmenjivaču toplote sa pločama od plemenitog čelika) u toplotnoj pumpi. Polazna
tačka za izbor sistema je uvek snaga isparivača, tj. toplota koja
se izvlači iz zemlje, odn. u slučaju hlađenja toplota koja se odvodi u zemlju. Kod
projektovanja se mora odabrati najpovoljniji izvor toplote za datu lokaciju, a sistem grejanja
kao i ostali delovi sistema se moraju prilagoditi u skladu sa tim. Dva najčešća sistema su:

 Horizontalni prenosnik toplote tla (geotermalni kolektor) ili

 Vertikalni prenosnik toplote tla (geotermalna sonda, energetski stubovi)

Odluka o horizontalnim ili vertikalnim prenosnicima toplote tla se donosi prema geološkim
karakteristikama lokacije, potrebnog prostora kao i karakteristika zgrade. Najvažniji tehnički
kriterijumi sistema su:

 Dimenzionisana snaga sistema izvora toplote

 Vrsta korišćenja sistema (samo grejanje, grejanje i hlađenje itd.)
 Snaga isparivača toplotne pumpe (utvrđuje se na primer na osnovu snage grejanja i
koeficijenta efikasnosti)
 Broj radnih sati u toku godine, odn. sati pod punim opterećenjem
 Maksimalno opterećenje izvora toplote (peak load)

Dobro poznavanje geologije i hidrogeologije omogućava donošenje zaključaka u pogledu

termičkih i hidrauličkih karakteristika tla, a time omogućava i izbor odgovarajuće tehnike za
crpljenje toplote.
Sl. Godišnji nivo temperature na različitim dubinama zemljišta
Linija 1 = 1. februar
Linija 2 = 1. maj
Linija 3 = 1. novembar
Linija 4 = 1. avgust

Dimenzionisanje geotermalnih kolektora

Dimenzionisanje geotermalnih kolektora opisano je u VDIsmernici 4640, u daljem tekstu su
obuhvaćeni najvažniji aspekti.

Ulazni podaci za dimenzionisanje sistema

geotermalnog kolektora u kombinaciji sa toplotnom
pumpom su:

 Snaga toplotne pumpe i koeficijent učinka

toplotne pumpe (COP), iz kojih se dobija snaga
isparivača
 Zapreminski protok toplotne pumpe (vidi "4.5
Tehnički podaci"/ REHAU toplotna pumpa
GEO)

 Specifična izdašnost tla

Snaga isparivača se dobija kao što sledi:

Snaga isparivača = (QToplotna pumpa - (COP - 1)) / COP

Da bi se nastavili na primer dimenzionisanja iz u primeru izračunavanja je uzeta REHAU

toplotna pumpa GEO 10 sa snagom grejanja od 10 kW (B0/W35, EN 14511).

Primer izračunavanja
Snaga grejanja: 10 kW
Koeficijent učinka (COP): 4,1

Snaga isparivača = ( 10 kW · ( 4,1 - 1 ))/4,1 = 7,6 kW

Ovo je snaga koji se mora preuzeti preko geotermalnog kolektora, odn. uopšte iz izvora
toplote iz okruženja.

Specifična izdašnost iz tla zavisi od godišnjeg broja radnih sati toplotne pumpe i strukture tla
u skladu sa sledećom tabelom. Kada se zagrevanje pitke vode realizuje toplotnom pumpom,
godišnji broj radnih sati je veći nego što je to slučaj samo kod režima rada grejanja.

Specifična izdašnost tla

Tlo
kod 1800 h kod 2400 h
Nekoherentno zemljište 10 W/m² 8 W/m²
Koherentno zemljište, vlažno 20 - 30 W/m² 16 - 24 W/m²
Zemljište zasićeno vodom 40 W/m² 32 W/m²

Izvor: VDI 4640

Potrebna površina kolektora se izračunava na sledeći način:

Površina kolektora =Snagaisparivača / Specifična izdašnost tla

Vlažno, koherentno zemljište

Godišnji broj radnih sati toplotne pumpe: 2400 h

Površina kolektora = 7600 W / 20 W/m²= 380 m²

Izbor dimenzije cevi zavisi od moguće toplotne snage koja bi trebalo da se dobija iz tla.
Što je izdašnost tla veća, utoliko je kod date temperaturne razlike veći zapreminski protok, a
time i veća potrebna dimenzija cevi. Kao orijentacija data je sledeća tabela:
 Vrsta zemljišta Spoljni prečnik x debljina zida
Nekoherentno zemljište 20 x 1,9 mm
Koherentno zemljište, vlažno 25 x 2,3 mm
Zemljište zasićeno vodom 32 x 2,9 mm

Tab. reporučena dimenzija cevi

U normi VDI 4640 preporučeni razmak polaganja između cevi kolektora iznosi 50-80 cm.
Kod odabranog razmaka polaganja od 75 cm (0,75 m) i odnosa

Dužina cevi = Površina geotermalnog kolektora / Razmak polaganja

Dobija se sa dimenzionisanim sistemom sledeća dužina cevi

Dužina cevi = 380 m ² / 0,75 m = 507 m

Krug kolektora ne bi trebalo da bude duži od 100 m iz hidrauličkih razloga. Prema tome se u
primeru dobija ukupno 5 krugova od po 100 m.

Kapacitet i vreme crpljenja toplote tla ne smeju da budu prekoračeni, u suprotnom - u načelu
inače poželjno - leđenje zone gde su postavljene cevi postaje preveliko i dolazi do spajanja
omotača leda koji se stvara oko cevi. Kod prolećnog otapanja se usled toga u velikoj meri
sprečava poniranje kišnice i otopljene vode, koja značajno doprinosi zagrevanju zemljišta.

Pošto se nivo temperature u tlu menja pod uticajem geotermalnog kolektora, cevi bi trebalo
postavljati na dovoljno velikom rastojanju od drveća, grmlja i osetljivih biljaka. Razmak
polaganja u odnosu na ostale vodove za napajanje i objekte iznosi 70 cm. Ukoliko je ovaj
razmak manji, vodove treba zaštiti potrebnim nivoom izolacije.

Dimenzionisanje izvora toplote voda i izvora toplote vazduh kao i mnogo drugih korisnih
informacija možete pronaći u PDF dokumentu

¸¸¸¸