UNIWERSYTET ŚLĄSKI

WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNYCH

OŚRODEK DYDAKTYCZNY W RYBNIKU

Danuta Kimla
Numer albumu: 274664

Fenomen seriali w kulturze popularnej

Praca licencjacka napisana pod kierunkiem dr Marka Dziewierskiego

1
 Rybnik 2013

Wyrażam zgodę na udostępnienie mojej pracy dyplomowej (licencjackiej) dla celów

naukowo-badawczych.

DATA...................................................................

PODPIS AUTORA……………………………………..

Słowa kluczowe:

Kultura popularna, film, serial, fenomen, telewizja

________________________________________________________

Oświadczenie autora pracy

Świadoma/y odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa

została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób
niezgodny z obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem

procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.

2
 Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją
elektroniczną.

Data Podpis autora pracy

3
Spis treści
Wstęp………………………………………………………………………………………….5

Rozdział 1. Terminy podstawowe i ich operacjonalizacja………………………………....6

1.1.Wyjaśnienie pojęć podstawowych: kultura masowa, kultura popularna…………………..6
1.2. Wzorcotwórcza rola telewizji i jej kulturowe znaczenie………………………………...11
1.3. Telewizja, jako ideologia kultury masowej……………………………………………....13
1.4. Typy filmów oraz etapy procesu twórczego……………………………………………..18
1.5. Atrakcyjność seriali. Telenowela - opera mydlana – scenariusz telenowel……………...22
1. 6. Najważniejsze zagadnienia podejmowane w serialach………………………………….27
Rozdział 2. Serial telewizyjny, jako przedmiot badań medioznawczych………………...34
2.1. Oglądalność, zysk i realność seriali – kryteria wartościowania seriali…………………..34
2.2. Oglądalność seriali na tle popularności innych programów……………………………..37
2.3. Główni bohaterowie seriali………………………………………………………………42
2.4. Odbiorcy seriali…………………………………………………………………………..46
Rozdział 3. Metodologia badań……………………………………………………………..51
3.1.Założenia badawcze, problem, hipotezy, problematyka badań…………………………...51
3.2.Metoda, narzędzia badawcze, realizacja badań…………………………………………...54
3.3.Próba badawcza…………………………………………………………………………...57
3. 4. Zmienne zależne i niezależne……………………………………………………………59
Rozdział 4. Analiza wyników badań własnych…………………………………………….61
4. 1. Analiza badanej grupy mieszkańców osiedla Tysiąclecia……………………………….61
4. 2.Analiza wyników badań uzyskanych z ankiet…………………………………………...66
Wnioski………………………………………………………………………………………
83Zakończenie………………………………………………………………………………….
85Bibliografia…………………………………………………………………………………..
87 Spis
tabel……………………………………………………………………………………..90 Spis
wykresów……………………………………………………………………………….90
Aneks………………………………………………………………………………………...91

4
Wstęp
Przedmiotem mojego zainteresowania jest znaczenie pewnej powszechnej praktyki
kulturowej, którą zwykło się określać, jako „oglądanie seriali”. Interesowało mnie, jaką rolę
odgrywają one w naszych mieszkaniach, a jaką – w naszym osobistym życiu? Co dzieje się
przed odbiornikami, kiedy siadamy i oglądamy swój ulubiony serial telewizyjny?
Serial wraz z odbiornikiem telewizyjnym to połączenie uzależniające, jest naszą
codziennością, tak bardzo jesteśmy do nich przyzwyczajeni, że już przestaliśmy je zauważać.
Do napisania niniejszej pracy skłoniły mnie własne obserwacje dotyczące dużej ilości
emitowanych w telewizji seriali. Ponadto praca jest próbą określenia jak bardzo współczesny
człowiek – widz podgląda życie serialowych bohaterów polskiej i zagranicznej stacji
komercyjnej i publicznej, oraz jakie seriale najczęściej wybierają współcześni widzowie.
Praca składa się z czterech rozdziałów i odpowiadających im podrozdziałów, które
dzielą ją na dwie części: teoretyczną i praktyczną, którą stanowią własne badania empiryczne.
Pierwszy rozdział jest przedstawieniem problematyki pracy, czyli wyjaśnia pojęcia
podstawowe, takie jak: kultura masowa, kultura popularna. Opisuje także wzorcotwórczą rolę
telewizji i jej kulturowe znaczenie, skupia się także na podrozdziale zatytułowanym telewizja,
jako ideologia kultury masowej.
Rozdział ten przybliża też temat filmu i całego procesu twórczego. Ukazuje, jakie są
typy filmów, przedstawia także kryteria wartościowania seriali i oglądalność seriali na tle
popularności innych programów.
Trzeci rozdział to część metodologiczna pracy zawierająca wiadomości na temat
metod i technik badawczych wykorzystywanych w analizie treści, w której zostały opisane
przedmiot i cel, problemy i hipotezy, metody, techniki i narzędzia badawcze, charakterystyka
środowiska badanej grupy.
Rozdział ostatni czwarty dotyczy badań empirycznych, które zostały przeprowadzone
wśród jednej grupy badawczej – wśród mieszkańców osiedla 1000- lecia.
Pracę kończy podsumowanie przeprowadzonych badań, zakończenie i bibliografia.
W spisie bibliografii zostały umieszczone najważniejsze pozycje literatury związane
bezpośrednio i pośrednio z tematem niniejszej pracy.

5
Rozdział 1. Terminy podstawowe i ich operacjonalizacja

1. 1.Wyjaśnienie pojęć podstawowych: kultura masowa, kultura popularna

Prawdopodobnie po raz pierwszy terminu „kultura masowa” użył w 1941 roku Max
Horkheimer, który wcześnie zrezygnował z tego określenia na rzecz sformułowania
„przemysł kulturowy”1.
Niemal w tym samym czasie, bo w 1944 roku, użył terminu „kultura masowa” Dwight
Macdonald. Od tego momentu zaczęła się szybka kariera tego terminu i związanego z nim
pojęcia2. Nowa formacja kulturowa ujawniła się wtedy w całej pełni: od stu lat używana była
drukarska maszyna rotacyjna umożliwiająca publikowanie prasy wielonakładowej, od
czterdziestu pięciu lat znane było radio, a od dwudziestu lat na dobre funkcjonowały stacje
radiowe, natomiast od kilku lat telewizja.
Na określenie wszystkich tych wynalazków, a przede wszystkim powstałych dzięki
nim zjawisk społeczno – kulturowych, najtrafniejszą i najpowszechniej używaną nazwą
okazała się właśnie „kultura masowa”. „Natomiast wcześniej kultura masowa wywoływała
zarówno obawy, jak i nadzieje, sprzeciw, jak i aprobatę, zaczęła jej także towarzyszyć
refleksja intelektualna i, tym samym próby jej określenia i zrozumienia”3.
Według Edgara Morina kultura masowa jest „wytwarzana zgodnie z uwzględniającymi
masę towarową normami produkcji przemysłowej, rozprzestrzeniana przy pomocy technik
przekazu masowego, zwracająca się do mas społecznych, to znaczy do gigantycznego
zbiorowiska jednostek ludzkich”4.
Z kolei Antonina Kłoskowska kulturą masową obejmuje „zjawiska współczesnego
przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących
z nielicznych źródeł. Zaletą tej definicji jest jej lakoniczność połączona z niezwykłą trafnością
charakterystyki kultury masowej”5.

1
M. Golka. Socjologia kultury. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2007, s. 145.
2
Tamże, s. 145.
3
Z. Bokszański. Kultura i jej rola w życiu człowieka i społeczeństwa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1991, s. 78.
4
E. Morin. Duch czasu, przeł. A. Frybesowa. Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 1989, s. 10.
5
A. Kłoskowska. Kultura masowa. Krytyka i obrona. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980,
s. 95.
6
 Właśnie fakt, iż wypływa ona z nielicznych źródeł i kierowana jest do licznych rzesz
odbiorców, stanowi o jej istocie. Trzeba także przy tym zaakcentować, iż tylko techniczne
środki przekazu umożliwiają takie jej funkcjonowanie.
Biorąc pod uwagę te i podobne propozycje innych autorów, można przyjąć, że kultura
masowa to treści przekazywane za pomocą technicznych środków masowego przekazu (prasy,
radia, telewizji), które cechują się, z jednej strony, dużym scentralizowaniem procesu
nadawania i, z drugiej strony, dużym rozproszeniem bardzo licznych i różnorodnych
odbiorców. Należy podkreślić, iż nie należy utożsamiać kultury masowej i kultury popularnej.
Choć te pojęcia, a właściwie określane przez nie zjawiska społeczno – kulturowe wiele łączy,
to jednocześnie wiele je dzieli.
Tak więc częściowo nakładają się one na siebie, a częściowo różnią. To, co je łączy, to
duża liczba odbiorców, choć w obu formach może być ona różna. To, co dzieli te pojęcia, to
mechanizm funkcjonowania kultury i komunikowania: w kulturze masowej jest on z natury
rzeczy oparty na technicznych środkach przekazu, zaś w kulturze popularnej może przejawiać
się kontakt bezpośredni – tak w ramach układu pierwotnego, jaki instytucjonalnego.
Natomiast kulturę popularną często rozumiano (zarówno potocznie, jak i w tzw.
„literaturze przedmiotu”) jako synonim kultury masowej, a ta z kolei usytuowana była
w opozycji do kultury „wysokiej”. Takie stanowisko umożliwiało „uporządkowanie” obszaru
zjawisk kulturowych. Stworzenie continuum, które by je określało i jednocześnie wskazywało
obszar zjawisk „pozytywnych” i „negatywnych” (kultura wysoka – kultura ludowa – kultura
masowa)6.
Kulturę masową kojarzono przeważnie, (choć nie wyłącznie) z elektronicznymi
mediami. Radio, telewizja oraz prasa były środkami transmisji, jak i obszarem, na którym się
realizowała. Określenie „masowa” charakteryzowało również jej odbiorcę – identycznego,
o ujednoliconym guście, konsumującego produkowane towary. Jako bezwartościowa była
najczęściej poza obszarem zainteresowania edukacji kulturalnej.
Zdaniem badaczy i „obserwatorów” kultury masowej, na przestrzeni lat można było
dostrzec zróżnicowanie stanowisk wobec tego zjawiska. Pierwsze z nich, które można
określić, jako „akademickie”, cechowała niechęć do produktów tej kultury, dyktowana przez
przeświadczenie o ich miałkości, wulgarności, niższości artystycznej i myślowej” 7.

6
W. Jakubowski, E. Zierkiewicz. Edukacyjne konteksty kultury popularnej. Oficyna Wydawnicza „Impuls”,
Kraków 2002, s. 11.
7
T. Goban – Klas. Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, PWN,
Warszawa – Kraków 1999, s. 56.
7
Zwolennicy takiego poglądu uważali, że z kulturą tą należy walczyć, przeciwstawiać jej świat
wartości autentycznych. Tego stanowiska nie podzielała „awangarda artystyczna”, której
pogląd na kulturę masową był poglądem negatywnym, polegającym na jej całkowitym
ignorowaniu.
Trzecim wreszcie stanowiskiem było to, które można określić, jako „liberalne”.
Punktem wyjściowym krytyki „liberalnej” było, po pierwsze, przyjęcie do wiadomości
istnienia kultury masowej, czy też ściślej – „kultury środków elektronicznych”, – jako
zjawiska nieodwracalnego i niezbywalnego w naszej cywilizacji przemysłowej, po drugie zaś,
postulat, aby to zjawisko – skoro już istnieje i nie daje się zmazać z mapy kultury – nasycić
wartościami kultury wyższej, wykorzystać, jako środek przekazu rzetelnych wartości
artystycznych, uczynić z nich instrument autentycznej edukacji masowej8.
„Kulturę popularną można określić, jako treści, które – niezależnie od środka
przekazu – są łatwe w odbiorze, często bardzo skonwencjonalizowane, oraz które zawierają
wyraźne elementy rozrywkowe i tym samym przyciągają liczną publiczność”9. Kultura
masowa zdefiniowana jest przez charakter przekazu: obejmuje, więc wszystko to, co jest
publikowane, nadawane przez prasę wysokonakładową, przez radio, częściowo także przez
kinematografię, a przede wszystkim przez telewizję (lecz już nie przez Internet).
Kultura popularna zdefiniowana jest raczej poprzez cechy treści przekazu: obejmuje
zarówno te przejawy kultury masowej, które budzą zainteresowanie licznych odbiorców
(oczywiście z pominięciem treści bardziej wyrafinowanych, interesujących wielu odbiorców),
jak i – przede wszystkim – przejawy kultury ludycznej funkcjonującej poza środkami
masowego przekazu (festyny, mecze, pokazy jarmarczne, odpusty itp.).
Kultura popularna istniała długo przed powstaniem kultury masowej. Była elementem
kultury ludowej, ale też mieszczańskiej – tak religijnej, jak i świeckiej. Kultura masowa
znacznie ograniczyła jej zakres, ale nie wyparła jej całkowicie. Tam gdzie jej treści wywołują
zainteresowanie licznych odbiorców, kultura masowa przeszła do kultury popularnej. I nie jest
ważne czy jest to zainteresowanie autentyczne, czy też wymuszone poprzez – jak to określił
Michael Foucault – kolonizację umysłów odbiorców.
Mieczysław Gałuszka, analizując dyskurs wokół kultury popularnej, formułuje kilka
wniosków10:

8
Tamże, s. 89.
9
M. Golka. op. cit., s. 146.
10
M. Gałuszka. Między przyjemnością a rytuałem. Serial telewizyjny w kulturze popularnej, Akademia
Medyczna, Łódź 1996, s. 21.
8
- po pierwsze kultura popularna jest faktem społecznym wchodzącym w różne sfery życia
codziennego ludzi, często wypełniającym im w całości czas wolny i ma istotny wpływ na
rytm życia codziennego;
- po drugie, za sprawą przemian cywilizacyjnych, zwłaszcza rozwoju nowych mediów
elektronicznych i tworzenia się tzw. społeczeństwa postmodernistycznego, rozróżnienie na
kulturę wyższą i popularną traci na znaczeniu;
- po trzecie, kultura popularna jest rozrywką i jest przyjemnością samą w sobie, tak
formułowane są cele przez nadawców i oczekiwania względem odbiorców;
- po czwarte, kultura popularna, pomimo swej różnorodności gatunkowej, zdominowana jest
wartościami i przeżyciami konsumpcyjno – hedonistycznymi;
- po piąte, kultura popularna jest źródłem inspiracji i identyfikacji, kreuje styl życia, modę,
wpływ na sposoby widzenia świata i formułowania aspiracji zwłaszcza młodzieży;
- po szóste, kultura popularna oparta jest głównie na konwencjach, dzięki temu jest łatwa
w odbiorze, powtarza bowiem wypróbowane i sprawdzone formy i formuły;
- po siódme, kultura popularna nastawiona jest komercyjnie, jest sferą rywalizacji rynkowych
różnych przedsiębiorstw kierujących się w działaniu ekonomiczną kategorią zysku;
- po ósme, kultura popularna dociera do Polski głównie w wersji amerykańskiej kultury
audiowizualnej poprzez kanały mediów masowych;
- po dziewiąte, spośród różnych form i gatunków kultury popularnej serial telewizyjny
zajmuje wyjątkowe miejsce poprzez swą powszechność odbioru i akceptację zróżnicowanej
społecznie i kulturowo widowni.
Termin „popularny”, który posłużył do określenia analizowanego fenomenu, posiada
kilka znaczeń. Najczęściej pojmowany jest, jako: przystępny, prosty, zrozumiały. Niesie to ze
sobą skłonność do świadomego bądź nie, wartościowania zjawisk charakteryzowanych tym
słowem.
Tak jak termin „popularny” – rozumiany, jako „łatwy”, „prosty” – wskazuje na niską
wartość, również „popularyzacja”, czyli uprzystępnienie, sugeruje pewną symplifikację treści.
Inne jednak jego rozumienie kojarzone jest z faktem powszechnego uznania ogółu, rozgłosem
w szerokich kręgach społeczeństwa11.
Kultura popularna jest fenomenem złożonym zarówno pod względem społecznym, jak
i estetycznym. Richard Schusterman jest zdania, iż „właściwa obrona sztuki popularnej
wymaga jej estetycznego uzasadnienia, lecz jeden z powodów, dla którego obrona ta wydaje

11
W. Jakubowski, E. Zierkiewicz. op. cit., 13.
9
się tak nieprzekonująca, wiąże się z faktem, że skłonni jesteśmy myśleć o sztuce elitarnej
jedynie w kategoriach jej najbardziej genialnych wytworów, a sztukę popularną najczęściej
utożsamiać z jej najbardziej przeciętnymi, szablonowymi produktami”12.
Współczesne przejawy kultury są terenem, w którym zachodzi socjalizacja nie tylko
młodego pokolenia. Idole muzyki popularnej, bohaterowie telewizyjnego serialu, modelki
i aktorzy filmowi mają ogromny wpływ na kształtowanie się zarówno wrażliwości
estetycznej, jak i ciekawości poznawczej. Właśnie „popularność” (rozumiana, jako
„powszechność”, nie jako „przystępność”) tych form ważna jest z pedagogicznego punktu
widzenia.
Kultura popularna nie jest wyłącznie „towarem na sprzedaż”, jak chcieli widzieć ją
krytycy kultury masowej. Istotą jej jest emocjonalnie związanie odbiorcy z komentowanym
w niej problemem – bohaterowie kultury popularnej uwikłani są w perypetie, które nie są mu
obce, często sam zadaje sobie te pytania, staje w tych samych sytuacjach, co bohaterowie
telenoweli.
Kultura popularna nie funkcjonuje, jeśli nie „odwołuje się do podświadomości
odbiorcy, jego lęków, nadziei i marzeń, jeśli nie nawiązuje do codziennych mitów i nie tworzy
nowych, tylko wtedy może być popularną. Jest tworzona na „dole”, a nienarzucana
odgórnie”13.
Kultura popularna jest zbyt ważnym elementem naszej codzienności, jest także częścią
kultury współczesnego świata. To właśnie w dzisiejszej kulturze popularnej unaocznia się
trafność określenia Marcina Czerwińskiego, iż kultura jest „rozmową” społeczną, a na jej
gruncie przeważnie toczy się społeczny dyskurs14.
Podsumowując, należy dodać, iż kultura masowa jest produktem nowoczesności.
Istnieje więc wszędzie, gdzie docierają choćby drobne jej wpływy. Jak wspomniano
wcześniej, jest ona przede wszystkim produktem cywilizacji zachodnioeuropejskiej.
Natomiast nowoczesność – choćby za sprawą procesów modernizacji i globalizacji – rozkłada
się na inne obszary cywilizacyjne. Tak samo jak kultura masowa i kultura popularna, które
skądinąd są skutkiem, jak i przyczyną procesów modernizacyjnych i globalizacyjnych.
Kultura masowa tak bardzo przeniknęła do naszej codzienności, a jednocześnie życie
nasze tak wrosło w kulturę masową, że trudno wyobrazić sobie, iż tej symbiozy może nie być.

12
Tamże, s. 17.
13
J. Wertenstein – Żuławski. Między rozpaczą a nadzieją. Rock, młodzież, społeczeństwo, IK, Warszawa 1993, s.
6.
14
M. Czerwiński. Przyczynki do antropologii współczesności, PIW, Warszawa 1999, s. 6.
10
Odczuwają to wszyscy ci, którzy z jakiegoś powodu znajdą się poza zasięgiem
oddziaływania, np. prasy, radia czy telewizji. Większość odczuwa to, jako brak niemal
uniemożliwiający normalne funkcjonowanie.
Kulturę masową wytworzyły takie a nie inne uwarunkowania, i na swój sposób musi
ona istnieć. Stanowi ponadto jakąś odpowiedź na wiele ważnych potrzeb człowieka żyjącego
w nowoczesności, i nie da się temu faktowi zaprzeczyć.
Inna rzecz, to taka, iż musi też istnieć możliwość ustosunkowania się do niej. Nie
można jednak stwierdzić jednoznacznie, czy jest ona przekleństwem, czy dobrodziejstwem
cywilizacji współczesnej. Jest pewnie po trosze tym i tym – jak wiele innych zjawisk
społeczno – kulturowych.

1. 2. Wzorcotwórcza rola telewizji i jej kulturowe znaczenie

Telewizja jest jednym z elementów medialnego systemu, który wytworzył się

w pierwszej dekadzie XXI wieku. „Aby pozostać ważnym narzędziem tego systemu,
telewizja musiała poddać się technologicznym przemianom, takim jak chociażby digitalizacja
zapewniająca jej kompatybilność z pozostałymi narzędziami tego systemu”15.
Medialny park nowoczesnych środków komunikacji wykreował własne reguły
funkcjonowania umożliwiające przenikanie się, naśladowanie, rywalizowanie oraz
współegzystowanie z sobą nie tylko różnych narzędzi medialnych, ale również korzystających
z nich ludzi. Wydaje się, że to współegzystowanie poszczególnych mediów jest
najważniejszym wyznacznikiem istnienia całości medialnego systemu. Telewizja stanowi
ważny element tego systemu i wciąż odgrywa w nim zasadniczą rolę. Jej zasięg i znaczenie
nie zmalały pod wpływem działania innych mediów, wprost przeciwnie – społeczno –
kulturowa rola i zasięg telewizyjnego medium wzrasta.
Telewizja nie dała się zepchnąć na margines ludzkiej praxis, którymi zapełniana jest
chociażby przestrzeń Internetu. „Jest też głównym hegemonem w zakresie produkcji treści” 16.
Po drugie telewizja okazuje się medium, które bardzo dynamicznie ulega
przeobrażeniom pod wpływem bodźców i wyzwań nowych mediów. Ontologiczny byt
telewizji z innymi medialnymi bytami.

15
M. Bogunia – Borowska. Fenomen telewizji. Interpretacje socjologiczne i kulturowe, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 37.
16
Tamże, s. 37.
11
 Po trzecie telewizja znajduje się w fazie ewolucyjnej zmiany polegającej na przejściu
od formy nadawania analogowego do przekazu cyfrowego. Digitalizacja jest początkiem nie
tylko nowej formy, ale wręcz nowego życia telewizji, co wyraża się w pomnażaniu
nieznanych dotąd możliwości działania.
Poniżej przedstawiono kulturotwórczą misję, jaką ma spełniać telewizja. Można,
zatem wyróżnić następujące funkcje, które ma spełniać telewizja17:
Pierwszą funkcją będzie funkcja upowszechnienia różnorodnych treści (wiąże się ona
z dostarczaniem i udostępnianiem niezbędnych wiadomości oraz informacji z różnych
dziedzin życia. To sam widz za pośrednictwem telewizji może lepiej poznać otaczający go
świat, jak i zapoznać się z najświeższymi informacjami z życia społecznego, gospodarczego,
ekonomicznego, kulturalnego itp. W ten sposób wzbogaca swoją wiedzę, jak i uzupełnia braki
edukacyjne).
Kolejną funkcją będzie funkcja ludyczna (odnosi się ona do programów
rozrywkowych; ich kulturotwórcza rola związana jest z treściami, które oferują nam ich
twórcy).
Następnie funkcja stymulująca (ta z kolei polega na pobudzaniu telewidza do
aktywniejszego odbioru treści emitowanych za pośrednictwem telewizji, jak i zachęcania do
pełniejszego uczestnictwa w kulturze).
Ostatnie z funkcji - funkcja wzorcotwórcza i funkcja interpersonalna (odnosi się do
zrozumienia problemów drugiego człowieka. Do poznania jego motywów postępowania
i zachowania. Dzięki programom telewizyjnym możemy uczyć się o kulturze odmiennych
narodów, co prowadzi do lepszego ich zrozumienia).
Z wszystkich wyżej wymienionych funkcji tylko funkcja stymulująca oraz
wzorcotwórcza służą w sposób bezpośredni tworzeniu kultury, a pozostałe trzy mają charakter
pomocniczy. Wszystkie z funkcji wzajemnie się uzupełniają i w tym samym stopniu są
uzależnione od treści programu, za pośrednictwem którego są emitowane.
Jednym z celów telewizji jest jej kulturotwórcza działalność, dlatego powinno się
przywiązywać większą uwagę na tę sferę działań, której celem jest rozwijanie zainteresowań
widzów tematyką kultury. W procesie kulturyzacji ważne jest wychowanie odbiorców
szeroko pojętej kultury oraz rozbudzanie w nich zamiłowania do pielęgnacji tej dziedziny ich
życia. Nie od dziś wiadomo, że przygotowanie do umiejętności korzystania z dorobku
kulturalnego oraz promocja wartości kulturalnych, będzie miała fundamentalne znaczenie dla

17
J. Sójka. Perspektywy refleksji kulturoznawczej, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2010, s. 34.
12
całego rozwoju danej społeczności.
Nie można zatem zaprzeczyć, że telewizja jest instytucją, w ramach której
upowszechnia się proces kulturyzacji. Poza tym jej misja jest niebagatelna, ale też nie do
końca wykorzystana.
1. 3. Telewizja jako ideologia kultury masowej

Człowiek współczesny żyje w czasach, w których środki masowego przekazu są

obecne w codziennym życiu, i narzucają nam swoją wszechobecność zarówno: w domu, na
ulicy, w szkole, środkach komunikacji, w miejscach pracy i odpoczynku. Trudno dziś
odizolować się od mediów, ponieważ oddziałują one swoimi atrakcyjnymi treściami, które
skłaniają raczej do poszukiwania niż rezygnacji.
Telewizja jest obecna w naszym życiu i doświadczeniu. Towarzyszy nam od
najmłodszych lat do późnej starości. Dla wielu osób w starszym wieku jest wiernym, a często
także jedynym towarzyszem. Jej obecność w różnych momentach naszego życia jest istotna,
choć często sobie jej nie uświadamiamy.
Telewizja jest obecna wszędzie tam, gdzie wkracza urbanizacja. Skąd się bierze jej
powodzenie? I jakie potrzeby zaspakaja telewizja oraz jakie pełni funkcje we współczesnym
społeczeństwie? Przede wszystkim telewizja zaspokaja głód informacji o zdarzeniach
w świecie i czyni to w sposób specyficzny, przybliżając widza maksymalnie ku tym
zdarzeniom zarówno w czasie, jak i w przestrzeni. Telewizja zmieniła sposób poznawania
otaczającego nas świata. Ułatwiła przenoszenie z kraju do kraju informacji oraz idei, a nawet
kultury i systemów wartości, z łatwością przekraczając granice polityczne i geograficzne,
stanowiące w przeszłości barierę dla takich tendencji. Telewizja zmieniła świat. Zdaniem
niektórych może nawet zmienić osobowość człowieka.
Telewizja konstruuje rzeczywistość według własnych dyskursywnych reguł. Przez
rozmaite motywy, tematy, fenomeny, wątki czy zjawiska tworzy siatkę społecznych
i kulturowych sensów i znaczeń. Te wykreowane w sytuacjach komunikacyjnych opinie, idee
i wartości stanowią i budują telewizyjną przestrzeń. Innymi słowy telewizyjna rzeczywistość
nie tylko dostarcza treści wraz z zestawem sensów, znaczeń, wartości, idei i opinii, ale także
podaje sposoby na konceptualizację rzeczywistości, na ogarnięcie jej w całej złożoności
i kompleksowości. Telewizja dialektycznie oddziałuje na naszą relację z nią.
Z jednej strony determinuje to, w jaki sposób pojmuje się i postrzega świat społeczny,
z drugiej zaś wpływa na to, jak rozumie się toczące w nim procesy, jak sama jej struktura
13
i formy prezentowanych narracji, które z jednej strony dopasowują się do zmieniającej się
rzeczywistości, a z drugiej pozwalają ją ogarnąć i oswoić.
„Telewizja zaspokaja głód informacji o zdarzeniach w świecie, czyniąc to w sposób
specyficzny, czyli poprzez przybliżenie widzów maksymalnie ku tym zdarzeniom zarówno
w czasie, jak i w przestrzeni. Jest także rozrywką milionów ludzi, ponieważ wyzwala ona
odbiorcę w łatwy sposób (nie wymagający wysiłku umysłowego) od monotonności
codziennych zajęć i sytuacji, wprowadza go w najróżnorodniejsze kręgi i sytuacje
społeczne”18.
Umożliwia też jednoczesny odpoczynek fizyczny zmęczonych po pracy ludzi, nie
wymagając od nich ubierania się, wychodzenia z domu i pokonywania odległości
przestrzennych. Nie zmusza do rozstania się z członkami rodziny po wielogodzinnym w ciągu
dnia niewidzeniu się z powodu pracy zawodowej czy nauki. W jednym i tym samym czasie
człowiek może mieć rozrywkę, odpoczynek i obecność bliskich osób. Tu głównie leży klucz
do zrozumienia przyczyny wielkiego powodzenia telewizji i jej żywiołowego rozwoju na
świecie.
„Na codzienne życie współczesnego człowieka istotny wpływ mają środki
społecznego przekazu. Powszechnym zjawiskiem stała się komunikacja masowa,
elektroniczna, audiowizualna, multimedialna”19. Rozwój środków społecznego przekazu silnie
oddziałuje na wszystkie dziedziny ludzkiego życia i staje się jednym z istotnych
wyznaczników kultury naszych czasów. Obok ogromnych możliwości i korzyści, jakie niosą
mass media, stanowią one również źródło zagrożeń i mają negatywny wpływ na człowieka,
zwłaszcza młodego.
Prasa, radio i telewizja są najbardziej powszechnymi i dostępnymi środkami przekazu
i komunikacji międzyludzkiej, poza tym dostarczają poszukiwanych wiadomości, ale
równocześnie proponują określony obraz świata, a więc także wartości, normy, postawy -
z czego odbiorcy nie zawsze zdają sobie sprawę.
W powszechnym odbiorze przez pojęcie media rozumie się środki masowego
przekazu. Na co dzień każdy z nas żyje w świecie informacji - jej natłok sprawia, że
samodzielnie człowiek nie potrafi przyswoić i zanalizować wszystkich docierających do
siebie przekazów. Natomiast świat poznawany jest za „pośrednictwem specjalistów od
informacji - to oni właśnie mają za zadanie zdobyć, wyselekcjonować i zmontować przekaz

18
J. Kubin i J. Komorowska. Czy telewizja wychowuje, NK, Warszawa 1969, s. 11.
19
Tamże, s. 14.
14
prasowy, telewizyjny, czy radiowy. Rodzi to niebezpieczeństwo manipulowania odbiorcą” 20.
Zasadniczymi funkcjami mediów będzie:
- „funkcja poznawczo - kształcąca, gdzie media są przede wszystkim źródłem informacji,
- funkcja emocjonalno - motywacyjna, gdzie media oddziałują na sfery emocjonalne
człowieka, uruchamiają u niego określone procesy motywacyjne,
- funkcja działaniowo - interakcyjna, gdzie media umożliwiają wzajemne komunikowanie
się, wymianę informacji, prowadzenie dialogu”21.
Ważną rolę w życiu człowieka pełni radio. Radio jest środkiem masowego przekazu,
który rozpowszechnia audycje adresowane do różnorodnego i nieograniczonego kręgu
słuchaczy. „Radio góruje nad prasą szybkością informowania, dostępnością dla analfabetów,
(co miało szczególnie duże znaczenie na początku XX wieku, gdy dużo ludzi nie umiało
czytać)”22. Jest narzędziem kształtowania opinii publicznej i postaw wśród słuchaczy.
„Radio, jako mass-medium, przydatne dla przekazywania informacji oraz lansowania
określonych ideologii wykorzystano dopiero w połowie XX wieku” 23. Był to okres rozwoju
technologii, kiedy to łatwo było zmonopolizować wszystkie mass-media i monopolistyczny
dostęp do nich wykorzystać do celów politycznych. Jest znane, że „państwowy monopol na
audycje, nadawane przez radio przyczynił się do narzucenia ideologii faszystowskiej, a potem
do wylansowania totalitaryzmu komunistycznego”24.
Radio towarzyszy człowiekowi od wielu lat, dostarczając mu informacji i rozrywki.
Można odnieść wrażenie, że w dobie opanowania świata przez olbrzymią liczbę stacji
telewizyjnych, przez Internet i całą masę różnorodnych czasopism, straciło ono swą dawną
popularność.
W obliczu nowoczesnych technologii nie zanika znaczenie prasy. Pod szerokim
pojęciem prasy skrywają się „wszelkie publikacje periodyczne ukazujące się nie rzadziej niż
raz w roku, a w szczególności dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, biuletyny,
programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe” 25. W znaczeniu węższym mianem
prasy określa się „druki periodyczne wydawane i rozpowszechniane pod stałymi tytułami,
opatrzone numerem bieżącym i datą, zajmujące się aktualnymi wydarzeniami

20
D. Kubicka, A. Kołodziejczyk, Psychologia mediów, Impuls, Kraków 2007, s. 67.
21
W. Stryjkowski, Rola mediów w edukacji, „Edukacja medialna” 1996, nr 2, s. 8 – 10.
22
Tamże, s. 11.
23
D. Kubicka, A. Kołodziejczyk, op. cit., s. 76.
24
Tamże, s. 77.
25
Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, t. V, s. 309.
15
i problemami z różnych dziedzin”26.
Wg klasyfikacji UNESCO z 1964 roku prasa dzieli się na27:
1. Dzienniki treści ogólnej,
2. Inne gazety treści ogólnej,
3.Pozostałe czasopisma.
Poza tą klasyfikacją prasę można segregować wg wielu różnych kryteriów:
częstotliwości ukazywania się, zasięgu, wydawcy, reprezentowanej ideologii, tematyki,
adresata, poziomu, pełnionych funkcji społecznych itp.
Wg zasięgu danego tytułu prasę podzielić można na międzynarodową o zasięgu często
panadkontynentalnym i transgranicznym, wydawaną często w wielu językach,
ogólnokrajową, regionalną, lokalną i zakładową.
Na masowy charakter telewizji wpływa to, iż w większości gospodarstw domowych
znajduje się co najmniej jeden odbiornik, zaś czas poświęcany na kontakt z telewizją to
przedział od kilku do kilkudziesięciu godzin tygodniowo na osobę, średnia zaś dzienna
oglądalność w państwach wysokorozwiniętych oscyluje w przedziale od trzech do czterech
godzin dziennie.
„Telewizja ma przy tym charakter zarówno medium lokalnego, jak też
międzynarodowego, co w połączeniu z systemem zakupu filmów, częstym nabywaniem
licencji na emisję opracowanych w innych ośrodkach programów czy, mówiąc branżowym
językiem: formatów telewizyjnych, powoduje, iż telewizja jest jednym z najsilniejszych
czynników unifikujących społeczności w wymiarze międzynarodowym”28.
Paradoksalnie, dynamiczny rozwój masowych środków przekazu, takich jak telewizja
i prasa, już w latach osiemdziesiątych XX wieku przyniósł załamanie statusu masowości tych
środków, szczególnie pozycji nadawców. „Mnogość kanałów i tytułów na rynku
spowodowała tendencję do kierowania treści medialnych (i perswazyjnych) według klucza
demograficznego, zamiast wcześniej wystarczającego – ilościowego”29.
Natomiast w społeczeństwach, w których obecność odbiornika telewizyjnego jest
naturalnym elementem (częścią) życia, widz na przestrzeni lat poddawany jest swego rodzaju
inicjacji, przez co staje się uczestnikiem ekranowej rzeczywistości. Gdy przechodzi kolejne
etapy rozwoju, jest dopuszczany do następujących po sobie typów wrażeń emocjonalnych
26
Tamże, s. 310.
27
W. Stryjkowski, op. cit., s. 11.

28
B. Dziadzia. Wpływ mediów. Konteksty społeczno – edukacyjne, Impuls, Kraków 2007, s. 66.
29
Tamże, s. 66.
16
i audiowizualnych. Telewizja jest jego naturalnym środowiskiem, często ma też status,
wiecznie włączonego i, jakkolwiek to zabrzmi, kolejnego członka rodziny.
Treści, będące zazwyczaj projekcją lub zaprzeczeniem codziennych problemów,
uruchamiają mechanizmy identyfikacji. Bo czyż telewizja nie pokazuje nam świata takim,
jaki znamy, którego pragniemy lub obawiamy się? Z pewnością ułatwia ocenę sytuacji.
Patrząc z innej pozycji, w układzie, w którym posługiwanie się telewizją jest typowo
instrumentalne i w pełni świadome, nie ma sensu analizować kontekstu kulturowego telewizji.
Rolę widza w interesujący, choć specyficzny sposób opisał Mark Crispin Miller mówiąc, że
„widz telewizyjny nie wpatruje się w ekran z gniewem, pogardą albo pobożnością, lecz –
doskonale oświetlony – spogląda na obrazy z nerwowym, szyderczym uśmiechem, który nie
może przestraszyć obrazów, lecz może powstrzymać widza od oporu wobec nich. W chwili,
gdy patrzysz, nie ma Wielkiego Brata, spoglądającego na Ciebie, bynajmniej nie dlatego, że
nie ma w ogóle wielkiego brata, ale dlatego, że Wielki Brat jest Tobą, widzem wpatrującym
się”30.
Telewizja ma za „zadanie, (co doskonale rozumie i realizuje) dostarczanie możliwości
wypoczynku (zarówno umysłowego, jak i fizycznego), radości, informacji w przystępnej
formie, wypełnianie niezagospodarowanego czasu”31. Zwyczajowo zaznacza się, iż telewizja
daje człowiekowi tanią rozrywkę i podobnie jak radio, stara się zachowywać pozory
interaktywności (audiotele, możliwości uczestnictwa w quizach).
„Prozaiczną sprawą, choć jednoznacznie wpływającą na pozytywną recepcję telewizji,
jest pilot zdalnego sterowania, który oprócz swej zasadniczej funkcji ułatwiania wyboru
odbieranego kanału, jest często elementem wskazującym (i utwierdzającym) rodzaj hierarchii
panującej w rodzinie”32.
Istotny jest jednak przede wszystkim potencjał sugestii wynikający z przekazu
telewizyjnego. „O ile bowiem zwykle trudno wytyczyć granicę między tym, co w telewizji
jest jedynie uzewnętrznieniem procesów zachodzących w życiu społecznym, a tym, co
telewizja próbuje narzucić swoim widzom, o tyle intensyfikacja projekcji określonych
wzorów zachowań może mieć zdecydowanie głębsze – niż zmiana w rankingach oglądalności
– konsekwencje”33.
Telewizja w dużej mierze jest „odbiciem rzeczywistości, może jednak, przez
30
Za: W. Godzic. Telewizja, jako kultura, PIW, Warszawa 1999, s. 39.
31
http://psychologia.wieszjak.pl/abc-psychologii/309923,Telewizor-czlonkiem-rodziny.html (wejście na stronę
w dn. 15.05.2013).
32
B. Dziadzia. op. cit., 68.
33
Tamże, s. 68 – 69.
17
odnoszenie treści swoich programów do istniejących norm wartości, uprzedzeń czy pragnień,
wywoływać określone postawy”34. Poza tym integrując przekaz wizualny z audialnym i nie
stawiając przy tym zbyt wyrafinowanych oczekiwań wobec swego odbiorcy – daje
możliwości interpretacji w postaci gotowych rozwiązań. Dlatego też można przyjąć, że
współczesny widz w praktyce od wczesnych faz socjalizacji jest uczony tego rodzaju języka
komunikacji, przez co staje się w pełni otwarty na wpływ telewizji.

1. 4. Typy filmów oraz etapy procesu twórczego

Ten podrozdział zostanie poświęcony wyjaśnieniu kilku pojęć dotyczących terminów

takich jak film, serial czy telenowela. Wprowadzenie ma na celu przyswojenie kilku
podstawowych pojęć jak również oswojenie się z interesującym nas tematem.
Film to nic innego jak audiowizualny utwór, który składa się ze scen, które z kolei
składają się z jednego lub więcej ujęć. Pierwsze filmy wyświetlano w kinach, w obecnych
czasach również w telewizji i za pomocą innych urządzeń typu magnetowid, DVD
i komputery.
Filmoznawstwo było uprawiane już dosyć dawno przez przedstawicieli nauki, jednak
nie oznacza to, że jego specyfika i zakres merytoryczny są do końca sprecyzowane.
W sprawie tego podmiotu prowadzono niejednokrotnie spory, które wynikały z różnego
pojmowania filmu, jako zjawiska społecznego. Przez długi okres nie chciano uznać filmu za
sztukę. Według założyciela paryskiego Instytutu Filmologicznego Gilberta Cohen-Seata:
„Filmologia jest to usystematyzowana wiedza, mająca za przedmiot dwie kategorie zjawiska,
częściej – zespół specyficznych zjawisk, które można podzielić na dwie zasadnicze grupy –
fakty filmowe i fakty kinematograficzne”35.
Fakt filmowy polega na wyrażeniu życia, świata lub ducha, fantazji lub bytu i rzeczy,
za pomocą określonego systemu obrazów (wizualnych, naturalnych i konwencjonalnych),
dźwięków i słów. Fakt kinematograficzny polega na ujęciu w działaniu wewnątrz grup
ludzkich podstawy dokumentów doznań, idei, uczuć wziętych z życia.
Pojęcie „film” jest więc pojęciem ogólnym, które oznacza wszystko, co wynika ze
zjawisk ekranowych, jego różnych form i zastosowań. W obrębie filmu można wyróżnić trzy

34
Tamże, s. 69.
35
A. Kumor. Telewizja – teoria, percepcje, wychowanie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976,
s. 76.
18
etapy procesu twórczego, które prowadzą do powstania widowiska telewizyjnego.
Pierwszy etap jest etapem wstępnym, charakteryzującym każdy rodzaj twórczości.
Jest to po prostu wykrystalizowanie się pomysłu, jego rozbudowanie i opracowanie. Praca ta
może zresztą nie zostać utrwalona w żadnej formie, a sam pomysł czasem dojrzewa albo
ulega zmianom, niekiedy radykalnym, w toku dalszych etapów procesu twórczego.
Ze względu jednak na praktyczne wymagania produkcyjne, w telewizji najczęściej
bywa tak, że opracowany pomysł przybiera postać scenariusza; widowiska dramatycznego,
programu rozrywkowego, reportażu, transmisji z jakiejś imprezy itp. Oczywiście twórca -
scenarzysta czy realizator musi uwzględniać materialne konieczności związane z realizacją
swojego pomysłu i opracowując np. scenariusz widowiska dramatycznego musi uwzględniać
warunki studyjne, możliwości w zakresie obsady aktorskiej itp. […].
Drugi etap twórczy – to wybór określonych wycinków rzeczywistości, które mają być
następnie odtworzone i stają się tkanką widowiska telewizyjnego. Celem tego wyboru jest
zrealizowanie koncepcji twórczej, odtworzenie tej koncepcji w surowcu rzeczywistości.
Różnice między samą koncepcją twórczą (łącznie z zawartym w niej wyborem), a właściwym
wyborem elementów rzeczywistości, najlepiej ilustruje różnica między scenariuszem
a scenopisem. Jeśli scenariusz uznać za formę, w której został utrwalony pewien zamysł
twórczy, to scenopis trzeba z kolei uznać za dyspozycję, za zbiór wytycznych dotyczących
tego, jakie elementy[…].
Etap drugi – wybór elementów rzeczywistości – odnosi się do każdej rzeczywistości,
a więc tej, która ma być zreprodukowana w stanie „surowym” (ruch uliczny, wiec, mecz,
praca ludzka), jak i tej, która uprzednio została zainscenizowana (scena atelierowa,
inscenizacja dla reportażu telewizyjnego).Wybór obejmuje też takie elementy przyszłego
widowiska, jak podkład muzyczny, szmery, słowo, które ma rozbrzmiewać z ekranu.
Następnie pojawia się trzeci, z punktu widzenia teorii technicznej reprodukcji
najważniejszy etap kreacji, ten, w którym wybrane elementy rzeczywistości zostają
odtworzone i w tym procesie odtwarzania zarazem przetworzone. Poniżej wymieniono
i opisano poszczególne typy filmów.
Rodzaj fabularny
Rodzaj fabularny opiera się na fikcji – kreacji. Opowiada o zdarzeniach, najczęściej
zmyślonych. Są one pokazane w dramatycznym rozwoju, a elementem łączącym zdarzenia są
bohaterowie. Wśród gatunków i odmian filmu fabularnego, charakteryzujących się swoistą
odrębnością tematyczno - konstrukcyjną, wyróżnić można m.in. film biograficzny,
19
historyczny, psychologiczny, kryminalny, fantastyczno – naukowy, melodramat, western, film
grozy. Inne gatunki filmu fabularnego, bliższe modelom gatunków teatralnych
i widowiskowych, to m. in. komedia filmowa, film muzyczny.
Praktyka filmowa przynosi jednakże zarówno filmy fabularne wielogodzinne, jak
i krótkie formy fabularne, zwane często nowelami filmowymi, bądź popularne w telewizji
programowej seriale filmowe, układające się w wielogodzinne cykle.
Rodzaj dokumentalny
Następny rodzaj filmu to dokumentalny, oparty na autentycznych faktach. Głównym
walorem rodzaju dokumentalnego jest autentyzm. To właśnie pierwsze filmy światowe były
dokumentalnymi, tak więc reportaż filmowy jest najstarszym w sztuce filmowej.
W ramach rodzaju dokumentalnego, tak jak i fabularnego, można wyodrębnić wiele
samodzielnych gatunków. Jak na przykład:
1.Reportaż filmowy – jest najbardziej popularnym i najstarszym gatunkiem filmu
dokumentalnego, relacjonuje rzeczywiste zdarzenia. Charakteryzuje się tym, iż reportaż bywa
niedopowiedziany do końca, można więc przypuszczać, że próbuje wymusić na widzu
indywidualną interpretację.
2.Kronika filmowa – inaczej aktualności filmowe, czyli wiadomości o bieżących
wydarzeniach krajowych i światowych. Charakteryzuje się łączeniem wielu tematów. Jest
odmianą reportażu, gdzie najważniejsza jest aktualność informacji.
3. Publicystyka filmowa – jako gatunek cechuje się wieloma odmianami, które mają bardzo
duże możliwości tematyczne np. polityczne, społeczne, obyczajowe. Dużą rolę odgrywa tutaj
postawa samego twórcy, ponieważ publicystyka interpretuje i ocenia fakty z przyjętego przez
autora punktu widzenia.
4. Felieton filmowy - opisuje konkretne zdarzenie, sytuację. Opisywany w sposób krótki,
wyrażany często żartobliwie. Tematyka obejmuje rejon życia społecznego, obyczajowego
i kulturowego.
5. Plakat filmowy – autentyczny bądź inscenizowany film, teza o charakterze politycznym,
społecznym, ekonomicznym lub kulturowym. Plakat filmowy ma tę tezę udowodnić.
6. Film montażowy – powstaje w wyniku zaplanowanych i już zrealizowanych zdjęć, ale
w procesie montażu materiałów archiwalnych.
7.Film o sztuce – jest poświęcony problematyce sztuk, a także ich twórcom. Cechą
charakterystyczną jest „dwupoziomowość” – gdzie twórca przez swoje dzieło opisuje inną
sztukę, często więc nie ma charakteru reportażowego, ale polega na osobistej impresji.
20
Rodzaj dydaktyczny
Rodzaj dydaktyczny jest odpowiednikiem literatury naukowej, gdzie można wyróżnić:
1.Film naukowy – jest rodzajem narzędzia badawczego w nauce, które rejestruje procesy
niewidoczne dla gołego oka dzięki technice filmowej tj. zwolnione i przyśpieszone zdjęcia
oraz zapis zjawisk w ruchu.
2.Film dydaktyczny – szkolny, to audiowizualny przekaz wiedzy, wykorzystywany
w procesie dydaktycznym służy jako narzędzie do obserwacji, pełni funkcję kształcącą,
motywacyjną, wychowawczą. Obejmuje wszystkie dziedziny nauki i kultury.
3.Film popularnonaukowy – jego celem jest upowszechnianie wiadomości z jakiejś dziedziny
wiedzy, który ma zastosowanie w edukacji, często wykorzystywany przez pedagogów dla
zaspokajania szkolnictwa.
4.Film instruktażowy – uczy posługiwania się określonymi narzędziami pracy lub maszyny,
wyróżnia go cel praktyczny.
Rodzaj poetycki
Film poetycki spełnia funkcję liryki filmowej. Posiada wiele różnorodnych odmian
gatunkowych, które łączy jedna cecha wspólna – mają budzić w odbiorcy przeżycie bliskie
temu, jakie budzi liryka literacka. Istotą liryki filmowej pozostaje jednak nadal ruch, rytm,
plastyka obrazu, skojarzenia, symbol, metafora, a także kolor, muzyka i znacznie rzadziej –
słowo. Wśród filmów zaliczanych do rodzaju poetyckiego wyodrębnia się m. in. takie gatunki
jak: impresja poetycka, żart poetycki, liryka refleksyjna, film abstrakcyjny36
Film animowany
Jest metodą twórczo – techniczną, dwa główne nurty to filmy rysunkowe oraz lalkowe
i makietowe. Animuje się ciągle nowe przedmioty. Kierowany głównie do widowni dziecięcej
ale również dla dorosłych.
Western
Tematyka związana z wydarzeniami na Dzikim Zachodzie. Wyrazista akcja
o konflikcie dramatycznym powiązania z wątkiem miłosnym. Głównym bohaterem jest
kowboj oraz Indianie jako złowrodzy przeciwnicy. Są to opisane pokrótce typy filmów,
jednak w pracy w dalszych podrozdziałach skupiono się na zagadnieniu związanym
z odmianą filmu fabularnego a mianowicie serialu telewizyjnym.

1. 5. Atrakcyjność seriali. Telenowela - opera mydlana – scenariusz

36
Tamże, s. 77.
21
telenowel

Słowo „telenowela” pochodzi z języka hiszpańskiego i znaczy tyle, co telepowieść.

Krytycy często używają wymiennie terminów „telenowela” i „opera mydlana”,
prawdopodobnie dla poprawności stylistycznej, jednak nie są to synonimy i na stronie
Romantiki można dowiedzieć się dlaczego: Opera mydlana (soap opera) to typ serialu dla
kobiety - wymyślony w USA ze scenariuszem tzw. otwartym, czyli akcją dającą się ciągnąć
w nieskończoność (dopóki serial ma dużą oglądalność).
„Rekordowe soap opery nadawane są przez całe dziesięciolecia, stąd stale pojawiają
się w nich nowe wątki i nowe postacie, które wybijają się na pierwszy plan, a niektóre ważne
początkowo – zanikają”37. Wątki miłosne „przeplatają się tu z innymi – historiami
zawodowymi, perypetiami majątkowymi, tajemnicami rodzinnymi. Ponieważ nie ma
wyraźnego zakończenia fabuły, źli nie zawsze zostają ukarani”38.
Co łączy telenowelę a operę mydlaną? Po pierwsze, codzienna emisja kolejnego
odcinka, są transmitowane we wszystkie dni robocze. Po drugie, możliwie najniższy koszt
produkcji, dlatego znaczący udział zdjęć w studiu. Po trzecie, bieżąca produkcja. Często
materiał nagrany przed obiadem trafia na ekrany wieczorem. A czym się różnią? „Opera
mydlana może ciągnąć się w nieskończoność, telenowela natomiast zmierza do zakończenia i
trwa około 100 godzin. Telenowela zawsze opowiada historię Wielkiej Miłości, a opera
mydlana opowiada o problemach rodziny”39.
W telenowelach różnice społeczne stanowią jedno z podstawowych źródeł konfliktów.
Czasami istnieje spore zróżnicowanie postaci, ponieważ unika się udziału mniejszości
etnicznych, czyli czarnych, żółtych, Indian czy Żydów to tak naprawdę unika się podkreślania
odmienności. Natomiast opera mydlana jest demokratyczna, ma wielu bohaterów, więc każdy
może trafić na kogoś „odpowiedniego” i raczej nie ma mowy o wielkiej miłości.
W telenoweli tematem jest co najwyżej brak pieniędzy, jest konserwatywna.
Telenowela jest gatunkiem fantastycznym (melodramatycznym) – to współczesna baśń. Soap
jest realistyczna – to „okno na podwórko sąsiada”. Jest codzienna i rozsądkowa, nic z magii,
rozmów żywych z umarłymi, przewidywania przeszłości, wariatów i duchów w ogrodzie ani
ludzi zamieniających się w anakondy. Nie ma też przeznaczenia, wydarzeń z przeszłości,

37
http://swiatlatinowoodubeztajemnic.npx.pl/readarticle.php?articl (wejście na stronę
w dn. 15.05.2013).
38
P. Nowicki, Co to jest telenowela, PIW, Warszawa 2006, s. 41.
39
Tamże, s. 41.
22
które stopniowo odkrywane wyjaśniają sens wydarzeń, bez czego nie ma dobrej telenoweli.
Telenowela potrzebuje Tajemnicy40.
Przechodząc do scenariusza telenoweli to przeciętny półgodzinny odcinek powinien
być zbudowany z 14-16 scen. Powinny się one rozgrywać w maksimum 8 lokacjach.
W Wenezueli i Meksyku odcinek telenoweli trwa godzinę. Ponieważ tamtejsi reżyserowie
twierdzą, że widz gorzej się przywiązuje do telenoweli półgodzinnej, godzinny jest bardziej
naturalny.
Zauważono także, że widownia ogląda seriale z tygodnia na tydzień. Dla każdego
widza w każdy poniedziałek zaczyna się nowy etap w historii. Widz jest pewien, świadomie
lub podświadomie, że z początkiem nowego tygodnia czekają na niego nowe atrakcje.
Opery mydlane są w inny sposób wielowątkowe niż telenowele. Można powiedzieć,
że serial nie tyle jest wielowątkowy, co składa się z wielu równoległych historii. Zaś
w telenoweli możemy mówić o wątku głównym i pobocznym, które opowiadają o losach
postaci drugoplanowych.
Polskie seriale raczej są podobne do mydlanych oper. „Każdy odcinek to zazwyczaj
trzy wątki, z których jeden dominuje. Ale każdy wątek musi być dynamiczny. Jeżeli jest nim
romans Pawła z Teresą, to oprócz scen z nimi powinny pojawić się np. dyskusje jego
rodziców podejrzewających, że syn może mieć romans, nakrycie Teresy przez jej męża itp.
Na przestrzeni całego serialu niektóre wątki powinny pojawiać się i wygasać, i znowu
powracać”41.
Telenowela rozwija się jakby dwoma kanałami. Jeden kanał to historia, drugi to
następujące po sobie odcinki. Przekonanie, że odcinek jest tylko fragmentem wyciętym
z historii, jest błędem. Historia i odcinki to dwa porządki telenoweli, oczywiście nawzajem
się wspierające, ale tak jak historia – odcinek rządzi się własnymi prawami.
W operze mydlanej historia składa się z wielu poszczególnych historii, które są
bardziej lub mniej samodzielne, historia jest trudna do zdefiniowania, dlatego ważna jest
konstrukcja poszczególnych odcinków. Budowa odcinka w telenoweli jest bardziej swobodna,
ponieważ tutaj historia ma od początku do końca centralny wątek, ma główny konflikt
i bohaterów. Odcinki soapu mają podobną konstrukcję. Odcinki telenoweli są różne
i często jedna ważna scena wypełnia cały odcinek. Tak czy inaczej ostateczny kształt
telenoweli jest wynikiem ciągłych negocjacji, pertraktacji między historią a odcinkiem42.
40
Tamże, s. 42 - 43
41
M. Meller, Ciekawe jak w życiu, Rozmowa z Iloną Łepkowską, „Polityka” Nr 15/2003, s. 9.
42
P. Nowicki, op., cit, s. 54.
23
 Scena, organizacja czasu w telenoweli

W telenoweli podział na sceny jest podporządkowany wymogom produkcyjnym.

Długość scen budzi kontrowersje. Ilona Łepkowska uważa: „45-minutowy odcinek to około
30 scen nie dłuższych niż dwie minuty, więcej ludzie nie zniosą, chyba że jakąś wyjątkowo
dramatyczną sytuację, wyznanie tragicznego sekretu czy wykrycie zdrady”43
W telenoweli chodzi o to, żeby czas ekranowy sprawiał wrażenie rzeczywistego
z czasem z odbioru. Jednak czas fikcji w telenoweli nie jest czasem realnym, muszą
obowiązywać pewne zasady. Dobrym przykładem może być założenie, że każdy odcinek to
inny dzień. Takie potraktowanie czasu potwierdza przekonanie widzów, iż historia rozwija się
wraz z emisją.
Według Wojciecha Niżyńskiego: „W Klanie życie serialowe toczy się symultanicznie
do życia za oknem. Gdy np. przychodzą ferie i kobieta pakuje dziecko na wyjazd, to na
ekranie widzi inną kobietę, która robi to samo”44.
Rodzina w telenoweli
Uważa się, że w hierarchii wartości w świecie telenoweli na pierwszym miejscu obok
wielkiej miłości, znajduje się rodzina. Tymczasem wcale tak nie jest. To w operze mydlanej
na pierwszym planie znajduje się rodzina, oczywiście patriarchalna, a konflikty w niej
wynikają jedynie z jej anomalii. Właśnie jedną z nich jest wielka miłość, która zarówno
w operze mydlanej jak i w telenoweli zagraża jedności rodziny. W serialu poważnym
wykroczeniem przeciwko rodzinie jest wszystko, co prowadzi do rozłąki. Pod żadnym
pozorem nie powinno się pozwolić na rozkład rodziny i żadna miłość nie jest w stanie tego
usprawiedliwić. „Widzowie doceniają też bohatera zbiorowego telenowel, jakim jest rodzina.
Domowe ognisko, ciepło rodzinne, więzi rodzinne, rodzina wielopokoleniowa, wzajemna
rodzinna pomoc”45.
W telenoweli jest inaczej. Największą wartością jest miłość i w wielu przypadkach na
jej drodze stoi właśnie rodzina. W wielu telenowelach rodzina bezwzględnie zwalcza uczucie.
Rodzina walczy z uczuciem, ponieważ miłość jej zagraża, dlatego posyła do więzienia,
wyrzuca z domu. Miłość zaś obnaża rodzinne kłamstwo, jest zagrożeniem dla rodzinnego
interesu. W telenoweli rodzina nie jest ostoją, gdzie można znaleźć oparcie. Na jej czele stoi
ojciec tyran albo despotyczna matka.
Wieloodcinkowe produkcje serialowe mogą oferować widzom zanurzenie się w świat
43
M. Meller, op. ,cit, s. 9.
44
K. Lubelska, Retusz w lustrze, „Polityka” Nr 12/2000, s. 60.
45
Tamże, s. 60.
24
przedstawiony i utożsamienie z bohaterami, które trudno porównać z dwugodzinnymi
filmami. „Pod tym względem seriale przypominają cykle powieściowe dzisiejszej literatury
popularnej, m.in. fantastyki. Jedna z ważniejszych obecnie produkcji telewizyjnych, „Gra
o tron” stacji HBO, sama w sobie stanowi zresztą ekranizację serii książkowej”46.
Należy także dodać, że atrakcyjność publikowanych przez długi okres narracji, nie jest
wyłącznie fenomenem ostatnich dekad. Ponieważ seriale telewizyjne dałoby się porównać,
np. z XIX wiecznymi powieściami w odcinkach (od „Tajemnic Paryża” Eugène’a Sue, przez
twórczość Charlesa Dickensa, aż po Sienkiewiczowską trylogię). Natomiast starsze zjawisko
to tzw. średniowieczne i renesansowe romanse rycerskie, jak np. kolejne wariacje przygód
Amadisa z Walii.
Ważnym zagadnieniem w interpretacji fenomenu seriali jest jego środek przekazu.
Seriale są przecież tradycyjnie domeną telewizji także internetowej. Można je rozpatrywać
jako kontynuatora wcześniejszych mediów, dobrze jest jednak również zwrócić uwagę na
autonomiczne cechy przekazu telewizyjnego. Jako przykład można podać odpowiedni dobór
godzin emisji, który pozwala na włączenie serialu w rytm życia członków rodziny. W dobie
Internetu możliwe jest także obejrzenie danej produkcji w późniejszym terminie,
w rozmaitych serwisach internetowych. Oryginalna pora emisji to jednak istotny wyznacznik
dla większości widzów.
Dawniej kultowe seriale oglądała cała rodzina – dziś jednak widoczne jest zaniknięcie
tej formy spędzania czasu i jednak to pojedyncze jednostki w rodzinie wybierają dany serial,
na który poświęcają czas przed telewizorem. Odbiorcy przywiązanie się do bohaterów, a swój
rytm życia podporządkowują godzinom nadawanych seriali. Być może serial to kluczowa
forma narracyjna naszej codzienności, wywierająca największy wpływ na społeczne
postrzeganie fikcji fabularnej.
Każdego roku stacje telewizyjne, starają się przyciągnąć widza, poprzez
wprowadzanie nowych seriali z popularnymi aktorami. Seriale są promowane, aktorzy
zapraszani do telewizji śniadaniowej, a telewizje śniadaniowe na plan serialu. Wszystko po to,
by zachęcić widza do oglądania serialu w tej, a nie innej stacji telewizyjnej, bo przecież
oglądalność danego serialu gwarantuje mu „dłuższe życie”.
Niektóre seriale telewizyjne cieszą się dużym wzięciem i popularnością. Za przykład
należy podać serial zatytułowany M jak miłość, który emitowany jest od kilku lat i ma swoją
46
http://www.naukaipostep.pl/wiadomosci/czlowiek/dlaczego-seriale-sa-popularne/Dlaczego seriale są
popularne.z.dn.27.03.2013.

25
wierną widownię oraz stronę internetową. Polacy uwielbiają ten serial i rodzinę
Mostowiaków. Natomiast gusta dotyczące preferencji telewidzów pokazują, że „w naszej
telepodróży po kanałach, wybór najczęściej pada na jakiś film odcinkowy. Zajmują one
pierwsze miejsce osiągając około 65% widowni. Co więcej, praktycznie każdy ma co
najmniej jeden ulubiony serial. Co sprawia, że przyciągani jak przez magnez, zasiadamy
przed telewizorem, by obejrzeć kolejny odcinek? Na czym polega fenomen seriali?47”
Śledzimy perypetie serialowych bohaterów, bo to razem z nimi możemy śmiać się
i płakać. Razem z nimi możemy przeżywać kłopoty i troski, a potem cieszyć się z nimi
pozytywnym obrotem sprawy, sukcesem, odwzajemnioną miłością. Ale za co współczesny
odbiorca tak bardzo kocha te seriale i występujących w niej aktorów, może nie samych
aktorów a bohaterów, bo często nie potrafimy odróżnić rzeczywistości od fikcji. Mamy tu do
czynienia z dwoma zjawiskami. Pierwsze zjawisko będzie proste do rozszyfrowania – bo są
tacy jak my. Prowadzą podobne życie, a my rozumiemy ich problemy. Serialowy świat jest
przecież bardzo podobny do naszego, dlatego tak łatwo jest się z tym światem utożsamić.
Drugie zjawisko to kontrast, przeciwieństwo pierwszego. W serialach możemy
odnaleźć to, czego nie mamy we własnym życiu. Czyli idealny świat, pięknych i młodych
bohaterów, którzy rekompensują nam nasze życiowe porażki i niepowodzenia. „Serial to
odskocznia od rzeczywistości, ucieczka od prawdziwego życia. Nasze prawdziwe życie
mamy na co dzień w domu, a telewizor oglądamy po to, żeby przenieść się w lepszy,
piękniejszy świat i trochę od codziennych kłopotów odpocząć”48.
Kiedyś inaczej spędzano czas. Telewizja doprowadziła do wyparcia w wielu rodzinach
zwykłą rozmowę. Początkowo polskie społeczeństwo zachłyśnięte było takim serialem jak
„Isaura” czy „Dynastia”. Dzisiaj miliony ludzi zasiada przed telewizorem, by spędzić czas
z rodziną Mostowiaków, Lubiczów czy Kiepskich, przenieść się w świat serialu: Na Wspólną,
na Ranczo lub na Plebanię, doświadczyć Pierwszej miłości, Na dobre i na złe czy to Samego
Życia. Nawet, jeśli któregoś z wymienionych seriali nie oglądamy, to znamy je ze słyszenia
lub przez przypadek natknęliśmy się na jakiś jeden odcinek w telewizji.
Ludzie do sympatii seriali przyznają się dość niechętnie, ponieważ powszechnie
uznają je za głupawe. Uważają, że seriale są oglądane przez znudzone życiem kury domowe.
A nie jest ani prawdą to, że oglądają je tylko kobiety, ani to, że jest to ulubiona rozrywka
wyłącznie gospodyń domowych. Serial nie musi też wcale kojarzyć się z telenowelą
47
http://life.trendz.pl/fenomen-seriali(wejście na stronę w dn. 15.05.2013).
48
http://urodaizdrowie.pl/ach-te-seriale-dlaczego-przyciagaja-tlumy-widzow.Dlaczego uwielbiamy seriale?
(wejście na stronę w dn. 15.05.2013).
26
i przywodzić na myśl jakiś bajkowy świat. Bo mamy seriale obyczajowe, jak nieśmiertelny
Klan, który na naszych ekranach gości już od 12 lat, czy zajmujący pozycję lidera od kilku lat
serial M jak Miłość, ale oglądamy też seriale dokumentalne, animowane, fantasy, kryminalne,
młodzieżowe, kostiumowe, rodzinne, komediowe, satyryczne. Na bogaty repertuar filmów
odcinkowych składają się zarówno nasze rodzime produkcje, jak i seriale zagraniczne. Wybór
jest szeroki, bo wieloodcinkowe filmy przyciągają coraz większą widownię. A wiadomo -
apetyt rośnie w miarę oglądania.

1. 6. Najważniejsze zagadnienia podejmowane w serialach

Oferta seriali emitowanych obecnie przez nadawców telewizyjnych jest zróżnicowana.

Łatwość i taniość tego typu produkcji oraz dostępność różnych formatów zagranicznych
sprawiają, że większość antenowego czasu wypełniają dziś produkcje cykliczne. Są wśród
nich zarówno tytuły emitowane od wielu lat, w których dotychczasowa formuła ulega powoli
wyczerpaniu, odświeżone mutacje pomysłów, które sprawdziły się wcześniej, oraz cykle
stosunkowo nowe.
Systematyczny przegląd seriali wskazuje na ich bogaty obszar podejmowanych
tematów i problemów, ale też ujawnia, że istotne aspekty życia społecznego nie znalazły
żadnego odzwierciedlenia na szklanym ekranie. W oglądanych produkcjach, pokazujących
rozmaitych bohaterów, wywodzących się z różnych grup społecznych, środowisk
zawodowych i reprezentujących wszystkie pokolenia, jawi się współczesna polska
rzeczywistość. Ekranowe postacie żyją swoimi sprawami, zmagają się z codziennością,
przeżywają emocje wynikające ze zmieniających się wydarzeń.
Są reprezentantami konkretnego świata, wzorowanego na polskiej rzeczywistości, ale
wykreowanego na pożytek odbiorców, i każdy, nawet niezbyt uważny widz, może wśród
fikcyjnych postaci odnaleźć swoje odbicie. Interesujące zatem wydaje się pytanie, czy
tworzone przez scenarzystów historie mają faktyczne i bliskie odniesienie do rzeczywistości,
czy też ich realizm jest cokolwiek „podrasowany”, a świat przedstawiony jest znacznie
„poprawiony” i „ulepszony” na użytek filmowej dramaturgii49.
Inaczej mówiąc, interesujące jest, jak na ekranie wygląda statystyczny Kowalski.
Zapewne targają nim uczucia lub rozterki miłosne (i to niezależnie od wieku), miewał sukcesy
zawodowe lub osobiste porażki, a także dąży w jakiś sposób do zaspokojenia własnych
marzeń i ambicji. Z uwagi na wymogi telewizyjnej oglądalności, jest bardziej wyrazisty niż,

49
J. Uszyński, Polskie seriale telewizyjne. Studium antenowe, Telewizja Polska S. A, Warszawa 2005, s. 82.
27
na co dzień, jego życie osobiste obfituje we wzmożoną intensywność wydarzeń, a wszystko to
– niezależnie od zajmowanej pozycji społecznej i wykonywanego zawodu.
Ponieważ ludzie
najbardziej prawdziwi stają się w swych realizowanych przez siebie dążeniach, dlatego warto
przyjrzeć się, jakie pragnienia kierują serialowymi bohaterami i co jest siłą napędową w ich
życiu?. Na jakie cele zorientowani są bywalcy np. serialu Na Wspólnej, czy Leśnej Góry.
Aby jednak obserwacja ekranowej rzeczywistości była pełna, trzeba zauważyć, że wiele
istotnych zjawisk jest w serialowych światach zupełnie nieobecnych, zaś scenarzyści nie
zauważają całych rozległych obszarów życia społecznego. Niewiele widać w serialach wsi jej
problemów, bo trudno za taką uznać prowincjonalną rzeczywistość, np Plebanii, M jak
miłość, podczas gdy do wiejskiego krajobrazu przynależy blisko piąta część społeczeństwa.
Nie ma też na ekranie tematyki robotniczej. Nie jest robotnikiem Rysio Lubicz, jako
taksówkarz bardziej będący rzemieślnikiem, który wraz z Grażynką, wykonującą zawód
pielęgniarki, raczej ubogaca koloryt całego rodzinnego klanu, niż reprezentuje grupę
zawodową. Tymczasem aż prosi się o realizację serialu o pracownikach dużej,
zagranicznej korporacji, których życie w całości obraca się wokół firmy, a wydarzenia
prywatne zdeterminowane są przez rytm funkcjonowania fabryki.
Odłogiem leży także obszar bezrobocia, który –
co prawda: mało fotogeniczny – wiele jednak może powiedzieć o kondycji Polaków.
Ferdynand Kiepski ze Świata według Kiepskich, który jest bezrobotny „z wyboru”, nie jest
przecież reprezentatywny dla tej grupy społecznej. Z kolei postępująca dywersyfikacja
społeczeństwa, dostrzegalna zarówno w sferze intelektualnej, jak materialnej, zawodowej,
etycznej i każdej innej, pozwala na multiplikacje tworzonych światów ekranowych.
Pojawienie się subkultur, nowych
grup zawodowych i coraz to innych struktur społecznych uzasadnia – przynajmniej po części
– dzisiejszą mnogość serialowych propozycji. Podejmowane poszukiwania w zakresie
scenariuszowych inspiracji mogłyby pozwolić na niebanalne portrety np. środowisk
miłośników informatyki, rozrywek komputerowych i światów wirtualnych, bywalców
centrów handlowych lub salonów wyprzedaży czy też uczestników coraz to nowych
obywatelskich enklaw50. Jedną z najbardziej uwypuklonych cech
bohaterów wszystkich telewizyjnych seriali i telenowel obyczajowych, są
silne więzi z najbliższym otoczeniem: rodziną, kolegami z pracy, czy sąsiadami

50
Tamże, s. 82.
28
(wiele mówią tu same tytuły: Klan, Na Wspólnej). Sposób życia w gronie
najbliższych jest ważnym wątkiem serialowych fabuł.
Modelowym rozwiązaniem ilustracyjnym jest oczywiście wielopokoleniowa rodzina,
okazująca sobie zainteresowanie i wspierająca się w trudnych chwilach (M jak miłość).
Wzajemna tolerancja pozwala na odruch życzliwości również wobec czarnych charakterów
rodzin Lubiczów i Mostowiaków. Generalnie większość bohaterów to ludzie stadni, otwarci
na świat, którzy niezależnie od cech charakteru lgną do innych, by we wzajemnych relacjach
odsłonić najpełniej swoje oblicze.
Oczywiście, jak w każdej rodzinie, wśród serialowych wspólnot trafiają się postacie
negatywne, co kilkanaście odcinków do akcji wprowadzane są tego typu wątki. Czasem
dochodzi do poważnych przełomów, jak np. podczas małżeńskich kryzysów. Tym, co jednak
wydaje się niezmiernie najważniejsze we wszystkich serialach, jest rozwijanie
wspólnotowego pożycia. Scenarzyści często wykorzystują okazje do obnażenia błędów
i niedoskonałości swoich bohaterów. O ile przywiązanie do więzów rodzinnych ma swoje
praktyczne odniesienie do rzeczywistości, o tyle serialowi bohaterowie zaskakująco dużo
czasu poświęcają zajęciom „niepraktycznym” z jednostkowego punktu widzenia, czyli np.
bezinteresownej pracy społecznej, lub też więzi bezinteresownej życzliwości.
Kolejnym częstym zagadnieniem w serialach jest stan posiadania. Seriale pokazują, że
pieniądze – szczęścia nie dają. Często serialowi bohaterowie – ci którzy mają zapewniony
status materialny, są osobami zagubionymi w pogmatwanych uczuciach. Są też seriale, w
których można dostrzec materialne atrybuty konsumpcjonizmu, a bohaterowie serialowi
regularnie zmieniają samochody, kupują markowe ubrania.
Jednak samo posiadanie walorów pieniężnych nie jest najważniejsze. Trudno żeby
było inaczej, przecież przeciętny odbiorca telewizyjnej produkcji powinien czuć się nie
gorzej, niż oglądani przez niego bohaterowie. Z drugiej strony jest jednak zastanawiające, że
mimo powszechnego zamiłowania do bywania i kupowania w powstających jak grzyby po
deszczu galeriach handlowych, powstał tylko jeden serial, którego akcja rozgrywa się
w galerii, natomiast wątek zakupów w hipermarketach dla serialowych bohaterów jest bardzo
rzadki. W tym obszarze serialowi bohaterowie zdają się wyraźnie odstawać od tzw.
prawdziwego życia. Ciekawe dlaczego? – Czyżby widzowie nie chcieli oglądać samych
siebie podczas niedzielnych zakupów? Coraz częściej stających się ekwiwalentem życia
towarzyskiego i kulturalnego? Mało w serialach mówi się także o koncertach muzyki
popularnej, o książkach, o ofercie kinowej.
29
 Kolejnym aspektem, który jest ważnym elementem serialowej rzeczywistości, jest
zdrowie i związane z nim problemy. Dla scenarzystów choroba jest czasem okazją do
wprowadzenia dramatycznego zwrotu akcji, czasem natomiast służy promowaniu
prozdrowotnych zachowań - nie znaczy to jednak, że bohaterowie zadowalają się tylko tym
co mają i nie dążą do zmiany swoich warunków - choćby czysto zewnętrznych. Bohaterowie
często rozbudzają swoje ambicje i pragnienia, mają określone cele, które często udaje im się
osiągnąć.
Jednak trudno ocenić, na ile scenariusze telenowel opierają się na naukowych
opracowaniach na temat aspiracji życiowych Polaków, natomiast wiele z zachowań
pokazywanych na ekranie znajduje odzwierciedlenie w statystycznych opracowaniach.
Sondaże przeprowadzone przez Centrum Badania Opinii Społecznej51 wśród
wyznawanych przez respondentów wartości, na pierwszych miejscach wskazują zdrowie
własne i rodziny oraz bezpieczeństwo osobiste i finansowe. Jako społeczeństwo, Polacy
wysoko cenią sobie spokojne życie bez kłopotów, udane więzi rodzinne i przyjacielskie,
a także postrzeganie zasad wiary i tzw. społeczną użyteczność.
Biorąc pod uwagę socjologiczne obserwacje można stwierdzić, iż najbardziej
modelowym odbiciem badanego Polaka jest bohater dobrze uposażony, ambitny, odnoszący
sukcesy zawodowe i realizujący postawione cele w oparciu o mocne więzi rodzinne.
Zastanawiać może fakt, na ile sami widzowie kształtują wyobraźnię scenarzystów, a na ile
scenarzyści wpływają na zachowania widzów. Jednak generalnie sprawdza się zasada, iż
kreowany w telewizyjnych serialach świat, oznacza wiarę w prymat tradycyjnych wartości
i pozytywistyczne kształtowanie społecznych realiów.
Mimo dysonansów materialnych, różniących poszczególnych bohaterów
pojawiających się w serialach polskich, cechą wspólną wszystkich seriali jest godne
przeżywanie rozmaitych życiowych doświadczeń i trudności. Nie wszystkie cechy
przewodnie seriali od razu są dostrzegalne. Coraz częściej cykliczne produkcje telewizyjne
charakteryzuje epizodyczność i kruchość fabularnej ciągłości. Ogólnie jednak wytyczne
scenariuszowych pomysłów dają się wyraźnie odczytać.
Podsumowując rozdział pierwszy dodam, że rola telewizji w naszych czasach jest
znacząca. Polega przede wszystkim na dynamicznym reagowaniu na wszelkie zmiany
społeczno – kulturowe, do których się błyskawicznie adaptuje, ale także na jej ogromnym
oddziaływaniu na społeczeństwo i kreowaniu nowych wzorów. Co prawda badacze mediów

51
Wartości życiowe. Komunikat z badań. Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa, czerwiec 2010.
30
obserwują pokoleniowy przełom, polegający na tym, że młodzi ludzie, którzy dorastają
w epoce nowych mediów coraz rzadziej korzystają z pasywnej telewizji. Różnica polega
jednak na tym, że recepcja tych treści odbywa się według reguł samodzielnego sterowania nie
tylko ich wyborem, ale i miejscem.
Zastanawiamy się często nad rolą telewizji we współczesnym świecie. Dokonujące się
modyfikacje następują w tak zwanym tempie, że większość z nas – zwykłych telewidzów –
nie tylko zauważa tę dynamikę, ale bardzo wyraźnie ją odczuwa. Jak w kalejdoskopie
zmieniają się programy, seriale czy prezenterzy? Ledwie widownia przyzwyczai się do
jednego programu, serialu lub zainteresuje się losami ulubionych bohaterów, a już pojawiają
się następne propozycje.
Telewizję i seriale traktuje się często jak swego rodzaju mapę, która pozwala
orientować się w całej kompleksowości i coraz bardziej skomplikowanej społecznej materii
i przestrzeni. Mapa umożliwia ogarnięcie ogromu zdarzeń, daje wskazówki tego, co jest
istotne i na czym warto się skupić, a co można pominąć. Wiele zależy ostatecznie od
telewidza i jego wyborów, ale telewizja jako mapa, ukierunkowuje myślenie i prowadzi przez
skomplikowany teren. Jednak nie ulega wątpliwości, że telewizja jest wciąż wyjątkowym
kulturowym i społecznym fenomenem.
To właśnie kultura nieodmiennie posiada charakter medialny, a jej przekaźniki
stanowiły zawsze i stanowią nadal o sposobach funkcjonowania wszelkich praktyk
komunikacyjnych. Telewizja to technologia, która niczym „szlachetne zdrowie”( we fraszce
Jana Kochanowskiego) całe swoje znaczenie ujawnia dopiero wtedy, gdy się zepsuje.
Pisał o tym Marshall McLuhan, uznając media elektroniczne za rodzaj naturalnego
i przezroczystego habitatu współczesnego człowieka. Czujemy się w nim jak ryby, które „nie
wiedzą, że woda istnieje, póki nie zostaną wyrzucone na brzeg” 52. Kto nie zna uczucia irytacji
w momentach, gdy w okolicy niespodziewanie zabraknie prądu, gdy wyładuje się bateria
w niezbędnym nam do pracy telefonie komórkowym lub nagle zepsuje się samochód? To
właśnie podobne sytuacje uzmysławiają nam, w jak wielkim stopniu jesteśmy zrośnięci
z rozmaitymi „przedłużeniami człowieka”.
Człowiek poznaje i postrzega samego siebie, druga osobę i świat w którym żyje, przez
pryzmat kultury ujętej w przekazie edukacyjnym. Kultura w społeczeństwie tradycyjnym
i nowoczesnym budowała określony porządek aksjonormatywny, który pozwalał jednostce
„ukorzenić się” w świecie, zgodnie z obowiązującymi kanonami poznawczymi, etycznymi

52
M. McLuhan, Wybór tekstów, przeł. E. Różalska, J. M. Stokłosa, PIW, Warszawa 2001, s. 57.
31
i estetycznymi.
Permanentna zmiana społeczna, wywołana rewolucją naukowo – techniczną,
podtrzymywana przez środki masowego przekazu sprawia, iż ład kulturowy w wyniku
przemieszczania się wartości różnych kultur stracił swą zasadność. Współczesny człowiek
świadomy względności i relatywizmu kulturowego utracił układ odniesienia, dzięki któremu
mógł racjonalizować swoje życie.
Przede wszystkim w świecie polskich seriali rodziny nie interesują się kwestiami
ekonomicznymi czy światopoglądowymi. Nie ma tu żadnych sporów o podatki,
funkcjonowanie służby zdrowia, edukację, wysokość płac, aborcję, prawa osób
homoseksualnych czy kompetencje poszczególnych instytucji publicznych. Dlatego logiczne
wydaje się stwierdzenie, że bohaterowie polskich seriali to istoty bez przekonań. Ponieważ
nie podejmuje się w ich rodzinach refleksji na żaden drażliwy temat, a jedynie odtwarza się
dominujące schematy myślenia.
W polskich serialach bardzo często stosowany jest zabieg, który francuski socjolog
Roland Barthes nazwał w „Mitologiach” - „szczepionką” 53. Tak jak w naszej rzeczywistości
główne serialowe postaci borykają się z różnymi problemami i nieszczęściami, lecz z tą
różnicą, że pojawiają się one tylko po to, by unaocznić telewidzom, że ostatecznie
rzeczywistość jest dobra i nie należy jej krytykować. Bohaterowie więc tylko czasem się
kłócą, zdradzają i oszukują, a nawet używają wobec siebie przemocy, ale fundamentem
wszelkich konfliktów jest powszechna zgoda i akceptacja istniejącego porządku.
Co jest jeszcze niepokojącego w polskich serialach – być może to, że przeciętny Polak
oglądając wykreowaną fikcję, w jakiś sposób dąży do przemycenia określonych wzorców
i wartości. Dlatego ta granica jest bardzo cienka. Innymi słowy można powiedzieć, że
stopniowo zaciera się granica pomiędzy fikcją a rzeczywistością, przez co uważamy, że treści
pokazywane na ekranach naszych telewizorów dyktują nasz sposób postępowania.
Ponadto seriale zostają tworzone na potrzeby odbiorców, w tym wypadku są to zwykli
ludzie. Odcinki emitowane są zazwyczaj w porach popołudniowych lub wieczorem, kiedy
spokojnie można usiąść przed telewizorem i nic nie robiąc, oddać się spokojnemu oglądaniu
kolejnego odcinka swojego serialu.

53
R. Barthes, Mitologie, przeł. A. Dziadek, PIW, Warszawa 2008, s. 45.
32
Rozdział 2. Serial telewizyjny, jako przedmiot badań
medioznawczych

33
2. 1. Oglądalność, zysk i realność seriali – kryteria wartościowania seriali

W zasadzie można wyróżnić dwa rodzaje telewizji: komercyjną i publiczną. O ile ta

pierwsza ma odpowiadać za zysk, to druga musi pełnić funkcje społeczne. Realizację tych
celów ma umożliwić finansowanie z funduszy publicznych, ale często dopuszczalne jest
współfinansowanie ze źródeł komercyjnych, gdzie pojawiają się reklamy. „W Polsce reklamy
mogą być emitowane wyłącznie między audycjami. W efekcie tego procederu do niedawna
jednolite audycje (np. magazyny informacyjne) dzieli się obecnie na dwie lub więcej części,
zawierające prognozę pogody, informacje sportowe”54.
Widać na tym przykładzie, że telewizji publicznej ciężko uciec od komercji. Należy,
zatem zwrócić uwagę na skalę wpływów z tego źródła. W polskiej publicznej telewizji sięgają
one do 70%, podczas gdy np. w Czechach i Niemczech stanowią one około 20% 55.
Reklamodawcy są skłonni płacić za czas antenowy podczas wysokiej oglądalności,
aby zapewnić sobie widownię. Tym samym kryterium wartościowania programów jest ich
oglądalność. Programy wygrywające w rankingach oglądalności są emitowane w najlepszym
czasie antenowym, a programy z mniejszym zainteresowaniem spychane są na godziny późne
wieczorne lub wczesno poranne. „Byt telewizji publicznej jest zagrożony i dzieje się to
bynajmniej nie dlatego, że zwyciężają ekspansywne stacje prywatne.
Problem w moim pojęciu tkwi w tym, że telewizje publiczne bardzo rzadko próbują
konkurować na gruncie programowym; a więc w sferze nastawień odbiorczych. Gdyby
założyły, że chcą dostarczać taki produkt, którego nigdy nie wytworzą stacje komercyjne,
wówczas mogłyby zwyciężyć w tej walce”56.
Badania opinii publicznej sprowadzają się nie tylko do określenia sympatii względem
programu, ale dążą do ustalenia jak największej porcji informacji dotyczących widza – jego
płci, wieku, wykształcenia. Te wiadomości są bardzo ważne w planowaniu kampanii
reklamowej. Tak jak inne audycje, seriale są oceniane pod kątem oglądalności. Serial, jako
gatunek należy do najczęściej oglądanych. Polscy producenci wykazują duża aktywność
w tworzeniu nowych utworów tego gatunku.
Pozycja seriale nie wydaje się być zagrożona. Sprzyja im fakt, że telewizja
dostosowuje się do gustów przeciętnego widza. Typowy widz jest nie tylko tworem
teoretycznym, ale też nie do końca prawdziwym, ponieważ powstaje w wyniku rozłożenia
54
W. Godzic. Telewizja i jej gatunki. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2004, s. 53.
55
Tamże, s. 54.
56
Tamże, s. 54.
34
kilku cech charakterystycznych dla stałych odbiorów, na osoby rzadziej przesiadujące przed
telewizorem. Telewizja oferuje to, co chce oglądać wygenerowany teoretycznie przeciętny
widz. „Praktyka ta jest obecna w przypadku polskiej telewizji zarówno w modelu publiczno -
komercyjnym, jak i w komercyjnym, z ta różnicą, że telewizja publiczna obligatoryjnie
wzbogaca ofertę programową o audycje realizujące jej misję społeczną” 57. Widz potrzebuje
łatwej i przyjemnej treści a serial mu to zapewnia.
Kryterium oglądalności odnosi się zarówno do gatunku, jak i do jego konkretnych
przedstawicieli. Jeżeli spada jego oglądalność to automatycznie jest usuwany z anteny.
Producenci starają się bronić przez degradacją poprzez modyfikację serialu w czasie emisji.
Polega to na tym, że bada się opinie widzów i na tej podstawie są dokonywane poprawki
w serialu.
Z kryterium oglądalności łączy się kryterium zysku. W wyniku zmian rynku mediów
pojawiła się telewizja komercyjna stawiając telewizję publiczną w ciężkiej sytuacji.
W rezultacie czego ta druga, postanowiła połączyć misję społeczną z komercyjną.
Oczywiście, nie pozostało to obojętne dla prezentowanych w niej treści, ale przyniosło
korzyści finansowe. Konkurencja między stacjami prowadzi do walki o widza, za czym
podążają zyski z reklam.
O rosnącym znaczeniu środków pozyskiwanych z reklam na funkcjonowanie telewizji
publicznej w Polsce świadczy fakt, iż tylko jedna trzecia wydatków pokrywana jest
z abonamentu. Według danych zawartych w dokumencie Strategia Rozwoju Spółki Telewizja
Polska S. A. 2002 -2005 wynika, że nadawca ten dąży do utrzymania poziomu wpływów
z reklam. Generowanie możliwie najwyższych zysków wywołuje zagrożenie dla realizacji
misji społecznej, jaką ma pełnić publiczny nadawca.
Można zauważyć, że serial jest bardzo dobrym gatunkiem pod względem osiągania
zysków, co niesie za sobą wypieranie innych, mniej dochodowych produkcji np. programy dla
dzieci. „W TVP oglądalność programów dla dzieci i młodzieży waha się pomiędzy1%
(Domowe Przedszkole, Zwierzaki świata, Mama i ja), a 5% (Wieczorynka), gdy tymczasem
średnia oglądalność serialu M jak miłość, emitowanego w TVP2 – przewyższa 20%, czyli
około 8 milionów widzów. Dane te pokazują, dlaczego telewizje ogólnodostępne nie stawiają
na programy dla dzieci, posiłkując się zakupem zachodnich produkcji lub emitując ciągle te
same programy”58.

57
Tamże, s. 171.
58
Tamże, s. 181.
35
 Widzowie w audycjach telewizyjnych w sposób szczególny cenią sobie realność. Widz
zestawia świat przedstawiony w programach telewizyjnych z rzeczywistością i porównuje czy
jest prawdopodobny do zaistnienia. „Prawdziwy charakter tego przedstawienia oznacza tyle,
co wykazujący pewne prawdopodobieństwo do rzeczywistości pozatekstowej np. filmowana
jest domowa codzienność, uczestnicy są dla widzów surogatami znajomych, ekran umożliwia
dostęp do sfery prywatnej uczestników”59.
Realność z punktu widzenia odbiorcy, w przypadku wybranych programów
telewizyjnych zalicza się do rangi jednych z podstawowych kryteriów wartościowania. Tak
jest w przypadku reality show, programów informacyjnych, interwencyjnych, telenoweli
dokumentalnych i seriali. Zważając na to kryterium należy zbadać, co wpływa na uznanie
widzów danej produkcji za realistyczną, szczególnie w przypadku seriali.
Już na podstawie poprzednich rozważań okazuje się, że aby wywołać realistyczne
wrażenie, nie wystarczy prosta prezentacja. „Wierna reprodukcja rzeczywistości przez aparat
telewizyjny bezpośrednio nie warunkuje wzrostu jego wrażenia realności. Istotne jest
osadzenie audycji w odpowiednim czasie nie tylko antenowym, np. program poranny Kawa
czy herbata w porze śniadaniowej, ale również bieg czasu biegnącego np. w serialu z czasem
rzeczywistym”60.
Ten prosty zabieg polega na tym, że jeżeli zbliżają się wakacje, to w serialu też zostaje
to odnotowane. Jest to szczególnie widoczne w serialu Klan. Tak jak miało to miejsce
w przypadku Dnia Dziadka. „ Władysław ma tyle wnucząt i żadne nie pamiętało o tym dniu.
Należałoby dzięki fabule przypomnieć, że istnieją dziadkowie, którzy też mają swój dzień” 61.
Innym sposobem, wykorzystywanym m. in. w tym serialu, jest poruszanie ważnych
problemów społecznych. Często dotyczą one chorób np. HIV, Alzhaimera, zespołu Downa,
bezpłodności, raka, jak również zagadnień prawnych np. adopcji, opieki nad dziećmi w czasie
rozwodu rodziców. W większości powyższe tematy są znane i bliskie widzom, a sposób
prezentacji pomaga dowiedzieć się czegoś więcej na ich temat.
Klan, jako serial telewizji publicznej stawia sobie za cel nie tylko dostarczanie
rozrywki, ale również edukowanie, wychowanie. Istotne jest powstanie u odbiorcy poczucia
zakorzenienia prezentowanych tematów w rzeczywistości. Często dochodzi u widza do utraty
poczucia różnicy między światem serialowym a realnym. Często aktorzy spotykają się
z niemiłymi sytuacjami w życiu rzeczywistym. Na przykład Jakub Tolak grający nosiciela
59
A. Ogonowska. Telewizja inwigilująca. „Kultura Popularna” 2004 Nr 4, s. 66.
60
W. Godzic, op,. cit, s. 62.
61
Tamże, s. 63.
36
wirusa HIV stał się z tego powodu prywatnie obiektem złośliwych dogryzek.
Obecność w serialu ważnych, społecznych problemów, buduje realizm, ale również wiarę
w możliwość wpływu przekazu na realne życie widzów. Na przykład, kiedy Krystyna Lubicz
zachorowała na raka piersi, napisała list pewna matka kobiety, która również zapadła na tę
chorobę. „Błagam – nie wiem jak potoczy się leczenie – błagam Pana p. Krystyna Lubicz
musi żyć, aby dała tą iskierkę nadziei, tym milionom nieszczęśliwych kobiet, w różnym
wieku, które chcą żyć. Nawet nie wie Pan, jak tym kobietom to potrzebne, – że ta choroba –
to nie wyrok”62.
Ten fragment listu jest dowodem na to, jak skuteczne w tworzeniu wrażenia realności
jest użycie problemów społecznych. Identyfikacja z bohaterami bywa czasem tak głęboka, że
ich losy mogą wpływać na stan psychiczny.
Powyżej przedstawione zostały elementy składające się na realność w serialach, dzięki
czemu łatwiej będzie ustalić, dlaczego widzowie uważają rzeczywistość za wartość. Warto
odwołać do omówionych już przyczyn wysokiej oglądalności. Należy do nich między innymi
możliwość emocjonalnego angażowania widzów w rzeczywistość ekranową, która wiąże się
z identyfikacją i powstaniem więzi, co prowadzi do zaspokojenia różnych potrzeb widza.
Dzięki temu widz czerpie przyjemność z oglądania seriali.
Oczywiście, by mogły zaistnieć pożądane zjawiska, serial musi sprawiać wrażenie
realności. To ono warunkuje możliwość zaistnienia następnych elementów prowadzących do
usatysfakcjonowania czerpanego z oglądania seriali.

2. 2. Oglądalność seriali na tle popularności innych programów

AMR% - wielkość widowni danego programu (wyrażona, jako odsetek wszystkich

badanych osób); jest liczona na podstawie wszystkich minut programu; ten wskaźnik
zwyczajowo służy, jako odpowiedź na pytanie:, jaka była widownia?
AMRx1000 – wielkość widowni danego programu (wyrażona, jako liczba widzów); jest
liczona na podstawie wszystkich minut programu; ten wskaźnik zwyczajowo służy, jako
odpowiedź na pytanie:, jaka była liczba widzów?
Poniższa tabela 1 obrazuje tę sytuację

Tabela 1. Programy

62
M. Halawa, Ludzie listy piszą: emaile do „Klanu”, „ Kultura Popularna” 2002, Nr 1, 2. 28.
37
 TYTUŁ STACJA START AMRx1000 AMR%

1 M JAK MIŁOŚĆ TVP2 20:40:00 7 870 21,89%

/TELENO.POL./

2 BARWY TVP2 20:00:00 5 560 15,47%

SZCZĘŚCIA/KULISY
SERIALU BARWY
SZCZĘŚCIA

3 XFactor /PROGR.ROZR./ TVN 20:00 5 499 15,30%

4 RANCZO TVP1 20:23 5 174 14,39%

WILKOWYJE/FILM KOM.
OBYCZ.POL.

5 SPORT /SERWIS SPORT./ TVP1 19:56 5 169 14,38%

6 WIADOMOŚCI TVP1 19:29 5 129 14,27%

7 BARWY SZCZĘŚCIA TVP2 20:11 5 109 14,21%

/SER.POL./

8 FAKTY TVN 19:00 4847 13,48%

9 MIŁOŚĆ NAD TVP1 20:24 4 673 13,00%

ROZLEWISKIEM /SER.
OBYCZ.POL.

źródło: http://www.agbnielsen.pl(wejście na stronę w dn. 15.05.2013).

Analizując powyższą tabelę zauważamy, że najwyższą oglądalnością cieszy się serial
„M jak miłość”. Drugim w kolejności jest emitowany w TVP 2 serial „Barwy szczęścia”, co
pozwala nam wysnuć wniosek o wiodącej roli kanałów publicznych w oglądalności
najpopularniejszych programów. Co się tyczy samych programów, to dostrzegamy niedużą
różnicę pod względem oglądalności, „M jak miłość” jest emitowany dłużej i może, dlatego
góruje w wynikach.
Poniżej widać, że najlepszą oglądalnością cieszy się program rozrywkowy X Factor
(obecnie 3 seria programu). Następnie klasyfikują się serwisy informacyjne, to jest
wiadomości, sport, na poziomie ok. 15%. Na przykładzie powyższej tabelki możemy
stwierdzić, iż udział procentowy telewizji publicznej znacznie przewyższa procentowy udział
stacji komercyjnych. Wyniki procentowe w przybliżeniu przedstawiają się następująco 106%
stacja publiczna do 28% stacja komercyjna.
Poniższa tabela 2 przedstawia tę sytuację.

Tabela 2. Udziały procentowe typów programów w tygodniowych emisjach

stacji telewizyjnych
TVP1 TVP2 POLSAT TVN7 TVN TV4 PULS TELE5

38
REKLAMA - 17,35% 16,63% 20,39 22,08% 26,27% 19,64% 18,56% 32,80%
TELESPRZEDAŻ
%

TEATR – FILM 47,95% 46,90% 44,62 50,93% 30,65% 37,52% 52,72% 43,79%
%

PROGRAMY 9,57% 15,96% 13,87% 21,47% 29,00% 14,09% 11,18% 8,93%

ROZRYWKOWE

PROGRAMY MUZYCZNE 1,23% 1,50% 4,03% X X 9,92% 9,97% 1,09%

PROGRAMY SPORTOWE 0,71% 0,56% 5,66% X 5,64% 5,69% 1,30% 0,37%

PROGRAMY 4,31% 2,79% 1,83% X 2,64% X X 0,80%

POLITYCZNE,
EKONOMICZNE,
SPOŁECZNE,
GOSPODARCZE

PROGRAMY 12,18% 5,53% 5,39% X 1,30% 1,50% 1,23% 0,19%

INFORMACYJNE

PROGRAMY 0,71% 5,72% 0,44% X 0,21% 1,37% 0,75% 1,00%

ARTYSTYCZNE –
KULTURALNE

PROGRAMY 0,81% 0,84% 0,22% X X 5,71% 0,40% 0,42%

EDUKACYJNE.
NAUKOWE,
PORADNIKOWE

PROGRAMY RELIGIJNE 1,62% 0,48% X X X X X X

INNE PROGRAMY 3,57% 3,09% 3,55% 5,51% 4,10% 4,56% 3,88% 10,62%

TOTAL EMISJI 167:56 166:30 167:21 168:00 167:49 166:47 168:00 168:00
HH : MM

źródło: http://www.agbnielsen.pl(wejście na stronę w dn. 15.05.2013).

Z kryterium oglądalności łączy się kryterium zysku, za czym podążają przychody
z reklam. Jak widać z powyższej tabeli, to właśnie reklama ma znaczny udział procentowy
w stacjach telewizyjnych. Największy udział procentowy ma stacja TELE5, która główny
nacisk kładzie na telesprzedaż. Podobny trend możemy zauważyć u pozostałych nadawców.
Następnie mamy teatr-film, tutaj największy wynik uzyskała stacja PULS. Programy
rozrywkowe górują w stacji TVN, co można potwierdzić wcześniej opisaną tabelą na
przykładzie programu „X Factor”. Później programy polityczne, ekonomiczne, muzyczne,
kulturalne, a przy samym końcu są programy edukacyjne, udział zaledwie 5, 71% a przy
niektórych stacjach to 0%.
Analizując poniższą tabelę 3 można zapoznać się z wydatkami przeznaczonymi na
reklamę.

Tabela 3. Tygodniowe wydatki na reklamę w podziale na stacje

STACJA WYDATKI UDZIAŁ

TVN 70331715.00 zł 18.31%

39
POLSAT 63857825.00 zł 16.62%

TVP1 52949230.00 zł 13.78%

TVP2 38156895.00 zł 9.93%

VIVA POLSKA 16125205.00 zł 4.20%

PULS 14198305.00 zł 3.70%

AXN 9075180.00 zł 2.36%

4FUNTV 7075455.00 zł 1.84%

COMEDY CENTRAL 6854570.00 zł 1.78%

TVN 24 6231722.00 zł 1.62%

MTV POLSKA 6131005.00 zł 1.60%

DISCOVERY 5939510.00 zł 1.55%

TV4 5666697.50 zł 1.47%

TVP INFO 3828385.00 zł 1.00%

ITV 3750280.00 zł 0.98%

13th STREET UNIVERSAL 3663495.00 zł 0.95%

DISCOVERY SCIENCE 3101670.00 zł 0.81%

TVN7 3057785.00 zł 0.80%

DISNEY XD 2967210.00 zł 0.77%

DISCOVERY WORLD 2868950.00 zł 0.75%

RAZEM 384184099.00 zł

źródło: http://www.agbnielsen.pl(wejście na stronę w dn. 15.05.2013).

Największy udział reklamy ma stacja TVN, która inwestuje naprawdę bardzo duże
środki, a mianowicie 70 331 715.00 zł to 18,31%. Potem widnieje stacja POLSAT jej udział
to 16, 62%, czyli stacje komercyjne najwięcej inwestują w reklamy. Reklamodawcy są
skłonni płacić za czas antenowy podczas wysokiej oglądalności, aby zwiększyć swoich
docelowych odbiorców. Stosunkowo wysokie miejsce zajmują kanały telewizji publicznej, na
co warto zwrócić uwagę. Poniższa tabela 4 obrazuje tę sytuację.

Tabela 4. Tygodniowe udziały stacji w oglądalności

40
 STACJA SHR%

1 TVP1 18.25%

2 TVN 17.44%

3 TVP2 14.40%

4 POLSAT 13.62%

5 TVP INFO 4.50%

6 TVN24 3.17%

7 TV4 2.54%

8 TVN7 1.55

9 PULS 1.30%

10 POLSAT2 1.08%

11 DISNEY CHANNEL 1.06%

12 CARTOON NETWORK 0.85%

13 POLSAT SPORT 0.84%

14 AXN 0.74%

15 DISCOVERY 0.72%

16 POLSAT NEWS 0.69%

17 TVPOLONIA 0.66%

18 VIVA POLSKA 0.58%

19 MINIMINI 0.57%

20 BBC CBEEBIES 0.48%

INNE 14.96%

źródło: http://www.agbnielsen.pl(wejście na stronę w dn. 15.05.2013).

W czołówce oglądalności znowu widnieją dwie stacje publiczna i komercyjna, TVP1
i TVN. Ich udział procentowy to 18, 25% i 17,44%. Następnie TVP2 to 14,40% i POLSAT
z wynikiem 13,62%. Potem duży spadek procentowy bo tylko 4, 50% TVP INFO i TVN 24 3,
17%, programy informacyjne.
W powyższych podrozdziałach zostały poruszone takie zagadnienia jak serial,
telenowela, klasyfikacja filmów jak i jego proces twórczy. Główny nacisk położono na
pojęcie telenoweli, jej korzenie, terminologie i występujące w niej zagadnienia. Ponadto
zamieszczono informacje na temat kryterium wartościowania seriali takich jak oglądalność,
zysk, jaki mają stacje komercyjne i publiczne z emisji seriali i reklam.

41
2. 3. Główni bohaterowie seriali

Niesłabnąca popularność (i produkcja) polskich seriali potwierdza tezę, że dla

większości widzów życie, zwłaszcza kulturalne, jest serialem. Nasuwa się pytanie, w jakim
stopniu ten gatunek spełnia role stendhalowskiego zwierciadła, na ile serialowa rzeczywistość
jest odbiciem tej prawdziwej, jej karykaturą, a może stanowi całkowitą jej kreację.
Interesujące wydaje się zatem ogólne przyjrzenie się ekranowym wizerunkom
bohaterów – na ile zgadzają się one z doświadczeniem widza i odzwierciedlają przemiany
polskiego społeczeństwa ostatnich lat, albo utrwalają stereotypy związane z płcią i rolami
społecznymi, czy też powielają wzory prezentowane chociażby w reklamach czy kolorowej
prasie, zwłaszcza kobiecej.
Najczęściej seriale przedstawiają obraz kobiety jako zadbanej i zaradnej życiowo
i zawodowo osoby. Często jest to tzw. „kobieta pracująca”, która godzi życie zawodowe
z rodzinnym. Pojawiają się także w serialach bohaterki, które wyłącznie koncentrują się na
swoich problemach, takie zabawne nowobogackie panie, można nazwać je karykaturalnymi
kobietami sukcesu.
Nawet te serialowe bohaterki, które zrobiły karierę zawodową, chętnie z niej
rezygnują – lub przynajmniej ograniczają – na rzecz domu i rodziny. Tak jest w przypadku
dyrektor Agaty Kwiecińskiej (Na dobre i na złe), bardziej niż problemami szpitala w Leśnej
Górze zaabsorbowanej potencjalna zdradą męża, czy Marty Mostowiak (M jak miłość),
mającej mimo młodego wieku opinie doskonałej sędzi.
W prorodzinnych serialach pojawiają się także bohaterki, które prowadzą fundacje
pomagające chorym dzieciom. Działalność charytatywna, skądinąd szlachetna i pożądana,
kojarzy się z przekonaniem (stereotypem), że istotą kobiecości jest dawanie i życie dla
innych.
Inaczej, lecz mniej korzystnie, przedstawiane są kobiety biznesu, które w większości
przypadków zostały nimi dzięki mężom, przejmując najczęściej po ich śmierci majątek
i interesy. Taka niewiara w damską przedsiębiorczość może dziwić, zważywszy, że częstymi
bohaterkami kobiecych magazynów są właścicielki firm, zbudowanych przez nie od podstaw.
Ponadto przeszłość serialowych bizneswoman często kryje niechlubne epizody, które kładą
się cieniem na późniejszym życiu, a sukces wiąże się z despotyzmem, bezwzględnością, czy
umiejętnością manipulowania innymi i snuciem intryg, choć akurat normą w polskich

42
serialach jest szlachetnienie czarnych charakterów.
Także dom w serialu staje się najważniejszą przestrzenią, naturalnym środowiskiem
głównych bohaterek, w którym są najczęściej filmowane. Serialowe rodziny najczęściej są
wielopokoleniowe, stąd wśród bohaterek można wyróżnić pewną kategorię kobiet dojrzałych
– matek i babć – doświadczonych życiowo, stanowiących swoistą kwintesencję kobiecej
mądrości, dobroci, życzliwości i ciepła. Choć nie wszystkie mają własne dzieci i wnuki, to
z pewnością posiadają niemal archetypowe cechy macierzyńskie. Do nich należą troszcząca
się o wszystkich Barbara Mostowiak z M jak miłość, zapobiegliwa Józefina z Plebanii, ciocia
Stasia z Klanu, opiekuńcza Gabriela z Na dobre i na złe. Znaczące jest to, że wszystkie mniej
lub bardziej – związane są z kuchnią i gotowaniem, co można potraktować, zważywszy ich
role, jako potwierdzenie słuszności przysłowia: przez żołądek do serca.
Seriale potwierdzają także, że macierzyństwo dla kobiety to absolutny priorytet i dar,
którego nie można nie przyjąć. Jednak problemem może być niemożność zajścia w ciążę, jak
było to w przypadku Kingi z M jak miłość.
Serialowym bohaterkom decyzje o macierzyństwie podjąć jest o tyle łatwo, że
zazwyczaj nie wiąże się z nią ryzyko utraty pracy (ryzyko skądinąd częste w polskiej
rzeczywistości): młoda mama, o ile chce, wraca do pracy, a w opiece nad dzieckiem pomaga
mąż czy babcie. Nawet samotne matki mogą liczyć na wsparcie, jeśli nie rodziny, to
przyjaciół. Zatem serialowy przekaz ze strony głównych bohaterek jest prosty: nie ma tu
miejsca zarówno na pracoholizm, jak i bycie singlem z wyboru – nawet te niezależne kobiety
sukcesu tak naprawdę czekają na miłość i księcia z bajki ( Mirka z M jak miłość).
Kobieta w serialu czuje się kobietą właśnie u boku mężczyzny i zapewne wpływ mają
na to zarówno względy emocjonalne, – kto nie chce kochać i być kochanym? – jak i bardziej
racjonalne, związane chociażby ze społecznym postrzeganiem kobiety samotnej
w kategoriach starej panny czy osoby z jakimś defektem. Brak męskiego ramienia szczególnie
dotkliwie odczuwa się w okolicach kryzysowej trzydziestki, gdy wzrasta presja rodziny i lęk
przed samotnością. Nietrudno więc i w polskich serialach znaleźć kandydatki z takim
problemem.
Natomiast zastanawiające jest to, że o ile w telewizyjnych talk – show najczęściej
mówi się o konfliktach między synowymi a teściowymi (w myśl niepisanej zasady „każdy
zięć kochany, każda synowa nie ta”), o tyle teściowie z seriali z reguły starają się być
życzliwe wobec wybranek synów.
Z kolei baśniowego schematu dopełniają złe siostry, czyli te kobiety, które starają się
43
nie dopuścić do połączenia zakochanej pary, albo zagrażają istniejącemu już związkowi
i domowemu ogniku. W polskim serialu ludzie zmieniają się raczej na dobre niż na złe, więc
próżno szukać w galerii bohaterek prawdziwej femme fatale, dekadenckiej uwodzicielki czy
bezwzględnej intrygantki. W roli złej siostry występuje więc zazwyczaj kobieta samotna,
która z różnych powodów nie mogąc lub nie chcąc znaleźć partnera, zastawia pułapkę na
mężczyznę innej kobiety. Serialowe bohaterki realizują się w sferze domowej jako matki
i żony, ale właściwie nie funkcjonują w publicznej, trudno znaleźć wśród nich kobiety
zaangażowane w politykę czy działalność społeczną (chociaż pojawiła się bohaterka z serialu
Przepis na życie, która zaczęła działać w organizacji „na rzecz kobiet uciśnionych”).
Trudno też znaleźć w serialach polskich bohaterki, które rozmawiają o swoich
ulubionych filmach, książkach czy też polityce, nie dyskutują o równouprawnieniu ani
aborcji, tematy raczej związane są z życiem osobistym, problemami dnia codziennego. Skoro
kobiety – bohaterki ulubionych seriali realizują się głównie w domu, to zadaniem serialowych
mężczyzn staje się utrzymanie rodziny - ponieważ w większości tworzą polską klasę średnią,
wykonują prestiżowe zawody (prawnik, lekarz, adwokat), albo kierują własnymi firmami –
nie mają problemów z zapewnieniem bliskim w miarę godziwego życia.
Również wśród nich trudno znaleźć pracoholików, nawet ciągle zabiegany
i zaabsorbowany prowadzeniem firmy Marek Mostowiak z M jak miłość zawsze zdąży wpaść
do domu na obiad. Równie rzadko można trafić na pasjonatów (być może dlatego, że np.
artystyczne profesje dosyć rzadko pojawiają się w polskich serialach). Losy serialowych
mężczyzn pokazują (przypominają?), że „być” znaczy więcej niż „mieć”, a fortuna kołem się
toczy.
Pieniądze szczęścia nie dają, ale problemy pojawiają się w momencie, gdy mężczyzna
nie może wywiązać się ze swojej roli głowy rodziny i utrzymać bliskich. O ile serialowemu
Kiepskiemu własne bezrobocie nie spędza snu z powiek, a fakt bycia utrzymywanym przez
żonę nie rani jego męskiej dumy, o tyle niektórzy serialowi bohaterowie znoszą to źle.
Rodzina dla mężczyzny jest wartością największą, o którą warto i trzeba walczyć. Przekonuje
się o tym większość serialowych bohaterów, zwłaszcza, jeśli kiedyś ją stracili, albo byli tego
bliscy.
W serialowym świecie nie brak męskich wcieleń Piotrusia Pana, a część bohaterów
udowadnia, że dojrzała do roli męża i ojca. Męskość w serialach przejawia się właśnie
poprzez troskę o najbliższych, żony, dzieci czy matki – takim oddanym synem jest Marek
Mostowiak z serialu M jak miłość. Inna sprawa, że mężczyźni w serialach, podobnie jak
44
kobiety, obracają się głównie w rodzinnym kręgu.
Zawiedzie się raczej ten, kto szuka w polskich serialach wyrazistych czarnych
charakterów czy czarujących łajdaków, (choć można tutaj dać przykład bratanka Tomka, który
czaruje kobiety z serialu M jak miłość). Natomiast nieco makiaweliczne rysy ma miejscowy
bogacz- Tracz (Plebania), lubiący swoimi intrygami stawiać w trudnej sytuacji zwłaszcza
młodych wikarych. Skoro przeciętny serialowy bohater jawi się, jako odpowiedzialny ojciec
rodziny, czy oznacza to, że nie ma już romantyków, królów życia z ułańską fantazją? Trudno
ich szukać w świecie Kiepskich, zaludnionych przez prymitywnych facetów paradujących
cały dzień w dresach, najgłębszym uczuciem darzących puszkę piwa. Nie wszystkich
serialowych bohaterów stać na podróże, co nie znaczy, że nie mają romantycznej duszy. Na
temat serialowych bohaterów wypowiada się K. Lubelska „brak w naszych
telenowelach wyrazistych pełnokrwistych typów psychicznych, a bohaterowie seriali są
najczęściej wygładzeni, grzeczni, nijacy. Kobiety są uprzejme, cierpliwe, wyrozumiałe.
Trudno wymienić także serialowego mężczyznę, który zachwycałby barwnością charakteru i
osobowością63”. Serialowa bohaterka zazwyczaj spełnia się w roli żony, matki, nierzadko
marzy o prawdziwej miłości, odpowiednim mężczyźnie, który doceni jej zalety i da poczucie
bezpieczeństwa. Z kolei serialowy
bohater, nawet, jeśli koncentruje się na karierze, to w pewnym momencie uświadamia sobie,
że nie jest to w życiu najważniejsze. Dla obojga centrum stanowi rodzina, wbrew głoszonej
tezie o jej kryzysie, bo rola ojca i matki – nawet, jeśli nie łączy się z małżeństwem – prędzej
czy później staje się najważniejszymi w życiu. Opisane przykłady serialowych bohaterek
i bohaterów są wycinkowym materiałem, kilku zaledwie odcinków, możliwe więc, że istnieją
rzeczywiście niebanalne postacie w serialach, reprezentujący nieco bardziej
zróżnicowany repertuar ról niż zarysowane tu modele, ponieważ przy takiej ilości seriali w
polskiej telewizji ciężko poznać wszystkich bohaterów, by móc rzetelnie ich opisać.
Trudno też stwierdzić, czy pewna
monotonia i tradycyjność cechująca wizerunek przedstawionych postaci wynika z tego, że
twórcy seriali kształtują je na podobieństwo prawdziwych Polaków, czy też raczej kreują
wzorce, poniekąd na życzenie widzów, którzy nie chcą realizmu tylko kompensacyjnej fikcji.
Chętniej oglądają, zatem ludzi zmieniających się na lepsze. Jeśli samo życie, samo życie – to
jest właśnie to - to rzeczywiście życie jest nowelą, tyle, że kiedyś będzie się chyba miało jej
dosyć.

63
K. Lubelska, Życie jest serialem, Polityka 2002, nr 51/52, s. 98.
45
2. 4. Odbiorcy seriali
Odbiorcy seriali raczej niechętnie przyznają się do ich oglądania. Jak pisze A. Helman,
„ludzie wolą motywować oglądanie serialu kwestiami bardziej „godnymi” zainteresowania”64.
Upodobanie do luksusowych wnętrz, świata mody czy egzotycznej fauny i flory, stawiane jest
w hierarchii wyżej niż rzeczywiste zainteresowanie losami postaci seriali. Przez oglądanie
danego serialu zaspakajamy swoje (być może) nieuświadamiane potrzeby poznawania fabuł
melodramatycznych czy odległych od życia rzeczywistego. Filmy często porównywane
są do snów. Sen przychodzi z zewnątrz, jak film, ale jednocześnie staje się nasz, chociaż nie
jest przez nas wytworzony. Seriale spełniają pewne
nasze pragnienia, w nich realizują się sekretne, tłumione potrzeby. Z kolei, jako wytwór
kultury popularnej seriale mają uprzedzać czy odpowiadać na życzenia konsumentów.
Przecież „każdy” chciałby być piękny, mądry i mieć władzę. „Każdy” to adresat serialu, a
więc seriale zarazem zwracają się do „wszystkich”. „Na tym, polega właśnie paradoks
sytuacji, w której wszyscy oglądają seriale, a nikt nie czuje się ich właściwym adresatem, co
oznaczałoby, iż miałby przyznać się do tego, że jest człowiekiem na niskim poziomie
intelektualnym, o prymitywnych gustach i niewyrobionym smaku, czerpiącym satysfakcje z
kiczowatych fabuł i bzdurnych perypetii”65. Tymczasem seriale bazują
niejako na przeciwieństwach, z których także zbudowana jest psychika ludzka. Dlatego
można być znawcą sztuki wysokiej i jednocześnie być wiernym widzem serialu. A zatem
seriale czy też telenowele jako gatunek, uznawane są za seriale o wyjątkowo niskim
poziomie intelektualnym i filmowym (to tłumaczyłoby niechęć przyznawania się do ich
oglądania), lecz mają wierną i oddaną widownię. W Polsce tego typu telenowele były bardzo
popularne w połowie lat osiemdziesiątych. Wówczas najbardziej znanymi serialami były: W
kamiennym kręgu, Niewolnica Isaura, W rytmie disco. W 1985 roku „Polityka”
zorganizowała dyskusję, której celem było wyjaśnienie fenomenu Niewolnicy Isaury.
Odtwórcy głównych ról zostali zaproszeni do Polski, a popularnym żeńskim
imieniem nadawanym dziewczynkom, stała się właśnie Isaura. W tamtym czasie aż
81% widzów przyznało się do oglądania telenoweli o białej dziewczynie posiadającej
czarnych przodków, a 71% dało jej oceny bardzo dobre66. Na początku
lat dziewięćdziesiątych, kiedy telewizja publiczna i powstające stacje komercyjne mogły
same decydować o programie, zaczęły się pojawiać znane amerykańskie seriale i opery
64
A. Helman, Za co kochamy i dlaczego nienawidzimy seriali, „Kino” 1991, s. 67.
65
Tamże, s. 67 – 68.
66
W. Jakubowski, E. Zierkiewicz, op. cit., s. 177.
46
mydlane, np. Dynastia, Dallas, Santa Barbara. Kolejną bardzo znaną telenowelą stała się
meksykańska Esmeralda. W Polsce serial ten cieszył się tak dużą popularnością, że stacja
TVN zdecydowała się zaprosić aktorkę odgrywającą Esmeraldę, Leticie Calderon.
Zorganizowano wielką kampanię promocyjną, a na aktorkę na warszawskim Okęciu czekało
kilka tysięcy osób. „Fakty” TVN nadały nie tylko obszerną relację z całej imprezy, ale i
rozmowy z wiernymi telewidzami, którzy oglądali telenowelę od początku do końca.
Seriale konstruowane są
według podobnych schematów. Jak zauważa Paweł Nowicki, „jest kilka typów konstrukcji,
nazwanych od melodramatów, z których się wywodzą: Nędznicy, Książe i żebrak, Hraba
Monte Christo, Kopciuszek, Przeminęło z wiatrem”67. Każda telenowela lub serial
telewizyjny opiera się na jednym z nich, bo jest to współczesna baśń. Ale publiczność chce
wierzyć, że w telenowelach jest tak jak w życiu i – według badań – właśnie dlatego je ogląda i
lubi”68. Potencjalną widownię stanowią kobiety, im też łatwiej jest się identyfikować z
bohaterami ulubionego serialu, chociaż średnio 40% odbiorców stanowią mężczyźni69.
Współczesny przeciętny człowiek
„dysponuje możliwościami życiowymi, które niegdyś zarezerwowane były jedynie dla
mniejszości stojących na najwyższych szczeblach hierarchii społecznej” 70. Wykorzystać dla
siebie każdą sytuację to obecnie przywilej wszystkich bez wyjątku. Prawa człowieka głoszą,
że każdy jest godzien miłości i szacunku, co ma także odzwierciedlenie w polskich serialach.
Serial ma naśladować życie, ma utrwalać, tak jak kiedyś opowieści ludowe, sprawiedliwość
ludową. Dobrych czeka nagroda, złych – kara.
Nawet, jeśli bohaterzy mówią innym
językiem, a akcja rozgrywa się w egzotycznych plenerach, przesłanie pozostaje takie samo:
skrupulatna ocena działań i postaw. Widzowie traktują serial i postacie tam występujące jak
realne osoby, mimo że bohaterki oper mydlanych i telenowel są właściwie bohaterkami bajek
w uwspółcześnionych otoczeniach. Inaczej jest w polskich serialach, w których często
występują tacy bohaterowie, z którymi widzowie mogą się utożsamiać.
Seriale rozgrywają się najczęściej w tzw. zwyczajnych,
najbardziej typowych realiach, ale i tu, tak jak w tradycyjnej ludowej bajce, występują
przeszkody (w bajkach zazwyczaj trzykrotnie powtórzone).

67
P. Nowicki. Kwiat naszego sekretu, czyli o telenoweli, „Kino” 2000, nr 7 – 8, s. 45.
68
Tamże, s. 45 – 46.
69
K. Lubelska, op. cit., s. 98.
70
J. Ortega y Basset, Bunt mas, przeł. P. Niklewicz, Muza, Warszawa 1995, s. 45.
47
 Na podstawie funkcji wyróżnionych przez Proppa
w bajce o Kopciuszku można by wyróżnić następujące funkcje71:
1. Odejście (śmierć matki).
2. Zakaz (zakaz pójścia na
bal). 3. Naruszenie zakazu
(Kopciuszek idzie na bal). 4. Pojawienie się
donatora, dającego bohaterce magiczny środek (wróżka zamieniająca dynię w karocę,
leszczyna dająca piękną suknię). 5.
Nierozpoznanie (Kopciuszek na balu).
6. Uzurpator ( siostry).
7.Zdemaskowanie uzurpatorek (rozpoznanie oszustwa).
Te same funkcje występują w telenowelach. Zmieniają się środowiskowe szczegóły,
scenografia, kładzie się nacisk na uprawdopodobniające akcje elementy odnoszące się do
współczesności.
Podsumowując należy dodać, że zjawiska kultury popularnej nie sposób uniknąć
poprzez bezpośrednie doświadczenie ich – wymuszane są medialną specyfiką rzeczywistości,
w jakiej żyjemy – powodują, że nie sposób uniknąć konfrontacji z nimi. Rzeczywistość
medialną charakteryzuje się powszechną dostępnością, łatwością kontaktu, a nierzadko wręcz
nachalnością docierających informacji. Natrętne „upowszechnienie” stylów życia, modnych
zainteresowań i trendów może prowadzić do uległego podporządkowania lub podjęcia sporu
z ponowoczesnością, czy jak chce Z. Bauman „nowoczesnością bez iluzji” nowoczesnością,
w której: „rzeczywistość ludzka jest nieuporządkowana i wieloznaczna i także moralne
decyzje, w odróżnieniu od abstrakcyjnych zasad etycznych, są ambiwalentne”72.
W zmieniającej się rzeczywistości istnieje wiele potencjalnych możliwości dla
kreowania własnego życia, poczucia sprawstwa i wolności. Niosą one jednak także wiele
potencjalnych zagrożeń związanych z różnorodnością możliwości działania, które uwodząc
człowieka swa innością, niepowtarzalnością i oryginalnością, jak fatamorgana odwracają
uwagę od problemów egzystencjalnych, koncentrując się na tymczasowości chwili czy
konsumpcji.
Mało kto pamięta, że płaszczyzną odniesień jest język, jako wartość kulturowa. Jego
edukacyjna siła sprawcza wyraża się w tym, że stanowi on główny czynnik kształtujący

71
W. Propp, Morfologia bajki, „Pamiętnik Literacki” 1968, s. 4.
72
Z. Bauman, Etyka ponowoczesna, Przeł. J. Bauman, J. Tokarska – Bakier, PWN, Warszawa 1996, s. 45.
48
myślenie, indywidualne światy postrzeżeniowe, wzajemną percepcję, zachowania
komunikacyjne. Mass media, kreując świat relacji dialogowych, decydują w istocie
o kształcie edukacji odbiorcy.
Treści, które oferują seriale telewizyjne były i są nadal obecne w naszej kulturze -
dlatego, że pełnią rolę swoistej literatury. Ponadto w świecie gdzie zanika podział na kulturę
niższą i wyższą - serial telewizyjny poniekąd staje się lub też stał się - podstawową częścią
kultury masowego przekazu, ale nie tylko, bo również częścią naszego rodzinnego życia.
Analizowane seriale: „M jak miłość”, „Barwy szczęścia”, „Na Wspólnej”, „Klan” -
ogląda kilka milionów Polaków i Polek, dla których pełnią one coraz ważniejszą rolę
wzorcotwórczą. W pracy stwierdzono, że obraz świata wyłaniający się z polskich seriali
w jakiś sposób odzwierciedla się w postawach społeczeństwa polskiego, jednak nie jest to do
końca prawdą.
Telewizja i oferowane przez nią programy w swoim działaniu są bezosobowe,
oderwane od potrzeb indywidualnego człowieka, nie uwzględniają osobowości, psychiki
i sytuacji danej jednostki. Czy można mówić o tym, że ich wpływ na dzieci i młodzież jest
silniejszy niż w przypadku osób dorosłych? Czy odpowiedź twierdząca będzie w tym
przypadku błędna. Media mają siłę w oddziaływaniu na pojedynczego człowieka, nie mówiąc
już o młodych i bardzo młodych osobach, gdzie siła mediów z pewnością wzrasta.
„W dzisiejszym świecie człowiek coraz mniej doświadczeń czerpie z bezpośredniego
kontaktu z kulturą i jej wytworami, a coraz więcej z rzeczywistości spreparowanej przez
media, głównie telewizję”73.
Jak podają badacze tego zagadnienia „statystyczny młody Polak spędza przed
telewizorem 3, 5 godziny dziennie, tak więc telewizja zawładnęła jego czasem wolnym,
wypierając inne sposoby jego wykorzystania. Ofiarą telewizji padają: sen, życia towarzyskie,
kontakty rówieśnicze, zajęcia hobbystyczne, sportowe i nauka własna. Telewizja przejmuje
funkcję książki, teatru, czasopisma”74.
Rozsądne korzystanie z telewizji wzbogaca zasób wiadomości. Wiadomo, że
z przekazu oferowanego przez telewizję człowiek przyswaja „ około 80% informacji, czyli o
50% więcej niż z przekazu akustycznego.
Poniżej zacytuję słowa Jana Pawła II o telewizji: „Telewizja może wzbogacać życie

73
Tamże, s. 67.
74
M. Kąkolewicz, Kompetencje szczegółowe w edukacji medialnej, [w:] Edukacja medialna 1998, nr 2, s. 23.

49
rodzinne. Może zbliżać członków rodziny między sobą, umacniać ich solidarność z innymi
rodzinami i z całym społeczeństwem. Może pomnażać nie tylko ich wiedzę ogólną, ale także
religijną, pozwalając im usłyszeć słowo Boże, umocnić swą religijną tożsamość i kształtować
życie moralne i duchowe.
Telewizja może też szkodzić życiu rodzinnemu: przez propagowanie fałszywych
wartości i wzorów postępowania, przez rozpowszechnianie pornografii i obrazów brutalnej
przemocy; przez wpajanie moralnego relatywizmu i religijnego sceptycyzmu; przez
przedstawianie bieżących wydarzeń i problemów w sposób celowo wypaczony; przez
agresywną reklamę, odwołującą się do najniższych instynktów; wreszcie przez zachwalanie
fałszywych wizji życia, które sprzeciwiają się zasadzie wzajemnego szacunku oraz utrudniają
ustanowienie sprawiedliwości i pokoju”75.

Rozdział 3. Metodologia badań

Rozdział ten zawiera omówienie metodologii badań zrealizowanych w sierpniu 2013

75
Tygodnik Młodzieży Katolickiej „Droga” Nr 20(382) 18 V 2003, s. 11.

50
roku wśród mieszkańców osiedla 1000-lecia w Jastrzębiu- Zdroju. Omówiono tutaj problem
badawczy, jego szczegółową problematykę, główne hipotezy, dobór próby badawczej i opis
realizacji badań. Przedstawiono także charakterystykę badanej populacji według cech
demograficzno – społecznych.

3. 1. Założenia badawcze, problem, hipotezy, problematyka badań

J. Pieter w Ogólnej metodologii pracy naukowej określa problem badawczy jako

„rozmiar pewnej niewiedzy, pewnego braku dotychczasowej wiedzy oraz cel i granica pracy
naukowej”76. Innym razem zaś pisze, że „praca naukowa bez problemu to, jak chodzenie po
omacku w kierunku niewiadomym, że jest to praca twórcza bez koncepcji twórczej lub praca
bez zadania i bez celu”77.
Widzimy, że sformułowanie problemu badawczego jest niezbędne dla każdej pracy
naukowej, a polega na określeniu pełnego i obiektywnego stanu niewiedzy na gruncie wiedzy
dotychczasowej.
„Odpowiednie postawienie pytania jest często trudniejsze niż sama odpowiedź.
W rzeczywistości odpowiednio zadane pytanie zawiera w sobie część odpowiedzi” 78.
J. Sztumski problemem badawczym nazywa to, „co jest przedmiotem wysiłków
badawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze”79.
Jest przedmiotem wysiłku badawczego, czyli tego, co chcemy poznać lub zbadać.
Oprócz wyznaczenia problemu badania, trzeba go konkretyzować, czyli uściślić, aby nie
wzbudzał wątpliwości.
Typy problemu badawczego dzielą się na80:
- teoretyczne oraz praktyczne,
- ogólne oraz szczegółowe,
- podstawowe oraz cząstkowe.
Do form problemu badawczego zalicza się81:
- deskryptywną czyli w formie opisowej,
76
J. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Ossolineum, Wrocław 1967, s. 67.
77
Ibidem, s. 37.
78
E. Babie, Badania społeczne w praktyce, przeł. J. Haman, PWN, Warszawa 2004, s. 107.
79
J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, „Śląsk”, Katowice 1995, s. 36.
80
Ibidem. s. 38 – 39.

81
Ibidem, s. 48
51
- demonstracyjną inaczej doświadczalna,
- eksplikacyjną czyli tłumaczącą,
- definicyjną inaczej określająca,
– wyjaśniającą,
- dowodzącą – założenia danej teorii,
- diagnostyczną inaczej konstatująca,
- prognostyczną – przewidująca,
- relatywizującą – polegającą na różnych zależnościach pomiędzy danymi zjawiskami,
- optymalizującą – podążającą do najbardziej zadowalających rozwiązań danego zagadnienia.
Podstawowym problemem, na którym skoncentrowano się w niniejszej pracy, jest rola
serialu w kulturze popularnej, a także wpływ seriali na odbiorcę w społeczności mieszkającej
na Śląsku.
Przedmiotem badania są mieszkańcy osiedla 1000-lecia w Jastrzębiu- Zdroju,
posiadający różne wykształcenie i będący w różnym wieku. Badaniem objęto 64 osoby.
Główne pytanie postawione w pracy, dotyczy tego, na ile serial stanowi ważną część
życia wśród mieszkańców osiedla i jak wpływa na ich życie.
Podejmując analizę tak sformułowanego problemu badawczego wychodzę z założenia,
że serial w kulturze popularnej tak bardzo jest w niej zakorzeniony, że dla wielu ludzi stał się
codziennością i rytuałem. Jest też po części elementarną strukturą ich rzeczywistości.
Wynika z tego, że problem badawczy to pytanie lub zespół pytań dotyczących zjawisk
lub procesów, które nas interesują. Problem badawczy to jednak tylko takie pytanie, które
wskazuje na jakiś fragment niewiedzy i które jesteśmy w stanie objaśnić i uzasadnić.
Stawiając pytanie, które ma być problemem badawczym chcemy wskazać, że jakaś sprawa
jest niejasna i wymaga jeszcze wyjaśnienia w drodze badań.
W czasie formułowania problemu badawczego należy wziąć pod uwagę to, że musi
on spełniać wymogi określone przedmiotem badań i dawać podstawę domniemania, że
zostanie osiągnięty cel badawczy.
E. Babbie wyjaśnia cel, jako odkrywanie za pomocą wielu dróg nurtujących nas
problemów, niewiadomych itp. Jest to dokładna analiza tego, co chce się zbadać. Wyróżnia
trzy podstawowe cele badań, które pogrupowano według82:
a) eksploracji, która polega na oswojeniu się z określoną tematyką, rzuceniu światła na dany
temat, pomagają w zdobyciu przybliżonych odpowiedzi na intrygujące nas pytania. Badania

82
E. Babie, Badania..., op. cit, s. 111.
52
te spełniają trzy ważne cele:
- spełnienie dociekliwości badacza oraz chęci lepszego zrozumienia nurtującej kwestii,
- wyznaczenia podjęcia szerszych penetracji,
- określenie metod dalszego poznania,
b) opisu, który polega na relacjonowaniu jakiejś sytuacji albo wydarzenia, przykładem
takiego celu badania może być np. spis ludności cechujący się starannością oraz trafnością
potrzebnych cech ludności,
c) wyjaśnienia, które polegają na odkrywaniu oraz opisywaniu wniosków wynikających
z badanej zbiorowości.
Przedmiot badań opiera się na złożoności, ponieważ „może zawierać w sobie różne
elementy. W zależności od celu badania można się opierać na elementach życia społecznego
tj. pojęcia związanego z aspektami materialnymi, ale również mogą one być zależne od
poglądów danej zbiorowości na konkretny problem. Więc można określić, że w badaniach
zawiera się wszystko to, co ma przełożenie w rzeczywistości społecznej”83.
Pytania badawcze niniejszej pracy można sformułować wokół następującego pytania
zasadniczego:
Czy w badanej społeczności lokalnej mamy do czynienia z uzależnieniem od seriali
telewizyjnych?
Natomiast pytania badawcze szczegółowe przedstawiają się następująco:
1. Czy seriale telewizyjne stają się kluczową formą narracyjną w życiu codziennym ich
mieszkańców?
2. Jaki wpływ na człowieka wywierają seriale?
3. Jaka jest przyczyna popularności seriali telewizyjnych?
4. Czy oglądający seriale utożsamiają się z ich bohaterami?
5. Czy seriale telewizyjne mogą uzależniać?
Planując jakiekolwiek badania empiryczne musimy zakładać uzyskanie pewnych
określonych rezultatów. Te właśnie spodziewane wyniki badań stanowią hipotezę badawczą.
Hipoteza badawcza stanowi więc prowizoryczną odpowiedź na zawarte w problemie
badawczym pytanie, która podlega później weryfikacji w toku prowadzonych badań
empirycznych.
Termin hipoteza „pochodzi od greckiego słowa „hipothezis”, który znaczy tyle, co

83
J. Sztumski, Wstęp do..., op. cit, s. 20.

53
przypuszczenie”84. Słownik wyrazów obcych podaje następujące znaczenie tego terminu:
- przypuszczenie naukowe wysunięte dla objaśnienia zjawiska lub szeregu zjawisk
wymagające sprawdzenia,
- wszelki domysł tłumaczący stwierdzone fakty, jakiekolwiek orzeczenia niezupełnie pewne,
przypuszczenie85.
Hipotezę określa się, jako „punkt wyjścia wszelkich badań, dzięki której można
wywnioskować istotne elementy oraz może posłużyć wyjaśnieniu założonego celu procesu
badawczego”86. Jednak należy pamiętać, że nie każda „hipoteza jest przydatna w badaniach.
Przydatna dla badań jest tylko taka hipoteza, która jest przypuszczeniem czy też
domysłem naukowym, czyli spełniająca pewne wymogi metodologiczne”87.
Odpowiedzi na postawione w pracy pytania prezentują hipotezy robocze:
H1. Seriale stają się kluczową formą narracyjną naszej codzienności.
H2.Seriale telewizyjne wywierają na widza największy wpływ, jeśli chodzi o jego
postrzeganie rzeczywistości.
H3.Przyczyna popularności seriali telewizyjnych leży w sile mediów i cech przekazu
telewizyjnego.
H4.Oglądający seriale telewizyjne często nie potrafią odróżnić fikcji od rzeczywistości.
H5. Zagrożenie mass mediów (seriali telewizyjnych) wpływa, na jakość życia rodzinnego.

3. 2. Metoda, narzędzia badawcze, realizacja badań

W opracowaniach metodologicznych można spotkać się z wieloma definicjami,

podziałami i klasyfikacjami metod i technik badawczych. J. Sztumski definiując metodę,
rozumie przez nią „ogół systemu założeń i reguł pozwalających na takie uporządkowanie
praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do jakiego się
świadomie zmierza”88.
Zatem przez metodę badań będziemy rozumieć zespół teoretycznie uzasadnionych
zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza
rozwiązującego dany problem. Tak więc metodę badania, inaczej mówiąc jej wybór, rodzaj,
użyteczność i charakter, można rozpatrywać ze względu na trojakie uwarunkowania, tzn. „ze
84
Ibidem, s. 48.
85
S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 2010, s. 56.
86
Ibidem, s. 57
87
J. Sztumski, Wstęp do..., op. cit, s. 48
88
Ibidem, s. 59.

54
strony teorii naukowej, podmiotu i narzędzi badania.
Ponieważ zaś podmiot badający jest sam zdeterminowany przez wiele różnych
czynników, przyrodniczych i społecznych, a narzędzia badania są określone przez możliwości
techniczne człowieka, zatem pośrednio metoda badania jest uzależniona dodatkowo od
aktualnie osiągniętego stanu kultury i techniki danego społeczeństwa”89.
W rozwiązaniu problemów badawczych istotnym jest dobór odpowiedniej metody, ale
także i techniki. Metoda to powtarzalny i skuteczny sposób rozwiązywania ogólnego
problemu badawczego, a technika badań jest sposobem za pomocą którego badacz zbiera
potrzebne mu informacje90.
Metodę uznaje się za poprawną, jeżeli spełnia określone warunki. Metoda musi być
podporządkowana określonemu celowi. Pomimo, że dostarcza zasadniczych informacji,
powinna dostarczać również informacji pobocznych, lecz nie mniej ważnych. Innym
warunkiem, który stawiany jest metodzie to jej niezawodność. Chodzi o to, aby zamierzony
rezultat został osiągnięty z wysokim stopniem prawdopodobieństwa. Jej końcowym efektem
powinno być jak najmniejsze zużycie czasu oraz środków91.
Badania, które się prowadzi, mogą być realizowane za pomocą różnych metod. Na
gruncie socjologii wykorzystuje się takie metody jak: metodę reprezentatywną, metodę badań
terenowych, metodę badań na materiałach historycznych, metodę eksperymentalną, metodę
socjometryczną, panelową, projekcyjną.
Istotną cechą metody jest jej celowość. J. Sztumski uważa, że „metody są środkiem
umożliwiającym zrealizowanie tego celu, jaki sobie stawiamy. Cele te bywają różnorodne i są
zazwyczaj osiągane za pomocą ściśle określonych operacji, jakie zbliżają nas krok po kroku
do zamierzonego efektu”92.
Metoda zawiera szereg działań o różnym charakterze, gdy technika badacza ogranicza
się do czynności pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych, gdy narzędzie jest przedmiotem
służącym realizacji wybranej techniki badań. Natomiast - przystępując do rozwiązywania
określonego problemu w pierwszej kolejności wybieramy odpowiednią metodę, co pozwala
nam zdecydować o wyborze stosowanej techniki, która z kolei w sposób jednoznaczny
wyznacza narzędzia badawcze”93.
89
Ibidem, s. 60.
90
S. Nowak, Metoda badań socjologicznych, [w:] Metody i techniki badań socjologicznych, [red.] L. Sołoma.,
Wyd. UM-W, Olsztyn 2002, s. 72.
91
J. Sztumski, Wstęp do..., op. cit, s. 63.
92
Ibidem, s. 61.

93
Ibidem, s. 42 – 43.
55
 Badania sondażowe należą do „metod statystycznych oraz czerpiących informacje
z nauk społecznych, stosowane są do przebadania ogromnej liczby respondentów na temat
budzący powszechne zainteresowanie”94.
Do form badania sondażowego zalicza się:
- kwestionariusz ankiety,
- wywiad,
- sondaże w postaci wywiadów ankieterskich,
- sondaż pocztowy,
- sondaż telefoniczny,
- sondaż dokonywany przez Internet95.
W niniejszej pracy wykorzystano badania ankietowe. Badania ankietowe są sposobem
„zbierania informacji za pomocą zestawu pytań, dotyczących bezpośrednio lub pośrednio
ściśle określonych problemów badawczych”96.
Częścią każdego kwestionariusza wykorzystywanego w socjologicznych badaniach
empirycznych realizowanych technikami ankiety lub wywiadu są „przekazy skierowane przez
badacza do respondenta, czyli pytania.
Pytanie takie – to zamieszczona w kwestionariuszu wywiadu lub ankiety wypowiedź
badacza”97. Najczęściej zamieszczone w ankiecie pytania mają charakter pytań otwartych
bądź zamkniętych.
Pytania otwarte pozostawiają badanym całkowitą swobodę odpowiedzi. Pytania
zamknięte zaś przewidują zestawy gotowych odpowiedzi, wymagających jedynie wyboru tej
właściwej z punktu widzenia osoby badanej, czyli respondenta.
Skonstruowaną ankietę stosuje się grupowo lub indywidualnie. W tym ostatnim
przypadku doręcza się ją badanym osobiście lub listownie.
Do typów ankiet zalicza się98:
- ankiety środowiskowe – bezpośrednio rozprowadzone wśród pracowników firmy, uczniów
danej szkoły itp.,
- ankiety prasowe umieszczane w gazetach, czasopismach itp., najczęściej stosowane do
badania opinii czytelników na jakiś konkretny temat, może obejmować bardzo rozległy

94
Ibidem, s. 201.
95
E. Babbie, Podstawy..., op. cit, s. 310 – 311.

96
Ibidem, s. 43.
97
L. A. Gruszczyński, Kwestionariusze w socjologii, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice 2003, s. 45.
98
J. Sztumski, Wstęp…, s. 172.
56
obszar badania,
- ankiety pocztowe wysyłane za pomocą poczty do wybranych osób, wskaźnik zwrotu jest
minimalny,
- ogólnodostępna - udostępniana w miejscu publicznym np. teatrze, muzeum99.
Do form pytań ankietowych zalicza się100:
- pytania zamknięte – z góry wskazane badanemu są odpowiedzi, z których może wybrać
jedną lub więcej w zależności od zamierzonego celu i wskazówek wypełniania ankiety,
- pytania półotwarte – oprócz wskazanych odpowiedzi, zostawia się respondentowi pewną
swobodę w odpowiedziach, oprócz wskazanych może wypisać inną odpowiedź, która go
bardziej satysfakcjonuje,
- pytania otwarte – dają całkowitą swobodę badanemu, ale wymagają od niego większego
wysiłku.
Badania zostały zrealizowane metodą ilościową za pomocą techniki ankiety, przy
wykorzystaniu wysoko standaryzowanego narzędzia badawczego – kwestionariusza ankiety.
Opracowano jedną wersję ankiety.
W kwestionariuszu użyto trzech rodzajów pytań: zamkniętych, otwartych
i półotwartych. Kwestionariusz dla mieszkańców Jastrzębia- Zdroju składał się z 26 pytań
oraz metryczki.
Badania pilotażowe przeprowadzono w sierpniu 2013 roku, nie sprawiły one żadnych
trudności. Główny blok zagadnień, który uwzględniono w problematyce badawczej, to przede
wszystkim poglądy mieszkańców Jastrzębia- Zdroju na temat seriali w kulturze popularnej.

3. 3. Próba badawcza
Populacja to zbiorowość, określa się ją jako ogół zbioru obiektów poddanych badaniu
według określonych cech tj. miejsca zamieszkania, przynależności do danej społeczności,
wieku, płci. Musi współgrać z wyznaczonym problemem badawczym, hipotezami oraz
technikami i narzędziami badawczymi. Natomiast próba jest jej podzbiorem danych,
wytypowanych z całej populacji. Wybór terenu badań to głównie typologia wszystkich
zagadnień, cech i wskaźników, które muszą zostać odnalezione i zbadane. Metody doboru
próby obejmują101:

99
L. Sołoma, Metody i techniki badań socjologicznych, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Olsztyn 1999, s. 85.
100
J. Sztumski, Wstęp...op. cit, s. 178 - 179.

101
Ibidem, s. 141.
57
- dobrowolność ze względu na cechy populacji,
- rachunek prawdopodobieństwa.
Dokonanie wyboru próby przez badającego dzieli się na102:
- celowy – respondent posługuje się posiadaną wiedzą o badanej zbiorowości, tworząc swój
model, do którego dopasowuje badanych,
- kwotowy – skupia się na wybranych danych zbiorowości uzależnionych od kategorii płci,
wieku czy zawodu.
W przypadku wyboru na podstawie rachunku prawdopodobieństwa wyróżniamy
dobór103:
- losowy na podstawie loterii, bądź imiennej listy lub według tabeli liczb przypadkowych,
- warstwowy na podstawie danych społeczno - demograficznych,
- proporcjonalny według kategorii jednostek terytorialnych tj. mieszkańców miasta, regionu,
kraju,
- wielowarstwowy pośród innych kategorii wybiera się interesujące elementy, najpierw
wybiera się województwo, później miasto, dzielnicę na samym końcu wybiera się wiek albo
płeć przyszłych respondentów.
Cel badań powinien określać badaną zbiorowość, a nie odwrotnie. Całość grupy, która
stanowi przedmiot naszego zainteresowania nazywa się populacją. Jednak prawie nigdy nie
udaje się zbadać całej populacji. Należy się wówczas ograniczyć do zbadania jej
reprezentacji. Ta część populacji generalnej wybrana w specjalny sposób do badań, nazywa
się próbą reprezentatywną. Nie ma stałych reguł, które pozwalałyby na dobór próby
reprezentatywnej w ustalonej liczbie.
„Są natomiast reguły pozwalające na jakościowy dobór próby. Generalnie, próba
powinna reprezentować wszystkie cechy i wszystkie elementy populacji”104.
Badania pozbawione starannie dokonanego wyboru terenu badań i osób badanych są
bardzo często badaniami bez większej wartości metodologicznej. Nie zawsze można z góry
precyzyjnie określić teren przyszłych badań i czasem wypadnie z pewnych spraw
zrezygnować, a innym razem krąg zainteresowań należy poszerzyć.
Przedstawione wyżej założenia badawcze, szczegółowa problematyka badań
i kierunkowe hipotezy, uwarunkowały dobór próby badawczej mieszkańców konkretnego

102
E. Babbie, Podstawy..., op. cit, s. 142.
103
J. Sztumski, Wstęp...op. cit, s. 143 - 144.
104
E. Babbie: Badania..., op. cit, s.110.

58
osiedla w Jastrzębiu- Zdroju– w jej obrębie – dobór osób objętych badaniem.
Za podstawową jednostkę badawczą przyjęto mieszkańców Jastrzębia- Zdroju.
W odniesieniu do zbiorowości tego osiedla zastosowano warstwowo – losowy dobór próby
badawczej. Etap tego doboru był następujący:
1. Decydującym czynnikiem, który przesądził o tym, z której miejscowości będzie dobierana
próba badawcza, było moje miejsce zamieszkania.
W obrębie jednego osiedla rozdanie ankiet mieszkańcom Jastrzębia- Zdroju
przeprowadzono osobiście. W sumie, w próbie badawczej rozdano 64 ankiety i taka sama
liczba osób została nimi objęta.

3. 4. Zmienne zależne i niezależne

Zmienne w badaniach naukowych są próbą uszczegółowienia problemów i hipotez

badawczych. „Są to zazwyczaj podstawowe cechy, symptomy, przejawy charakterystyczne
dla badanego faktu, zjawiska czy procesu albo też różnego rodzaju czynniki będące ich
przyczyną lub skutkiem”105.
Zmienna określa, pod jakim „względem interesują badacza analizowane przedmioty
i zjawiska oraz jakie typy relacji uwzględnia on między przedmiotami rozpatrywanymi pod
danym względem”106.
„W zależności od związku między poszczególnymi cechami, kierunku zależności
między nimi, wyróżnia się zmienne zależne i niezależne”107.
Z. Skorny przedstawia „zmienne niezależne jako zjawiska wpływające na powstanie
i przebieg zjawisk będących zmiennymi zależnymi, zaś zmienne zależne jako zjawiska
podlegające wpływom innych zjawisk”108.
W badaniach przyjęto, że zmienną zależną jest rola seriali telewizyjnych w kulturze
popularnej w opinii badanych respondentów.
Zmiennymi niezależnymi są: płeć badanych respondentów oraz ich wykształcenie.
Wyodrębnienie zmiennych wymaga dalszego uszczegółowienia, nadania im sensu
empirycznego.
„Jest to próba przełożenia zmiennych na poddające się badaniom empirycznym

105
M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, „Impuls”, Kraków 1999, s. 131.
106
S. Nowak, Metodologia..., op. cit, s. 87.
107
T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, PIW, Warszawa 1995, s. 32.
108
Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki. WSiP, Warszawa 1998, s. 50.

59
wskaźniki, czyli mierzalne cechy czy właściwości badanych faktów czy zjawisk lub czynniki
mające na nie wpływ albo skutki, jakie pociągają one za sobą”109.
Zgodnie ze zdaniem Stefana Nowaka „wskaźnikiem jest cecha, zdarzenie lub
zjawisko, na podstawie zajścia którego wnioskuje się z całą pewnością lub
z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi interesujące badacza
zjawisko. Wskaźnik jest równocześnie zmienną”110.
Wskaźnikami w przeprowadzonych badaniach są odpowiedzi respondentów na
pytania kwestionariusza ankiety.
Tabela 1 obrazuje zmienne i wskaźniki ich pomiaru.

Tabela 5. Zmienne i wskaźniki ich pomiaru

RODZAJ ZMIENNE Wskaźniki
ZMIENNYCH
Rola seriali telewizyjnych w kulturze Odpowiedzi
ZMIENNE ZALEŻNE udzielone w
popularnej w opinii respondentów
kwestionariuszu

Podstawowe,
Wykształcenie respondentów zawodowe, średnie,
policealne, wyższe
ZMIENNE NIEZALEŻNE

Płeć respondentów Kobieta, mężczyzna

Źródło: Opracowanie własne
Zgodnie z kolejnym krokiem w procesie badawczym, należy dobrać odpowiednie
metody, techniki i narzędzia badawcze, co też zostało zrobione na potrzeby powyższej pracy.
Przedstawiono je powyżej.

Rozdział 4. Analiza wyników badań własnych

4. 1. Analiza badanej grupy mieszkańców osiedla 1000- lecia

W charakterystyce badanej grupy respondentów uwzględniono następujące cechy

społeczno – demograficzne: płeć, wiek, wykształcenie. Badania zostały przeprowadzone

109
M. Łobocki, Wprowadzenie..., op. cit, s. 138.
110
S. Nowak, Metodologia..., op. cit, s. 102.

60
wśród 64 osób – w tym 28 mężczyzn i 36 kobiet. Wiek respondentów był bardzo
zróżnicowany od 18 do 61 lat wzwyż.

Tabela 6. Rozkład płci w badanej grupie

Płeć Liczba Procent

Kobieta 36 56, 2%

Mężczyzna 28 43,7%

Suma 64 100%

Źródło: Wydział Spraw Obywatelskich UM w Jastrzębiu- Zdroju

Wykres 1. Płeć badanych osób

Płeć respondentów
60

50

40
Kobiety
30 Mężczyźni

20

10

Źródło: badanie własne

Jak więc widać w badanej grupie zdecydowanie przeważają kobiety, których było 36
na 64 badane osoby. Dane na temat płci uzupełniają dane z tabeli 6 na temat wieku badanych
osób.

Tabela 7. Rozkład wieku w badanej grupie

Wiek Liczba Procent

18 - 30 lat 11 17,1%

31 - 40 lat 11 17,1%

61
 41 – 50 lat 13 20,3%

51 – 60 lat 20 31,2%

Powyżej 61 9 14%

Suma 64 100,00%

Źródło: badanie własne

Wykres 2. Wiek badanych respondentów

Wiek respondentów
35

30

25 18 - 30
31 - 40
20
41 - 50
15 51 - 60
61+
10

0
18 - 30 31 - 40 41 - 50 51 - 60 61 +

Źródło: badanie własne

Najliczniejszą grupę stanowili respondenci w kategorii wiekowej 51 – 60 lat – 31, 2%,

w przedziale wiekowym poniżej 30 lat 17, 1 % i tyle samo – 17, 1% w wieku 31 – 40 lat. 13
osób oscylowało w przedziale wiekowym 41 – 50 – 20, 3% i najmniej osób w wieku 61 + -
14%. Poniżej na dwóch osobnych wykresach i tabeli przedstawiono dane obrazujące
wykształcenie badanych respondentów.

Wykres 3. Wykształcenie badanych kobiet

62
 50
45
40
35 Podstaw ow e
Gimnazjalne
30
Zasadnicze
25 zaw odow e
20 Średnie
Wyższe
15
10 2,7

5
0
Kobiety

Źródło: badanie własne

Wśród respondentów, na których zostały przeprowadzone badania wykształcenie

zawodowe ma 25% kobiet i 46, 4% mężczyzn. Wykształcenie średnie – 50% kobiet i 28, 5%
mężczyzn oraz wykształcenie wyższe zadeklarowało 16, 6% kobiet i 7, 1% mężczyzn. Do
wykształcenia podstawowego przyznały się 2 kobiety – 5, 5%, oraz 4 mężczyzn – 14,2%.
Natomiast wykształcenie gimnazjalne posiada 1 kobieta – 2, 7% i 1 mężczyzna – 3, 5%.
Poniższy wykres przedstawia dane dotyczące wykształcenia mężczyzn.
Wykres 4. Wykształcenie badanych mężczyzn

50
45
40
35 Podstaw ow e
Gimnazjalne
30
Zasadnicze
25 zaw odow e
20 Średnie
Wyższe
15
3,5
10
5
0
Mężczyźni

Źródło: badanie własne

Tabela 8. Charakterystyka respondentów ze względu na wykształcenie z

podziałem na mężczyzn i kobiety w ujęciu procentowym

63
 Liczba Osoby Kobiety Mężczyźni
Wykształcenie
osób [%] [%] [%]
Wyższe 8 12,5 16,6 7,1
Zawodowe 22 34,3 25 46,4
Średnie 26 40,6 50 28,5
Gimnazjalne 2 3,1 2,7 3,5
Podstawowe 6 9,3 5,5 14,2
Źródło: badania własne

Dane zawarte w metryczce pozwoliły również na scharakteryzowanie respondentów ze

względu na ich stan cywilny. Największa grupa ankietowanych kobiet (24 osoby to mężatki –
66, 6%), natomiast wśród mężczyzn najwięcej jest żonatych – (18 osób – 64,2%).

Dane procentowe przedstawiają dwa poniższe wykresy.

Wykres 5. Stan cywilny kobiet

70

60

50 Brak informacji
W konkubinacie
40 Panna
Mężatka
30
Wdow a
13,8 Rozw iedziona
20

10

0
Kobiety

Źródło: badanie własne

Niewiele ponad 2, 7% kobiet zadeklarowało, że żyje w konkubinacie, natomiast 5

kobiet – 13, 8% to panny, 4 kobiety, czyli 11, 1% są rozwiedzione.

Poniżej przedstawiono stan cywilny mężczyzn.

Wykres 6. Stan cywilny mężczyzn

64
 64,2
70

60

50
Kaw aler
40 W konkubinacie
Żonaty
30 Wdow iec
Rozw iedziony
20

10

0
Mężczyźni

Źródło: badanie własne

Wśród panów kawalerowie stanowią 21, 4% respondentów, 1 wdowiec – 3,5%, tyle
samo rozwiedzionych oraz żyjących w konkubinacie – 7,1%.
Ostatnie pytanie w metryczce brzmiało, czym się pan/i zajmuje?. Poniższe wykresy
obrazują tę sytuację.
Wykres 7. Sytuacja zawodowa ankietowanych kobiet

47,2

50
45
40
Uczę się,
35 studiuję
Studiuję i
30
pracuję
25 Pracuję
20 Bezrobotna
Emerytka,
15
rencistka
10
5
0
Kobiety

Źródło: badanie własne

Najwięcej ankietowanych kobiet pracuje, takiej odpowiedzi udzieliło 17 kobiet – 47,
2%, następnie bezrobotnych jest 8 kobiet – 22, 2%, emerytki lub rencistki – 5 kobiet – 13,
8%, Uczą się lub studiują 4 kobiety – 11, 1%, studiują i pracują 2 kobiety – 5,5%.
65
 Dalszy wykres przedstawia sytuację zawodową mężczyzn.
Wykres 8. Sytuacja zawodowa ankietowanych mężczyzn

57,2

60

50

Uczę się,
40 studiuję
Studiuję i
30 pracuję
Pracuję
Bezrobotny
20
Emeryt, rencista

10

0
Mężczyźni

Źródło: badanie własne

Najwięcej ankietowanych mężczyzn pracuje, takiej odpowiedzi udzieliło 16 panów –
57,1%. Taka sama sytuacja jest także w przypadku kobiet. Następnie tyle samo mężczyzn jest
bezrobotnych, jak również zadeklarowało, że są rencistami tudzież emerytami – 5 osób, czyli
17, 8%. Uczy się lub studiuje 1 mężczyzna – 3, 5%, studiuje i pracuje także 1 mężczyzna –
3, 5%.

4. 2. Analiza wyników badań uzyskanych z ankiet

Współczesny człowiek oczekuje od telewizji coraz więcej, a zarazem oczekuje, że to

telewizja dostosuje się do jego potrzeb. Na potrzeby powyższej pracy przeprowadzono
badania, których zadaniem było ukazanie: jak bardzo serial telewizyjny jest obecny w życiu
przeciętnego Polaka.
Analiza wypełnionych ankiet pozwoli na potwierdzenie lub też zaprzeczenie czy
Polacy kochają seriale?. Jaka jest oglądalność ulubionych seriali? I czy ankietowani
respondenci mają swój ulubiony serial?
Poniższa tabela 9 obrazuje tę sytuację

Tabela 9. Czy ogląda Pan/i seriale telewizyjne?

66
 Odpowiedzi Liczba Procent

Tak 54 84, 3%

Nie 10 15, 6%

Suma 64 100%

Źródło: badania własne

Seriale ogląda 84, 3% ankietowanych respondentów, z kolei 15, 6% stwierdza, że ich

nie ogląda, 68, 7% z ankietowanych potwierdza, że ma swój ulubiony serial, który śledzi
regularnie, natomiast 31, 2% nie przyznaje się do ulubionego bohatera.

Tabela 10. Czy ma Pan/i swoich ulubionych bohaterów telewizyjnych?

Odpowiedzi Liczba Procent

Tak 44 68, 7%

Nie 20 31, 2%

Suma 64 100%

Źródło: badania własne

Siła seriali jest bardzo duża. Dlaczego współczesny człowiek ogląda seriale? Czy lubi
ich powtórzenia, czy też chce naśladować innych, gdy dostrzega odpowiednie wzorce
w swoim ulubionym serialu?
Człowiek raczej z natury lubi podglądać życie innych, obserwować, jak inni radzą
sobie z problemami. Dlatego też respondentom zadano pytanie, dlaczego ogląda Pan/i seriale?
Odpowiedzi ukazuje poniższa tabela 11.

Tabela 11. Dlaczego ogląda Pan/i seriale?

Odpowiedzi Liczba Procent

Dużo wolnego czasu 8 12, 5%

Aby uwolnić się od 11 17, 1%

monotonii

Aby zapomnieć o kłopotach 7 10, 9%

67
Bo się uzależniłem/am 23 35, 5%

Lubię podglądać jak żyją inni 28 43, 7

ludzie

Szukam rozwiązań swoich 5 7, 8

problemów

Dola towarzystwa 9 14%

Popularność danego serialu 37 57, 8%

Znana obsada aktorska 44 68, 7%

Godziny emisji 21 32, 8%

Przyjemność i relaks 12 18, 7%

Wpływ znajomych, rodziny 3 4, 6%

Źródło: badania własne

Najwięcej ankietowanych osób ogląda seriale ze względu na znaną i popularną obsadę

w danym serialu – 68, 7%, następnie 57, 8% - ze względu na popularność danego serialu, 43,
7% - lubi podglądać jak żyje się innym, 35, 5% - respondentów uważa, że się uzależniła od
swojego ulubionego serialu.
Z kolei 32,8% respondentom odpowiadają godziny emisji ich ulubionego serialu, a dla
18,7% ankietowanych takie oglądanie przynosi relaks i przyjemność po ciężkim dniu
w pracy. 17,1% badanych uważa, że oglądając seriale uwalniają się od monotonii
codziennego, szarego życia, a 12, 5% stwierdza, że ma dużo wolnego czasu, dlatego mogą
sobie pozwolić na oglądanie danego serialu – pewnie nie tylko jest to jeden serial. Najmniej
odpowiedzi uzyskało stwierdzenie, że na oglądanie jakiegoś serialu mogą mieć wpływ
znajomi lub rodzina.
Serial stał się dla wielu ludzi bardzo popularną, a może i jedną z najpopularniejszych
form rozrywki, która jest łatwo dostępna, zrozumiała i egalitarna. Jest po prostu na
wyciągnięcie ręki - mowa także o wsi czy też o małych ośrodkach, gdzie nie ma dostępu do
teatru, kina czy muzeum.
Respondentów zapytano także o porę oglądania danego serialu. Dane procentowe

68
przedstawia poniższy wykres 9.
Wykres 9. Pora, w której ogląda Pan/i seriale

40 Rano
W południe
35 (11. 00 - 13.
00)
30
Po południu
(13. 00 - 18.
25
00)
20 Wieczorem
12,5 (18. 00 - 22.
15 00)
W nocy (po
10 22. 00)
O różnych
5 porach

Źródło: badania własne

Najwięcej respondentów swój ulubiony serial, ogląda wieczorem w godzinach od 18.

00 – 22. 00 – 37,5%, następnie po południu w godzinach od 13. 00 – 18. 00, w nocy po 22. 00
– 14,2% ankietowanych, a o różnych porach 7,9%. Najmniej osób ogląda seriale rano – bo
tylko 3, 1% ankietowanych .
Respondentów poproszono także o wskazanie, w jaki sposób oglądają seriale.
Poniższy wykres 10 obrazuje tę sytuację.

Wykres 10. Sposób na oglądanie serialu w opinii ankietowanych

80

70

60

50 Telew izja
Internet
40
DVD
30 video na żądanie

20

10

0
Źródło: badania własne

Zdecydowanie największą popularnością, jeśli chodzi o sposób oglądania serialu

otrzymała telewizja. W telewizji seriale ogląda przeważająca liczba ankietowanych – 75%.

69
Następnie poprzez Internet – 17, 1%, na DVD – 4, 6% i poprzez video na żądanie tylko 6, 2%
respondentów.
W ankiecie nie zabrakło także pytania dotyczącego stacji telewizyjnej, w której
najczęściej widz ogląda swój serial.
Na poniższym wykresie 11 można zaobserwować daną sytuację.
Wykres 11. Najczęściej oglądany serial w danej stacji telewizyjnej w opinii
respondentów

1
0,9
0,8
0,59
0,7 TVP 1
TVP 2
0,6
Polsat
0,5
TVN
0,4 TVP Seriale
0,3

0,2
0,1
0

Źródło: badania własne

Seriale telewizyjne najczęściej oglądają widzowie na TVN -, bo aż 95, 3%

respondentów, na drugim miejscu, uplasowała się stacja TVP 1 – 87, 5%, następnie trzecie
miejsce należy do TVP 2 – 59, 3%, czwarte TVP Seriale – 50% i ostatnie Polsat – 43,7%.
Respondentów zapytano także, jakie seriale najbardziej są przez nich preferowane.
Dane przedstawia poniższy wykres 12.

Wykres 12. Preferowane seriale, w opinii ankietowanych

70
 Jakie seriale - polskie czy zagraniczne

Polskie
Zagraniczne

Źródło: badania własne

Największą popularnością wśród badanych respondentów cieszą się polskie seriale

telewizyjne – tak odpowiedziała zdecydowana większość wszystkich ankietowanych – 75%,
z kolei zagraniczne mają 25% skalę zainteresowania i oglądalności.
Kolejnym pytaniem zadanym w ankiecie było pytanie na temat preferowanego rodzaju
seriali w opinii respondentów.
Dane liczbowe i procentowe obrazuje poniższa tabela 12.
Tabela 12. Rodzaj seriali najczęściej oglądanych przez respondentów

Odpowiedzi Liczba Procent

Obyczajowe 28 43,7%

Medyczne 32 50%

Komediowe 12 18,7%

Wojenne 9 14,2%

Kryminalne 16 25%

Fantastyczne 2 3,2%

Telenowele 46 71,9%
tzw. tasiemce

Dokumentalne 18 28,2%

Źródło: badania własne

Respondenci najbardziej lubią oglądać telenowele – tak odpowiedziała zdecydowana

większość ankietowanych – 71, 9%, na drugim miejscu wskazali seriale medyczne – 50%,
trzecie miejsce to seriale obyczajowe – 43.7%. Seriale kryminalne lubi oglądać 25%
ankietowanych, a seriale dokumentalne 28,2%. Najmniejszą popularnością cieszą się seriale
71
komediowe – 18, 7%, wojenne – 14, 2% i fantastyczne – 3,2%.
Respondenci mieli także określić siebie, jako odbiorcę seriali. Poniżej możemy
prześledzić tę sytuację.
Tabela 13. Określenie samego siebie, jako odbiorcę seriali w opinii
respondentów

Odpowiedzi Liczba Procent

Oglądam seriale bezmyślnie, 6 9,4%

jak leci

Oglądam 18 28,2%
seriale przypadkowo, które
akurat są nadawane

Oglądam świadomie tylko te 26 40,7%

seriale, które mnie interesują

Oglądam 14 21,9%
seriale sporadycznie

Źródło: badania własne

Najwięcej respondentów stwierdziło, że ogląda świadomie tylko te seriale, które go

interesują – 40, 7%, seriale ogląda przypadkowo, które akurat są nadawane – 28, 2%
ankietowanych, sporadycznie ogląda seriale 21, 9%, a bezmyślnie jak leci – tylko 9,4%.
Najchętniej oglądanym serialem przez badanych respondentów jest serial M jak
miłość.
Wszystkie najpopularniejsze seriale zostały zamieszczone na poniższym wykresie 13.

Wykres 13. Tytuły seriali oglądanych najczęściej w opinii respondentów

72
 100 M jak miłość
Przepis na
90
życie
80
Barw y
70 szczęścia
60 Hotel 52
50 Na w spólnej
40 Na dobre i
na złe
30
Klan
20
W 11
10 Na w spólnej
0
M jak miłość

Źródło: badania własne

Największą popularnością i oglądalnością cieszy się serial M jak miłość – do jego

oglądania przyznało się 97% respondentów. Jego scenarzystką i producentką filmową jest
Ilona Łepkowska, której serial M jak miłość zdobył wiele nagród. Na wykresie widać jednak,
że nie tylko ten jeden serial pani Łepkowskiej ma dużą oglądalność, trzecie miejsce zajmują
Barwy szczęścia – 83% oglądających respondentów.
Dużą popularność zdobył serial zatytułowany Przepis na życie – 96% oglądających,
następnie Hotel 52 – 82%, serial Na Wspólnej – 77%, serial Na dobre i na złe – 75%, Klan –
50% i ostatnie miejsce- W 11 – 45,4%. Dlaczego tak dużą popularność zdobył serial M jak
miłość. Może, dlatego, że większość ludzi szuka odpowiedzi na swoje problemy i warto tutaj
zaznaczyć, że w większości przypadków udaje się je rozwiązać „serialową” metodą.
M jak miłość to także rodzina wielopokoleniowa, którą tworzy duża liczba osób, które
pomimo posiadania własnych rodzin, pozostają ze sobą w ścisłym związku.
W ten sposób jeden z najdłuższych tasiemców w Polsce, akcentuje wielopokoleniowy
model rodziny, głęboko osadzony w tradycjach, – dlatego tak duża popularność tego serialu.
Ważnym pytaniem w ankiecie było pytanie na temat tego, czy dany odbiorca seriali
utożsamia się w jakiś sposób z bohaterami tych seriali.
Sytuację obrazuje poniższy wykres 14.

73
Wykres 14. Czy utożsamia się Pan/i z bohaterami oglądanych przez siebie
seriali?
70

60

50

40

30

20

10

0 1,5
0,5
Tak Nie Nie w iem

Źródło: badania własne

Najwięcej osób odpowiedziało, że owszem utożsamia się z bohaterami oglądanych

seriali – taką odpowiedź zaznaczyło 66% respondentów, nie utożsamia się - 23, 5%, nie wie
czy się utożsamia ze swoim ulubionym serialowym bohaterem - 10, 9% ankietowanych.
Jeśli wciąż myśli się o ulubionym bohaterze serialu, to czy może on przeniknąć tak
bardzo do naszego życia i naszej świadomości, że będziemy w swojej codzienności
posługiwać się także jakimiś charakterystycznymi zwrotami należącymi do danej postaci
z serialu lub też nie będą nam obce jego zachowania. O to także zostali zapytani respondenci.
Poniższy wykres 15 przedstawia tę sytuację.
Wykres 15. Charakterystyczne zwroty lub zachowania danego bohatera
serialu w opinii respondentów

35

30

25
Często
20 Czasami
Rzadko
15 Nie, nigdy

10

5
1,5
0 1
0,5
Źródło: badania własne
74
 Nigdy nie posługuje się żadnymi zwrotami i nie zachowuje się tak jak odgrywani
bohaterowie serialu – 31, 2% ankietowanych, czasami takim zwrotami posługuje się 28, 2%
respondentów, często – 21, 9%, natomiast rzadko – 18, 8% badanych osób.
Czy badani często dyskutują w swoim otoczeniu na temat jakiejś sytuacji, która miała
miejsce danego dnia w ich ulubionym serialu? O to także zapytano respondentów.

Wykres 16. Dyskusje na temat seriali w opinii respondentów

50

45

40

35
Cały czas
30 Często
25 Czasami
Rzadko
20
Nie, nigdy
15

10

5 1,5
0 1
0,5
Źródło: badania własne

Nigdy nie dyskutuje w swoim otoczeniu na temat serialu - 45, 5% respondentów,

rzadko to robi – 20, 4% ankietowanych, czasami – 14, 6%, natomiast cały czas 12, 5% oraz
często – tylko 7,9%.
Czy zatem badani respondenci podporządkowują sobie swój dzień w taki sposób, aby
mieć możliwość obejrzenia wybranego przez siebie serialu?
Wykres 17 zobrazuje tę sytuację.
Wykres 17. Podporządkowanie sobie dnia, aby mieć możliwość obejrzenia
ulubionego serialu w opinii respondentów

Tak
Nie

Źródło: badania własne

75
 23, 5% respondentów podporządkowuje swój dzień, ta, by móc oglądać dany serial,
natomiast zdecydowana większość respondentów tego nie robi – 76,5%.
Czy osoby ankietowane oglądając seriale są zmuszone z własnej woli, z czegoś
zrezygnować? Te odpowiedzi zobrazowano w poniższej tabeli 14.
Tabela 14. Rezygnacja z własnej woli z czegoś ważnego na rzecz oglądania
serialu w opinii respondentów

Odpowiedzi Liczba Procent

Obowiązków 8 12,5%

Nauki 5 7,9%

Zajęć uczelnianych 1 1,6%

Spotkań ze znajomymi 16 25%

Spędzania czasu z rodziną 21 32,9%

Wyjść na imprezę 6 9,4%

Z niczego nie rezygnuję 7 10,9%

Źródło: badania własne

Najwięcej osób na rzecz oglądania danego serialu rezygnuje z wspólnego spędzania

czasu z rodziną – 32, 9%, następnie ze spotkań ze znajomymi – 25%, z obowiązków – 12,
5%, wyjść na imprezę - 10, 9%, zajęć na uczelni – 1, 6%, natomiast 10, 9% nie rezygnuje
z niczego.
Z kim najczęściej respondenci oglądają seriale, czy spożywają posiłki w trakcie
nadawanego serialu i czy oglądają seriale podczas wizyty gości. Odpowiedzi na te pytania
prezentują poniższe trzy wykresy.
Wykres 18. Oglądanie serialu wspólnie z dziećmi, partnerem w opinii
respondentów

Tak
Nie

Źródło: badania własne

76
 Wspólnie z dziećmi i partnerem ogląda serial zdecydowana większość respondentów –
95, 4%, samotnie ogląda seriale tylko 4, 7% ankietowanych.
Wykres 19. Spożywanie posiłków a oglądanie seriali w opinii respondentów

Tak
Nie

Źródło: badania własne

Spożywa posiłki podczas swojego ulubionego serialu zdecydowana większość

respondentów – 96, 9%, natomiast 3, 2% ankietowanych nie musi mieć włączonego
telewizora, by oglądać w czasie obiadu serial.
Wykres 20. Oglądanie serialu podczas wizyty gości

Tak
Nie

Źródło: badania własne

Serial zdarza się oglądać 28, 2% respondentów nawet wtedy, gdy są u nich goście,
natomiast zdecydowana większość podczas wizyty gości serialu nie ogląda – 71,9%.
Czy respondenci oglądają powtórki ulubionego serialu?

77
Wykres 21. Oglądanie powtórek ulubionego serialu w opinii respondentów

Tak
Nie

Źródło: badania własne

Powtórki swojego ulubionego serialu ogląda 36 osób, czyli 56, 3% ankietowanych,

natomiast 28 osób nie ogląda powtórek – 43,8%. W tym pytaniu poproszono te osoby, które
zaznaczyły odpowiedź twierdzącą, aby także wskazały gdzie najczęściej oglądają powtórki,
natomiast osoby, które zaznaczyły odpowiedź przeczącą miały przejść do następnego pytania.

Wykres 22. Sposób, w jaki najczęściej oglądane są powtórki ulubionych

seriali

90

80

70

60
Telew izja polska
50 Zagraniczne kanały
telew izyjne
40
Przez Internet
30

20
1,5
10
1
0
0,5
Sposób w jaki oglądane sa najczęściej pow tórki seriali

Źródło: badania własne

Powtórki seriali oglądane są najczęściej w Telewizji polskiej – tak zadeklarowało, że

ogląda powtórki 52 osoby, czyli 81, 2%, na innych kanałach zagranicznych powtórki ogląda –
3, 2% ankietowanych, natomiast przez Internet – 15,7%.

78
 Czy korzystają państwo z możliwości oglądnięcia serialu do przodu w Internecie –
o to także zapytano respondentów. Poniższy wykres 23 przedstawia tę sytuację.
Wykres 23. Ulubiony serial oglądany do przodu w Internecie w opinii
respondentów

Tak
Nie

Źródło: badania własne

Ulubiony serial ogląda zaraz po zakończonej emisji odcinka do przodu Internecie

zdecydowana większość ankietowanych, – bo 75%, natomiast nie robi tego – 25%.
Czy respondenci wyszukują informacje na temat danego serialu, gdzie najczęściej to
robią? Poniższy wykres 24 zobrazuje tę sytuację.
Wykres 24. Wyszukiwanie informacji na temat ulubionego serialu w opinii
respondentów

70

60

50
W telew izji
40 W Internecie
W
czasopismach
30
Nigdzie nie
szukam
20

10

Źródło: badania własne

79
 Najwięcej osób odpowiedziało, że informacji na temat swojego ulubionego serialu
szuka w Internecie – 67, 9%, następnie w czasopismach – 15, 7%, z kolei w telewizji 12, 5%,
nigdzie takich informacji nie wyszukuje – 4, 6% respondentów.
Czy badani respondenci zaopatrują się w jakieś gadżety, materiały oraz informacje
dotyczące ich ulubionego serialu lub bohatera?
Wykres 25. Nabywanie gadżetów, materiałów, informacji na temat serialu
lub bohatera w opinii respondentów

Tak
Nie

Źródło: badania własne

Zaopatruje się w różne gadżety np. koszulki, czasopisma materiały niewielka część
respondentów, bo – tylko 8 osób – 12, 5%, nie interesuje się tym zdecydowana większość, bo
56 osób, czyli 87,5%.
Co takiego jest w danym, ulubionym serialu, że cieszy się dużą popularnością? Czy od
serialu można się uzależnić, a jak uważają ankietowani?
Wykres 26. Uzależnienie od seriali w opinii respondentów

Tak
Nie
Nie w iem

Źródło: badania własne

80
 Większość ankietowanych uznała, że od serialu jest możliwe uzależnienie – tak
odpowiedziało – 59, 4% respondentów, nie można się uzależnić od oglądania serialu – tak
podaje 35, 6% ankietowanych, a nie ma na ten temat zdania – 4, 6% osób.
Niektórzy twierdzą, że w serialach odnajdują życiowe problemy, a perypetie
bohaterów odwzorowują ich życie. Czy zatem oglądanie serialu jest wstydem?
Wykres 27. Oglądanie serialu a powód do wstydu w opinii respondentów

Tak
Nie
Nie w iem

Źródło: badania własne

Respondenci uważają, że może to być powód do wstydu, tak odpowiedziało 20, 4%

ankietowanych, nie jest to powód, aby się wstydzić – uważa większość ankietowanych –
75%, nie ma zdania na ten temat – 4,7%.
Ostatnie pytanie w ankiecie dotyczyło tego, by respondenci wyrazili, jakie jest ich
zdanie na temat oglądania seriali telewizyjnych. Poniższy wykres 28 zobrazował tę sytuację.
Wykres 28. Zdanie na temat seriali telewizyjnych w opinii respondentów

45

40

35

30

25 w artościow e
źródło rozryw ki
20
złodziej czasu
uzależniają
15

10

0
Są dobrym źródłem rozryw ki Za bardzo uzależniają
Są potrzebne, w artościow e Są "złodziejami" czasu

Źródło: badania własne

81
 Najwięcej ankietowanych odpowiedziało, że seriale telewizyjne są dobrym źródłem
rozrywki – 28 osób – 43,8%, serial to złodziej czasu – 21 osób, czyli 32,9%, seriale za bardzo
uzależniają – tak stwierdziło 21,9% respondentów, są wartościowe i potrzebne tylko 1 osoba
– 1,6%.

82
Wnioski

Seriale telewizyjne stały się ważną częścią naszej codzienności, jak wskazują
powyższe badania. Do oglądania seriali telewizyjnych przyznaje się 84, 3% respondentów,
natomiast 68, 7% ankietowanych ma swojego ulubionego bohatera serialowego.
Powody oglądania serialu wśród badanych respondentów są różne, ale tymi
najczęściej wymienianymi były: popularność danego serialu – 57, 8%, znana obsada aktorska
– 68, 7%, godziny emisji – 32, 8, oraz podglądactwo - 43,7%.
Nasze podejście do oglądania seriali jest różne, współczesny widz ogląda dany serial,
ponieważ mógł się przywiązać do aktorów, lub też przygoda z serialem rozpoczyna się od
obejrzenia jednego odcinka, który nas wciągnął, a my postanawiamy nadal kontynuować tę
przygodę. Oglądamy też seriale dla zabicia czasu, z nudów. W serialach często szukamy
odpowiedzi na nasze codzienne problemy i troski.
Nasze ulubione seriale mogą przyciągać widza wszystkim, np. może to być rodzina,
która jest nierozerwalnie związana z istnieniem ludzkiego społeczeństwa. Jest zbliżona do
naszej lub taka, jaką chcielibyśmy mieć w przyszłości, o której marzymy.
Uważam, że większość postawionych w pracy hipotez potwierdziła się. Nasza
świadomość społeczna kształtowana jest nie tylko poprzez system edukacyjny oraz
przekazywane wzorce. Niestety coraz większą rolę w procesach socjalizacji odgrywa
telewizja i kultura masowa. Zaniknął już dawno wyodrębniony podział na kulturę niższą i
wyższą.
Dlatego też uważam, że założona w pracy H5 potwierdziła się, ponieważ zagrożenie
mass mediów (seriali telewizyjnych) wpływa, na jakość naszego życia rodzinnego. Nie
powinno się traktować seriali, jako istotnego medium kształtowania postaw. Tymczasem te
najpopularniejsze seriale wymieniane przez ankietowanych mają duży wpływ na codzienność
współczesnego widza, na jego życie, dorastanie, funkcjonowanie w szarej rzeczywistości. –
„M jak miłość”, „Barwy szczęścia”, „Na Wspólnej”, „Przepis na życie” – na te seriale
zwrócili największą uwagę respondenci. Są one oglądane przez kilka milionów Polaków
i Polek, dla których pełnią coraz ważniejszą rolę wzorcotwórczą.
Uważam, że ta hipoteza (H4. Oglądający seriale telewizyjne często nie potrafią
odróżnić fikcji od rzeczywistości) ma również swoje potwierdzenie. Warto było także
przyjrzeć się, jaki obraz świata wyłania się z polskich seriali i jak serialowa rzeczywistość
odzwierciedla się w postawach polskiego społeczeństwa.

83
 Z pewnością jest to świat odbiegający od naszej rzeczywistości, chociaż ankietowani
widzą często w serialu odbicie własnych problemów. Aż 66% respondentów utożsamia się
z bohaterem ulubionego serialu, natomiast zwrotami charakterystycznymi dla danego
bohatera posługuje się czasami – 28,2% osób, z kolei często robi to – 21,9%.
Respondenci także prowadzą dialogi w swoim otoczeniu o wydarzeniu w danym
serialu, robi tak – cały czas – 12, 5%, często – 7, 9% a czasami – 14,6%. Zauważono też, że
oglądamy seriale z tygodnia na tydzień. Dla każdego widza w każdy poniedziałek zaczyna
się nowy etap w historii. Widz jest pewien, świadomie lub podświadomie, że z początkiem
nowego tygodnia czekają na niego nowe atrakcje.

84
Zakończenie

Kiedy włączamy telewizor o dowolnej porze dnia, z pewnością natkniemy się na

jakikolwiek serial telewizyjny. Jeśli przegapimy odcinek o zwykłej porze, możemy obejrzeć
jego powtórkę następnego dnia lub w weekend. Można powiedzieć, że to wszystko sprawia,
iż serial stał się istotnym elementem kultury masowej propagującej określone treści
i wartości.
W serialach bardzo często stosowany jest zabieg, który francuski socjolog Roland
Barthes nazwał w „Mitologiach” - „szczepionką”. Tak jak w naszej rzeczywistości główne
serialowe postacie borykają się z różnymi problemami i nieszczęściami, lecz z tą różnicą, że
pojawiają się one tylko po to, by unaocznić telewidzom, że ostatecznie rzeczywistość jest
dobra i nie należy jej krytykować.
Bohaterowie więc tylko czasem się kłócą, zdradzają i oszukują, a nawet używają
wobec siebie przemocy, ale fundamentem wszelkich konfliktów jest powszechna zgoda i
akceptacja istniejącego porządku. Co jest jeszcze niepokojącego w polskich serialach – być
może to, że przeciętny Polak oglądając wykreowaną fikcję, w jakiś sposób dąży do
przemycenia określonych wzorców i wartości?
Tak jak przedstawiono w analizie to właśnie spośród wielu polskich seriali, wiodącą
rolę pełnią dwa - „M jak miłość” oraz „Przepis na życie” – w pierwszym serialu wątek
rodziny jest szczególnie silnie eksponowany, natomiast drugi serial dotyczy bardzo
popularnego w dzisiejszych czasach wątku kulinarnego.
Ponadto seriale zostają tworzone na potrzeby odbiorców, w tym wypadku są to
zwykli ludzie. Odcinki emitowane są zazwyczaj wieczorem, kiedy spokojnie można usiąść
przed telewizorem i nic nie robiąc, oddać się spokojnemu oglądaniu kolejnego odcinka
swojego serialu.
Telewizja oferuje doświadczenia niesłychanej różnorodności, a wkroczenie telewizji
w życie codzienne człowieka zmienia je na wielu płaszczyznach. Ludzie uzależniają się także
od telewizji, w ich świecie dochodzi do przemiany polegającej na wzbogaceniu tradycyjnego
środowiska symbolami, obrazami i narracjami niedostępnymi wcześniej.
W świecie nasyconym mediami doświadczenie przeżyte, miesza się z nowym
rodzajem doświadczenia, tzw. doświadczeniem zapośredniczonym. Może ono mieć różny
status; być telewizyjnym melodramatem, który kultura oficjalna będzie piętnować jako nic nie

85
warty kicz, lub transmisją z lądowania na księżycu, która stanie się częścią pamięci zbiorowej
i historii powszechnej.
Zawsze jednak pozostaje doświadczeniem specyficznym, podważającym
konwencjonalne poczucie tego, co tu i teraz, doświadczeniem wydarzeń, które przenikają
z miejsc odległych i przez odbiór oraz przyswajanie produktów medialnych są umieszczane
w praktycznych kontekstach życia codziennego.
Z coraz większym wrastaniem mediów w nasze codzienne życie, rozbudzona
wyobraźnia milionów ich użytkowników staje się znaczącym zjawiskiem społecznym. Do
niedawna jeszcze niezależnie od siły zmiany społecznej mogło się zdarzyć, że życie społeczne
tkwiło zasadniczo w stanie ograniczonych liczbowo możliwych form życia.
Seriale, które tak licznie skolonizowały nasze domy, okazują się być naszą
codziennością, a telewizory technologią tożsamości. Serial telewizyjny jawi się, jako
uczestnictwo w nowym i nie do końca jeszcze rozpoznanym porządku kultury.

86
Bibliografia:
1. E. Babie, Badania społeczne w praktyce, przeł. J. Haman, PWN, Warszawa 2004.
2. R. Barthes, Mitologie, przeł. A. Dziadek, PIW, Warszawa 2008.
3. Z. Bauman, Etyka ponowoczesna, Przeł. J. Bauman, J. tokarska – Bakier, PWN, Warszawa
1996.
4. Z. Bokszański. Kultura i jej rola w życiu człowieka i społeczeństwa. Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1991.
5. M. Bogunia – Borowska. Fenomen telewizji. Interpretacje socjologiczne i kulturowe,
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.
6. M. Czerwiński. Przyczynki do antropologii współczesności, PIW, Warszawa 1999.
7. B. Dziadzia. Wpływ mediów. Konteksty społeczno – edukacyjne, Impuls, Kraków 2007.
8. M. Gałuszka. Między przyjemnością a rytuałem. Serial telewizyjny w kulturze popularnej,
Akademia Medyczna, Łódź 1996.
9. T. Goban – Klas. Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji
i Internetu, PWN, Warszawa – Kraków 1999.
10. W. Godzic. Telewizja, jako kultura, PIW, Warszawa 1999.
11. W. Godzic. Telewizja i jej gatunki. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2004.
12. M. Golka. Socjologia kultury. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2007.
13. L. A. Gruszczyński, Kwestionariusze w socjologii, Uniwersytet Śląski w Katowicach,
Katowice 2003.
14. W. Jakubowski, E. Zierkiewicz. Edukacyjne konteksty kultury popularnej. Oficyna
Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2002.
15. A. Kłoskowska. Kultura masowa. Krytyka i obrona. Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1980.
16. D. Kubicka, A. Kołodziejczyk, Psychologia mediów, Impuls, Kraków 2007.
17. J. Kubin i J. Komorowska. Czy telewizja wychowuje, NK, Warszawa 1969.
18. A. Kumor. Telewizja – teoria, percepcje, wychowanie, Państwowe Wydawnictwo
Naukowe, Warszawa 1976.
19. M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, „Impuls”, Kraków
1999.
20. M. McLuhan, Wybór tekstów, przeł. E. Różalska, J. M. Stokłosa, PIW, Warszawa 2001,
21. E. Morin. Duch czasu, przeł. A. Frybesowa. Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”,

87
Kraków 1989.
22. Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996,
t. V.
23. S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 2010.
24. S. Nowak, Metoda badań socjologicznych, [w:] Metody i techniki badań socjologicznych,
[red.] L. Sołoma., Wyd. UM-W, Olsztyn 2002.
25. P. Nowicki, Co to jest telenowela, PIW, Warszawa 2006.
26. J. Ortega y Basset, Bunt mas, przeł. P. Niklewicz, Muza, Warszawa 1995.
27. T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, PIW, Warszawa 1995.

28. J. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Ossolineum, Wrocław 1967.

29. Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki. WSiP, Warszawa 1998.
30. L. Sołoma, Metody i techniki badań socjologicznych, Wyższa Szkoła Pedagogiczna,
Olsztyn 1999.
31.J. Sójka. Perspektywy refleksji kulturoznawczej, Wydawnictwo Fundacji Humaniora,
Poznań 2010.
32. J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, „Śląsk”, Katowice 1995.
33. J. Uszyński, Polskie seriale telewizyjne. Studium antenowe, Telewizja Polska S. A,
Warszawa 2005.
34.J. Wertenstein – Żuławski. Między rozpaczą a nadzieją. Rock, młodzież, społeczeństwo,
IK, Warszawa 1993.
35. Wartości życiowe. Komunikat z badań. Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa,
czerwiec 2010.

Artykuły:

1. M. Halawa, Ludzie listy piszą: emaile do „Klanu”, „ Kultura Popularna” 2002, Nr 1.

2. A. Helman, Za co kochamy i dlaczego nienawidzimy seriali, „Kino” 1991.
3. M. Kąkolewicz, Kompetencje szczegółowe w edukacji medialnej, [w:] Edukacja medialna
1998, nr 2.
4. K. Lubelska, Retusz w lustrze, „Polityka” Nr 12/2000.
5. K. Lubelska, Retusz w lustrze, „Polityka” Nr 12/2000.
6. M. Meller, Ciekawe jak w życiu, Rozmowa z Iloną Łepkowską, „Polityka” Nr 15/2003.
7. P. Nowicki. Kwiat naszego sekretu, czyli o telenoweli, „Kino” 2000, nr 7 – 8.

88
8. A. Ogonowska. Telewizja inwigilująca. „Kultura Popularna” 2004 Nr 4.
9. W. Propp, Morfologia bajki, „Pamiętnik Literacki” 1968.

10. W. Stryjkowski, Rola mediów w edukacji, „Edukacja medialna” 1996, nr 2.

11. Tygodnik Młodzieży Katolickiej „Droga” Nr 20(382) 18 V 2003.

Strony internetowe:

1.http://psychologia.wieszjak.pl/abc-psychologii/309923,Telewizor-czlonkiem-rodziny.html
(wejście na stronę w dn. 15.05.2013).
2. http://swiatlatinowoodubeztajemnic.npx.pl/readarticle.php?articl (wejście na stronę
w dn. 15.05.2013).
3.http://www.naukaipostep.pl/wiadomosci/czlowiek/dlaczego-seriale-sa-popularne/
Dlaczego
seriale są popularne.z.dn.27.03.2013.
4.http://life.trendz.pl/fenomen-seriali(wejście na stronę w dn. 15.05.2013).

5.http://urodaizdrowie.pl/ach-te-seriale-dlaczego-przyciagaja-tlumy-widzow.Dlaczego uwielbiamy
seriale? (wejście na stronę w dn. 15.05.2013).

89
Spis Tabel:
1. Programy
2. Udziały procentowe typów programów w tygodniowych emisjach stacji telewizyjnych.
3. Tygodniowe wydatki na reklamę w podziale na stacje.
4. Tygodniowe udziały stacji w oglądalności.
5. Zmienne i wskaźniki ich pomiaru.
6. Rozkład płci w badanej grupie.
7. Rozkład wieku w badanej grupie.
8. Charakterystyka respondentów ze względu na wykształcenie z podziałem na mężczyzn
i kobiety w ujęciu procentowym.
9. Czy ogląda Pan/i seriale telewizyjne?
10. Czy ma Pan/i swoich ulubionych bohaterów telewizyjnych?
11. Dlaczego ogląda Pan/i seriale?
12. Rodzaj seriali najczęściej oglądanych przez respondentów
13. Określenie samego siebie, jako odbiorcę seriali w opinii respondentów
14. Rezygnacja z własnej woli z czegoś ważnego na rzecz oglądania serialu w opinii
respondentów

Spis wykresów:
1. Płeć badanych osób.
2. Wiek badanych respondentów.
3. Wykształcenie badanych kobiet.
4. Wykształcenie badanych mężczyzn.
5. Stan cywilny kobiet.
6. Stan cywilny mężczyzn.
7. Sytuacja zawodowa ankietowanych kobiet.
8. Sytuacja zawodowa ankietowanych mężczyzn.
9. Pora, w której ogląda Pan/i seriale.
10. Sposób na oglądanie serialu w opinii ankietowanych.
11.Najczęściej oglądany serial w danej stacji telewizyjnej w opinii respondentów.
12. Preferowane seriale, w opinii ankietowanych.
13. Tytuły seriali oglądanych najczęściej w opinii respondentów.

90
14. Czy utożsamia się Pan/i z bohaterami oglądanych przez siebie seriali?
15.Charakterystyczne zwroty lub zachowania danego bohatera serialu w opinii respondentów.
16. Dyskusje na temat seriali w opinii respondentów.
17. Podporządkowanie sobie dnia, aby mieć możliwość obejrzenia ulubionego serialu
w opinii respondentów.
18. Oglądanie serialu wspólnie z dziećmi, partnerem w opinii respondentów.
19. Spożywanie posiłków a oglądanie seriali w opinii respondentów.
20. Oglądanie serialu podczas wizyty gości.
21. Oglądanie powtórek ulubionego serialu w opinii respondentów.
22. Sposób, w jaki najczęściej oglądane są powtórki ulubionych seriali.
23. Ulubiony serial oglądany do przodu w Internecie w opinii respondentów.
24. Wyszukiwanie informacji na temat ulubionego serialu w opinii respondentów.
25. Nabywanie gadżetów, materiałów, informacji na temat serialu lub bohatera w opinii
respondentów.
26. Uzależnienie od seriali w opinii respondentów.
27. Oglądanie serialu a powód do wstydu w opinii respondentów.
28. Zdanie na temat seriali telewizyjnych w opinii respondentów

Aneks
Kwestionariusz ankiety

91
Uniwersytet Śląski
Ośrodek Dydaktyczny w Rybniku

Szanowna Pani, Szanowny Panie!

Zwracam się z uprzejmą prośbą o wzięcie udziału w moim badaniu i wypełnienie ankiety pt.
„Fenomen seriali w kulturze popularnej”. Chciałabym poznać Państwa opinie na temat oglądania
seriali. Badanie to jest anonimowe, wypełnionej ankiety nie należy więc podpisywać nazwiskiem.
Odpowiadając na kolejne pytania, należy spośród podanych odpowiedzi wybrać tę, która
odpowiada Państwa osobistym poglądom (oznaczając znakiem X).
Dziękuję za rzetelne wypełnienie ankiety
Danuta Kimla
Studentka III roku Socjologii

1. Czy ogląda Pan/i seriale telewizyjne?  Inne (jakie?)……………………….

 Tak  Żadnej
 Nie (proszę dalej nie odpowiadać) 6. Jakby Pan/i określił/a siebie jako
odbiorcę seriali?(proszę zaznaczyć jedno
2. Ile godzin tygodniowo poświęca Pan/i stwierdzenie).
na oglądanie seriali?  Oglądam seriale bezmyślnie, jak
 ………………………………….. leci
 Oglądam seriale przypadkowo, które
3. O jakiej porze ogląda Pan/i seriale? akurat są nadawane
 Rano  Oglądam świadomie tylko te
 W południe (11.00- 13.00) seriale, które mnie interesują
 Po południu (13.00- 18.00)  Oglądam seriale sporadycznie
 Wieczorem (18.00- 22.00)
 W nocy (po 22.00) 7. Jakie seriale najbardziej Pan/i
 O różnych porach preferuje?
 Polskie
4. Proszę o zaznaczenie w jaki sposób  Zagraniczne
ogląda Pan/i seriale? (możliwa więcej niż
jedna odpowiedź). 8. Jaki rodzaj seriali lubi Pan/i oglądać?
 Telewizja (wybierz max.3 odpowiedzi).
 Internet  Obyczajowe
 DVD  Medyczne
 VOD (video na żądanie)  Komediowe
 Inne (jakie?)……………………….  Wojenne
 Kryminalne
5. Seriale jakiej stacji telewizyjnej  Fantastyczne
najczęściej Pan/i ogląda? (wybierz max.2)  Telenowele tzw. tasiemce
 TVP 1  Dokumentalne
 TVP 2  Inne (jakie?)……………………….
 Polsat
 TVN 9. Proszę wymienić tytuły seriali które
 TVP Seriale ogląda Pan/i najchętniej. (max. 4)
92
  …………………………………….  …………………………………….
 …………………………………….  …………………………………….
10. Dlaczego ogląda Pan/i seriale?  Rzadko
(możliwa więcej niż jedna odpowiedź)  Nie, nigdy
 Dużo wolnego czasu 15. Czy w Pana/i otoczeniu zdarzają się
 Aby uwolnić się od monotonii dyskusje na temat seriali?
 Aby zapomnieć o kłopotach  Cały czas
 Bo się uzależniłem/am  Często
 Lubię podglądać jak żyją inni  Czasami
ludzie  Rzadko
 Szukam rozwiązań swoich prob-  Nie, nigdy
lemów
 Dla towarzystwa 16. Czy podporządkowuje sobie Pan/i
 Popularność danego serialu dzień tak, aby mieć możliwość
 Znana obsada aktorska obejrzenia wybranego przez siebie
 Godziny emisji serialu?
 Tematyka  Tak
 Wpływ (zachęta) znajomych,  Nie
rodziny
 Dla przyjemności, relaksu 17. Czy oglądając seriale rezygnuje
 Inne……………………………….. Pan/i z: (możliwa więcej niż jedna
odpowiedź)
11. Czy ma Pan/i swoich ulubionych  Obowiązków
bohaterów serialowych?  Nauki
 Tak  Zajęć uczelnianych
 Nie (proszę przejść do pytania nr  Spotkań ze znajomymi
13)  Spędzania czasu z rodziną
 Wyjść na imprezę
12. Jaka jest Pana/i ulubiona postać  Z niczego nie rezygnuję
serialowa i dlaczego? (można wymienić  Inne………………………………..
max. 2)
…………………………………................. 18. Proszę odpowiedzieć na poniższe
…………………………………................. pytania zakreślając wybraną odpowiedź
………………………………….................
Czy ogląda Pan/i Tak Nie
13. Czy utożsamia się Pan/i z seriale wspólnie z
bohaterami oglądanych przez siebie dziećmi, partnerem?  
seriali?
 Tak Czy w Pana/i domu Tak Nie
 Nie spożywa się posiłki w
 Nie wiem trakcie nadawanego  
serialu?
14. Czy w codziennym życiu posługuje
się Pan/i charakterystycznymi zwrotami
Czy zdarza się Panu/i Tak Nie
lub zachowuje się w sposób ukazany w
danym serialu? oglądać seriale
podczas wizyty gości?  
 Często
 Czasami
93
19. Czy ogląda Pan/i powtórki  Tak
ulubionego serialu?  Nie (proszę przejść do pyt. nr 21)
20. W jaki sposób najczęściej ogląda
Pan/i powtórki serialu? 26. Jakie jest Pana/i zdanie na temat
 Telewizja polska seriali telewizyjnych?
 Zagraniczne kanały telewizyjne  Są potrzebne, wartościowe
 Przez Internet (VOD, IPLA, itp.)  Są dobrym źródłem rozrywki
 Nagrywam na DVD  Są „złodziejami czasu”
 Ściągam z różnych serwisów  Za bardzo uzależniają
(torrent, fora internetowe, itp.)  Inne (jakie?)……………………
 Inne……………………………….. …………………………………
 Nie mam zdania
21. Czy korzystał/a Pan/i z możliwości
obejrzenia kolejnego odcinka serialu do 27. Płeć
przodu np. w Internecie?  Kobieta
 Tak  Mężczyzna
 Nie
28. Wiek
22. Gdzie wyszukuje Pan/i informacje  18- 30 lat
na temat seriali? (możliwa więcej niż  31- 40 lat
jedna odpowiedź)  41- 50 lat
 W telewizji  51- 60 lat
 W Internecie  61 lat i więcej
 W czasopismach
 Inne (jakie?)………………………. 29. Wykształcenie
 Nigdzie nie szukam  Podstawowe
 Gimnazjalne
23. Czy zaopatruje się Pan/i w  Zasadnicze zawodowe
materiały, informacje lub/i gadżety  Średnie
związane z danym serialem/i lub jego  Wyższe
bohaterem/i? (np. czasopisma, koszulki)
 Tak 30. Stan cywilny
 Nie  Kawaler/ panna
 Żonaty/ mężatka
24. Czy uważa Pan/i, że można uzależnić  Wdowiec/wdowa
się od seriali?
 Rozwiedziony/rozwiedziona
 Tak
 Żyjący w konkubinacie
 Nie
 Żyjący w separacji
 Nie wiem
31. Czym się Pan/i zajmuje?
25. Czy uważa Pan/i, że oglądanie seriali
 Uczę się, studiuję
jest powodem do wstydu?
 Studiuję i pracuję
 Tak
 Pracuję
 Nie
 Jestem bezrobotny/a
 Nie wiem
 Jestem na emeryturze/rencie
Dziękując za okazaną pomoc, proszę o sprawdzenie, czy na wszystkie pytania są udzielone
odpowiedzi.
94
95
96