Chuyén trang én Vin - Thuéng Thite Sich 32 [Khéa hoc Van Chuyén su] Tai lieu haat hanh noi bo TTS - PHAN TICH HINH TUONG SONG DA “Dep ngan doi bién troi séng bat ngat Ca. dém xanh, anh vii nhay theo mia Khi miua li thae reo gam dit doi ‘Thu chém lanh séng nuéc lang lo tréi”. foe ren eM aan UMA mec Toi thugc lit, thuéc dong”. ("Véi séng B&", VG Quan Phuong)Chuyén trang én Vin - Thuéng Thite Sach “2 [Khéa hoc Van Chuyén su] Tai lieu haat hank noi bo 1, Nét tinh c4ch [HUNG BAO] cia Song Da C6 mét nha van ndm mui tudi déi nhung ludn thich ngao du, viét vé mét dng dd gia noi Da giang bay mudi tudi thich chinh phuc ving s6ng nuéc. Cé mét nha van danh nita phan di di tim cai dep trong thang ngay qua vang vang bong, va danh nhing nam thang sau nay dé mai mé dam say voi cai dep cia hién thuc cudc s6ng da déi thay. 6 chinh la Nguyén Tuan, ngudi nghé si da gan tudi nam mudi cia minh véi tity bit “Ngudi l4i dé S6ng Pa” duge dng sing tac nm 1960. Nhimg gia tri va vé dep trong nhiing trang tay bit di diy “chit vang mudi” Tay Bac true hét duge thé hién rd nét qua hinh tugng hung bao cla Song Da. Doc “Ngudi ldi do Séng Da’, “t6i thude ngdm thudc da”, “tdi thudc li, thude dong”, vay ma “van la” khi nhin ngdm con s6ng than thuong trong tri nhé. Dé ciing la chat xtic tée thi thite toi “di vdi Séng Da”, di tim va i ma nhiing cung bac ciia “sing thde xo x0 tan trong tri nhé” qua hinh tugng con Song Ba ma thién ty bat da khac hoa rat déi tai tinh. Viet Nam in sau trong ki tre mi ngudi voi dong song Citu Long, dong song Hong rong lon véi “tiéng hat bén nghin nam” trong tho Ché Lan Vién, cho dén dong s6ng Huong tinh ty tram mac cilia ving dat cé d6 ma Hoang Phi Ngoc Tung va ‘Thu Bén ttmg tha thi 4i dén song Ma ma doan quan Tay Tién gin bo déi minh, Quang Ding nhé va dua vao cdi bat tit trong tho. Tig con song ay tuéng v6 tri nhung lai niu dai lich sit va hoi thé cia mot théi dai, cho dén Nguyén Tuan, 6ng da khdc mét dau trién vao van din véi thé loai tiy but, va hién lén nhing trang viét bat hai ay li hinh tuong mét con séng manh mé, manh liét nhu mot chién binh tran gitt ving Tay Bac day kién cuéng, nhung ciing day khoai tra khi thé lam diéu dé thay Nguyén Tuan, va cing chang cé hinh tuong con séng nao ma khién ngudi ra duge doi dau voi con ngudi ding manh. C6 1é, chang cé ai vita hai hing, va thich thi khi thuéng thifc né nhu Séng Da. Gan bé véi Tay BacChuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu lau hanh noi bd va S6ng Da suét hai nam, tit nam 1958 - 1960 trong chuyén di thuc té tim hiéu ving dat va con ngudi lao dong trong xa hdi méi, diéu khién Nguyén Tuan tam dc nhat khdng cén li nhing vé dep mét thdi vang bong, khng phai la nhiing gid tri da Idi sdu vao qua ving, ma chinh 1a vé dep tuoi mdi cia lao dng, stie song cita cude Séng Da nuée ngay déi méi. Nam 1960, van dan Viét Nam ta danh dau méc quan trong voi sy ra déi cia tay but Séng Da, khién ban van va déc gid co cach nhin hoan toan thién 4i véi bac thay ng6n tir Nguyén Tuan, bdi trong gidy phut dy, ngudi ta bat gap mét cét cach dep sang ngéi tir mdt nha van da théi bat can, bat ddc chi v6i cudc séng, Do cling 14 nhig nét dep sau khi Cach mang thang Tam thanh céng, dat nude ta bude vao théi ki déi méi, nhu anh sang méi a soi chiéu vao méi nha van, cling c6 mét niém tin vao tuong lai rang ngdi cita dan téc. ‘Tuy but “Ngudi lai do s6ng Pa” ndi bat lén voi hai hinh tugng chinh: hinh tuong Séng Da va hinh tugng dng lai dd. Trong dé, doc thién thy but nay, vé dir ddi hiém tré va téo ton ciia con Séng Da da lam khéng it ngudi phai khiép dam ma hinh dung rang: “Di téi séng Pa 1a nguy hiém tring tring’. Nhung an sau nhiing hung bao @6 van cé sy hién hao, trit tinh nén tho. Hai tinh cach doi lap nhu mot “c6 nhan” khé chiéu, va lai lich ciia loai thity quai dy cing khong kém phan dac biét: "Sng Da khai sinh 6 huyén Canh Déng tinh Van Nam, lay tén la Ly Tién (theo Du dia chi ciia Nguyén Trai thi tén Trung Quéc cita séng Da lai la Bit Bién Giang) ma di qua mét ving ntti dc, rdi dén gén nita dudng thi xin nhap qudc tich Viet Nam, truéng thénh mai én va dén nga ba Trung Ha thi chan hoa véo sing Hong. Tic bién gidi Trung Viét tdi nga ba Trung Ha la 500 cay 86 lugn réng ran, va tinh todn thén Séng Da thi chiéu dai la 883 nghin thude mét chdy qua hai nuée Viet Nam Trung Quée xém giéng" - (Trich tiy bait Ngudi Lai Do Séng Da). Song Pa di hign lén nhu thé, nhu mét dira con mang hai dong mau, ma lai thich gin bé vé mOt phia nén “nhap quéc tich” vé Viet Nam. Dui ngoi but cia “nha ngon ngit hoc Nguyén Tuan”, Séng Da khong phai lA thién nhién vé tri v6 giéc, ma la mot sinh thé séng duoc, cé tinh cach va cam xtc nhu mét con ngudi. Bai vi thé, “SéngChuyén trang 6n Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu lau hanh noi bd Da’ ciing duge viét hoa ca hai chit cai dau tién nhurmét danh tir tén riéng. Chinh loi dé tir cita tac phdm da thé hién su déc dao va khac biét ciia Séng Da ay: "Ching thity giai Déng tdu, Da giang doc Bac lu" - Moi dong sing déu chay vé hudng dong, chi cé Séng Pa chay theo huéng bic. Va nha van di mugn cau cia nha tho cach mang Ba Lan Wladyslaw Broniewski: “Dep véy thay tiéng hat trén. dong séng”, dua Nguyén Tuan dén véi loi khang dinh: nha van cd “mot trong nhiing Ii dé tic hay nhat cia Lang win chuong Viet Nam” (Tran Quynh Trang). Hai 1oi dé tir dac biét dy di dua ngudi doc vila to mé xen ln nhimng hé nghi vé mot con séng duge gidi thiéu qua déi khac biét - khién déc gia muén di tiép dé tim ngay Idi giai dap that thuyét phuc. Hinh tugng Séng Ba hung bao trudc hét duge thé hién 6 CANH DA BO SONG - 6 1a “nhitng vach thanh xich lai gin nhau, lam cho long séng hep lai nhu cai yét hau that gitia hai wach dé dung ding hiém tra”. O day, tinh chat cua cinh da b6 s6ng duge miéu ta rat rd, rang n6 rat hep, nd hep “nhu mét cai yét hau", cao chot vot bai “mat sng ding ché ay lac dig ngo mdi cé mat trdi”, tham chi cé nhiing quang con nai con hé da cé lan vot tirbé nay sang bé kia. Su lién tuéng, so sanh va miéu t4 d6c dao v6 song cia nha van lam cho ngudi doc nhu nghet thé béi hinh anh ép sat ciia cinh da 6 khoing nay. Va d6 hiém tré cia né con duge thé hién 6 viéc, ngay chinh mat trdi- quyén luc dén thé nao vin chi cé thé chiéu vao mat khoanh khac Ia lite ding ngo. Nhing lién tudng ky tht vé dic diém cita da va long séng cang duge déy lén cao hon nia khi éng miéu ta cdnh thuyén di qua nhiing khoi d4 dung hai bén song, d6 nhu khoanh khdc khi anh dién phut tat trén mét nha cao tang khi ngudi di trong ng hep. Né dién ta cuc 6 sy bat ngé nhanh. chong ap dén cia anh sang bién mat dét ngét, cai lanh hién ra khi thuyén 4d sang day. C&ch so sanh 6 doan nay cua Nguy€n Tuan nhu mot ngudi thg xay lau nam giau kinh nghiém, béi éng vi b6 song véi thanh - cng trinh kién tric cé xua, trudng tén kién c6 suét thap ki. Hinh anh vach thanh Ay cho ta cam gidc vé su uyChuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu leu hanh noi bd nghi, tham nghiém phia sau bite tudng thanh, goi lén nhing lién tuéng ring ching ta dang di dén tudng thanh cita Séng Da, va khi qua quang nay, ta sé buée vao mét thé gidi day bi hiém va tré ngai ging day phia truée ciia con Séng Da. ‘Tinh cach hung bao thit hai duge thé hién 6 MAT GHENH HAT LOONG - noi gid va nuéc x6 day nhau tao nén nhimng con xoay hai hing. Mat ghénh nay dai hing cAy 86, gié va nuée phéi hgp vai nhau, rdi gid vai da, gid vi song nhurbé li kéo phe phai dé tao nén nhiig con xoay chét ngudi. Diép tir x6 cho thay sy hung han duge dy lén cao nhat: "Nuée x6 da, dé x6 sng, song x6 gid cudn cuon ludng gid gin ghé sudt ném suét théng nhu lite néo cing ddi ng xuft.." Nudc khong con chay réc rach, gi khéng cén théi hién héa, song cing khong v6 vé yén a, ma tat cA da thay déi vé tinh chat, tré thanh tay sai ciia thity quai Séng DA, site tan pha ngiy dém khéng nghi. Déng tir "x6", phép diép va nhan hoa duoc van dung triét dé. Am thanh cta gid nhu sy buc béi, ghtin ghé doi ng ciia ké giang hé hung ton. Su phdi két thanh dic nhau ggi lén cam giac vé m6t hinh anh, am thanh v6 cing dir di cia thién nhién id canh véi nhimg thanh trdc lién héi, tir song, da, nude, Tay Bac. Sy réo rat ay nhu danh vao tai, budc nguéi ta phai nghe, phai xoay minh trong tran dia ca loai thay quai hung ton nay. Nhung dang so hon nia lai chinh 1 quang Ta Muéng Vat phia dudi Son La. Noi “trén séng bing cé nhitng cai hiit nude, cé nhiing hiit nuée gidng nhu cai giéng bé-tdng tha xuéng séng dé chudn bi lam méng cau. Nude 6 day thd va kéu nhu cita cng cai bi sac”. Nha van da dem dén mét loat hinh anh, 4m thanh gai ron, doc dao qua bién phap so sanh thuéng thay trong tay bit nay. Nhung 6 mdi dia diém, bién phap so sanh ay lai bat lén mét nét riéng khdc nhau Lam ngudi doc khong khéi than phuc. Hit nuéc trén Séng Da nhu nhiing cai giéng bé tong véi miéng giéng rong, day giéng sau va thnh giéng vo cing vimg chac, do né duoc cau tao tu xi mang trOn gach, s6i, cat da ma thanh. Hut nuéc trén Song Pa clung cimg cap nhu thé, dau chat liéu ciia n6 1 nuée, nhung nude 6 day Iai c6 thé cudn xody tan tanh chit khong hé mém yéu yén a. Am thanh cta “cai giéng nuéc” day cangChuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu lu hanh noi bd ghé ron hon, khi né phat ra tiéng ang muc nhur bi nghet lai, bi chin dimg 6 cuéng hong ma sac sua, day diéng. Va khéng chi nhu thé, trén quang s6ng luc bay gid, nude gim réo lén, tung bot trang x6a nhu bi rét dau sdi vao Itic dang néng bing bimg. Tat ca hinh anh, 4m thanh d6 da ket hgp lai lam thanh mot “ngoai hinh” that dang sg cho cai hitt nude Séng Da. Stte manh céia nhimg cai hit nude hién lén qua sy tai hién mot chiéc bé gé khi v6 tinh lot vao hiit nude Séng Da, sau mudi phit da tan xac 6 khuynh séng duéi. Nha van Nguyén Tuan nhu m6t nha quay phim tai tinh trong bd phim dién anh duge dau tu céng phu. Ong quan sat dén timg chi tiét va moi hiém nguy cia nhiing hit nuéc duge 6ng tai hién tai tinh qua hinh anh chiéc bé gd: d6 la mot chiée bé vé cling lén véi edu tao chéc chin, chuyén ché gé nang va duge ngim nude rat lau nén ving chac vo cing; nhung bé cé ving thi van khéng qua néi nhiing xoay nuéc nhu v6 lay déi tugng vo tinh di qua no. Tht tuéng tugng ma xem: mét chiéc bé gé 16n lot vao tam cia cai hut nuéc nhu lot vao miéng ciia con quai vat va chang bao lau chiéc bé dy v6 tan tanh nhu bi “an tuoi nuét séng”, thi liéu con ngudi cd séng sét khi v6 tinh roi vao hit nuéc ay? Chac chic la khéng. Thé nén ta cang c4m nhan duge su nguy hiém cia né va sy can dam céa nha van khi san sang ngéi trén thuyén dé quan sat ti mi timg chit mét vé Séng Da. Nhic dén Nguyén Tuan, ngudi ta thuéng nhé ngay dén chit ‘ngéng” di kem, trong “Vang bong mét théi” hay nhimg thién tay buit sau Cach mang, nha van van ludn gli duoc mot chit gi rat “ngong”, rat ddc dio v6 song ciia riéng minh. D6 1a khi dig truéc site manh hiy diét cia cai hut nuéc, 6ng lién tuéng ngay dén viéc dat vao long né mot chiée may quay phim tir mét anh quay phim liéu linh va “thudée phim’ vé bén trong cai hit nude di duge giai mA: BG cao tir day dén mat sOng ciia cai hit nude cao dén vai sai; tir duéi day nhin lén thay mét mau xanh ve cila nuéc sng, cam tudng nhu d6 1a mot khéi thity tinh duge tao boi nuée, khién chang dam lai gin. Chi khi “nha tiy bat” chiu ngudi ta vita thich thi via soChuyén trang 6n Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu leu hanh noi bd liéu minh trai nghiém nhimg noi minh di qua dén tan cing nhu thé, 6ng mdi cho ra di nhing trang van ky cong, riéng biét dén vay. Va hinh tugng mot con Song Da hung ton, dit d6i di duge dac ta dam dac nhat 6 THAC BA SONG BA - miy chuc con thac dé tao thanh céc thach thiyy tran v cing hiém tré véi biét bao cita tit. 6 day, thie da Séng Da duge cam nh4n truc tiép qua hinh Anh va gidn tiép qua 4m thanh. Khi 6 xa, tiéng thae gao lén rung ron, day hoang da: "Con xa lam mdi den cai thac dudi nhung da thay tiéng nuéc réo gan mai lén, réo to mai len. Tiéng nudc théc nghe nhu la odn trach gi, réi lai nhw la van sin, r6i lai nhu la khiéu khich, giong géin ma ché nhao. Thé ri nd réng lén nhac tiéng mot ngan con tréu mong dang ling lon gitta rimg vau, rimg tre mica né lita, dang pha tudng ring lita, ring lita cing gdm thét voi dan tra@u da chay bing big". Bon tinh tit “van xin”, “khiéu khich”, “gin”, “ché nhao” thé hid v6i di moi tro nhu mét con quai vat hung hang, hiém ac dang ché d6én con ré tinh cach va thai d6 vénh mat cia thac da Séng Da, thuyén. Nhimg tinh tt d6 tang dan sire manh theo ting cap dé, ti van xin dén gan réi ché nhao, ngay mt hung han, Pay 1 stie manh caia nha van trong viee sé dung ngén tir, tao nén cém gidc con thuyén dang di chuyén ngay mét gin hon dén cai thac va con thuyén cang gan, ngudi doc lai cang to mo nhu xem mét doan phim nay lita. Khi dén gan, nhing am thanh d6 khong con 1a cdc cap do cham rai, ma no bién thanh mét truéng doan 4m thanh lién hdi khiing khiép, mét té hop 4m thanh lam. ngudi ta bang hoang. Dé la tiéng réng cia hing nghin con trau méng nhu dang dimg gitta ring lita va hoang sq thét loai trong hoi néng. Hinh anh hang nghin con trau cing “réng” tao nén mét luéng 4m thanh nhu phéng thang vao mang nhi khong cau né, xé toang ca kh6ng gian. KhOng chi dmg lai 6 tiéng rong, ma con 1a tiéng né cla ca dam rimg vau rimg tre nifa bi chay, tiéng né lam ngudi ta nghe thay nhu ca ruét tre réng dang tung tée ra dit déi cling tiéng xéo xéo ciaChuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu lau hanh noi bo da trau chay day kinh hai. Cudi cing, dan trau m6ng nghin con ay chay tan loan, gim dap lén nhau nhu mu6n pha tung ca khu rimg dé thoat lia nhw rung chuyén ci khéng gian. Nhiing hinh Anh lién tuéng so sanh vd cing doc dao aly ca Nguyén Tuan chi nhim dién t& mot sy that cia cai théc Song DA nay: am thanh cia thac va su dit di hung tan ciia né dang sg hon cd thanh d4 hay eai hit nude 6 trén, Thac da S6ng Ba co thé cudn tun ca mét ddi ngudi néu khong dit ban linh dé di qua n6. Bang nghé thuat miéu ta d6c d4o cia minh, Nguyén Tuan di bGc 16 duge sy ky vi véi chiéu thitc: lay lia t& nuéc, ldy ring ta sOng, léy hinh anh trau mong kéu rong mo ta tiéng thac da 4m dm. D6 1a tai hoa ma khong phai nha van nao ciing c6 duge. én khi cdm nhan thac da truc tiép qua hinh anh bing cai nhin khai quat, ta méi cam nhan duge ré rang d6 cao cita thdc va tinh chat cia long séng Da: “Séng bot a trang x6a ca chan tréi da’. Thac 6 day rat cao véi long song toan da, lam cho nhiing dot song, bot nuéc trang xa, dé la mét hinh anh rat hing vi cia thién nhién Tay Bac. Nhiing “chan tréi da” 1a mét hinh anh dac biét trong doan nay. Béi da 6 S6ng Da cao vat, cao nhu cham dén chan tréi, ca mét khoang tréi chi toan da va 44, Con ngudi nhu duge bao phi va nim ton trong thac da Song Da. Den day, ta nh6 dén cam giac vuot qua dugc canh da bé séng dung vach thanh dé di vao thé giéi ciia S6ng Da, thi hién tai, mét thé giéi ky vi ciia thac da dang that su bao trim lay ta. Dé 1a khic ac hiém nhat, la thir thach, 1a chién trudng cam go. nhét ma ngudi lai dd Séng a phai chién ddu manh mé nhat dé gidnh dy su séng cho minh, Khi nhin vao can canh, timg hén dé hién lén gia dan va lio luyén. Da 6 day nhu mai phyc ngan nam, nhu nhimg tén linh gia day dan kinh nghiém, nhimng binh tuéng da séng va chién dau qua hang nghin nam lich sit, ching an nap, mai phuc va chuyén danh don hiém la chém day dé vé ldy con thuyén noi khac song ngoat, khi thi né lai t6 ra so hé dé du con thuyén vao réi bat ngé quay lai danh quat vu héi. Ching luén bat ngé ap dén gianh thé chi déng, day ngudi Idi dé vao tinh théChuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu leu hanh noi bd bi ddng, nhu thé biét nhao lén voi vé mat hiéu chién va khiéu khich v6 cing. Khi a gidp 1d ca thi no dam thang vao héng 6ng lai dd, chung ding séng nude cita minh bao phi, bé gay cn chéo, rdi dé trai thiie g6i vao bung, gid di ddn 4m, don tia, réi tim dy that lung doi lat ngira bung Ong lai do trén tran nude. Né via danh vita reo hd la het vang dong ca mot ving s6ng nubc hoang vu dy, va Ong lai dd phai kién cudng lim méi duong dau qua quang nay. Soi chiéu vao timg mat da, ting nao, hén nao “tréng cing ngd nghich" va nhu nhimg vi tuéng *c6 vi trong oai phong lim lid "eo vi thi nhu dang hat ham bat cai thuyén phai xung tén xung tuéi truéc khi giao chien”. “Co vi "lai lai mot chutt va thach thite cdi thuyén. cé gidi thi tién gan vao". 6 doan miéu ta thac da nay, nha van nhu duge dip nem ra tat ca tri thtc vé dién anh, v6 thuat, quan su... tat ca déu hdi tu dé ton lén su xo tra, nham hiém va déc ac ciia con thac Séng Pa. Voi ba tring vi thach tran ac hiém thudc hang bac nhat Song a, tran dé bat quai due bay ra va cudc chién gitta ngudi lai do va thién nhién Song Da chi vita méi bat dau. S6ng Ba lic bay gid nhu vi téng tu lénh chi huy trimg trig va de d6c. Bai né di cai dat bao boong ke chim, phdo dai da néi sin sang tng chién 4é dim chét nguoi di qua day - nhdng con thuyén du kich sn sang xOng pha tran mac, d6i dau v6i khu can cif quan sy s6 1 ciia thién nhién Tay Bac: con Song Ba hung ton, hung hang. "Dudng lén Muéng Lé bao xa - Trim bay cai thae, trim ba cai ghénh". Tay Bac ett 1am ngudi ta vuong van voi biét bao canh dep cia song ni hing vi, nhung cing 1am ngudi ta kinh sg bai vé hung bao ciia con Séng Da noi day, ma it nhiéu, né 4 chién thing va ldy di cudc dai cia biét bao “adi thi” déi dau voi nd. Nhung khong vi thé ma ngudi ta ria bd Séng Da, né van 14 mét mat khéng thé thiéu ciia thién nhién Tay Bac, tiéu biéu cho chan ly: ai khéng “khinh suat” thi sé chién thing duc n6, tré thanh ngudi ban ngay ngay cing danh v6i nd “van co” sinh tit.Chuyén trang én Vin - Thuéng Thice Sach “2 [Kha hoe Van Chuyén sau] Tai lieu haat hank noi bo “T6i biét site manh cia ngén tik... ngén tit la tuéng cia dao quén site manh con nguéi” (Mayakovsky). Néu nhur héi hoa ding mau sdc, duéng nét; 2m nhac dién ta bang 4m thanh, tiét tau; diéu khdc ding chat liéu tao nén hinh khéi... thi van hoc phai dién ta bang ng6n wt. Mdi tac phdm van hoc phai duyc gan lién voi mot thir ngén ngit mang dac trung riéng trong phong cach sang tac cia ngudi nghé si. Chinh nha van Nguyén Tuan da rat xem trong viée sir dung ng6n tir khi ngdi trude trang gidy trang. Ong timg viét: “Chitng ta van dim dudi vdi nghé Iam van, ngdy cang chuét thém vain tu, ngay cang lam 6ng tot déo bén hon lén nita cai tiéng noi Viet c6 truyén cia minh”. V6i ngoi but ldo luyén tai hoa, v6i vén tri thie phong pha vé cac linh vue nhu dién anh, v6 thuat, quan su, thé duc thé thao,... va 16i ding chit déc dao v6 song khé ai bi kip cia minh, 6ng da vé nén bic tranh Séng pa véi nét dit din tha vi, bi nhimg tha phap so sanh, lién tuéng, nhimg d6ng tir manh duge ding triét dé da tén vinh lén vé dep dac biét cha thién nhién noi day. Du6i ngdi bat cia Nguyén Tuan, nhing con chit duéng nhu hién hinh va un lugn trén trang gidy, nhu nha phé binh Va Ngoc Phan tung nhan dinh: "Chi ngudi ua suy xét doc Nguyén Tuan méi thay tha vi, vi vin Nguyén Tuan khong phai thir van dé ngudi néng néi thudng thitc’. Qua thuc, v6i tam long tran trong Nguyén Tuan va cam nhan ciia riéng minh, ti tin ring dén nay, chua c6 nha van nao cé thé néi vé Song Da doc dao hon Nguyén Tuan, di hét kiép véi cdi nghé mang hoa thom cho déi nay, Nguyén Tuan lun luén tam niém rang: ‘Ching ta van dém dudi véi nghé Iam van, ngay cing chuét thém van ty, ngay cang lam ong tét déo bén hon lén nifa cdi tiéng néi Viet c6 truyén ca minh". Béi thé, ngén ngi, nghé thuat, hinh tugng Song Ba vilé d6 ma vang vong mai mudn ddi. 2. Nét tinh cach [TRU TINH] ciia Da giang LA ngudi tu do, phong ting, Nguy€n Tuan quan niém “Adi 1a 6t trudng du hy”, sOng la choi ma viét ciing la choi. Di da tré thanh m6t li tudng, m6t triét li song cia 6ng ngay tirthdi trai trang truéc Cach mang, Trong Vang bong mét thdi, théiChuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu lau hanh noi bd vang son ma Nguyén Tuan nhan thay cé khi la nhimg sinh hoat binh thudng gan gii xung quanh con ngudi, do hé himg ma ngudi ta da v6 tinh bé quén. Do la nhitng tha choi tao nha, nhimg nét dep cé truyén ciia dan téc Viét Nam nhu: udng dep (Nhiing chiéc am dat, Chén tra trong suong sém); nhdm dep (Huong cudi); choi dep (Tha th, Danh tho, Mét cinh thu mudn); hoa tay dep (‘Trén dinh non tan); tai nghé dep (Chém treo nganh, Ném but chi) va nhan cach dep (Chit ngudi tir ti)... nhimg cai dep mA con ngudi di v6 tinh quén di va cé 1é 1a dai sau sé khéng biét dén nifa. Ci dep Iuén tén tai muén ddi trong tm tudng ching ta, va cai dep ca Vang bong mét thdi nhu Va Ngoc Phan da timg néi: “cai tiéng vang ciia thdi da qua, cai béng cia théi da qua, ma ngiy nay tuéng nhut ving vag”. Sudt doc dung chan trdi goc bé, dit la ngudi la cnh, nha van van c6 thé chuyén bién thinh “quen nguoi quen canh”, Ay la nho tai quan sat, ti mi trong ting khau nhin ngém, cam nhén, ghi chép cia 6ng. Nha van nguyén duge lin mai vd minh trén con duéng v6 dinh; “Téi séng v6i ngoai dudng, véi nhimg con ngudi di trén duéng, véi cdi Juan li cla nguéi khach b6 hanh” (Chiéc va li méi), Tam hén cé don, bat lye va quan quanh cia Ong trude Céch mang dugc bOc 10 r6 trong “Thiéu qué huong”, khi nhan vat Bach chi lu6n them muén duge déi ché, dugc rong rudi trén nhiing con dudéng dai hun hut, khong 06 ché bat déu ma cing chang c6 diém két thiic. Ho tha 1é cai déu réng tuéch, cai than tan tg trén duéng déi, cai phdn uat ngan nam khéng got rifa, chi biét ly xé dich lam ctu canh. Luét dai trén hanh trinh cia Nguyén Tuan nhu thé dé mdi ngudi nhan ra ring, nha van da ‘Iét xac” thé nao trong tay bat S6ng Da sng tac nm 1960, khi tir hinh anh mét "Tay Bde day eiia chim cita néi, vi nhig phong cénh bao la mot niém lang man x@ hoi chii nghia" voi "Véi tat cd cai nhon nhip tuoi tré cita tat ca con ngudi lam rudng xa hdi chit nghia, lam dudng xa hoi chia nghia” da hién ra dai hun hit trén trang van sau Cach mang. Va tiéu biéu trong d6 khéng thé khong ké dén tay but Nguc dé Séng Da, véi vé dep trit tinh cia S6ng Da nhu mét tinhChuyén trang 6n Vin - Thudng Thite Sach [Khéa hoc Van Chuyén su] Tai lieu laa hank noi bo nhan, mét c6 nhdn da gn chat cudc déi trong cudc “hon nhan” dai dai kiép kiép v6i con ngudi Tay Bac. Hinh tugng con Séng Ba tré tinh hién lén véi ba géc nhin: dau tién 1a géc nhin tir tau bay, tiép dén 1a géc nhin cia nguéi di rimg lau ngay gap lai Song Da va cia ngudi tréi thuyén trén song phia ha lu; va cudi cling lA goc nhin cua mot 6 nhan, tinh nhan. Nha vin di miéu ta con séng nhu mot céng trinh nghé thuat, mét tac phém hdi hoa ma tao hoa ban tang t6 diém cho dat nude; 6ng kham pha dng song 6 phuong dién tham my nén nén thé hién phong cach tai hoa. Di 6 géc nhin ndo, nha van cing déu thé hién duge kién thtic phong phit cia minh trén nhiéu Tinh vuc: van héa, diéu khdc, dién anh, lich sit, hGi hoa, van hoe,... Mai cau van tuén ra déu gidng nhu mét dng toc dai tha thiét, mut ma va ém A dén d9 ngudi ta phai bat thét len vi tai nang van chuong ctia bac Nguyén. Dé quan sat duge mét céch khach quan nhét, Nguyén Tuan 4a chon tau bay lam diém nhin nhin xuéng dong Séng Da. Bay gitta khong trung, “bay tat ngang qua S6ng Ba” may lan, nha van thé hién sy ki tinh va ti mi cia minh trong ting cich quan sat ca Ong. Dong sOng PA khOng chi c6 nhang “dong thac him beo dang héng hdc té manh trén séng da" ma né con 1a bite tranh thay mac vuong van long ngudi. Ti trén tau bay nhin xuéng, “khéng ai trong tau bay nghi rang cdi day thimg ngodin ngoéo dudi chan minh kia lai chinh la cdi con séng hang nam va doi 6i kiép kiép lam minh lam mdy véi con ngudi Tay Bac”. Nha van vi con Séng Da nhv day thimg, boi tir trén cao nhin xudng, dong song voi nhimg thac 44 ditton ay chang con may may tung bot nuéc trang xa vao mat ngudi di qua nia, né chi con Ia sgi day nhd bé ngodin ngoéo, trong né hién héa dén la. Nhung dén chi tiét sau, ta méi thay bat ngé tot 46 vai van ho Nguyén, cdng thém “eam tinh” voi *ké tha sé mét ciia con ngudi” hon. Tig nét s6ng tai ra trén dai duong da 16 1 bong may kia dang 1a mét ngudi thiéu nit dju dng qua ddi: “Con song Da tudn dai nhu mot dng téc trit tinh, déu téc, chén téc dn hién trong may tréi Téy Bac bung nd hoa ban, hoa gao thing hai”. Dén day, ngudi ta méi théy dim minh lai im Ling nhinChuyén trang 6n Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai lieu haat hank noi bo ngém cau van Nguyén Tuan, yén a tha troi hén vi nhiing cau chit dy chat tho dat dao trong mét thién tity but, Nha vin qua thuc ld mét bac thay cita bién phap so sdnh, edu van néi lign ni dai ra mdi mé ma khéng buén vwuong mét chat déu phéy nao, chinh 1a cai nét vé c6 tinh cia bac Nguyén dé ta dua long minh theo su tuén dai ctia ang tée may dy. O day, hoa ban tring, hoa gao dé - lodi hoa von duge yéu chiéu cia ving Tay Bac cing tré thanh nhiing “nhanh xuan” cai len mai én thém nét kiéu t6e Séng a réi toc bay dai v6 tn trong khéi suong huyén a diém cia ngudi thiéu nit Da giang. D6 la mdt vé dep rat tho, mét vé dep nhu buéc ra tit ch6n than tién mo mong, xao d6ng ca dat trdi qua bao mia mua ndng. Cai nét trit tinh dam da ay khién nha van béc bach: “Toi da nhin say sua lin may mia xudn bay trén Séng Da”. Mét sy thira nhan thanh thuc, rang 6ng da say sua, va mila nay qua mia no, 6ng van nhin nhu thé - “da xuyén qua dim méy mia thu md nhin xudng dong nude Séng Da”. Dén day, mau sic bién do cia con s6ng hién xuyén qua man miy tréi mia thu, khién né bat lén mét vé dep riéng khong tron lin. Séc nuéc Séng Da thay adi ‘miia xudin dong xanh ngoc bich, chit nude séng Da khéng xanh mau xanh canh hén cia Sing Gam, Song 16”. Mau xanh nggc bich trong kinh, sang theo m trong va anh biéc lén cai sic xanh tuéng nhu v6 tan, dé la mau cia nii, cia da tréi trén quyén vao mau cia nuée - mét séc mau trong lanh, cang trong lanh. cang ggi cam nén tho. Thu dén, “nude Séng Da lit it chin dé nhu da mat mot ngudi bam di vi rugu bita’, cdi mau dé dy duge nha van so sanh nhu “cai mau dé gian dit 6 mot ngudi bat man buc boi gi mdi do thu vé”. Mau dO bam nhu lan vao chat phi sa quy gid, mau d mang dang hinh ciia ké say hay ngudi nhin ngim da say béi dong s6ng Tay Bac trif tinh? Hinh anh so sénh that la, nhung phai ddc va la mila van Nguyén Tuan, Ngudi ta mé dim van éng cing la vi thé, Nhung ta mé mén tay bit nay con vi kién thife sau réng cia éng khéng chi trén Tinh vue van chuong: “Chua hé bao gid tdi thay dong Song Pa den nh thuc dan Phap da ae ngita con séng ta ra. dé muc Tay vao ma goi bang mst cai tén Tay lao leu”. Tdi cing chua hé than phuc mét nha van nao nhu bac Nguyén, béi éng khéng chi ndi vé 13.Chuyén trang 6n Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai lieu haat hanh noi bo Séng Da 6 gdc 46 mét nha van, dng con 1a mot nha sti hoc da nhé rat r6 ring ngudi Phap timg goi song Da la song Den (Riviére Noire). © cau van nay, ta thay rd mét tm long yéu nuéc néng nan, nha vin nhu lén tiéng thay cho dong song lich st Tay Bac, nhu mét nét thanh minh. Ty bao doi, Séng Da van xanh dep nhu thé mau may trdi lin trong nuéc, cé da den bao gid... “Con Séng Da goi cm” - mt cdu van nhw 1éi khing dinh chéc nich. Qua goc nhin cia ngudi di rimg lau ngay gap lai Séng Da, cia ngudi tréi thuyén trén sng phia ha Iuu va géc nhin cifa mét cé nhan, Séng a hién én v6i hinh anh cia qua kh, hién tai va tuong lai voi diém nhin cn canh. Trong tim mat ngudi thuéng ngoan, dong séng hién Ién voi vé dep hoang so, “Aéi voi mdi ngudi, Sng Da goi mot cach”. VA déi véi nha van, da cé lan 6ng nhin Séng PA nhu mdt cd nhan, nhu mét ngudi ban cii lau ngay gap lai. Nha van ké rang: chuyén dy, 6ng di rimg nui cing hoi lau, va khi vé, nhin thay S6ng Da loang loang nhu tré con nghich chiéu guong vao mat minh réi bé chay, tir xa gan lai, Song Da va ng hao hite nhin nhau nhu tim lai duge ngudi tri ki ci. Mét mau ndng thang ba Duéng thi “yén hoa tam nguyét ha Duong Chau” hién lén trén trang van, nhung cing nhu mot bite vé ndng sinh dong, ta cing thay vui khi nghi dén canh tuyng nang lap lanh trai lén nuéc séng xanh biéc. Va ta chang la gi khi cam nhan duge niém vui sum vay “ho” di cé cing nhau: “Chao 6i, tréng con séng, vui nhu thay néng gion tan sau ki mua dém, vui nhu ndi lai chiém bao ditt quang”. Long ta cing r6n ra “gion tan” nhu nang, long ta cing nhw di vao con mo méng dep v6 ngan trong gidc say. Va khi dy, cdm gidc cita ngudi di xa vé nhan mat timg canh vat, tung “bo Séng Da, bai Séng Da, chuén chuén buom buém trén Séng Da” that su khién ong va ta déu dam say: “ding thé, né dim dim 4m 4m nhu gip lai cé nhan, mac dit ngudi cé nhan Ay minh biét la lm bénh lim chiing, chéc diu dang day, réi chéc lai ban tinh va gat gong thac li ngay day”, Séng Da tré thinh ngudi ban thiy chung, nang nghia nang tinh, ludn doi ngudi ngudi lit khach Nguyén Tuan.Chuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu leu hanh noi bd Gid phat bin rin gap lai nhau, niém vui tan vao nang khién ngudi ta mudn “tréi trén Séng Ba” dé ngém lai timg chit cdnh xua, Nha van lai nhic vé lich sit v6i kién théte cia mét “nha sit hoc” kiém ci nha van: “hinh nhu tir di Li 4éi Tran dé Lé, quing sOng nay ciing lang t dén thé ma thoi’, “tinh khong mt bong nguodi”. Song Da hién Ién trong tam mat ngudi ta mot vé dep hoang so 6 hai bé: “bd song hoang dai nhu mét bé tién sit. BO s6ng hén nhién nhu mét ndi niém cé tich tudi xu” - vé dep cila ngan nim kién tgo con ven nguyén, tudng nhu dang s6ng luén gid minh dé nguyén mét khéi hinh, dang véc cia hoang so nguyén thiy. Cai nét dep tram tich cia théi gian tinh lang va im Ang, lang t6 ma lai khudy dong long ngudi thudng ngoan biét bao. Thé réi, gitta khéng gian lang lé ay, mét vé dep day site séng da hién ra gitta nhiing yén King dy: “mét nuong ngé nhui én may 14 ngé non dau mua, cé gianh d6i nGi dang ra nhing nén bap’. Canh tugng dé cang thu hit sy cha y khi “dan huou céi dau ng6n bup cé gianh dim suong dém”. S6ng Ba lic nay khong con 1 ting thac am dm réo goi, khong cén Ii tigng réng [én cia “dan trau mong trong rimg lira”, cing khéng cén nhimg hén dén cia hai bé sinh - tir giao tranh. Song Pa toat lén mot vé dep cia strc sng cAng tran, Mau xanh cha nuong ngo, ca cd gianh mdi nhd, 46 la mau xanh cia sy tri pha, m6 mang, khién ngudi ta thuéng ngoan ma thay ldng binh an, thay minh nhu tré lai v6i vé thanh khiét dy. Dén cd déng vat noi day nhu con huou tho ngé ngéng déu Ién khéi ang cd suong ma ching hé sg sét éng khach Séng Da, thién nhién va con ngudi 6 quang nay hoa hop dén thé! Toi thich tha va 4m 4p khi dén cau hoi ca Nguyén Tuan: “Huou vénh tai, nhin téi khéng chép mat ma nhu héi tdi bang cai tiéng ndi riéng cua con vat lanh: “Héi éng khach S6ng Da, c6 phai éng cing vita nghe thay mét tiéng cdi suong?”. Thé day, bao nhiéu ude mo cia Nguyén Tuan vé mét Tay Bac cé chuyén xe Ita dau tién duéng sat Phi Tho - Yén Bai - Lai Chau, tiéng cdi xép - lé bao hiéu nhiing doan tau sé lén Tay Bac dé xay dung qué huong - do la mong u6c cia mét nha van di tim cai dep, nhung cai dep trong tém long ciia éng danh cho ngudi lao déng Tay Bac lai dang quy biét ngan nao. Hinh anh suong trong suongChuyén trang én Van - Thudng Thire Sich 32 [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu ew hanh noi bo dém, trong c6 suong, va gid day la “tiéng cdi suong’, gitta lan suong Tay Bac, bao quén quyén dep dé lan héi, Dan cé dém xanh quay duéi dé 16 cai bung trang nhu bac roi thoi, réi tiéng ca dap nubc séng duéi mat dan huou vut bién mét. Con cd, con huou, byi cd suong ven duéng cing di vao trang van dep dé dén la. Nhu Tan Da ting viét: “Dai Séng Da bot nuéc lénh bénh - Bao nhiéu canh bay nhiéu tinh”. Quing ha nguén véi khiie séng ém dém, tr thinh dong séng thi ca véi cai nang thang ba Duéng thi, véi cai ning gidn tan sau ky mua dam, véi ca cai ning ruc ré da chiéu roi anh sang cho nhitng ngudi doc tay but cia Nguyén Tuan. Ngudi ta di khéng thé nhin ngim hét cdi vé dep tra phit ciia Song Ba dén thé néu nhu khéng duge nha vin mé dudng di tim cai dep, du cai dep dy con hoang so di théi ki da va dang dua Tay Bac di lén; nhung vi moi uée mong, vdi nhiing néi niém, Nguyén Tuan da thuong nho Séng Da va “tai” (*) vao long ta ndi niém thuong nhé ay, tudng chang cé gi co thé ngudi ngoai. ‘Ta hoan toan co thé tin ring: ‘L...] Mot ngay khéng xa, khi ma van chuong Viet Nam dugc ngudi Viet Nam ham chudng hon bay gid, tdi dam tin nhiing vin phém ciia Nguyén Tuan sé con c6 mét dia vi xing dang hon nita. Chinh vi thé, doc vain Nguyén Tuan, doc gid bao gis cing c6 citm xiic, hing thi ki la. D6 [a “su tham tram trong y nghia, sw loc Loi trong quan st, su hanh van mot cach hodn toan Viet Nam” (Nha phé binh Vi Ngoc Phan). (*) Chit diing cia Nguyén Tuan, Chuyén trang 6n Van - Thuéng Thitc Sach % 16Chuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu leu hanh noi bd 7Chuyén trang én Vin - Thuéng Thice Sach [Kha hoe Van Chuyén sau} Tai lieu lua hanh noi bo TTS - “NGUOI LAI DO SONG DA” - NGUYEN TUAN “Sau dnh mat lang yen Vui budn du dé thay Song Da quen thude dy Noi hét ciing tdi chua?”Chuyén trang én Vin - Thuéng Thice Sach SS [Kha hoc Van Chuyén sau} Tai lieu lua hank noi bo TTS - Vé Nguyén Tuan va mét géc nhin tir doan trich “Ngudi lai dd song Da” <3 Nguyén ‘Tuan la mét con ngudi sudt cd cudc ddi di tim cai dep dé phan anh, ton vinh va luén cé ¥ thite tim tdi, kham pha va thé hién cai dep dé vao trong timg trang viét. Trude Cich Mang, 6ng cho ring: “Cai that thi khéng dep ma cdi dep thi khéng that”, vi thé éng quay tré vé mét thi qua khit vang son cia dan téc gin véi mot thé hé nha nho hao hoa, tai ti, sinh khong gap thoi dé dua ho vao bao wang nghé thuat “Vang bong mot th cita ho le 16i véi théi gian. Nguyn Tuan cing 1a mét con ngudi ham mé chit cia minh, tao diéu kién cho anh “héi quang” nghia xé dich dén mite cudng nhiét nhung tiéc thay truéc Cach Mang, 6ng chii yéu xé dich trong khéng gian néi tim bé tée cia minh, Sau Cach Mang, Nguyén. Tuan thay déi nhiéu, bay gid Ong cho rang: “Ban viét ca nha van phai dat gitta cudc ddi”, Vi thé ng xé dich nhiéu hon trén kh6ng gian tuoi dep cia T6 quéc, 6ng kham pha ra “chat vang mudi” cia nhiing con ngudi binh thudng ma khong tém thudng, dic biét huéng ngai biit cia minh vé nét tai hoa, nghé si cia ho va coi dé la nguén cm hitng bat tan cia minh. Vi thé, c6 thé néi tap “Tay but sdng Da” voi doan trich “Ngudi léi do song Da” néi tiéng chinh 1a tac phém tiéu biéu nhat ca Nguy€n Tuan sau Céch mang, va boi tac phém nay da chimg té su thay déi lén trong tu tudng, thé gidi quan cia Nguyén Tuan mot cach ré ring nhat. Nam 1958, Nguy&n Tuan da c6 chuyén di thuc té gian khé ma thai vi lén Tay Bac- cai néi cia Cach mang véi khao khat duge kham pha cai “chat vang mudi” cia con ngudi va vé dep thién nhién dat nuéc. Két qua, sau chuyén di d6, Nguyén Tuan da sng tac nén tap “Tay but song Da’ véi nhiéu tac phdm nhé. Trong do, doan trich “Ngudi lai dé s6ng Ba" la néi bat hon ca. Trong doan trich nay, Nguyén Tuan da van dung téng hop mot cach nhuan nhuyén nhiéu goc nhin khdc nhau ciia nha dia ly, lich sit, nha dién anh, nha ng6n ngit,... die biét véi géc nhin cia nha quan sy, v6 thuat cng thém kha ning quanChuyén trang 6n Vin - Thudng Thite Sach [Khéa hoc Van Chuyén su] Tai Higu lau hanh noi bd sat, miéu t& dé tai hién lai thach tran séng Da qua d6 néi bat én tay lai ra hoa, chat nghé si, tai tir ctia ng lai do gia Lai Chau. Song thac sng Pa da sir dung nhiéu dén danh hiém déc nhu: Danh gidp la ca, danh khuyp quat vu héi, ding don thim, dén hiém, nhu la cé tinh 4p vao canh thuyén ma lét nguge thuyén ra, thé nhung van khéng lam kh6 duge ngudi lai dd tai hoa. Ong do gia Lai Chau da gin bé cA cudc ddi minh v6i song nuéc Da giang, chinh tay éng da cém lai khong 60 lan con thuyén vugt qua “thach tran’ vi thé ma 6ng da thudc long binh php cita Than Séng, Than Da, thudc ca “quy luat phuc kich ciia Ii da noi ai nuée hiém tré nay”. Cho nén cach miéu ta vé dng dd gia t6i lién tudng nhu mot nghé si xi€c tai hoa, diéu nghé, di trén soi day tir than ciia tao hoa ma bao hiém duy nhat cho tinh mang cing véi con dé la trai nghiém mét ddi song nudc Da giang. Ong thudc long dong séng nhu thudc ting duéng chi trén ban tay cia minh, thuéc mét ban tru6ng ca, thudéc ca ddu cham than, xung déng. Do vay ma dng van binh tinh diéu khién con thuyén 6 tay chéo vugt qua song thac song a mot céch diéu nghé khién con do nhu mii tén tre xuyén nhanh qua lan hoi nudc, “dé lai sau lung 1a nhimg tén chién binh da mat xanh le, tiu nghiu that vong’. Dé con thuyén nhu mai tén tre vita lugn duge, vira ludt durge qua cA mét tap doan cifa tir ma cap bén thanh binh “s6ng nude xéo xéo tan trong tri nhé”, Nhi van da sir dung rat nhiéu tir ngir thudc trudng tir vung quan su, v6 thuat cia mét théi cé dai dé tai hién lai thach tran séng Da khéng khac gi mét tran thay chién khéc liét ma tuong quan lyc lugng la thién nhién hung bao, dé 1a s6ng thac sng Da va con ngudi nhé bé. Nhung cudi cing, con ngudi da chién thang thién nhién hung bao nhé tay lai ra hoa, nhé long diing cdm, phong thai tu tin dén nggo nghé khi d6i mat véi dong thie dit, Nguyén Tuan da so sanh rat hay: Nhin nhing vét bam hinh cd nau do dau con sao dé lai trén nguc, ba vai ngudi lai dd ma Ong da cho rang do la nhing tam huan chuong siéu hang. Nhu vay, theo quan niém cia Nguyén Tuan: Khéng chi cé ngudi linh déi mat v6i quan tha trén chién truting méi duge tén vinh I anh hing. Ma ngudi lao déng chinh phye duge thiénChuyén trang én Vin - Thuéng Thice Sich “2 [Kha hoe Van Chuyén sau) Tai lieu lua hank noi bo nhién hung bao, bién dong séng Ba hung bao dy thanh con dudng ket ndi gitta mién xudi va mién ngugc trong théi budi giao théng lén Tay Bac cn nhiéu kho khan. Ho cling xing dng duge tén vinh 1a bac anh hing. Nguyén Tuan 1a mét cai tdi “ngéng” vita rat la, rat dic biét vita ldp lanh khéng gi sanh ndi trén bau trdi van hoc Viét Nam. Véi téi, éng 14 mét con tam rong choi qua ngan dau tham, hoa kén mong, nha to vang, dét nén nhiéu Iya ong, 14m “trang hoa’. Gop phan lam vé vang thém cho nén van hoc sém da ron rang cda nuéc nha. I. NHA VAN NGUYEN TUAN 1, Tiéu sir Nguyén Tuan sinh tai pho Hang Bac (Ha NGi) ld con trai cia cu Nguyén An Lan (tite 6ng ta Hai Van), mot nha nho bat déc chi nhung rat muc tai hoa. Thdi nién thiéu, dng theo gia dinh séng nhiéu nai 6 céc tinh mién Trung, mién Bac. Ong ké vé théi gian hoc Thanh chung 6 Nam Dinh nam 1928: “Foc dén nam thithai trung hoe t6i da cudi vg. V9 tdi La con gai Hang Bac, ciing la chd mn dang hd ai, do gia dinh Iya chon cho. Tdi cuéi vg sém vi héi dé bé tdi dm nang, so kh6ng qua khéi, ti 1a con trudng, hai gia dinh quen biét nhau da lau nén ba cu muén cudi sém”. Vo cita nha van Nguyén Tuan la ba Va Thi Tué. Sau khi cudi vg, Nguyén Tuan van con di hoc. Vi tham gia bai khéa phan d6i gido vién Phap noi xu ngudi Viét nén 6ng bi dudi hoc, bi ghi vio hé so 1a trong 5 nm khéng dugc nhan vao Lim 6 cic co quan nha nuée. Ong ké tiép: “Me téi ldy cho mét bat ho (hui ~ NV), dé toi mé hiéu sach. T6i lam dai ly cho cdc béo Trung Bac tan van, Thanh Nghé Tinh, Tiéu thuyét thir bay... Duge vai nim tdi pha gin sach v6n, danh dua vg con vé séng bam vao thay me tdi”.Chuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu lau hanh noi bd 1.41, Cuéc 4di la nhiing chuyén di Lite nay, ba Tué méi sinh con trai dau long duge hai thang, Nguyn Tuan “néi méu giang ho” cing ban bé ra nhau trén di Thai Lan, vita chan wot chan réo dén Bangkok thi bi bat va giai vé Hi NOi. Dugc tha vé, éng kim chin gitt kho 6 Nha may dén Thanh Héa. *Mét hém chi sé bat gap tdi dang danh may - day khong phai 18 cng viée cita téi - né hai ti danh may cdi gi, ban bé chung quanh néi anh ay dang lam tho, thing chit sé tire minh, x4ch c cai may dinh ném vao dau tOi, may ma t6i tranh duge, thé 1 tdi bd vic”, Ong ké. Ba Tué nhé lai: “Khong duge bao lau, nha toi lai xach va li ra di, T6i khong hé ngin can nhi téi trong nhiing chuyén di. Rat yéu quy va phue dng 4y, toi khong muén kim phién 6ng mac dit xa 6ng, tdi buén biét bao nhiéu’. Biét lam sao duge, khi ma Nguyén Tuan lA ngudi ton thé “chi nghia” xé dich va them di “gitia buéi ‘Tay Tau nhé nhang kim lac mat quan niém ci, Lim tiéu mat bao gid tri tinh than” (Vang bong mét théi). Chinh trong thi di giang hd, ng cé giti vé cho vo... mot bai tho! Ay Ia Ic éng theo doan lam phim cia Nguyén Doan Vugng sang Héng Kong dong phim Canh déng ma. Bai tho viét vao dip cudi nam noi dat khach qué ngudi méi nao rudt kim sao: “Bén bé cling 1a nha/Tét nay lai 6 xa/Hén qué theo la rung/Dat khich déng tro ma/Gié byi quén ngiy thang/Bién hd gap xong pha/Pimg cho dan tré biét/R6i ruét khach thién nha” Va ba Tué con ké thém mot chi tiét kha tht vi: “Luc sap stra dé dita thir sau, nha ti viét tho vé hen dua tdi di sinh. Tdi sung suéng ché dgi. Nhung doi mai, nha tdi van khéng vé. Ngay mét bite dién, mét bite thu dua tin cing khéng c6. Da dén ngay sinh, toi buén rau thui thi m6t minh vao nha hé sinh. Khéng tranh khdi c6 phén tai than va thdm oén trach sy v6 tam cia nha t6i”, Khong nhiing v6 tim, Ong cén dénh doang niza. Dao dién Dinh Quang cho biét: “Co lin Nguyén Tuan din con vao rap xi né xem chiéu béng, tan phim, 6ng mai theo ban bé di choi tiép, bd quén con dang nim nga chéo queo trong rap! Dén khi nhé lai, ng voiChuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai lieu lua hank noi bo chay dén rap, thay vang hoe, lo cudng lén, khong ngé ba Tué da dén din con vé tur lic nao réit”. N6i vé vo minh, Nguyén Tuan tam su: “Khong hiéu ba dy quy ti vé cai ndi gi, chtt t0i pha ba dy nhiéu ban dén a diéu dig”, Du vay, bi Tué van thinh that béc bach: “Tinh cach hai chting t6i rét khac nhau, nhung sao van hop nhau. Nha téi khé tinh, rat khd tinh. Cang lén tudi, cing khé tinh. Nhung ti vn cé chiéu use”. Nam 1986, Nguy@n Tuan 6m nang, sg khong qua néi, bén néi vui voi vo: “Ba véi t6i thi ai nén di truéc?", Khong ngd ba Tué tra loi mot cdu ma Nguyén Tuan nhan “tinh ti: “Ong di truéc thi t6i sé budn Kim, nhung téi ma di trudc thi Ong sé rat khé vi khéng ai sin séc 6ng duge nhu t6i. Va nhu vay, t6i chét cing khong danh”, Néu khéng 6 su nhan nai, chiu dung cia ba Vii Thi Tué, liéu chting ta cd duge nhiing trang tuyét but vé Vang bong mét thdi (1940), Tan dén dau lac (1941), Tuy butt I, II (1941 va 1943), Chita dan (1946) r6i Tinh chién dich (1950), Ha NOi ta danh MY gidi (1972)... Vé cudi ddi, ba Tué cho biét thém: “Nghi lai, tir khi ldy nhau cho dén lac c6 bay mun con, ching tdi xa nhau lu6n. Biét bao khé khan vat va. Nhung ctr méi In nha tdi di xa vé thay cdc con khén én, 6ng rat vui, tdi cling thay mat léng, quén di nhiing phién mudn vat va. Déi voi tdi, nha t6i lie néo cing chu dao. Nha t6i chua hé nang I6i v6i toi ln nao. Mac dau xa nhau lu6n, nhung t6i van tin 6 nha t6i. Hdi truée céch mang, nha téi cing theo ban di hat 4 dao. Téi con nhé, cé ln cé ngudi dén gé cita bao tin cho me con tdi biét la nha toi dang 6 nha nay, nha no. Toi ctr dé mac. Duéi mat tdi, nha tdi bao gid va hic nao cing 1a mot ngubi cé suy nghi’. | Trich “Nha vn qua con mat nhiing nguéi than” (NXB Héi Nha van -1994); “Hoi chuyén nha van Nguyén Tuan” (Tap chi Tac phdm méi sé 8-190).Chuyén trang 6n Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu leu hanh noi bd 1.2, Nguyén Tuan - Ngudi dan 6ng tinh té trong gia dinh Khinh bac 1a thé, ngong nghénh 1a thé, ng tir la thé nhung trai ngugc lai voi hdu hét van si, nghé si cing théi, Nguyén Tuan lai cb mét gia dinh v6 cing dim 4m, hanh phic. Ciing theo Idi cia con gai nha van ~ hoa si'Thu Giang, cé chia sé ring viée gitt gin hanh phic gia dinh cing khéng hoan toan chi 6 phia ngudi phu ni Ma d6 cing nhé nhimg hanh dong yéu thuong tinh té, nhe nhang cia ngudi dan dng trong gia dinh. Héi 6, hoan canh gia dinh c6 nha van v6 cling khé khan, Nhung ngudi vg ciia vin si dit vat vA thé nao cing khéng bao gid dé chéng phii thiéu thdn. Trong bia an gia dinh lu6n cé thit. Nguge lai, Nguyén Tuan mdi lan ding bita ciing déu thdu hiéu, thém thap sy vat va cita vo nén Ong liic nao cting chi an nia phan. Cdn mét nita, éng mdi lai ba bang cach gid dé nhu da no, da chan dé ba an. Va cudc sOng cia hai ngudi binh ling tréi di tt nhiing diéu thuong, diéu trong nho nhat nhw thé. Su thuong yéu 46 khéng chi nam trong pham vi gia dinh ma dén cd nhiing ngudi ban nghé si cia Nguyén Tuan cing nhin ra thir tinh cm cao cd d6. Nghé si nhan dan Dinh Quang ~ mét ngudi ban than thiét cia nha van di timg ndi: “Ong ay (Nguyén Tuan) thi say mé véi nghé nghiép, quy vo, yeu con nhung déi lic tam hén nghé si cing dénh doang lim”. Cudi cing, trong tat cd sy nhang nhang cia nghé van, nghé bao, Nguyén Tuan 4a sAng bat lén nhu mét thuc thé ca biét va duy nhat. Ong c6 don va éng dimg lén d6i mat v6i tat ca nhimg yéu té van héa, xa hdi 4p dat va bita vay con ngudi. Dung nhu trong su dau tranh do, Nguyén Tuan muén gui gam dén tat ca moi ngudi théng diép hay thoat ra khdi v6 boc ciia dam dong va song ding voi ban sc cia chinh minh. Béi méi ching ta déu la nhiing thuc thé don nhit, riéng biét,Chuyén trang 6n Vin - Thudng Thite Sach [Khéa hoc Van Chuyén su] Tai Higu leu hanh noi bd khéng ai cé thé thay thé néi. Va chinh Nguy@n Tuan da sang ruc lén nhu mot tong mau déc dao trong bic tranh cia van dan Viét Nam, Téng mau d6 c6 1é chi minh dng méi dinh danh duge. Con ngudi adi chi biét tran trong goi Ong li nha van sudt ddi di tim cai dep. Trich Bai dang trén bao gidy Ddi song & Phap luat sé 71 2. Qué trinh sng tac va thanh tyu vin hoc 2.4. Thdi ki truéc Cach mang Thing Tam 1945 “Nguyén Tun bude vao nghé van nhu dé choi “ngéng” v6i thién ha. “Ngéng” la mét su chéng tra vi moi thir nén nép, phép tdc, moi thif “dao |i” théng thudng ciia x hGi bing cach lam nguge lai véi thai 4 ngao déi. Nhu cdu “choi ngéng” buge Nguyén Tuan phai ddy moi cai thong thudng téi cue doan, tham chi téi ki thuyét, nghjch thuyét. Chii nghia déc dao trong sinh hoat tat din dén Idi séng lap di, trong sang tac tat din dén bat chap néi dung y nghia nghiém tiic, tha hd phéng bit dé ném nhimg gi ki la, oai om, cdu ki, rac r6i. Cai “ngdng” dé khong phdi do chi nghia c4 nhan bé tae ma do “thién Iuong” cia mot tri thie yeu nuée, biét coi trong nhan cach, mu6n tach minh ra va dat minh lén trén nhiing cai tim thudng cia nhiing ké théa man véi than phan n6 1é”. (GS. Nguyén Dang Manh). Nguyén Tuan bat dau séng tic ti nhimg nam 30 ciia thé ki XX. Truéc cach mang sang tic ctia Ong chit yéu xoay quanh ba dé tai “chti nghia xé dich”, vé dep “vang bong mot théi”, va doi séng truy lac. CA tinh cling véi tam trang bat man va bat luc truéc théi cudc cla Nguyén Tuan da khién 6ng tim |6i thoat trong cai tha giang hd, xé dich. “chi nghia xé dich” tré thanh mét dé tai quen thudc trong cac sang tac truée cach mang cia Nguyén Tuan, xuyén suét qua cdc tac pham: Mot chuyén di, Thigu qué huong, Tity but I, Tuy biit 1.Chuyén trang 6n Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu lu hanh noi bd ‘Tap truyén Vang bong mét thoi (1940) va tay but Toc chi Hodi (1943)... 1d nhiing tac pham viet vé dé tai vé dep “vang bong mét thoi”. Vang bong mét théi gém 11 truyén ngan lan lugt ding trén cdc tap chi Tao dan va Tiéu thuyét thie bay tir nam. 1939, Nha xudt ban Tan Dan, Ha NOi in kin dau nim 1940. Vang bong mot thoi thude xu huéng thoat li, hoai cé phat trién kha manh mé, nhat la tir nam 1939 dén 1945 trong b6 phan van hoc cong Khai, 2.2. Thoi ki sau Cach mang thang Tam 1945 Von ld mot ngusi tri thie gidu long yéu nuéc lai am hiéu s4u rong nén vin hod dan téc, 6ng viét nén nhing tac phém rat myc uyén bac va giau gid tri. Néu nhu true cdch mang, van hoe cia Nguyén Tuan cham dén long ngudi bi vé dep tai hoa cita nhimg con ngudi "mét thoi vang bong" nhu Hudn Cao thi sau cach mang, Nguyén Tuan khién ngudi doc rung cém béi su tinh té va tai nang trong viee vé nén nhiing nét dep gan guéc nhung gin giii, binh di véi thién nhién va ddi séng con ngudi, Vao nhiing ngay cudi cing cia ché dé thudc dia Phap va Nhat, ciing nhu nhiéu nghé si lie bay gid, Neuyén Tuan roi vao tinh trang khiing hoang sau sdc vé quan diém nghé thuat. Ong khdng viét duge nita. Chinh Cach mang Thang ‘Tam di gitp Nguyén Tuan thoat khéi nhing bé tac trong cudc sOng va trong sang tac nghé thuat, dem dén cho éng mét nguén cam himg sang tao méi. Nguyn Tuan da hdi sinh, say mé trong niém vui lén cia dat nude. Nguyén Tuan dén voi cach mang va khang chién, hang hai di thuc té, ding ngoi but dé ca nggi dat nude va con ngudi Viét Nam trong chién dau va trong lao déng san xuat. Néu nhu nhén vat trung tam trong tac phaém truéc cach mang la nhiing 6ng Nghé, 6ng Cit, ong Ta, nhimg con ngubi tai hoa bat déc chi, thi gié day, hinh tugng chinh trong sang tac cia Ong la nhan dan lao d6ng va chi€n si trén mat tran va trang, nhig con ngudi binh thudng ma vi dai: Dudng vui (1949), Tinh chién dich (1950), Tay but khang chién va hoa binh (tap I - 1955, tap II - 1956), Séng Da (1960), Ha Noi taChuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai lieu lua hank noi bo danh Mj gidi (1972),.. dinh dau nhimg ching duéng méi cia Nguyén Tuan trén con dung nghé thuat gan bé véi dan toc, véi nhan dan va dat nut. V6i mudi Lim bai tay but va mOt bai tho phéc th4o sau chuyén thyc té nguge mién Tay Bac diép tring ma day ky thd, tap "Tay bat song Pa" ca nha van Nguyén Tuan ra déi nim 1960 da gop cho van hoc nude nha mot tac pham gid tri khang dinh cudc séng va con ngudi Tay Bac trong sur nghiép dung xay dat nuéc. Ngudi lai 46 sOng Da ld doan trich rut ra tir tap tuy bitt Séng Ba, thé hién ca tinh sAng tao cia Nguyén Tuan trén mét tam cao phat trién méi. La nha van cia nhing tinh céch phi thuong, Nguyén Tuan phat hién, miéu ta con ngudi Tay Bac cua tam hén, mang bao pham chat tuyét dep ma 6ng goi dé la "chat ving mut La mét con ngudi yéu thién nhién tha thiét, 6ng ndi vé cAnh sic séng Da véi nhimg phat hién hét site tinh té va déc dao vé ndii va sng, vé cd cay trén mot ving dat nude bao la, hing vi va tho méng, 3. Phong cach nghé thuat ciia Nguyén Tuan: 3.1. Nhde dén Nguyén Tudn la nhac dén mét nha vain sudt dai di tim cdi dep, uén theo duéi phuong cham “nghé thudt vi nghé thudt”. Mot con ngudi danh ca cude di ciia minh @é sang tao ra nhitng téc phdm mang tinh duy my va hodn thin. Diéu db dugc thé hign 16 nhat 6 phong cdch nghé thuat dinh cao ciia Nguyén Tuan. Phong cach nghé thuat chinh li pham tra thém mi dé do, riéng biét ciia nha van véi su van dng va théng nhat trong qua trinh sang tac, né 1a dau dn riéng biét cla ngudi nghé si trong cach nhin nhan vé nhing van dé trong ddi sdng. Phong cach nghé thudt cia Nguyén Tuan 1a tai hoa uyén bac. Ca cudc ddi Nguyén Tuan la mét cuéc hanh trinh bén bi, khong mét mdi kiém tim, kham pha cai Dep. Trude cdch mang, Nguyén Tuan kiém tim nhiing cai dep ctia qua khirma v6i hién tai chi cn vang bong, Ong quan niém: xa hdi thudc dia, x4 hOi hién tai 1a xa hdi co khi giét chét cai dep, cho nén cai dep khéng tén tai trong thuc tai vaChuyén trang én Van - Thudng Thive Sich 32 [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai ligu luu hanh ngi bo Ong tim vé v6i cai dep cia qua khit “vang bong’. ‘Thé gidi nhan vat cia Nguyén trude cach mang li nhing con ngudi dae tuyén, xudt ching véi vé dep tai hoa, nghé si nhung bo vo, lac long. Ong dudng nhu c6 ¥ ly “cai t6i” tai hoa, uyén bic, ngong nghénh ctia minh dé doi 1ap voi cai xa hoi phim tue; pho dién Idi song dep, thanh cao ciia minh nhu mot thai d6 phan img lai théi dai nhiéu loan luc bay gid. “Vang bong mot thi” cia Nguy€n Tuan li t4p truyén dat dén dinh cao cia sng tao nghé thu4t, gép phan dura nghé thuat vin xudi Viét Nam phat trién thém mét bude méi trén con dudng hién dai héa. “Vang bong mét thei” viét vé nhing cai dep ciia mt thdi da qua, nay chi con vang bong. Tac phdm néi bat trong tap truyén nay 1A truyén ngin “Chit ngudi tir ta” véi hinh tugng ctia mot con ngudi tai hoa ma di duge Nguyén Tuan khdc hoa thanh cng, d6 chinh la nhan vat Hudn Cao. Sau Cach mang, Ong kiém tim, kham pha cai Dep trong hién thyc cia cude séng duong thi, 46 chinh li cai dep cia con ngudi , cai dep cia hién tai, cla hién thuc lao déng va chién dau xdy dung cuéc s6ng méi. Vé dep ciia con ngudi khong phai tir nhiing ké “sinh lam thé ki’, lac léng, bo vo ma [a nhimg con ngudi lao déng binh di ma dién hinh 1 ngudi Iai do SOng a - tuy but “Ngudi lai do song BA” trong tap “Song Da” la mét trong nhiing ct méc quan trong ciia Nguyén Tuan trong qué trinh chuyén tir chit nghia ing man sang chéi nghia hién thuc trong d&i sng. Ong ditim cai dep trong con ngudi lao ddng binh thudng. Dui ngoi bit tai hoa ca Nguyén Tuan, nhéng con chit dudng nhu hién hinh va un lugn trén trang gidy, lam néi bat lén hinh anh cia ngudi kéi dd ding manh dang chéo chéng con thuyén cia minh gitfa bon thiy quan tuéng gidt noi ai nude hiém trd. Hinh anh cia éng lai dé tudng chimg nhu nhé bé tim thudng adi lap véi cai rong lén hing vi cia muén van thach tran, cla nude ciia dA dit ddi noi thién nhién Tay Bac. Thi trén trang van cia Nguyén Tuan, ngudi nghé si vugt thac ghénh nay lai tré nén to 1én phi thuéng, day dan kinh nghiém, dii sic sn tam véi hinh tuong ki vi cita sng Da. Dai da lon tudi nhung véi tri nhé duge rénChuyén trang én Van - Thuéng Thtfe Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai li€u Luu hanh ndi bo luyén cao a9 qua nhiéu nim chéo chéng trén s6ng nuéc, éng lai do van nhé ti mi nhu dong danh vao long tat ca nhimng luéng nuéc thé da trén nhitng con thac hiém tré. Nguyén Tuan da bay t long kham phuc cia minh déi véi nguéi lai dd bang cach so snh, lién tuéng doc dio “séng Da doi véi dng Idi dé nhu mot trudng thién anh hiing ca ma 6ng da thudc c& ddu cau chdm than va cé doan xuéng dong". Séng Da adi v6i ngudi 14i do vita nhu mot ngudi ban via nhu mét ké thd, vira quen thuéc lai vita hiém nguy dit ton dén dang so. Méi ngay trén séng Da lA mot cuéc rugt duéi, nhimg tran quyét chién, nhimg tran danh mac dit nguy hiém dén tinh mang nhung lai khong thé thiéu trong cudc song hang ngay cita ngudi lai do. Dong song hung bgo bay thach tran nhu mét tran 46 bat quai, éng lai dd lai nh mot ding tuéng tai ba dang diéu khién chién ma cia minh Gi choi lai voi mi nguy hiém phia truéc. “Dita thi éng dé sdn lén ma chat adi ra dé md dudng tién, dica thi ng trénh ma rao boi chéo”. Duéi su chi huy tai tinh ciia ong, “thuyén vit qua cong da... nhu mot mili tén tre xuyén nhanh qua hoi nwéc" bé lai nhiing ludng tir 6 phia sau. Diéu d6 cing da thé hién dugc su ngoan cuéng diing cam, tri ding tuyét voi ciia “mét tay Idi ra hoa”. Nhiéu lic bi con thiiy quai nay danh trang dau diéng nhung vi thuyén truéng vin “cé nén vét thuong”, van gir duge sy sdc lanh, tinh téo, boi néu chin buGe hay sg hai chi trong khoanh khac thi ong sé wd thanh “diém tam” cho bon thiy quai noi ai nuéc hiém tré nay. Chinh nhé su muu tri cia minh, 6ng lai dd da vuot qua hét cac cita tit, Mot tring vi véi bao cita tir, cita sinh ma chi vai ngén dén éng lai dd da danh sap vong vay ctia li da, déng thdi lam cho bon da phai thua cudc véi bé mat “tiu nghiu, xanh lé that vong”. The nhung ngudi anh hing trén sOng lic ay lai het sttc khiém nhudng binh di trong cudc s6ng d6i thudng. Bé qua nhiing hiém nguy dit déi, dé lai phia sau nhiing vét thuong do tran chién gay ra thi sau tran chién nhimg ngudi lai dé van “d6t lisa trong hang dd, nuéng 6ng com lam, toan ban vé c4 anh vii, cd dém xanh”, cha ai ban vé chién thing da qua. Ho nhin thir thach bang cai nhin gidn di, pham chat chién si da hoa quyén voi phong thai tai tur ngheé si.Chuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu lau hanh noi bd ‘Theo Nguyén Tuan, nét tai hoa nghé si cia con ngudi khong chi thé hién 6 hoat d6ng sang tao nghé thuat ma cdn thé hién 6 nhiéu tinh vuc khac nhau, di véi bat ki cong vige gi, khi dat téi trinh dé khéo léo diéu luyén, con ngudi sé bée 18 nét ti hoa nghé sf dang tan trong. 6 phan dau cia tay but “Song Da", khi ndi vé khung canh thién nhién nai song cita Tay Bac nha vn chi dling mét chit vang nhung Khi ban vé vé dep va gid tri cia con ngudi lao déng 6ng da ding hai chit vang mudi. Nét dep clia con ngudi cing dugc ndng cao va quy trong han trong cm xite thm my cia Nguyén Tuan. V6i gin nim muoi nam hoat déng van hoc lién tuc, bing ngoi but day tdi ning cia minh, Nguyén Tuan da cé nhiing déng gép to l6n, co mot vi tri quan trong trong lich sit van hoc Viét Nam: thie day thé tay bit, bit ki van hoe dat téi trinh 49 nghé thuat cao; lam phong phong phi thém ng6n ngit dan tc; dem dén cho nén van xudi van Viet Nam hién dai phong cach tai hoa va doc dao. Nguyén Tuan da thuc su “vang bong mot thdi” va nhimg trang van tai hoa, déc dao cia Ong ciing sé mai bat tirtrong long ngudi doc. 3.2, Tiéu ket: Nguyén Tun di to lap duge cho minh duge mét phong cach nghé thuat déc dao: vin chuong tai hoa, uyén bac. Nguyn Tuan 1a nha van suét doi di tim cai dep, luén kham pha thé gidi 6 binh dién vin héa, thém mY, ludn miéu t con ngudi trong vé dep tai hoa, nghé si. Nguyén Tuan ld mét dinh nghia vé ngudi si. Déi voi éng, van chuong truéc hét phai la van chuong, nghé thuat truéc hét phai la nghé thuat, va da la nghé thuat thi phai cd phong cach déc déo. Nhung Nguyén Tuan, xét tir ban chat, khong phai 1 ngudi theo cha nghia hinh thitc. Tai phai di d6i voi tam, dy 1a “thién luong” trong sach, 1a long yéu nude thiét tha, 14 nhan cach cting cdi truéc uy quyén phi nghia va déng tién pham tuc. 13.Chuyén trang én Vin - Thuéng Thice Sach [Kha hoe Van Chuyén sau] Tai lieu haat hanh noi bo Il. DOC HIEU VA PHAN TICH TUY BUT NGUOI LAI DO SONG DA Tay but Ngudi lai dd Song Da 1a mét tay bit xudt séc dug in trong tap “Séng Da” nam 1960, két qua cla mét chuyén di thuc té ctia nha van vao nhiing nam 1958 - 1960 - mét chuyén di théa niém khat khao xé dich, mé ra mot “chan tri mdi" dé nha van kham pha vé dep ciia thién nhién dat nuéc, con ngu6i that sau sac. Tay but Ngudi lai dd S6ng Da thé hién tai nang cia mOt ngdi but sic nhay, tinh té, ma bat Ién 6 day la cdi phi thudng va sy ti hoa. Biéu nay duge thé ning, nghé si... Dé la khtic trang ca vé thién nhién va con ngudi Tay Bac, én rit ro qua hai hinh tugng chinh ciia tac phdm: con Song Da va ong lai dd Song Da. 1. Hinh tugng Séng Da - La ké thi sé 1 cia con ngudi ~ Nhu mot tinh nhan, e6 nhan => Hinh tong dc dao. Séng Da (con goi la séng BS hay Da Giang) la phy luu lén nhat cia s6ng Héng. SOng dai 910 km. SOng bat ngudn wr nui V6 Lugng, tinh Van Nam, Trung Quéc chay theo huéng tay bac - déng nam dé réi nhp véi song Héng 6 Phit Tho. Doan 6 Viét Nam dai 527 km. Diém dau la bién gidi Viét Nam - Trung Quéc tai huyén Mudng Té (Lai Chau). Séng chy qua cic tinh Tay Bic Viét Nam a Lai Chiu, Bién, Son La, Héa Binh, Pha Tho (phan chia huyén Thanh Thay, Pha Tho véi Ba Vi, Ha NOi). Diém cudi la nga ba Héng Da, huyén Tam Nong, tinh Pht Tho.Chuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu leu hanh noi bd Théng tin vé sng Da trong tay but: 'Séng Da khai sinh 6 huyén Céinh Dong tinh Van Nam, ldy tén lé Ly Tién (theo Du dia chi ciia Nguyén Trai thi tén Trung Quéc cita séng Da lai la Ba Bién Giang) ma di qua mot ving niti dc, réi dén gan nia dudng thi xin nhap quéc tich Viet nam, trudng thanh mai lén va dén nga ba Trung Ha thi chan héa vao sing Héng. Tit bién gidi Trung Viet 161 nga ba Trung Ha la 500 céy sd Iugn réng ran, va tinh toan than Séng Da thi chiéu dai la 883 nghin thudc mét chay qua hai nude Viet Nam Trung Quéc xém giéng’ (Trich tay but Ngudi Lai Dd Song ba). Chia sé cia mét lao ngu ldo luyén 6 séng Ba: “Ngdy trudc, khi con séng Da chua bi ngan ding lam thity dién, nd nhu con ngua bat kham, nude chay s6i ting uc qua tring lp ghénh théc.... Vao déu nhiing nam 70 the ky trudc, mia lit nao ciing vay, dong s6ng Ba cudn cudn s6ng nuéc, co man ving xody nén nust chimg dén vai chuc mang ngudi xdu s6. Co xac mac ket 6 ché néng thi ngudi ta con tim vét duge, néu mic ket 6 véich dé, hang hdc dudi long sng thi chiu...” (Ong Ng6 Van Tam, lang chai Tan Thinh, TP. Hda Binh - mgt ldo ngu c6 hon 40 nim kinh nghiém chai luéi trén dong song ving Tay Bac ké lai) 2. ¥ nghia Lai dé tir trong tay bit “Ngwai l4i 4d Sng Da” - Tran Quynh Trang. Dé tir khong phai li thir trang siic t diém cho tae phdm van hoc ma né cé vai tro nhu chia khéa dé ngudi doc mé canh ctta thim nhap vao thé gidi nghé thuat tac pham. Tiép nhan tly but Ngudi l4i dd Séng Da bang ldi dé ttrc6 thé giup ddc gid phan nao nhan thay dugc nhing goi y vé “thap nga nghé thuat” ma Nguyén Tuan dung cOng xay dung.Chuyén trang 6n Vin - Thudng Thife Sach [Khéa hoc Van Chuyén su] Tai Higu leu hanh noi bd 24. Li dé tir Loi dé tir cé thé do tac gid sing tao ra cling cé thé tac gia vay muon tir cau néi, 16i tho ciia mot tae gid khac. Chang han, trong thi phim ndi tiéng Trang giang, Huy Can cé Idi dé tit: Bang khuang trai réng nhé séng dai. Hay edu ni néi tiéng cia Hé Chi Minh; Hé con mét tén x4m luge trén dat nude ta thi ta cn phai tiép tuc chién dau dé quét sach no di duge nha van Nguyén Minh Chau lam loi dé tir cho tac phaém Dau chan ngudi linh. Trong bai tho Ngay gap g6, H6 Dzénh da muon hai cau tho cia Ti Xuong lam 16i dé tt: Ving nghe tiéng éch bén tai/ Giat minh ctr tudng tiéng ai goi do. Dé tir cho tap Nhat ki trong tit 1a bai tho in 6 bia sdch; Than thé 6 trong lao/ Tinh than 6 ngoai lao/ Muén nén su nghiép lon/ ‘Tinh than cang phai cao. Chite nang co ban cia 16i dé tir 1a bé sung va lam rd tac pham, dé din va dy bao. ni dung tu tuéng tac phim, chita dung cai hén, cai than thai cia tac phém van hoc. D6i véi chil thé sang tao, I6i dé tir khong nhiing khoi nguén cam hing ma cm xtic, phong cach nghé thuat va chuyén tai ¥ dé dén doc gid. Voi ngudi doc, dé tir diém nhén, tin hiéu nghé thuat mang ¥ nghia dinh huéng trong qué trinh tiép cAn thé gidi nghé thuat ca nha van, nha tho. Dé tir khong ph khéa dé ngudi doc mé cénh cita thim nh§p vio thé gidi nghé thuat tac phim. CO nd C6 vai tro nhu chia thtr trang strc t diém cho tac phém thé néi, tiép can li dé tirddc gid c6 thé phan nao nhan thiy duge nhimng goi y vé “thap nga nghé thuat” ma nha vin xy dung. Vi vay, bé sét hodc khai thac so sai Joi dé tr chiing ta sé lam roi rung khéng it vé dep cia mot cOng trinh nghé thuat. 2.2. Nha vin Nguyén Tuan Nguyén Tuan 1a nha van e6 phong cach d6c dao bac nhat, 1a tae gid 1én cia van hoe Viét Nam hién dai véi nhimg thanh tywu xuat sac cd 6 hai giai doan truéc va sau Cich mang thing Tém 1945. C4 cudc déi Nguyén Tuan 1a mét cudc hinh trinh bén bi, khong mét méi kiém tim, khém pha cai Dep. Trude cach meng, Nguyén Tuan kiém tim nhiing cdi dep cia qua khit ma véi hién tai chi con vang 16Chuyén trang én Vin - Thudng Thive Sich 32 [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai li€u Luu hanh ndi bo bong. Sau Cach mang, 6ng kiém tim, kham pha cai Dep trong hién thuc cia cudc sng duong théi. Ngudi lai dd Séng Pa Ia tay but xuat sdc cia Nguyén Tuan duge in trong tap SOng a (1960). Sdng a 1a thanh qua cia chuyén di gian khé va hao himg cita Nguyén Tuan lén Tay Bac nhiing nam 1958 - 1960. Chuyén di mét mat nham théa min khat khao xé dich dé thay d6i thye don cam giac cia Nguyén Tuan nhung mat khac né 1 hanh trinh Nguy€n tim kiém chat vang tong vé dep tho mong hiing vi cia thién nhién Tay Bac va phat hién thir vang mudi da qua thir lita cia con ngudi Tay Bac. Nguyén Tuan da lay cau cia nha tho cach mang Ba Lan Wladyslaw Broniewski: Dep vay thay tiéng hat trén dong song va hai cau tho ciia tién nhan vé song Da dé lam dé tir cho ty but Ngudi lai dé séng Da: Ching thay giai dong téu/ Da giang déc Bac luu (Moi dong séng déu chay vé huéng Dong / Chi cé séng Da chy theo huéng Bac) (Nguyén Quang Bich). Tré lai véi loi dé tit Dep vay thay tiéng hat trén dong song, Nguyén Tuan mugn cau tho cia nha tho Ba Lan mang cdu trac cla mét cau cam than nham béc 16 niém cam xe dang trao, manh liét. Tiéng hat trén ddng s6ng phai chang la tiéng cia nhing ngudi chéo dd, vugt thdc, kéo thuyén, tiéng hat cat len tir nhong tam hén con nguéi Tay Bac thiét tha v6i thién nhién, dat nude, lac quan, yéu ddi. Ngudi lai do S6ng Da la mét trong hai hinh tuong trung tam cita thién tay bat. Hanh trinh sang tao cia Nguyén Tuan la hanh trinh kiém tim va kham pha cai Dep. Nhung tru6c cach mang, Nguyén Tuan quan niém: xa hdi thudc dia, x4 hoi hién tai 1a xa héi co khi giét chét cdi dep, cho nén cai dep khéng tén tai trong thuc tai va 6ng tim vé véi cai dep cia qua khir “vang bong". Thé gidi nhin vat ctia Nguyén truée cach mang la nhiimg con ngudi dic tuyén, xuit ching véi vé dep tai hoa, nghé sT nhung bo vo, lac long. Sau CAch mang, cdi dep cla con ngudi, cude sOng 1a cai dep ciia hién tai, cita hién thuc lao déng va chién dau xay dung cudc song méi. Vé dep cia con ngudi khong phii tir nhiing ké “sinh lim thé ki’, lac lng, ba vo ma | nhiing con ngudi lao déng binh di ma dién hinh la ngudi lai 7Chuyén trang 6n Vin - Thudng Thite Sach [Khéa hoc Van Chuyén su] Tai Higu lu hanh noi bd do Song DA. Trong thién tay bit, Nguyén Tuan dén nhiéu tim huyét xay dung nén hinh tuong ngudi lai dd - ngudi lao déng day tri ding va cing la nghé si trong nghé thuat vugt thac leo ghénh. Su hung bao, dit din, hiém dc ciia con Séng Da cang lam n6i bat vé dep tai hoa, tri diing ciia ngudi lai dd. Mai lan chéo dd 1 mét cude vuot thac day ngoan muc. do day dan kinh nghiém nam ‘Timg ngang doc nhiéu nim trén Séng Ba, ngudi a 1a chée binh phap cda than song, thdn di. Ong a4 thudc quy luat phyc kich 4 noi ai nude hiém tré nay. Bai vay, bude vo cud thiyy chién, ngudi lai do nhu diing tung tai ba diéu khién, thuan phuc con ngya bat kham ciia thac nuéc Pa giang vi thai d6 tram tinh. Gita lic tang thém mii lén tiéng hén chién cia nue cita da thae nguéi ta van nghe ré tiéng chi huy ngan gon tinh tao cia ngudi cam lai trén cai thuyén sau boi chéo. Khi song thac da danh dén miéng don déc hiém nhit, ca cai luéng nude v6 sé bat chi dy bép chat lady ha bd ngudi Idi dd, Sng dd cé nén vét thuong dau dén, ngoan cudng chiu dung hai chan van kep chat lay cudng lai dé vugt qua vong vay cia da va thay déi linh hoat chién thuat dé gianh thang loi cudi cing. Nam chat lay duge cai bém sng ding ludng réi, 6ng dé ghi cuong lai, bam chic lay luéng nude ding ma phéng nhanh vao cita sinh, ma lai miét mot dudng chéo va phia cita da ay. Bn nim bon thity quan eifa ai nude bén bé trai lién x6 ra dinh niu thuyén l6i vao tap doan cia tit. Ong 46 van nh6é mat bon nay, dita thi Ong tranh ma rao boi chéo lén, dita thi ng dé san lan ma chat déi ra dé mé duéng tién. Nhimg dong tac linh hoat, uyén chuyén ay ciia ngudi léi dd 1a nhimg bién phap diéu luyén cia mét tay lai. Sue chién thang thac nude Séng Da ciia ngudi lai dé 1a boi con ngudi ay hdi ty tat ca nhing vé dep: tri tué, tai nang, thé lyc, ban linh phi pham. Sau nhiing gidy phut cing thing déi dign véi tring vi thach tran hiém ac, dir dn, ngudi lai dd khéng néi mét Iai dén cudc chién vita trai qua mA chi néi vé cé anh va, ca dam xanh, vé nhimg cai ham ca hang cd mia khé né nhiing tiéng to nhur min béc pha réi tua ra day tran ru6ng. Chi tiét dy nhu cang tén thém vé dep binh 18Chuyén trang én Vin - Thudng Thive Sich 2 [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai li€u Luu hanh ndi bo di cia nhiing ngudi lao déng trong cudc séng doi thudng. Nguoi lai dd chap nhn cudéc chién véi thac S6ng Da hiém ac bang thai d6 an nhién, ty tai. Tiéng hat trén dong sOng 1a tiéng ca cua nhiing ngudi lai do trén song nuée Da giang- ngudi anh hing lao déng séng nudc, nghé si ba lé giita muén tring thac da. Cudc ddi cia ngudi l4i dé v6 danh noi ngon thac khuat néo hoang vu la thién anh hing ca, li pho nghé thuat tuyét voi, Sang tao nén nhan vt trung tim cia ban trang ca dy, Nguyén da cat lén tiéng hat say mé, phdn khich va day nguong m6, thé hién mét quan niém méi cla Nguyén vé con ngudi: Con ngudi bat ké noi dau, bat ké dia vi va nghé nghiép, séng tron véi ban tinh ty nhién cia minh déu dang duge ngudng mé va ton vinh. 2.3, Trong tuy but Ngudi lai dé Séng Da, Nguyén Tuan con mugn hai cau tho cia Nguyén Quang Bich dé néi vé Séng Da: Ching thiy giai déng tau / Da giang déc bac Iuu. ‘Tu mét dc diém khac thuGng ciia dong sng: moi dong séng déu chay vé huéng Déng, chi cé Séng Da mét minh chay theo huéng Bac, Nguyén Tudn muén din d&t ngudi doc cling 6ng kham pha nhimg nét tinh cach ddc dao, riéng biét, nhiing tuong quan déi cyc cia mét hién tugng dia li cia mién Tay Bac T6 quée — dong song nhu mét sinh thé da dang, phic tap, dOc dao vé tinh cach. Nguyén Tuan da sang tao ra mét con S6ng Da khéng phai a thién nhién vé tri vo giac, ma la mét sinh thé c6 cuge séng riéng, cd dic diém riéng khéng thé tron Jan véi hai nét tinh cach co ban ddi lap nhau - hung bao va tri tinh. Vo6n ua nhiing gi tuyét mi, déc dao, duéi ngdi bat Nguyén Tuan, Séng Da hién lén chin thue véi nhiing canh tugng hing vi, dit ddi khién cho déc gia cing phai sén gay. Hinh anh dau tién goi lén sy hing vi cia Song Ba la canh da bd song, dung vach thanh, mat song ché dy chi lac ding ngo méi cé mat trdi va vach da thanh chet long Séng Da nhw mot cai yét hau. BO hep cita long Song Da bi vach da bs sOng chén téi nghet thé, nd khién cho nhimg ai ngéi trong khoang 46 qua quang dy, dang mia hé ma cling thay lanh, cdm thay minh nhu dimg 6 hé mot cai ngd 19Chuyén trang én Van - Thudng Thive Sich 2 [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai li€u Luu hanh ndi bo ma ngong vong lén mét khung cita sé nao trén cai tang nha tht may nao vita tat phut dén dién. NOi dén sur hung bao ciia Song Pa khdng thé khOng nhc dén nhing hut nude quang Ta Mung vat phia duéi Son La.Nguyén Tuan dua ra hang loat nhiing so sanh s6ng dong, dac sic dé dua dén cho déc gid 4n tuong chan thuc, sau dam vé strc manh khiing khiép céia hit nuéc Séng Da: C6 nhing cai hut nude gidng nhu cai giéng bé tong tha xudng song dé chuén bj lam mong cu, Nudc 6 day thé va kéu nhu ctta c6ng cai bi sac (...) nhing cai giéng nuéc 4c 4c lén nhu vita rot dau sdi vao. Nguyén Tuan dac ta su hung bao ciia Song Ba qua nhiing doan ta thac nuée. Am thanh tiéng thac nudc khi oan trach, van xin, khiéu khich, giong gin ma ché nhao, khi réng lén. Thac nude gio lén man dai uy hiép, de doa hung han sn sang bép nat ngudi léi dd liéu linh. Tran dé do thach tran Séng Da duge Nguyén Tuan vé nén bing ngdi bit day géc canh: Da 6 day ti ngan nam van mai phye hét trong long séng, hinh nhu mdi lan co chiéc thuyén nao xuat hién 6 quang am am ma quanh hiu nay, mdi lan c6 chiéc nao nhé vao duéng ngoat s6ng la mot sé hon ben nhém ca day vé lay thuyén. Dui ngdi but caa Nguyén Tuan, Song Da hung vi, hoang dai nhu mOt loai thay quai khéng 16 v6i nét tinh cach hung han, x4o quyét, muu md, nham hiém - 1 chat vang mudi cia thién nhién, 1d dé6i tha ghé gém cia con ngudi. Nhung bén canh su hung bao, Séng Da con Ia con séng tri tinh cia mién Tay Bac. Nguyén Tuan quan sat, cam nhan vé dep trif tinh tir nhiéu goc 46 khac nhau. Mét cai nhin toan canh tir tam cao dé phat hién S6ng Da tudn dai nhu mot ang toc trit tinh, dau téc chin tc an hién trong may tréi Tay Bac bung né hoa ban hoa gao. Cai trir tinh cia Séng Da con 6 mau nude day bién héa duéi con mat hdi hoa sanh s6i cia Nguyén Tuan: Mia xuan dong xanh ngoc bich, chtr nude Song Da khéng xanh mau xanh canh hén ciia Song Gam, Séng L6. Miia thu nuée Séng Da Ii Itr chin dé nhu da mat mét ngudi bam di vi rugu bita, lir lit cai mau dé gién dit 6 mét ngudi bét man bye béi gi mdi dd thu vé. Séng Pa trif tinh nhat 6 quang trung 20Chuyén trang 6n Vin - Thudng Thite Sach [Khéa hoc Van Chuyén su] Tai Higu lu hanh noi bd luu véi vé dep tinh lang, yén 4, thanh binh, hoang so, ¢6 kinh: Bo s6ng hoang dai nhu mét bé tién sit, B song hén nhién nhu mot ndi niém cé tich tudi xua. VA Nguyén Tuan cim nhin Séng Ba tir mt diém nhin dic biét: nhin Sng DA nhue mot 6 nhan dé khém phd chit tho trong tig canh s4c thién nhién, Nguyén Tuan di rat cong phu dén nhiéu tam huyét dé miéu ta, khdc hoa vé dep, dac tinh cia mét hién tugng thién nhién déc dao mién Tay Bac cia T6 Quéc: kiét téc nghé thuat ca tao héa, Voi hinh wong Song Ba, Nguy€n Tun wo thanh hoa dinh cita tao héa. si ciia nhiing vé dep tinh khdi tuy gudi phai cé cai vision 2.4, Nguyén Tuan timg tam niém: Dé 1a nha van, mi ng. Mat cai riéng 46 cing déng nghia véi viéc tir bé thién chite nghé si cia minh, Tu dae diém riéng cia Séng Da: Ching thiy giai déng tdu / Da giang déc béc lu Nguyén Tuan da tai hién hinh tugng Song Ba nhu mot sinh thé da dang, phitc tap, déc dao vé tinh cach, Nhung 1di dé tir ciia thién bitt ki dic sc nay con hé 16 khat vong ménh liét cia Nguyén Tuan trén hinh trinh khim pha hién tuong thién nhién ki thi, dé la thé hién mét dong séng chit, nghia la muén thé hién mot phong cach nghé thuat déc dao dé khang dinh cai téi tai hoa, uyén bac, riéng biét, khong lap lai cing nhu dong chay ngugc huéng Song Ba khac v6i tat c4 cae dong sng khac. Vé dep hing vi va trif tinh, tho méng ctia Ba giang di dugc Nguyén Tuan thé hién chan that, ti mi, khéch quan. ‘Tai hoa, uyén bac cia cai toi nghé si da bién Da giang thanh mot dong song chit. Tinh cach hung bao cia dong séng khéng chi thé hién khach quan qua céch ké, ta, thong ké ma con co thé duge trai nghiém bang nhitng cam giac cy thé va dn tuong: lién tuéng, so sanh truyén dén nguéi doc cam gidc chan thuc: Ngéi trong Khoang dd qua quang ay dang mia hé ma ciing thay lanh. Tinh céch hung bao 21Chuyén trang 6n Vin - Thudng Thife Sach [Khéa hoc Van Chuyén su] Tai lieu lua hank noi bo cia Da giang qua chit nghia cita Nguyén Tuan néi hin én thanh hinh khéi, duéng nét va gao thét lén trong mu6n van 4m thanh chuyén tai cam giac that manh, that dir di. Mét cai hit nudée ma nha van so sinh, ké, ta, lién tuéng dé truyén dén cai cam giac ring ron ciia ste manh ty nhién, sit dung ki thuat dién anh qua tri tung tugng phéng ting tao hiéu qua. Khéng chi sit dung nhudn nhuyén, sang tao nhiéu loai hinh ng6n ngir nghé thuat Khéc nhau: dién anh, hdi hoa, diéu khdc... ma Nguyén Tuan con van dung kién théic ciia nhiéu nganh khoa hoc dé lam giau cho cdc trang van: tri thie quan sy, vo thuat, xay dung... von xa la véi van chuong ciing phat huy hiéu qua. Nhiing trang van Ngudi lai dé S6ng Da héi tu, thing hoa phong cach tai hoa, uyén bac i cata Nguyén Tuan, Dé 1a nhing trang hoa, t6 hoa két tinh biét bao cai dep: dep cia tho ca, ci dep cia hdi hoa, cai dep cia nhung tac phim diéu kndc. Nhan t0 edt Ii Lam nén phong cach déc déo Nguyén Tuan 1a nhin nhan, kham pha cdc su vat, hién tugng cia hién thuc cudc s6ng 6 phuong van héa, tham mi, sit dung cdc phuang thite, phuong tién nghé thuat dé Lim néi bat, chuyén tai dén ngudi doc cai nhin d6c dao. 3. TTS - Phan tich hinh tugng nguéi lai dd Song Da Néu dong séng Huong trong tic phdm ‘Ai di dat tén cho dong s6ng” cit nhe nhang dem hén t6i vé nhing mién “Tudi tho dird6!" cia Phiing Quan thi la thay, én véi Da giang trong tiy bit “Ngudi lai dd Song Da’, hén t6i nh phiéu Ling trudc dong chay vi dai nay cia néti ring Tay Bac. Phai i Nguyén Tuan va c6 1é chi cé Nguyén Tuan méi cé thé dc ta mét vé dep ddc nhat va gy xiic cam minh liét dén nhu v% V6i tam niém “lu6n thay déi thye don con mat” cia minh, Nguyén Tuan da va dang dem dén cho ban doc mot “mam cd” ma 6 tren day ai ciing 6 thé tim m6t manh riéng cho minh dé trong nhin va thudng théic. Doc van Nguyén Tuan, ngudi ta khéng thay minh chénh chao trong cau chit, ma ta chi thiy day tran, dit dé 14 cai dep, 1a thién long hay nhiing thi vui khac la dén nhudng nao, giéng nhu Gido su Nguyén Dang Manh da nhan xét vé nha van: “Khi 22Chuyén trang én Vin - Thuéng Thice Sach SS [Kha hoe Van Chuyén sau} Tai lieu haat hanh noi bo thi trang nghiém cé kinh, khi thi diva cot béng phéng, khi thi thanh thot tram béng, khi thi x6 bé bua bai nhw ld ném ra trong mot con say chénh choang, khinh bac day, nhung bao gid ciing rat adi tai hoa”. Va Id thyc, tdi dd hon mét lan chénh choang say voi nhing sang tac cia Nguyén Tuan, dac biét la thy but “Ngudi lai do Song Da” duge Ong sng tic nim 1960 trong théi ki xdy dung chi nghia x3 hdi, doc thién tay bat dic biét nay, ta khong khdi than phuc truéc hinh tugng mét éng dé gid bay muvi nhung van sang ngdi mt khi chat anh hing, manh mé, tai hoa va tri diing v6 song. Truéc Cach mang, Nguyén Tuan néi danh véi thyc tai duoc thé hién sau sac trong "Vang bong mét thdi". Du 1a "Chém treo nganh" hay "Bao oan", con ngudi vang béng trong tac phém ciing chinh 1a hién than cia cai dep. Nhung cing chinh vi ling yéu chu6ng cai dep, yeu chuéng nghé thuat nhung phai nhan lay bi Kich cia mét ngudi "sinh nhdm thé ky" - trong "mOt thoi ky phong kién da vao 46 suy tan", trong budi x hdi nhiéu tao loan, con nguéi vang bong ciia Nguyén Tuan. thdm duom wu hoai va khéng khéi chéng chénh trong chinh long yéu cai dep cia minh, Néu nhu céng viée cia cu Am trong "Chén tra trong suong sém" cia méi ngy tan la “nau nude, trang chén tong, chén quan” hay “ngdm nghia mai chiéc 4m mau dé da chu, bong khéng chit gon”, “sung suéng hoan toan thay cai d6c dm kia 1d nhin nhui qua” thi voi ngudi lai dd S6ng Da sau CAch mang, ong lai toat lén mét vé dep khac, vé dep ay khéng chi thung thitc va tréng nhin, ngém nghia nhimg gia tri ci xva da Ili vao qua vang nia, ma vé dep dy chinh la vé dep cia dudng nét lao dong, cia nhing vet “ci nau” nhur hudn chuong cao quy. Nhin ro nhiing nhan vat cia Nguyén Tuan gitta hai thdi ki, ta méi thay ro rng - sau Cach mang, Nguyén Tuan huéng ngoi bat dén quan diém “nghé thuat vi nhan sinh”, miéu ta cdi dep cia nhiing ngudi lao déng nhé bé, nhumg ho chinh ld bac thay trong nghé ciia ho. 23Chuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu leu hanh noi bd 3.1, Lai lich, ngoai hinh ciia 6ng lai 46 Séng Da: “Mot tac phdm nghé thuat la két qué ciia tinh yéu” (Nha vin Nga Tolstoi). Chinh tinh yéu cudc s6ng, yéu thién nhién, long yéu thuong con ngudi I chat xtc tac thdi thiic ngudi nghé si tim thay “chat vang mudi” cho vin chuong ciia ho. Nha van ngudi Ditc W. Goethe co ndi: “Con ngudi la diéu thi vi nhat adi vdi con ngudi, va con ngudi ciing chit hting tht vdi con ngudi”. Van hoc di dé cap tdi van dé ndo thi diém phat xuat va dich dén cla van hoc van luén 1a cuéc sng con nguéi. Con ngudi dong vai tro v6 cing quan trong trong viéc hinh thanh m6t tac phdm, gid tri cla mét ang van khéng chi duge nha van dua vao cot truyén, cac tinh tiét ma cén chiém mét phan Ién trong cac hinh tugng con nguéi ma nha van tao nén. Xuyén sudt chang hanh trinh cing voi “Ngudi lai do Séng Da”, Nguyén Tuan da thé hién tinh yéu da diét cia minh danh cho nhiing ngudi lao déng, cho thién nhién dat nuéc Viet Nam rat dac biét. Tac phdm 1A két qua cia mot chuyén di thuc té ving Tay Bac tir nam 1958 dén nam 1960, tat ca vé dep cia Song Da da hién lén r6 nét trong thién tiy bit nay. Song song voi hinh tugng con séng Da vira dir doi, hung bao, via diu dang, @im thém la hinh anh ngudi li do song Da can trudng, diing cam, déc hanh dua con 46 mutu sinh chién dau véi con song Da vita hung hiém vita xinh dep. Nguyén Tuan da c6 nhan xét ban déu nhu thé nay: “Cude sdng ciia ngudi lai do séng Da qua la mét cude chién dau hang ngay véi thién nhién, mot thit thién nhién Tay Bac cé nhiéu lic tréng né thanh ra dién mao va tam dia cia mot ké thi so mot’. Thé nhung qua cudc chién dau dy, ong do dude béc 16 tai nang va kinh nghiém mudi nim gan bé véi thc dA S6ng DA, voi nghé li dd nay. Theo Nguyén Tuan, 6ng lai dd da xudi ngugc trén séng Pa khong dui tram lan, trong 46 dA cé t6i s4u mudi lan 6ng cam [ai chinh. Con sé mudi nam - tram lan - hon sau mudi lan cam lai chinh la minh chimg cho kinh nghiém day dan ciia ong do Lai Chau. 24Chuyén trang én Van - Thuéng Thife Sach x [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai Higu lau hanh noi bd © cai tuéi bay musi, dau toc da bac tring, 6ng lai dd Lai Chau hién lén v6i mot vé ngoai that khac biét: day phong suong, co thé in hin mai sng nude, gin lién véi nghé nghiép cita éng “tay léu nghéu nhw cai sao, chin khuynh ra nhu kep lly mot cdi banh (di tudng tugng, giong néi do do nhu thac li séng Da, nhan gidi vdi voi nhw nhin vé mot bén xa ndo dé,..”. Than hinh éng lai 46 vn duge nhu mot pho tugng tac bing da cm thach, nudc da anh lén chat simg chat mun, anh Ién ning mua sutong gié ciia may trai Tay Bic. Tudi di cao nhumg cAp mat éng do dy van tinh anh, théng thao ting dudng di nuéc buéc trén Séng Da. Dac biét trén nguc Ong cé nhiéu “ct nau” - dé 1a vet tich cia nhdng ngay thang chién dau vat |on voi sOng Da, ma Nguyén Tuan di di dém vi n6 nhw la “nhiing huan chuong lao dong siéu hang’, Dé la tat cd nhiing nét dep ngoai hinh cia 6ng do gia da sing ngoilén trang van, di dé minh chtmg cho ta hiéu ring: Khéng cn mét chang trai luc ludng tré khde nao, ma chinh 6ng lai dd Lai Ch4u voi bay mui tudi doi va mudi nam kinh nghiém chién dau vi Song Da sé khudt phuc duge no phai hang dudi tay minh, Chinh nhiing nim thang gin bé vi Da giang da khién ong giti duge site luc cia théi trai trang, chdc khde nhu tat c4 nhiing cudc giao tranh v6i thac 44 ngi day di ngdm vao trong mau thit, chi can dén tran chién, 6ng lai dé lai nhanh nhau va khée manh duong dau. 3.2. Ong lai dd IA ngudi tinh thao, timg trai, gidu kinh nghiém, hiéu biét sau sac vé luéng lach, timg ngé ngach trén séng Da Trong tuy but “Ngudi lai dd Song Da”, hinh tugng Song Da va hinh tuong ngudi lai do néi bat én va ciing 1a hai hinh tugng chinh, duge nha van miéu td va tai hién bing tat c4 bit lye, v6i kién thie sau sat vé nhiéu linh vue, tir tri thire vé Am nhac, hi hoa, diéu khic, kién tric, lich sit, dia lj, dién anh, van hoe. Hinh tugng ngudi lai do hign lén vi hinh anh éng lai dé tinh thao, timg trai, giau kinh nghiém, hiéu biét sau sdc vé lung lach, timg ngo ngach trén song Da. “Ong lai dé nam chac quy luat cia than sing, than da. Ong da thudc quy luat phuc kich cita lit d Ong thao nghé, thudc long ting dac diém nhé nhat cia séng Da: “nhé ti mi 25,Chuyén trang én Van - Thudng Thire Sich 32 [Khéa hoc Van Chuyén sau] Tai ligu luu hanh noi bo nhu ding danh vao tat ca cic luéng nude cita tat cd nhing con thac hiém trd”, song Da “nhu mot thign anh hing ca mé dng dd thude dén cd nhiing cai cham than, cham cfiu va nhiing doan xudng dong”. D6 chinh li chan dung mét ngudi lao dong tuyét voi, khi ho day dan kinh nghiém va gan bé voi ving s6ng nuéc nhu gan cA cudc déi cia minh vao dé. 3.3. Ong Idi 46 IA ngudi tri diing song toan nhu mét vién tuéng tai ba, thong minh linh hoat va khéo Iéo nhu mét nghé si trong nghé thudt vuot thac song pa Tu héi ring, ligu nhan vat Ong lai do sé ndi bat va duge yéu thich nhu thé néu nhit nha van chi miéu ta dng trong cugc muu sinh phAng Ling, trén song nude hién hoa? Cé 1 1a khong. BOi chinh chang dung chinh phyc ting khie séng, tig doan thac day cam go dy méi chinh la diéu hp dan ngudi doc, va khién ho than phuc sau d6, Hinh anh ngudi lai dd - mot ngudi dan lao dong 6 ving Tay Bac hoang so chdc chin khéng mang mét kj nghé ky tai qua déi dac biét nhu nhiing nhan vat trong “Vang bong mét thoi” cla Nguyén Tuan, nhung ngudi lai do trong tac pham thuc su tré thanh hinh tugng chan that va song dong, do Li su ky thac y tuéng tham mf ctia Nguyén Tuan - van si suét mot d6i say mé kiém tim va khing dinh c4i dep. Trong cai gam dit cia thac d4 Sng Da, ngudi lai dd hién Jén nhur mét anh hing chién du véi con thay quai hung hin. Cuéc s6ng cia ong lai dé la cude chién mdi ngay, gianh lay su'sOng méi ngay tir tay con thée gam dit. Nhung qua st dir ton dy cia thién nhién, hinh anh vi thuyén trudng day dan kinh nghiém thay chién hién lén oai hing. Ong lu6n trong trang thai sn sang nghénh chién, sin sing déi mat véi théc dif, chinh phuc “cita ti’, “cita sinh”, vugt qua tran thily chién véi da chim, da néi, vi nhimg tring vi thach tran va phong tuyén day hiém nguy v6i nhiing hanh déng tao bao nhung v6 cing chuén xac. 6 trang vi thir nhét, mot chit Dang hién lén khac biét, bdi su do site gitta con ngudi va thién nhién dit ton that khong “ngang tai ngang sic”, nhung su quyét 26