‫همانطور که در جلسات قبل صحبت کردیم‪ ،‬هدف اصلی از مطالعه مقاومت مصالح دستیابی به ابزار تحلیل و طراحی سازهها‬

‫براساس مفاهیم تنش و تغییر شکل می باشد‪ .‬در این بخش با مفهوم تنش آشنا خواهیم شد و برای درک بیشتر از یک مثال که‬
‫قبال مشابه آن را در درس استاتیک بررسی کردیم‪ ،‬استفاده خواهیم کرد‪.‬‬

‫فرض کنید عضوی از یک سازه (مثال خرپا) دارای نیروی داخلی به صورت شکل زیر باشد‪ .‬آیا به نظر شما صرفا با دانستن‬
‫مقدار نیروی داخلی ‪ FBC‬میتوان در مورد گسیختگی یا عدم گسیختگی میله نظر داد؟ در جواب باید گفت نه‪ .‬زیرا وضعیت‬
‫گسیختگی میله عالوه بر نیروی داخلی به مساحت مقطع عرضی میله و جنس آن نیز بستگی دارد‪ .‬در واقع‪ ،‬نیروی داخلی ‪FBC‬‬

‫برآیند نیروهای جزئی است که در تمام مساحت مقطع عرضی توزیع شدهاند‪.‬‬

‫شدت متوسط این نیروهای توزیعی برابر است با نیروی وارده بر مساحت واحد این مقطع‪ .‬نیرو در سطح واحد‪ ،‬یا شدت‬
‫نیروهای توزیع شده روی یک مقطع معین را تنش در آن مقطع میگویند‪.‬‬

‫تنش در یک عضو با مساحت مقطع عرضی ‪ A‬که تحت بار محوری ‪ P‬است از رابطه زیر بدست میآید‪:‬‬
 ‫این تنش از نوع تنش نرمال می باشد و از عالمت مثبت برای تنش کششی و از عالمت منفی برای تنش فشاری استفاده‬
‫میشود‪.‬‬

‫در خصوص واحد تنش‪ ،‬اگر بار ‪ P‬برحسب نیوتن ) ‪ ( N‬و مساحت ‪ A‬بر حسب مترمربع ) ‪ (m 2‬باشد‪ ،‬تنش ‪ ‬بر حسب‬

‫‪ N‬خواهد بود که این واحد را پاسکال ) ‪ (Pa‬می نامیم‪ .‬از فیزیک به یاد دارید که برای مقادیر بزرگتر یک کمیت از‬
‫‪m2‬‬
‫مضربهای کیلو ‪ ،‬مگا و گیگا میتوان استفاده کرد‪.‬‬

‫برای درک مفهوم تنش محوری‪ ،‬سازه شکل زیر را تحلیل خواهیم کرد‪ .‬این سازه تحت اثر نیروی خارجی ‪ 30 kN‬قرار دارد‪.‬‬
‫این سازه از عضو ‪ A B‬با مقطع عرضی مستطیلی به ابعاد ‪ 30  50 mm‬و عضو ‪ BC‬با مقطع عرضی دایرهای به قطر ‪20 mm‬‬

‫تشکیل شده است‪ .‬این اعضا توسط مفصل ‪ B‬به هم متصل شدهاند و توسط مفصلها و بستها در ‪ A‬و ‪ C‬نگه داشته شدهاند‪.‬‬

‫با استفاده از آنچه که در استاتیک یاد گرفتیم به صورت مرحله به مرحله این سازه را تحلیل کرده و نیروهای داخلی آن را‬
‫بدست میآوریم‪.‬‬
 ‫دو روش برای تحلیل این سازه وجود دارد‪:‬‬

‫‪ -1‬نمودار جسم آزاد کل سازه را ترسیم کرده و با استفاده از معادالت تعادل عکس العملهای تکیهگاهی و نیروهای داخلی‬
‫اعضا را بدست آوریم‪.‬‬
‫‪ -2‬از مفهوم عضو دو نیرویی استفاده کنیم‪.‬‬

‫میدانیم اعضای ‪ A B‬و ‪ BC‬عضوهای دو نیرویی هستند‪ ،‬یعنی عضوهایی که فقط در دو نقطه تحت اثر نیرو قرار دارند‪ .‬از‬
‫طرفی از استاتیک می دانیم که برای یک عضو دونیرویی‪ ،‬خطوط اثر برآیند نیروهای وارد بر هر یک از این دو نقطه در خالف‬
‫جهت هم بوده و از این دو نقطه میگذرند‪ .‬با دانستن این نکته و بررسی تعادل مفصل ‪ B‬با استفاده از ترسیم مثلث نیروها‪،‬‬
‫خواهیم داشت‪:‬‬
 ‫که با حل تناسب باال‪ ،‬خواهیم داشت‪:‬‬

‫حال که نیروهای در دو سر عضوها‪ ،‬را بدست آوردیم می توانیم به راحتی با زدن مقطع در نقاط دلخواه عضو‪ ،‬نیروی داخلی‬
‫را بدست آوریم‪.‬‬

‫در نهایت به این نتیجه میرسیم که عضو ‪ BC‬تحت کششی برابر با ‪ 50 kN‬و عضو ‪ A B‬تحت فشار برابر با ‪40 kN‬‬

‫میباشد‪.‬‬
 ‫در ادامه برای درک مفهوم تنش و آشنایی بیشتر با اهمیت این درس در طراحی سازهها دو حالت زیر را بررسی مینماییم‪.‬‬

‫حالت ‪ :1‬فرض کنید میله ‪ BC‬به قطر ‪ 20 mm‬از فوالد با ماکزیمم تنش مجاز ‪  all = 165 MPa‬ساخته شده است‪ .‬آیا این‬

‫میله میتواند بار وارده را تحمل کنید؟‬

‫جواب ‪ :‬با استفاده از نتایج تحلیل بخش قبل‪ ،‬نیروی داخلی عضو ‪ BC‬و ابعاد مقطع را داریم‪ .‬لذا مقدار تنش محوری عضو را‬

‫به صورت زیر محاسبه میکنیم‪:‬‬

‫تنش حاصله در عضو ‪ BC‬تحت اثر بار اعمالی‪ ،‬کمتر از تنش مجاز فوالد بوده‪ ،‬لذا این میله با اطمینان میتواند بار وارده را‬
‫تحمل کند‪.‬‬

‫حالت ‪ :2‬فرض کنید میخواهیم از آلومینیم با تنش مجاز ‪  all = 100 MPa‬برای عضو ‪ BC‬استفاده نماییم‪ .‬در این حالت قطر‬

‫مقطع دایره ای عضو چقدر باید باشد تا عضو با اطمینان بار وارده را تحمل کند؟‬

‫جواب ‪ :‬در این حالت دنبال یافتن ابعاد مناسب برای مقطع هستیم‪ .‬به عبارتی در حال طراحی عضو ‪ BC‬هستیم‪ .‬برای این‬

‫منظور باید ابعاد مقطع را به گونه ای تعیین کنیم که تنش حاصله از نیروی اعمالی به سازه‪ ،‬کمتر از تنش مجاز آلومینیم باشد‪.‬‬
‫لذا‪:‬‬
‫پس میله آلومینیم به قطر ‪ 26 mm‬یا بیشتر انتخاب میگردد‪.‬‬