1.

0 Sistemin Tanıtımı ve Şeması

Yenikale Isı Merkezi’nin önündeki boş arazi, Ziraat Mühendisleri tarafından ekime uygun
hale getirilmiş ve domates dikimi yapılmıştır (Şekil 1). Domatesler üç farklı içeriğe sahip
akışkan ile sulanmaktadır: Yüksek borlu, düşük borlu ve kuyu suyu.

Şekil.1. Domates ekim alanı

Olgunlaşıp kurutulmaya hazır hale gelen domatesler, bir dilimleme makinası yardımı ile 7
mm kalınlığında dilimlenerek kurutulacaklardır. Kurutma için İYTE Enerji Sistemleri
Mühendisliği Bölümü’nde mevcut kabin tipi bir jeotermal kurutucu Yenikale Isı Merkezi'ne
getirilmiş ve montaj çalışmaları yapılmıştır.

Jeotermal kurutucu şematik olarak Şekil 2’de gösterilmiştir. Jeotermal akışkan, yer
altından çekilip çevredeki binalara bölgesel ısıtma amaçlı gönderildikten sonra ısı merkezine
geri dönerek Jeotermal kurutucunun ısı değiştirgecine 80-85°C sıcaklıkta girer.

Jeotermal kurutucu bir fan bölümü ve bir kurutma tüneli bölümünden oluşmaktadır.
Kurutucunun iç yüzeyi cam elyaf ile yalıtılmış ve ısı kayıplarını azaltmak için bir alüminyum
levha ile kaplanmıştır. Fan bölümünde, ortam havası kurutucuda bir santrifüj fan ile çekilir ve
kurutma tüneli bölümüne ulaşır. Bu ünitede altı adet tepsi vardır ve egzoz havasını geri
kazanmak için bir hava sirkülasyon ünitesi mevcuttur. Kurutma havası, ortamı kurutucuya
çeken santrifüj fan ile düzenlenir. Deneyler sırasında kurutma hava sıcaklığını ayarlayabilmek
için, jeotermal akışkanın kütle akış hızı bir küresel vana yardımı ile değiştirilebilir. Kurutucu
özellikleri Tablo 1’de verilmiştir.

Açık
Hava

13
Şekil.2. Jeotermal kurutucunun şematik gösterimi
1. Fan: Kurutucudaki aerodinamik direncin üstesinden gelmek için kurutucudaki
kurutucu havanın akışına, kütlesine ve basıncına göre uygun fan seçimi yapılmalıdır. Sisteme
radyal fan üniteleri monte edilerek domates yüklü tepsilerin etrafında dolaşması için sıcak
havanın içeri girmesi sağlanır.
2. Eşanjör: Bir ısı eşanjörü, iki veya daha fazla akışkan arasında, bir katı yüzey ile bir
akışkan arasında veya katı parçacıklar ile bir akışkan arasında, farklı sıcaklıklarda ve termal
temasta termal enerjiyi (entalpi) aktarmak için kullanılan bir cihazdır.
3. Tepsiler: Dehidrasyonu kolaylaştırmak için kapalı bir alanda ısıtılmış hava ürün ile
temas ettirilir. Bu ürünü sıcak havaya maruz bırakmak için tepsi veya benzeri ürün tutucular
kullanılır.
4. Kurutma odası: Malzemenin kurutulduğu temel kısım dikdörtgen kesitli kurutma
odasıdır. Kurutma boyunca sabit kalan kısımdır. Yükleme-boşaltma odanın sadece bir
tarafından yapılır. İçerisinde tepsilerin olduğu bölümdür.
5. Devir-daim ünitesi: Kurutma ürünleri jeotermal su kullanılarak ısıtılır. Nem içeriğinin
bir kısmının yoğunlaşmasından sonra kurutucudan gelen hava tekrar sirküle edilir. Havanın
devridaiminin ana avantajı bir hava kondensatöründeki sirküle edilen soğuk su aracılığı ile
nemin ve havanın sıcaklığının kontrol edilebilir olmasıdır.
 6. Boşaltma klapesi: Kurutma odasının üstünde bulunan, kanatlı bir yapıya sahip
bölümdür. Kanat açıları bir kol yardımı ile ayarlanır.
7. Baca: Boşaltma klapesinden gelen sıcak havanın atmosfere karışmasını sağlar.
8. Kapak: Isı kaybını önlemek, dış etkilerden kaçınmak için kurutma odasının dışarı ile
temasını kesen kapaklar kullanılır.
9. Anemometre: Kurutma odasında malzemelerin kurutulması için geçen havanın-
sıvının akış hızını ölçmek için kullanılan sensördür.
10-11-12. Termokupllar: Termokupl, bir sıcaklık sensörüdür. Farklı iki iletken
malzemeden oluşur. Sıcak nokta ile soğuk nokta arasındaki sıcaklık farkı termokupl üzerinde
gerilim yaratır.
13. Jeotermal akışkan giriş-çıkış hattı: Domates kurutma işleminde kurutmanın
yapılabilmesi için jeotermal suyun giriş ve çıkış bölümüdür.

Kurutucunun verimli bir şekilde kullanılması için izlenmesi gereken yollar sırasıyla: Terazi
sıfırlanır. Kurutma tepsisi (3) destek çerçevesine yerleştirilir. Terazide başlangıç değeri
okunur ve kaydedilir. Kurutulacak olan domatesler dilimlenerek kurutma tepsisine ince bir
tabaka halinde yayılır. Kurutma tepsisi destek çerçevesine yerleştirilir ve toplam ağırlık
kaydedilir. Kurutma tepsisi kurutma odasına (4) yerleştirilir ve kapak kapatılır (8). Fan (1)
açılır ve hız ayarlanır. Jeotermal akışkanın giriş çıkış hatlarındaki (13) vanalar açılır. Kurutma
kabininde dolaşan akışkanın hızı anemometre (9) ile ölçülür ve değer kaydedilir. Isıtıcı (2)
açılır ve sıcaklık ayarlanır. Termokupllar (10-11-12) sayesinde kurutma odasının farklı
yerlerindeki sıcaklık değerleri kontrol edilir. Kurutma deneyi zaman ölçümü bir kronometre
ile başlatılır. Domateslerin kütlesi ilk 1 saat 15 dakikada bir, sonraki 2 saat 30 dakikada bir ve
sonrasında saatte bir ölçülerek nem değeri %8-12 aralığına ulaşana kadar kaydedilir. Isıtıcı
kapatılır, baca (7) sayesinde fan kanalının soğuması için bekletilir. 15 dakika sonra kurutma
tepsileri çıkarılır. Cihaz, fanın kapatılmasının ardından kapatılır ve kurutma işlemi sona erer.
Kurutulan domatesleden analizler için numune alınıp kilitli poşetlere konulur ve o şekilde
muhafaza edilir.
 Tablo.1. Kurutucunun özellikleri

Kurutucunun yüksekliği (mm) 554

Kurutucunun genişliği (mm) 1100
Kurutucunun uzunluğu (mm) 2000
Tepsinin genişliği (mm) 500
Tepsinin uzunluğu (mm) 600
Her bir tepsinin kalınlığı (mm) 20
Tepsiler arasındaki mesafe (mm) 100
Devirdaim ünitesinin alanı (mm) 210
Tepsinin yerden yüksekliği (mm) 720
Kurutucunun kritik bölgesi (m2) 0.3474
Tepsi sayısı 6

Akışkanın debisinin kontrol edilip ortam sıcaklığının ayarlanabilmesi için boru hattının iki ucuna
kontrol vanaları monte edilmiştir. Kurutucunun fan hızının belirlenmesi ve sıcak havanın debisinin
ayarlanabilmesi için bir elektrik panosu bağlanmıştır. Eşanjörün giriş ve çıkış hatlarına mekanik
manometre, mekanik termometre ve kalorimetre takılmış olup; onlar sayesinde giren ve çıkan
akışkanın fiziksel özellikleri kaydedilmiştir (Şekil 3).

Şekil.3. Jeotermal akışkan giriş-çıkış hattı

2.0 Deney Tasarımı

Domatesler üç farklı türde olup; 40-60-80°C ortam sıcaklıklarında ve 0,5-1,5 m/s sıcak hava
hızıyla kurutulması hedeflenmiştir. Deneyler Tablo.2’de yazan koşullar altında
gerçekleştirilmektedir.

Tablo.2. Deney koşulları

TÜR SICAKLIK SICAK HAVA DEBİSİ

0,5 m/s
40
1,5 m/s
0,5 m/s
Kuyu 60
1,5 m/s
0,5 m/s
80
1,5 m/s
0,5 m/s
40
1,5 m/s
0,5 m/s
Yüksek Bor 60
1,5 m/s
0,5 m/s
80
1,5 m/s
0,5 m/s
40
1,5 m/s
0,5 m/s
Düşük Bor 60
1,5 m/s
0,5 m/s
80
1,5 m/s

Deneyler sırasıyla istenilen koşullarda yapılmaya devam ediliyor.

3.0 Uygulanacak Analiz Çeşitleri

Kuru domateslerin farklı deney koşullarında gerçekleştirilen kurutma prosesi sonucunda alınan
numunelerin aralarındaki farkları görebilmek ve hangi koşul altında daha iyi sonuç çıktığını
anlayabilmek için kuru domates numulelerine bazı analizler uygulanacaktır.
 Domatesler kurutulduktan sonra yapılacak analizler şunlardır:

 pH analizi
 Renk analizi
 Nem tayini

Bu analizlerden pH ve renk analizi; kuyu, yüksek bor ve düşük borlu domateslerin yaş
ürünlerine de uygulanacaktır.

3.1 pH Analizi

Deney sonucunda elde edilen kurutulmuş domates dilimlerinin ve yaş domateslerin

Milwaukee MW102 aleti ile pH ölçümleri yapılacaktır (Şekil.4). Yenilenen tasarımı ve özellikleri
ile MW102, genişletilmiş aralıklı, otomatik sıcaklık dengeleme (0-70°C), 2 noktada
otomatik kalibrasyon ve ± 0.02 pH doğruluğu ile mikro işlemci tabanlı bir pH ve sıcaklık
ölçerdir. Sosis, et, peynir, süt ürünleri, ketçap, mayonez, salça, meyve ve meyve suyu gibi
yiyecek ve içecekler için uygundur.

Milwaukee MW 102 kullanımı kolay bir pH/sıcaklık metre çeşididir. pH ölçüm aralığı
genişletilmiş olup, -2.00 ila 16.00 aralığındaki üm ölçümleri kolay ve doğru bir şekilde
ölçmemize yardımcı olur. MW102; 1 adet 9V Pil, sert taşıma çantası, kullanım kılavuzu,
MA920B / 1 pH elektrodu, MA830R paslanmaz çelik sıcaklık probu, pH 4.01 ve
7.01 kalibrasyon çözeltilerinin 20 mL'lik poşetleri, kalibrasyon sertifikası ve garanti belgesi ile
birlikte sunulur.

Şekil.4. Milwaukee MW102 pH metre

 Üç farklı içeriğe sahip akışkan ile sulanan yüksek borlu, düşük borlu ve kuyu suyu
domateslerinin yaş hallerinin pH ölçümleri yapıldı. Bu ölçümler, pH metrenin problarının yaş
domateslerin içine sokulup sonucun okunması ile gerçekleştirildi (Şekil.5). Yaş ürünlerin pH
değerleri Tablo.3’de gösterilmektedir.

Şekil.5. Yaş ürün pH ölçümü

Tablo.3. Yaş ürün pH değerleri

Yaş ürün pH ölçümü

Tür Kuyu Yüksek Bor Düşük Bor
Ölçüm 1 4,02 3,97 4
Ölçüm 2 4,12 4,44 4,38
Ölçüm 3 4,66 4,71 4,76
Ortalama 4,27 4,37 4,38

3.2 Renk Analizi

Kuru domateslerin kurutma koşulları sonucundaki renk değişikliklerini

gözlemleyebilmek adına renk analizi uygulaması yapılacaktır. Bu analiz için Konica Minolta
CR-400 Renk Ölçüm Cihazı (Kromametre) kullanılacaktır (Şekil.6).
Konica Minolta CR-400 serisi Renk Ölçüm Cihazı(Kromametre), ilk kez 80’ lerde
tanıtılan ilk taşınabilir kolorimetrelerin mirasını devam ettirmektedir. Bu cihaz 2000 ölçüm
kapasitesine sahiptir. Düzenli veya düzensiz renkli ya da desenli numuneler için
tasarlanmış renk ölçüm cihazıdır.
 Her türlü içerik, gıda, hammadde ve bitmiş ürünlerden, ilaçlara ve dermatolojik
uygulamalara kadar çeşitli uygulamaların gereksinimlerini karşılayabilmektedir.Renk
verileri gözle görüldüğü şekilde ölçülür ve basit Lab formatında rapor edilir. Ölçüm başlığı,
bağımsız ölçümler yapmak amacı ile veri işlemcisinden ayrılabilmektedir. Serbest bir
şekilde değerlendirme ve renk hesaplaması ayarı yapılabilmesi için kullanıcı endeksi işlevi
bulunmaktadır.
Konica Minolta CR-400 cihazında renk aralıkları şu şekildedir: XYZ, Yxy, L*a*b*,
Hunter Lab, L*C*h. Bizim analizimizde kullanılacak olan renk aralığı L*a*b*.

Şekil.6. Renk ölçüm cihazı Konica Minolta CR-400

3.3 Nem Tayini

Nem içeriği; bir ürünün işlenebilirliğini, raf ömrünü, kullanılabilirliğini ve kalitesini

etkiler. Dolayısıyla nemin doğru şekilde belirlenmesi, gıda, ilaç ve kimya dahil olmak üzere
pek çok sektörde kalitenin sağlanmasında temel bir rol oynar.
Gıdalarda nem miktarı, genelde etüvde kurutma yöntemi ile yapılmaktadır. Belli bir
sıcaklık altında örnekteki suyun uçurulması ve ağırlık kaybından nem miktarının
bulunmasına nem tayini denir.
Nem tayini, yaş ürünün başlangıç kütlesinden sabit tartım kütlesinin çıkarılıp yaş
ürünün başlangıç kütlesine bölünmesi ile bulunur. Bunun yüz ile çarpımı sonucu üründeki
nem yüzdesi bulunur.
 Deneylere başlamadan önce kuru, yüksek bor ve düşük bor domateslerinin yaş
ürünlerindeki nem miktarını bulmak için her tür domatesten bir dilim numune alınıp ve
tartılmıştır. Ardından tepsilere konulup kurutucuya yerleştirilmişlerdir. Yüksek ve sabit
sıcaklıkta kurumaya bırakılan domateslerin, belirli aralıklarda kütle tartımları yapılarak
sabit tartıma ulaşmaları beklenmiştir. Nem tayini işlemi sonucunda elde edilen nem
yüzdeleri Tablo.4’de verilmiştir.
Tablo.4. Yaş ürünlerin nem yüzdeleri
Tür Nem %
Kuyu 93,76%
Yüksek Bor 94,44%
Düşük Bor 94,09%

Kuru domates numunelerinin içeriğindeki nemi analiz etmek için Memmert UNB 400
Etüv’ü kullanılacaktır (Şekil.7). Bu etüvün maksimum sıcaklığı 105°C dir. İç hacim 53
litredir. Doğal hava sirkülasyonludur. İç ve dış kasa paslanmaz çelikten üretilmiştir.
Entegre dijital zamanlayıcı ve LED ekran görsel paneli vardır.

Şekil.7. Memmert UNB 400 Etüv

3.4 Rehidrsayon Yöntemi
Rehidrasyon, ağır su kaybını takiben herhangi bir yolla numunenin tekrar normal suyunu
kazanması işlemine denir.
Kurutulan domates dilimlerinin, deneyler sonuçlandığı zaman, her deney koşulu için
farklı seçilen numunelerin su dolu bir kaba konulup belirli aralıklarla kütle ölçümünün
yapılması ve numunelerin sabit tartıma gelmesi amaçlanır.
4.0 Sonuçlar
Deneylerimiz tüm hızıyla devam etmekte olup; tüm deneyler tamamlandıktan sonra Ekim ayı
içinde analizler yapılmaya başlanacaktır.