Arazbâr Makamı Seyri

İstanbul Belediyesi Konservatuvarı (Darül-Elhan) Türk Musikisi Talebe Cemiyeti

Ahmet Şefik Gürmeriç

Usûlü : Sofyan [ 1904 - 1967 ]

  



5

    
 
8

    


11

 
   

14

   

Arazbâr Makamı
a ) Durağı:Dügâh perdesidir. S o f y a n Usûlü
b ) Seyri: İnicidir.
c ) Dizisi: Nevâ perdesi üzerindeki Beyâti makamı dizisine, Çargâh perdesinde Rast beşlisinin ve yerinde Beyâti makamı
*) Dört zamanlıdır.
dizisine, Çargâh perdesinde Rast beşlisinin ve yerinde Beyâti dizisinin eklenmesinden meydana gelmiştir. *) İki tane iki (2 +2 = 4)
d ) Güçlüsü: Arazbâr makamı inici olduğu için seyre önce Nevâ perdesindeki Beyâti dizisiyle başlayacaktır. Bu sebeple birinci zamanın veya iki Nîm
mertebe güçlü Gerdâniye perdesidir. Üzerinde Bûselik çeşnisiyle yarım karar yapılır. İkinci mertebe güçlü Nevâ perdesidir.
Sofyân'ın birleşmesinden
Üzerinde Uşşak çeşnisiyle asma karar yapılır. Bu perde Nevâ’daki Beyâti dizisinin karar perdesi olması bakımından da
önemlidir.
meydana gelmiştir.
e ) Asma Karar Perdeleri: Seyre Nevâ perdesindeki Beyâti dizisiyle başlanacaktır. Dolayısiyle Nevâ perdesindeki Beyâti dizisinin *) 4/8'lik ve 4/4'lük iki
asma kararları önce düşünülmelidir. Yerindeki Beyâti makamını incelerken Acem perdesini, yâni 6.dereceyi sık sık gösterdiğini mertebesi varsa da, 4/4'lük
görmüştük. Şimdi Nevâ perdesindeki Beyâti dizisinde Acem perdesinde mukabil olan 6.derece Sünbüle perdesidir. İşte bu
ikinci mertebe daha çok
Sünbüle perdesi giriş seyrindeki Nevâ’da Beyâti dizisinde (Acem perdesi gibi) sık sık gösterilir.
Yine yerindeki Beyâti dizisinde Nevâ perdesinde, yâni 4.derece üzerinde Hicaz, Çargâh perdesinde yâni 3.derece üzerinde Nikriz kullanılmıştır.
çeşnislerinin gösterildiğini biliyoruz. Şimdi Nevâ perdesindeki Beyâti dizisinde Nevâ, yâni 4.dereceye Gerdâniye perdesi rastlar *) Pışrevlerde, İlâhîlerde,
ve üzerinde bâzen Hicaz çeşnili asma karar yapılır. Yerindeki Beyâti dizisinin Çargâh, yâni 3.derecesine Nevâ perdesindeki şarkılarda, türkülerde, oyun
Beyâti dizisinin Acem perdesi tesâdüf eder ki, üzerinde Nikriz çeşnisiyle asma karar yapılır.
havalarında, kısaca özel usûl
Bunlardan başka Çargâh perdesinde Rast çeşnisiyle asma karar yapılır ki, bu da hem makamın yapısında vardır; hemde Nevâ
perdesindeki Uşşak dörtlüsünün bir sonucudur. Ayrıca yerindeki Beyâti dizisine geçilince de aynı Beyâti makamında olan mecburiyeti olmayan hemen her
Nevâ’da Hicaz, Çargâh’da Nikriz çeşnili asma kararlar yapılır. Segâh perdesinde de asma karar yapılır. formada kullanılmıştır
Özetlersek:
1 ) Gerdâniye’de Bûselik (Güçlüde yarım karar) 2 ) Gerdâniye’de Hicaz 3 ) Acem’de Nikriz 4 ) Nevâ’da Uşşak (Nevâ perdesinde Sofyan D a r b Usûlü
Beyâti dizisinin bitişi) 5 ) Nevâ’da Hicaz (Yerindeki Beyâti gereği) 6 ) Çargâh’da Nikriz ( Yerindeki Beyâti gereği) 7 ) Çargâh’da 1 . Darb :
Rast (Arazbâr makamı gereği) 8 ) Segâh’da Segâh veya Eksik Ferahnâk asma kararları yapılabilir.
( Dü-Üm) / [ 2 Zamanlı ve Kuvvetli ]
f ) Donanımı: Si ve mi için koma bemolü donanıma yazılır ve gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
2 . Darb :
g ) Perdelerin T.M.deki isimleri: Pestten tize doğru: Yerinde Beyâti dizisi: Dügâh, Segâh, Çargâh, Nevâ, Hüseyni, Acem,
Gerdâniye, Muhayyer. Nevâ’da Beyâti dizisi: Nevâ, Dik Hisar, Acem, Gerdâniye, Muhayyer, Sünbüle, Tiz Çargâh, Tiz Nevâ. ( Te ) / [ 1 Zamanlı ve Yarı Kuvvetli ]
Gerdâniye’de Hicaz dizisi: Gerdâniye, Şehnâz, Tiz Segâh, Tiz Çargâh. Nevâ’da Hicaz dizisi: Nevâ, Hisar, Eviç, Gerdâniye’dir. 3 . Darb :
h ) Yeden’i: 2.çizgideki sol Rast perdesidir. ( Ke ) / [ 1 Zamanlı ve Zayıfr ]
i ) Genişlemesi: Arazbâr makamı yapısı gereği geniş bir seyir alanına sâhip olduğu için, ayrıca genişletilmemiştir.

Seyri:
Seyre Nevâ perdesindeki Beyâti dizisiyle başlanacağına göre, Gerdâniye perdesi civârından veyâhut Gerdâniye
perdesinde seyre başlanır. Bu perdenin iki tarafındaki çeşnilerde karışık gezinildikten sonra, güçlü Gerdâniye
perdesinde Bûselik çeşnisiyle yarım karar yapılır. Sonra Nevâ perdesi üzerindeki Beyâti dizisi, bütün özellik ve
asma kararlarıyla gösterilip, ikinci mertebe güçlü olan Nevâ perdesinde Uşşak çeşnisiyle asma karar yapılıp Nevâ
perdesindeki Beyâti dizisi bitirilir (Nevâ perdesindeki Beyâti dizisinde istenirse 4.derece olan Gerdâniye
perdesinde Hicaz ve 3.derece olan Acem perdesinde Nikriz çeşnileri gösterilebilir).
Nevâ perdesindeki Beyâti dizisinden sonra, Çargâh perdesine düşülüp Çargâh perdesindeki Rast çeşnisi de
gösterilerek, yerinde Beyâti dizisine geçilir. Bu dizinin de bütün özellikleri ve asma kararları gösterilerek Dügâh
perdesinde Uşşak çeşnisiyle tam karar yapılır.
Not: Bu makamın icrâsından sonra yerinde Bûselik beşlisi ile karar verilirse Arazbâr Bûselik makamı meydana
gelir.

Kaynak : Türk Mûsikîsi Nazariyâtı ve Usûlleri-Kudüm Velveleleri / İsmail Hakkı ÖZKAN [1941- 2010]

/ İSMEK / Fındıkzade Müzik İhtisas Merkezi / Perihan Dönmez / Murselin Güney / 2018 / N.E.Ünal / http://lilypond.org/