ENDOKRINI SISTEM

Endokrine žlijezde su žlijezde sa unutrašnjim lučenjem.

Prenosnici su hormoni koje se luče na različitim mjestima pa tako imamo 3 vrste hormona:

-lokalni hormoni-djeluju neposredno u blizini svog nastavka

-opći hormoni- izlučuju se u vanćelijsku tečnost i djeluju na udaljena tkiva i organe
-ciljani hormoni-aktivni samo u određenim ćelijama.
Imaju karakter dvojakog djelovanja te vrše procese rasta i razvoja organizma ili kontroliraju funkcioniranje
nekih endokrinih žlijezda.

Žlijezde za lučenje su:

1. Hipofiza- između dijelova mozga (održava individualni integritet)

Čine je prednji- frontalno smješten,luči više hormona:
somatotropin (hormon rasta), tireotropin (stimulira i regulira rad štitne žlijezde), prolaktin (lučenje
mliječnih žlijezda nakon poroda), kortikotropin (rad spolnih žlijezda),
srednji- luči melanotropni hormon (stimulira funkciju pigmentnih ćelija (melanin))
zadnji režan- luči oksitocin (jako bitan kod porodilja, olakšava porod) i bazopresin (regulira nivo tečnosti u
organizmu).

2. Štitna žlijezda- luči 2 hormona: tiroksin i trijodtironin

Nedovoljno lučenje tiroksina javlja se usred nedostatka joda, a kao posljedica toga javlja se gušavost, dok
prekomjerno lučenje tiroksina dovodi do Bazedovljeve bolesti.
Ovaj poremećaj ispoljava se u mršavosti, potrošnji O2, ubrzanom pulsu...

3. Paraštitna žlijezda- luči parathormon koji reguliše promet kalcija i fosfora u organizmu, vitamin D u
kostima i zubima. Nedovoljnim lučenjem ovog hormona dolazi do grčenja mišića.

4. Hormon nadbubrežnih žlijezda- razlikuju se srž i kora, hormoni srži su adrenalin (učestvuje u regulaciji
količine šećera u krvi, izaziva širenje zjenica i malih bronhija te sužava krvne sudove i stimulira grčenje
slezine) i noradrenalin (izaziva stezanje arteriola i utiče na povećavanje pritiska), hormon kore je
kortikosteroid koje je neophodan za život. Nedovoljno lučenje ovih hormona dovodi do Adisonove bolesti
(poremećaj koncentracije Ca i Na u krvi)

5. Pankreas- luči 2 bitna hormona za metabolizam: inzulin (smanjuje šećer u krvi-luči beta ćelije) i glukagon
(povećava šećer u krvi-luči alfa ćelije)

6. Spolne žlijezde-(testisi i jajnici) proizvode gamete te luče hormone testosteron (muški hormon kontrolira
rast i razvoja) estrogen (utiču na pripremu maternice za prihvatanje oplođene jajne ćelije), progesteron
(priprema maternicu za plodnošenje „hormon trudnoće“).

ISHRANA I VARENJE

Ishrana je proces unošenja hrane u organizam podrazumijevajući i složene promjene pojedinih sastojaka
hrane u organizmu.
Varenje je proces razlaganja hrane na jednostavnije oblike. Tipovi varenja su:

1. Unutarćelijsko-specifično za jednoćelijske organizme. Hranjljive čestice uvlače se u protoplazmu i oko

njih se formira hranjljiva vakuola u kojem djeluju fermenti za varenje hrane. Ovo varenje se može vidjeti
kod ameba ili papučica.
 2. Vanćelijsko-varenje hrane odvija se u šupljini posebnog sistema za varenje i karakterističan je za
većinu životinjskih organizama. Sistem kanala je podjeljen je u nekoliko dijelova koji su različite građe i
funkcije. Hrana krećući se kroz šupljinu ovog sistema postepeno se razlaže do sastojaka koji se mogu
resorbirati.
3. Prijelazni tip.

Specifičnosti ishrane kod različitih živih organizama:

Preživari: oni imaju složeni želidac koji se sastoji od predželuca i pravog želuca. U predželucu, koji se sastoji
od buraga, kapure i listavca, nema fermenata za varenje, ali zato u njemu živi ogroman broj mikroorganizama
koji svojim fermentima vare celulozu. Ovakav želudac omogućava razlaganje teško svarljive celuloze koja čini
glavni sastojak hrane preživara. U ostalim djelovima probavnog sistema preživara hrana se vari slično drugim
sisarima.

Ptice: one koje se hrane zrnevljem imaju proširenja jednjaka – voljku, koja služi kao rezervoar hrane. Ovdje se
hrana natapa sokom voljke, koji produciraju sluzne žlijezde. Dalju prilagođenost predstavljaju dva tipa želuca:
žljezdani i mišićni. U žljezdanom želucu hrana se natapa sokovima sa fermentima a zatim prelazi u mišićni
želudac. Snažnim pokretima mišićnog želuca uz pomoć kamenčića koje ptica proguta zrnasta hrana sitni se i
tako dalje lakše vari djelovanjem želučanog soka. I onda se varenje nastavlja u crijevima kao u svim ostalim
organizmima.

Varenje hrane kod čovjeka: usta, ždrijelo, jednjak, želudac, tanko i debelo crijevo.
Varenje hrane u:

a) Usta– šupljina koju omeđuju gornja i donja usna, obrazi, tvrdo i mehko nepce i nepčani krajnik. Pored
ovoga u ustima se nalazi jezik i zubi i izvodni kanali tri para pljuvačnih žlijezda. U ustima se hrana sitni
zubima žvakanjem, dok jezik prevrće hranu i pomaže pri žvakanju i gutanju. Hrana u ustima je pretvorena
u jednoličnu sluzavu masu koja lahko klizi kroz ždrijelo i jednjak. Bazne reakcije
b) Ždrijelo i jednjak – prilikom gutanja jezik se kreće unazad zadnjim dijelom i nadolje, potiskuje grkljanski
poklopac (epiglotis), koji zatvara grkljan i sprečava ulazak hrane i tečnosti u disajne puteve. Na taj način
proguta se zalogaj hrane.
c) Želudac – kesasti mišićni organ koji se nalazi ispod dijafragme i koji je bogat žljezdama. Jednjak regulira
ulaz hrane u želudac. Želudac vrši povremene pokrete, što pospješuje miješanje hrane i lakše djelovanje
fermenata i pražnjenje sadržaja u dvanaestopalačno crijevo. Hrana u želucu vari se pod uticajem
želučanog soka koji sadrži vodu, mineralne soli, hlorovodičnu kiselinu i fermente. Želučani sok je kisele
reakcije. Želučani fermenti su: pepsin (razlaže bjelančevine), labferment (gruša mlijeko) i manja količina
želučane lipaze.
d) Tanko crijevo – najduži dio probavnog trakta dužine od 5 do 7 metara. U tanko crijevu, u alkalnoj sredini,
odvija se kompletna probava svih sastojaka hrane. Dijelimo ga na tri dijela: dvanaestopalačno, usukano
(ileum) i prazno (jejunum). Sluzokoža je bogata žlijezdama koje luče crijevni sok. Crijevni sok je bazne
reakcije.
U varenju hrane u tankom crijevu učestvuju pankreasni sok, crijevni sok i žuč. Pankreasni sok sadrži
proteolitičke fermente (razlažu bjelančevine), amilazu (razlaže skrob do maltoze), maltazu (razlaže
maltozu do glikoze), lipazu (razlaže masti na glicerin i masne kiseline) i profermente (tripsin i himotripsin).
Žuč omogućava varenje masti olakšavajući djelovanje lipaze.
Crijevni sok pored vode i mineralnih soli sadrži polipeptidaze, dipeptidaze, nukleaze, saharazu, maltazu i
laktazu.
Nakon završenog varenja u tankom crijevu hranjive materije organskog porijekla razložene su do oblika
koji je pogodan za prolazak kroz crijevni zid u krv i linfu.
e) Debelo crijevo – dugo je oko 1,6 metara i sastoji se od tri dijela: slijepo okvirno i pravo. Jedino se hrana
biljnog porijekla nastavlja variti i u debelom crijevu. Debelo crijevo ne izlučuje vlastite fermente. Promjena
sadržaja debelog crijeva dešavaju se pod uticajem bakterija koje izazivaju proces varenja i gnjiljenja
crijevnog sadržaja. U debelom crijevu se vrši resorpcija vode, čime se zgušnjava crijevni sadržaj.
Žljezde u varenju:Probavne žlijezde: pljuvačne želučane i crijevne.
U probavi važnu ulogu igraju i gušterača i jetra.
CIRKULATORNI SISTEM

Srce je šupalj poprečnoprugasti mišić-organ koji se nalazi u grudnoj duplji između lijevog i desnog plućnog
krila.
Imamo 2 strane: desna i lijeva (polovica), mišićna pregrada ih odvaja, imaju 2 šupljine (komora i pretkomora).
Između 2 predkomore i 2 komore su elastične opne-zalisci (na desnoj strani imamo 3, a na lijevoj 2 srčana
zaliska).
Srčano tkivo je građeno od 3 sloja:

1. Perikard (spoljašnja i unutrašnja opna)

2. Miokard (čini najveću masu srca)
3. Endokard (spoljašnja i unutrašnja opna).

Srce je smješteno u srčanoj kesi koja ga obavija i čuva za rad ovog organa.

Rad srca- kada je mišić relaksiran krv iz vena prelazi u predkomoru, pod pritiskom krvi dolazi do kontrakcije,
krv se potiskuje u relaksirane komore koje se pod pritiskom krvi stežu i potiskuju krv ka arterijama.
Srčani mišić radi zahvaljujući odvijanju 2 kontinuirana procesa:

1. Grčenje (sistola)
2. Opuštanje/relaksacija (dijastola).

Imamo veliki i mali krvotok.

Veliki krvotok: počinje u lijevoj komori, kontrakcijom prenosi krv do aorte, zatim arteriole i do kapilara, a onda
se ispušta kisik i krv prelazi u vene i završava u desnoj predkomori.
Mali krvotok: počinje u desnoj komori, ide do plućne arterije, pa do kapilarne mreže, do vena i onda preko
gornje i donje plućne vene završava u lijevoj predkomori.

TJELESNE TEČNOSTI

Tjel.tečnost je tečnost koja okružuje stranice višećelijskih organizama te obavlja funkciju razmjene.
U životinjskom svijetu s obzirom na složenost sastava tjelesne tečnosti i način njenog cirkuliranja imamo
nekoliko tipova tečnosti:

1. hidrolimfa (spužve i dupljari)

2. hemolimfa (složenija, sadrži leukocite i respiratorne pigmente, kod zglavkara,mekušaca i bodljokožaca)
3. krv i limfa (kod čovjeka).

Krv je najsloženija tečnost i po sastavu je tkivo.

Sadrži kisik i hranjive materije; u cirkulatornom sistemu ima 3l krvi a 2l depoi (jetra, slezena i koža) što je
ukupno 5l u cijelom organizmu.
Sastav krvi:
Sastoji se od krvne plazme 55% i uobličenih elemenata 45%.
Uobličeni elementi krvi su:

1. Eritrociti- crvene krvne ćelije, zbog sastava daju crvenu boju, 99% ukupnog volumena krvi su eritrociti,
bikonkavnog su oblika, građeni od hemoglobina (globulin+HEM grupa) i imaju ulogu transporta kisika i
CO2 zahvaljujući hemoglobinu
Hem grupa sadrži Fe i u 1mm3 nalazi se oko 5 000 000 eritrocita
 2. Leukociti- bijele krvne ćelije, imaju jedro, veće su ali malobrojnije od eritrocita, u 1mm3 ima oko 6-8
hiljada leukocita.
Dva su tipa:
 Granulirani (neutrofili, eozinofili i bazofili)
 Negranulirani (limfociti i monociti)

Granulirani djeluju svojim enzimima, prema bojama ih dijelimo na bazne i kisele.

Fagocitoza je uzimanje i razlaganja mikroorganizma (bitna na granulirane leukocite).

Limfociti su vrsta leukocita, proizvode bjelančevine (antitijela) i direktno uništavaju mikroorganizme, te pamte
sve informacije o uzročnicima bolesti koje smo preboljeli ili vakcinisali protiv istih što omogućuje brzu odbranu
od ponovnog kontakta sa uzročnicima bolesti.
Drugi tip ima sposobnost da putem fagocitoze (proždiranja) različitih vrsta čestica i pomoću enzima brane naš
organizam od različitih čestica koje dođu s nama u dodir.
Limfociti nastaju u koštanoj srži, nakon čega dozrijevaju u limfnim čvorovima i slezeni.

3. Trombociti- specijalni zbog koagulacije (grušanja) krvi, nastaju u koštanoj srži i njihov broj je dosta manji
u odnosu na ostale, oko 150-400 000 u 1mm3, funkcija je koagulacija krvi

Limfa-dio tečnosti koja cirkulira u našem organizmu i skuplja štetne materije.

Limfni sistem- nakupine limfocita.

*Krvne grupe*
Imamo 4 krvne grupe a to su: A, B, AB, 0.

KRVNA GRUPA AGLUTINOGENI AGLUTIININI UOBLIČENOST MOGUĆNOST

ERITROCITI PLAZME DAVANJA KRVI TRANSFUZIJE
A A Anti-B ili (beta) A, AB A, 0
B B Anti-A ili (alfa) B, AB B, 0
AB AiB Nema (-) AB A, B, AB, 0
0 Nema (-) Anti-B i anti-A 0, A, B, AB 0
0 je univerzalni davalac krvi.
AB je univerzalni primalac krvi.

SISTEM ORGANA ZA DISANJE

Disanje je proces unošenja kisika u organizam i izbacivanje ugljendioksida iz organizma.

Imamo nekoliko tipova disanja:

1. Preko kože-pomoćni način disanja kod vodozemaca, kod čovjeka 1% disanja otpada na ovaj tip
2. Preko škrga-karakteristično za veliki broj beskičmenjka , nižih hordata, riba, larvi vodozemaca
3. Preko traheja-kod insekata, to su cjevčice koje prožimaju čitavo tijelo insekata i uvijek su otvorene
4. Preko pluća-glavni organ disanja kod kičmenjaka

Broj disajnih pokreta kod čovjeka je oko 16-18 u minuti.

Parametri u regulaciji disanja su:

1. Vitalni kapacitet pluća- max zapremina zraka koja se izdahne nakon udisaja je 4600ml
2. Disajni volumen-u stanju mirovanja 1000ml
3. Totalni plućni kapacitet-iznosi oko 5000ml

Najčešće se mjere spirometrom pa se proces naziva spirometrija.

Humoralna regulacija dovodi do povećanja a nerva do smanjenja broja udisaja.
 SISTEM ORGANA ZA IZLUČIVANJE

Izlučivanje je izbacivanje štetnih materija i viška vode iz organizma.

Sistem organa za izlučivanje kod čovjeka čine:

1. Bubrezi
2. Mokraćovod
3. Mokraćna bešika
4. Izvodni mokraćni kanali.

Bubrezi su parni organi koji se nalaze ispod dijafragme, sa obje strane kičme. Građen je od tri zone:

1. Ovojnica (omotač)-vezivno i masno tkivo

2. Kora-u njoj se nalaze Malpigijeva tjelašca i početni dijelovi bubrežnih kanalića
3. Srž-u njenu centralnu šupljinu (bubrežnu karlicu) ulijevaju bubrežni kanalići.

Nefron je osnova funkcionalna i morfološka jedinica bubrega.

Građa nefrona:Početni dio nefrona čini čahura sa dvostrukim zidovima tj.Bowmanova čahura. U njenoj
unutrašnjosti smješten je glomerul (splet arterijskih kapilara koji naliježu na unutrašnji zid čahure). Bowmanova
čahura i glomerul zajedno grade Malpigijevo tjelašce. Od silaznog dijela bubrežni kanalić gradi tzv. Henlejevu
petlju. Završni dio kanalića se ulijeva sa drugim nefronima u sabirne kanaliće, onda se izlijevaju u bubrežnu
časicu, a one u bubrežnu karlicu.

Mokraćovod nastaje udruživanjem bubrežnih kanalića.

Način nastanka mokraće: Proces se odvija u Malpigijevom tjelašcu u kome se odvija filtracija krvne plazme
kroz kapilarnu mrežu unutrašnjeg zida Bowmanove čahure i bazalne membrane.Krvna plazma sa različitim
otopljenim tvarima kroz stijenku kapilara ulazi u čahuru a kroz njenu stijenku ulazi u kanaliće. Tu nastaje
primarna mokraća (ultrafiltrat krvi) 180L/24h. Po sastavu je slična krvi,sadrži mnogo korisnih tvari.
Prolaženjem kroz silazni i uzlazni krak nefrona vrši se dodatna filtracija primarne mokraće gdje se korisne tvari
vraćaju u cirkulaciju a štetne izbacuju nastaje sekundarna mokraća. Ova mokraća sadrži štetne materije,
mokraćnu kiselinu, ureu, amonijak...

Regulacija krvnog pritiska vrši se ekskrecijom vode. Ako se pri istim gubicima vode povećava količina
unesene vode, dolazi do lučenja veće količine razrijeđene mokraće, a ako se poveća gubitak vode količina
mokraće se smanji. Prema tome regulacija pritiska krvi se vrši aktivnošću nefronskih tubula.

FIZIOLOGIJA KRETANJA

Skelet je građen od hrskavičastog i koštanog tkiva. Koštano je zvjezdastog oblika povezano u gustu mrežu.
Po obliku i veličini kosti se dijele na:

1. Duge-sastav skeleta udova, noge i ruke

2. Kratke-šake i stopala
3. Pljosnate-lobanja, grudni koš i karlični pojas.

Za njih se vežu mišići i tako omogućavaju kretanje.

Kosti su međusobno povezane:

1. Pokretno-kosti udova, zglobno povezane (zglob čine zadebljali krajevi kostiju)

2. Nepokretno-kosti lobanje
3. Elastično-kosti povezane hrskavicom, tako su spojeni pršljenovi između sebe i rebra sa grudnom kosti.
Kosti glave su kosti lobanje i lica. Lobanju grade čeona, parna tjemena, potiljačna, sljepoočna i klinasta kost.
Kosti lica su: jagodična, nosna, gornjovilična, nepčana, suzna, donjovilična i podjezična kost.

Kosti trupa su rebra i grudna kost. Kičma je osnovni dio i sastoji se od 33-34 pršljena (7 vratnih, 12 grudnih, 5
slabinskih, 5 krstačnih i 4 repna).

Kosti udova su rameni pojas(lopatica i ključna kost), kosti gornjih udova (kosti ruke,kosti šake), kosti donjih
udova i karlični pojas (3 parne kosti: bedrenjača, preponjača, sjednjača).