You are on page 1of 326
TO BIER KINK TE HOS 283 L lai don (simple interest} Lai suat cba cdc khoan vay dugc tinh trén co so von vay ban dau. Diéu nay ham y chi phi 1a: sudt tang theo thdi gian dudi dang tuyén tinh. Vi du, néu khoan vay ban dau 1a 1 trigu ding voi lai suat bang 10%, thi sau nam thir nhat, tong lai va von géc bang 1,1 tri¢u déng, sang nam thtt hai, tong lai va v6n 1a 1,2 triéu déng v.v... lai gop (profit margin) Mite chénh léch gitta gid ban cia mot san phdm va chi phi san xuat cong véi chi phi tiéu thu cla né. Muc [ai gop cha doanh nghiép phu thuée vao siding sé’ tinh bang phdn tram chi phi khi x4c dinh gid ban, Mic lai gop dugc biéu thi bang ty 1é loi nhuan/doanh thu. lai kép, phuong phap tinh (compound interest) Phuong php tinh lai suat cho ca vén va lai suat thu duge trong qué khit. Chang han néu | triéu déng duge giti vao ngan hang véi lai suat r, gid tri cha nd sau mot nam s& bang (1+r) triéu déng. Néu ngudi girl khong rit ai suat ra, 141 suat thu sau nam thit hai sé bang (1+r)r. Nhu vay tong s6 tién giti vao cudi nam thit hai bing: (+r) + (Ltr = (4ry (trigu déng) N6i téng quat, néu mét khoan tién giri hay cho vay duc tinh lai kép (khi ngudi gil hay cho vay khong rit lai ra), tong sO tién thu duoc sau ¢ nam sé bang (1+r)'. Chinh khéi niém [ai kép da dan dén y tudng vé tang truéng kép. lai suat (rate of interest) Gia phai tra cho viéc sis dung tién va tin dung. Cé rat nhiéu loai lai suét. O MY, méc dé xdc dinh lai suat dai han 1a gid cha cdc trai phiéu kho bac ¢6 théi han thanh todn 10 nam hodc dai hon. Lai suat cha Quy Du tri Lien bang Mf 1a 14i sudt ma hau hét cdc dinh ché tai chinh 4p dung d6i v6i cdc dinh ché tai chinh khac khi ho cung cap cac khoan cho vay nong. Lai sudt cha Quy Du tit Lién bang duge ding lam méc cho lai sudt ngan han. Sé di ngudi vay phdi ird idi sudi 1a vi dén va tin dung cé tinh chat Khan hiém va htru ich. Ngudi vay cé thé trd Idi sudt vi von vay lam 284 TO DIEN KINH TE noe tang thu nhap cua ngudi di vay. Nhung van dé mic iai sudt phai wa lai gay nhiéu tranh cdi. Do cd nhiéu dinh nghia khde nhau vé tién, nén ngudi ta cing c6é nhiéu cach gidi thich mau thudn nhau vé yéu té quyét dinh mic lai sudt. Mot trong nhing cach ly gidi nay 1a ly thuyét vé von vay. Chi phi phai tra cho tién vay cang thdp, ngudi tiéu dimg va doanh nghiép cd nhu cau vay vén cang nhiéu. Lai suat cll vn vay cang cao, mc cung vé vOn vay cang ln. Lai sudt can bang diroc x4c dinh boi giao diém cla dung cau (D,) vi dudng cung (S,) vé von vay, chang han lai suat r trong hinh 69a. Vé mat ly thuyét, cdc co quan him trach vé tién té cé thé kiém soat lai suat thong qua cdc bién phdp lam thay d6i mic cung tién, lai suat chiét khdu va téng mic chi tiéu (tong cau) trong nén kinh té. Néu cung tmg tién té tang, dudng cung vé von vay cé thé dich chuyén, vi du tir S, t6i S,, nhu trong hinh 69b. Khi dé né gay ra tc dong Ja lam giam lai suat can bang tir xu6ng 7. Lai suat Luang vén vay 0 Luong vén vay {a) (b) Hinh 69. Lai sudt. Thi wuémg von vay va cdc yeu 16 quyét dinh 18i suat. C4c nha kinh t€ bat déng véi nhau vé su nhay cam cia dudng cau va duémg cung vé vén vay d6i voi lai swat. Nhing nguoi thudc phdi Keynes ly luan rang tiét kiém chi yéu 1a ham ciia thu nhap, chit khéng phai 1a ham cia lai suat, do vay cung vé von vay tuong déi khong co gidn doi vdi lai sudt. Ho cdn lap Iuan rang ké hoach dau wr trudéc hét phu thudc vao ky vong cita cdc nha kinh doanh vé quy mo hoat dong kinh té trong tuong lai, ma mifc hoat dong nay lai gin chat voi chi phi vé tu ban, do vay nhu cdu vé von vay cling tuong d6i khong co gian d6i vdi lai suat. Diéu nay ham ¥ nhimg thay déi lén trong 1ai sudt hau Ti OPEN KINH TE HOC 285 nhu khong gay ra tac dong dang ké tdi cung va cdu vé tién, do vay n6 chi tac dong nho tdi mite chi cho tiéu ding va dau tu. Trai lai, cdc nha tién té lap luan rang ca cung va cau vé von vay déu tuong di co gidn d6i voi lai sudt, do vay nhing thay di nhé cha Iai suat cling cé thé gay ra tac dong 16n t6i chi tiéu cho tiéu ding va dau tu. lai suat chiét khau (discount rafe) Lai sudt ma ngan hang trung uong 4p dung cho cdc khoan vay cia ngan hang thuong mai tai quay cla nd. lai suat cupon danh nghia (nominal coupon rate of interest) Lai suat ghi trén cudng phiéu (cupdn) va tinh theo ménh gid cua mot trai phiéu. Ching han, trdi phiéu 1 tri¢u dong vdi lai sudt danh nghia 5% sé dem Jai thu nhap danh nghia 50 nghin déng mét nam. lai sudt co ban (prime rate) Lai suat ma céc ngan hang thuong mai 4p dung d6i véi c4c khoan tin dung ngan han cap cho nhimg khach hang dang tin cay nhdt cha ho. Lai suat co ban hoi thap hon cdc loai 141 suat cho vay khac va thudng chi 4p dung d6i vai cdc cong ty Ion, duge xép hang tin dung cao. lai suat danh nghia (siominal rate of interest) Lai sudt ma ngudi di vay tra cho ngudi cho vay. No 1a bién danh nghia vi bao ham ca ty 1é Jam phat. Lai sudt Ngan hang (Bank Rate) (Trudc nam 1971) la Jai suat toi thiéu ma ngan hang Anh 4p dung dé tdi chiét kha cdc chitng phiéu hop lé khi ching duoc dua t6i phéng chiét khdu. Nhu cau tai chiét khau loai chéng phiéu nay phat sinh khi hé thong ngan hang khong di phuong tién thanh todn va cdc ngan hang muén lay lai sé tién cho vay khong k¥ han ma ho da cho ngan hang chdp nhan (h6i phiéu) vay. Néu Ngan hang Anh khong ty minh giai quyét tinh hinh thiéu hut nay, ngan hang chap nhan bude phai yéu cdu Ngan hang Anh thuc hién chic nang ngudi cho vay cudi cing. Lai suaét Ngan hang 1a 1a} suat chi dao va Ngan hang Anh thay d6i no khi cn thay d6i chinh sdéch. Su thay déi nay c6 ¥ nghia quan trong vi nd tac dong téi cdc loai lai suat ngan han khdc théng qua viéc gay anh hudng tdi Jai sudt ma céc ngan hang chiét khdu chdp nhan. Ngoai ra, theo thoa thuan trong thi ky trudc thang 9 nam 1971, cac ngan hang thanh toan thay déi 14i sudt tién giti va lai sudt cho vay cia chinh ho theo cing mot huéng véi Lai sudt Ngan hang va cach lam nay c6 anh huémg rong 16n déi v6i cc trung gian tai chinh va thi truOng tai chink. Vao nam 1971, !ai suat ngan hang duge thay thé bing lai suat cho vay t6i thiéu (MLR). Lai suat nay hoan thanh 286 TU SEN KINH TE HOC mdt s6 chitc nang cua né va it nhat tong mot thdi gian, né gay ra tac dong truc tiép va thoi khong duoc dp dung nita khi cé nhimg thay d6i duge dua ra vao thing 8 nam 1981. fai sudt sinh hoc (biological interest) Mitc lai suat trong ly thuyét tang truong, trong dé trong sé cdc dutmg Idi tang trudng, thi miic tiéu ding dau ngudi cao nhat sé dat dugc va én dinh bang dudng 16i cé nang suat can bién cua tu ban (bang ty suat loi nhuan trong canh tranh hoan hao) bang ty lé tang truéng khong déi, ngoai sinh cila luc lugng lao dong. [ai suat thuc té hay loi tite thue té (effective rate of interest or yield) 1) Lai suat ma ngudi di vay tra cho ngudi cho vay sau khi da trit lam phat. 2) Lai sudt tra theo gid mua tr4i phiéu. Vi du, mot tri phiéu c6 ménh gid 1a 10.000 déng va cé Jai sudt danh nghia bang 5% tao ra thu nhap danh nghia 14 500 dong mot nam. Song néu ngudi nao dé mua duoc tri phiéu nay voi gid 5.000 déng, thi lai suat thuc té tang len dén 10% (500 déng x 100/500 déng). Vi mic lai suat danh nghia nhat dinh, gid mua trai phiéu cang thap, lai sudt thuc té cang cao va nguoc lai. Boi vay, cé moi quan hé nghich giffa gid tdi phiéu va 14i swat thuc té cha né. lai vé vou (capital gain) Phan chénh léch (duong) gitta gid mua sim mot tai san va gid ban lai tai san d6 sau mot thdi gian. Vi du néu mot ngoi nha dugc mua véi gid 100 triéu dong wong nam 1996 va ngudi chi khong phai sira chifa gi dang ké va nam 1998 anh ta ban lai vdi gid 150 triéu déng, thi lai vé von ma anh ta thu duc 1a 50 tri¢u déng. Vi trong hai nam nay mtc gid tang [én, cho nén lai thuc té vé vOn thuc té thap hon Idi danh nghia vé vén. Vi l4i vé von la mOt dang cia 16 kink té, nén viéc danh thué vao loai lai nay ciing thuong mang cdc hinh thai dac biét. lam phat (inflation) Su gia tang cha mitc gid chung trong nén kink t€ trong mot thoi ky nhat dinh (thang, quy, s4u thang, nam). Sy gia tang cla mifc gié chung cé thé nh va dién ra thudng xuyén (lam phat kink nién) hodc lén va tang téc (lam phat cao va siéu lam phat). Ty 1é lam phat duoc tinh bang cong thitc: n=1,-100 trong d6 7a ty 1é lam phat, /, 1a chi s6 gid tinh bang phan tram so voi thoi ky trude - c6 thé IA chi s6 diéu chinh GDP, chi s6 gid ti¢u dung TO BIEN KINH TE HOC 287 (CPN, chi s6 gia ban 1é (RPA), chi s6 gid sinh hoat (CLA) vv... Lam phat lam gidm sttc mua hay x6i mn gid tri cla déng tién. Tranh tinh trang lam phat tir Jau da 1a muc tiéu chi yéu eda chinh séch kinh té vi mo. Moi ngudi khong mun thay lam phat trude hét vi nd c6 tac dong tiéu cuc déi voi phan phéi thu nhap: ngudi cé thu nhap cé dinh bj thiet thdi; ngudi git tién bi thiét trong khi ngudi nam git hang hoa, 1ai san hién vat duge loi (dac biét nhimg hang hoa cé gid tang nhanh hon mtic gid chung); nguéi cho vay bi thiét va ngudi di vay duge loi (vdi gia dinh lam phat bat ngé va cdc bén tham gia hop déng du kién ty Jé lam phat qué thp). Ngoai ra nd cdn cé nhiing tac hai khac nhu gay ra fink trang dau co tran Jan (tiét kigm khong dude chuyén cho san xuat, ma ding dé dau co hang hod va tai san), xdi mdn kha nang canh tranh quéc té (hang xuat khau wé nén dat hon, hang nhap khdu ré hon), lam tang tinh bat dinh, bap bénh va gay tré ngai cho céc giao dich tuong lai. Tinh hinh dac biét nghiém trong khi c6 siéu lam phat: moi ngudi mat long tin vio déng uén dang luu hanh, déng tién khéng thyc hién tét chtic nang phuong tign trao déi ntta, he thong kinh té va Gén té cé thé sup dé bat ctf lic nao. Hinh 70 minh hoa cho nguyén nhan dan téi lam phat bang mo hinh xdc dinh san luong can bang. Téng cung (AS) “AD, Tham hut do fam phat AD, AD! 0 Y,¥, Thu nhap quéc dan Hinh 70, Lam phat. Trong mo hinh xac dinh san luong can bang, lam phat xay ra khi téng cau vugt qué mite téng cung toan dung, ttc GDP tiém nang. Trong hinh trén, san luong can bang 14 OY, va néu téng cdu AD, vuot qua mitc téng cung bang mite toan dung (=AD,), sty tham hut 288 TH BIEN KINH TE HOG san lugng do lam phat sé xudt hién: gid ca phai tang vi luong cdu lén hon phai tranh nhau mua lugng cung nhé hon va khéng thé tang lén do nén kinh té da dat mitc toan dung. Liéu thudc chita ti truyén thong cho can bénh nay Ja chinh phé phai tim cdch cat gidm téng cdu thong qua chinh sdch tai chinh va/hoac tién té thu hep - tui phai day duéng tng cau tir AD, xudng AD,. , C6 hai cach ly gidi nguyén nban ctta lam phat: (1) tinh wang du cau khi nén kinh té da dat san lugng tiém nang (goi [a ly thuyét Jam phat do cau kéo), (2) tinh trang gia tang chi phf cha cdc nhan t6 dau vao lam cho gid ca tang (goi [a ly thuyét lam phat do chi phi dé’y). Cac nha tién té cho rang nguyén nhan cia lam phat do cau kéo la chinh phi phat hanh qué nhiéu tién va khuyén nghi nén chia tri loai lam phat nay bang cdch gidi han mic tang cung tién & ty lé tang trudng cha GDP tiém nang. Mot s6 nha kinh té khéc lai cho rang lam phat hoan toan do chi phi day va ho khuyén nghi chinh phd nén thuc hién chinh sch gid ca va tién luong (hay chinh séch thu nhap) dé chéng lam phat. lam phat bo (creeping inflation) Lam phat thap, nhung dién ra lién tuc trong nén kinh té. No cé thé phat sinh do c6 sy gia tang rat nho, nhung lién tuc cla téng cau va gid ca. lam phat do céu kéo (demand-pull inflation) Sw gia tang mitc gid chung do téng cdu vuot qué kha nang cung tmg hang hod va dich vu cua nén kinh té. Tai mtic san Iugng toan dung (bang téng san phdm trong nuéc tiém nang), tinh trang du cdu day gid lén cao trong khi khoi lueng hién vat khong thay d6i. Theo ly thuyét tién té, tinh trang du cau cé nguyén nhan 6 sy gia tang cung tién lén trén moc tang cia téng sin pham quéc dan. lam phat do chi phi day (cost-push inflation) Su gia tang lién tuc cha mc gid chung do cé sy gia tang tu sinh trong cdc loai chi phi san xuat va cung img hang hod. Diéu nay cé thé xay ra do céng nhan ddi tién luon , cao hon, giGi cha tim cach tang loi nhuan, gid nguyén li¢u nhap khdu tang, thdi tiét bat thudng 1am cho san Iuong giam (chi phi cho méi don vi san Jugng tang) hay viéc chinh phd tang thué va van dung nhiing chinh sach khdc lam cho chi phi san xuat tang lén. Nhimg hién luong nay 1am cho dudng téng cung (AS) trong mé- hinh AD-AS dich chuyén lén phia trén bén trai, dn ti gid ca cao hon. Cac nha tién te cho rang nhiing hién tuong nhu vay chi gay ra lam phat khi déng théi cé su gia tang cia cung ing tién té, ttc ngan hang trung uong thuc TU BIEN KINA TE Hoc 289 hién chinh sach tién té m6 rong, 1am cho dudng téng cau dich chuyén lén phia trén bén phai. Ho lap luan rang néu khong co chinh sach tién 1@ md r6ng, hién tong chi phi day sé din téi su giam phat (gid ca gia). Nhimg nguoi theo trudng phai Keynes cuc doan phi nhan anh hudng nay, con nhiing ngudi theo Keynes on hoa hon cho rang trong trudng hop nay, chinh séch tién té chi déng vai trd thu dong va chink phi: bude phai md rong cung ting tién té dé lam giam nhe nhimg dp luc do hién tugng chi phi day tao ra. lam phat do su dich chuyén cua cau, ly thuyét (demand-shift inflation) LY thuyét vé lam phat két hop cdc yéu t6 ca lam phat do cau kéo va chi phi day. No coi lam phat 1a két qua cha su thay ddi trong co cau téng cau. Néu cé nhiing yéu 16 cing nhac vé co cau trong nén kinh té, thi khi mét s6 nganh tang truéng, cdc nganh khdc cé thé suy giam va cdc nhan td san xudt khong dé dang di chuyén tir nganh san xuat nay sang nganh san xuat khdc. Vi vay, ngutji ta phai tra gid cao hon dé thu hut nhan t6 san xudt vao cdc nganh tang trudng. Khi dé cong ahan 6 cdc nganh suy giam cing doi hoi mutc luong cao va téc dong tong hop cla céc yéu t6 nay gay ra lam phat. lam phat do thué day (tax-push inflation) Hién tugng 6 Jién quan dén viéc cng nhan mu6n duy tri muc tang Iwong sau thué va day cd thé 1a mét trong cdc yéu t6 Jam cho ty Lé tang luong khong phan wing d6i véi nhting diéu kién cia chu ky kinh doanh. Néu gid thuyét nay dung, thi chinh sach tang thué lam tang tién Ivong danh nghia va gay lam phat. Tuy nhién, nhiéu nha kinh té phan bac gia thuyét nay. lam phat du kién hay ky vong vé lam phat (expected inflation or expectation of inflation) La ty 1€ lam phat dugc du kién sé xay ra vao thdi gian nhat dinh nao d6 trong tong Jai. Ky vong vé lam phat duoc gia dinh 1a hinh thanh theo nhiéu co ché khac nhau. lam phat kém suy thodi (stagflation) Tinh hinh san lugng suy gidm (suy thodi) trong khi gi ca tang (lam phat). Tinh trang Jam phat kém suy thodi cé thé do hai nguyén nhan déng thdi gay ra: (1) su thiéu hut téng cdu so véi san lugng tiém nang; (2) chi phi dau vao nhan t6 tang. Tinh trang lam phat kém suy thodi di wé thanh van dé nghiém trong & nhiéu nude trong nhitng nim 1970 va 1980. Moc sé nha kinh té cho rang tac dong téng hop cla stic ép lam phat do chi phi day co nguyén nhan 6 nhimg dot gia tang gid ddu vao nam 1973 va 1979, va & nhiing hau qua giam phat cla tinh trang sitc mua thue t& bi gidm stit 6 cdc TOKTH - 19 290 TU BIEN KINH TE HOE nude tiéu ding dau mo di kém vi c4c lan tang gid. Tac dong nay con bi sy hinh thanh kj vong vé lam phat cao hon khuyéch dai lén. Chinh sach tai chinh va tién té dua trén quan diém chinh thong vé méi quan hé danh d6i giita lam phat va that nghiép (bi€u thi bang dudng Philtips) tro nén bat luc trong tinh hinh méi nay. Vi vay, nhiéu nude da chuyén sang cdc phuong phdp tiép can khdc, chang han nude My da chuyén sang kinh té hoc trong cung. lam phat tang tée (accelerating inflation) Su gia ting manh mé cua ty lé lam phat. Trong khi tim cach giif cho ty [é that nghi¢p 6 dudi muc tr nhién, chinh phi c6 thé gay ra lam phat tang tc. lao d6ng (/abour) Phan dong gop vao san xudt cha luc Iuong lao dong, ca lao dong chan tay, nhu trong viéc lap rap xe hoi, va Jao dong tri 6c, vi du lap tinh may tinh. Lao déng 1A mdt trong b6n nhan t6 san xudt chi yéu, céc nhan t khdc 14 tai nguyén thién nhién, tu ban va nang luc kinh doanh. lang phi lao dong, su (a@rition) Khai niém cua khoa kinh té lao dong 4m chi su lang phi lye ong Jao d6ng san xudt hién cé mot caéch tu nhién khi ngudi lao dong tu nguyén bo viéc, nghi huu, bénh tat, tir vong. Day 14 mot cach xtt ly luc lugng lao dong du thita phat sinh tir viéc img dung cong nghé tiét kiém lao dong ma khong Jam tang ty lé that nghiép. lan at, su (crowding out) Xem hiéu ting lan at. lap du toan tit dau (zero-based budgeting) KY thuat cia nganh ké todn quan tri. Ky thuat nay tim cd4ch thudng xuyén xem xét lai va sita déi nhiing gia dinh [am co sé cho viéc xdc dinh cdc khoan chi phi cha mot doanh nghiép. Viéc Jap du todn tir dau gan véi qua trinh lap ké hoach ngan sdch hang nam tit vach xudt phat (= 0) va cho timg phéng ban, don vi ca doanh nghiép. Phuong phdp nay bat ddu bang cach gia dinh ngan sach cia cac phdng ban, don vi bang 0. Trén co sé gid dinh dé, ngudi ta ra sodt timg hoat dong cla ho va cdc khoan chi tiéu cdn thiét dé thuc hién 6, sau dé cong vao ngan séch O ban déu cia ho. Cach lam nhu vay khic qua trinh lap ngan séch truyén thong, trong d6 ngan sch cha cdc phong ban, don vi duoc tinh bang céch cap nhat ngan sch nam truéc thong qua céc phuong phdp thich hop. Muc dich cla phuong phap !ap dy todn tir dau 1a x4c dinh va loai b6 cac hoat dong khéng cé hiéu qua hoac 14i thdi trong doanh nghiép. TO DIEN KINH TE HOG 2m Leontief, Wassily (1906-) Ngudi dugc gidi thuéng Noben vé kinh t& nam 1973 vi da phat minh ra phuong phdp ma tran nghich dao va ing dung dé gidi quyét nhimg van dé kinh té quan trong. Khi con lam viéc tai truéng Dai hoc Téng hop Harvard, ma tran cha ong duoc sit dung dé lién két cdc khu vue cla thi trudng tong nude va thi trudng quéc té. Leontief cai tién ly thuyét can bang téng qudét Leon Watras va lang cung hiéu biét vé su phuc thudc lin nhau cia cdc thi trudng. Lewis, W. Arthur (1915-) Ngudi ciing Theodore Schultz duge giai Noben vé kinh té nam 1979 cho nhémg déng gop trong ly thuyét phat trién kinh té. Lewis 1a téc gid cila cuén sdch giao khoa L¥ thuyé? vé tdng truéng kinh té (1955). Ong lap luan ring mac di ting tudng cé thé dem Jai phimg ich Igi nhat dinh, g6p phan cai thién mite s6ng 3 cdc nude dang phat irién, nhung no cing lam dao lon nén van hod cla céc nude dé, dic biét J nhing noi tang truéng qué nhanh. Ong nhén manh tam quan trong ctia co sé ha tang kinh t& 6 cdc nudc dang phat trién va hu cau vé von dau tu chung cla x4 héi nhu hé thong giao thong, vién thong, cdc co sé gido duc va coi day 1a diéu kién tien quyét cho qua trinh phat trién. 4 phi (fees) Khoan tién tra cho cdc chuyén gia nhu luat su, ké ton vién v.v... vé nhiing dich vu ma ho dA thay mat khdch hang thuc hién. Cic khoan tién ma chinh pho thu khong dua trén luat thué ciing duoc goi la 1é phi. Tuy nhién, xét vé ban chat, cdc khoan tién nay cdn dude coi 1a thué. lénh thi truéng hay lénh mua ban (market order) Yéu cau mua hay bin mot lugng ching khodn nhat dinh v6i gid cé Ioi nhat wen thi trudng ching khoan. Jénh mua ban gidi han (limit order) Lénh, yéu cau mua ban mot so lugng chitng khoan nhat dinh theo gid x4c dinh. lé phi moi gidi (brokerage) Chi phi tra cho nha moi gidi vé viéc mua hoac ban chtmg khodn thay cho khach hang. Nha moi gidi cé thé yéu cdu tra 1é phi mdi gidi bang mot sé tién nhat dinh hodc phan tram gid tri giao dich. Vi du, cong ty chtmg khodn cla Ngan hang Cong thuong 4p dung mic lé phi moi gidi bang 0,04% gid tri giao dich (cd mua va ban). lén gia, su (appreciation) Su gia tang gid ri cia mot dng tién so voi cdc déng tién khac trong ché d6 ty gid héi dodi tha ndi. Su lén gid cla mot déng tién lam cho hang xuat khdu tro nén dat hon va hang nhap khau fro nén ré hon, qua d6 lam giam kha nang canh tranh cla hang hod 292 TU BIEN KINH TE HOG trong nude va lam cho cdn can thuong mai x4u di. Khdi niém tuong img ding trong ché d6 ty gid h6i dodi cé dinh 1a chinh sach tang gid déng tién (revaluation). Mic dé anh hudng cia sy lén gid d6i voi c4n c4n thuong mai phu thudc vao phan img cita khoi Iuong xudt nhap khau d6i véi gid tuong d6i, tic hé s6 co gian gid cla nhu cdu vé hang xuat khdu va nhap khau. Néu hé sé co gidn thap, khdi lugng xuat nhap khau thay déi khong dang ké va su lén gid lam cho thang du can can thuong mai tang hoac tham hut giz . Nguge lai, néu nhu cdu vé hang xudt va nhdp khau co hé s6 co gian cao, can can thuong mai sé thay déi theo hudéng ngugc jai. Trang thai can bang trong cdn can thanh todn sé dugc duy tri néu hé sé co gidn cia nhu cdu vé hang xudt khdu va nhap khdu 16m hon 1 (diéu kién Marshall-Lerner). Lién doan Lao dong M¥ (American Federation of Labour - AFL) Lién doan Lao dong M¥ thanh lap trong khodng tir 1881 dén 1886 vi muc dich lin két c4c cong doan nganh 16n Jai voi nhau. N6 duoc dat trén co s@ nhiing ly tuéng truyén théng clia cong doan, nhung timg cong don van 1A té chite tu quan. Nam 1935, Dai hoi cdc Cong doan Cong nghiép (CIO) duoc thanh lap nham tang cudng sttc manh cia cong doan, nén stic manh cia AFL suy giam trong thdi gian chién tranh thé gidi thir 2. Vi AFL chi yéu do thg thi cong lap ra, trong khi CIO cé co sd & cdc nganh cong nghiép, nén sttc manh cla CIO ngay cang tang. Trude nam 1955, hai t6 chtte nay canh tanh nhau dé chiém gitt vai tro link dao, nhumg vio nam 1955, ho s4p nhap voi nhau thanh mot t6 chiic c6 tén goi la AFL-CIO. Lién hgp quéc (UNO) (United Nations) Hiép hoi cha céc nude hat wi tuan thi: nhimg nguyén tac ghi trong ban Hién chuong cla Lién Hop quéc. Muc tiéu chinh cia nd 1a duy tri nén hoa binh va an ninh quéc té, bao vé cdc quyén co ban cia con ngudi, thtic day su hoa hop va tién b6 xd hoi & tat cA cdc nude. Lien Hop Quéc cé nhiéu co quan chiu trach nhiém vé cdc van dé kinh té nhu Quy Tién té Quéc té, T6 chite Nong Luong Quée t€, T6 chitc Thuong mai Thé giéi, Ngan hang Thé gidi, Hoi nghi vé Thuong mai va Phat wién Lien Hop Quéc, Chuong trinh phat trién Lien Hop Quéc, T6 chiic lao dong Quée té. lien minh kinh té (economic union) Hinh thitc hgp tac gitta cdc nude, khong chi gidi han 6 nhing dac diém cia thi truing chung nhu thuong mai va su di chuyén nhan 16 san xuat mot cach ty do, ma con thong TO BIEN KINH TE HOE 293 nhat muc tiéu kinh té chung cia cde nude thanh vién vé tang truéng kinh té, viéc Jam v.v... va phi hgp chat ché véi nhau trong qué trinh hoach dinh va thuc thi chinh s4ch tién té, ti chinh va cdc chinh séch khdc. Benenux, mot tién minh gitta Bi, Ha Lan va Luych xam bua duoc thiét lap nam 192.1, la vi du vé lién minh kinh té, mac di vé mat chinh tri ho van 1a nhimg nude cé chi quyén. Theo dinh nghia, tat ca cdc ving tao thanh mot nha nuée dan toc déu tao thinh mot én minh kinh té. Lién minh kinh té 1a mot trong nhing muc tiéu cia Cong déng Chau Au. Lién minh Kinh té Benenux (Benenux Economic Union) Lién minh thué quan giifa c4c chinh phd Bi, Ha Lan va Luyc x4m bua duge thanh lap 1dn dau tién vao nam 1932. Sau dé né duge thanh lap lai vao nam 1958 trong khuén khé Hiép udc va Lién minh Kinh té Benenux. Lién minh nay tim cdch phat trién cdc méi lién hé kinh té va x4 hoi chat ché hon gitta c4c nudc thanh vién bang céch khuyén khich su di chuyén tr do cia lao dong, tw ban va hang héa giita cdc nuée thanh vién, cing nhu hoach dinh mot chinh sdch chung vé thuong mai quéc té. N6 di thanh c6ng trong viéc loai bé cdc bién phap kiém soat hé chiéu, gidy phép lao dong, thué quan, hau hét céc han ngach nhap khdu trong lién minh, cfing nhu cat giam thué gid tri gia tang gitta cdc nuée thanh vién va thuc hién mét hé thong uéu thu thong nhat. Lién minh nay cing 4p dung thué quan théng nhdt doi voi hang nhap khdu tir ngoai Cong déng chau Au, cing nhu cde hiép dinh théng nhat vé thuong mai va di cu d6i voi cdc nude ngoai Cong déng chau Au. lién minh thué quan (custom tion) Hinh thie hop tac thuong mai gitta nhiéu nudc, trong dé cdc nuéc thanh vién bai bd toan bd hang rao thuong mai (dac biét thu€ quan) gifta ho véi nhau va 4p dung hang rao théng nhat vi cdc nude khdc, dac biét he thong thu€ quan d6i ngoai thong nhat. Muc dich cla lién minh thué quan [a duy wi ahimg méi loi ma qua trinh chuyén mon hoa quéc 1é mang lai, qua dé cai thi¢n mite s6ng thuc té cla cdc thanh vién. lién mink tin dung (credit unions) Theo truyén théng, day 1a cdc hiép hdi phi loi nhuan do ngudi tao dong cia mot té chic (vi du céng ty) lap ra dé thu gom cac khoan tiét kiém nh va cung cap tin dung tiéu ding cho cdc thanh vién cua minh. lién nganh, tinh chat (cross sectional) Khai niém cé lién quan dén sé ligu hay két qua quan st mau duge thu thap tai mot thoi diém (6 nhiéu 294 Ti DEN KINH TE HOC nganh, dia diém, dia phuong khdc nhau). Vi du, ching ta thu thap sé ligéu vé quy mo céng ty va tién luong cia giém déc 6 nhiéu noi khac nhau (goi 1a sé ltéu lién nganh, s6 liéu khong gian). Két qua cho thay co nhiéu quy mo doanh nghiép khdéc nhau va nhiéu mute luong khdc nhau tra cho gidm déc cua ho. Hai s6 liéu lién nganh nay ¢6 thé ding dé nghién ctu moi lién hé gitta tién lyong gidm doc va quy mo doanh nghiép. loai trit xu thé, su (detrending) Qué trinh loai wir xu thé phat trién ra khoi sé liéu, thong thudng bang cdch ude hét ude tinh xu thé phat trién theo théi gian va sau dé tinh todn phan du. 16 lé (odd fot) Trong giao dich trén thi rudng chimg khodn, do 14 luong c6 phiéu mhd hon mic 100 don vi cé phan déi véi cdc trudng hop phat hanh dé ban ra hay LO don vi co phan cho cdc trudng hop phat hanh khong bin ra. 16 hay thua 16, su (loss) Mite chénh lech mang dau am phat sinh khi tong doanh thu cia mot cong ty nho hon téng chi phi cla nd. Trong ngan han. khi tong doanh thu khéng du dé trang trai chi phi bién déi, doanh nghiép co thé phai roi bd thi trudng wir phi né coi dé 1a finh thé tam thoi. Trong truéng hop téng doanh thu di dé trang trai chi phi bién déi va gop mot phan vao viéc bi dip chi phi co dinh, doanh nghiép co thé tiép tuc san xuat dt bi 16. Trong dai han, néu doanh thu khong du dé trang tai ca chi phi 6 dinh va chi phi bién d6i, sur thua 16 6 thé khién cong Ty phai roi bé thi trudng. 16 vé von (capital foss) Khai am chi trudng hop gid mot tai san nao d6 giam so v6i gid mua ban dau, nguoe v6i lai vé von. Wai giai géc (corner sohetion) Khai niém dimg dé chi dnh hinh mot hay nhiéw bién Iua chon trong bai toan toi uu nhan gid tri O tai diém 161 wu. Vi du trong mo hinh lao dong - nghi ngoi, nguéi lao dong c6 thé chon mute nghi ngoi bang 0 (lao dong ca ngay) hoac thu nhap bang 0 (chi nghi ngoi, khong di lam). loi giai Nash (Nasi sedation) Trong ly thuyét wd choi, day 1a loi gidi cho tro choi trong dé c6 hai doi thu hop tac vai nhau, Cac doi thi: cau két Vi nhau dé phoi hop chién luge cla minh vi néu khong lam nhu ho sé bj thigt duéi dang phan thucmg nho hon (phan thudng de doa) | so v6i tinh huéng hop tac. TO BIEN XINH TE ROC 295 loi ich (interest) Khai niém ding dé chi sy quan tam cha mét c4 nhan hay nhém ngudi tdi su thay déi cla mot bién s6 kinh té nao 46. Vi du, lot ich cla ngudi Jao dong 1é tién uong (su quan 1am tdi tién fuong), cdc nha san xuat trong nudc cé Igi ich 6 chinh sdch bao ho mau dich (ho quan 14m tdi viéc chinh ph dp dung cdc bién phdép bao ho mau dich chong lai hang nhap khau). Loi ich 14 pham tri: quan trong cla kinh té chinh tri mac xit, nhung trong kinh té hoc no chi dugc sit dung dé chi nhimg nhém ngudi cé quyén Idi, loi ich gidng nhau (ahd dong ivi ich - vested interests). Xem thém ich ‘oi. loi ich thigu sO (utinority interest) Phan cd phan do cong ty chi nhénh hay cong ty con phat hanh, nhung khong thuéc s6 hitu cla cong ty me. Néu cong ty me sé hitu wén 50% cé phan cha cong ty chi nhdnh, no cd thé kiém sodt cong ty dé. Nhumg néu phan sd hitu cia nd dudi 50%, ngudi ta phai thita nhan loi ich cha thiéu s6 cdc c6 dong khac. igi nhuan (profit) Phén chénh léch giita téng doanh thu va tong chi phi. Loi nhuan kinh té khdc toi nhuan ké todn 6 ché no tinh dén tat cA cdc khoan chi phi phat sink trong qué trinh san xudt va tiéu thu hang hod, chit khéng chi bao gém cdc khoan chi phi hién, phai thanh todn bang tién. Loi nhuan kinh té cé thé duoc xem xét dudi nhing gidc dé sau: 1. Lot tc ma doanh nghiép thu duge sau khi da tir tat ca cdc khoan chi phi hién - vi du chi phi vé v6n, lao dong ma nguéi chi doanh nghiép cung cap. 2 Phan thu nhap doi ra ma ngudi chit doanh nghiép duoc huéng do cung tmg v6n va chap nhan rit ro. 3. Phan thuong tra cho nang luc kinh doanh (cla doanh nhan) vi stic juc va trf luc bé ra dé t6 chitc hoat dong san xuat, du nhap san phdm méi (tiie két hop cdc nhan t6 san xuat dé tao ra san luong) va chéip nhan riti ro. 4. Yéu t6 quan trong nhat cla nén kinh ce doanh nghiép tu nhan gdp phan phan bé nguén luc cho cdc muc dich sit dung khac nhau phi hop véi nhu c4u cla ngudi tiéu ding. 5. Mot trong cdc nguén thu nhap va duge coi 1a yéu té cau thanh thu nhap quéc dan. loi nhuan bat thuing (abnormal profit) Loi nhuan trén mitc can thiét dé mét doanh nghiép tiép tuc san xudt nhing hang hoa va dich vu ma hién tai ho dang cung tng cho thi trudng. Treng ngan han, cdc khoan 296 10 BIEN KINH TE HOG Igi nhuan bat thudng xudt hién khi cé su mat can d6i gitta cung va céu trén thi trudng theo hung thic day su phan bé nguén luc mot cdch co hiéu qua. Chinh loai loi nhuan nay kich thich céc doanh nghiép khdéc gia nhap thi truong va lam tang mic cung trén thi trudng. Nhung trong daj han, loi nhuan bat thuéng (igi nhuan trén mic binh thuong, loi nhuan siéu ngach, loi nhudn doc quyén) gay ra su bién dang trong qué trinh phan bé céc nguén luc sin xuat, vi né biéu thi su dinh gid san phdém qua cao cha mot nha déc quyén do anh ta dugc bao ho bang ahitng hang rao ngan chan sy gia nhap thi trudng cla cdc doanh nghiép khac. loi nhuan binh thudng (sormal profit) Mitc loi nhuan téi thiéu dé dam bao rang mot doanh nghiép ti€p tuc cung ting hang hod hay dich vu trén thi trudng. Trong ly thuyét vé thi truéng, dudng chi phi cia doanh nghiép bao ham ca Igi nhuan binh thuéng vdi tu cach bo phan cau thanh khong thé téch rdi cla chi phi cung ting. Diéu nay ham ¥ rang néu tinh theo chi phi co hoi, thi loi nhuan binh thudng hay con goi 14 Jgi nhuan kinh té phai bang 0, ric tong chi phi co hoi bang t6ng doanh thu. Néu Ioi nhuan thu duoc tit mot thi trudng nhat dinh qua thap, khong du dé tao ra m6t mite Igi tte cho tu ban sit dung bang loi nhuan thu duoc @ cdc thi trudng cé mic ii ro tuong ty, thi nguén luc cla doanh nghiép sé duoc chuyén sang cho cdc muc dich sit dung khac. loi nhudn déc quyén (monopoly profit) Loi nhuan dai han trén mc binh thuong ma nha d6c quyén thu dugc. loi nhuan gop hay tong loi nhuan (gross profit) Mic chénh léch giita doanh thu va chi phi cia hang hod ban ra. Lai gop trir chi phi san xudt cia doanh nghiép dugc goi 1a /oi nhudn rong. lot nhuan hién tai (current profit) Mic doanh thu déi ra so véi téng chi phi trong théi ky hién tai. loi nhudn phan phdi (distributed profits) Phan loi nhuan rong duge chia cho cé dong dudi dang cé téc. Nguoge vi loi nhuan phan phdi 1a foi nhudn git lai. loi nhuan rong hay lai rong (net profit) Phan chénh léch giita ting doanh thu cla mét doanh nghiép va tat ca cdc khodn chi phi hién. Theo ngon ngif ké todn, loi nhuan duge goi 1a lai rong va bang lai gop TO BIEN KINH TE HOC 297 trit cdc khoan chi phi cé lién quan dén hoat dong kinh doanh cla mot doanh nghiép. loi nhuan trén mie binh thudng (above normal profit). Xem foi nhudn bat thuong. loi nhuan siéu ngach (superprofit) Xem loi nhudn bat thuéng. loi nhuan gif lai hay loi nhuan khong chia (retained profits or undistriuted profits) Nhitg khoan Idi nhuan sau khi nop thué dugc sir dung dé tai dau tu, chit kh6ng tra cho chi sé hitu cong ty dudi dang cd tc. Thu nhap giit lai lA nguén von c6 gid ti dé dau tu vao cdc tai san c6 dinh bé sung va hién c6. Ching lam tang gid tri cia doanh nghiép va diéu nay co loi cho nhig ngudi nam giit cé phiéu (vi du lam tang gid cé phiéu). loi sudt cua dau vao nhan té bién déi (return to the variable factor input) TY 16 thay déi san lugng trong ly thuyét ngan han vé cung phat sinh khi cd su thay déi dau vao nhan t6 str dung trong mét nha may cé qui mé c6 dinh. loi suat theo quy mé (return fo scale) M6i quan hé giifa san lugng va lugng dau vao nhan t6 sit dung dé san xuat ra san luong d6 trong dai han. Vi du, néu viéc tang gap doi lugng dau vao nhan té lam cho san lugng tang gap doi, thi Igi sudt theo qui m6 khong thay déi. Khi tén tai hiéu qua theo quy m6, thi viéc tang gap doi luong dau vao nhan t6 sé lam cho san long tang hon gap déi. Trong trudng hop nay, chiing ta cé loi suat tang theo quy mo. Ngugc lai, khi tén tai tinh phi hieu qua theo quy m6, viéc tang gap d6i lugng ddu vao nhan t6 khong lam cho san lugng tang gap doi, ma chi tang & mitc thap hon. Trong trudng hop nay chung ta ndi loi suat giam theo quy m6. loi thé so sanh (comparative advantage) Loi thé cha mot nude thé hien 6 ché né cé thé san xudt mot hang hod nao dé v6i chi phi thap hon nude khac khi tham gia vao thuong mai quéc té. Cac nha kinh té con goi loi thé so s4nh 14 nguyén tac chi phi so sénh va ding lam co cé dé bién minh cho qué trink chuyén mén hod giita cdc quéc gia va ur do thuong mai. Ngudi ddu tién phat hién ra Igi thé so sénh IA Ricdcdé. Ong da ding vi du trong bang 4 dé giai thich quan diém cia minh. Bang 4 cho thay Bé Dao Nha co Jgi thé tuyét d6i trong viéc san xuat ca hai hang hod, vi luong dau vao (Jao dong) can thiét dé san xuat c& hai hang hod déu thap hon & Anh. Nhung Bé Dao Nha cé loi thé tuong déi 298 TU BIEN KINH TE HOC vé chi phi trong viée san xuat reou nho, vi ty lé chi phi wong viéc san xuat rugu nko cla B6é Dao Nha so vdj cua Anh 1a 80/120, thdp hon ty 1é chi phi san xudt quan do 14 90/100, Néu Bé Dao Nha chuyén mon hoa theo Igi thé so sénh vé chi phi cua minh, thi khi tr bo san xuat mot thude vai, nd c6 thé sdn xudt 9/8 (=90/80) thing ruou nho. Ricdcdé gia dinh ty Ié trao d6i gitta vai va rugu nho sau khi co thyong mat 1a [1 va nhan xét rang Bé Dao Nha cé thé déi 9/8 thing rujou nho lay 9/8 mét wai; nu Bé Dao Nha str dung 90 gid lao dong dé truc tiép san xuat vai, nd sé thu duge 1 mét vai, nhung sé thu duoc 9/8 mét vai néu san xuat gidn wép bang cach san xudt ruqu nho sau dé déi lay vai. Mac di kém Ba Dao Nha ca XU va rugu nho, nhung nuée Anh cling dude lui tit thuong mai: d6i voi mdi thing ntou nho ma nude Anh tir bo khong san xuat, 16 c6 thém 120 gié lao dong dé san xuat ra 6/5 mét vai va d6i duoc 6/5 thing ruou nho. Tir lap luan trén, Ricdcdo két luan ca B6 Dao Nha va Anh déu duge Igi tir thuong mai quéc té, vi chuyén mon hod 1am tong san lugng cha hai nude tang lén. Chi khi mot nude cé wu thé so vGi nude khde vGi ty 1é nhu nhau G tat cd cdc loai hang hoa, thi moi loi tir thuong mai quéc té moi bi loai triv. SO gic lao déng cén thiét dé sdn xudt Mot thing ricunho Mot thie vai Bo Dao Nha 80 90 Anh 120 100 Bang 4. Phan tich loi thé so sénh. loi thé tuyét doi (absolute advantage) Khai niém ding dé chi truvag hop mot nude cé kha nang san xudt ra lugng san pham I6n hon cdc nude bang luong dau vao tuong tw. Dé minh hoa cho tinh huéng nay, ching ta hay gia dinh cé hai nude A va B (vi du Trung Quéc va Viét Nam) sin xuat hai loai hang hod X va ¥ (vi du xe dap va quén do) bang cing mot loai dau vao 1a L (lao dong). Voi cing mot tong lao dong nhu nhau, chang han [00 gid cong, nude A (Trung Quée) san xuat duge 2X (2 chiée xe dap) va 3Y (3 b6 quén do), trong khi nude B (Viét Nam) chi duoc 1X (L chiéc xe dap) va 2Y (2 bo quan do). Chung ta c6 thé thay ngay 1a trong tinh huéng nay, nude A cé higu qua cao hon mat cach tuyet doi so Gi nude B, vi nd c6 thé san xudt mhiéu hon d ca hai mat hang voi luong dau vao nhu nude B. Bang 5 minh hoa cho nhan dinh nay. TU BIEN KINH TE HOC 299 Nude Hang hod Xx ¥ A 2 3 B 1 2 Bang 5. Loi thé tuyét déi. Moi quan hé gifta dau vao va san luong. Nhin bé ngoai, diéu nay cho thay hai nudc khong cd co so dé tién hanh trao déi véi nhau, vi nude A san xudt ca hai loai hang voi nang svat cao hon hay don phi (chi phi don vi) thap hon. Tuy nhién, can cho y rang khong phai loi thé tuyét déi, ma chinh (oi the’ se sdk mai 1a nhan 16 quyét dioh ich loi do thucng mai quéc té mang lai, boi vi ngay ca khi nuéc A cé hiéu qua hon 6 ca hai loai hang hod. nd van cd toi khi chuyén m6n hod vao viée san xudt mat hang X ma né cé Joi thé cao hon. loi thé tuyét déi vé chi phi (absolute cost advantage) Khai niém ding dé chi loi thé biéu hién 6 chd doanh nghiép da dimg vimg trén thi trudng cé thé san xuat hang hod hode dich vu voi mute téng chi phi binh quan thap hon doanh nghiép mdi gia nhap t trudng tai moi mic san lugng. Nguyén nhan dan t6i loi thé tuyét d quyén kiém soat nhig dau vao then chét, bang sang ché va phuong phap san xuat uu viet hon phuong phdp san xuat ma cac doanh nghi¢p mi gia nhap thi trudng 6 thé Ap dung. loi tire (retern) Thu nhap nhan dugc tir viéc nam gid mot chimg khodn. No bao gém lai suat hodc cé tic cong vdi phan lai (hoac trit di phan to) vé von do gid chimg khodn tang (hoade giam) trong mot thoi ky nhat dinh so voi gid’ mua ban dau. Gia str mot ngudi mua cé phiéu gid 100 nghin déng, cudi nam anh ta duoc chia Ioi nhuan bang 10% va cé phiéu tang gid 20% so v6i gid mua ban dau, thi Ioi tite ma anh ta thu duoc 1a 30 nghin déng; hay néi céch khdc, loi tic ma anh ta thu duge tir viéc dau tu vao ching khoan dé 1a 10% + 20% = 30%. lui tite c6 phan (dividend) Xem cé nic. loi tic rong du kién (expected net return) Cac khoan (dong, luéng) thu nhap du kién (vi du loi nhudén) thu duge tir mot du an dau ur mir cdc khoan chi phi du kién. fuan diém neo (anchor argument) Mot trong nhimg van dé cé lién quan den ty gid h6i dodi bién dong tu do 1a luan diém cho rang ty gid hoi doai thé noi ty dong loai tri tham hut cén can thanh todn va lam cho 298 TU BIEN KIMH TE HOC vé chi phi trong viéc sin xuat rurgu nho, vi ty lé chi phi trong viéc san xuat rugu nho cla B6 Dao Nha so véi cia Anh 1a 80/120, thap hon ty 1 chi phi san xuat quai do 1 90/100. Néu Bé Dao Nha chuyén mon hoa theo loi thé so sinh vé chi phi cla minh, thi khi tit bo san xuat mot xuat 9/8 (=90/80) thing rugu nho. Ricdcd6 gia dinh ty ‘e trao doi giita vai va rwou nho sau khi c6 thuong mai 18 1:1 va nhan xét rang B6 Dao Nha co thé déi 9/8 thing ruou nho lay 9/8 met vai; néu BO Dao Nha str dung 90 gid lao dong dé truc tiép san xuat vai. né sé thu dugc | mét vai, nhung sé thu duoc 9/8 mét vai néu san xual gidn wép bang cdch san xuat ruou nho sau dé déi lay vai. Mac dit kém Bé Dao Nha ca vé sin xuat vai va ritgu oho, nhung nude Anh cing duce loi tit thuong mai: doi véi méi thung ruou nho ma nude Anh tir bd khong san xuat. né co thém 120 gid lao dong dé san xuat ra 6/5 mét vai va d6i duge 6/5 thiing rugu nho. Tir lp luan trén, Ricdcdo két luan ca B6 Dao Nha va Anh déu duoc igi tir thuong mai quée té, vi chuyén mon hoa long san lugng cia hai nude tang lén. Chi khi mMOt nude cd uu thé so vi nude khdc véi ty 1é nhu nhau & tt ca cdc loai hang hod, thi mdi loi tir thuong mai quéc té mdi bi loai tri. SO gid lao déng can thiét dé sdn xudt Mot thing rao nho Mot thuoc vai Bo Dao Nha 80 90 Anh 120 100 Bang 4. Phan tich loi thé so sdnh. loi thé tuyét ddi (absolute advantage) Khai niém ding dé chi trudng hop mot nude cé kha nang san xuat ra lugng san pham I6n hon cac nude bang lugng dau vao tuong tu. Dé mink hoa cho tinh hudng nay, ching ta hay gid dinh c6é hai nude A va B (vi du Trung Qué Viét Nam) san xudt hai loai hang hod X va ¥ (vi du xe dap va quan do) bang citing mot toai dau vao 1a L (lao dong). Voi cing mot lugng lao déng nhu nhau, chang han 100 gid cong, nudc A (Trung Quéc) san xuat duge 2X (2 chiée xe dap) va 3Y (3 bo quan do), trong khi nude B (Viet Nam) chi san xudt duoc LX (1 chiée xe dap) va 2Y (2 bo quan Ao). Chung ta c6 thé thay ngay 1A trong tinh hudng may, nude A cé hiéu qua cao hon mot cach tvet doi so voi nude B, vind cd thé san xudt nhiéu hon 6 ca hai mat hang vci Iuong dau vao nhu nude B. Bang 5 minh hoa cho nhan dinh nay. TU DIEM KINH TE HOC 299 Nuée Hang hod xX Y A 2 3 B 1 2 Bang 5. Loi thé tuyét déi. MGi quan hé giita dau vao va Nhin bé ngoai, diéu nay cho thay hai nude khéng cé co sé dé tién hanh trao déi vdi nhau, vi nude A san xudt ca hai loai hang vi nang suat cao hon hay don phi (chi phi don vj) thap hon. Tuy nhién, can chu ¥ rang khong phai loi thé tuyét déi, ma chinh /oi thé’ so sdk moi la nhan 16 quyét dinh ich loi do thuong mai quéc té mang fai, boi vi ngay ca khi nudc A co hiéu qua hon 6 ca hai loai hang hod. né vin cd toi khi chuyén mon hod vao viéc san xudt mat hang X ma né cé Ioi thé cao hon. loi thé twyét déi vé chi phi (absolute cost advantage) Khai niém ding dé chi loi thé biéu hién 6 ché doanh nghiép da dimg vimg tren thi trudng cé thé san xuét hang hod hoac dich vu v6i mic téng chi phi binh quan thap hon doanh nghiép mdi gia nhap thi trudng t4i moi muc san luong. Nguyén nhan dan téi loi thé tuyét doi vé chi phi cé thé 1a quyén kiém soat nhimg dau vao then chot, bang sing ché va phuong phap san xuat wu viét hon phuong phdp san xudt ma cdc doanh nghiep mi gia nhap thi truéng c6 thé dp dung. foi tite (return) Thu nhap nhan dugc tir viec nam git mot chimg khodn. N6 bao gém Iai suat hoac cé tte cong voi phan lai (hoac tri di phan 16) vé vén do gid chimg khodn tang (hoac giam) trong mot thoi k¥ nhat dinh so v6i gid mua ban dau. Gia stt mot ngudt mua cd phiéu gid 100 nghin déng, cu6i nam anh ta duce chia loi nhudn bing 10% va cd phiéu tang gid 20% so véi gid mua ban dau, thi Joi wie ma anh ta thu duge 1a 30 nghin déng: hay ndi cach khdc, loi te ma anh ta thu duoc tir viée dau tu vao chimg khodn dé 1a LOG + 20% = 306. lgi tite c6 phan (dividend) Xem co tic. loi irc rong du kién (expected net return) Cac khoan (dong. luéng) thu nhap du kién (vi du loi nhuan) thu duge tir mot du din dau tu trir cdc khoan chi phi du kién. luan diém neo (anchor argument) Mot trong nhing van dé co lién quan dén ty gid hoi dodi bién dong tw do 1 luda diém cho rang ty gid hoi dodi tha néi tu dong loai trit tham hut cén can thanh todn va jam cho 300 TU BEN KIN TE HOC cdc co quan hita tach vé Gén té kh6ng cdn cai neo (chinh tri) dé han ché su mo réng tién té. Mot phuong dién cia Juan diém nay 1: loai bé cai neo tién té cla ty gid héi dodi cd dinh 1a viéc nén lam, vi né khong cho phép cdc nha hoach dinh chinh séch mdi duge bau tu do thuc hién chinh sach tién té. luan diém vé kha nang so sénh (comparability argument) Quan diém cho rang cong nhan 1am cdc cong viéc tuong ur va tao ra cing mot lugng san phém phai nhan duoc tién luong nhu nhau. luan diém vé su héi tu (convergence thesis) Quan diém cho ring cdc nén kinh té x4 hoi chi nghia va tu ban chu nghia ngay cing xa rdi hinh thai "ly tung" va phat trién theo hudng cé nhiing hanh vi, nr tudng, thé ché va cong nghé sdn xuat ngay cang giéng nhau. Gia thuyét vé su hoi tu cba hai hé théng ban dau do Tinbergen dua ra va da phat trién thanh mot ly thuyét vé su hoi 1 tat yéu duoc xay dung trén co sé tinh tat yéu cia loai hinh phat trién cOng nghé tuong tu nhau. Tuy nhién, thuc té da bac bd luan diém nay, vi hé thong x4 hoi chi nghia hien khong con t6n tai. Luat vé Diéu 1¢ Ngan hang (Bank Charter Act) Khéi niém thudng dugc ding dé chi dao luat vé Ngan hang Anh nam 1844. Khi déi mdi diéu lé vé ngan hang Anh, dao luat nay da dua ra nhiing cai cdch I6n vé tién té dua én nhing nguyén tic do trvéng phdi tién mat néu ra. Hoat dong phat hanh cia Ngan hang duoc tach ra khéi b6 phan nghiép vu ngan hang va quyén phat hanh cua né bi gidi han béi gid wi cla vang do Vu phat hanh quan ly, nghia la gid tri cula gidy bac va cdc loai ching phiéu cé gid tri nhu tién khong duce vuct qué gid tri cha du trit vang tai Ngan hang. Loi nhuan thu dugc tir viéc phat hanh tién duoc chuyén cho BO Tai chinh Anh. Dao luat nay ciing nghiém cdm viéc thanh lap cac ngan hang phat hanh khdc & Anh, dé ra gidi han gidy bac duoc phép phat hanh khi céc ngan hang tinh va nhing quy dinh vé quyén phat hanh nay hop nhat véi nhau. Nhu vay, c6 thé ndi dao luat nay 1a phan img d6i voi (nh trang phat hanh gidy bac tran lan ca cdc ngan hang & Anh, gay ra tinh trang lon xn trong Iuu thong tién té vao dau thé ky 19. ludng tién néng (hot money flow) Cac luéng von ngan han va nhay cam di chuyén gia cdc nuéc, Hién tuong nay xuat hién khi cdc nha dau wr muén loi dung su chénh léch lai suat gitta cdc trung tam thi chinh dé kiém Igi (hoat dong debit), hoac khi ho du kién cé kha nang déng tién cla mt nudc sé bi pha gid (hodc xudng gid} hay tang gid (hoac lén TU piéN KINH TE BOC 701 gid). Céc luéng tién néng mang tinh dau co nhu vay dac biét nguy hiém. Ching phé vé su 6n dinh cla hé thong ty gid h6i dodi va trang thai can bang cia cén cAn thanh todn. Vi vay, co quan hitu tréch vé tién té thudng tim cach kiém sodt luéng tién néng thong qua chinh sdch kiém soat h6i dodi. luéng vén chay vao (capital inflow) Cac khoan tién tit nude ngoai chay vao mot nuéc dé phuc vu cho dau tr truc tiép (thanh lap doanh nghiép) hoac gién tiép (mua cdc tai san tai chinh nhw cé phiéu, tr4i phiéu). Neguoc véi luéng von chay vao 14 luéng von chay ra. fuéng hai chiéu (bilateral flows) Su di chuyén cia tién giita céc khu vue cla nén kinh té dé d4p tmg cdc luéng hang hod va dich vu di chuyén theo chiéu nguoc lai. Chang han thu nhap ding dé tra cho cdc dau vao nhan t da cung tng, chi tiéu cho tiéu ding dé tra cho hang hod va dich vu tiéu ding. Chinh cdc ludng hai chiéu nhu vay cho phép ching ta bo qua luéng hang hod va dich vy trong nén kinh té dé tap trung nghién ctu sy van d6ng cia tién trong vong chu chuyén cia thu nh4p quéc dan. lva chon tap thé hay lua chon x4 hi, su (collective choice) Quyét dinh duge mét nhém ngudi hay mot ngudi thay mat cho mot nhém ngudi dua ra. Cac nghién ctu vé nén kinh té thi truéng phan Ién quan tam dén nhitng quyét dinh do c4 nhan dua ra, nhung trong tat cd cdc nén kinh té, nhiéu quyét dinh vé phan phéi nguén luc 14 do chinh phi va cdc nhom ngudi dua ra, Cac nha kinh té quan tam tdi viée nhimg quyét dinh tap thé d6 hinh thanh nhu thé nao va két qua phan phéi nguén luc ma chung tao ra. Dac biét, céc nha Kinh té quan tam téi tinh t6i wu Pareto ciia cdc quyét dinh tap thé va mifc d6 phan 4nh sé thich cA nhan cua ching. Dinh dé vé tinh bat kha thi do Arrow dua ra cho thay cé nhitng khé khan nghiém trong trong viéc dat téi su lua chon tap thé tir nhiing gid tri cd nhan. luc lugng d6i trong (countervailing power) Sic manh cia céc doanh nghiép c6 tac dung lam trung hoa anh huéng do stic manh thi trudng cla céc doanh nghiép hay tac nhan kinh té hién ¢é tao ra thong qua hanh vi mua ban voi ho. Nguoi ddu tién dua ra khdi nigm nay 1a Galbraith. Ong cho ring chinh luc Iugng déi trong lam cho hé théng kinh té va chinh tri van hanh tét hon va cong bing hon. Ic Iugng lao déng (/abour force) Sé ngudi cé thé sir dung trong nén kinh té véi tu céch 1a nhan t6 lao dong. Qui m6, chat lugng va ty 1é 302 TU BIEN KINH TE HOC tham gia luc Jung lao dong cing véi tw ban quyét dinh kha nang cung img hang hoa va dich vu cha mét nude. luge dé bang quan (indifference map) Tap hop cdc duéng bang quan duoc xép theo mot tht tu nhat dinh dé biéu thi bing hinh anh ich lei cd nhan tang dan khi di chuyén ngay cang xa géc toa do (xem hinh 71). Dudng bang quan (1, 2, 3, 4) 1a hinh anh biéu thi quan diém ich loi thit tr va cdc s6 ghi trén duémg bang quan khOng cho biét miic ich oi tuyét doi. Cac duéng bang quan khong bao gi’ cat nhau vi néu ching cat than, thi diéu nay co nghia 1a ngudi tiéu ding da lua chon giita hai hang hod mot cach khong nhat quan va bat hgp ly. Hang hoa ¥ Hinh 71. Luoc dé bang quan. Vé nguyen tac, cic dutng bang quan 1, 2, 3, vv... c6 thé chap nhan dang day di nhu trong tugc dé, nhung trén thuc té chi cé phan lién cdc dutng nay 1a cé ¥ nghia. Nguyen nhan o day 1a khi dudng bang quan té nén thang dimg, ngudi tiéu ding hoan toan tha mn voi haag Y va khong san sang tir bd thém mot sé don vi X dé ddi lay Y. Khi cdc dugng bang quan tré nén nam ngang, ngudi tiéu ding hoan toan thoa man voi hang X va khong sdn sang tit bo thé mot sé don vi ¥ dé doi lay X Dutmg R, va R, danh dau gidi han cua phdn dudng bang quan thuc sucé ¥ nghia. luge dé dang long (isoquant map) Tap hop cac dutng ding !uong duoc sAp xép tir thap tdi cao. N6 18 céch trinh bay bang hinh anh mite san luong ngay cing tang trong mdi thoi k} cla mét nha san xuat khi anh ta di chuyén ngay cang xa géc toa do, tite sir dung ngay cang nhiéu Iuong cia cA hai dau vao nhan t6 trong hinh 72a. Cac duimg ding luong 1a dai luong dém duoc va con s6 trén cdc duémg dang lugng TU BIEN KINH TE Hoc 303 trong hinh 72a cho biét quy mé san lugng san xuat trong méi thoi ky. Dudng dang luong khong bao gid cat nhau vi hai duong dang luong cat nhau him ¥ cé sw lua chon khong nhat quan hay phi ly gif hai dau vao nhan té cia ngudi san xuat. Mac dit nguéi ta dé dang thay thé cdc nhan té dau vao trong qua trinh san xudt, nhung trén thuc té diéu nay khong thé dién ra vo han. Neudi ta phdi cd mic téi thiéu nao dé cia mot trong hai nhan té néu mudn dat mc san Ivong nhat dinh. Chang han, dé san xudt 300 don vi hang hoa trong hinh 72a, it nhat phai cé WL nhan t6 X hay UT nhan t6 ¥. So di nhu vay 1a vi tai diém T, duong dang lugng nam ngang va diéu nay 6 nghia 1a 19 4¢ thay thé ky thuat can bién cia X cho Y bang 0. Tuong ty, tai diém Z dudng dang luong nam ngang va diéu nay c6 nghia 1a ty le thay thé ky thuat can bién gitta X va Y bang 0. Tai diém L, dudng ding tuong thing ding va diéu nay cho thay phia ngoai diém nay, su thay thé ¥ bang X lam giam san lugng va duéng nay biéu thi thuc té la dutng dang luong ngay cang xa dan so voi truc Y. Hai dudng tao thanh hinh chép xuat phat tir g6c toa d6 trong hinh 72a phdc hoa b6 phan cia dudng dang luong ma doanh nghiép sé lua chon cac két hop nguén Ic. Dudng tren cia hinh non ndi tat c& cdc diém ma tai dé dudng dang lugng tré nén thang dimg, con duéng dudi 1a quy tich cdc diém ma tai dé dung dang luong wé nén nam ngang. Ching ta cé duoc nhing méi lién hé dién hinh giita cic dudng dang lugng bang cach vach ra mét duéng MN cat ngang qua luge dé dang luong. Khi chuyén tir M lén phia trén, chting ta xdc dinh duge mifc san luong cé thé san xudt ra bang cach tang lugng dau vao Y, trong khi gitt nguyén luong déu vao X bang OM. Khi di chuyén doc theo dutmg MN, khong phai chi cé san long tang ma ngay ca téc d6 tang cia san long cing tuan theo mét quy luat nao dé. Ching han trong hinh 72b, san lugng tang nhanh hon mitc tang dau vao ¥ tai cdc diém A va B, nhung téc do tang cita san wong giam dan. Tai diém D, téc do tang cia san luong bang tc do tang cia dau vao Y. Tai diém F, t6c dé tang dau vao lon hon t6c do tang cita san luong. Quy lwat nay dugc goi 14 quy juat ty trong nhan t6 thay déi. Ching ta cing c6 thé nhan thay quy luat nay bang cach theo dai bidu hién ciia san lugng doc theo dudng OK trong hinh 62a. Khi di chuyén tit gc toa d6 téi K, khoang cach cua cdc dudng dang luong noi tiép theo nhau gidm dan cho téi khi dat diém P. Sau diém nay, khoang 304 TU O1€N KIMH TE Hoc cach giita céc dung dang luong tiép theo nhau ngay cAng Idn hon. Doc theo dung OK, luong ngay cang tang cia hai dau vao nhan 16 X va Y duge két hop voi nhau theo cing mot ty le. Luong dau vao Y méi thai ky TOng san phém Luong déu vao Y San phdm ong hién vat can bién Luang déu vio Y Hinh 72. Lugc d6 dang luong. TU BIEN KINH TE Hoe 305 Dudng san phdm hién vat can bién cila dau vao Y duoc vé trong hinh 72c bang cach sit dung dudng téng san luong trong hinh 72b. Khi lugng nhan t6 Y tang tir OA, lén OD,, san phém can bién cia Y tang. Sau dé, néu tigp tuc tang mic sit dung Y, san pham can bién cla no sé giam va mang dau am khi long ¥ sit dung Ién hon OF,. San phdm can bién cla ¥ dat muc ti da tai D khi mtic sir dung Y bing OD,. Ung xif thi trudng 1. Cac myc tiéu cia doanh nghiép 2. Chinh sch dinh gia, phan biét san pham 3. Su phdi hgp gitta c&c doanh nghiép (canh tranhicdu két} Cau tric thi trudging 1... Mite do tap trung nguai baninguei r mua 2. 8c tinh san pham (déng nhat/phan biet) 3. Biéu kién gia nhap 4. Lién két doc 5. Badang hoa Hiéu qua thi truéng Hiéu qua a thuat Hiéu qua phan phdi Hiéu qua phan bé Tién bo cong nighé Chat lrong san pham Chinh sach céng céng 1. Chinh sch chéng a6¢ quyén 2. Chinh sach cong nghiép Hinh 73. Luoc d6 cdu tricting xit - hiéu qua thi truong. luge d6 cdu trie/img xit - hiéu qua thi trugng (market structurelconduct-performance schema) M6 hinh phan tich dé nghién ctu dién bién cia cdc qua trinh thi trudng. Cac thi tudng dugc dinh gid truc tiép bang muic dong gdp cla chiing vao viéc dat duoc hiéu qua kinh té t6i um. Hiéw qua thi trugng (xem hinh 73) vé co ban duge x4c dinh boi sy tuong téc giila cau tic thi truéng va cdch tng xir thi trudng. Luge dé cau tric/ing xir - hiéu qua thi tuéng 1a mot nd luc TBKTH - 20 306 TH DIEN MINH TE HOC nham xAc dinh cdc tham sé vé co cdu va tmg xt cé Lim quan trong chién Juoc doi véi hiéu qua thi rudng. Nhimg mdi lién hé nhu vay duoc m6 ta bang ngén ngif todn trong Ly thuyét vé thi trudng. Luge dé nay ciing hitu ich d6i vdi cdc nha hoach dinh chinh sdch céng cong, dac biét trong viéc xdc dinh nhing bién phép chung dé cai thién hiéu qua thi trudng. luge dé rui ro (isk profile) Mo hinh dimg dé phan tich thai do déi vi ri ro cla ngudi ra quyét dinh. Lugc dé nay hinh thanh trén co sd khai niém chi so ich loi cla Neumann va Morgenstern. Vi du, chting ta cé thé hoi nhimg ngudi trong gidi kinh doanh xem ho sin sang tra bao nhiéu dé choi mot wd choi may ri cé co h6i an thua $0/50 dé duge 1 do la hoac khong due gi ca. Néu c6 thai dé trung lap déi véi rut ro, ho sé san sang wa 50 xu dé choj mot tr choi nhu vay (diém A trong hinh 74). Thai d6 nay cho thay ho coi 50 xu [a song duong vei tinh xéc dinh trong wd choi co hé thua 50/50 dé duoc I do Ia hoac khong duoc gi ca. Khi t6n tai thai dO trung lap nhu vay déi véi rui ro, thuat ngit gid iri ky vong bang tién duoc stt dung dé chi su tuong duong voi tinh xdc dinh cha mét rui ro, Ngudi ta tinh dugc dai luong nay bang cach lay gid tri bang tién cua timg két cuc va gia quyén theo xdc suat xuat hién cia né. Trong truémg hop cia chiing ta, nd bang: 05x 1 do la + 0,5 x 0 do la = 50 xu. Nhumg néu cdc nha kinh doanh ghér ri#i ro, tic khong thich mao hiém, thi khi dimg trudc mét trd choi ¢6 co hé: thu duge 1 dé la hodc khéng duoc gi nhu trén, cé thé ho chi sin sang chi ra 30 xu chit khong phai 50 xu dé duoc choi (diém B trong hinh 74). Mic chénh léch giita gid tri tuong duong véi tinh xéc dink 14 50 xu, duge tinh dua vao tiéu chudn gid tri ky vong, va gid wri tuong duong véi tinh xdc dinh cha cdc nha kinh doanh than trong 14 30 xu, biéu thi phan thudng cho viéc san Sang chkdép aide ri ro (bang doan AB trong hinh 74). Phan thudng nay la can thiét dé cdc nha kinh doanh chap nhan rai ro. Mat khdc, néu nghi minh 1a nguéi dé co (thich rai ro), ho cé thé coi cc hoi 50/50 dé thu dugc 1 d6 la hoic khéng duge gi cling tuong ty nhu 75 xu trong trudng hop xdc dinh (diém C trong hinh 74). Bang viéc thir dua cho gidi kinh doanh mét s6 16n co hoi 50/50 giéng nhu wén, ching ta cd thé thiét lap mot loc dé hodn chink bao g6m cdc truéng hop minh hoa trong hinh 74.Thdi d6 ddi voi rai ro khong chi phu thudc vao tinh cach ngudi cé quyén dua ra quyét dinh. N6é con bi chi phéi bai phan thudng va t6n that c6 thé xay ra. Khi ri ro cla mét du dn cé thé gay ra Tir BEEN KIMH TE HOS 307 ton that 1dn dén mic nguy hiém cho su tén tai cla cong ty bao tro au n, thi cdc gidm d6c thudng c6 thai dO than trong doi voi rui ro. O 30xu 50xu 75xu Adéla Twang durang voi tinh xae dinh Hinh 74. Luoc dé thai dé d6i véi rai ro. Ivong san phaém (piecework payments) Tién luong tra cho cong nhan can cit vao s6 lugng san pham ma anh ta sin xuat ra. Hién nay hé théng luong san phdm ngay cang it duoc str dung 6 cdc nude phat trién. luong can bang thi trudng (equilibrium market quantity) Luong hang lam cho cung va cdu bang nhau. Dua vao ham cung va ham cau, ching ta cé thé tinh duoc lugng can bang thi trudng va mic thay ddi cua luong can bang khi cdc yéu t6 quyét dinh cung va cau thay doi ly thuyét dac tinh (characteristics theory) Nbin chung ly thuyét nay gan voi ly thuyét vé nhu cdu cla ngudi tidu ding va cong winh cia K Lancaster. Y wéng co ban 6 day 1a: khong phai ngudi Géu ding mong muén cé sam phd. ma mudn cd cdc dac tinh cla san phdm. Chang han, khong phai ngudi tiéu ding cé mhu cau vé nha G, ma cé nhu céu vé kha nang tiép can ctra hang, tru@ng hoc, khong khi trong lanh, phong canh yén th va thanh binh, mot cdi ga ra, mot phong cho tré em choi. Quy trinh phan tich cing tuong tu nhu phuong phap phan tich dutng bang quan, nhung ngudi ta nhdn manh sé thich vé cdc dac tinh cua san pham, chit khong phai chinh san phém. Ciing can cha y¥ rang rat kho sir dung ly thuyét truyén théng dé phan tich cdc san pham mdi, trong khi ngudi ta dé dang st dung ly thuyét dac tinh bang cach 308 TU DIEN KINH TE Hoc néu ra nhiing dac trung cia chting so voi nhig san pham hién cd. L¥ thuyét dac tinh cé mét sé anh huong téi cdc cong winh nghién cou kinh té vé nhu cdu nha 6 va uéc tinh gid cia “nhimg hang xau" khong duoc mua ban trén thi trudng nhu tiéng 6n va 6 nhiém khéng khi. ly thuyét gia tée (accelerator theory). Xem nguyén Ly tang t6c. ly thuyét gid ca (price theory) BO mOn quan tam tdi nhimg yéu t6 quy dinh gid i trac déi cha hang hoa va cdc nhan t6 san xuat. N6 luc cia cdc nha ly thuyét gid ca thudng tap trung vao viéc ly giai gid thué nhan t6 san xuat va gid ban san phdm cia cdc doanh nghiép. Ho nghién cifu xem co cau va thi doan canh tranh cla mot nganh, thi trugng nhan t6 va thi trung san phdm t4c dong t6i su hinh thanh gid ca nhu thé nao. Ngoai ra, ho phai xem xét nhitng luc lugng nao quyé dinh mec gia chung cia nén kinh té va mic gid trong thuong mai quéc té. 1y thuyét gia tri lao déng (labour theory of value) Hoc thuyét do cdc nha kinh té hoe cé dién dua ra, dac biet Adam Smith va David Ricdcdo. Ly thuyét nay tim cach ly giai gid tri tao ddi dua trén thoi gian lao d6ng can thiét dé tao ra san pham. Khi tim cach ly giai gid ti trao déi va cdc yéu t6 quyét dinh doi vi phan bi dap cho cdc yéu té san xuat, Ricdcdo da phat trién thuyét gid tri lao dong. Theo éng, cdc don vj lao dong 1a dai lugng dém duge. Cac Mac phat trién ¥ arong vé ly thuyét gid tri lao dong téi ché cho rang lao dong 1 nguén géc cila moi gia tri. Trong kinh té hoc, ly thuyét gid tri lao dong bi thay thé bang ly thuyét phan phdi theo nang suat can bién vio cudi thé ky 19. Ly thuyét nay tinh dén déng g6p cha tat ca cdc yéu té ddu vao va déi véi qué trinh san xuat, chit khong chi lao dong. ly thuyét gia tri ti san (assets value theory) Ly thuyét tim cdch ly giai su bién dong manh cila ty gid héi dodi trong ché do ty gid hdi dodi tha ndi. Khac v6i fy thuyét ngang bang sitc mua, mot ly thuyét cho rang su dau co khong mau thudn vi qué trimh dat tdi trang thai can bang trong can c&n thanh ton, 1y thuyét gid tri tai san nhén manh rang nhan dinh nay hoan toan sai. Theo ly thuyét gid tri tai san, ty gid hoi dodi la gia cha m6t tai san, tic gid twong d6i Jam cho nhing ngudi ném git tai san trong nuGc san sang ndm gif tién, hoi phiéu, trai phiéu va cdc ti san tai chinh khdc cia m6t nude. TH oH KINH TE HOC 309 VW yy Chung ta cé thé giai thich cu thé nhan dinh nay nhu sau. Khi ty gid hoi dodi thay déi hoac khi co su thay déi cla ky vong vé ty gid hoi dodi trong tuong lai, ngudi ndm gift tai san sé thay d6i co cau tai san cla minh, tie tim cach nam gif nhiéu tai san nay hon, it ai san khac hon. Su thay d6i nhu vay trong nhu cau giit tai san bang ngoai té hoac bang noi t@ doi khi c6 thé gay ra nhimg dot bién trong ty gid hoi dodi. Nguoc lai, tinh chat bat dinh cha ty gid thi truéng trong tong lai, viée c4c ngan hang va dinh ché tai chinh lon ndm giff lugng 16n ngoai té (diéy nay 1am giam luong von danh cho dau co) cé thé lam gidm su bién dong cba ty gid hdi dodi. thuyét hanh vi vé doanh nghiép, cdc (behavioural theories of the firm) Nhing ly thuyét coi doanh nghiép 1a mét tap hop céc nhém ngudi ma muc tiéu cla ho thudng xuyén mau thudn nhau. Ly thuyét t6 chute tap trung phan tich cach thitc hoc hoi cdc quy tac ra quyét dinh va su thay d6i cia ching khi nhan duge nhimg thong tin héi tiép tit mdi tudng; chang han cdéc muc tiéu duge coi Ja két cuc cha qua trinh hoc héi - thuong Luong trong dé méi Ahém ngudi c6 mot mic nhu cdu ma ho tim cach thoa man. Xung d6t duoc diéu hoa boi su phan phdi cdc khoan tién phy thém va diéu chinh mic nhu cau duéi snh sng cia kinh nghiém thu dugc. Nhig ngudi di dau trong phuong phdp tiép can nay 1a R.M. Cyert va J.G. March. Céng hién cha ho 1& hudng su chii y vao té chitc noi b6 cla doanh nghiép, dac biet vao hiéu qua bén trong, chit Khong phai hiéu qua phan bé ma chiing ta da biét. thuyét kha nang nop thué (ability to pay theory). Xem nguryén te danh thué theo kha ndng nop thué. thuyét kinh té (economic theory) Su hinh thanh cdc mo hinh kinh té phan anh mdi lién hé giita cdc bién sé kinh té nham tao ra nhimg gia thuyét co thé kiém dinh duge va kiém dinh cdc gid thuyét nay bang s6 liéu thuc nghiém. Néu mot gia thuyét mau thuan voi s6 li@u thuc té, nd cén duoc sta déi hodc bac bd dé chap nh4n mét gia thuyét mdi, chuan x4c hon. Khi gia thuyét duoc xdc nhan bdi $6 liéu thuc té, né cé thé ding 1am chi dan c6 gid tri trong qué inh hoach dinh chinh s4ch kinh té. thuyét kinh té vé bénh quan liéu (economic theory of bureaucracy) Ly thuyét gia dinh rang cdc co quan nha nudc hanh dong theo hudng (6i da hod ngan sdéch. Ngan sdch lén hon cho phép céc quan chide nha 710 TU DIEN KIMH TE HOC nuéc thoad man nhu cau cia ho vé tién luong. thang quan tién chitc, khé bi mat viéc va nhiéu loi thé khdc nhu quyén luc, su khoa truong, co héi phan bé cdc hop déng. Duong ciu ma co quan nha nude phai déi mat 14 moi quan hé giita gid tri can bién cia mot loai dich vu va mic dich vu, chit khong phai mdi gid va luong dich vu. vi ly do don gian 1a ngudi ta déi dich vu lay t6ng ngan sach, chit khong phai lay ngan sch cho mot don vi dich vu. Tuong tu, dudng chi phi can bién khéng phai 1a duéng cung cla nd, vi nd khong cung tng dich vu tai muc chi phi can bién (cla don vi dich vu). San wong can bang ma mot co quan nha nude cung img 1a diém téi da hod ngan sach vi diéu kién ngan sdéch bi dip duge chi phi cung ting mic dich vu tuong tng. Nhu vay, co quan nha nuéc cé thé hoat dong c6 hiéu qua hoae khong ¢6 hiéu qua. Phuong phap phan tich hiéu qua cla chi phi khong thé chi ra bat ky tinh trang mat hiéu gua nao. Tuy nhién, san lugng dich vu ma cdc co quan nha nude cung img Iu6n lun vuot qué miic {61 wu. iy thuyét lac hau vé cong nghé (technological sup theory) Ly thuyet tim cach ly giai nhimg thay d6i theo thdi gian ctia thuong mai quéc té va dugc xay dung trén co s1 gi dinh c6 mot qué trinh déi mdi va iruyén ba cong nghé, san pham ndi tiép theo nhau. Cac nude tién tién vé cong nghé vdi khuynh hung d6i mdi cao, ching han Mf va Nhat, cd kha nang dat duoc nhtng loi thé trong thugng mai do ho cung tg cho thi truéng thé gidi nhing san phdm mdi. phic tap ma ban dau cdc nuéc khac khong thé cung Tuy nhién theo thoi gian, cong nghé duoc trayén ba va cdc nude khac ciing ¢6 thé van dung va ty minh cung (mg nhimg san phim d6. Boi vay, quy mo thuong mai tang khi cé dé tré bat chitic. by thuyét nam bat (cape theory) Ly thuyét diéu tiét do George Stigler dua ra. Nhin chung mot nganh bi diéu tet cd thé thu loi tir su diéu tiét bang cach “chi phdi" hay “nam bat" ca quan chiu tréch nhiém diéu liét. So di c6 fink hinh nay 18 vi nganh bi diéu tiét c6é anh hucmg chink tri, c6 kién thie k¥ thuat uu viet. fam cho co quan diéu ct phu thuge vao nd. Ngoai ra, nhing ngudi duoc b6 nhiém vao co quan diéu Get thudng duoc chon tir nganh bj diéu tiét hoac cd kha nang nam gif chite vu trong nganh bi diéu tiét va ban than co quan diéu tél cing can dude nganh diéu uét thita nban va cé quan hé hop tac tot. TH O1EN KINH TE HOC m ly thuyét ngang bang site mua (purchasing power parity theory) Ly thuyét vé ty gid hdi dodi cho rang trong ché do ty gid hGi dodi tha ndi, ly gid héi dodi sé diéu chinh dé loai tri nhimg khéc biet vé ty 1é lam phat git c4c nuéc cé quan hé thuong mai vdi nhau nham duy tri su can bang can can thanh ton. TY 1é lam phat khdc nhau sé gay ra su thay déi ty gid h6i dodi theo hai céch cha yéu. Cach thi nhat lién quan dén anh huong cia nhimg thay déi trong gid tuong d6i déi vdi nhu cdu xuat va nhap khau. Khi gid san phim cua nude A tang so voi gid san pham cua nude B, ngudi mua cé xu huéng chuyén tir san pham cia A sang mua san phém cua B, lam cho nhu cau vé déng tién cla nude A giam va nhu cau vé déng tién cla nude B tang. Diéu nay dan t6i su len gid cia déng tién nudéc B so véi déng uén nude A trén thi trudng héi dodi. Nhu vay, mttc gid trong nudc cao hon 6 nude A duoc bi lai bang su sut giam gid tri déi ngoai cua déng tién trong nuGc. Cé4ch thit hai 1a ty gid hi dodi co thé thay déi dé d4p lai su chénh léch ty lé lam phat thong qua hoat dong dau co trén thi truéng hdi doi. Khi gid ca G nude A tang so vGi gid ca 6 nude B, céc nha quan ly co cau tai du co ngoai té du kién cé thé cd su giam suit gid tj thuc té cha déng tién nude A néu tinh bang sic mua cla né va ho cé xu hudng bin déng tién cla nude A. Diéu nay 1am cho déng tién nude A xudng gid. Boi vay, ly thuyét nay dy bao rang mite chénh léch tam phat dan dén nhing thay déi mang tinh bi triy cla ty gid hoi dodi. Tuy nhién, cing cé the chinh nhiing thay déi cia ty gid héi dodi gay ra su chénh léch vé ty 1é lam phat. Chang han, néu nhu cau nhap khau rat it co gian déi vGi gid ca, su xuGng gid cla déng tién wong nude cé thé dan tdi su gia tang lam phat trong nude. Vi vay, o day ching ta gap khdé khan trong viéc xem xét chiéu cla mdi quan hé nhan qua. ly thuyet phan phéi theo nang suat can bién Grarginal productivity theory of distribution) Ly thuyét vé phan phéi thu nhap theo chic nang, trong dé dau vao nhan t6 (lao dong, tu ban v.v...) nhan duge phan thu nhap (1ién luong, lai swat v.v...) 4 cho dich vu ma né cung cdp bang san phdm can bién cia nd. ly thuyét potfolié hay ly thuyét cv cau dau tu (portfolio theory) Mot nganh nghién cifu cdch thi ma nha dau nr cd biét sit dung dé dat duoc loi tic 161 da tir mot co cau dau tu (con oi 1A danh muc dau tu) da dang vao cdc chimg khodn taj chinh véj mic rdi ro va tinh bat dinh ahat dinh. Noi cach khac, co céu déu ur cé thé dem lai cho nha a2 TU BIEN KINH TE Hoc dau tu mde ri ro t6i thiéu cho mic loi tte du kién. Loi tue cha mot chimg khoan bao gém 14i sudt hoac cé tic cong véi phan 14i vé von hoac trir di phan 16 vé von cia chimg khodn trong mét khoang thoi gian nhat dinh. Loi tic du kién cla mot chimg khodn trong mot co cau dau tu (hay mot pétfolid) 1a sé binh quan gia quyén cla loi tic dy kién do cac ching khodn riéng ré trong potfolio mang lai. Song diéu quan trong 1a rili ro gan véi mot pétfolio - tinh bang do léch dieu chudn cia no - phai thap hon méc rii ro bink quan gia quyén cha timg ching khodn ca biét. ly thuyét quan tri vé doanh nghiép (managerial theory of the firm) Ly thuyét bé sung mot sé muc Uéu cia cong ty - nhu t6i da hod doanh thu va tdi da hoa téc d6 tang tai san - vao ly thuyét truyén thong ¥di muc tiéu duy nhat 1a 161 da hoa loi nhuan. Céc ly thuyét nay dua vao hai gia dinh chinh a: (a) 6 céc doanh nghiép thiéu quyén Ion cé hién tuong tach quyén so hite ra khOi quyén gudn by va diéu nay cho phép cdc giam déc, chtt khong phai cé dong quyét dinh cde muc tiéu cy thé cla cong ty; (b) cdc gidm déc quan tam nhiéu dén muc tiéu doanh thu va tai san hon JA téi da hod Igi nhuan vi tién luong, quyén luc va dia vi (Igi ich) cla ho chi yéu gan véi quy m6 cha cong ty. Loi nhuan van rat quan trong, nhung chi duc coi 1a bién phap dé dat toi muc tiéu, chit tw né khéng con 14 muc tiéu. Nhu vay, cac ly thuyét quan ly vé doanh nghiép thue chat chi 1A su mé rong ly thuyét truyén thong vé doanh nghiép. Tac dung chi yéu cha chiing 14 6 ché cho phép dir bdo chinh xac hon san luong va gid ca cha cdc cong ty Ién, c6 gidm déc 1a ngudi lam céng an luong. Céc cong ty nay thudng san xuat mic san lugng cao hon va bin vdi mie gid thip hon néu so véi du.béo cha ly thuyét truyén thong dua trén gia dinh ti da hod Igi nhuan. ly thuyét quy luong (wages fund theory) Ly thuyét do John Stuart Mill néu ra. N6 khang dinh tong tién luong trong nén kinh té bt gidi han bi 86 vén hién cé duge sit dung dé tra luong. Dudi dang cong thitc, chting taco thé viet: wet L Trong dé W = tién hong trén mot don vi lao dong, C = lugng von ding dé trd luong, L = luc lugng lao dong dude tra luong. TU BIEN KINH TE KOC 30 Mitic luong ty nhién 1 mic long tdi thiéu cén thiét dé dam bao su tén tai clla luc lugng lao déng. Trong ngén han, ngudi lam céng an luong c6 thé nhan duoc tién Juong cao hon miic tu nhién do cé nhing bién dong ngan han cla cung va cau. Nhung trong dai han, mute luong tyr nhién chi tang khi W tang hoac L giam. Ly thuyét quy luong ngay cang bi nhiéu ngudi phé phan. Ho 14p luan rang, kho c6 thé gin mot bo phan cu thé nao ca khéi luong tu ban véi viéc tra luong. Nhin chung moi ngudi chap nban quan diém cho rang mite Iluong phu thudc vao luc lugng cung cau trén thi truémg lao dong. Vi vay, ly thuyét quy luong ngay cang it duc str dung va thay thé bang cdc ly thuyét vé thi udng lao dong, trong d6 san phdm doanh thu can bién cilia lao dong JA yéu t6 quyét dinh mite sit dung lao dong hay viéc am. thuyét quyét dinh (decision theory) Ly thuyét nham xac dinh cdc during 16i hanh dong thich hop dé dat dugc nhimg muc tiéu nhat dinh trong mot tinh huéng cu thé, cé thé bao gém ca tinh bat dinh. Nhing phan tich vé qué trinh ra quyét dinh d&n téi viéc lua chon cdc iéu chudn thich hop cho phép danh gia timg dudng oi hanh dong. ly thuyét so luong tién té (quantity theory of money) LY thuyét cho rang c6 méi quan hé truc tiép gitta cung tién va mic gid chung trong nén kinh té. Déng nhat thite duoc sit dung lam co sé cho ly thuyét s6 lugng lan dau tién dude Irving Fisher (1867 - 1947) dua ra nam 1911, goi 1a phuong trinh Fisher. N6 cé dang: MV = PT trong dé M 1a khéi luong tién té, V 1a t6c d6 Juu thong tién té (s6 Lan binh quan méi déng tién duge trao tay dé thanh todn céc giao dich trong mot nam), P 1a mite gid chung (thudng tinh bang chi s6 gid) va T Ia sé lan giao dich hay tong gid wi hang hod va dich vu cung img. M6i quan hé noi trén ding theo dinh nghia, vi tong chi tiéu bang tién dé mua cdc loai hang hod va dich vu trong mot thoi ky (MV) phai bang gid ui bang tién cla hang hod va dich vu do ngudi ban cung cap (PT), va bén khdi niém trén dugc xdc dinh theo cdéch cho phép biéu thie tren luén ludn ding. Ngudi ta c6 thé chuyén déng nhat thitc nay thanh mor phuong trinh kiém dinh dugc bang cach gia dinh rang téc do luu thong tién té 1a mot hang s6 hoae chi thay déi cham chap. C4c nha kinh té thudc truéng Dai hoc Cambridge da thay déi ly thuyét sé luong truyén

You might also like