Professional Documents
Culture Documents
Qichwa I
Qichwa I
NACIONAL
SANTIAGO ANTÚNEZ
DE MAYOLO
CENTRO DE IDIOMAS
QICHWA
QICHWANTSIKTA NAWINTSASHUN,
QILLQASHUN, PALASHUN YACHAKUSHUN…!
Material en validación
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
RIQITSIKUYNIN
Qichwantsikta yachakuqkuna:
Qampaqmi uryana maytuta makiykiman churamuu
hapallaykillapis yachakuq mayiykikunawan
yanapanakushpa uryayaanaykipaq, imayka ruraykuna
rurayaanaykipaq. Yachayniykikunata
kallpatsayaanaykipaq, tsaynaw qichwantsikta yachakur
alli naanipa aywayanaykipaq.
Kay qillqashqa maytuwanqa, llimpinkin, siqinkim hina
tsaynawllam qillqanki, nawintsanki, palanki qichwa
shimintsikchaw.
Paywan,
Qamwan,
Nuqantsik,
Kawaykashqaqa,
Qichwa Kawaynintsik
Manam wanunqatsu, ¡ Hatunyanqam….!
HUTII:____________________________________________________________
QICHWA YACHAKUYNII:_________________________________________
YACHAY WAYII:__________________________________________________
MARKAA:___________________________SUYUU:______________________
PAYLLAA…
Winchisllay shipashkuna,
maqtakuna
Kanan, napanakuyta
yachakushun
Paykunanaw napanakushun:
lliku: …………………….........................
_______________________________
kallmi: ……………………….………………yachakuq mayi. _______________________________
Anchi: …………………, shumaqlla shipash …………………. _______________________________
_______________________________
Imanawllataq
kaykanki?
Awmi,
yamayllam
Mana allim kaykaa.
kaa
(kaykaa) Raatuyaq/ kutiraamu
raatuna
Aywallay
Aywallaa/ taytay/mamay/
aywakushaqna/ Shipash/maqta
aywakuunam
ALLI KAAYIYNAPAQ:
Ichikllam qichwata rimayta yachaa Yapay niramuy
Imanawtaq
Manam alliq nintsik “………”
wiyaatsu qichwachaw?
Imanawtaq
kayta_____ nintsik
qichwachaw? Ninqaata
kaayinkiku?
Llapantsik
Yupashun:
Nuqa yupaykunata
yupayta yachakushun huk, ishkay,
yachaami kima …
1919nka
50. pitsqa chunka
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! pág. 9
60. huqta chunka
70. qanchis chunka
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
…………………………………………………………………………. ………………………………………………………………..…….
……………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………
….
58
…………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………….
_________________________________________________________
658 _________-
748 _________________________________________________________
_________-
_________________________________________________________
583 _________-
_________________________________________________________
848 _________-
9
_________________________________________________________
1597 _________-
TAPUKUYKUNATA YACHAKUSHUN
A. Huk tapukuy:
• tapukuy
Imataq hutiyki?/imataq shutiyki?
• yaskiy
hutii_________________________________________m/mi
B. ishkay tapukuy:
Shipash/ maqta maychawtaq taaranki?
nuqa____________________________chaw taaraa
C. kima tapukuy:
Pitaq taytayki?/ pitaq mamayki?
Taytaa_______________________________m/mi
mamaa_______________________________m/mi
D. chusku tapukuy:
Maychawtaq uryanki/ maychataq arunki?
Nuqa____________________chaw uryaa/aruu.
E. Pitsqa tapukuy:
Nuqa____________________chaw yachakuu.
ANKASH QICHWANTSIKPA
ACHAWAYANKUNA
Qichwantsikta rimanapaqqa atska leykunam
washaamantsik. Kanmi tsay Resolución Ministerial N° 1218
– 85 – ED, nishqan, tsaychawmi nimantsik imanaw
achawayata iñishinapaq. Tsay achawaya
panalfabetupitam AnKash qichwanpaq achawayata
akrayashqa: 17 kunsunantikunata: ch, h, k, l, ll, m, n, ñ, p,
q, r, s, t, w, y, ts, sh, Niykurnam huqta bukalkunata a, i, u
aa, ii, uu.
QICHWANTSIKPA ACHAWAYANKUNATA YACHASHUN:
UUSHA WAAKA
Shimi
____________________________ __________________________
____________________________ __________________________
____________________________ __________________________
_ _____
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! pág. 15
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
TSUKU
(harawi)
________________ ________________
________________
_____ _____
_____
❖ Mushuq shimikuna:
RURANAKUNA
Aaniy Haytay Muskiy …………… ……………
…………… ……………
Achipay Hiray Muspay …………… ……………
Apay Hurqay Mutsay …………… ……………
…………… ……………
Aqay Ishpay Nawintsay …………… ……………
…………… ……………
Aruy Iskay Pakay
…………… ……………
Ashiy Kaayiy Pichuy …………… ……………
…………… ……………
Ashpiy Kachay Pintiy …………… ……………
…………… ……………
Asikuy Kichay Pitsay
…………… ……………
Away Kuyay Punuy …………… ……………
…………… ……………
Aylluy Llamiy Puriy …………… ……………
Ayqiy Llimpiy Qayay …………… ……………
…………… ……………
Chaskiy Lluqay Qillqay …………… ……………
…………… ……………
Chikiy Machay Qimtsipay
…………… ……………
Churay Makyay Quy …………… ……………
…………… ……………
Hamakuy Mañakuy Rakiy …………… ……..
……..
❖ Kay shimiMaqay
Hampiy Rantikuy
ruranakuna ushan sufiihu: -y
Hanchay Muruy yarpay
Raiz verbal Qichwachaw Kastillanuchaw
Taqsi- Taqsi-y Sacudir
Puuka- ……………………………. …………………………
Suta- ……………………………… ……………………….
Tari- ……………………………….. ………………………
Tsapa- ……………………………….. ………………………….
Taqsha- …………………………….. ……………………..
Waqu- ……………………………… …………………………
RURAQKUNA
Hukllaylla kaq Atska kaq
NUQAKUNA
NUQA
QAMKUNA
QAM PAYKUNA
PAY NUQANTSIK
Uryaykunata ruray:
1) Llapan ruraqkunapa hutinta qillqay:
___________________
Qamkuna
_____________mikuu. _____________rantii.
____________ taaranki. ____________ yachakunki.
_____________parlan. _____________mikun.
_____________ puriyaa. _____________ pukllayaa.
__________ waqayanki __________ parlayanki
___________pukllayan ___________rantiyan
____________ mikuntsik ____________ qillqantsik
__________________________ __________________________
__________________________ __________________________
__________________________ __________________________
_ _
5) Kay rimaykunata ushay:
______________________________
______________________________
______________________________
_____
QICHWA QILLQAYCHAW
QAPARIYKUNATA QILLQANAPAQ
Qichwantsikchaw qillqanapaq, kay qapariykunam kanan:
1. Huk bucal kaq:
o Arash A-rash
o Urus U-rus
o Atuq A-tuq
o Uqu u-qu
o …………….. ………………
o …………….. ………………
o …………….. ………………
2. Huk kunsunantiwan bukal:
o Chaki cha-ki
o Mishi mi-shi
o Tullu tu-llu
o Maki ma- ki
o ……………. ………………..
o ……………. ………………..
o …………… ………………..
3. Huk bucalwan kunsunanti:
o Allpa all-pa
o Allwi all-wi
o Aqtsa aq-tsa
o Ishkay ish-kay
o ……………… ………………….
o …………….. ………………….
o …………….. ………………….
o
4. Huk kunsunanti bukalwan yapay kunsunanti:
o Shillku shill-ku
o Manka man-ka
o Parquy par-quy
o Kuntur kun-tur
o Warmin war-min
o ……………… …………………
o ……………… …………………
ASHMANTSIKKUNA
Anti markantsikchawqa atska ashmakunam kapamantsik:
❖ Ashmantsikunapa hutinkuna:
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
Hutinkuna
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
Ruranqankuna
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_____________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
____________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
____________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
____________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
____________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
____________________
SINQA
WIRPA
SHIMI
KIRU
QALLU
CHAKALLWA
URKU
AQTSA
QICHIPRA
QIPSHA
NAWI
QAQLLA
KUNKA
LLIKLLAKSHU
QASQU
CHICHI
PUPU
TSIQLLA
PACHA
RIKRA
KUKUCHI
RUKUNA
SHILLU
MAQSHU
ATAKA
CHAKIPALTA
UTSUPUTU
PIRURU
CHAKIRUKUNA
CHAKI
SHINQASH
QUNQU
CHANKA
PALITU
TSIQLLA
ATAKA
SIKIQAQLLA
WAQTA
WASHA
MATANKA
SHUNQU
PACHARURU
PUYWAN
TUNKUSH
ÑATIN
AYAQ
PACHA
YAWAR
URUS
TULLU
AYTSA
QARA
TITA AQISH
AQISH
LLANU AQISH
UQITI
ISHPAKUNANTSIK
ULLQU
WARMI
RAKA
RANI
CHUPI
PISHQU
NUQAKUNAPA
NUQAPA
QAMKUNAPA
QAMPA PAYKUNAPA
PAYPA NUQANTSIKPA
❖ Hukllaylla kaq:
Pipa kanqan Shimipa ushaynin sufiihu Qillqaynin Qillqaynin
Huk buukal
-: Piqa-a Chupa-a
nuqapa Ishkay buukal
-nii Raqaa-nii Waywash-nii
/achawaya
Huk buukal
-yki Piqa-yki Chupa-yki
qampa Ishkay buukal
niyki Raqaa-niyki Waywash-niyki
/achawaya
Huk buukal
-n Piqa-n Chupa-n
Paypa Ishkay buukal
nin Raqaa-nin Waywash-nin
/achawaya
❖ Atska kaq:
Pipa Shimipa Astka
sufiihu Qillqaynin Qillqaynin
kanqan ushaynin willakuq
Huk buukal -kuna Piqa-akuna Chupa-akuna
-:
Nuqakunapa -ntsik Piqa-ntsik Chupa-ntsik
Pipa raraynin
kanqankuna
Nuqapa -nii
Qampa -niyki
Paypa -nin
Nuqakunapa -niikuna (ex)
Qamkunapa -niykikuna
Paykunapa -ninkuna
Nuqantsikpa -nintsik (incl)
Uryaykuna:
I.- kay shimikunata pipa kanqanta willakushun, tsaypaq ishkay llimpi
qillqanata inshiy:
Hukllaylla kaq
Qichwa kastillanu
I II III
Shimi
Ampi
Chakra
Chupa
Kullash
Kuru
Manka
Marka
Shunqu
Ashma
Shipash
Kuntur
Rinri
Waqta
Anash
Warmi
Ullqu
maytu
Atska kaq
qichwa
I (Incl) I (Excl.) II III
kuchi
Laptop
Urpi
Waaka
Uusha
Arash
Mashwa
Tsuqllu
Shapash
Kakash
Api
Tuqush
Kay
willakuykunachaw yachakushun:
❖ Kikintsik kashqa:
Ruraqkuna kay uraynin
Nuqa kaa Nuqa yachatsikuq kaa
Qam kanki Qam yachakuq kanki.
Pay ---------------- Pay hampikuqmi.
Nuqakuna kayaa Nuqakuna yachatsikuq kayaa.
Qamkuna kayanki Qamkuna yachakuqkuna kayanki.
Paykuna Kayan. Paykuna hampikuqmi kayan.
Nuqantsik kantsik Nuqantsik qichwa parlaq kantsik.
❖ Nuqantsikpis rimaykunata rurashun:
____________________________________________ ____________________________________________
____________________________________________ ____________________________________________
____________________________________________ ____________________________________________
____________________________________________ ____________________________________________
❖ Kay siqikunata rikarir yachakuq ___________________________________________
___________________________________________
mayiykiwan parlay, tsaypita
rimaykunata qillqay:
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! pág. 35
___________________________________________
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! pág. 36
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
MAYCHAW KANQAN
Kay maychaw
kanqankuna shimita
KAY
yachakushun
rimaykunata qillqanapaq
TSAY
TAQAY
WAK
WASHA
❖ Rurayninkunata yachakushun:
Hukllaylla kaq: atska kaq
:
Kay warmi tantata rantikun. Kay yachakuqkunam qichwata parlayan.
Tsay shipashmi wayta rantikun. Tsay yulaq mishikuna hiiluwan pukllayan.
Taqay yana mishi aytsata mikun. Taqay nunakuna hirkachaw papata muruyan.
Wak wamra pampachaw pukllan. Wak ashmaakuna qiwata mikuyan.
Washa hirkakunachaw allaapa pishqukuna
Washa marka allaapa shumaq.
kayan
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
Mama (Qutsu)
Chaki churay.
¡Mama, mama! ¿Imata munanki? (IK)
PARLAY
AYLLUNTSIKKUNAPAQ PARLASHUN
shimikuna
Yaya : ‘padre’
Mama : ‘madre’
Ñaña : ‘hermana’ (mujer – mujer)
Turi : ‘hermano’ (mujer – varón)
Pani : ‘hermana’ (varón – mujer)
Wawqi : ‘hermano’ (varón – varón)
Llumtsuy : ‘nuera’, ‘cuñada’
Masha : ‘yerno’, ‘cuñado’
Tsuri : ‘hijo’ o ‘hija’ (del varón)
Wawa : ‘hijo’ o ‘hija’ (de la mujer)
Wamra : ‘Hijo (a) del varón/mujer’.
Willka : ‘nieto’ (a)
Warmi willka : ‘nieta’
Ullqu willka : ‘nieto’
Awilu : ‘abuelo’
Awila : ‘abuela’
Taytaa/yayaa/papanii
Mamaa/mamanii _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _____________________________
_____________________________ _
_
Awiluu:
_____________________ Awilaa:
_____________________ ______________________
_____________________ ______________________
_____________________ ______________________
_____________________ ______________________
_____________________ ______________________
_____________________ ______________________
_____________________ ______________________
_______ ______________________
______________________
Turii/wawqi:
______________________
______________________________ Nanaa/paniii:
___
______________________________ _________________________
______________________________ _________________________
______________________________ _________________________
______________________________ _________________________
_________________________ _________________________
_________________________
_________________________
Nuqa:
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
_____________________________________
__________-
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
__________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
__________________________________
LLIMPIKUNATA YACHAKUSHUN
Anti markachaw nunakuna tikuy laaya llimpikunata riqiyan:
pukata, anqashta, yanata, lliwyata, quyuta, mullu mulluta,
kullita, qamlas pukata, qamlas anqashta, wakin llimpikunatapis
riqiyanmi.
1. Llimpikunapa hutinta ashiy:
KULLI Q A LL W A S H A W LL
PUKA U K H K U L L I Y I
YANA
L P Y U M A H A A W
MULLU MULLU
M U LL U M U LL U N Y
AYAWMA
H K H A R W I K A A
MUSQU
A A Y A W M A K Ñ I
YULAQ
LLIWYA W Q A M U S Q U K A
QALLWASH I A Y U L A Q L Y W
Wakin llimpikuna:
arwaq qarwash uchpas
chiwi Qullqi niraq Uqi/titi
chullpa Quri rikuq chiqchi
qarwa qushmi suqu
2. Kay rimaykunachaw llimpikunata qillqay:
• ______________uushaa qiwata mikun.
• Taqay _____________waytata pallaa.
• Kay chiinapa ___________ yurpan kapun.
• Taqay __________mishillaa lichita upun.
• Taqay shipash______________chumpata rantin
• _____________________Perú suyupa unanchan.
• Nunakuna challwachaw _______waytakuna___
rantikuyan.
Puka mishillaa
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
4. Kay ashmakunawan urasiyunkunata qillqay:
____________________________________
____________________________________
❖ Hukllaylla kaq : ____________________________________
____________________________________
____________________________________
• Kay puka mishillaa wayiichaw_________________
liichita upun.
• ______________________________________________
• ______________________________________________
• ______________________________________________
• ______________________________________________
• ______________________________________________
__________________________________________________________________________
❖ Atska kaq:
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
• Taqay yulaq mishikuna wayiichaw aytsata mikuyan.
__________________________________________________________________________
• __________________________________________________
__________________________________________________________________________
• __________________________________________________
• __________________________________________________
• __________________________________________________
• __________________________________________________
________________________________________________________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! pág. 44
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
Mushuq shimikuna:
Mushuq shimikuna:
SHUTI TIKRATSIQKUNA
willakuykuna Shuti tikratsiqkuna
Alli nuna chakwanta yanapan Alli
_________________________________ _______________________________
_______________________________
_________________________________
_
_________________________________
__________________________________
_________________________________
__________________________________
_________________________________
__________________________________
__________________________________ _______________________________
__________________________________ _______________________________
__________________________________ _______________________________
_________________________________
__________________________________
_________________________________
__________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! ___ pág. 47
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
rimaykunata qillqashun:
• Taqay warmi challwachaw pukutaq waytakunata rantikuykan.
• Llapan nunakunam hirkachaw tsaki hatakunata aylluykayan.
• Wakin shipashkunash mushuq ratashkunata rantiyashqa.
• Yana mishiwan yulaq allqu wayiichaw chawa aytsata mikuyan.
Qarwas markachawmi
Wankilla tushuq nunakuna,
mama miichipa rayminchaw
tushuyan.
Kallmiwan wawanmi
chakrachaw kima
saakukunaman harata
winayarqun,niykur ashnuwan
wayinkunapa apayanqa.
TAPUKUY SHIMIKUNA
¿Aykataq? ¿Imanawtaq? ¿imataq?
¿ mayqantaq? ¿ pitaq?
• Kay tapukuykunata yaskiy:
• ¿Pitaq taytayki?____________________________________________________________
• ¿Imataq mamaykipa hutin?_________________________________________________
• ¿Aykataq papapa chanin?_________________________________________________
• ¿Imaytaq Limapa aywanki?________________________________________________
• ¿Imanawtaq chuulluta ruranki?_____________________________________________
• ¿Piwantaq taaranki?______________________________________________________
• ¿Maychawtaq qichwata yachakunki?_____________________________________
• Yachatsikuq tapukun:
¿Pitaq pay?
__________________________________________
¿Maychawtaq kaykan?
__________________________________________
¿Imatataq ruraykan?
__________________________________________
¿Imatataq yachatsikuykan?
___________________________________________
¿Ima shimitataq yachakuykan?
___________________________________________
__________: Nuqa____________________________________.
__________: ____________________________________________.
__________: ____________________________________________.
__________: ____________________________________________.
__________: Payqa_____________________________________.
__________: ____________________________________________.
__________: ¿___________________________________________?
__________: _____________________________________watam.
__________: ¿___________________________________________?
__________: _____________________________________________
_________: ¿____________________________________________?
________: ______________________________________________.
AYKA KANQANKUNA
pullan
Llapan shimi ayka kanqankunawan rimaykunata qillqashun:
TAPUNAKUY
YACHAKUQ
MAYINTSIKKUNAWAN
LLAPANTSIK
RIQINAKUSHUN!
Imallash? ¿Imash?
Huk chiina kima
uchkuyuq:
} sikinpa ninata qarqun,
umanpa supin,
shiminpa mikun
pitaq?
SHIMI HUNTATSIQKUNA
-ta -naw
______________________________ _______________________________
______________________________ _______________________________
______________________________ _______________________________
______________________________ _______________________________
-kama
______________________________ -yaq
_______________________________
______________________________ ______________________________
_______________________________ _______________________________
_____
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
-wan
_______________________________ -chaw
_______________________________
______________________________
_______________________________ ______________________________
_______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
-man
_______________________________ -pita/-piq
_______________________________
______________________________ ______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
-paq
_______________________________ -pa
_______________________________
______________________________ ______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
_______________________________ _______________________________
-raykur
_______________________________
-pura
_______________________________
______________________________ ______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …!
______________________________ pág. 58
_____
_____
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
SHIMI HUNTATSIQKUNA
RIMAYKUNA1CHAW INSHISHUN
➢ Sufiihu –ta, kay sifiihuqa kastillaanuchaw shimichawqa “a”, “al”
willanantsik, paytaqa inshintsik kaynawmi:
1) Ruraynin:
❖ Llapan wamrakuna maytuta nawintsayan.
❖ Taytaa mamaata kuyan.
❖ Chuulu waytata rantin.
❖ Yachatsikuqkuna yachaywasita aywayan.
2) Kay niykunata ushashun:
wayichaw
❖ ____________ ishkay tantakuna___ rantii.
Nuqam
❖ Taqay chiina____________allaapa kuyan.
❖ Paykunash_________ wallpa___ waatayan. shipashmi
❖ Llapan wamrakuna qichwata _____________. yachakuyan
❖ Kay___________ wayinchaw wallpa__, kuchi_, mishita
paabu_, haka_pis____________. waatan
3) Kastillaanu kaykaqta qichwachaw qillqay:
Kastillaanu qichwa
Ellos leen muchos libros.
Nosotros compramos muchas flores.
Juan siembra maíz en la chacra.
El gato de manuel toma leche.
Nanci va hacia la cuidad de Lima
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …!
__________________________________ pág. 60
__________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________________________________
__________________________________
_________________________________
__________________________________
_________________________________
__________________________________
_________________________________
__________________________________
_________________________________
__________________________________
_________________________________
__________________________________
_________________________________
________-
_________________________________
_________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! pág. 61
_________________________________
_________________________________
_________________________________
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
____________________________________-
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
-
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
____________________________________
-
______________________________________ __________________________________
______________________________________ __________________________________
______________________________________ __________________________________
______________________________________ __________________________________
______________________________________ __________________________________
______________________________________ __________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …!
______________________________________ __________________________________
pág. 65
______________________________________ __________________________________
______________________________________ __________________________________
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
___________________________________________________________________________
➢ Kay
Dice que ellos siqikunapaq
compran parlashun hina qillqashun:
carme en el mercado/______________________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …!
__________________________________ pág. 66
__________________________________
__________________________________ __________________________________
__________________________________ __________________________________
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
❖ ruraynin:
❖ ¿imanirtaq yayaykinaw kanki?
❖ Wankayu markanawmi Waras markaqa.
❖ Taqay shipashmi waytanaw.
❖ Tsay wamram taytannaw allaapa kuyakun.
❖ Qammi urpinaw kanki.
➢ Qichwachaw kay rimaykunata qillqay:
_____________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun
- …! pág. 67
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
Kanan patsa
Rimaynin
➢ akray___________________________________________________________
➢ aqay___________________________________________________________
➢ away___________________________________________________________
➢ haytay__________________________________________________________
➢ huytuy__________________________________________________________
➢ pukllatsiy________________________________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! - pág. 68
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
Rimaynin
mañay _______________________________________________________________
_______________________________________________________________
millqay
_______________________________________________________________
ishpay _______________________________________________________________
aylluy _______________________________________________________________
__
2.-Kay siqikunawan kanan kaq patsachaw urasiyunkunata qillqashun,
tsay urasiyunkunapa huti tumatsiqninkuna kapuyaatsun:
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! pág. 69
______________________________________________
______________________________________________
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
Machay _______________________________________________________________
_______________________________________________________________
Maqay
_______________________________________________________________
Apay _______________________________________________________________
Apariy _______________________________________________________________
_______________________________________________________________
Hiray
_______________________________________________________________
Hampiy _______________________________________________________________
__
2.- Kay rimaykunawan kanan patsachaw urasiyunakunata
qillqay:
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! pág. 70
______________________________________________
______________________________________________
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
Rimaynin
Allma _____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Ashu
_____________________________________________________________
Chumi _____________________________________________________________
Ishti _____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Lliku
_____________________________________________________________
Makash _____________________________________________________________
Pashku _______
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
___________________________________
Shamuq patsa
Rimaynin
Shaka _____________________________________________________________
Shisha _____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Ushta
_____________________________________________________________
Tillu
_____________________________________________________________
Mallu _____________________________________________________________
Llusha _____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Lliwti
_______
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! pág. 72
___________________________
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
KANAN WAARATIN
QANYAN
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
____________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
_______________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! pág. 73
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
PASHNA KUCHII
CHINIITA WAAKAA
Qachqa qallu
______________________________
Ishkay chakiyuq
______________________________
______________________________
Atska wawayuq
______________________________
______________________________ Kutu chupa
______________________________
______________________________ Hukllaylla wawayuq
______________________________
Qiwata mikun
______________________________
waaka Patsa uqtiq
______________________________
______________________________ Waqrayuq
______________________________
______________________________ Piruru sinqa
______________________________
Papata mikun
______________________________
______________________________
Hatun chupayuq
______________________________
______________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …! pág. 75
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
KAWAYNII
Kawayniykita qillqanaykipaq nawpatam yarpanayki imanaw
kawayniyki kashqanta:
1. Yurikuynii:
➢ Hutii___________________________________________________
➢ Ayka watayuqtaq kaa?________________________________
➢ Ayka watachawtaq yurikurqaa?________________________
➢ May markachawtaq yurikurqaa?_______________________
➢ Pikunataq taytaakuna?________________________________
➢ Ayka watayuqtaq kayan?______________________________
2. Yachay wayichaw kashqaa:
➢ Pitaq yachatsikuqnii karqan?___________________________
➢ Mayqan yachaywasikunachawtaq yachakurqaa?
_______________________________________________________
➢ Mayqan Hatun yachaywasichawtaq ………………….
Kanapaq yachakurquu?
________________________________________________________
______________________________________________________
3. Kanan:
➢ Imanawtaq kaa?
_______________________________________________________
➢ Maychawtaq uryaa?
_______________________________________________________
➢ Imatataq allaapa rurayta kuyaa?
_______________________________________________________
➢ Ima shimitataq yachakuykaa?
________________________________________________
__________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
Qichwantsikta llapantsik yachakushun …!
_______________________________________________________________pág. 78
____________
HATUN YACHAY WAYI “SANTIAGO ANTÚNEZ DE MAYOLO”
“Mushuq yachay wayintsik Ankash suyuntsik hatunyananpaq”
CENTRO DE IDIOMAS
Qutsukuna
AY ATUQ ATUQ
(Qutsu)
Chaki churay
ay zorro zorro, zorro de la puna, I.K
qamtawan nuqatam nuna chikimantsik.
Qamta chikishunki uushanta apaptiyki,
I.K
nuqata chikiiman wawanta suwaptii.
Chaki churay
Chaki lushkay
KAYNAWMI KAYNAWMI
(qutsu)
Kaynawmi kaynawmi piqaata muyutsii,
Kaynawmi kaynawmi piqaata muyutsii;
Tumarir tikrarir, chakiita lutskarii,
Tumarir tikrarir, chakiita lutskarii.
Kaynawmi kaynawmi makiita muyutsii,
Kaynawmi kaynawmi makiita muyutsii
Tumarir tikrarir, chakiita lutskarii,
Tumarir tikrarir, chakiita lutskarii.
Kaynawmi kaynawmi tsikllaata muyutsii,
Kaynawmi kaynawmi tsikllaata muyutsii;
Tumarir tikrarir, chakiita lutskarii
Tumarir tikrarir, chakiita lutskarii.
Kanawmi kaynawmi qunquuta muyutsii
Kaynawmi kaynawmi qunquuta muyutsii
Tumarir tikrarir, chakiita lutskarii
Tumarir tikrarir, chakiita lutskarii.
Kanawmi kaynawmi chakiita muyutsii
Kaynawmi kaynawmi chakiita muyutsii
Tumarir tikrarir, chakiita lutskarii
Tumarir tikrarir, chakiita lutskarii.
KUSHILLA SHUNQU
KUSHILLA SHUNQU
(Qutsu)
Chaki churay
Shumaq qaqllalla wamra,
Imanaw kastam kanki;
Siiwilla kastachi kanki;
Karupita waqatsimanki.
Chaki churay
Llapan kuyana wamra,
Kushi shunqullaami;
Imanayparaqri kuyakurkushunki.
Chaki churay
Tsaymi upakuykaa,
Tsaymi machakuykaa; I.K
Shunqu nanayllaata kalmaratsinaapaq
Chaki lluskay
Tsaynaw kuyakuqtaq;
Kushi shunquyuqta, I.K
Maychaw tsaychawraq
tarikuykallaman.
AYWALLAA WARASINA
(Pasakalliy)
Chaki churay
Aku wamra aywakushun, ishkallantsik yarqushun;
Karu markapa aywakushun, mana pipis musyatsuntsu
warasina.
Sitsun tamya tsarimashun, sitsun rahu ratamashun I.K
punchullaykita apakamuy.
Chaki churay
Mamallaykita willallaytsu, yayallayki musyatsuntsu,
Karu markapa aywukushun, mana pipis rikananman
warasina.
Punchullaykita prendakuykur, mantallaata aqshukurkur I.K
Qallan puntatam waqtaarishun.
Chaki lustkay
Akuna aywakushun warasina,
Akuna yarqukushun vida mia;
Mamayki tarikamarqa chuulitu I.K
tsaynachi llumtsuy nimanqachi.
Imaraq kuyanakuy
(qutsu)
Chaki churay
Imaraq kay kunanakuy,
Imaraq kay wayllunakuy;
Shunqutapis kushitsinmi I.K
Umatapis qunqatsinmi
Chaki churay
Ullqutapis warmitapis
imanawmi gustarillan,
Naani chakinchaw kuyanakuy
I.K
Hacha ruyinchaw mutsanakuy
Chaki luskay
Naani chakinchaw,
naani hananchaw,
imanawmi kuyanakuy; I.K
munti rurinchaw,
wayllaq hananchaw,
imanawmi mutsanakuy