Šta je kriminologija „danas“?

Nauka o „zločinu“, odnosno svim dimenzijama kriminalnog fenomena, kao i

društevnoj reakciji (1. formalnoj i 2. neformalnoj) na ispoljeni kiminalitet.
Etimološko značenje riječi kriminologija (engl. Criminology)
Crimen (lat.) – Zločin + Logos (grč.) – Nauka

Dimenzije kriminalnog fenomena (pojave)

a) Etiološka dimenzija
b) Fenomenološka dimenzija
c) Viktimološka dimenzija

Društvena reakcija na kriminalni fenomen

Formalna društvena (socijalna) reakcija
Svaka reakcija na kriminalitet koja dolazi od strane zvaničnih organa države,
kao što su npr.:
Centri za socijalni rad
Policija
Tužilaštva i sudovi
Kazneno popravne ustanove
Neformalna društvena (socijalna) reakcija
Svaka reakcija na kriminalitet koja strane pojedinac ili grupe izvan javnog
sistema, kao što su npr.:
Porodicam, komšiluk, selo, stanari zgrade, sportski klub.

Naučna perspektiva proučavanja zločina

Naučna perspektiva proučavanja zločina
Interesovanje za zločin
Značaj naučne perspektive za proučavanje zločina
Kriminološke teorije (Psihološke, sociološke, biološke)
Kriminalitet u društvu
Na koja (opšta) pitanja kriminologija nastoji odgovoriti kroz istoriju?
Zašto ljudi čine zlo jedni drugima?
Zašto svi ne činie zlo(čine)?

Osnovni pojmovi (I dio) i njihova upotreba u savremenoj kriminologiji

Devijantno ponašanje
Delinkventno ponašanje/Kažnjivo ponašanje
Kriminalno ponašanje/krivično djelo
Krivični zakon

Pojava kriminologije kao nauke

Prvo zabilježeno istraživanje - Baptista Della Porta (1535-1615)
Prvo djelo napisano 1764. godine, autor Cesare Baccaria „Dei Dellitti e Delle Pene“
(O zločinu i kaznama)
Termin kriminologija je prvi upotrijebio Paul Topinard, franciski antropolog 1887.
„(NE)sveto trojstvo kriminologije“
Cesare Becarria, Enrico Ferri and Raffaele Garofalo

Preteče kriminologije
Hamurabijav zapisnik
Stari grci i rimljani
Srednji vijek
1. Pojam kriminologije (Crimen (lat.) = Zločin + Logos (grč.) =nauka)
Nauka o „zločinu“, odnosno svim dimenzijama kriminalnog fenomena, kao i
društevnoj reakciji (1. formalnoj i 2. neformalnoj) na ispoljeni kiminalitet.
Kriminologija je empirijska (iskustvena) nauka, a to znači da se temelji na
proučavanju stvarnosti, koristeći relevantne metode.
Kriminologija je sistematizirana ukupnost iskustveno stečenog znanja (empirijskog
znanja) o zločinu, zločincu, asocijalnom ponašanju i kontroli tog ponašanja.

Pojam kriminologije
Širi pojam kriminologije uključuje i empirijski stečena znanja o pronmjenama i
preobrazbama pojma delikta/zločina, o procesu kriminalizacije i dekriminalizacije na
odrđrnom području, o spriječavanju i suzbijanju kriminaliteta, o djelovanju kontrolnih
instancija i mehanizama, naročito istraživanja djelovanja policije, pravosudnih organa
i prijavitelja.

Predmet kriminologije – 5 elemenata kriminalnog fenomena

- „Zločin“, kojeg prvenstveno treba posmatrati kao (1) krivično djelo, a ona i kao (2)
bilo koje kršenje propisane norme i (3) negativno devijantno ponašanje.
- „Zločinac“ ili izvršilac „zločina“ (kako je opisano iznad)
- Žrtva „zločina“
- Kriminalitet kao masovna pojava
- Reakcija na kriminalitet/kriminal

2. Predmet kriminologije - „Zločin“

Kriminal je najteži ili najštetniji oblik društveno neprihvatljivog ponašanja. Odnosi se
ona ponašanja koja su u krivičnom zakonu propisana kao krivična djela, i za koje je
zaprijećena krivično pravna sankcija. Broj krivičnih djela, izvršenih u određenom
periodu, na određenom prostoru, predstavlja kriminalitet.
Delinkventno ponašanje obuhvata svaki oblik kršenja propisane društvene norme
(npr. prekršaji, privredni prestupi, ali uključuje i krivična djela)
Devijantno ponašanje predstavlja konflikt sa bilo kojom prosocijalnom normom,
koja nije nužno propisana nekim aktom. Dakle, ono uključuje i bilo koji oblik kršenja
moralnih principa prihvaćenih u određenom društvu.

3. Predmet kriminologije – „Zločinac/Izvršilac“

Objekat kriminologije je čovjek, odnosno ponašanje čovjeka u određenom okruženju
(rpostoru, vremenu, uslovima).
Čovjek u društvenom kontekstu
Dijeca
Muškarci/žene
Obrazovanje
Zaposlenost
...
Kriminologija proučava čovjeka u društvenom kontekstu, što znači da je svaki
ispoljeni „zločin“ moguće proučavati kroz prizmu kriminoloških dimenzija.
 2. Predmet kriminologije -„Žrtva“
Žrtva u društvenom kontekstu
Djeca
Muškarci/žene
Obrazovanje
Zaposlenost
...
Delikti „bez žrtve“

Proučavanje žrtve u društvenom kontekstu omogućava:

1. Proučavanje uloge žrtve u procesu viktimizacije;
2. Proučavanje uloge žrtve u pojavi „zločin“
3. Zaštita prava i interesa žrtve
Postoje delikti koji za posljedicu nemaju ljudske žrtve, kao oštećene (u krivično
pravnom smislu). Naravno, žrtve takvih ponašanja su članovi šire društvene zajednice.
Klasični primjer ovakvih ponašanja su korupcijska krivična djela.

2. Predmet kriminologije -„Kriminalitet“

Kriminalitet kao masovna pojava i problem u društvu
Obim kriminaliteta
Priroda kriminaliteta
Strah od kriminaliteta
Ispitivanje obima, prirode i straha od kriminaliteta:
Zvanične statistike
Studije o samoprijavljivanju
Viktimizacijske studije
Studije o strahu od kriminaliteta

Kriminologija proučava kriminalitet kao masovnu pojavu i problem u društvu kroz 3

oblasti:
1. Obim kriminaliteta (Ukupnost kriminala na određenom području i određenom
vremenu)
2. Priroda kriminaliteta (Pojavni oblici kriminala na određenom području i određenom
vremenu)
3. Strah od kriminaliteta
Ispitivanje obima, prirode i straha od kriminaliteta vrši se kroz:
• Zvanične statistike
• Studije o samoprijavljivanju
• Viktimizacijske studije
• Studije o strahu od kriminaliteta

2. Predmet kriminologije -„Reakcija“

Formalna društvena (socijalna) reakcija
Svaka reakcija na kriminalitet koja dolazi od strane zvaničnih organa države,
kao što su npr.:
Centri za socijalni rad
Policija
Tužilaštva i sudovi
Kazneno popravne ustanove
Neformalna društvena (socijalna) reakcija
Svaka reakcija na kriminalitet koja strane pojedinac ili grupe izvan javnog
sistema, kao što su npr.:
 Porodicam, komšiluk, selo, stanari zgrade, sportski klub.
Metodi kriminologije
Metod (grč. Methodos= put)
Naučno istraživanje
Ciljevi naučnog istraživanja
Naučni ciljevi
1. Naučna deskripcija
2. Naučno otkriće
3. Naučna klasifikacija i tipologija
4. Naučna ekplanacija
5. Naučno prognostika
Društveni ciljevi

4. Metodi kriminologije: Primijenjena kriminologija

“Saznanja do kojih dolaze istraživači u kriminologiji trebalo bi da onima koji se
praktično bave suzbijanjem (suprotstavljanjem) zločina(u) pruže podatke koji
omogućavaju bolje razumijevanje kriminaliteta”
“...učiniti kriminologe, bar u izvjesnoj mjeri, odgovornim za djelovanje krivičnog
pravosuđa”

Škole u razvoju savremene kriminologije

Klasična škola
Neoklasična škola
Pozitivistička škola

Klasična kriminološka škola

Prvi pokušaj zapadne civilizacije da sa naučnog aspekta proučava kriminalitet,
prvenstveno njegove uzroke.
Javlja se u periodu prosvetiteljstva (17. i 18. vijek), kada se razvija humanizam,
misaonost, strpljivost...
Ključni predstavnici klasične kriminološke škole su:
Cesare Beccaria
Jeremy Bentham

Klasična kriminološka škola: Ključne karakteristike

Doktrina „slobodne volje“ kao uzrok kriminaliteta:
Izvršioci su sami odgovorni za svoje ponašanje
Nisu žrtve okoline
Racionalno razmisle i „odvagaju“
Negiranje nadprirodnih sila kao uzroka kriminaliteta, za razliku od srednjeg vijeka
Vrsta i obim kazne zavise od učinjenog djela,
Bol za izvršioca treba biti proporcionalna bolu koje je izazvalo njegovo djelo,
Svrha kažnjavanje je zaštita društva
Ključni metod je zaplašiti počinitelje
Nema mjesta za prevaspitavanje izvršilaca

Klasična škola: Najvažije naslijeđe

Djelo nije kažnjivo ako nije propisano kao takvo.“
Neoklasična škola u kriminologiji
Osim slobodne volje, na počinitelja djeluju i drugi faktori (psihološki, fiziološki,
socijalni),
Uzrok kriminaliteta je preblago kažnjavanje,
Kažnjavanje treba biti javno,
Ukinuti duga suđenja,
Obrađivanje i rehabilitacija izvršioca su gubitak vremena
Uvođenje/vraćanje smrtne kazne

Neoklasična škola se javlja kao rekacija na klasičnu školu, prvesntveno na njen

koncept slobodne volje kao isključivi način objašnjavanja uzroka kriminaliteta.

Pozitivistička škola
Rana pozitivistička škola, javlja se u 19. vijeku (sa razvojem realizma) kao reakcija na
surovost kazni i neefikasnost klasične škole
Osnvači pozitivističke škole
Auguste Comte (1789-1857)
Adolphe Quetelet
Najpoznatiji predstavnici
Cesare Lombroso
Enrico Ferri
Raffaelle Garofalo
Pozitivistička škola: Ključne karakteristike
Negiraju metafizičko i apstaktno
„Kriminalac je bolestan“ i manje sposoban za društveni život
Zato je potreban TRETMAN, a ne kažnjavanje!
Uvode individualizaciju kazne – Kazna mora biti individualno određena za svakog
izvršioca.
Vremenski neodređeno „kažnjavanje“ – Zatvorenik treba ostati u tretmanu (zatvoren)
dok se ne izliječi.

Cesare Lombroso (1835 – 1909)

Podjela kriminalaca (primjer)
Pseudo kriminalci
Kriminaloidne osobe
Kriminalci iz navike
Kriminalci iz strasti
Politički kriminalci

Naučne teorije u kriminologiji

Šta je naučna teorija?
Zbir logičkih i empirijskih, međusobno povezanih, konstatacija koje razlažu
pojavu koja se izučava.

Evaluacija naučnih teorija

„Ništa nije tako praktično kao dobra teorija“

Šta je kriminološka teorija?

....je strukturirano objašnjenje grupe činjenica o predmetu kriminologije.
 Teorije u kriminologiji
3 grupe teorija u kriminologiji:
Biološke
Sociološke
Psihološke teorije

Biološke teorije u kriminologiji

Fizička konstutucija i zločin
Uticaj genetskih faktora - „đavolje sjeme“
Proučavanje porodičnih istorija
Studije o blizancima i usvojenicima
Hromozomska nenormalnost XYY (od 1961)

Biološke teorije u savremenoj kriminologiji

Niz bioloških činilaca koji utiču na kriminalno ponašanje:
Neurološki faktori (nenormalnosti u radu CNS i epilepsija)
Poremećaj u u hemijskom sastavu tjelesnih tečnosti
Uticaj vegetativnog nervnog sistema
Organska osnova zloupotrebe alkohola i opojnih droga

KRIMINOLOGIJA SA PENOLOGIJOM IV predavanja 08.05.2022

- Psihološke teorije u kriminologiji –

Psihološke teorije u kriminologiji

Neuropsihološke teorije
Bihejvioralne teorije
Psihoanalitička teorija
Psihopatološke teorije

Neuropsihološke teorije
O „Preklapanju“ sa biološkim teorijama u kriminologiji
O psihofiziologiji
Neuropsihološke teorije u objašnjejnu kriminaliteta
Biohemijska objašnjenja
Neuroanatomski pristup
Spoljašnji neurološki faktori

Neuropsihologija je oblast psihologije koja se bavi istraživanjem struktura mozga i njegovog

funkcionisanja.
Psihofiziologija je disciplina koja se bavi analizom povezanosti između psihičkih procesa i
nervnog sistema, sa posebnim naglaskom na autonomni nervni sistem. Istraživanja su
pokazala da osobe koje su počinile krivična djela imaju usporeniji autonomni nervni sistem i
samim tim znatno sporije reaguju na negativne podražaje iz spoljašnje sredine. Istraživanja su
pokazala da postoji povezanost između snižene elektrodermalne reakcije i psihopatije,
poremećaja u ponašanju, te povišene agresivnosti (Wortley, 2011)
Biohemijska objašnjenja društveno neprihvatljivog ponašanja su usmjerena na ispitivanje
uticaja neurotransmitera serotonina i dopamina, kao i hormona testosterona na ponašanje.
Oslobađanje dopamina je povezano sa prijatnim osjećanjima i javlja se npr. prilikom
seksualnih aktivnosti ili prilikom konzumiranja hrane.
Biohemijska objašnjenja društveno neprihvatljivog ponašanja su usmjerena na ispitivanje
uticaja neurotransmitera serotonina i dopamina, kao i hormona testosterona na ponašanje.
Oslobađanje dopamina je povezano sa prijatnim osjećanjima i javlja se npr. prilikom
seksualnih aktivnosti ili prilikom konzumiranja hrane.
Spoljašnji neurološki faktori se odnose na prenatalne faktore, zlostavljanje i odbacivanje u
djetinjstvu, te zloupotrebu psihoaktivnih supstanci. Analizirajući uticaj prenatalnih faktora na
javljanje društveno neprihvatljvog ponašanja, različiti autori su došli do zaključka da
konzumiranje duvanskih proizvoda, alkohola, te psihoaktivnih supstanci u toku trudnoće
predstavlja rizik za ispoljavanje problema u ponašanju u toku djetinjstva i odraslog doba.

Bihejvioralne teorije
Svako ponašanje, bilo je da pozitivno ili negativno može izazvati.
Objašnjenje svoje teze bihejvioristi nude kroz:
Klasično uslovljavanje
Instumentalno uslovljavanje
Socijalno učenje

Bihejvioristi smatraju da se dijete razvija i uči kroz interakcije sa drugim ljudima koji ga
okružuju.
Najekstremnije shvatanje bihejviorista jeste da se svako ponašanje, bilo je da pozitivno ili
negativno može izazvati, naučiti i održavati, što zavisi od kompleksne mreže nagrada i kazni
kojima se to ponašanje potkrepljuje.
Objašnjenje svoje teze bihejvioristi nude kroz: Klasično uslovljavanje, Instumentalno
uslovljavanje i Socijalno učenje.

Bihejvioralne teorije
Klasično uslovljavanje
Tvorac ovog teorijskog pristupa, Pavlov, je na osnovu svojih eksperimenata koje je
izvodio na psima, definisao principe teorije klasičnog uslovljavanja. Eskperimenti su
se zasnivali na uslovljavanju reakcije salivacije. Tok eksperimenta je bio sljedeći:
hrana (bezuslovna draž) prirodno izaziva reakciju lučenja pljuvače (bezuslovna
reakcija) kod pasa. Pavlov je nekoliko puta uz davanje hrane, puštao jak zvuk zvona
(neutralan stimulus). Nakon nekog vremena, na sam jak zvuk zvona (uslovni
stimulus), bez davanja hrane, pas je lučio pljuvačku (uslovna reakcija). U tom
kontekstu, putem klasičnog uslovljavanja, pas je naučio da fiziološki luči pljuvačku na
stimulus koji je prije učenja bio neutralan.

Instumentalno uslovljavanje
Skiner je provodio eksperimente u kojima je varirao uslove sa ciljem ispitivanja
ponašanja životinja. Naime, jedan od njegovih eksperimenata u kojima je potvrdio
tezu o instrumentalnom učenju jeste eksperiment sa golubovima. Skiner je gladne
ptice stavljao u kavez u kom se nalazila posuda za hranu i poluga, na čiji je pritisak
mala količina hrane padala u posudu. Golubovi su sa ciljem pronalaska hrane kljucali
nasumično po cijelom kavezu. Kada bi slučajno kljucnuli polugu, mala količina hrane
bi im bila dostupna. Poslije određenog vremena, golubovi su naučili da kljucaju samo
polugu, što im je omogućavalo stalni izvor hrane. Druga varijanta Skinerovih
eksperimenata odnosila se na kažnjavanje, najčešće jakim svjetlom ili neugodnim
elektroškom nepoželjnog ponašanja. Eksperimenti su provođeni na pacovima, koji su
vrlo brzo naučili da izbjegavaju dio kaveza u kom su bili izloženi neprijatnim
podražajima.

Socijalno učenje
Primjenjeno na kriminologiju, bihejviorizam je našao svoju najbolju ekspresiju u
Bandurinoj socijalnoj teoriji učenja. Socijalno učenje, koje se naziva još i
 opservacijsko učenje, predstavlja blažu formu bihejviorizma. Osnovni postulat ove
teorije jeste da ljudi uče posmatrajući druge ljude, kao i iz svojih sopstvenih iskustava.
U tom kontekstu se u procesu socijalizacije uči koji oblici ponašanja su društveno
poželjni, a koji nisu. Bandura je smatrao da se veliki procenat ljudskog ponašanja ne
uči putem klasičnog i instrumentalnog uslovljvaljanja, već opservacijskim učenjem
kroz proces modelovanja, te kroz različite socijalne interakcije. Ukoliko ljudi uče
posmatrajući druge ljude, onda moraju biti u mogućnosti da anticipiraju posljedice
svog ponašanja, s bizorm na to da to nemaju u svom iskustvu. Na taj način se u okvir
ove teorije upliće i kognitivni aspekt učenja kroz procese pamćenja, mišljenja i
opažanja.

Psihoanalitička teorija
Utemeljitelj: Sigmund Frojd
„Čovjek je nagonsko biće“
Rađanje i razvoj čovjeka
„Svi smo potencijalni kriminalci, a hoćemo li postati zavisi od dinamične bitke
između 3 komponente ličnosti: Id, Ego, Superego

Sa ciljem da sačuva osobu od neželjenih akcija, Ego razvija mehanizme odbrane:

Potiskivanje
Poricanje
Racionalizacija
Pomjeranje/premještanje
Projekcija
Reakciona formacija
„acting out“
Sublimacija
1. potiskivanje – je jedan od bazičnih mehanizama odbrane. To je nesvjesni proces
koji omogućava egu da čuva neprihvatljivi psihički sadržaj van svijesti npr. kada
osoba nije svjesna da svojim ponašanjem povrjeđuje druge ljude ili kada se ne sjeća
bolnih doživljaja iz prošlosti;
2. poricanje – kada osoba odbija da prihvati činjenicu koja je za nju neprijatna, a u
realnosti je veoma očigledna i istinita. Primjer ovog mehanizma odbrane jeste kada
zavisnik od alkohola poriče da ima problem sa alkoholom, opravdavajući to time da je
funkcionalan na poslu;
3. racionalizacija – je davanje “logičnog” objašnjenja za neko ponašanje sa ciljem
iskrivljenja realnosti. Primjer djelovanja ovog mehanizma odbrane jeste kada osoba
krađu koju je počinila ne karakteriše kao krađu, već kao pokušaj da pomogne
siromašnoj osobi koja nema novca;
4. pomjeranje – je premještanje misli, osjećanja ili djelovanja sa osobe ili predmeta
koji su to izazvali, na drugu osobu ili predmet. Tipičan primjer pomijeranja je
pomijeranje agresije. Naime, ukoliko nije sigurno ispoljiti agresivnost prema osobi
koja je izazvala, agresivnost biva ispoljena u sigurnom okruženju;
5. projekcija – pripisivanje sopstvenih želja, osjećanja i namjera drugoj osobi. Primjer
ovog mehanizma jeste kada osoba ispoljavanje svog nasilja opravdava kao reakciju na
namjeru druge osobe da prema njoj ispolji nasilje („udario sam ga, jer sam mu u očima
 vidio da će on udariti mene“). Projekcija je veoma aktivan mehanizam odbrane kod
osoba koje imaju povišenu paranoidnost;
6. reakciona formacija – predstavlja ponašanje koje je u potpunoj suprotnosti od
onoga što osoba stvarno misli i osjeća i pri tome je ubijeđena u to da su to ponašanje,
misli i osjećanja istiniti. Npr. kada se osoba koja ima agresivne seksualne impulse
pridruži nekoj grupi koja njeguje celibat kao osnovnu vrijednost;
7. “acting out” – je ekstremno ispoljavanje određenih osjećanja, jer osoba ne zna ta
osjećanja da ispolji na drugačiji način. Npr. osoba ne zna da verbalizuje ljutnju “Sada
sam jako ljut”, nego kada osjeti ljutnju počinje da baca sve što joj se nađe na putu.
Kroz ovaj mehanizam odbrane, osoba se oslobađa tenzije i nakon toga se osjeća
smireno;

Psihopatološke teorije
Teorije ličnosti i kriminalitet
Teorije o emocionalnom i moralnom razvoju

Teorije o emocionalnom i moralnom razvoju:

Potreba za emocionalnim vezivanjem je urođena i njeno zadovoljenje je veoma
značajno za psihofizički razvoj svake ljudske jedinke. Bowlby (1988) tvorac teorije
afektivnog vezivanja, objašanjava razvoj i značaj emocionalne vezanosti između
djeteta i roditelja/staratelja u toku prvih nekoliko godina života.
I teorija i istraživanja upućuju na zaključke da je sistem afektivne vezanosti povezan
sa kontrolom emocija, socijalizacijom i moralnim razvojem. U tom kontekstu, sigurna
afektivna vezanost je pozitivno povezana sa socijabilonošću, poštovanjem roditeljskih
pravila i zahtijeva, te dobrom kontrolom i regulacijom emocija.

KRIMINOLOGIJA SA PENOLOGIJOM
- Sociološke teorije u kriminologiji - V PREDAVANJE 15.05.2022.

O sociološkim teorijama
Počinju se razvijati u SAD.
Ključna pretpostavka je da društvene okolnosti određuju uzroke pojave kriminaliteta.
Pojedinac, kao dio ukupnih socijalnih zbivanja, ne može puno toga uraditi da bi
izbjegao „svoju sudbinu.“
Prestupničko ponašanje je naučena navika.
Primjeri društvene izolacije: „divlja djeca“

Socijalizacija: Proces učenja u kojem se čovjek uči vrijednostima, prihvata ih, da bi

mogao djelovati kao koristan član društvene zajednice.
Kultura – subkultura – kontra kultura
Norma
Formalne i neformalne
(Ne)prihvatanje norme

Grupe socioloških teorija

Teorije pritiska
Teorije kontrole (ili nadzora)
Teorije simboličkog interakcionizma
Teorije kulturnog konflikta
Druge ...

Teorije pritiska - Opšte karakteristike

 Ključna pretpostavka: Socijalni pritisci nad pojedincem predstavljaju uzrok njegovog
delinkventnog ponašanja
Ljudi su u prirodi moralna bića i žele poštivati norme, ali nesrazmjeran socijalni
pritisak koji im se stavlja, čini da kršenje norme postane „normalno“

Teorije pritiska –
Ključni predstavnici- Emile Durkheim, Robert Merton, Richard Cloward I Loyd Oglin

Teorije pritiska - Emile Durkheim

Tvorac „teorije o anomiji“
Pojam anomija uvodi kroz djelo „Društvena podjela rada“ (1893)
Anomija je stanje bez normi, a najčeće je izazvana velikim društvenim promjenama
Tipologija samoubistava u odnosu na „stepen anomije“
Altruističko samoubistvo
Egoističko samoubistvo
Fatalističko samoubistvo
Anomično samoubistvo
„Kriminal je koristan za društvo“

Teorije pritiska - Robert Merton

Anomija je najveća tamo gdje društvo postavlja visoke ciljeve a sredstava je malo, te
se stvara izvjesni „jaz“.
5 načina odgovora pojedinca na stepen „jaza“ u društvu
1. Konformizam
2. Invacija
3. Ritualizam
4. Povlačenje
5. Pobuna/Otpor

Teorije pritiska – Albert Cohen

Konflikt između vrijednosti srednjeg društvenog sloja i vrijednosti radničke klase uzrokuje
delinkvenciju u SAD.
Srednji društveni sloj - vrijednosti
Planiranje budućnosti
Svijest o vremenu/tačnost
Ambicioznost
Samokontrola
Poštivanje imovine
Zdrava reakcija

Radnička klasa - vrijednosti

Bezbrižnost
Neuređenost
Spontanost

Školski sistem je isticao vrijednosti srednjeg društvenog sloja, što je dovodilo djecu
radničke klase u veliki socijalni pritisak.
Rezultat: „Delinkventni dječaci“

Teorije pritiska - Richard Cloward i Loyd Oglin

3 osnovana tipa subkulture koji nastaju u anomičnom društvu
Kriminalna subkultura
Konfliktna subkultura
Subkultura povlačenja

O teorijama kontrole
Ljudi su, u suštini, nemoralna bića. Ako imaju priliku oni će pokušati da pribave
nepripadajuću korist za sebe. Zato je potreban društevni nadzor/kontrola.
Fokus je na formalnoj i neformalnoj socijalnoj kontroli
Ključni predstavnici:
Albert Reiss
Walter Reckless
Gresham Sykes i David Matza
Travis Hirschi

Teorije kontrole - Gresham Sykes i David Matza

Učinitelji krivičnih djela većinu vremena prožive kao obični, normalni ljudi, ali
nekada „skrene sa opšteprihvaćenog puta“
ŠTA ONADA???
Tehnike neutralizacije:
Odbijanje odgovornosti (Racionalizacija)
Negiranje nastanka štete
Osuda od strane optuženog/osumnjičenog (projekcija)
Pozivanje na lojalnost
Negiranje žrtve krivičnog djela

Teorije kontrole - Travis Hirschi

Autor terorije društvenih veza (Social Bond Theory)
Kriminalno ponašanje će se pojaviti kada neka od ključnih socijalnih veza
oslabi/prekine se.
Društvene veze se izražavaju i mjere kroz:
Povezanost
Obavezu prema društve ciljevima
Uključenost u konvencionalne aktivnosti
Vjerovanje u normu

Teorije kulturnog konflikta

Krivična djela određuju srednje klase u skladu sa njihovim normama
Kulurni konflinkt: norme pojedinca i norme društva

Posljedica je Krivično djelo

Teorije kulturnog konflikta

Čikaška škola
Ekološka škola
 Maloljetničke družine
Društvena dezorganizacija

Teorije simboličkog interakcionizma

Teorija diferencijalne asocijacije
Edwin Sutherland
Teorija etiketiranja
Degradacijski ogled
„Društveno ogledalo jaza“

Penologija VI PREDAVANJE 22.05.2022

se bavi reakcijama na kršenje pravila, posebice praksom, oblicima i razvojem kažnjavanja te
društvenom kontrolom u suvremenim društvima
...je usredotočena na krivičnopravni sistem i krivični postupak te razvija argumentaciju u
odnosu na njihovu legitimnost
...iako ujedinjena u pogledu fokusa istraživanja, pod snažnim je utjecajem širokog spektra
znanstvenih disciplina (psihologija, istorija, filozofija, socijalna politika, sociologija,
kriminologija i sl.)
...nastoji protumačiti kažnjavanje u njegovom društvenom, kulturološkom, povijesnom,
ekonomskom i političkom kontekstu
...se bavi i širim pitanjima, poput onih o tome koga kažnjavamo? za koje kazneno djelo?
kada? i zašto?
...se bavi opravdanjima za kazne i društvene sankcije te razvija specifični teoretski okvir koji
oblikuje istraživanja i argumentaciju

Kako odgovoriti na kršenja pravila? Zašto ne kriminal?

Penologija je nuka o kažnjavanju, koja svoje začetke ima u prosvjetiteljstvu 18. st.
(Cesare Beccaria i Jeremy Bentham), ali o njoj su govorili Platon i Aristotel, Kant,
Hegel, Durkheim, Foucault
Penologija kao bavi se krivičnim sankcijama (dominantno zatvorskim, sve više
alternativnim), zatvorima i zatvorenicima, kažnjavanjem (vrsta i mjera), punitivnim
stavovima, itd.
Društvena, empirijska, teorijska, multidisciplinarna, primjenjena

Vrste kazneno popravnih ustanova

1. Zatvorene penalne ustanove
2. Poluotvoene penalne ustanove
3. Otvorene penalne ustanove
4. Specijalizirane penalne ustanove

Zatvorene penalne ustanove

nepovoljni učinci dugotrajnog boravka na zatvorenike, ali i na uposlene
upitan rehabilitacijski učinak
vrlo skupe, pa se štedi na radu s osuđenicima i
visikoobrazovanom kadru, na obrazovanju zatvorenika
ograničene mogućnosti obrazovanja
vodeća mjesta u tom tipu ustanova podložna političkim ‘vezama’
Dislocirane; negativna selekcija personala

Poluotvorene penalne ustanove

bolji uslovi za boravak, rad, obrazovanje
 mogući rad i obrazovanje izvan ustanove
agresivnost i netrpeljivost su manje izražene,
negativni učinci zatvaranja su manje izraženi i kod zatvorenika i kod osoblja
manje međusobnog zlostavljanja

Specijalizirane penalne ustanove

maloljetnički zatvori
ustanove za prijam i ispitivanje ličnosti zatvorenika
specijalizirane bolnice
posebni zatvori za recidiviste
restitucijski centri (SAD i Kanada)
ustanove za pripremu za otpust

Posljedice boravka u zatvoru

tjelesna obolijevanja
tuberkuloza, HIV, zavisnost o alkoholu i drogama,
hepatitis C i B
socijalna deprivacija
deprivacija slobode (obitelj)
deprivacija autonomije (gubitak kontrole nad životom, zatupljujuća
repetitornost, koliko je sati?)
deprivacija materijalnih dobara i usluga (i novca)
deprivacija heteroseksualnih odnosa (anksioznost, nagrađivanje poželjnog ponašanja
bračnim posjetama)
psihološke posljedice
društvene posljedice

Šta je alternative kazni zatvora ?

Izbor vrste kazne: Novčana kazna ili kazna zatvora
Elektronski nadzor
Alternativne mjere – Primjer maloljetničkog pravosuđa u BiH

Krivične sankcije prema maloljetnicima

Odgojne/Vaspitne mjere
Mjere upozorenja i usmjeravanja
Sudski ukor
Posebne obaveze
Upućivanje u odgojni centar
Mjere pojačanog nadzora
Pojačani nadzor roditelja, usvojitelja ili staratelja
Pojačan nadzor u drugoj porodici
Pojačan nadzor nadležnog organa socijalnog staranja
Zavodske mjere
Upućivanje u odgojnu ustanovu
Upućivanje u odgojno-popravni dom
Upućivanje u posebnu ustanovu za liječenje i osposobljavanje
 Maloljetnički zatvor
Sigurnosne mjere

Šta je svrha kažnjavanje i da li je ostvarujemo?

Svrha kažnjavanja Koliko smo uspješni u ostvarenju svrhe
kažnjavanja?
Specijalna prevencija recidivizam
Generalna prevencija stopa krininaliteta
Satisfakcija za žrtve istraživanja

Oblici tretmana u zatvoru

1. Socijalne metode i tehnike
2. Psihološke i psihijatrijske metode i tehnike
3. Medicinski tretmani

Socijalne metode i tehnike

Obrazovanje
Radno osposobljavanje
Specijalizirani programi socijalnog učenja
Programi kontaktiranja s policijom
Programi komunikacijskih vještina
Programi socioekonomske reintegracije
Programi za pronalazak zaposlenja
Programi uspješnog roditeljstva
Programi bračnog partnerstva
Programi pomoći žrtvama i susreta zatvorenika sa žrtvom
Savjetovališni rad

Psihološke i psihijatrijske metode i tehnike

Krizne intervencije
liječenje alkoholizma i drugih ovisnosti
bihevioralno-kognitivni programi
programi potkrepljenja/nagrađivanja
programi averzivnih podražaja/neg. posljedica
programi usmjereni na kontrolu srdžbe
programi desenzibilizacije
terapijske zajednice

Medicinski tretmani
povezani sa svrhom izdržavanja kazne
nekada elektrošokovi i lobotomije
danas npr. hemijska kastracija
povezani sa zaštitom i unapređenjem zdravlja
zatvorska populacija je generalno lošijeg zdravstvenog stanja od opšte
populacije
štednja i nedostupnost adekvatne zdravstvene zaštite