Fizička akustika

ZVUK predstavlja mehaničko oscilovanje u elastičnoj sredini. Kretanje zvuka je

talasne prirode, kao i kod prostiranja svetlosti.
Brzina prostiranja zvuka u vazduhu je 343 m/s, na T=20°C.
Na T=0°C, brzina zvuka u vazduhu je 331 m/s.
Što su sredine, kroz koje se zvuk prostire, gušće, brzina zvuka kroz njih
proporcionalno raste:
- U vodi oko 1500 m/s
- U drvetu oko 3000 m/s
- U gvožđu, ili čeliku oko 5000 m/s
- Najveća brzina prostiranja zvuka, registrovana je kroz kristalno staklo, oko 7000
m/s
- Najmanja brzina prostiranja zvuka je zabeležena pri kretanju kroz gumu, svega oko
30 m/s.
Zvučni talas se kroz medijum prostire sferno, što znači da se zvuk prostire u svim
pravcima. Razlog tome je činjenica da zvučni pritisak predstavlja skalarnu fizičku veličinu.
Pojave vezane za prostiranje zvuka:
- Slabljenje ili disipacija. Opadanje nivoa zvuka, pri udaljavanju od zvučnog izvora.
Odvija se po zakonu „6dB“. Na duplo većem rastojanju od zvučnog izvora, nivo
zvuka opada za 6dB.
- Refleksija, pojava odbijanja zvuka od glatkih i masivnih površina.
- Apsorpcija, upijanje zvuka od strane rastresitih i poroznih materijala.
Bitno je zapamtiti da koeficijenti R i A zadovoljavaju uslov R+A=1.
- Delay, odnosno kašnjenje zvuka. Javlja se zbog konačne brzine zvuka, koja je
relativno mala u odnosu na brzinu prostiranja svetlosti.
- Reverberacija. Pojava višestrukog odbijanja zvuka u zatvorenom prostoru, pre
svega. Utiče na produženje delovanja zvučne pobude.
Karakteriše je Tr, vreme reverberacije. Za studijske prostore Tr je najčešće malo,
ispod jedne sekunde. U životnim prostorima se Tr kreće u granicama oko 1s-2s, ili
nešto više. U većim prostorima, halama, crkvama, vreme reverberacije može biti i
nekoliko sekundi, pa i preko deset sekundi, u prostorima značajnih dimenzija.
- Eho. Pojava višestrukih refleksija sa značajnijim kašnjenjem. Za razliku od
reverberacije, gde se fenomen čuje kao produženo trajanje zvuka, kod eha je
zvučni utisak kao da postoji višezvučnih izvora, tj. da višestruko deluje jedan
zvučni izvor. Javlja se u eksterijeru, sa odbijanjem zvuka od prepreka, koje se
nalaze na većim rastojanjima, ali se može javiti i u enterijeru, u većim
prostorijama. Zvuk mora da zakasni bar 50mS, da bi pojavu iole mogli da
smatramo pojavom eha...
- Difrakcija. Zaobilaženje zvuka oko neke prepreke. Niske frekvencije zvučnog
spektra poseduju veće talasne dužine, te mogu zaobići prepreku, dok više
frekvencije poseduju male talasne dužine, te ih već prepreke većih dimenzija od
njihove talasne dužine zaustavljaju, odnosno izrazito ih slabe.
- Refrakcija. Pojava savijanja zvučnog talasa zbog nehomogenosti sredine. Javlja se
usled promene temperature u vazduhu, gde zvučni talas menja pravac ka toplijim
slojevima vazduha.
- Stojeći talas. Odbijanje zvuka od masivnih paralelnih površina. Ako se razmak
između zidova poklapa sa polovinom talasne dužine zvuka, na nekoj frekvenciji,
tada se na sdedini prostorije javlja maksimum zvučne energije na toj frekvenciji,
kao i na njenim neparnim umnošcima.
- Doplerov efekat. Pojava prividnog porasta frekvencije prilikom kretanja zvučnog
izvora značajnijom brzinom, pri približavanju slušaocu, odnosno prividno opadanje
frekvencije zvučnog izvora prilikom udaljavanja od slušaoca.
- Haasov efekat, ili efekat prioriteta. Kada se jedan zvuka u odnosu na drugi čuje
nešto ranije (granica svega 5mS), čulo sluha registuje samo prvi zvuk. Vrlo bitna
činjenica za lokalizaciju zvučnog izvora.
- Efekat maskiranja. Kada slušamo dva zvučna izvora, a jedan je konstantno 20dB
glasniji od drugog, registrovaćemo samo zvuk višeg nivoa.
Od vrha: formula koja povezuje talasnu dužinu (λ – lambda), brzinu zvuka (c) i frekvenciju (f)
Frekvencijski opseg ljudskog čula sluha i talasne dužine zvukova graničnih frekvencija.
Nivo zvuka (N) predstavlja logaritamski odnos dve istorodne veličine; snage, u električnom
domenu i intenziteta zvuka, u akustičkom domenu, kao veličina drugog reda,
odnosno napona u električnom i zvučnog pritiska u akustičkom domenu, kao veličina prvog
reda. Znači: logaritamski odnos snage P1 i snage Po, Napona U1 i napona Uo, a nikako
odnos snage i napona, ili napona i pritiska... kako neki studenti znaju da interpretiraju.
Tada se ne radi o odnosu istorodnih veličina!
Bitno je prepoznati da veličine 1. reda u obrascu imaju izraz 20 x log U1/Uo, dok veličinama
2. reda u izrazu stoji 10 x log P1/Po. Veličine drugog reda se menjaju sa promenom veličine
prvog reda, pa na kvadrat! Ako se napon promeni 2 puta, snaga se promeni 2 na kvadrat,
znači 4 puta. Ako se napon promeni 10 puta, snaga se promeni 10 na kvadrat,
znači 100 puta.