UPUTSTVO ZA IZRADU STRUČNOG RADA

Podgorica, mart 2017.

Za interne svrhe pripremio:

Muharem Demirović

0
 UPUTSTVO ZA IZRADU STRUČNOG RADA

Stručni rad je samostalan pisani rad u kojem učenik (student) pod vođstvom mentora
obrađuje određenu temu sa teorijskog, praktičnog ili teorijsko-praktičnog aspekta.
Pri izradi stručnog rada učenik se mora pridržavati određenih pravila koja će rad učiniti
sadržajno konzistentnim, metodološki ispravnim i tehnički uređenim.
Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne
spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih
činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja i
razvijanju novih pristupa.

PRIPREME ZA IZRADU RADA

Izbor oblasti i teme

Izbor teme u okviru odabranog nastavnog predmeta može se obaviti na dva načina,
zavisno od pravila koja je predmetni nastavnik objavio za dati predmet:
- učenik može izabrati temu sa unaprijed objavljene liste tema,
- učenik može samostalno definisati i predložiti neku drugu temu.
U svakom slučaju, neophodno je studentu omogućiti da u što većoj mjeri aktivno
učestvuje u izboru teme.
U slučaju da učenik samostalno definiše i predlaže temu, neophodno je da uzme u obzir
određene kriterijume. Tema treba da bude:
· atraktivna i interesantna,
· relevantna za datu oblast,
· aktuelna,
· podobna za obradu (sa stanovišta dostupnosti izvora i vremena za obradu),
· precizno definisana (ni preuska ni preširoka),
· konkretna (ne apstraktna ili uopštena).
Nakon što je izabrao predmet, student pristupa izboru odnosno definisanju teme rada.
Tema rada može biti razrada određenog teorijskog pitanja, praktično istraživanje određene
pojave ili analiza slučaja iz prakse.

Izbor literature
Prije definisanja samog naslova rada potrebno je pregledati i istražiti dostupnu literaturu.
U istraživanju se mogu koristiti sledeći referentni i dostupni oblici bibliotečke građe:
knjige (monografije), članci iz časopisa, zbornici sa konferencija i savjetovanja, državne i
statističke publikacije, novine, teze i disertacije, Internet (baze podataka sa elektronskim
časopisima), publikacije međunarodnih institucija, CD-ROM, magazini i sl.
Posebna pažnja mora se obratiti na pouzdanost pojedinih izvora (posebno sa interneta),
relevantnost i tačnost dostupnih podataka, kao i na stručnost autora datog izvora.

1
 Nakon prikupljanja potrebne literature student treba izvršiti selekciju materijala i koristiti
samo onu literaturu koja je od značaja za obradu teme.
Relevantne informacije se lako mogu pronaći uz pomoć sadržaja knjige, predmetnih
odrednica i indeksa.
Veoma je važno da za vrijeme pregledanja i čitanja materijala i publikacija učenik pravi
bilješke. Potrebno je odmah zapisati bibliografske detalje svakog konsultovanog izvora kao
što su: ime autora, naziv djela, izdanje, izdavač, mjesto i godina izdanja i sl. radi lakšeg
sastavljanja popisa literature.

Određivanje strukture rada i naslova

Nakon prvog pregleda literature potrebno je sačiniti teze koje će predstavljati osnovu za
pisanje rada. Teze odražavaju strukturu budućeg rada i istovremeno predstavljaju plan
njegove izrade.
U ovoj fazi se utvrđuju:
- redosled izlaganja tematike,
- svi dijelovi i poddijelovi rada,
- prostor koji će pojedinim dijelovima biti posvećen u radu.
Naslov mora upućivati na osnovni sadržaj rada. Ukoliko naslov nije preuzet sa unaprijed
objavljene liste tema, student ga treba formulisati u saradnji sa mentorom, vodeći računa da
naslov bude kratak, jasan, precizan, privlačan, inventivan i informativan. Iako naslov
predstavlja prvu informaciju koju čitalac dobija o radu, naslov se vrlo često formuliše
posljednji.

Uloga mentora
Mentor ima izuzetno značajnu ulogu u svim fazama izrade rada. Povremene konsultacije
sa mentorom mogu značajno ubrzati proces izrade i doprinijeti kvalitetu rada.
Dužnost mentora je:
- da pomogne studentu pri izboru teme,
- da preporuči izvore koje će koristiti,
- da ga uputi na metodologiju koju treba primijeniti.

OSNOVNI ELEMENTI RADA

Osnovni elementi stručnog rada, za koje se vežu određena pravila, su:

1. Naslovna stranica (korica rada nije potrebna)
2. Predgovor (nije obavezan)
3. Sadržaj
4. Uvod
5. Razrada teme

2
 6. Zaključak
7. Literatura
8. Prilozi (ako ih ima)

Naslovna stranica
Naslovna stranica treba da pruži osnovne podatke o autoru i radu. Iz tog razloga naslovna
stranica obavezno treba da sadrži sljedeće elemente:
1. ime i prezime učenika (autora),
2. broj razreda (nije neophodan),
3. naslov rada,
4. naznaka vrste rada - „marurski rad“, „seminarski rad“ ili „diplomski rad“,
5. naziv školske institucije,
6. naziv predmeta,
7. akademska titula, ime i prezime mentora,
8. mjesto, mjesec i godina predaje rada.
Ovi podaci trebaju biti raspoređeni na odgovarajući način i pri tome se koristi određeni
font i veličina.
Naslovna stranica ne smije sadržati dodatne podatke, ilustracije, redni broj stranice i sl.

Predgovor
Predgovor nije obavezan dio stručnog rada jer je dio obimnijih radova. Ukoliko rad
sadrži predgovor, njegovo mjesto je na samom početku, poslije naslovne stranice.
U njemu autor obično navodi motive i razloge zbog kojih se opredijelio da piše o
određenoj temi, ukazuje na ciljnu publiku kojoj je rad namijenjen, opisuje uslove i prilike u
kojima je rad nastao, objašnjava eventualne poteškoće i ograničenja na koja je nailazio tokom
izrade rada, te na kraju izražava zahvalnost onima koji su mu pružili pomoć u radu.
Predgovor treba biti srazmjeran obimu rada, tako da ne bi trebao prelaziti jednu stranicu
teksta.

Sadržaj
Sadržaj je obavezan dio svakog stručnog rada. Njegovi elementi su:
1. glavni naslovi i podnaslovi,
2. numeracija naslova i podnaslova (treba biti ista kao u tekstu rada),
3. redni brojevi početnih stranica svih dijelova rada.
Sadržaj se najčešće nalazi na početku rada - prije uvoda, a poslije predgovora (ako rad
ima predgovor) ili poslije naslovne stranice (ako rad nema predgovor).

3
 Uvod
Tekst stručnog rada obavezno započinje uvodom. Cilj uvoda je da kod čitaoca pobudi
interesovanje i da ga preliminarno upozna sa tematikom koja se obrađuje u radu. Zato uvod
treba da bude kratak (jedna do dvije stranice teksta), jezgrovit, jasan, informativan i
interesantan.
Generalno, treba nastojati da se uvodnim razmatranjima obuhvate sledeći elementi:
1. definisanje problema i predmeta istraživanja (tematike),
2. određivanje osnovnog cilja istraživanja,
3. postavljanje osnovne hipoteze i eventualno pomoćnih hipoteza,
4. navođenje metoda primijenjenih u istraživanju,
5. opisivanje sadržaja pojedinih dijelova rada,
6. ocjenjivanje dosadašnjih istraživanja u datoj oblasti,
7. navođenje osnovnih izvora informacija,
8. ukazivanje na teorijski i praktični značaj obrade izabrane tematike.
Premda se nalaze na samom početku rada, predgovor i uvod se po pravilu pišu posljednji,
kada su ostali dijelovi rada već napisani.
Ukoliko se rad ne sastoji u čisto teorijskom objašnjavanju određene tematike, već se
zahtijeva određeno istraživanje, uvod treba da sadrži i kratke metodološke napomene.

Razrada teme
Glavni dio rada odnosi se na razradu izabrane teme. Ovaj dio zauzima najviše prostora u
radu i obično je podijeljen na više užih dijelova.
Preporuka je da se izlaganje tematike rasporedi u tri osnovna dijela, koji mogu imati
poddijelove:
1. Istorijsko-teorijski, retrospektivni ili eksplikativni dio
U njemu se izlaže istorijat nastanka određenog problema (tematike), upućuje na
dosadašnja istraživanja i navode postojeće teorijske spoznaje o problemu.
2. Analitičko-eksperimentalni dio
U njemu se izlažu činjenice, informacije, podaci, zapažanja i ideje do kojih se došlo na
osnovu vlastitih istraživanja ili na osnovu analize tuđih istraživanja, a u svrhu potkrepljivanja
postavljene hipoteze.
3. Perspektivni dio
U ovom dijelu predlažu se konkretna rješenja problema ili se nastoji predvidjeti dalji
razvoj situacije u pogledu izloženog problema.

Prilikom pisanja glavnog dijela rada potrebno je obratiti pažnju na sledeće principe:

4
 - Kratkoća i jezgrovitost;
Treba težiti izlaganju samo onoga što je neposredno vezano za temu i što je značajno, da
se izbjegavaju opširna objašnjenja i ponavljanja.
- Skladnost i jedinstvo dijelova;
Dijelovi moraju biti srazmjerni, usklađeni i logički povezani u jedinstvenu cjelinu.
- Adekvatno isticanje;
Isticanje se postiže posvećivanjem određenog prostora i davanjem određenog mjesta u
redoslijedu izlaganja. Važnije konstatacije treba da dobiju više prostora i da budu stavljene na
posljednje mjesto.
- Pravilno rasuđivanje;
Svaki stav mora biti obrazložen i argumentovan. Pri tome treba voditi računa da se ne
uzimaju u obzir samo argumenti koji idu u prilog postavljenoj tezi. Treba obuhvatiti različita
mišljenja i nalaze, ukoliko postoje, uporediti ih, kritički razmišljati i ne slijediti slijepo
mišljenja autoriteta.
- Navođenje primjera;
Poželjno je da izneseni stavovi budu podržani adekvatnim primjerima.
- Adekvatan omjer vlastitog i tuđeg teksta;
Treba voditi računa o srazmjeri sopstvenog i tuđeg materijala kako tuđi materijal ne bi
prevazišao osnovni, sopstveni materijal.
- Stilska, gramatička i pravopisna korektnost.
Rad treba pisati jednostavnim, jasnim i konciznim stilom, gramatički i pravopisno
korektno.
Pisanje teksta obično započinje od glavnog dijela, dok se uvod i zaključak ostavljaju za
kraj.

Zaključak
U zaključku se na jasan, jezgrovit, precizan i logičan način iznose rezultati i spoznaje do
kojih se došlo u obradi teme.
Zaključak sadrži odgovore na postavljena pitanja u uvodu, u njemu se potvrđuje ili
odbacuje glavna hipoteza. U zaključku se ponavljaju najvažnije konstatacije i stavovi iz
glavnog dijela rada, vodeći računa da se ne koriste iste formulacije i iste rečenice.
Zaključak ne smije sadržati tabele i ilustracije. Po pravilu, u zaključak se ne uvrštavaju
citati niti fusnote.
Zaključak se piše na posebnoj stranici, a njegova dužina treba da se kreće od jedne do
dvije stranice teksta.

5
 Literatura
U dijelu pod naslovom „Literatura“, na kraju rada, navode se izvori svih citiranih ili
parafraziranih dokumenata (samo direktno citirani ili parafrazirani izvori).

PISANJE TEKSTA I TEHNIČKA OBRADA RADA

Tehnička obrada predstavlja završnu fazu izrade stručnog rada, u kojoj posebnu pažnju
treba obratiti na sistematičnost i preglednost rada, kao i na jezičko-stilska pravila pisanja.

Naslovna stranica
Naslovnu stranicu rada treba napisati pregledno sa standardizovanim rasporedom
elemenata. Inače, pri pisanju rada koristi se isključivo jedan tip fonta: Times New Roman.
Slijede detaljna upustva za pisanje elemenata naslovne stranice (vidi primjer u prilozima
na kraju brošure):
Naziv škole (institucije) – velikim slovima, font Times New Roman, veličina 14 pts, bold
stilom, centrirano.
 Označenje vrste rada (seminarski, diplomski) - velikim slovima, font Times New
Roman, veličina 14 pts, bold stilom, centrirano.
 Naslov rada - velikim slovima, font Times New Roman, veličina 16 pts, bold stilom,
centrirano.
 Podaci o predmetu, mentoru i autoru (učeniku) – malim slovima, font Times New
Roman, veličina 14 pts (može i 12 pts zbog preglednosti), bold stilom, poravnano po
lijevoj strani.
 Mjesto (grad), mjesec i godina izrade rada - malim slovima, font Times New Roman,
veličina 14 pts, bold stilom, poravnano po lijevoj strani (može i centrirano).

Sadržaj
U sadržaju treba navesti sva poglavlja i podpoglavlja označena decimalnim jedinicama,
te broj stranice na kojoj se može pronaći početak navedenih cjelina.
Slijede detaljna upustva za pisanje sadržaja (vidi primjer u prilozima na kraju brošure):
 Riječ „sadržaj“ - velikim slovima, font Times New Roman, veličina 14pts, bold
stilom, sa po jednim razmakom između slova, centrirano.
 Naslove poglavlja - velikim slovima (može i malim slovima radi bolje preglednosti),
font Times New Roman, veličine 12 pts, bold stilom, poravnano po lijevoj strani..
 Naslove podpoglavlja sa decimalnim jedinicama - malim slovima, font Times New
Roman, veličine 12 pts, običnim stilom. Naslovi podpoglavlja treba da u odnosu na
naslove poglavlja budu uvučeni udesno za pet do deset slovnih mjesta.
 Broj stranica iz sadržaja – brojevima fonta Times New Roman, veličine 12 pts,
običnim stilom, poravnano po desnoj strani.

6
 Pisanje teksta stručnog rada
Stručni radovi pišu se na računaru na stranicama formata A4. Prored u tekstu rada treba
biti 1,5 izuzev u fusnotama gdje se koristi jednostruki prored (vidi primjer u prilozima na
kraju brošure).
Tekst se piše fontom Times New Roman veličine 12 pts. Za fusnote potrebno je odabrati
veličinu slova 10 pts. Lijeva margina treba biti tri do četiri centimetra radi uvezivanja rada, a
ostale margine dva do tri centimetra.
Naslove poglavlja treba pisati velikim slovima veličine 14 pts, bold.
Naslove podpoglavlja treba pisati malim slovima veličine 12 pts, bold.
Sve naslove treba pisati uvučeno od lijeve margine za pet do deset slovnih mjesta.
Tekst se piše u pasusima koje je potrebno formulisati i međusobno odvojiti prilikom
pisanja radi postizanja veće preglednosti rada. U tom smislu postoje dva sistema oblikovanja
pasusa: evropski i američki sistem. Ovdje ćemo se opredijeliti za evropski sistem.
Prema evropskom sistemu pisanog oblikovanja pasusa prvi red se uvlači udesno od lijeve
margine za pet do deset slovnih mjesta. Broj uvučenih slovnih mjesta treba biti jednak broju
uvučenih slovnih mjesta u (pod)naslovu. Naredni pasus piše se u sledećem redu sa uvučenim
prvim retkom bez preskakanja redova tj. pravljenja razmaka.
Prema američkom sistemu pasusi se pišu bez uvlačenja prvog reda, pa se naredni pasus
piše nakon razmaka od jednog reda.
Prostor između (pod)naslova dijelova rada i početka ili kraja pasusa (teksta) treba iznositi
najmanje jedan red. Pasus ne može sadržavati samo jednu rečenicu.

Pravila pisanja na računaru

Prilikom pisanja rada na računaru treba obratiti pažnju na sljedeće:
 iza svake riječi treba biti jedan razmak;
 iza svakog znaka interpunkcije (tačka, upitnik, uzvičnik, zarez, dvotačka, tačka zarez)
slijedi jedan razmak;
 znakovi interpunkcije, znak za postotak i sl. pišu se zajedno s riječju ili brojem iza
kojeg slijede tj. bez razmaka; poslije tih znakova u rečenici slijedi jedan razmak;
 skraćenice mjerne jedinice i oznake valutne jedinice odvojene su jednim razmakom od
broja koji im prethodi i razmakom od riječi koja slijedi;
 navodnici na početku navoda i otvorena zagrada pišu se zajedno sa riječju ispred koje
se nalaze tj. bez razmaka; navodnici na kraju navoda I zatvorena zagrada pišu se
zajedno sa riječju iza koje se nalaze tj. bez razmaka;
 ako iza neke riječi dolazi tekst u zagradi, između te riječi i početka zagrade stavlja se
jedan razmak;
 crtica se piše zajedno s riječima između kojih stoji, ako se radi o složenici (Primjer:
društveno-ekonomski), a odvojeno ako se koristi u neku drugu svrhu (Primjer: „Drugi
regionalizam – kako ga Bhagwati naziva...“);
 skraćenice u tekstu se pišu u maloj zagradi nakon navođenja njihovog punog značenja,
a onda se u daljem tekstu koristi samo skraćenica; (Primjer pisanja skraćenice u
tekstu: „Svjetska trgovinska organizacija (WTO) osnovana je 1. januara 1995. godine.
WTO je...“)

7
  ako se datum piše samo arapskim brojevima iza svakog broja se piše tačka i ostavlja
jedan razmak; (Primjer pisanja datuma: 15. 12. 2016.)
 za isticanje pojedinih dijelova teksta preporučuje se koristiti kurziv (italic slova);
 za pisanje formula preporučuje se upotreba editora formula. Svaka formula se
označava malom zagradom u kojoj stoji broj poglavlja i redni broj, i koja se stavlja uz
desnu marginu (npr. 1.5). Za sve simbole iz formule potrebno je dati objašnjenje,
odnosno napisati koju varijablu simbol označava.

Citiranje i parafraziranje
Citiranje je od riječi do riječi navođenje tuđih dijelova teksta ili riječi koje se mogu
izvorno provjeriti. Ukoliko u pripremi rada student koristi ili navodi rad drugog autora, znači
da citira nečije ideje.
Parafraziranje označava navođenje informacija ili ideja drugih autora svojim riječima i
stilom.
Ukoliko je citirani tekst ili pasus veoma dug, a potrebne su informacije iz prvog i
posljednjeg dijela, onda se koristi citiranje uz izostavljanje riječi ili pasusa (izostavljeni tekst
se zamjenjuje sa tri tačke).
Prilikom navođenja citata dozvoljeno je i pravljenje manjih izmjena (objašnjenja) u
citatima. Te izmjene moraju biti označene ugaonim zagradama [].
Takođe, citati mogu biti uključeni i u rečenicu.

Plagijarizam
Plagijarizmom se smatra korišćenje tuđih riječi, ideja ili informacija, bez navođenja
izvora, tj. predstavljanje tuđih ideja svojima.
Čuvena je izreka: Ako “preuzimate” od jednog autora, to je plagijarizam, a ako
“preuzimate” od više autora, to je istraživanje.

Referenciranje
Autor pri izradi stručnog rada ima pravo koristiti tuđe riječi, ideje i informacije u radu,
ali mora naznačiti da te ideje i informacije nisu njegove. To se postiže tačnim navođenjem
izvora preuzetih podataka i naziva se referenciranje.
Referenca predstavlja informaciju koja je potrebna čitatelju pri prepoznavanju i lociranju
korišćenog izvora (vidi primjer u prilozima na kraju brošure).
Reference treba navesti za sve navedene slučajeve koji se nađu u tekstu:
 direktni citat iz drugog izvora,
 parafrazirani tekst,
 informacija dobivena iz druge studije,
 statistički podatak,
 teorija ili ideja drugog autora, ili
 činjenica koja ne spada u opšte znanje.

8
 Sistemi referenciranja
Najčešće korišćeni sistemi referenciranja su:
 sistemi „autor–datum“ – kao što su Harvard sistem, APA, MLA i dr.;
 numerički sistemi – kao što su Chicago, Turabian, Vancouver, Footnote, Oxford Style.
Opredijelićemo se za numerički sistem (Oxford Style) iako ćemo ukratko objasniti i
sistem “autor-datum”.

„Autor-datum“ sistem referenciranja

Ovaj sistem se često naziva Harvard sistem. Pri navođenju korišćenog izvora potrebno je
u zagradi navesti sledeće detalje: prezime autora, godinu izdavanja i broj stranice. Zagrada se
stavlja odmah nakon završenog citata (parafraze) ili na kraju rečenice.
Potpuni bibliografski detalji citata (ili parafraze) navedenih unutar teksta izlistani su u
Literaturi na kraju rada, iza dodataka. Literatura treba biti uređena abecednim redom (po
prezimenu prvog autora). Knjige, članci časopisa i elektronski izvori navedeni su zajedno u
Literaturi.

Numerički sistem referenciranja

Kod numeričkog sistema referenciranja (Chicago, Turabian, Vancouver, Oxford) postoje
dva podsistema (načina) referenciranja štampane i elektronske građe, a to su fusnota i
endnota.
Za fusnote ovi brojevi mogu biti pisani hronološkim redoslijedom od početka do kraja
rada ili ponovo prebrojani na svakoj novoj stranici.
Pri korišćenju fusnote puna informacija o izvoru preuzetog teksta se uvijek nalazi na dnu
stranice na kojoj se nalazi taj tekst, dok se u slučaju korišćenja endnote puna informacija o
izvoru nalazi na listi referenci na kraju poglavlja ili na kraju rada.
Fokusiraćemo se na podsistem referenciranja sa fusnotom, koji se, u našim prilikama,
više koristi.

Referencranje citiranih i parafraziranih izvora

Prilikom citiranja knjige jednog autora u referenci se navodi ime i prezime autora, naziv
knjige, slijedi zagrada u kojoj se unosi mjesto izdanja, izdavač i godina izdanja knjige, a
nakon zagrade slijedi broj stranica (p. ili str.) citata ili parafraze. Svi navedeni podaci pišu se
standardnim stilom (regular), osim naziva knjige koji se piše stilom italic.
Primjer:
1. Midhat Šamić, Kako nastaje naučno djelo, (Sarajevo: Svjetlost, 1977.), str.23

Za referenciranje knjige od tri ili više autora koristi se latinska skraćenica “et al” (i
ostali).
Primjer:
1. Midhat Šamić et al, Kako nastaje naučno djelo, (Sarajevo: Svjetlost, 1977.), str.23

Za referenciranje knjige priređivača (urednika) koristi se latinska skraćenica “ed.” ili

naša “ur.” (urednik).
Primjer:

9
 1. Midhat Šamić ur., Kako nastaje naučno djelo, (Sarajevo: Svjetlost, 1977.), str.23

Za referenciranje iz zbornika ili zbirki radova navode se podaci o autoru, naslovu rada,
zatim slijedi naznaka izvora u kojem je rad objavljen (čemu prethodi riječ “in” ili „u“) po
standardnom redosledu i podacima. Jasno je da zbornike priređuju urednici (ur.).
Primjer:
1. Denis Hukić, Zabrana diskriminacije u jurisprudenciji Evropskog suda za ljudska prava, u: Zbornik
radova sa međunarodne naučne konferencije održane 28.5.2008. na Pravnom fakultetu u Sarajevu, ur. Salih
Bašić, (Sarajevo, Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu, 2008.), str. 166-168.
Za referenciranje članka iz časopisa navode se podaci o autoru i naslovu članka, zatim
slijede podaci o časopisu (naziv, broj, godina izdanja) i broj citirane stranice.
Primjer:
1. Šaćir Mujević, Neki aspekti krivičnog djela ubistva na mah, Pravna misao, br. 3-4/2003., str. 49
Za referenciranje zvaničnih dokumenata koriste se izvori relevantnih institucija.
Primjer:
1. Zakon o radu, Službeni List Crne Gore, br.14/2014., čl. 15, st. 2.
Za navođenje izvora sa interneta koristi se puna veza (link) i poslednji datum posjete u
ugaonoj zagradi.
Primjer:
1. http://www.pravo.hr/_download/repository/Plagijarizam_i_navodjenje_izvora.pdf [5.3.2010.]

Za referenciranje složenih referenci, odnosno citiranje materijala koji je već citiran u

odabranoj literaturi od strane drugog autora, potrebno je navesti puni bibliografski zapis
originalnog citata, kao i detalje publikacije iz koje je preuzeo dati citat.
Primjer:
1. Milivoje Panić, International Economic Integration and the Changing Role of National Government,
(Cambridge University Press, Cambridge, 1993.), p. 32, citirano u Dragoljub Stojanov, Međunarodne finansije
u globalnoj ekonomiji, (Ekonomski fakultet u Sarajevu, Sarajevo, 2000.), pp. 392-393

Generalno, pri upotrebi fusnota koriste se latinski izrazi odnosno skraćenice. Mogu se
koristiti i skraćenice na našem jeziku, ali se ne preporučuje da se koriste i jedne i druge.
1. op.cit. (opus citatum, lat. – u radu citirano, navedeno djelo).
Ova skraćenica se koristi u fusnoti za djelo koje je ranije citirano u radu. Dolazi nakon
navođenja inicijala imena i punog prezimena autora, iza koje se upisuje broj stranice.
Primjer:
1. Midhat Šamić, Kako nastaje naučno djelo, (Sarajevo: Svjetlost, 1977.), p. 23
2. Šaćir Mujević, Neki aspekti krivičnog djela ubistva na mah, Pravna misao, br. 3-4/2003., pp. 49-50
3. M. Šamić, op. cit., p. 32

2. ibid. (ibidem, lat. – na istom mjestu)

Ova skraćenica se koristi u fusnoti, kada se više citata iz istog izvora
pojavljuje na istoj stranici rada. Nakon toga se citati refereiraju u istoj fusnoti, jedan iza
drugoga.
Primjer:
1. Midhat Šamić, Kako nastaje naučno djelo, (Sarajevo: Svjetlost, 1977.), p. 23

10
 2. ibid., pp. 49-50
3. ibid., p. 32

3. Ukoliko nedostaju neki podaci koji se inače obavezno navode u referenci, u fusnoti se
mogu koristiti sledeće skraćenice:
s.l. (sine loco – bez mjesta) - ukoliko nema tačnog podatka o mjestu izdanja;
s.a. (sine anno – bez godine) - ukoliko nema tačnog podatka o godini izdanja;
s.n. (sine nomine – bez imena izdavača) - ukoliko nema podatka o izdavaču;
Za označavanje broja stranice sa koje potiče citat/parafraza koriste se u fusnoti slijedeće
skraćenice:
p (pagina) – označava broj stranice preuzetog teksta (p. 12);
pp. (paginae) – označava raspon stranica preuzetog teksta (pp. 23-45).

Ilustracije u stručnom radu

Ilustracije koje se najčešče upotrebljavaju u stručnim radovima su tablice, grafikoni i
sheme. Svaka ilustracija u radu treba imati svoj redni broj i naslov, naznaku izvora podataka, i
eventualne napomene.
Pomoću rednog broja, ilustracija se povezuje sa tekstom rada tako što se nakon teksta u
ugaonoj zagradi navodi vrsta i redni broj ilustracije [Tabela 1]. Nakon rednog broja piše se
naslov koji treba biti kratak, jasan i koji treba opisati suštinu onoga što je predstavljeno
ilustracijom. Izvor podataka se navodi ispod ilustracije prema opisanim pravilima
referenciranja.
Vrstu i redni broj ilustracije treba pisati slovima veličine 12 pts, dok naslov treba biti
napisan slovima iste veličine, bold. Izvori i napomene u ilustracijama pišu se slovima veličine
10 pts.

Literatura
Poslije zaključka rada i priloga (ako ih ima) navodi se popis korišćenih izvora.
Na vrhu stranice piše se naslov „Literatura“ velikim slovima tipa Times New Roman,
veličine 14 pts, bold stilom, centrirano. U nastavku se navod popis literature prema sistemu
koji je već odabran u referenciranju. Predlaže se numerički sistem (Oxford style). Literatura
se popisuje rednim brojevima, fontom Times New Roman, veličine 12 pts. Ostalo je kao kod
referenciranja sistemom koji smo prethodno objasnili, uz napomenu da se broj stranice iz
izvora ne piše (vidi primjer u prilozima na kraju brošure).

Numerisanje stranica i prelom teksta

Korice i naslovnu stranicu rada ne treba numerisati. Stranice na kojima su predgovor
(ako postoji) i sadržaj rada obično se numerišu rimskim brojevima (I, II, ...). Sve ostale
stranice u radu se numerišu hronološki arapskim brojevima, obično u donjem desnom uglu.
Prije štampanja potrebno je izvršiti prijelom teksta. Treba voditi računa da se naslov
svakog poglavlja postavi na početak stranice. Naslovi i tekst podpoglavlja mogu slijediti
jedan iza drugog, osim u slučaju kada je tekst ispod naslova podpoglavlja kraći od tri reda. U
tom slučaju naslov podpoglavlja treba postaviti na slijedeću stranicu.

11
 Rad se štampa jednostrano na bijelom papiru formata A4. Nakon što mentor pregleda
rad, student je dužan sve eventualne ispravke unijeti u rad, a zatim ga ponovo odštampati i
uvezati.
Zajedno sa odštampanim primjercima rad je potrebno mentoru dostaviti i u e-formi (pdf
ili Word formatu).

Neki optimalni standardi za obim rada su za seminarski rad 10-15 stranica, a za

diplomski oko 25 stranica teksta. Ovdje se predlaže konsultacija sa mentorom (predmetnim
profesorom).

12
Primjer naslovne stranice stručnog rada:

MEDRESA "MEHMED FATIH"

MATURSKI RAD

KOMENTAR SURE JA-SIN

Predmet: Tefsir

Učenik/ca: Mirsad Salkić

Mentor: prof. mr Sulejman Bugari

Podgorica, maj 2017.

13
Primjer naslova, podnaslova i teksta sa referencama:

2. TOVARNI LIST U POMORSKOJ PLOVIDBI

Tovarni list u savremenoj pomorskoj plovidbi se odnedavno primjenjuje, što će reći da

njegova pravna regulativa do skora nije postojala. Umjesto toga, u ovu ispravu se obično
unosila «Paramount klauzula», koja se pozivala na primjenu Briselske konvencije za
izjednačavanje nekih pravila o teretnici. Međutim, kako ovakvo rješenje nije moglo da
zadovolji, jer se tovarni list u pomorskom prevozu, u mnogim svojstvima suštinski razlikuje
od teretnice, pristupilo se izradi pravila, koja bi regulisala materiju tovarnog lista u
pomorskom prevozu. Tako su na Konferenciji Međunarodnog pomorskog odbora (CMI), u
Parizu, usvojena Jedinstvena pravila CMI za pomorski tovarni list. Ova Pravila se primjenjuju
isključivo kada se ugovorom predvide (lex contractus), a ne izda se teretnica 1. Dakle, ona su
fakultativnog karaktera.

2.2. Odnos Tovarnog lista i Teretnice

Teretnica - konosman (Bill of lading) je isprava pomorskog prevoza kojom brodar potvrđuje
prijem tereta na brod i preuzima obavezu da robu po završetku prevoza preda određenom licu 2.
Osnovna razlika između teretnice i tovarnog lista u pomorskoj plovidbi je u tome što tovarni list nema
svojstvo hartije od vrijednosti, što znači da nije prenosiv.

S druge strane, slično teretnici, tovarni list u pomorskoj plovidbi služi kao dokaz o
zaključenom ugovoru o prevozu, ali nasuprot teretnici, ne sadrži uslove prevoza robe.
Umjesto toga, u tovarni list se unosi klauzula kojom se brodar poziva na standardne uslove
prevoza.

1
Borislav Jakaša, ed., Uporedno pomorsko pravo, in: Godišnjak Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti,
(Zagreb: Pravni fakultet u Zagrebu, 1991.) Vol.33, br. 129/130, p.47
2
Milan Trajković, Pomorsko pravo, (Beograd: Nova knjiga, 2004.), p.112

14
Primjer sadržaja:

SADRŽAJ

1. Uvod .................................................................................................................................. 2

2. Pojam i osnovne karakteristike poreza .......................................................................... 3

3. Direktni ili neposredni porezi ......................................................................................... 3

3.1. Porez na dohodak ................................................................................................ 5

3.1.2. Porez na imovinu, nasljeđe i poklon ..................................................... 6

4. Indirektni ili posredni porezi .......................................................................................... 8

4.1. Porez na promet ................................................................................................ 10

4.2. Posebni porezi na promet (akcize ili trošarine) ................................................. 11

5. Zaključak ........................................................................................................................ 16

6. Literatura ........................................................................................................................ 17

Primjer popisivanja literature:

LITERATURA

1. Midhat Šamić, Kako nastaje naučno djelo, (Sarajevo: Svjetlost, 1977.),

2. Šaćir Mujević, Neki aspekti krivičnog djela ubistva na mah, Pravna misao, br. 3-4/2003.,
3. Zakon o radu, Službeni List Crne Gore, br.14/2014.,
4. Borislav Jakaša, ed., Uporedno pomorsko pravo, in: Godišnjak Hrvatske akademije
znanosti i umjetnosti, (Zagreb: Pravni fakultet u Zagrebu, 1991.) Vol.33, br. 129/130,
5. Milan Trajković, Pomorsko pravo, (Beograd: Nova knjiga, 2004.).

15