FFyL-UBA

Departamento de Lenguas y Literaturas Clásicas

Lengua y Cultura Latina I
Cátedra “B”: Prof. Mariana S. Ventura
Primer cuatrimestre de 2022

TEXTOS PARA LAS CLASES TEÓRICAS

Texto N° 1: Lingua Romae

Hic est charta geographĭca. Charta est parva, sed terrae sunt magnae.
Multae terrae sunt in Asia, in Afrĭca, in Eurōpa.

Terras Asiae spectāte. Spectāmus Arabiam, Iudaeam, Syriam,

Mesopotamiam, Armeniam, Bithyniam, inter alias. Etiam Phoenicia in Asia
spectātur.
Nunc terras Afrĭcae vidēte. Vidēmus Libyam, Numidiam, Mauretaniam.
Antiquĭtus nautae e Phoenicia navĭgant et coloniam in Numidia locant. Colonia
a nautis Carthāgo vocātur.
Tandem terras Eurōpae in charta invenīte. Hispania, Gallia, Raetia,
Pannonia, Dalmatia et Dacia in Eurōpa sunt. Etiam Graecia Italiaque in Europa
inveniuntur. Roma in Italia est.
Multi popŭli antīquam Italiam habitābant: praecipue Sicŭli, Osci, Volsci,
Sabīni, Umbri, Tusci, Ligurīni, Venĕti. Etiam advĕnae Graeci in locis idoneis
Italiae colonias locant. Inde scriptūram cetĕris popŭlis Italĭcis tradunt.
Latīnum lingua Romae erat. Romāni primum parvum oppĭdum in Palatio
habitābant. Postquam Romam condit, Romŭlus asӯlum apĕrit et viris vicīnis
sequestro anĭmo hospitium praebet. Tum autem misĕra Roma a popŭlis finitĭmis

1
despiciebātur. Ităque, quia Romāni femĭnis egēbant, Romŭlus Sabīnos ad
spectacŭlum vocat et magna audacia pulchras Sabīnas rapit. Ex infĭmo principio
paulātim Roma crescit ceterosque popŭlos Italiae vincit. Deinde amplae terrae
non solum per Eurōpam sed etiam per Asiam Africamque a Romānis aspĕris
copiis capiuntur. Sic lingua Romae in remōtas terras fertur.

Texto N° 2: De comoedia
Selección y adaptación de praenotamenta terencianos del siglo XVI: Victor Faustus,
De comoedia libellus (1511); Anónimo, De fabulārum, ludōrum, theatrōrum, scaenārum
ac scaenicōrum antīqua consuetudĭne libellus.

Primum pauca de ludis antīquis dicēmus.

Romāni ludos vocābant publĭca spectacŭla. Neque vero uno tantum
spectacŭlo in publĭcis ludis detinebātur popŭlus. Erant autem ludi gymnĭci et
athletĭci, ludi circi, ludi gladiatorii et ludi scaenĭci. Ludi scaenĭci etiam Dionysiăci
dicebantur, quia olim Libĕro dicabantur. Ad comoediam, tragoediam aut
satyram pertinēbant. Apud Romānos, aedīles quattuor ludos quotannis curābant:
Megalenses sive Magnos ludos, quod magnis deis consecrabantur; Funebres,
decrētos in honōrem patricii viri; Plebeios sive Romãnos, pro salūte plebis edĭtos;
Apollināres, in honōrem Apollĭnis institūtos. Ingenia poetārum praemiis
provocabantur. Actorĭbus quoque munĕra offerebantur, si palma fabŭlae
dabātur.
Antīqua comoedia, item etiam tragoedia, olim a Graecis agebātur in vicis
et clivis collium.

Restos del teatro de Epidauro, Grecia (siglo IV a.C.)

Postea vero in theatris agebantur novae comoediae apud Romānos.

Theatra autem erant aedificia in popŭli gratiam instructa forma hemicycli.
Fuērunt autem theatra duōrum genĕrum. Alia erant lignea et non perennia,
quotannis tabellationĭbus extructa, ut ludi publĭci fiēbant Romae. Alia erant

2
sumptuōsa, lapĭde aut marmŏre constitūta, ut construxit M. Scaurus in aedilitāte
sua, item etiam Pompeius.

Maqueta de Roma antigua

con cuatro teatros:

Teatro de Marcelo (11 d.C.)

Teatro de Balbo (13 a.C.)

Teatro de Pompeyo (55 a.C.)

Odeón de Domiciano (89 d.C.)

Reconstrucción del teatro de Marcelo

Nunc paucis verbis de comoedia tractabĭmus.

Comoedia sic ab antīquis definīta est: “Comoedia est privātae civilisque
fortūnae sine pericŭlo vitae comprehensio. Comoedia a tragoedia differt, quod in
tragoedia introducuntur herōes, duces, reges, exilia, caedes; in comoedia,
humĭles atque privātae persōnae, amōres.”
Comoedia antīqua a Graecis archaea dicta est. Auctōres comoediae
antīquae, Aristophănes, Eupŏlis et Cratīnus, acerbissĭmis verbis vitia civium
nominātim reprehendēbant. Mox, quoniam poetae saepe ex libidĭne bonos cives

3
laedēbant, probra lege prohibĭta sunt. Satyra exinde sumpsit exordium.
Quamquam duros et rustĭcos iocos continēbat, tamen vitia homĭnum sine
nominĭbus propriis per aenigmăta carpēbat. Satyra vero multis obfuit poētis,
quia in suspiciōnem precipuōrum civium venērunt. Itaque a poetis novum genus
fabŭlae inventum est. Comoedia nova ficta argumenta habēbat; imitatiōnem
vitae, specŭlum consuetudĭnis, imagĭnem veritātis, ut ait Cicĕro, continēbat, sine
acerbitāte antīqua. Caruit quoque choro nova comoedia. Menander, Diphĭlus et
Philēmo comoedias novas scripsērunt.
Post novam comoediam Latīni multa fabulārum genĕra protulērunt.
Fabŭlas togatas vocābant a scaenĭcis indumentis et ab argumentis Latīnis;
praetextatas, a dignitāte personārum et Latīna historia; Atellānas, ab Atella
Oscōrum civitāte; tabernarias, ab humilitāte argumenti et stili; palliātas, a veste
personārum et argumento Graeco.

Texto N° 3: Excerpta Plauti Poenuli

Selección y adaptación de Poenŭlus, de Plauto.

ARGUMENTUM

Puer septuennis surripĭtur Carthagĭne.

Osor muliĕrum emptum adoptat hunc senex
Et facit herēdem. Eius cognātae duae
Nutrixque eārum raptae sunt. Emit eas Lycus
Vexatque amantem. At ille cum auro vilĭcum
Lenōni obtrūdit. Ita eum furto allĭgat.
Venit Hanno Poenus, gnatum hunc fratris reppĕrit
Suasque adgnoscit perdĭtas filias.

PROLŎGUS
(vv. 1-4, 11-14, 17-24, 28-29, 32-33, 41-44, 46-51, 53-54, 83-89, 93-96, 98, 104-105,
111-113)

Achillem Aristarchi mihi memorāre libet. 1

Inde mihi principium capiam ex ea tragoedia.
Silēteque et tacēte atque anĭmum advortĭte!
Audīre iubet vobis imperātor… histrĭcus.
[…]
Exsurge, praeco, fac popŭlo audientiam! 11
Iam dudum exspecto. Si tuum officium scis,
exerce vocem! Per vocem vivis et colis.

4
Nam nisi clamābis, tacĭtum te obrēpet fames.
[…]
Scortum exolētum non in proscaenio 17
sedēbit, neque lictor verbum aut virgae muttient,
nec dissignātor praeter os obambulābit,
nec sessum ducet, dum histrio in scaena erit. 20
Si domi otiōsi dormiērunt, decet
animo aequo nunc stare; dormīre temperābunt.
Servi non obsidēbunt in loco libĕris reservāto
vel aes pro capĭte dabunt.
[…]
Nutrīces puĕros infantis minutŭlos 28
domi procurābunt nec spectātum adfĕrent.
[…]
Matrōnae tacĭtae spectābunt, tacĭtae ridēbunt, 32
canōra hic voce sua tinnīre temperābunt.
[…]
Dum ludi fiunt, in popīnam, pedisĕqui, 41
inruptiōnem facĭte; nunc dum occasio est,
nunc dum scribilītae aestuant, occurrĭte.
Haec imperāta sunt pro imperio histrĭco!
[…]
Ad argumentum nunc vicissātim volo 46
remigrāre; aeque mecum erĭtis gnarŭres.
Eius nunc regiōnes, limĭtes, confinia
determinābo. Ei rei ego sum factus finītor.
Sed nisi molestum est, nomen dare vobis volo 50
comoediae; sin odio est, dicam tamen.
[…]
Carchedonius vocātur haec comoedia 53
***
Latīne Plautus Patruus Pultiphagonĭdes. 54
[…]
Sed illi patruo huius Carthaginiensi duae fuēre filiae, 83-84
altera quinquennis, altera quadrimŭla. 85
Cum nutrīce una periēre a Magarĭbus.
Surreptae in Anactorium devectae sunt.
Vendunt eas omnis, et nutricem et virgĭnes,
praesenti argento homĭni, si leno est homo.
[…]
Is in Anactorio prius habitavĕrat. 93
Huc commigrāvit in Calydōnem haud diu
sui quaestus causa. Is in illis habĭtat aedĭbus. 95

5
Eārum hic adulescens altĕram efflictim perit.
[…]
Neque eam umquam tetĭgit, ita eum leno macĕrat. 98
[…]
Sed pater illārum Poenus postquam eas perdĭdit, 104
mari terraque usque quaque quaerĭtat. 105
[…]
Ita docte atque astu filias quaerit suas. 111
Et is omnes linguas scit; sed dissimŭlat sciens
se scire. Poenus plane est. Quid verbis opus est?

<ACTUS I>
AGORASTOCLES ADULESCENS, MILPHIO SERVUS

Máscara cómica de adulescens Máscara cómica de servus

(siglo II d.C., París, Musée du Louvre) (siglo I-II d.C., Roma, Museo Nazionale Romano)

(vv. 129-148)

AG. Saepe ego res multas tibi mandāvi, Milphio,

dubias, egēnas, inopiōsas consīlii, 130
quas tu sapienter, docte et cordāte et cate
mihi reddidisti opipăras opĕra tua.
Pro iis benefactis dico debēri tibi
et libertātem et multas gratas gratias.
MI. Scitum est, per tempus si obviam est verbum vetus. 135
Nam tuae blanditiae mihi sunt, ut dici solet,
gerrae germānae, αἱ δὲ κολλῦραι λύραι.
Nunc mihi blandidĭcus es; heri in tergo meo
tris facĭle corios contrivisti bubŭlos.
AG. Amans per amōrem si quid feci, Milphio, 140
ignoscĕre id te mi aequum est. MI. Haud vidi magis.
Et nunc ego amōre pereo: sine me verberāre,

6
item ut tu mihi fecisti, ob nullam noxiam.
Postid locōrum tu mihi amanti ignosce!
AG. Si tibi libīdo est, sino. 145
Suspende, vinci, verbĕra; auctor sum, sino.
MI. Si auctoritātem postea defugĕris,
ubi dissolūtus tu eris, ego pendēbo.

<ACTUS V>
AGORASTOCLES ADULESCENS, MILPHIO SERVUS, HANNO POENUS

Máscaras cómicas, con Eros e instrumentos musicales

(s. II d.C., Viena, Kunsthistorisches Museum)

(vv. 1029-1039)

HA. Nunc dehinc latīne dicam.

Servum hercle te esse oportet et nequam et malum, 1030
homĭnem peregrīnum atque advĕnam qui inrīdes.
MI. At hercle te homĭnem et sycophantam et subdŏlum,
qui huc advenisti nos captātum, migdĭlix,
bisulci lingua, ut proserpens bestia.
AG. Maledicta hinc aufer! Linguam compesci fac! 1035
Maledicĕre huic tu temperābis, si sapis.
Meis consanguineis nolo te iniuste dicĕre.
Carthagĭni ego sum natus, ut tu scis.
HA. O mihi populāris, salve! AG. Et tu edĕpol, quisquis es!

7
Texto N° 4: Excerpta P. Ovidii Nasōnis Metamorphoseon librōrum
Selección y adaptación de Metamorfosis de Ovidio

LIBER I
(VV. 1-7, 10, 15-21, 163-167, 179-180, 187-188, 192-195, 196-204)

In nova fert anĭmus mutātas dicĕre formas 1

corpŏra. Di, coeptis (nam vos mutastis et illas)
adspirāte meis primaque ab origĭne mundi
ad mea perpetuum deducĭte tempŏra carmen!

Origo mundi
Ante mare et terras et caelum, quod tegit omnia, 5
unus erat toto natūrae vultus in orbe,
quem dixēre chaos, rudis indigestaque moles.
[…]
Nullus adhuc mundo praebēbat lumĭna Titan. 10
[…]
Utque erat et tellus illic et pontus et aer, 15
sic erat instabĭlis tellus, innabĭlis unda,
lucis egens aer. Nulli sua forma manēbat,
obstabatque aliis aliud, quia corpŏre in uno
frigĭda pugnābant calĭdis, umentia siccis,
mollia cum duris, sine pondĕre habentia pondus. 20
Hanc deus et melior litem natūra dirēmit.
[…]

Lycāon

Júpiter convierte a Licaón en lobo. Grabado de Hendrik Goltzius (1589)

8
Ea pater ut summa vidit Saturnius arce, 163
ingĕmit et, nondum vulgāta
foeda Lycaoniae refĕrens convivia mensae, 165
ingentes anĭmo et dignas Iove concĭpit iras
conciliumque vocat.
[…]
Terrifĭcam capĭtis concussit terque quaterque 179
caesariem.
[…]
“Nunc necesse est perdĕre mortāle genus. 187-188
[…]
Sunt mihi semidei, sunt rustĭca numĭna, nymphae 192
Faunique satyrique et monticŏlae Silvāni,
quos, quoniam caeli nondum dignãmus honōre,
terras, quas dedĭmus, certe habitãre sinimus.
[…]
An satis, o supĕri, tutos fore credĭtis illos, 196
cum mihi, qui fulmen, qui vos habeo regoque,
struxĕrit insidias notus feritāte Lycāon?”
Confremuēre omnes studiisque ardentĭbus ausum
talia desposcunt. Sic, cum manus impia saevit 200
sanguĭne Caesareo Romānum extinguĕre nomen,
attonĭtum tanto subĭtae terrōre ruīnae
humānum genus est totusque perhorruit orbis.
Nec tibi grata minus piĕtas, Auguste, tuōrum est.

Deucalión y Pirra. Ilustración de un códice de las Metamorfosis de Ovidio

(1385, Bibliothèque Municipale de Lyon)

9
 LIBER XV
(VV. 762-765, 768, 771-774, 776-780)

Divus Iulius
Aenēae genĕtrix vidit quoque triste parāri 762
pontifĭci letum et coniurāta arma movēri.
Palluit et cunctis divis, ut erat obvia, dicēbat: 764-765
“Solane semper ero iustis exercĭta curis? 768
[…]
Ego vidi natum longis errorĭbus actum 771
iactāri freto sedesque intrāre silentium
bellaque cum Turno gerĕre, aut
cum Iunōne magis.
[…]
In me acui scelerātos cernĭtis enses. 776
Eos prohibēte facinusque repellĭte, neve
caede sacerdōtis flammas exstinguĭte Vestae!”
Talia nequīquam toto Venus anxia caelo
verba iacit superosque movet. […] 780



Bibliografía

Ernout, A. (ed.) 1961, Plaute. Tome V: Mostellaria, Persa, Poenulus, Paris.

Giles, J.A. (ed.) 1837, Publii Terentii Carthaginiensis Afri comoediae sex, Londini,
Impensis Jacobi Bohn.

Lafaye, G. (ed.) 1985, Ovide. Les Métamorphoses, Paris, 3 vol.

Ørberg, H.H. 2003, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa,
Domus Latina (primera edición: 1991).

Wheelock, F.M. 2011, Wheelock’s Latin, revised by R.A. LaFleur, New York, Collins
Reference.

10