You are on page 1of 14
GZ TRUONG DAI HOC CONG NGHE THONG TIN, 3. Luat s6 I6n va dinh ly gidi han trung tam | | WAADRDLT 3.1 Cae dang héi tu cla day cde bién ngdu nhién Gia sit ring ching ta muén biét gid tri cua mot bién ngdu nhién X, nhumg ching ta khong thé quan sat X mét cdch true tiép. Thay vao dé, ta c6 thé thuc hién mot sé phép do va dita ra uée tinh ca X: goi n6 Ia X,. Sau dé, ta thye hign nhiéu phép do hon va cap nhat ude tinh cia minh vé X va goi né la Xp. Tiép tuc qué trinh nay dé thu dutse Xi, X2, Xs,.... Hy vong cita ta Ja khi n tng lén, wéc tinh cita ching ta ngay cng t6t hon. Tite 1A, ta hy vong ring khi n tang, X,, ngay cng gin X. N6i céch kha ban hy vong ring X, hoi tu dén X. Ching ta muén xem liu mot day céc bién ngiu nhién X1,X2,X3,... c6 "hoi tu" vé mot bién ngiu nhién X hay khong. Nghia la, ching ta muén xem liu X,, 6 cing ngay cng gin X khi n tang lén. Vidy 3.1.1 Xét phép thit ngéu nhién: Gieo mot déng xu. Ta cé khong gian mau 0 = {5,N} (S'la xudt hien mat sip, NIA xuft hign mit ngita). Ta dink nghia bién ngau nhién X;, Xp, X3,... nwt sau 1 & , néus=S X,(s)=4 n+ 1, néus=) Xét mot day cdo bién ngiu nhién X,, Xz, Xs,.... Day may 6 thé "hoi tu" v8 mot bién ngau nhién X. Cac kiéu hoi tu nhut saw 1. Sw hoi tu theo phan phéi (convergence in distribution) 2. Sut hi tu theo xée sudt (convergence in probability) 3. Su hoi tu theo tung binh (convergence in mean) 72 Chuong 3. Luat sé Ién va dinh ly gidi han trung tim 73 4. Su hoi tu gin nbwt chic chain (hau ch&e chén) (convergence almost surely) Mot day cdc bién ng&u nhién cé thé hoi tu theo nghia ndy nhumg khong hoi tu theo nghia khac. Mét s6 trong s6 cac kiéu h6i tu nay "manh hon" so véi nhiing kiéu khac va mot s6 "yéu hon". Tic IA, ta n6i hoi tu Loai A manh hon hoi tu Loai B néu c6 hoi tu Loai A thi ¢6 hoi tu loai Loai B. Vi dy, néu mot day cée bién ngiu nhién hoi tu theo xéc swat dén mot bién ngiu nhién X thi day dé cting hoi tu theo phan phéi dén_X. Dinh l¥ 3.1.2 (Hoi tu theo xée suét) Day ofc bién ngdu nhién Xy, X2,... dude 99% la hoi tu theo xéc suat dén bien ngau nhién X, hi higu X, 4 X, néu vdi moi ©>0, ta od lim P(|X,— X|>«)=0 Vi dy 3.1.3 Cho mot day ede bién ngiu nhién X1,X2,.... Gid sit ring X;, 06 ham mat do xée swat nhu sau ne, £>0 sastr={ 0, <0 Ching minh ring X,, 4 0 (tite 1X1, X2,-.. hOi tu theo xée sudt dén b nhién X = 0) Giai. Véi moi e > 0, ta cd ngdu lim P(|X,—0| > €) = lim P(X, >) WX, >0 = lim r stat) aa ([veme) en") = lim 4 = lim (e") © Ménh dé 3.1.4 Cho {X,,} héi tu theo adc sudt dén jy vd {Yq} hoi tu theo adc sudt dén pip. Khi a6 1. {X, + Yq} hot bu theo xdc suat dén py + po. 2. {X,¥q} hot tu theo rdc suat dén pp 3. {X,./¥n} Adi tu theo xéc suat dén py /p2 néu py #0. 4. {/Xn} hoi tu theo céc suat dén V7 néu P(X, > 0) = 1 vdi moi n. trinm@uit.eduvn 4 3.1. Céc dang h@i ty cila day céc bién ngdu nhién Dinh ly 3.1.5 (Hoi tu theo phan phéi) Mot day cdc bién ngdu nhién Xi, Xo, dude goi la h6i tu theo phan phéi dén bién ngéu nhién X, ki hiéu X, 4 X, néw Jim Fx, (2) = Fe(2) vdi moi x sao cho Fx(x) lien tuc tai « Widy 3.1.6 Cho mot day cée bién ngiu nhién X,,X2,.... Gid sit ring X,, 6 ham phan phéi xc suat nhu sau rnior={ , 0, z 0) Giai. Voi moi x <0, tac Fx, (2) = Fx( v6i moi n = 1,2, Xét x > 0, ta c6 dim Fete)= gn (1- (1-3)") Nhu vay X, 4X. Dinh ly 3.1.7 Xét day cde bién ngdu nhién X;, Xo, Xs,... va bién ngdu nhien X. Gié sit ring X va X,, (vdi moi n) 06 tap gid try la cée s6 nguyen khong am. Khi dé X, 4 X néw va chi néw lim P(X, = k) = P(X =k) véik =1,2, Vidy 3.1.8 Cho day cée bién ngiu nhién Xi, X2, Xs, .. ¢6 phan ph6i nhi thite Chuong 3. Luat sé Ién va dinh ly gidi han trung tim ne mht san n X,~ Bln), voineNn>d trong d6 A > 01a mot hing s6. Chrmg minh ring X, 4 X vai X ~ P(A) (X 06 phan phéi Poisson véi tham s6 2) Giai. Theo Dinh ly 3.1.7, ta sé ching minh lim P(X, =k) = P(X =) v6i k= 1,2,.... Ta 06 ‘ a tim P(X, =) = mc (2) (1-2) = lim oe tim M@=D@=2) (n—k+1) (0-2) (- ay T nits nk nm Chi ¥ ring, khi &, AA céc hing s6, ta 6 sim 2 = M2) (n-k+1) um (1-3) pad lim (0 A ae n 1 Do a6 Dinh nghia 3.1.9 (Hoi tu hiu chic chin) Day ede bién ngiu nhien X;, Xp, inh trén citing mét khdng gian mAu 1 duve goi 1A hdi tu hau chéc chin vé mot bién ngéu nhien X, ky higu X, “3X, néu PU{s 2 him, X(s) = X(s)}) =1 3.2 Ludt s6 lén va Dinh ly gi i han trung tam Luat sé lén (Law of large numbers) cé vai trd rat quan trong trong xAc suat va théng ko. N6 néi ring néu ta lp lai mot phép thit mot c&ch doe lap véi nhiéu Lin va ly két trinm@uit.eduvn 76 3.2. Luat s6 Idn va Dinh ly gidi han trung tam qua trung binh thi nhing gi ta thu duge phai gin véi gia tri ky vong. Cé hai phién ban chinh ota luat s6 lin. Ching dude goi la luat sé lin yéu va luat sé ln manh, Su khée Diet gitta ching chit yéu Ia ly thuyét, Dinh ly 3.2.1 (Lut s6 lén yéu - weak law of large numbers) Cho X1,X2,.-.,Xq ld ede bién ngdu nhién doc lap va phan phéi giéng nhau udi y _ Xit% a — E(X,) = pw < 00 vidi moi i. Dat X, = MEART tN ens a6 Khoi tu theo xdc sudt dén Dinh ly 3.2.2 (Luat s6 lén manh - strong law of large numbers) Cho X,,Xo,...,Xq la ede bién ngdu nhién déc lap va phan phéi giéng nhau udi BUX) =< oo ot moi t, Dut Ky = See Mathes ae a5 ok nt n tu hau chée chén dén p. Dinh ly gidi han trung tam (Central limit theorem) 1A mot trong nhiing két qua quan trong nhat trong ly thuyét xdc suat. N6 néi ring, trong nhimg diéu kién nhat dink, téng hose trung binh cfia mot s6 Inong In cde bién ngiu nhien "xAp xi" phan phéi chun Dinh gid tri trung tam cing rat hitu ich vi né cé6 thé don gidn héa cée tinh toin cia chting ta mot céch dang ké. Néu ta quan tam dén téng ctia 1000 bién ng&u nhién X, déc lap c6 cing phan phéi thi cé thé rat khé dé tim phan phéi cua téng bing phép tinh true tiép. Néu ching ta biét trung binh va phuong sai ctia X; thi viée sit dung Dinh ly gidi han trung tam cé thé giap ta tinh to4n mot c&ch don gidn hon. Dinh ly 3.2.3 (Dinh ly gidi han trung tam) Cho X1,X2,...,Xn [@ cdc bién ngdu nhién déc lap va phan phéi gidng nhau vdi kj vong E(X;) = pe va phuong sai V(X,) = 0? < 00 vdi moi i. Dat Sy =X, + X24... +Xq vd Zy Khi dé Z, 5 Z trong dé Z ~ N(0;1) Dang khae cia Dink ly gidi han trung tam. Dinh ly 3.2.4 (Dinh ly gidi han trung tam) Cho X;,X2,...,X, la cfc bién ngdu nhién déc lap va phan phéi giéng nhau vdi ky vong E(X;) = ye va phutong XtXot..tX Xn le sai V(X,) = Se iY, = %) rn a/yn 2 < 00 udi moti. Dat X Khi 6 ¥,, 4 Z trong dé Z ~ N(0;1). Theo Dinh If gidi han trung tam, ta cé thé xfp xi phan phéi cia mot bién ngiu nhién nao dé véi mot phan phéi chudn chudn téc khi n du lén. Mot cau héi khéc xudt hién JA n phai lén nhu thé nao dé ching ta c6 thé sit dung phép gan ding voi phan phéi chudn. Diéu nay phu thuéc vao phan phéi cia cdc bién ngau nhién X,. Tuy nhién, néu n > 30 thi x4p xi phan phéi chun la rat t6t. Chuong 3. Luat sé Ién va dinh ly gidi han trung tim PMP of 2 Assumptions an ©), Np... are iid Bernoulli(p) a +Xq =p We choose p= PMF of Zs0 ¥ X,—30p Va0n1 — ») | il Nhan xét 3.2.5 1. Néu cdc bién ngiu nhién X; doe lap va chun thi téng S,, va S,,//n cing c6 phan phéi chudn. 6 phan phéi 2. Cho X; li cde bién ngfu nhién doc lap va ¢6 phan phéi giéng nhau véi cing trung binh 4 va phutong sai o?. Khi d6, véi n dit In (thong thittng n > 30) Xt X24...+X_ = N(npjno?) XitXat...+Xn Nu) ‘ (us0?/m) Vi dy 3.2.6 Theo mot cudc khio sat, thdi gian xem tivi trung binh etia cic em it 2 dén 5 tudi 1A 25 gid méi tudn. Gia sit thdi gian xem tivi c6 phan phéi chuan véi do Iéch chuan 18 3 gid. Chon ngiu nhién 20 em bé tit 2 dén 5 tuéi. Tinh, xéc suit thai gian xem tivi trung bink cia 20 bé lén hon 26,3 gid. GiAi. Dat X, 1A thai gian xem tivi etia bé thé ¢. ‘Thdi gian xem trung binh ota ala Xt 20 bé la Y Kit 4 X20 rye 8 bai p= 25 va = = 3. Theo Dinh ly gidi trinm@uit.edu. 7 vn 3.2. Luat s6 ldn va Dinh ly gidi han trung tam han trung tam, Y ~ N(u;07/n). Do do PUY > 26,3) =?(=4 ee) oln” 3/Va0 = P(Z > 1,94) = 1 — (1,94) = 0, 0262 Vidy 3.2.7 Gia sit thdi gian sit dung ctia céc may lanh hicu Z ¢6 cing phan phéi vdi tring binh 18 96 thang va do léch chun J 16 thing. Chon mau ngiu nhién gém 36 may lanh. Tim xéc suat dé tudi trung binh cla 36 my lanh nay tit 90 dén 100 thang, Dat ¥ Ja thai gian sit dung trung binh cita 36 may lanh. Theo dé bai, ta c6 6; = 96 VA o = 16. Theo Dinh ly gidi han trung tam, Y = N(;0?/n), ta €6 va Khi d6 - = 00 — 96 Peo oo thi H(N, M,n) > B(n; 44). Do d6, ta c6 th xp xi cho phan phéi sieu boi khi N > 20n. dang phan phéi nhi thitc dé trinm@uit.edu.vn 80 3.3. Céc céng thic x4p x1 iy hoa c6 5 cay lan mau dé trong Vi dy 3.3.1 Mét vudn lan cé 10 000 cay lan sap nd hoa trong dé ¢6 1000 mau dé. Chon ngiu nhién 20 cay lan. Tinh xée sué 20 cay. Giai. Goi X 1a sé cay lan dé trong 20 cay. Khi dé X ~ H(10000; 1000; 20). Vi N = 10000 > 20.20 = 20n nen ta c6 thé dimg phan phéi nhi thiic dé xAp xi cho near M _ 1000 phan phéi siéu bai. Dat — N 10000 — thie B(20; 0, 1). Nhu vay 0,1, ta c6 X xAp xi véi phan phéi nhi P(X =5) = C§,.(0,1)°.(0, 9)" = 0, 0319. Nhfn xét. Néu ta ding phan phéi situ boi thi P(X =5) =0, 0318, 3.3.2. Xp xi phan phdi nhi thifc bing phan phdi Poisson Phan phéi nhi thiic dude sit dung dé lap m6 hinh xée suat cita s6 lan xudt hién bién cd A trong n phép thit véi xc suat P(A) = p. Tay nhién, néu n qué Ién va p qué nbd thi viée tinh toan sé gip khé khan. Phan phéi Poisson la mét trudng hop dc biét ea Phan phéi nhi thife khi n lén va xéc sudt thanh céng nh. Mot diém khée biét quan trong la phan phéi nhi thie xay ra déi voi hiiu han phép thit trong khi phan phéi Poisson xdy ra trén mot c6 vo s6 phép thit. Theo Vi du 3.1.8, ta thay phan ph6i Poisson c6 thé duge sit dung nh mét xap xi ca phan phéi nhi thie néu n 1én va p nhé. Mot quy tée chung Ia phan phéi Poisson IA mdt xp xi tt cia phan phéi nhj thiie néu n > 30 va p < 0,05. Do d6, mot lin tung dong xu, ngay c& d6i véi 100 lin thit, nén dude mo hinh h6a dudi dang phan phéi nhi thie vi p = 0,6. Vi dy 3.3.2 Néu mot nha xudt bin sich rt c6 ging dé dam bao ring sch cia ho khong cé léi dénh may, dé xéc sudt cia bat ky trang nao cé chtta it nhit mot 13i nhur vay 1A 0,005 va ede 16i IA doe lap gitta cde trang. Lat mot trang bat ky trong nhiing cuén tiéu thuyét 600 trang. Tinh xc suat trang d6 c6 ding 116i. i. Ding phan ph6i nbi thitc. Xac sudt dé trang da lat ¢6 ding 1 16i 1a Choo (0, 005)! (0, 995)°* = 0, 148986. Dang phan phéi Poisson: Trung binh ciia 600 trang 1a A = 600.0,005 = 3. Xac sudt dé trang da lat 6 ding 1 16i 1a 33 Tr = 0,14936. Chuong 3. Luat sé Ién va dinh ly gidi han trung tim 81 Vidy 3.3.3. Chin muoi bay phan tram tin nhdn dién ttt duge truyén di khong cé léi. Xée sudt dé trong 200 tin nhan cé it nhAt 195 tin nhdn duge truyén di ding 1a bao nhiéu? Giai. Goi X 1A s6 tin nhén duge truyén di ding. Dé 1A sé lin than cong trong 200 lan thi: Bernoulli, do dé X 6 phan phéi Nhi thiie véi n = 200 va p = 0,97. Khong thé 4p dung xAp xi Poisson cho X vi p qua lén. Tuy nbién, xéc suat mot tin nhin truyén di khong thanh cong 1A 3% (kha nhé) Dat ¥ 1h s6 lan truyén tin khong thinh cong trong 200 lin truyén tin. Khi dé Y cé phn phéi Nhi thite vdi n = 200 va q = 0,03. Ta c6 thé dimg xp xi véi phan phéi Poisson véi \ = ng = 6. Ta thay ring P(X > 195) = P(Y <5). ‘Trung binh 200 tin nbAn giti di c6 200.0,03 = 6 tin nhéin khong thank cng. Do 6 (tit Bang A3) PY <5) 0,446, Nhu vay, xéc sudt dé truyén 200 tin nhin mA ¢6 195 tin mhin ding IA 0,446, Vidy 3.3.4 Xac swat mot may tinh da dude cai chuong trinh diét virus bi nhiém virus 1A 0,03. Chon ng&u nhicn 200 may tinh di duge cdi dit chuong trinh dict virus, Tinh xéc swat cé nhiéu nhat 6 may bi nhiém virus, Gii. Cach 1. (Ding phan phéi nhi thitc) Dat X 1A s6 may tinh bi nhiém virus. Khi dé X ~ B(200; 0,03). Do dé 6 P(X <6)= DY Cheol0. 03)*.(0,97)?-* = 0, 6063. mo Céch 2. (Ding x4p xi phan phéi Poisson) Dat X Ia s6é may tinh bj nhiém virus. Khi dé X ~ B(200;0,03). Vi n = 200 va p = 0,03 < 0,05 nén ta c6 thé ding phan phéi Poisson dé xp xi cho X. Dat A = np = 6, khi dé X = P(A). Nhu vay (ding bang A3) P(X < 6) = 0,606. 3.3.3 X4p xi phan phéi nhi thiic bing phan phéi chun Cée bién ngiu nhién 6 phan phéi nhi thife IA mot truing hop die bist cia Sy = X,4-+-+X,, trong a6 tht c& X, 06 phan phéi Bernoulli véi xéc suat thinh cong trong mii phép thit la p. Tit Vi du 3.1.8, néu p nhé thi ta e6 thé ding phan ph6i Poisson dé xAp xi phn phoi Nbj thiic, Tuy nhién, néu xéc sudt thanh cing p én thi ta c6 thé sit dung phép xAp xi nhu vay cho sé that bai. Khi 0,05 < p < 0,95 va véi n di Ién, ta c6 thé sit dung Dinh If gidi han trung tam, Khi p xAp xi 0,5 va n dit In thi ta 06 thé diing phn ph6i chun x4p xi cho phan ph6i Nhi thtte trinm@uit.eduvn 82 3.3. Céc céng thic x4p x1 Khi p gin vdi 0 hote 1 va n tong d6i nhé thi ding phan phéi chudn dé xap xi véi phan phan phéi ni thric 1a khong chinh xéc. Theo quy téc chung, céc nha théng ke thitng ding ¥ ring chi nén sit dung xp xi phan phoi chudn khi np va n(1 —p) déu én hon hoge bing 5. Vi du: néu p = 0,3 vA n = 10 thi np = 10.0,3 = 3, va do dé khong nén ding phan phéi chuan nhit mot phép gin déing. Néu p = 0,5 vA n = 10 thi np = n(1~p) = 10.0,5 = 5 va do dé ta c6 thé ding phan phéi chun dé tinh x4p xi. Nhu vay, néu np > 5 va n(1—p) > 5 thi ta ed B(np) © N(np;np(1 ~ p)) Chting ta c6 thé x4p xi m6t phan phéi rdi rac (trong truéng hop nay 1a phan phéi nhi thiie) bling phan phéi lién tue (phan ph6i chudn). Tuy nhién, cha ¥ ring xe swat P(X =r) c6 thé duong néu X 1a ri rae, trong khi né luon bing 0 déi v6i X lien tue. Diéu nay duge gidi quyét bling cich gidi thigu mot higu chink lién tue (continuity correction). M6 rong khoang 0,5 don vi theo méi huéng, sau dé sit dung xAp xi phan phéi chuan. Cha § rang néu X'¢6 phan phéi nj thite thi P(X = P(x —0,5 a) PX >a+0,5) P(X a) P(X > a—0,5) Vi dy 3.3.5 Mot bao céo cho thay ring 6% ngfu nhién 300 ngudi léi xe. Tim xée suat d bio khi lai xe. i x8 My doc béo khi lai xe. Chon 6 diing 25 ngudi néi ring ho doc Gii. Goi X 1A s6 ngudi doc bao khi dang lai xe trong s6 300 ngwéi duge chon. Ta c6 n = 300,p = 0,06 va X ~ B(300; 0, 06) # Ta c6 mp = 300.0,06 = 18 va n(1 — p) = 300.0,94 = 282 (np > 5 va n(1—p) > 5) nén X ~ N(np;np(1 — p)) Tim trung binh va dé léch chuan, 1 = np = 300.0, 06 = 18 o = np — p) = 300.0, 06,0,94 = 16, 92 Chuong 3. Luat sé Ién va dinh ly gidi han trung tim 83 © Ding hiéu chink lién tuc. Tinh xée sudt P(X = 25) P(25-0,5 < X <25+0,5) 24,5 —18 2P AS

You might also like