Prirodno-matematički fakultet

Kršić Aleksandra

HAVARIJA TANKERA EXXON VALDEZ

-SEMINARSKI RAD-

Banja Luka, 15.11.2021.

 Sadržaj

1. UVOD.................................................................................................................................................3
2. RAZRADA TEME.................................................................................................................................4
2.1. Šta su to tankeri?............................................................................................................................4
2.2. Tanker EXXON VALDEZ...................................................................................................................5
2.3. Nesreća tankera..............................................................................................................................5
2.4. Mjere za ublažavanje štetnih posljedica.........................................................................................6
2.5. Čišćenje nakon izliva nafte..............................................................................................................7
2.6. Ekološke posljedice.........................................................................................................................8
2.7. Sudski spor....................................................................................................................................10
2.8. Uzrok nesreće: Ljudski faktor........................................................................................................10
2.9.Reakcije države: Novi propisi i novi standardi...............................................................................11
2.10. Zaliv Cook I morski prolaz princa Williama poslije nesreće.........................................................11
3. Neke od najpoznatijih havarija tankera...........................................................................................13
4. Zaključak.........................................................................................................................................15
5. Literatura.........................................................................................................................................16

2
 1. UVOD

U ovom seminarskom radu proučavaćemo problematiku pomorskih havarija, njihove uzroke,

posljedice na okolinu te mogućnosti sprečavanja negativnog uticaja na okoliš. Navesti ćemo I
primjere najtežih pomorskih havarija u istoriji čovječanstva, te njihove posljedice.

Pomorski saobraćaj je najjeftiniji oblik prevoza, te se njime mogu prevesti velike količine
robe na velike udaljenosti. Ako izuzmemo sve povoljne aspekte pomorskog saobraćaja,
prilikom prevoza robe morem uvijek postoji mogućnost dešavanja ekoloških katastrofa koje
mogu im imati nepovoljne ekonomske I ekološke posljedice.

Morski svijet čine kompleksno povezane zajednice biljnih I životinjskih vrsta I njihovog
prirodnog staništa. Šteta nanesena na morski okoliš često dovodi do stradanja jedne ili više
vrsta u lancu ishrane , samim tim dolazi I do stradanja vrsta na samom vrhu lanca.

3
2. RAZRADA TEME

2.1. Šta su to tankeri?

Tanker je brod koji prevozi tečni teret. Teretni prostor je podijeljen na uzdužne I poprečne
nepropusne pregrade koji se nazivaju tankovima. Za utovar I istovar tečnog tereta iz
pojedinačnih tankova poseban je sistem cjevovoda I pumpnih urđaja. Prvi tankeri pojavili su
se krajem 19. vijeka I prevozili su naftu iz Meksičkog zaliva u Englesku. Od tada pa sve do
danas tankeri su na svim morima. Mogu biti podijeljeni prema veličini I vrsti tereta koji
prevoze. Tankeri imaju manje izvorište od ostalih teretnih brodova ali I pregrade I stabilnost
prodora vode. Moraju ispunjavati posebne zahtjeve propisane konvencijom. Na
međunarodnoj konferenciji o sigurnosti tankera održanoj u Londonu 1978. godine, donesen je
Protokol koji čini sastavni dio MARPOL-konvencije. Za razliku od konvencije iz 1954. Koja
reguliše sprečavanje onečišćenja mora naftom, MARPOL-konvencija reguliše sprečavanje
onečišćenja svim štetnim supstancama koje se ispuštaju sa brodova , namjerno ili slučajno.
MARPOL-konvencija se stalno mijenja I dopunjuje. Još jedna od stavki konvencije je da
tankeri moraju imati strogo odvojeni vodeni balast od uljnog tereta. Ukrcavanje vodenog
balasta u tankove za teret dopušta se samo u posebni prilikama kada operacije posebne
prirode na uljnom tankeru čine to neizbježnim. Za smještaj otpadnih ulja I zauljenih tekućina
brod mora imati dovoljan broj namjenskih tankova. Sve operacije na uljnom tankeru treba
bilježizi u brodskim knjigama koje se moraju voditi. Osim brodskih knjiga koje svaki brod
mora imati, prema MARPOL-konvenciji, na brodovima se još vode: knjiga ulja, knjiga
smeća, plan za rukovanje smećem, brodski plan pri pojavi onečišćenja.

4
2.2. Tanker EXXON VALDEZ
Tanker Exxon Valdez je bio dug 301 metar, širok 51 metar I dubok 26 metara, sa nosivom

težinom od 214.861 dugu tonu I deplasmaninom punog tereta od 240.291 dugu tonu. Brod je

bio u stanju da transportuje do 235.000 pri stalnoj brzini od 30 km/h 16.25 čvorova, pokretan

dizel motorom od 23.60 MV. Dizajn trupa je bio sa jednim trupom koji je konstruisala

Nacionalna kompanija za čelik I brodogradnju u San Diegu (Kalifornija). Ona je bila

relativno nov tanker u vrijeme izlivanja, pošto je isporučen Ekkon-u 16. decembra

1986.godine.

Slika 1 Tanker Exxon Valdez

( https://www.greenpeace.org/usa/lessons-from-exxon-valdez-25-years-later/ )

5
2.3. Nesreća tankera

Tanker Exxon Valdez je 23. marta 1989. godine u 9 sati I 12 minuta isplovio iz naftnog
pristaništa na Aljasci I krenuo prema Washingtonu.

Lučki je pilot proveo brod kroz tjesnac Valdez po uobičajenoj proceduri. Nakon toga je
napustio tanker, prepustivši upravljanje kapetanu broda Joseph Hazelwod-u. Brod je
manevrisao mimo brodske putanje da bi izbjegao sante leda. Kapetan Hezelwood se sat prije
ponoći povukao u svoju kabinu. Svog zamjenika Gregorya Cousinsa ostavio je na mostu, a
sposobnog pomorca Roberta Kagana za kormilom sa naredbom da se vrate na prethodno
dogovorenu rutu. Exxon Valdez to nije uspio pa je udario u greben Bligh oko 4 sata ujutru,
24. marta 1989. godine. Prema tadašnjim izvještajima, tanker je prenosio 53,1 milion
američkih galona nafte. Iz njega se u morski prolaz princa Williama izlilo 10,8 miliona
galona sirove nafte I onečistilo 28.000 metara kvadratnih površine okeana. Oko spomenute
brojke usaglasili su se Nadzorni savjet Aljaske za izliv Exxon Valdeza, Nacionalna okeanska
I atmosferska uprava I ekološke organizacije kao što su Greenpeace I Sierra Club. Neke
organizacije kao sto su Branioci života u divljini, osporavaju spomenute procjene. Oni tvrde
da su prijavljene itekako manje količine izliva. Početkom trećeg dana od nasukavanja, oluja
je potisnula veliku količinu sirove nafte na kamene obale brojnih plaža u nizu ostrva ( Knight
Island Chain). Smatra se da je to jedna od najvećih pomorskih ekoloških katastrofa izazvanih
ljudskim faktorom. Količina izlivene nafte daleko je od vrha liste najvećih izliva u svijetu, ali
zbog nepristupačnosti terena (moglo se pristupiti helikopterom ili brodom) poduzimanje
potrebnih mjera bilo je otežano.

6
 Slika 2 Izlivena sirova nafta

( https://www.heraldnet.com/news/like-a-horror-movie-fisherman-says-of-exxon-valdez-disaste )

2.4. Mjere za ublažavanje štetnih posljedica

Privatna kompanija je u martu 1989. godine upotrijebila raspršivač iz helikoptera I posude za

raspršivanje u početnom tretmanu čišćenja izlivene nafte. Pošto nije bilo valova koji bi
pridonijeli širenju raspršivača na moru, mjera je obustavljena. Izveden je I jedan probni požar
na početku izliva u izoliranom području pregradama otpornim na vatru. Test je prošao
relativno uspješno I time se količina taloga smanjila sa 113,400 litara na 1,134. Zbog
nepoviljnih vremenskih uslova metodom se više nije služilo. Mehaničko čišćenje je započelo
ubrzo nakon toga. Exxon se našao na udaru zbog spore reakcije nakon nezgode.
Gradonačelnik John Devens izjavio je da se njegova opština osjeća iznevjereno zbog
neodgovornog reagovanja kompanije na krizu. U saradnji sa obalnom stražom SAD-a koja je
službeno vodila operaciju, Exxon je predvodio čišćenje I ono je po trošku, veličini I
temeljitosti premašilo sva čišćenja naftnih izliva do tada. Više od 11.000 građana Aljaske,
zajedno sa radnicima Exxon-a, radilo je na cijeloj teritoriji kako bi se životna sredina
obnovila.

2.5. Čišćenje nakon izliva nafte

U morskom prolazu princa Williama nalazi se više kamenih pećina u kojima se nataložila
nafta, donesena je odluka da se čišćenje obavi uz pomoć vrele vode. Međutim, tim
postupkom se istovremeno izmiješani I uklonjeni mikroorganizmi na obali, od kojih su mnogi
osnova u lancu ishrane (plankton), dok drugi imaju sposobnost biodegradacije nafte (neke
bakterije I gljive). Uprkos svim naporima čišćenja, istraživanje koje je sprovela Nacionalna
okeanska o atmosferska uprava pokazala je da je od početka 2007. godine više od 26.000
američkih galona nafte ostalo u pjeskovitom tlu onečišćene obale I da se smanjuje za 4 posto
godišnje.

7
Slika 3 Čišćenje nakon izliva nafte (https://www.treehugger.com/exxon-valdez-oil-spill-history-and-impact-5113545 )

Slika 4 Čišćenje uz pomoć vrele vode

(https://nara.getarchive.net/media/exxon-valdez-811b95 )

2.6. Ekološke posljedice

Sve dugoročne I kratkoročne posljedice izliva nafte su detaljno proučavane. Procjenjuje se da

je odmah uginulo oko 250.000-500.000 morskih ptica, najmanje 1000 morskih vidri, 300
tuljana, 250 bjeloglavih orlova, velike količine lososa I jaja haringi. Godinu dana nakon
detaljnog čišćenja ostalo je malo vidljivih dokaza o izlivu. Međutim, posljedice de mogu
osjetiti I dan danas. U godinama koje su uslijedile primijećena je veća stopa smrtnosti
morskih vidri I pataka, dijelom zbog njihovog plijena koji je bio iz onečišćenog tla a dijelom
zbog naftnog taloga prilikom čišćenja sopstvene dlake. Stručnjaci iz Sjeverne Karoline su
utvrdili da posljedice traju mnogo duže nego što se očekivalo, pa čak I 15 godina nakon
katastrofe. Exxon je negirao bilo kakvu zabrinutost sa tim sa pretpostavkom da preostali dio
neće uzrokovati dugotrajne ekološke posljedice. Međutim, u istraživanju stručnjaka iz
NOAA9 zaključeno je da onečišćenje može proizvesti hroničnu izloženost niskog stepena I
spriječiti opstanak života na mjestima na kojima je ono veće, kao I smanjiti karakter divljine
teritorije.

8
 Slika 5 Žrtve havarije tankera

(https://www.mcclatchydc.com/news/politics-government/article24477130.html )

Slika 6 Pomor riba

(https://weather.com/science/nature/news/valdez-oil-spill-alaska-fish-survival )

9
2.7. Sudski spor

1994. godine za Baker I Exxon sud je odredio 287 miliona dolara za stvarnu štetu i 5 milijardi
za kaznenu odštetu. Kaznena odšteta je bila jednaka jednogodišnjem prihodu Exxona u to
vrijeme. Exxon je uložio žalbu da se kazna smanji, do čega je I došlo 2002. godine. Kazna je
smanjena na 4 milijarde I zaključeno je kako je taj iznos opravdan predmetnim cinjenicama o
kako nije preuveličan. Međutim ni to nije išlo u korist Exxon-u pa su ponovo uložili žalbu.
Sud je 2006. godine donio odluku da se iznos smanji na 2,5 milijardi dolara. Exxon je ponovo
uložio žalbu ali se zahtjev ovaj put odbio. 2007. godine donesena je odluka o kaznenoj odšteti
koja je iznosila 2,5 milijardi dolara. Žalba je zatim uložena Vrhovnom sudu koji je prihvatio
predmet 2008. godine. Postupci Exxona su opisani kao “gori od nehaja, ali bez zle namjere”.
Odluka je da je šteta 507,5 miliona dolara. Exxon je nadoknadio veliki dio troškova za
čišćenje I pravnih troškova kroz osiguranje povezano sa nasukavanjem Exxon Valdeza.

2.8. Uzrok nesreće: Ljudski faktor

Uzrok ove nesreće je istraživao Nacionalni obor za sigurnost u prijevozu koji je odredio 4
faktora koji su pridonijeli nasukavanju broda. To su:

 Pomoćnik kapetana broda nije pravilno manevrisao brodom, što se vjerovatno

dogodilo zbog umora I preopterećenosti na poslu
 Kapetan nije preuzeo dužnost jer je bio pod uticajem alkohola
 Brodska kompanija Exxon Shipping Company nije imala nadzor nad kapetanom I nije
osigurala dodatno odmorne članove posade za Exxon Valdez
 Obalna straža SAD-a nije osigurala efikasan sistem za praćenje unesrećenog broda.

Nacionalni odbor je dao nekoliko preporuka kao što su promjene u modelu rada posade
Exxona radi otklanjanja uzroka neseće.

10
2.9.Reakcije države: Novi propisi i novi standardi

Kongres SAD-a donio je Zakon o naftnom onečišćenju iz 1990. godine. Taj akt sadrži
klauzulu kojom se zabranjuje rad svakom brodu koji je prouzrokovao izliv nafte viši od 1
miliona galona nafte, poslije 22. marta 1989. godine na bilo kojem morskom području zaliva
princa Williama. 1998. godine kompanija je u okviru tužbe protiv vlade iznijela stav da bi
brodu trebalo odobriti povratak u vode Aljaske. Sud je 2002. godine presudio protiv Exxona I
spriječio ulazak 18 brodova u morski prolaz princa.

Tanker Exxon Valdez je odvučen do San Diega gdje je stigao 10.jula. Za njegov popravak je
bilo potrebno 1500 tona čelika. Procjenjuje se da je za popravke uloženo 30 miliona dolara.
Brod je nastavio prevoziti naftu u Perzijskom zalivu. Još uvijek plovi I od januara 2010.
godine je regostrovan u Panami. Trenutno je u vlasništvu kompanije Dong Fang ocean iz
Hong Konga.

2.10. Zaliv Cook I morski prolaz princa Williama poslije nesreće

Posljedice nesrece se, nažalost, osjećaju I danas.

Mnoge biljne I životinjske vrste su nepovratno nestale iz zaliva. Za život je osposobljena

samo osmina onečišćene obale. Zbog uticaja hemije mnoge kolonije ptica su se prestale
razmnožavati. Pokušaji da se u to područje, u kojem se nalaze tri nacionalna parka prirode,
vrate haringa, kormorani I kit ubica, ostali su bez rezultata. U ptičiji svijet se vratio bjeloglavi
orao I obične blune a u morsko područje jedna vrsta lososa.

Stanovnicima tog dijela Aljaske ova nesreća je srušila cijeli svijet, sve ono što su godinama
radili- više nema smisla... I ako se zna desiti da ulove I do nekoliko stotina kilograma
škampa, inače do prije nesreće svog glavnog izvora ulova, niko ih ne želi kupiti. Tržištem su
zavladali ribari iz Azije. Oko 2500 stanovnika mjesta Cordova I danas živi od naknade koju
im je isplatio Exxon.

Stručnjaci se pitaju da li su pokušaji čišćenja mora I obale od taloga nafte donijeli više štete
nego koristi, s obzirom da bi se nafta I onako razgradila vremenom a čišćenjem su u more I
tlo unesene tone hemikalija I deterdženata.

11
Neki pokušaj iskupljenja I utjehe jeste činjenica da su vlasti otkupile više od 260.000 hektara
šuma I zemljišta kako bi proširile ncionalne parkove Katmai,Kenai I Lake Clark.

Dvadesetak godina nakon izlivanja uticaj onečišćenja je itekako dugotrajniji nego se

očekivalo, Procijenjuje se da bi oporavak mogao potrajati I do 30 godina.

Slika 7 Posljedice nesreće kroz godine

(https://www.pwsrcac.org/announcements/alaskas-oil-spill-laws-and-regulations-opened-for-public-review/ )

12
3. Neke od najpoznatijih havarija tankera

 18. marta 1967. tanker TORREY CANYON nasukao se na zapadnom ulazu u English
Channel i ispustio je u more gotovo cijeli teret od oko 26 miliona galona nafte
 27. februara 1971. tanker WAFRA je u blizini Južne Afrike ispustio u more 20,2
miliona galona nafte
 7. decembra 1971. u Sjevernomu moru u blizini Belgije tanker TEXACO
DENMARK ispustio je u more 31,5 miliona galona nafte
 9. avgusta 1974. tanker METULA ispustio je 13,9 miliona galona nafte u
Mageljanovu prolazu (Čile)
 9. novembra 1974. u zalivu Tokyo Bay u Japanu (Honshu otok) tanker YUYO
MARU No.10 ispustio je u more 15,8 miliona galona nafte
 13. januara 1975. tanker BRITISH AMBASSADOR takođe je u blizini Japana, uz
ostrvo Uwo Jima, ispustio 14,2 miliona galona nafte
 15. novembra 1976. u zalivu Buzzard (SAD) nasukao se tanker ARGO MERCHANT
i ispustio 7,7 miliona galona nafte u more
 7. februara 1977. tanker BORAG je u blizini Tajvana, u Istočno kinesko more ispustio
10,4 miliona galona nafte
 16. marta 1978. potonuli supertanker AMOCO CADIZ ispustio je 68,7 miliona galona
nafte u more i onečistio 150 km britanske obale
 novembra 1979. nakon sudara s drugim brodom BURMAH AGATE ispustio je u
Meksički zaliv 2,6 miliona galona nafte
 avgusta 1979. 450 km istočno od Barbadosa tanker ATLANTIC EMPRESS ispustio
je u more 41,5 miliona galona nafte
 6. avgusta 1983. tanker CASTILLO DE BELLVER ispustio je 78,5 miliona galona
nafte u Atlantski okean, 64 km od Table Baya
 10. novembra 1988. u sjevernom Atlantskom ockanu u blizini Newfoundlanda tanker
ODYSSEY ispustio je 43,1 miliona galona nafte
 24. marta 1989. tanker EXXON VALDEZ udario je u podmorsku stijenu kod Aljaske
i u more ispustio 11 miliona galona nafte
 19. decembra 1989. u eksploziji na iranskom supertankeru KHARG 5, u blizini
Maroka, 20 miliona galona nafte napravilo je na Atlantiku mrlju od 272 metra
kvadratna

13
 8 juna 1990. južno od Galvestona (SAD) došlo je do eksplozije na tankeru MEGA
BORGU pa je u more ispušteno 5,1 miliona galona nafte
 10. decembra 1993. sudarila su se tri broda, BOUCHARD, BALSA i OCEAN, pa je
BOUCHARD ispustio 336.000 galona nafte.
 15. februara 1996. supertanker SEA EMPRESS nasukao se u Milford Havenu u
Walesu. Mrlju dugu 40 km izazvalo je 70.000 tona ispuštene sirove nafte
 12. decembra 1999. tanker ERIKA prelomio se i potonuo nedaleko od Velike
Britanije, te je u more otišlo 3 miliona galona nafte
 29. čktobra 2000. tanker ESTCHESTER nasukao se kod luke Port Sulphur (New
Orleans) i onečistio je rijeku Mississipi sa 567.000 galona sirove nafte
 20. novembra 2002. tanker PRESTIGE je u blizini španske obale ispustio 17,8
miliona galona nafte

14
4. Zaključak

Zagađenje voda naftom i njenim derivatima je veliki problem za cijeli svijet. Svakim danom
taj problem još više raste. Neželjene posljedice se dešavaju prilikom vađenja, transporta,
obrade i spremanja nafte. Kako bi se spriječile katastrofe kojima smo svjedoci kroz istoriju I
kako bi se sačuvale naše vode I okolina, smatram da bi se u timu koji upravlja brodom,
svakako trebao naći tim ekologa I ljudi koji su stručni u tome. Pored toga smatram da je pod
obavezno imati plan koji bi se koristio u slučaju nesreća. Jer bez toga, kao što smo vidjeli u
mnogim primjerima, može doći do još veceg zagađenja i problema.

Ako se u narednim godinama ozbiljno ne pozabavimo ovim pitanjima ali i pitanjima o

podizanju svijesti o zagađenju i našoj nemarnosti, mogli bismo ostati bez našeg jedinog
izvora života a to je planeta Zemlja.

15
5. Literatura

1. M. Popović, Analiza većih tankerskih nesreća, Brodarstvo (2012)

2. S. Frka Milosavljević, Naftno zagađenje mora, Zagreb 2006.
3. B. Milošević Pujo, H. Radovan, Sprečavanje onečišćenja mora po MARPOL
konvenciji, Zagreb 2005.
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Exxon_Valdez
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Exxon_Valdez_oil_spill

16
17