Η μαζικοποίηση υπονομεύει τον πολιτισμό

Στην εποχή μας έχει διαμορφωθεί ένα πολύπλευρο μέτωπο πολιτιστικής υπονόμευσης, μια
απειλή κατά του πολιτισμού, που είναι μακροπρόθεσμα πολύ επικίνδυνη, διότι από το ένα
μέρος λειτουργεί στο πλαίσιο των «νόμιμων» διαδικασιών, από το άλλο χρησιμοποιεί στο
έπακρο και με μεγάλη αποτελεσματικότητα την τεχνολογία προς την κατεύθυνση της
μαζικοποίησηςτου μέσου ανθρώπου και τα ηλεκτρονικά μέσα μαζικής ενημέρωσης ως όπλο
ετεροκατεΰθυνσης και ανεγκεφαλοποίησης της κοινωνίας στο σύνολο της. Οι ναζιστές, που
χρησιμοποίησαν πολύ αποτελεσματικά το ραδιόφωνο για ν’ αποπροσανατολίσουν το
γερμανικό λαό, δε θα μπορούσαν να διανοηθούν τις δυνατότητες επηρεασμού του
«πλήθους» που θα είχε αργότερα η τηλεόραση.
Ήδη στο Μεσοπόλεμο ο Αμερικανός κοινωνιολόγος David Riessman στο διάσημο βιβλίο του
«Η μοναχική μάζα» αναφέρεται στην «ετεροκαεύθυνοη» του σύγχρονου ανθρώπου. Αυτός
όλο και σε μεγαλύτερο βαθμό χάνει τα εσωτερικά σημεία αναφοράς -πίστεις, πεποιθήσεις,
ιδεολογίες- και ετεροπροσδιορίζεται περιστασιακά ή μόνιμα από έναν καταιγισμό
εξωτερικών επηρεασμών. Ο άνθρωπος έτσι εύκολα μεταβάλλεται σε άβουλο και άκριτο
ενεργούμενο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.
Το φαινόμενο γίνεται ακόμα οξύτερο, δεδομένης της πρωτοφανούς στην ιστορία της
ανθρωπότητας, σε έκταση και ταχύτητα, μεταβολής των κοινωνικών περιβαλλοντολογικών
συνθηκών, που οφείλονται στην τεχνολογική έκρηξη, στη λεγόμενη επιστημονικο-τεχνική
επανάσταση. Η ταχύτητα αυτή των ρυθμών μεταβολής δεν αφήνει στο σύγχρονο μέσο
άνθρωπο πολλά περιθώρια αφομοίωσης και εσωτερικής επεξεργασίας των νέων αυτών
συνθηκών, πολύ περισσότερο συνειδησιακής μεταποίησης και πολιτιστικής τους
αξιολογικής κατάταξης, με αποτέλεσμα ότι αναγκάζεται να προσφεύγει για την
«κατανόηση» τους σε σκόπιμα προκατασκευασμένα πρότυπα αναφοράς που προσφέρουν τα
Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Τα τελευταία, με τον τρόπο αυτό, «δημιουργούν» τον τύπο
εκείνο του ανθρώπου που ανταποκρίνεται στη λογική της εξυπηρέτησης των υποκρυπτόμε-
νων πίσω από τα ΜΜΕ οικονομικών και εξουσιαστικών συμφερόντων. Έναν τύπο
διανοητικά υπολελλειμμένο, μαζικοποιημένο και άκριτο, ανεξάρ τητα από την όποια
πιθανά τέλεια αλλά μονομερή επαγγελματική του κατάρτιση (οι Γάλλοι μιλάνε για Μοίδ
δ&ν&ηίδ, σοφούς ηλίθιους), που τον προσδιορίζουν τα αντικείμενα που αποκτά και όχι η
συναίσθηση της αξίας του ως προσωπικότητας (το έχειν, όχι το είναι, όπως θαυμάσια
υπογράμμιζε ο Erich Fromm). Η καταναλωτική φρενίτιδα της εποχής μας μόνο στη βάση
αυτή μπορεί να ερμηνευτεί, που σημαίνει ότι είναι κατασκευασμένη και δεν ανοίγεται στην
ανθρώπινη «φύση», όπως ορισμένοι επιχειρηματολογούν.
Ο ανθρώπινος αυτός τύπος είναι εύπλαστος και ευκολομεταχείριστος και η πειθήνια
προσαρμοστικότητα του (well adjusted)) τοποθετείται ως αυταξία στη βάση μιας λογικής
που έχει θεωρητικοποιηθεί από τους μΰοτες της λεγόμενης «κοινωνικής μηχανικής» (social
engineering), που βλέπουν τον άνθρωπο ως αντικείμενο, ως μάζα, απλό γρανάζι μιας
πελώριας κοινωνικής μηχανής.
Με τα δεδομένα αυτά η «ποίηση» με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου εξαφανίζεται από
τη ζωή των ανθρώπων και ένας συνθλιπτικός, ισοπεδωτικός οδοστρωτήρας όχι μόνο δεν
αφήνει περιθώρια για την πραγμάτωση της διαφορετικότητας μέσα στην ενότητα -το εν
διαφέρον εαυτώ των Ελλήνων- αλλά η διαφορετικότητα θεωρείται ως παθολογική
αποκλειστικότητα.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο διαμορφώνεται και η κολοσσιαία αντίφαση της κοινωνίας της
εποχής μας: από το ένα μέρος ο άνθρωπος εξατομικευμένος και αποσυλλογικοποιημένος,
αποξενωμένος και αντικειμενι-κοποιημένος και από το άλλο άκριτο, ετεροπροσδιοριζόμενο
και υποταγμένο μόριο μιας μοναχικής μάζας, που τον κονιορτοποιεί και τον εξαφανίζει ως

1
ατομική οντότητα και προσωπικότητα. Καταφύγιο και στέγη η μάζα του ανωνυμοποιημενού
και αποπροσωποποιημενού ανθρώπου, που χωρίς πυξίδα και προσανατολισμό αναζητά
αυτοεπιβεβαίωση μέσα στη δυναμική του πλήθους, γεγονός που ερμηνεύει τη βιαιότητα και
την επιθετικότητα που αναπτύσσεται π.χ. στα γήπεδα.
Με τα δεδομένα αυτά λοιπόν διαμορφώθηκε στην εποχή μας μια αντικουλτούρα, η οποία
από άλλους δρόμους επιφέρει μια ευρύτατη απανθρωποποίηση. Ένα παγκόσμιο φαινόμενο
που εκδηλώνεται ως επίθεση κατά του πολιτισμού σε πολλά μέτωπα και πάντοτε με άρμα
μάχης και αιχμή του δόρατος τα ελεγχόμενα και κατευθυνόμενα Μέσα Μαζικής
Ενημέρωσης.
Β. Φίλιας, Αναφορές στην κοινωνική πραγματικότητα του τέλους του 20ού αι.,
εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα 1996, σελ. 84-87

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Α. Να συντάξετε περίληψη του κειμένου. (150 περίπου λέξεις)
Β. /. Να καταρτίσετε διάγραμμα του κειμένου.
Π. Να αναγνωρίσετε τον τρόπο ανάπτυξης της 3ης παραγράφου. ΠΙ. Να αναγνωρίσετε το
κείμενο ως προς το γραμματειακό του είδος και να
δικαιολογήσετε το χαρακτηρισμό σας.
IV. Να διαβάσετε προσεκτικά τη 2η παράγραφο. Να αναγνωρίσετε τη συλλογιστική της
πορεία και να αξιολογήσετε το επιχείρημα που διαρθρώνεται στην παράγραφο αυτή.
V. υπονόμευση, μαζικοποίηση, καταιγισμός, κολοσσιαία, κονιορτοποιώ: Να γράψετε ένα
συνώνυμο για τις παραπάνω λέξεις του κειμένου (μονολεκτικά).
VI. α) Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την έκφραση «σοφοί ηλίθιοι». Ποιο είναι το σχήμα λόγου
και γιατί το επέλεξε ο γράφων;
β) Επεξηγήστε το νόημα της έκφρασης σε λίγες γραμμές.
Γ. Σε ένα κείμενο 400 περίπου λέξεων προσπαθήστε να σκιαγραφήσετε τον άνθρωπο των
μαζικών κοινωνιών, δίνοντας έμφαση σε εκείνα τα χαρακτηριστικά του που
αναστέλλουν την ατομική, την κοινωνική και ευρύτερα την πολιτιστική πρόοδο.