.

PODJELA FINANSIJA
Sa aspekta finansijske aktivnosti, finansije kao naučna disciplina se dijele na:

 Javne (fiskalne) finansije,

 Monetarne finansije,
 Međunarodne finansije,
 Bankarstvo,
 Osiguranje.

Naučna disciplina koja je vezana za formiranje i zadovoljavanje javnih potreba, odnosno

prikupljanje, čuvanje i raspodjelu prikupljenih sredstava, zovu se javne finansije.

Osnovni subjekti javnih finansija su: država, društveni organi i ostale ustanove, koje
obavljaju javne ili društvene funkcije a za čije izvršenje su potrebna odgovarajuća finansijska
sredstva. Proces pribavljanja društvenih sredstava i njihovo organizovano plansko trošenje na
javne i opšte potrebe čini osnovu jedne nove privrede, koju danas nazivamo finansijska
privreda. Javna privreda i finansije su samo sastavni dio ukupne privrede i finansija kao cjeline.
To se može prikazati kao sljedeći oblik povezanosti privrede i finansija:

 Javna privreda - javne finansije,

 Privatna privreda - privatne finansije (mikro finansije),
 Međunarodna privreda - međunarodne finansije,
 Ukupni odnosi unutar privrede i međunarodni ekonomski platni odnosi -
monetarne finansije.

Monetarne finansije se interpoliraju u sve oblike privrede, sve sektore i finansijske odnose,
tako da istovremeno predstavljaju omotač u okviru koga se odvijaju određeni konkretni
finansijski odnosi djelovanja i razvijaju odgovarajuće institucije. Monetarne finansije
predstavljaju osnovu svih “užih” i “konkretnijih” oblika finansijske aktivnosti. Uglavnom kroz
sistem raspodjele i preraspodjele nacionalnog dohotka, dolazi do potrebnih sredstava za
ostvarivanje svojih funkcija. Privatna privreda osigurava sredstva iz procesa proizvodnje i
procesa stvaranja dohotka. Dok je trošenje prikupljenih sredstava u javnoj privredi vezano za
obavljanje određenih javnih funkcija (školstvo, zdravstvo, osiguranje, sudstvo, vojska i dr.) i nije
neposredno vezano za rentabilitet ulaganja. Kod privatne privrede, odnosno privrednih
subjekata koji rade sredstvima u privatnom vlasništvu, trošenje sredstava vezano je za
ekonomske principe ulaganja i ostvarivanja određenih materijalno-finansijskih rezultata
(proizvodnja robe, usluga, izvoz, uvoz i dr.) u procesu proširene reprodukcije.
 Kako javna privreda u kapitalizmu dolazi do potrebnih sredstava, stvorenih uglavnom u
privatnom sektoru, to je ona neraskidivo povezana s ovom privredom i danas čini cjelinu s
njom. Modernu kapitalističku privredu karakteriše sve razvijeniji oblik državno-monopolističkog
regulisanja cjelokupnih privrednih i finansijskih odnosa. Dok je ranije uloga države u privredi bila
gotovo neutralna, ona je danas čuvar reda, mira, poretka i borba protiv monopola i sl).

Promjenom društveno - ekonomskih odnosa sredinom 70-ih godina termin fiskalnih finansija,
javnih finansija, društvenih finansija, zamjenjuje se terminom „sistem društvenog finansiranja“.
Pored terminoloških izmjena napuštaju se i klasične šeme poresko-fiskalnog i budžetsko -
fondovskog finansiranja, a umjesto njih postaju dominantni budžet i finansijsko planiranje.

Danas država sve više zahvata nacionalni dohodak i vrši razne proizvodne i druge zahvate u
privredi. U tom pravcu u potpunosti je sebi podredila centralnu banku, vrši često odlučujući
uticaj na sve sektore privrednog života i razvoja. Snažno se razvio državni intervencionizam u
privredi. Time država danas učestvuje ne samo u raspodjeli već i u stvaranju i preraspodjeli
nacionalnog dohotka unutar privrede, uvozu i izvozu roba, novca, rada i kapitala. U
kapitalističkom sistemu javna privreda dobija sve više elemenata proizvodne funkcije (preko
javnih preduzeća, investicija, intervencija i dr.), tako da se finansijski odnos i javne i prvatne
privrede razvijaju u gotovo svim pravcima, organski se spajajući. Dosada je međutim, finansijska
teorija javnu privredu posmatrala samo kao sistem izučavanja sredstava iz privatne privrede
(porezi, takse, carine, doprinosi i dr.), te njihovo često neproizvodno trošenje.

U savremenoj finansijskoj literaturi danas se, uglavnom iskristalisalo shvatanje da finansije

treba da proučavaju:

 novac, kreditnu politiku i kreditni sistem,

 banke i bankarski sistem,
 međunarodne finansije,
 probleme prikupljanja javnih sredstava za pokriće javnih rashoda,
 odraz prikupljanja i trošenja tih sredstava na nacionalnu privredu,
 problem raspodjele i preraspodjele poreskog tereta na poreske subjekte i principe
oporezivanja,
 javne prihode i rashode u cjelini, odnosno budžet i budžetsku politiku (Fiscal Policy)
i njen odraz na privredna kretanja, odnosno cikličnu nestabilnost privrede i
sprovođenje anticiklične ekonomske politike i dr.
Ovakvim razdvajanjima elemenata koje izučavaju monetarne finansije, javne finansije,
svakako treba dodati i druga područja, s kojima je ona neposredno vezana, kao: političku
ekonomiju, ekonomsku politiku, monetarnu i finansijsku statistiku, ekonomiku preduzeća
(mikro finansije), ekonomiku međunarodne razmjene, teoriju i politiku ekonomskog razvoja i dr.
(Ristić. Ž., Komazec. S., Ristić. K., 2012., str.13-15).
 Međunarodne finansije ili međunarodni menadžment predstavljaju sve vrste plaćanja i
prenosa finansijskih sredstava između pravnih i fizičkih lica različitih zemalja. Izučavaju
finansijske odnose sa inostranstvom koji obuhvataju devizni kurs, odnos koji se uspostavlja pri
razmjeni nacionalnih valuta. Devizni kurs je cijena stranog novca izražena u domaćoj valuti tj.
vrijednost jedne valute u odnosu na drugu valutu. 

Međunarodna monetarna saradnja se sastoji iz:

a) međunarodnog platnog prometa,

b) međunarodnog kretanja kapitala (izvoz kapitala),
c) platnog bilansa  sa inostranstvom.

 Međunarodne finansijske transakcije su kupoprodajne (transakcije) između pravnih i fizičkih

lica dvije zemlje i sastoje se iz:

a) međunarodne trgovine (promet, kretanje roba i usluga, novca),

b) međunarodnih finansija (to su novčana kretanja).1

Nauka o bankarstvu predstavlja sastavni dio nauke o finansijama, te shodno tome svoj
razvoj veže za razvoj nauke o finansijama. Geneza nauke o bankarstvu počiva na razvoju
bankarskih poslova koji su bili karakteristični za društveno-ekonomski i privredni razvoj
pojedinih zemalja svijeta. Historijski posmatrano određeni bankarski poslovi kao što su kreditni,
mjenjački, i založni poslovi, pojavljuju se još prije nove ere. (Vunjak. N., Kovačević. Lj., 2006., str.
3).

Osnovna uloga osiguranja se ogleda kroz čitavu historijsku retrospektivu u zaštiti lica i
imovine i predstavlja pravno – ekonomsku kategoriju čija se svrha ogleda u obezbjeđivanju
sredstava za naknadu štete po osnovu eventualno nastalog osiguranog događaja. Iako
osiguranje ima svoju dugu historiju, potrebno je ukazati da u posljednjim decenijama njegov
značaj izuzetno raste i postaje jedna od značajnih privrednih grana i važan činilac socijalne
funkcije svake države ponaosob i istovremeno predstavlja bitan, odnosno značajan element
blagostanja. (Mehmedović. H., Gravorac. S., Šijan. G., 2018., str. 176).

5. OSNOVE I PRIRODA FINANSIJA

Finansije kao naučna disciplina u osnovi nastaju sa pojavom i razvojem robne proizvodnje i
djelovanjem zakona vrijednosti, odnosno postojanjem novca kao opšteg ekvivalenta (prema
obrascu N-R-N1, odnosno R-N-R1 ili proširenog oblika odnosno faktora proizvodnje:

N – R.................P - R1 - N1

1
https//beleske.com/medjunarodne finansije/(Preuzeto: 15.06.2018.)
 Početak i kraj procesa reprodukcije je novac, odnosno novčani oblik vrijednosti sredstava
reprodukcije. Svi oblici sredstava reprodukcije u određenom trenutku poprimaju novčani oblik.
Djelovanjem zakona vrijednosti i ispoljavanje robne proizvodnje vezano je za postojanje novca.
Sve dok postoji novac i novčani oblik vrijednosti-imat ćemo finansije i finansijske odnose. Pošto
su organski vezane upravo za novac, time je određena i priroda finansija. Priroda finansija je,
dakle, novčana, odnosno monetarna. Novac im je osnova, odnosno okosnica na kojoj se
razvijaju brojni finansijski odnosi. Finansije u savremenoj teoriji obuhvataju sve novčane,
odnosno finansijske odnose, čime imaju i određeno šire značenje, pošto u sebe uključuju tri
najuže povezana područja:

1) Monetarne finansije (novac, kredit, banke, berze i dr.), na kojima počiva najveći dio
nauke o finansijama;
2) Javne ili društvene finansije (prikupljanje i trošenje društvenih sredstava za finansiranje
javnih potreba u društvu);
3) Međunarodne finansije, kao poseban dio, mada ga neki autori svrstavaju u monetarne
finansije.

Danas su sva tri dijela integrisana u jednu jedinstvenu naučnu disciplinu-nauku o

finansijama. (Ristić. Ž., Komazec. S., Ristić. K., 2012., str.16).

Prema tome, finansije kao naučna disciplina bave se svim pitanjima koja su vezana za
probleme novca kao što su:

 njegovo stvaranje,
 tokove,
 poništavanje,
 brojna i složena djelovanja u privredi,
 tokove dohotka uopšte,
 raspodjelu,
 preraspodjelu,
 oblike,
 instrumente i subjekte njegovog trošenja,
 te brojna i složena djelovanja u savremenoj privredi.
Slika 1. Cirkulacjja novca i dohotka između sektora

Izvor: Ristić. Ž., Komazec. S., Ristić. K., (2012.), „Monetarne i javne finansije“, Etno stil, Beograd., str.17.

6. FINANSIJSKA EKONOMIJA I NACIONALNI DOHODAK

Finansije izučavaju određene novčane odnose koji su nastali i razvili se već pojavom novca i
funkcionisanjem robno-novčanih odnosa u privredi i organima društveno-političke nadgradnje.
Monetarne, odnosno društvene finansije, ne uzimaju i ne mogu uzimati učešća u procesu
proizvodnje, jer ne predstavljaju faktor proizvodnje. Monetarne finansije su od ogromnog
uticaja na sve faktore proširene reprodukcije, posebno preko politike “aktivnog novca”. To
djelovanje se ostvaruje upravo kroz sistem raspodjele nacionalnog dohotka i sistem emisije i
poništavanja novčane mase. Raspodjeljujući novčane dohotke i akumulaciju, finansije
društvenih organa istovremeno ostvaruju bitne pretpostavke raspodjele cjelokupnog
društvenog proizvoda i nacionalnog dohotka. U tom pravcu one mogu djelovati na ubrzavanje ili
usporavanje tempa i brzine ekonomskog razvoja i njegove strukture, na proizvodnju i potrošnju,
ponašanje subjekata u sistemu, uvoz i izvoz, platno bilansnu situaciju, investicije i sve elemente
u jednoj privredi kao cjelini. Nacionalni dohodak nije samo izvor sredstava, već prije svega,
agregat na koji se najviše odražavaju efekti preduzetih mjera i instrumenata monetarnih i javnih
finansija (novac, kredit, porezi, javni rashodi, javni dug, budžet, kamata i dr.). Osnovna
raspodjela nacionalnog dohotka vrši se na već poznate osnovne oblike agregatne potrošnje.
(Ristić, Ž., Komazec. S., Ristić. K., 2012., str. 21).

Nacionalni dohodak je novoostvarena vrijednost u jednoj zemlji tokom određenog

vremenskog perioda (najčešće je to godina dana).
Računski se dobiva kada se od društvenog bruto proizvoda odbije prenijeta vrijednost utrošenih
sredstava za proizvodnju.

(N D = D B P - Pv)

Nacionalni dohodak se također, računski može dobiti kada se od društvenog proizvoda oduzme
prenijeta vrijednost sredstava za rad ili amortizacija (ND = DP - Am). Samo se nacionalni
dohodak može dalje trošiti, odnosno koristiti za kupovinu proizvoda i usluga. Nacionalni
dohodak ima veliku analitičku vrijednost u makroekonomiji. Nacionalni dohodak je najvažniji
pokazatelj rezultata i uspjeha nacionalne privrede, jer od njega zavisi daljnji ekonomski
napredak društvene zajednice, kao i visina životnog standarda stanovništva. Nacionalni
dohodak se namjenski raspodjeljuje na fond lične potrošnje i fond akumulacije. Na taj način se s
jedne strane osigurava odgovarajuća visina životnog standarda stanovništva - preko fonda lične
potrošnje, a sa druge strane stopa privrednog rasta - preko fonda akumulacije. Fond lične
potrošnje služi za kupovinu sredstava za ličnu potrošnju, odnosno finalnih proizvoda koji koriste
krajnji potrošači. Ukoliko je onaj dio nacionalnog dohotka koji se odvaja za fond lične potrošnje
veći, utoliko će biti veći životni standard.2

U okviru nacionalnog dohotka, finansijski tokovi su sada vezani za njegov sistem formiranja,
osnovnu raspodjelu i trošenje. Dakle, imamo:
Y=C+I+G
Gdje je:
C - lična potrošnja,

2
http://www.maturskiradovi.net/forum/Thread-nacionalni-dohodak-i-njegova-raspodjela-hr(Preuzeto : 16.06.2018.)
 I - neto investicije,

G - opšta potrošnja.

Svi tokovi nacionalnog dohotka i formiranje osnovnih oblika njegove finalne potrošnje (lične,
investicione i opšte), slikovito su prikazani na sljedećoj slici:

Slika 2.Kružno kretanje nacionalnog dohotka

Izvor: Ristić. Ž., Komazec. S., Ristić. K., (2012.), „Monetarne i javne finansije“, Etno stil, Beograd., str.22.

Uključivanjem već navedene eksterne privrede i finansijskih odnosa s inostranstvom, dobija

se poznata jednačina Y= C + I + G (X-M), čime se međunarodni finansijski odnosi (pomoći,
pokloni, zajmovi, kamate i dr.) uključuju u domaće tokove stvaranja i trošenja nacionalnog
dohotka. Time se dakle i javna sredstva javljaju kao jedan od bitnih faktora u stvaranju,
raspodjeli i trošenju nacionalnog dohotka.

Pitanja za provjeru znanja:

1. Sa aspekta finansijske aktivnosti, kako se dijele finansije kao naučna disciplina?

2. Šta izučavaju javne finansije?
3. Šta predstavljaju monetarne finansije?
4. Šta treba da proučavaju finansije prema shvatanju savremene finansijske literature?
5. Šta predstavlja nauka o bankarstvu?
6. Šta predstavljaju međunarodne finansije?
7. Koja je osnovna uloga osiguranja?
8. Prikaži osnovni i prošireni obrazac u kome novac predstavlja opšti ekvivalent u procesu
reprodukcije?
9. Navedi koji odnosi u savremenoj finansijskoj teoriji uključuju tri najuže povezana
područja?
10. Kojim pitanjima se bave finansije kao naučna disciplina?
11. Šta je nacionalni dohodak?
12. Kako se računski može dobiti nacionalni dohodak?
13. Kako se namjenski raspoređuje nacionalni dohodak?
14. Prikaži i objasni poznatu jednačinu nacionalnog dohotka?