UNIVERZITET „DŽEMAL BIJEDIĆ“ U MOSTARU

EKONOMSKI FAKULTET

JU MUZEJ “BITKA ZA RANJENIKE NA NERETVI”

BIBLIOTEKA JABLANICA

INFORMACIONI SISTEMI ZA PODRŠKU POSLOVNOM ODLUČIVANJU

Mentor: Student:

Mostar, juni 2021.

 SADRŽAJ

1. UVOD.................................................................................................................................................2
2. POJAM INFORMACIONIH SISTEMA.....................................................................................................3
2.1. Ciljevi informacionog sistema...........................................................................................................4
2.2. Zadaci informacionih sistema...........................................................................................................4
2.3. Komponente informacionog sistema................................................................................................4
2.4. Razvoj informacionih sistema...........................................................................................................7
2.5. Karakteristike informacionih sistema...............................................................................................8
2.6. Informacioni sistemi u preduzeću.....................................................................................................9
3. TIPOVI INFORMACIONIH SISTEMA....................................................................................................11
3.1. Neautomatizovani informacioni sistemi.........................................................................................11
3.2. Automatizovani informacioni sistemi.............................................................................................11
3.3. Transakcioni informacioni sistemi (TPS).........................................................................................13
3.4. Upravljački informacioni sistemi (MIS)...........................................................................................13
3.5. Sistemi za podršku odlučivanju (DSS).............................................................................................14
3.6. Ekspertni sistemi (ES)......................................................................................................................15
3.7. Sistemi znanja.................................................................................................................................17
4. INFORMACIONI SISTEM ZA JU MUZEJ “BITKA ZA RANJENIKE NA NERETVI” BIBLIOTEKA JABLANICA 18
4.1. Osnovne informacije o biblioteci....................................................................................................18
4.2. Informacioni sistem biblioteke.......................................................................................................19
4.3. Osnovne karakteristike sistema COBISS..........................................................................................20
4.4. COBISS3 software...........................................................................................................................23
5. ZAKLJUČAK.......................................................................................................................................32
6 LITERATURA.......................................................................................................................................33
POPIS SLIKA..........................................................................................................................................34

1
1. UVOD

U današnje vrijeme svjedoci smo velikog utjecaja informatike, a posebno nauke i tehnologije u
svim segmentima života. Ljudi postaju korisnici sistema kartica koje obezbjeđuju njihov
identitet, a sve sa svrhom jednostavnijeg posmatranja pojedinca i upravljanja građanima.
U informacijskom društvu, biblioteke predstavljaju neizostavni dio znanja, a njihov zadatak se
odnosi na evidentiranje rezultata “intelektualne produkcije”. Bibliotekarstvo je moderna,
savremena, dinamična i zanimljiva aktivnost, čiji počeci sežu u antičko doba. Od tog perioda pa
do danas, osnovni zadatak biblioteka je ostao identičan, a prije svega ogledao se u očuvanju
ljudskog znanja.
Biblioteka služi kao sredstvo za obrazovanje, istraživanje, očuvanje, informisanje, te rekreaciju
za poboljšanje nacionalne inteligencije i konstantnog usavršavanja. Dakle, funkcija se ogleda u
dijeljenju informacija i znanja, međutim znatnija uloga se odnosi na očuvanje sjećanja, a potom
širenje i korištenje sakupljenog znanja.
Međutim, biblioteke i informacioni servisi se danas suočavaju sa mnogim izazovima, koje
donose promjene u informacionom okruženju, a koje su prije svega posljedica razvoja
elektronskih informacionih izvora i digitalnog doba. Protekom vremena, mijenja se uloga
biblioteke, a shodno tome i bibliotekari mijenjaju svoju ulogu, odnosno moraju udovoljiti mnogo
kompleksnijim zahtjevima savremenih korisnika.
Dakle, biblioteke ne mogu adekvatno obavljati svoju ulogu, ukoliko njihovo funkcionisanje nije
podržano savremenom informacijskom i komunikacijskom tehnologijom. Kao dodatna potpora
samom funkcionisanju, predstavlja i povezivanje, te se na taj način osiguravaju adekvatni uslovi
za stvaranje mnogobrojnih saradnji, koje su bitna karika u razvoju svake države, a i
međunarodne zajednice u cjelini. Na ovaj način, različite biblioteke mogu zajedničkom
alokacijom resursa, adekvatno zadovoljiti potrebe korisnika.
Shodno prethodno pomenutom, stvara se potreba za razvojem informacionog sistema biblioteka,
koji će omogućiti vođenje jednostavnije evidencije o narudžbi i poboljšati samu procedure
naručivanja i rezervacija knjiga.
U nastavku će biti predstavljen informacijski sistem za biblioteku, koja je smještena u sklopu
kompleksa “Bitka za ranjenike na Neretvi”, gdje su savremena softverska rješenja znatno
doprinijela lakšem i efikasnijem poslovanju.

2
2. POJAM INFORMACIONIH SISTEMA

Informacioni sistemi ostvaruju veoma važnu ulogu za cjelokupno poslovanje, te preduzećima

omogućavaju da zadrže trenutnu poziciju na tržištu, kao i da ostvare vidan napredak u budućem
djelovanju. Obzirom da savremeno poslovanje karakterišu brze promjene u okruženju i sve veći
pritisak konkurencije, menadžment preduzeća mora pronaći adekvatna rješenja za takvo
turbulentno stanje. Rješenja se prvenstveno ogledaju u razvoju strategija iz oblasti poslovanja,
automatizacije, informacija, te korištenja resursa. Razvoj informacionih sistema dodatno
pospješuje prisutnost kokurencije, te stvara preduzeću potrebu za korištenjem savremenih
informacionih rješenja.
Obzirom da se informacioni sistem može posmatrati kao sistem koji raspolaže informacijama, u
nastavku će biti prvenstveno objašnjen pojam informacije, kako bi se adekvatno razumjeli
informacioni sistemi.
Informacija je koristan podatak, odnosno podatak predstavljen na način koji je ljudima razumljiv
i svrsishodan. S druge strane, podatak nije organizovan na takav način, te determiniše neke
događaje koji su se desili. Informacije su za organizaciju od iznimne važnosti, te uz pomoć istih
može donijeti odgovarajuće odluke, planirati aktivnosti, analizirati probleme, tržište i slično.
Sistem se može posmatrati kao redoslijed međuzavisnih komponenti, koje su usmjerene na
postizanje odgovarajućeg cilja prema unaprijed određenom planu.
Nakon što su objašnjeni pojmovi informacije i sistema, može se definisati informacioni sistem.
Informacioni sistem je integrisani skup komponenti za sakupljanje, snimanje, čuvanje, obradu i
prenošenje informacija. Poslovna preduzeća i druge vrste organizacija, kao i pojedinci u
savremenom društvu, zavise od informacionih sistema za upravljanje svojim operacijama i
djelovanjima, održavanje konkurentnosti na tržištu, ponudu različitih usluga i unaprijeđivanje
ličnih sposobnosti i kapaciteta.1
Kada se utvrdi potreba za informacionim sistemom, isti se mora ostvariti. To se uglavnom radi u
kontekstu već postojeće strukture informacionih sistema firme. Pribavljanje informacionih
sistema može biti eksterno ili se ipak oslanjati na interni razvoj, odnosno modifikaciju. Uz
današnju visoko razvijenu IT industriju, kompanije imaju tendenciju da informativne sisteme i
usluge nabavljaju od specijaliziranih dobavljača. Glavni zadaci stručnjaka za informacione
sisteme uključuju modificiranje aplikacija za potrebe svog poslodavca i integriranje aplikacija,
kako bi se stvorila cjelovita struktura sistema za kompaniju. Generalno se samo manje aplikacije
razvijaju interno. Krajnji korisnici mogu sami razviti određene aplikacije koje su lične prirode.
Informacioni sistemi su uveliko utjecali na različite ljudske aktivnosti, a samim tim i na
kompletno društvo. U prvom redu su ubrzali obavljanje svakodnevnih aktivnosti, a potom
utjecali na strukturu organizacije, kao i načine i shvatanje rada.
1
Dostupno na: https://bs.wikipedia.org/wiki/Informacijski_sistem (23. 05. 2021)

3
2.1. Ciljevi informacionog sistema

Ciljevi informacionog sistema su opskrbiti poslovni sistem svim njemu potrebnim informacijama
za (M. Varga, 2004.) :
-izvođenje poslovnog procesa
-upravljanje poslovnim sistemom
-saradnju i komunikaciju unutar poslovnog sistema i prema okolini

2.2. Zadaci informacionih sistema

Informacioni sistemi obavljaju četiri osnovne funkcije:

- prikupljanje podataka
- obrada podataka
- pohranjivanje i čuvanje podataka i informacija
- oblikovanje i dostavljanje podataka i informacija svim radnim nivoima poslovnog sistema
Aktivnosti vezane za prvu funkciju moraju odgovoriti na pitanje kojim se izvorima koristi
sistem, odakle dolaze njegovi ulazi i kako će se obavljati priprema, prikupljanje i unošenje
podataka. Potom se prikupljeni podaci obrađuju u skladu sa potrebama korisnika. Dakle,
pohranjuju se zbog kasnijeg korištenja ili se dostavljaju korisnicima za potrebe upravljanja,
odlučivanja i kontrole.

2.3. Komponente informacionog sistema

Informacioni sistemi su sastavljeni od različitih komponenti, koje zajedno rade, kako bi pružile
odgovarajuću vrijednost organizaciji. Dakle, sadrži sljedeće komponente:

• hardver računara,
• softver (programi),
• baze podataka,
• telekomunikacioni sistemi i tehnologije,
• ljudski resursi i procedure, odnosno metodologije procesovanja i prenošenja informacija.

Hardware
Hardware računara čine fizičke jedinice računarskog sistema, namijenjene procesiranju i prenosu
podataka. Hardware jeste dio informacionog sistema koji možete dodirnuti, odnosno fizička
komponenta tehnologije. Predstavlja skup uređaja kao što su procesor, monitor, tastatura i
štampač. Pojam hardver razlikuje opipljive aspekte računarskog uređaja od softvera, sastavljenog
od pisanih uputstava, te koja fizičkim komponentama govore šta da rade.
Software

4
Da bi računarski sistem mogao da radi, pored hardvera mora biti opremljen i odgovarajućm
programima koji će njime da upravljaju. Ova komponenta računarskog sistema se zove software.
Software je skup programa, koji omogućavaju da hardware obradi potrebne podatke. Dakle,
predstavlja skup instrukcija ili programa, na osnovu kojih hardware izvršava određene zadatke.
Dvije glavne kateogrije su: sistemski i aplikativni software.
Sistemski su neophodni na svakom računaru. To su svi programski dijelovi koji korisniku
omogućavaju lakše i efikasnije korištenje resursa. Aplikativni se zove još i korisnički, te korisnik
ih odabire prema potrebi i koriste se za rješavanje konkretnih problema.
Baze podataka
Treća komponenta su baze podataka. Podaci se mogu smatrati skupom činjenica. Na primjer,
vaša adresa, grad u kojem živite i vaš broj telefona su podaci. Kao i softver, i podaci su
nematerijalni, te sami po sebi podaci nisu baš korisni. Međutim objedinjeni, indeksirani i
organizirani zajedno u bazu podataka, podaci mogu postati moćan alat za preduzeća.
Organizacije prikupljaju sve vrste podataka i koriste ih za donošenje odluka, a potom se te
odluke mogu analizirati u pogledu njihove efikasnosti i poboljšati organizaciju.
Telekomunikacioni sistemi i tehnologije
Pored komponenti hardvera, softvera i podataka, koje se dugo smatraju osnovnom tehnologijom
informacionih sistema, predloženo je da se doda još jedna komponenta: komunikacija.
Informacioni sistem može postojati bez mogućnosti komunikacije - prvi lični računari bili su
samostalni računari koji nisu pristupili Internetu. Međutim, u današnjem “povezanom” svijetu,
izuzetno je rijedak računar koji se ne povezuje sa drugim uređajem ili mrežom. Umrežavanjem,
korisnici personalnih računara dobivaju pristup različitim informacijama, velikim bazama
podataka i ljudskim resursima, a potom i mogućnost stupanja u kontakt sa ljudima koji imaju
zajednička interesovanja. Tehnologija se može smatrati primjenom naučnog znanja u praktične
svrhe. Od izuma kotača do iskorištavanja električne energije za umjetno osvjetljenje, tehnologija
je dosegla veoma bitnu ulogu u životima svih ljudi. Dakle, prve tri komponente informacionih
sistema - hardver, softver i podaci, sve spadaju u kategoriju tehnologije.
Ljudski resursi i procedure
Sljedeći korak jeste fokus na ljude uključene u informacione sisteme. Od radnika na službama za
pomoć u prvim redovima, preko sistemskih analitičara, programera, pa sve do glavnog
informacionog direktora, ljudi koji su uključeni u informacione sisteme su bitan element koji se
ne smije zanemariti. To su pojedinci koji rade sa sistemom, komuniciraju sa njim ili koriste
njegove rezultate. Procedure predstavljaju niz koraka, preduzetih za postizanje željenog cilja ili
ishoda. Preduzeća koja se nadaju da će dobiti prednost nad konkurentima visoko su usredotočena
na ovu komponentu informacionih sistema.

5
Za uspješno odvijanje svih aktivnosti prilikom kreiranja informacionog sistema: prikupljanja i
obrade, izgrađen sistem treba da bude sinteza četiri elementarna podsistema:

SLIKA 1. Elementi informacionog sistema

Formiranje informacionog sistema za adekvatno upravljanje sistemom se može ostvariti samo
kroz kvalitetnu i skladnu kombinaciju svih podsistema. Kao dio komunikacijskog sistema svaki
informacioni sistem se danas sastoji od ljudi i računara koji sastavljaju ili koriste informacije i
stupaju u vezu sa ostalim komunikacionim elementima, kako bi uspjeli osvariti svoje ciljeve.

SLIKA 2. Blok shema jednog modela informacionog sistema

6
2.4. Razvoj informacionih sistema

Od kasnih 1950-ih do 1960-ih, računari su viđeni kao način za efikasnije obavljanje proračuna.
Primarni posao ovih uređaja bio je organizirati i pohraniti velike količine informacija, te su ih
mogle priuštiti samo velika preduzeća, univerziteti i vladine agencije.
Krajem 1960-ih uvedeni su sistemi za planiranje proizvodnih resursa (MRP). Ovaj softver,
pokrenut na glavnom računaru, dao je kompanijama mogućnost upravljanja proizvodnim
procesom, čineći ga dosta efikasnijim. Uz pomoć pomenutog sistema, mogle su se pratiti zalihe,
zatim kreiranje računa materijala, te zakazivanje proizvodnje. IBM je postao dominantna
kompanija. Pod nadimkom "Big Blue", ista je postala sinonim za poslovno računanje. Stalno
poboljšanje softvera i dostupnost jeftinijeg hardvera omogućili su ulazak računara u većinu
velikih preduzeća.
1975. godine na naslovnici Popular Mechanics najavljen je prvi mikroračunar: Altair 8800.
Ubrzo je postao popularan širom svijeta, te je bilo mnogo kompanija koje su proizvodile ove
“lične računare”. Najistaknutiji od ovih ranih proizvođača ličnih računara bila je mala kompanija
poznata kao Apple Computer, na čijem su čelu Steve Jobs i Steve Wozniak, sa izuzetno
uspješnim "Apple II". 1981. godine IBM. Udružujući se sa kompanijom Microsoft objavljuje
svoju verziju ličnog računara, pod nazivom „PC“.
Sredinom osamdesetih godina preduzeća su počela shvatati potrebu za povezivanjem računara
kao načina za saradnju i razmjenu resursa. Ova mrežna arhitektura nazvana je „klijent-server”.
Softverske kompanije počele su razvijati aplikacije koje su omogućile korisnicima da
istovremeno pristupe istim podacima. Ovo se razvilo u softverske aplikacije za komunikaciju, s
prvom stvarnom popularnom upotrebom elektronske pošte koja se pojavila u to vrijeme.
1989. razvija se koncept, pod nazivom World Wide Web. Na ovaj način dolazi do enormnog
rasta Interneta, kao načina da preduzeća dijele informacije o sebi. Obzirom da su web preglednici
i internetske veze ostvarili ogromni značaj, većina kompanija je kreirala web stranice.
Ovaj izum postao je polazna tačka rasta Interneta kao načina da preduzeća dijele informacije o
sebi. Kako su web preglednici i internetske veze postali norma, kompanije su nastojale da
“ugrabe” imena domena i kreiraju web stranice. 1994. godine uspostavljeni su i eBay i
Amazon.com, dva ogromna inovatora novog digitalnog tržišta.
Potom slijedi uslužno orijentisano računarstvo, koje koristi usluge kao osnovne konstrukcije za
podršku razvoju brzog, jeftinog i lahkog sastava distribuiranih aplikacija čak i u heterogenim
okruženjima.
Dakle, tokom godina informativni sistemi su se mijenjali. Sada je veći fokus na pomaganju
rukovodstvu, pružanjem informacija korisnih za donošenje odluka. Sistemi za obradu podataka
su zastarjeli. Trenutno je fokus na pružanju pravih informacija, pravim ljudima i u pravo vrijeme.
Informacioni sistemi su postali brži, precizniji i jednostavniji za upotrebu tako da ih svako može

7
koristiti. Sistemi su postali toliko prijateljski da ne zahtijevaju od korisnika da budu stručnjaci za
informacione sisteme da bi ih koristili. Noviji koncepti pojavili su se u prostoru informacionih
sistema kako bi pomogli organizacijama da dobiju veću vrijednost za svoj novac.
Koncepti poput arhitekture klijentskog servera, umrežavanja, distribuiranog računanja,
centralizirane baze podataka, grafičkog korisničkog međusklopa i interneta, u potpunosti su
promijenili prostor informacionog sistema. Nestali su ogromni glavni računari koji zahtijevaju
mnogo novca za nabavku i pokretanje. Sada je za nabavku softvera potrebno više novca od
hardvera.2

2.5. Karakteristike informacionih sistema

Karakteristike informacionih sistema:

• Jednostavnost (korisnici brzo ovladavaju njihovim mogučnostima i prihvataju ga kao takvog),
• Pravovremenost i relevantnost (ovo su osnovni zadaci svakog informacionog sistema, jer se na
bazi svih informacija mogu donositi pravovremene i odgovarajuće odluke),
• Modularnost (mogućnost izrade informacionog sistema u obliku većeg oblika zasebnih cjelina
između kojih postoji mogućnost povezivanja u jedan povezan sistem),
• Kompatibilnost (pri obradi podataka kompatibilnim se smatraju uređaji koji mogu uzajamno
komunicirati i funkcionisati).
Informacioni sistem odrađuje ulaze, odnosno podatke i instrukcije, te stvara izlaze, odnosno
izvještaje i kalkulacije koji se šalju korisnicima. Na sljedećoj slici će biti prikazan primjer
efikasnog informacionog sistema.

SLIKA 3. Obrada podataka

2
Dostupno na: https://www.britannica.com/technology/computer/Early-business-machines (23. 05. 2021)

8
Ulazni podaci mogu biti numerički, alfanumerički i cifre. Odnose se na osnovni opis stvari,
događaja, aktivnosti i transakcija koje su zabilježene, klasifikovane i uskladištene, međutim nisu
organizovane da prenesu neko konkretno značenje. Uskladišteni podaci se organizuju u datoteke
i baze podataka kako bi se lakše pronalazile.
Baza podataka je skup podataka koji se povezuju preko određenih relacija, a program koji
formira ili održava ove relacije naziva se upravljački sistem baze podataka. Baze podataka se
organizuju tako da moraju zadovoljiti sve zahtjeve sistema, a ne samo pojedine aplikacije.
Shodno navedenom, informacioni sistemi zasnovani na bazama podataka su mnogo efikaciji za
korisnike, za razliku od onih koji su zasnovani na klasičnim sistemima datoteka.

2.6. Informacioni sistemi u preduzeću

Kada se posmatra preduzeće, različiti poslovi u istom dovode do kreiranja različitih

informacionih sistema za podršku odlučivanju, te na različitim hijerarhijskim nivoima.3

SLIKA 4. Informacioni sistem i hijerarhijska struktura preduzeća

Operativni nivo- Informacioni sistemi operativnog nivoa ostvaruju znatnu ulogu pri odlučivanju
operativnog menadžera, praćenjem osnovnih aktivnosti i transakcija u organizaciji, poput
prodaje, depozita, kreditiranja i slično.

3
Veljović Alempije, Radojićić P. Miroslav, Vesić Jasmina (2008), Menadžment informacioni sistemi, Tehnički
fakultet u Čačku, str. 38.

9
Nivo znanja- Sistemi na ovom nivou u velikoj mjeri podržavaju rad stručnjaka u preduzeću, te
obezbjeđuju potrebnim informacijama. Osnovni posao stručnjaka se odnosi na stvaranje
informacija i znanja, te impementiranje novih ideja u poslovanje preduzeća. To ostvaruju uz
upotrebu knowledge work sistema. Svrha takvih sistema je pomoći preduzeću u integrisanju
novih znanja u poslovanje uz organizovanje i praćenje papirologije u poslovanju.
Upravljački nivo- Informacioni sistemi na pomenutom nivou služe za nadziranje, kontrolisanje,
donošenje odluka i administrativne aktivnosti srednjih menadžera. Uglavnom pružaju periodične
izvještaje, a neki sistemi se baziraju na nestrukturiranim odlukama, koje se ne donose često.
Strateški nivo- Ovi sistemi pomažu višim nivoima menadžmenta u donošenju odluka i rješavanju
važnih pitanja vezano za dugoročne ciljeve preduzeća, te strateška pitanja u preduzeću i izvan
istog. Najbitnija uloga se odnosi na usklađivanje promjena na tržištu sa postojećim
organizacionim kapacitetima.
-Dakle, prosječna organizacija ima sisteme na sva četiri nivoa za svaku poslovnu funkciju u
preduzeću. Tako, na primjer prodajna funkcija ima prodajni sistem na operativnom nivou koji
beleži dnevnu prodaju i procesuira narudžbine. Na upravljačkom nivou se beleži mesečna
prodaja po prodajnim područjima i kreira se izveštaj o padu ili porastu prodaje na određenom
području. Sistem za predviđanje prodajnih trendova kroz pet godina služi na strateškom nivou.4

3. TIPOVI INFORMACIONIH SISTEMA

4
Veljović Alempije, Radojićić P. Miroslav, Vesić Jasmina, op.cit., str. 39.

10
Najjednostavnija i osnovna podjela informacionih sistema je na formalne i neformalne.
Formalni podrazumijeva informacioni sistem koji je strukturiran, odnosno on radi na osnovu
saglasnosti, te sa prethodno definisanim pravilima koja su već propisana i utvrđena i ne mijenjaju
se lahko.
Neformalni informacioni sistemi se oslanjaju na neodređena pravila ponašanja. Tu nema slaganja
o tome šta je informacija ili kako bi trebala biti zabilježena ili obrađena. Ovakvi sistemi su
veoma bitni za život jedne organizacije.5
Formalni informacioni sistemi mogu biti kompjuterski bazirani ili ručni. Ručni sistemi koriste
tehniku papira i olovke. Kompjuterski bazirani informacioni sistemi se oslanjaju na tehnologiju
hardvera i softvera kako bi se obradili podaci. Iako kompjuterski bazirani informacioni sistemi
koriste kompjutersku tehnologiju da pokrenu proces obrade toka podataka u razumljivu
informaciju, postoji oštra razlika između kompjutera i kompjuterskog programa s jedne strane, i
informacionog sistema s druge strane.

3.1. Neautomatizovani informacioni sistemi

U neautomatizovanim informacionim sistemima primenjuje se ručna ili mehanografska obrada

podataka. Osim ručnih i stonih kalkulatora koriste se mehanografska sredstva za izvršavanje
specifičnih poslova, kao što su: knjiženje, fakturisanje, izdavanje naloga i slično. Nosioci
podataka su dokumenti, te na njima su podaci upisani tako da se mogu čuvati i prenositi.
Informaciona baza je skladište dokumenata koji se u njoj čuvaju. To mogu biti kartoteke,
biblioteke, skupovi zapisnika, službenih listova i slično. Informacije se mogu razmjenjivati
formalno i neformalno.

3.2. Automatizovani informacioni sistemi

Sistemi za automatsku obradu podataka podrazumijevaju prikupljanje, čuvanje i obradu podataka

i obezbjeđenje informacija uz primjenu računara. U literaturi ovi sistemi imaju naziv
Transakcioni sistemi za automatsku obradu podataka (Transaction Processing Systems) i težište
im je na samim podacima i obradi podataka, sa ciljem da se računar što bolje iskoristi, te da
obrada bude što efikasnija.

Kod podjele Informacionih sistema mogu se uzimati različiti kriteriji, tako da prema tim
kriterijima informacione sisteme možemo svrstati u sljedeće kategorije:6

5
Dostupno na: https://itrevizija.ba/wp-content/materijal/razno/PojamInformacionihSistemia.pdf (24. 05. 2021)
6
Dostupno na: https://itrevizija.ba/wp-content/materijal/razno/PojamInformacionihSistemia.pdf (24. 05. 2021)

11
1. Informacioni sistemi prema primijenjenoj tehnologiji
a) Konvekcionalni informacioni sistem,
b) Kompjuterizovani informacioni sistem.
2. Informacioni sistemi prema obuhvatu
a) Jednostavni informacioni sistem,
b) Kompleksni informacioni sistem.

3. Informacioni sistemi prema području primjene ili orjentisanosti

a) Informacioni sistemi nabavke,
b) Informacioni sistemi prodaje,
c) Informacioni sistemi proizvodnje,
d) marketing informacionih sistema,
e) društevni informacioni sistemi,
f) poslovni informacioni sistemi.

4. Informacioni sistemi prema vrsti podataka,

a) Informacioni sistemi o teritoriji,
b) Informacioni sistemi o proizvodu,
c) Informacioni sistemi zasnovani na statističkim podacima
d) Informacioni sistemi zasnovani na naučnim podacima

5. Informacioni sistemi prema stepenu razvijenosti

a) Nerazvijeni informacioni sistemi,
b) Klasični informacioni sistemi i
c) Informacioni sistemi na većem stepenu razvoja.
6. Informacioni sistemi prema karakteru informacionog toka
a) Opšta poslovna djelatnost na koju se informacioni tok odnosi,
b) Opšta priroda ili svojstva informacije koja se obrađuje i prenosi,
c) Vremenski okvir informacionog toka.
Posebno je interesantana takozvana upravljačka i funkcionalna podjela informacionih sistema.
Prema upravljačkom kriterijumu informacioni sistemi se mogu razvrstati na:
1. Transakcione informacione sisteme (TPS),
2. Upravljačke informacione sisteme (MIS),
3. Sisteme za podršku odlučivanja (DSS),
4. Ekspertne sisteme (ES).
5. Sisteme znanja (KWS i Office system)
6. Geografske informacione sisteme (GIS)

12
Polazeći, pak, od funkcionalne podjele, informacioni sistemi se svrstavaju u sljedeće skupine:
1. Računovodstveni informacioni sistemi,
2. Finansijski informacioni sistemi,
3. Marketing informacioni sistemi,
4. Informacioni sistemi u proizvodnji (CAD- CAM)

3.3. Transakcioni informacioni sistemi (TPS)

Ovi sistemi izvršavaju i obrađuju poslovne transakcije u preduzeću, te na taj način podržavaju
osnovne i sporedne djelatnosti preduzeća. Neophodni su za poslovanje u gotovo svakom
preduzeću. Kao glavne karakteristike se mogu izdvojiti: obrada velike količine podataka, izvori
podataka su uglavnom interni, te namijenjeni za interne korisnike, redovna obrada podataka,
velika količina podataka i slično.
Podaci se obrađuju na sljedeće načine:

 Paketnom obradom- Podaci se prikupljaju iz transakcija onda kada se događaju i

smještaju u pakete, a potom se periodično obrađuju
 On-line obradom- Podaci se obrađuju čim se dogodi transakcija
 Kombinacija prethodne dvije obrade jeste hibridna- prikuplja podatke kada se pojave, ali
ih obrađuje u intervalima

3.4. Upravljački informacioni sistemi (MIS)

Pružaju podatke rukovodstvu u svrhu donošenja odluka, te na osnovu potrebe da prikupljene i

obrađene informacije iskoriste u svrhu upravljanja.
Ovi sistemi omogućavaju:

 Rješavanje problema ekonomičnosti

 Analizu tržišta
 Analizu cijena pri upoređivanju različitih alternativa

Upravljački IS grupišu aktivnosti u 3 cjeline:

 Određivanje alternative
 Priprema modela i obrada alternativa
 Upoređivanje različitih alternativa

Upravljački informacioni sistem se može definisati kao:

1. Organizaciona cjelina međusobno povezanih elemenata koja ima svrhu formiranja
informacije za potrebe upravljanja;

13
 2. Niz aplikativnih sistema koji se odnose na oblikovanje, odašiljanje, primanje, sređivanje,
obradu i memorisanje informacija potrebne organima upravljanja;
3. Sistem koji generiše informacije koje se koriste u procesu funkcionisanja sistema,
proizvodeći upravljačko djelovanje usmjereno na smanjenje elemenata neizvjesnosti.

3.5. Sistemi za podršku odlučivanju (DSS)

DSS sistemi imaju zadatak da pruže podršku pri donošenju odluka, koje su netipične,
jedinstvene, promjenjive i nepredvidive. DSS u suštini predstavlja korisniku blizak softver koji
prati obogaćena baza podatka i baza modela (modeli odlučivanja).

SLIKA 5. Struktura sistema za podršku odlučivanju

Obzirom da pomažu pri rješavanju slabo struktuiranih problema, DSS su namijenjeni višim
nivoima odlučivanja (strateškom i taktičkom). Za razliku od MIS-a, koji se bazira na
horizontalnoj matrici informacija, kod DSS imamo veritikalne informacione tokove. DSS su
lahki za korištenje, jer su jezici za komunikaciju dosta jednostavni i struktura sistema je takva da
obezbjeđuje jednostavan pristup podacima u interaktivnom radu. DSS pomažu korisnicima da
ispolje svoju efikasnost i znanje uz poseban naglasak na lični stil odlučivanja.
Bitno je naglasiti da DSS ne predstavljaju automatizaciju procesa donošenja odluka već
predstavljaju sredstvo i alat koji korisnici mogu upotrebljavati u onim slučajevima kada se ne

14
mogu unaprijed pripremiti algoritmi kojima se problem rješava. Nudi visoko-sintetičke podatke,
interne i eksterne.

3.6. Ekspertni sistemi (ES)

Pojavom ovih sistema, znatno je olakšan rad na onim mjestima odlučivanja, gdje se donose
veoma složene ili veoma značajne odluke, odnosno na područjima gdje se ne smije dozvoliti
donošenje pogrešne odluke iz razloga nemogućnosti saniranja posljedica. Upravo zbog ovoga
dolazi do enormnog razvoja i široke primjene ekspertnih sistema. Ekspertni sistemu djeluju kao
tim eksperata iz oređene oblasti, s tim da trajno čuvaju podatke uz svakodnevno proširivanje
baze znanja. Postoji mnogo definicija vezanih za eksperne sisteme, a jedna od njih jeste:
“Ekspertni sistemi su programski sistemi koji sadrže ljudsko znanje i koriste ga u rešavanju
problema iz oblasti veštačke inteligencije. Ekspertni sistemi koriste mehanizam koji omogućava
lako programiranje problema, kao npr. simuliranje ljudskog znanja, za koje je smatrano da ga
nije moguće implementirati. Upravo u lahkoći simulacije ljudskog znanja treba tražiti odgovor
uspeha ekspertnog sistema” (Stoiljković, Milosavljević 1995).
Dakle, ekspertni sistemi su oblast vještačke inteligencije (Artificial Intelligence- AI).
Najvažnije oblasti AI su:

 Obrada i razumijevanje prirodnih jezika

 Interpretacija i računarska obrada vizuelnih oblika, signala i videa
 Robotika
 Sistemi zanovani na znanju
 Softverski agenti
 Otkrivanje znanja u bazama podataka

Struktura ES se sastoji od:

- baza znanja;
- mehanizma zaključivanja;
- specijalizovane baze podataka i
- specijalizovanog softvera koji predstavlja korisnički interfejs.

15
 S
LIKA 6. Struktura ekspertnog sistema
Jezici koji podržavaju rad ekspertnih sistema su LISP, PROLOG, SNOBOL, SYNTEL. Ovi
jezici omogućavaju opis pravila logičkog povezivanja IF.... THEN, ili
IF ...AND....AND ...THEN...... Ekspertni sistemi ne mogu još uvijek u potpunosti zamijeniti
eksperta, oni mu samo olakšavaju rad. Međutim ono što ekspert može riješiti za duže vrijeme, ES
treba mnogo manje vremena. Ekspertni sistemi su usko orjentisani programski paketi i zbog
nepotpunih podataka mogu dovesti do pogrešnih rješenja.
Shodno prethodno pomenutom, ekspertni sistemi posjeduju određene nedostatke. Dakle, čovjek
je kreativan, ima čula, osjećaje, mijenja mišljenja, sagledava činjenice i razmišlja, dok s druge
strane, računar ne može donositi odluke, te sagledava informacije iz memorije tehničkih znanja,
ne može prilagođavati odluke i nema kreativnost.
Tehnike umjetne inteligencije u poslovanju
Sistemi umjetne inteligencije oponašaju ljudsku stručnost kako bi identificirali obrasce u velikim
skupovima podataka. Kompanije poput Amazona, Facebook-a, Google-a i slično, koriste tehnike
vještačke inteligencije kako bi identificirale podatke koji su za vas najrelevantniji.
Ukoliko uzmemo Facebook kao primjer, ova aplikacija obično daje vrlo tačna predviđanja ljudi
koje možda poznajete ili ste zajedno pohađali školu. Oni koriste podatke koje im vi pružate,
podatke koje pružaju vaši prijatelji, te na osnovu tih informacija čine predviđanja ljudi koje biste
mogli poznavati.

16
Amazon koristi tehnike umjetne inteligencije da bi predložio proizvode koje biste trebali kupiti
na osnovu onoga što trenutno dobivate.
Google također koristi umjetnu inteligenciju kako bi vam dao najrelevantnije rezultate
pretraživanja na osnovu vaše interakcije s Googleom i vaše lokacije.
Ove tehnike su omogućile kompanijama veliku uspješnost, a prvenstveno jer su sposobne pružiti
vrijednost svojim korisnicima. 7

3.7. Sistemi znanja

Sistemi za upravljanje znanjem se sastoje od metoda sakupljanja znanja, odnosno njegovog

organizovanja u cjelinu, kao i procedura i metodologija korištenja akumuliranog znanja u
organizacijama. Ova vrsta znanja se obično sastoji od pisane dokumentacije i slika koje sadrže
patenti, metoda dizajna, zbira efikasnih poslovnih strategija, različitih studija i analiza
kompetencije i sličnih resursa. Baza znanja jedne organizacije nije eksplicitnog karaktera, tako
da ti sistemi pomažu korisnicima da stignu do onih članova organizacije čiji stručni profil
najbolje odgovara njihovom upitu. Pristup znanju jedne organizacije se obično realizuje preko
lokalne mreže (Intranet, ili mreže zatvorenog tipa), koje su snadbjevene specijalizovanim
softverom za pretragu. 8

7
Dostupno na: https://www.britannica.com/technology/computer/The-first-computer (25. 05. 2021)
8
Dostupno na: https://bs.wikipedia.org/wiki/Informacijski_sistem (25. 05. 2021)

17
4. INFORMACIONI SISTEM ZA JU MUZEJ “BITKA ZA RANJENIKE NA
NERETVI” BIBLIOTEKA JABLANICA

Informacije su strateški resurs, te ostvaruju veoma važnu ulogu u ovom društvu znanja. Shodno
navedenom, organizacije ulažu značajan iznos svog bibliotekarskog budžeta u kupovinu
evidentiranog znanja i bibliotekarske građe. Ovim vrijednim informativnim resursima treba
upravljati efikasno u bibliotekama kako bi se informacijske usluge i usluge biblioteka mogle
održivo održavati. Te usluge će biti prvenstveno usmjerene na korisnike. Stoga je veoma važno
razumjeti populaciju korisnika, kao i njihove sadašnje i buduće potrebe, te u skladu s tim
nastojati zadovoljiti njihove potrebe.
Međutim, kako bi se potrebe kupaca zadovoljile na najbolji način, zaposleni u biblioteci trebaju
biti kompetentni za moderne tehnološke vještine i vještine upravljanja informacijama u smislu
neprestanog mijenjanja ponašanja u potrazi za informacijama i informacijskog okruženja.
Strategije održivosti generalno se fokusiraju na efikasno upravljanje ograničenim resursima
biblioteka.
Shodno tome potrebno je prepoznati savremeni trend i tehnologije, te mijenjati usluge biblioteke
u kreiranje održivih bibliotekarsko-informativnih usluga.

4.1. Osnovne informacije o biblioteci

Muzej “Bitka za ranjenike na Neretvi” je otvoren 1978.godine povodom 35-te godišnjice

obilježavanja Bitke za ranjenike na Neretvi. Isti je otvorio Josip Broz Tito. Zbog svog
historijskog značaja, ali i simboličke i ambijentalne vrijednosti, memorijalni kompleks u
Jablanici danas je nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Vremenom se razvijaju pojedine
stavke, te danas se ovaj muzej može pohvaliti mnogobrojnim i veoma zanimljivim sadržajima.
Prije svega prisutne su retrospektivne izložbe, koje putem fotografija, dokumenata i drugih
eksponata, prikazuje historijat ove ustanove. Također, od iznimnog su značaja i virtuelni
sadržaji, koji su dostupni na VR headsetovima u posebno uređenom prostoru Muzeja. Virtual
reality sadržaji rad su Udruženja za informatizaciju i digitalizaciju kulturne baštine DIGI.BA
Sarajevo.9
Osnivanjem Muzeja formirana je i stručna biblioteka, sa bogatim fondom historiografskih
publikacija i objavljenih historijskih izvora o Bici na Neretvi i Drugom svjetskom ratu na
području Jugoslavije. Od 1984. godine u biblioteci se nalazi i knjižni fond gradske biblioteke, te
ona danas obavlja i funkciju gradske biblioteke Jablanice.10
Knjižni fond biblioteke je trenutno u procesu revizije i iznosi oko 11.000 publikacija, a sama
biblioteka je u procesu reorganizacije. Fond se kontinuirano obogaćuje donacijama i kupovinom.
9
Dostupno na: https://www.muzej-jablanica.com/ba/ (29. 05. 2021)
10
Dostupno na: https://www.muzej-jablanica.com/ba/muzej/biblioteka (29. 05. 2021)

18
Biblioteka je posebno ponosna na fond periodičnih publikacija te specijalni fond. Dosadašnjim
uvidom u knjižni fond utvrđeno je da je najstarije izdanje koje posjeduje biblioteka izdanje iz
1890.godine i to djelo Armin i Doroteja: pjesan, Johan Wolfgang von Goethe, Zagreb, 1890.
Visina članarine iznosi za učenike osnovnih i srednjih škola, student i nezaposlene 5KM, a za
zaposlene građane 10 KM.
Dijelom bibliotečke građe moguće se služiti i u čitaonici Biblioteke. 11

SLIKA 7. Prikaz biblioteke

4.2. Informacioni sistem biblioteke

Tokom 2018.godine, potpisivanjem ugovora između JU Muzej „Bitka za ranjenike na Neretvi“

Jablanica i ViBBiH (Virtualne biblioteke BiH), Biblioteka Muzeja je postala nova članica
kooperativnog online bibliografskog sistema COBISS.BH. Biblioteka koristi za svoj rad sa
korisnicima automatiziranu pozajmicu. Svi korisnici biblioteka koji imaju automatiziranu
pozajmicu mogu preko interneta pregledati građu koju biblioteka posjeduje, pregledati
pozajmljenu građu, rezervisati, te produžiti rok pozajmice.

Upotrebom pomenutog sistema, biblioteka pruža niz prednosti. Prije svega, omogućava
uspostavljanje uzajamne katagolizacije, kako bi sa vlastitim bazama podataka bili dostupni
širokom krugu korisnika i olakšali razmjenu podataka sa bibliotekama širom svijeta.

11
Dostupno na: https://www.muzej-jablanica.com/ba/muzej/biblioteka (01. 06. 2021)

19
Takođet omogućava svim korisnicima online pristup kako bazama podataka na pordručju Bosne
i Hercegovine, tako i u inostranstvu; a potom i stvaranje jedinstvene baze podataka u svrhu
koordinirane nabavke publikacija i razvoja zbirki. U nastavku će biti objašnjene karakteristike
pomenutog sistema, kao i arhitektura istog.

4.3. Osnovne karakteristike sistema COBISS

Bibliotekarsko – informacioni sistem COBISS je organizacioni model koji se koristi kako bi se

biblioteke udružile u jedinstven bibliotekarsko-informacioni sistem sa uzajamnom
katalogizacijom. Ovaj sistem ima funkciju tzv.virtuelne biblioteke. Trenutno ga upotrebljava
preko 350 biblioteka u BiH, Sloveniji, Srbiji i Crnoj Gori.
Zajednica jugoslovenskih nacionalnih biblioteka prihvatila je 1987. godine sistem uzajamne
katalogizacije kao zajedničku osnovu pomenutog sistema i sistema naučnih i tehnoloških
informacija Jugoslavije, a ulogu nosioca razvoja organizacijskih rješenja i programske opreme
preuzeo je Institut informacijskih znanosti (IZUM) iz Maribora.

IZUM je 1991. godine promovisao sistem COBISS (Kooperativni online bibliografski sistem i
servisi) kao nadgradnju sistema uzajamne katalogizacije. Tada se počeo koristiti isti akronim i za
pripadajuću programsku opremu. Zbog raspada Jugoslavije, biblioteke van Slovenije su potom
istupile iz zajedničkog sistema uzajamne katalogizacije, ali postepeno su skoro sve obnovile
saradnju sa IZUM-om i danas u svojim državama izgrađuju autonomne bibliotekarsko-
informacione sisteme na platformi COBISS-a sa uzajamnom katalogizacijom u mreži
COBISS.net.12

SLI
KA 8. Prikaz uzajamne katalogizacije u mreži COBISS.net

12
Dostupno na; https://bh.cobiss.net/cobiss.htm (01. 06. 2021)

20
COBISS.Net je naziv mreže koja međusobno povezuje autonomne (nacionalne) bibliotekarsko-
informacione sisteme COBISS različitih država i njihove informacione sisteme o istraživačkoj
djelatnosti. Programska oprema COBISS tehnički omogućava preuzimanje zapisa iz bilo koje
uzajamne baze podataka COBIB, kataloga OCLC (WorldCat) i iz drugih baza podataka. 13

Nacionalni COBISS centar (NCC) je informacioni servis biblioteke sa sljedećim zadacima:

 planiranje i usklađivanje aktivnosti u vezi s povezivanjem biblioteka u COBISS

sistem,
 osiguravanje računarskih kapaciteta za rad sistema i centralnih servisa,
 osiguravanje programske opreme COBISS i korisničke dokumentacije za uzajamnu
katalogizaciju, za lokalno bibliotečko poslovanje i za druge servise,
 upravljanje uzajamnom bazom podataka COBIB,
 organiziranje obrazovanja i stručna pomoć bibliotekama i drugim korisnicima
programske opreme i servisa COBISS,
 utvrđivanje osposobljenosti stručnih bibliotečkih radnika za učešće u uzajamnoj
katalogizaciji (u saradnji s nacionalnom bibliotekom),
 stručna pomoć bibliotekama u konverziji i prijenosu podataka iz drugih sistema.

U Sloveniji, zadatke nacionalnog COBISS centra obavlja IZUM, a u drugim državama uglavnom
odjeljenja nacionalnih biblioteka.
-Tehnološka platforma sistema COBISS14

Arhitektura sistema COBISS postavljena je 1987. godine kada je izabrana i tehnološka

platforma (računarski sistemi VAX/VMS u mreži DECNET s terminalskim pristupom i
programskim jezicima COBOL, Basic i Macro). Potom je uslijedilo uvođenje novih
tehnologija (Internet, serveri HP AlphaServer i HP Itanium, OpenVMS, TCP/IP, C Visual
Basic, Delphi i slično), te razvoj različitih proizvoda i servisa. Na navedenoj tehnološkoj
platformi funkcioniše druga generacija aplikativne programske opreme (COBISS2), koja
uključuje segmente COBISS2/Katalogizacija, COBISS2/Ispisi, COBISS2/Pozajmica i
COBISS/OPAC.

Određena biblioteka može imati svoju bazu podataka, odnosno katalog na sopstvenom serveru
(HP AlphaServer ili HP Itanium), na serveru jedne od većih biblioteka ili na serveru u
organizaciji koja obavlja funkciju informacionog servisa biblioteke. U slučaju uzajamne
katalogizacije i lokalnih aplikacija COBISS2, za pristup serveru koriste se PC-i sa operacionim

13
Dostupno na: https://www.cobiss.net/bh/ (02. 06. 2021)
14
Dostupno na: https://www.cobiss.net/bh/platforma-cobiss.htm (02. 06. 2021)

21
sistemom Windows ili u pojedinim slučajevima VT-terminali. Korištenjem Web čitača
(browser) može se pristupiti svim bazama podataka u sistemu COBISS i to preko servera za
COBISS/OPAC u organizaciji koja obavlja funkciju informacionog sistema biblioteke.
1997. godine razvija se treća generacija aplikativne programske opreme (COBISS3) na novoj
tehnološkoj platformi (programski jezik Java na operacionom sistemu Windows, Linux,
Solaris ili HP-UX, baza podataka ObjectStore). S obzirom na to da je iskustvo pokazalo da
razvoj sistema za upravljanje bazama podataka ObjectStore nije ispunio očekivanja, u toku je
prelazak na bazu podataka ORACLE. Arhitektonske karakteristike programske opreme
COBISS3 su:

 grafički korisnički interfejsi,

 odvajanje podataka o stanju fonda od bibliografskog zapisa, samim tim odvajanje
segmenta COBISS2/Katalogizacija od lokalnih aplikacija praćenja nabavke bibliotečke
građe i kontrole pristizanja serijskih publikacija,
 prenošenje ovlaštenja za upravljanje lokalnim aplikacijama na odgovorne radnike u
bibliotekama,
 unos podataka i pretraživanje i u drugim pismima (ćirilica, grčko pismo, arapsko pismo
i slično)
 povećanje fleksibilnosti programske opreme s aspekta mogućnosti implementacije
izvan Slovenije,
 ispisi u standardnim formatima (SGML/HTML),
 uvažavanje objektnog pristupa,
 troslojna koncepcija (korisnički interfejs, poslovna logika i baza podataka),
 što manja zavisnost od mašinske opreme i operacionih sistema,
 implementacija tehnologija za aplikacije Internet/intranet,
 implementacija standarda UNICODE (ISO 10646).

Obzirom na to da su na platformi COBISS2 postupci uzajamne katalogizacije, pozajmice i

OPAC-a automatizovani na zadovoljavajući način (s tim da katalogizacija i pozajmica nemaju
grafički interfejs), na novoj tehnološkoj platformi COBISS3 najprije su razvijeni segmenti koji
još nisu bili automatizovani. Obnova ostalih programskih segmenata je u toku
(COBISS3/Katalogizacija, COBISS/OPAC).

Za korištenje programske opreme COBISS3 potrebni su serveri koji su uključeni u Internet sa

priključkom brzine najmanje 10 Mb/s, a isti server može da koristi više biblioteka. Za radna
mjesta u bibliotekama, koje koriste programsku opremu COBISS3, potrebna je slijedeća
mašinska oprema: PC s procesorom od najmanje 400 MHz, dodatna 128 MB RAM-a za
potrebe COBISS3 i povezivanje na mrežu s brzinom od barem 256 kb/s.

22
 4.4. COBISS3 software

COBISS3 je naziv za treću generaciju programske opreme koju je IZUM razvio za potrebe
funkcionisanja COBISS sistema. Programska oprema COBISS razvijena je na osnovu objektne
tehnologije. Jedna od arhitektonskih karakteristika programske opreme COBISS3 jeste njena
troslojna koncepcija: korisnički interfejs, poslovna logika i baza podataka.15
Glavni ciljevi nove programske opreme COBISS3 bili su grafički korisnički interfejs i
nezavisnost COBISS3 od operativnog sistema. Programski jezik koji se koristi je JAVA. Java
kompajler izvorni kod ne prevodi u mašinski kod, već u međukod, odnosno java bytecode.
Na idućoj slici će biti prikazana troslojna struktura aplikacije COBISS3.

SLIKA 9. Troslojna struktura aplikacije COBISS3

Korisnički interfejs programske opreme COBISS3 je desktop aplikacija. Dakle, na računaru je
potrebno izvršiti instaliranje Jave, odnosno JRE. Prilikom pokretanje aplikacije u pretraživaču,
preko interneta se prenosi JNLP datoteka. U pomenutoj datoteci je spisak programskih modula,
odnosno spisak JAR datoteka, koje se preko interneta automatski prenose na desktop računara.
Kada se korisnički interfejs pokrene na desktop računaru, klijent aplikacije se preko HTTP
protokola povezuje sa serverom za C3 aplikacije. Za svaku biblioteku postoji odvojeni server za
aplikacije, te ista posjeduje svoju C3 bazu podataka. Podaci biblioteke su odvojeni od C3 baze i

15
Dostupno na: https://bh.cobiss.net/ (02. 06. 2021)

23
čuvaju se u Marc bazama. Dakle, servis C3 pristupa podacima biblioteke pomoću usluge
MarcService. Podatke biblioteke indeksira servis Solr, koji omogućava i pretraživanje istih.
Za nadzor, upravljanje, podešavanje i nadogradnju se koristi desktop aplikacija MonitorManager.
Ova aplikacija omogućava automatizaciju svih postupaka na održavanju sistema i infrastrukture.
Programska oprema COBISS3 sadrži devet segmenata.16
Katalogizacija- Omogućava izvođenje postupaka u skladu sa bibliografskim i normativnim
zapisima u različitim bazama podataka. Dakle, osigurava pretraživanje i pregledanje zapisa,
kreiranje i uređivanje istih, preuzimanje zapisa iz COBIB-a i slično.
Nabavka- Omogućava automatizaciju određenih postupaka nabavke monografskih publikacija,
poput: kupovine građe koja uključuje izbor za naručivanje građe, naručivanje građe, pretplatu
naručene građe, prijem, te naplatu primljene građe.
Serijske publikacije- Omogućava automatizaciju odeđenih postupaka nabavke serijskih
publikacija, kao što su: kupovina publikacija koja uključuje izbor za naručivanje publikacija,
naručivanje publikacija, otkazivanje narudžbe, pretplatu i plaćanje publikacija.
Elektronski izvori- Omogućava automatizaciju postupaka nabavke elektronskih izvora: kupovina
paketa i licenci za samostalne elektronske izvore, pretplatu i plaćanje elektronskih izvora, prijem
obaveznog primjerka elektronskih publikacija, povezivanje sa portalima za pozajmicu e-knjiga,
održavanje podataka o partnerima i kontima i podešavanje numeratora.
Fond- Prilikom vođenja fonda inventarskim brojevima ili brojevima za pozajmicu prate se svi
podaci o statusima građe, ispis naljepnica, inventarisanje monografskih publikacija i otpis
primjeraka monografskih publikacija koji nedostaju nakon inventara.
Segment uključuje i postupke vođenja serijskih publikacija, kreiranje dodatnih lokalnih zapisa,
prijenos polja iz jednog bibliografskog zapisa u drugi, prikaz zapisa u COMARC formatu,
pregled stanja primjeraka u pozajmici, ispis spiska prinova i slično.
Pozajmica- Osigurava bibliotekama automatizaciju idućih postupaka: upis, promjenu i brisanje
podataka o članovima, promjenu podataka o članskoj karti, pozajmicu građe van biblioteke ili za
čitaonicu, produženje roka pozajmice, promenu datuma isteka, vraćanje građe, rezervacije
zauzete i slobodne građe, vraćanje građe sa zadrškom, evidentiranje izgubljene građe, ispis
reversa za člana i prijenos podataka iz referentne baze podataka o studentima. Uključeni su i
postupci obračunavanja usluga članovima biblioteke (postupci održavanja cjenovnika,
evidentiranje i podmirivanje potraživanja, ispostavljanje računa i vođenje blagajne).
Međubibliotetska pozajmica- Odnosi se na evidentiranje zahtjeva naručioca za međubibliotetsku
pozajmicu, rezervaciju građe domaće biblioteke, naručivanje građe kod dobavljača ili u
magacinu, evidentiranje prijema građe od dobavljača ili iz magacina, dostavljanje građe
naručiocu, vraćanje građe naručioca i vraćanje građe dobavljaču ili u magacin. Uključuje i
16
Dostupno na: https://bh.cobiss.net/c3/ (02. 06. 2021)

24
pripremu i ispostavljanje računa i obavještenja za naručioce (partnere) i održavanje njihovih
podataka.
Upravljanje aplikacijama- Omogućava ažuriranje podataka o domaćoj biblioteci, odnosno o
osobama za kontakt i odjeljenjima za kontakt i partnerima, kao što su: biblioteke, izdavači,
servisi, druge ustanove i pojedinci, te uvid u podatke o korisnicima sistema. Podaci se, po
potrebi, ažuriraju prije rada u pojedinačnom segmentu programske opreme COBISS3
Ispisi- Omogućavaju oblikovanje različitih vrsta ispisa, kao što su različiti obrasci, poslovni akti,
statistike i slično. Ispisi se pripremaju na osnovu podataka iz svih segmenata programske opreme
COBISS3. Tipski ispisi za pojedine segmente oblikuju se u IZUM-u.

Kako funkcioniše informacioni sistem COBISS

“Jezik ima posebno važnu ulogu u pretraživanju. Korisnik postavlja upit riječima, a
informacijski sustav sadrži informacije o dokumentima izražene riječima. Komunikacija
između pošiljatelja i primatelja uspješna je ukoliko obje strane razumijevaju poruku na isti
način.” (Golub 2003, 49)

U uzajamnoj bibliografskoj bazi podataka COBIB, lokalnim bazama podataka biblioteka i

drugim bazama podataka mogu se koristiti idući načini pretraživanja:17

1. Osnovno pretraživanje – upisuju se riječi ili fraze, te slijedi opcija PRETRAŽI, nakon

čega se dobiju rezultati pretraživanja.
2. Izborno pretraživanje – koristi se obrazac za pretraživanje, te se biraju polja za
pretraživanje koja se mogu koristiti sa logičkim operatorima.
3. Komandno pretraživanje – korisnici oblikuju zahtjev za pretraživanje pravilnom
sintaksom za pretraživanje, a pri tome je potrebno poznavati strukturu bibliografskih
zapisa.

1.Osnovno pretraživanje

Ovo pretraživanje se najčešće koristi kada se u potpunosti ne poznaju podaci ( npr. naslov,
autor i slično). Ukoliko se upotrijebi više od jednog pojma za pretraživanje, pretraživač traži
sve pojmove za pretraživanje u istom zapisu. Koraci prilikom pretraživanja su sljedeći:

1. U prozor za pretraživanje Niz za pretraživanje upisuje se jedna ili više riječi.

2. Potrebno je izabrati kataloge biblioteka po kojim korisnik želi da pretražuje;
podrazumijevano podešavanje je pretraživanje po uzajamnom katalogu COBIB.
3. Po potrebi, podesiti vrstu građe; podrazumijevano podešavanje je pretraživanje po svoj
građi.
17
Dostupno na: https://www.cobiss.net/bh/platforma-cobiss.htm (03. 06. 2021)

25
 4. Pritiskom na tipku Enter ili klikom na dugme PRETRAŽI se pokreće pretraživanje.

2. Izborno pretraživanje

Oblikuje se zahtjev za pretraživanje koji mora biti što precizniji imajući u vidu potrebe korisnika
pri pretraživanju građe.

1. U prozor za pretraživanje se upisuje jedna ili više riječi. Sa lijevog padajućeg spiska
potrebno je izabrati polje za pretraživanje (indeks za pretraživanje) kojim se želi
ograničiti pretraživanje.
2. Ako korisnik želi pretraživati po više polja za pretraživanje, potrebno je upisati pojmove i
u ostala polja za pretraživanje. Na lijevom padajućem spisku izabrati polje za
pretraživanje (indeks za pretraživanje) kojim se želi ograničiti isto.
3. Ako se za pretraživanje upotrijebi više polja za pretraživanje, potrebno je paziti na izbor
logičkih operatora (I, ILI, I NE) na desnom padajućem spisku.
4. Izabrati kataloge biblioteka po kojima se želi pretraživati.
5. Po potrebi odrediti vrstu građe, jezik ili ograničenje na građu sa elektronskim pristupom.
6. Pritiskom na tipku Enter ili klikom na dugme PRETRAŽI se pokreće pretraživanje.

3.Komandno pretraživanje

Komandno pretraživanje omogućava kreiranje preciznog zahtjeva za pretraživanje upotrebom

indeksa za pretraživanje (prefiksa ili sufiksa) u kombinaciji sa logičkim i kontekstualnim
operatorima. Namijenjeno je naprednijim korisnicima koji veoma dobro poznaju strukturu
bibliografskih zapisa.

1. U prozor za pretraživanje Zahtjev za pretraživanje upisati zahtjev za isto.

2. Izabrati kataloge biblioteka po kojima se želi izvesti pretraživanje.
3. Po potrebi, podesiti vrstu građe ili ograničenje na građu sa elektronskim pristupom.
4. Klikom na dugme PRETRAŽI se pokreće pretraživanje.

Zahtjevi za pretraživanje čuvaju se automatski, odnosno posljednjih 100 pretraživanja i tokom

trajanja korisničke sesije mogu se ponovo koristiti. Retrospektiva pretraživanja se može vidjeti u
redu menija, izborom opcije “Pretraživanje”, te potom na padajućem spisku izabrati
opciju “Retrospektiva pretraživanja”. Klikom na zahtjev za pretraživanje, upit za pretraživanje se
automatski izvodi. Može se podesiti broj prikazanih pretraživanja na strani, a po tom spisku se
može i pretraživati. Nakon upotrebe, COBISS+ retrospektiva pretraživanja se automatski briše.
Ukoliko korisnici žele da se pretraživanja trajno sačuvaju, moraju izvršiti prijavu u COBISS+.
Po završetku zahtjeva za pretraživanje, dostupni su rezultati istog, odnosno zapisi na
numerisanom spisku. Za svaki zapis ispisuju se najvažniji podaci o građi, poput naslova, autora,

26
jezika, e-pristupa (URL link i slično). U posljednjem stupcu spiska ispisuje se podatak o
dostupnosti građe za pozajmicu.
Ukoliko se pretraživanje vrši po bazi COBIB, korisnici mogu imati uvid u informacije o
bibliotekama koje posjeduju traženu građu. Ispisuju se podaci o biblioteci, mjestu, akronimu,
statusu pozajmice i preostalom fondu. Klikom na izabranu biblioteku dobijamo detaljne
informacije o pozajmici primjeraka građe, kao što su signatura, status primjerka i mogućnost
rezervacije.

Ostale mogućnosti upravljanja zapisima:

 Zapis se može dodati na Moju policu.

 Može se dobiti trajni link na građu, tj. URL adresu na kojoj je zapis o građi u COBISS+
trajno dostupan.
 Podaci o građi mogu se proslijediti elektronskom poštom.
 Dugme Međubibl. poz. omogućava međubibliotekarsku pozajmicu za izabranu građu.
 Potrebna je prijava korisnika u profil Moj COBISS.
 Zapisi koji su indeksirani i u najvećem svjetskom katalogu WorlCat povezani su preko
dugmeta WCat.
 Klikom na dugme SFX mogu se dobiti podaci o dostupnosti elektronske građe.
 Dugme Person. bibl. omogućava prikaz autora građe sa linkovima do njihovih
personalnih bibliografija.
 Klikom na dugme Am score prikazuju se altmetrički podaci za izabrani zapis.
 Zapisi se mogu prenijeti (dugme za prijenos podataka), ali samo ako je korisnik prijavljen
u COBISS+, te ukoliko su u podešavanjima označene mogućnosti za prijenos
bibliografskih zapisa u RIS formatu ili za prijenos u druge sisteme.
 Ako časopis ima impakt faktor iz baze podataka Journal Citation Reports, prikazuje se
dugme Impakt faktor. Klikom na ovo dugme, prikazuje se tabela sa podacima o impakt
faktoru i ostalim podacima za izabrani časopis (godina, impakt faktor, izdanje, kategorija,
klasifikacija),
 Ako časopis spada u časopise koji se uvažavaju pri kategorizaciji naučnih publikacija,
prikazuje se dugme Baze podataka. Klikom na ovo dugme, prikazuje se tabela sa
podacima o bazama podataka u kojima je časopis indeksiran (naziv baze podataka, oblast,
godina). Kod nekih baza podataka, u tabeli se nalazi link na platformu ponuđača. Izvor
podataka za ovu tabelu su spiskovi međunarodnih baza podataka koji se uvažavaju pri
kategorizaciji naučnih publikacija

27
Prijava COBISS+

Prijavom u COBISS+ dostupne su sljedeće opcije:18

 povezivanje naloga biblioteka u koje su korisnici učlanjeni i uvid u podatke o pozajmici

građe – Moje biblioteke
 čuvanje bibliografskih zapisa i upravljanje njima – Moja polica
 čuvanje izvedenih zahtjeva za pretraživanje i njihova upotreba – Moja pretraživanja
 podešavanje korisničkog interfejsa COBISS+ – Podešavanja
 uređivanje ličnih podataka – Uredi moj COBISS
 pristup licenciranim informacionim izvorima (samo COBISS AAI i ArnesAAI)

U redu menija u desnom dijelu ekrana klikom na Moj COBISS, prikazuju se mogućnosti izbora
prijave na osnovu podataka za prijavu:

 servisa Moje biblioteke (Federacija COBISS AAI)

 institucionalnih LDAP nosilaca uključenih u Federaciju ArnesAAI
 naloga Google+
 naloga Facebook
 samostalno kreiranog korisničkog profila sa e-adresom

SLIKA 10. Način odabira prijave

Nakon uspješne prijave slijedi prelazak na profil Moj COBISS.

18
Dostupno na: https://www.cobiss.net/bh/platforma-cobiss.htm (03. 06. 2021)

28
Prijava u COBISS+ zaštićena je od zloupotrebe podataka o ličnosti (SSL – Secure Sockets
Layer). 
Dakle, kao što je prethodno pomenuto, pristup informacijama je moguć sa različitih aspekata.
Postoji mogućnost pretraživanje po bilo kojem osnovu, te korisnici mogu pretraživati po
autoru, naslovu, ključnim riječima, ISBN broju i slično. U nastavku će biti objašnjena pojedina
pretraživanja.

Pretraživanje po ključnim riječima

Potrebno je u tražilicu ukucati ključne riječi, a potom će se na ekranu pojaviti sve publikacije
čiji su sadržaji vezani za zadanu ključnu riječ. Međutim, pri odabiru ključnih rijeći, potrebno je
obratiti pažnju na to da nije širok pojam za pretraživanje, kao ni suviše uzak. Kada je dosta
širok pojam, može donijeti na ekran dosta mnogo informacija, a pri tom selekcija iziskuje
mnogo vremena. S druge strane, kada je pojam isuviše uzak, postoji mogućnost da se neka od
relevantnih publikacija i ne pojavi na ekranu. Dakle, preporuka je rabiti više različitih ključnih
riječi.

SLIKA 11. Pretraživanje po autoru

Ovim pretraživanjem je omogućen uvid o svim naslovima koje je jedan autor objavio.
Podrazumijeva bibliografiju autora kreiranu na osnovu podataka sa kojim raspolaže COBISS
baza. Dakle, u tražilicu je potrebno ukucati ime i prezime autora, te na sljedeći način: prezime,
ime. Po završetku postupka, na ekranu će se pojaviti ispis sa svim publikacijama koje imaju
vezu sa traženim autorom. Međutim, ukoliko korisnici žele dobiti više informacija, mogu
ukucati i podatke vezane za godinu izdanja određenog naslova, mjesto i broj izdavača i slično.

29
Pretraživanje po naslovu

Predstavlja najpreciznije pretraživanje. Korisnik priseže za ovim načinom pretraživanja, kada

tačno zna koja mu je knjiga potrebna, ali i kada su mu potrebne informacije kako doći do iste.
Dakle, nakon što je u tražilicu unesen naziv odgovarajuće knjige, na ekranu će se pojaviti
kataloški opis traženoga naslova, a u dnu informacije o bibliotekama koje posjeduju traženi
naslov.

SLIKA 12. Pretraživanje po naslovu

30
Također COBISS pruža opciju da korisnici odaberu tačno određenu biblioteku, ukoliko žele izvršiti
pretraživanje kod iste.

SLIKA 13. Prikaz odabira odgovarajuće biblioteke

31
32
5. ZAKLJUČAK

Poslovanje preduzeća može biti uspješno samo ukoliko postoji adekvatno upravljanje
organizacionim i finansijskim podacima sa efikasnim informacionim sistemima. Uz stalnu
promjenu i evoluciju preferencija i zahtjeva kupaca, samo preduzeća koja mogu stvoriti nove
metode i inovativne tehnike mogu preživjeti tržište, te nastaviti poslovanje.
Implementacija informacionog sistema može mnogo koristiti u preduzećima, te pomaže u
kontroli internih i eksternih procesa. Učinkovit informacioni sistem može doprinijeti stvaranju
organizacije sa boljim planiranjem, donošenjem odluka i time ostvaranjem željenih rezultata na
najbolji mogući način. Dakle, organizacije se oslanjaju na informacione sisteme za širok spektar
aktivnosti, uključujući prvenstveno osnovne funkcije poslovanja do implementacije
kompleksnijih strateških odluka.
Svrha integrisanja informacionih sistema se prvenstveno odnosi na povećanje tržišnog udjela, te
da korisnicima olakša upotrebu. Pomenuti sistemi povećavaju zahtjeve koje postavljaju kupci, a
ona preduzeća koja ne krenu u informatizaciju sigurno će ostvariti gubitke, prije svega zbog oštre
konkurencije i efikasnosti koje kompjuterizacija donosi.
Shodno prethodno pomenutom, savremene informacione tehnologije obezbjeđuju lahku
dostupnost podataka, što je od iznimne važnosti za poslovanje biblioteka. U radu je predstavljen
informacioni sistem za biblioteku u Jablanici, COBISS, te brojne prednosti koje su omogućene
uvođenjem istog.
Sistem je ispunio većinu ciljeva omogućavajući zaposlenima u biblioteci da prate svoje klijente,
te resurse kojima upravljaju. Bibliotekari mogu lahko pronaći izvor literature, dobiti informacije
vezane za pozajmicu odgovarajuće knjige, te kada se ista treba vratiti. Na ovaj način je
omogućeno lakše upravljanje informacijama zbog prirode elektronskog pohranjivanja. Također,
pretraživanje za određenim materijalom za čitanje je dosta olakšano, jer se za ispunjenje zadatka
mogu koristiti različiti kriteriji, koji su prethodno objašnjeni u radu.
Dakle, predstavljeni sistem COBISS je omogućio brže i bolje ostvarenje poslovnih ciljeva.
Najveća prednost uvođenja ovog sistema jeste što će korisnicima omogućiti lakši pristup
informacijama koje su im potrebne da izvrše zadatke, te da će korisnici u svakom trenutku imati
informaciju o tome da li je neka knjiga objavljena, štampana, posjeduje li je biblioteka i slično.

33
34
6 LITERATURA

Knjiga:
1. Veljović Alempije, Radojićić P. Miroslav, Vesić Jasmina (2008), Menadžment informacioni
sistemi, Tehnički fakultet u Čačku.
Internet izvori:
1. https://bh.cobiss.net/cobiss.htm
2. https://bs.wikipedia.org/wiki/Informacijski_sistem
3. https://itrevizija.ba/wp-content/materijal/razno/PojamInformacionihSistemia.pdf
4. https://www.britannica.com/technology/computer/Early-business-machines
5. https://www.cobiss.net/bh/
6. https://www.cobiss.net/bh/platforma-cobiss.htm
7. https://www.muzej-jablanica.com/ba/
8. https://www.muzej-jablanica.com/ba/muzej/biblioteka

35
POPIS SLIKA

SLIKA 1. Elementi informacionog sistema

SLIKA 2. Blok shema jednog modela informacionog sistema
SLIKA 3. Obrada podataka
SLIKA 4. Informacioni sistem i hijerarhijska struktura preduzeća
SLIKA 5. Struktura sistema za podršku odlučivanju
SLIKA 6. Struktura ekspertnog sistema
SLIKA 7. Prikaz biblioteke
SLIKA 8. Prikaz uzajamne katalogizacije u mreži COBISS.net
SLIKA 9. Troslojna struktura aplikacije COBISS3
SLIKA 10. Način odabira prijave
SLIKA 11. Pretraživanje po autoru
SLIKA 12. Pretraživanje po naslovu
SLIKA 13. Prikaz odabira odgovarajuće biblioteke

36