SAOBRAĆAJNI FAKULTET TRAVNIK U TRAVNIKU

ELEMENTI ORGANIZACIJE SAOBRAĆAJNOG TOKA

(SEMINARSKI RAD)

Predmet: Teorija saobraćajnog toka

Profesor: Prof. Dr. Danislav Drašković Student: Adnan Sumbuljević

Viša asistentica: Ajla Haračić, MA Broj indexa: S-27/18

Travnik, 2021.
 SADRŽAJ

1. UVOD.....................................................................................................................................................3
2. ELEMENTI ORGANIZACIJE SAOBRAĆAJNIH TOKOVA..............................................................4
3. RASKRSNICE I ULICE I SMJEROVI SAOBRAĆAJNIH TOKOVA..................................................4
4. RASKRSNICE S DVOSMJERNIM PRILAZIMA.................................................................................6
5. RASKRSNICE S JEDNOSMJERNIM PRILAZIMA.............................................................................8
6. REGULACIJA TOKOVA NA ULICAMA I RASKRSNICAMA.......................................................10
7. REKONSTRUKCIJA ČVOROVA I MREŽA......................................................................................12
8. SAOBRAĆAJNO I URBANISTIČKO PLANIRANJE I ORGANIZACIJA SAOBRAĆAJNIH
TOKOVA..................................................................................................................................................13
ZAKLJUČAK...........................................................................................................................................15
LITERATURA..........................................................................................................................................16
SLIKE.......................................................................................................................................................16

2
1. UVOD

Promet je pojava koja se posmatra kroz prometno obilježje odnosno tehnološki podsistem
odvijanja tokova prometnih sredstava, putnika i robe, te kroz tehnološko obilježje kao proces
otpreme, prijevoza i prihvata putnika, prijevoznih sredstava i supstrata. Ubrzani razvitak društva
uvjetovan je isto tako brzim razvitkom prometnog sustava u svijetu. Značenje prometa vidljivo
je već iz pregleda čovjekova razvitka; promet i prometovanje uvjet je povezivanja i razmjene
dobara, a kao posljedice su i nove ideje i spoznaje. Jedan od prvih tekstova koji spominje promet
i sistemski ga izučava kao logistiku u miru (ali i u svrhu vojnog planiranja odnosno dijela vojne
doktrine) jest „Umijeće ratovanja“ . Tekstovi govore o važnosti poznavanja koridora (cestovnih i
riječnih putova) odnosno transporta i transportnog lanca što daje odlučujuću prednost u strategiji
planiranja. Nadalje, izučavanjem historije izuma, uočava se da su najznačajniji izumi zapravo u
području prometa, u širem i užem smislu.

U moderno doba, promet kao logistika, a u ovom slučaju cestovni promet kao objekt istraživanja
nije izgubio na značenju. Štoviše, promet je pokrenuo sve ostale pokretačke procese u svijetu
(industriju, zapošljavanje, tržište robe i usluga). Grade se ceste, željezničke pruge, otvaraju
zrakoplovne i vodne luke. Povećavaju se i brzine kretanja, a negativne su posljedice svega toga
poginuli i ozlijeđeni ljudi i materijalne štete. Nastaju i druge posljedice, poput nesmiljenog
otimanja zemljišta za neplansko osmišljenu cestovnu mrežu, porast razine buke, onečišćenje
okoliša na kopnu, moru i u zraku. Energija fosilna podrijetla nesmiljeno se trošila, sve do prve
naftne krize. Tek tada se u svijetu počinje razmišljati o planiranju prometnog sustava po mjeri
čovjeka, s racionalnim trošenjem energetskih resursa.

Nažalost, važnost prometa i komuniciranja u širem smislu prepoznale su i radikalne političke

opcije koje svoje ciljeve žele realizirati na izazivanju žrtava u prometnim sustavima, posebice
tamo gdje ima najviše poginulih i ozlijeđenih (zrakoplovi, metro sustavi, konvoji i sl.).

3
2. ELEMENTI ORGANIZACIJE SAOBRAĆAJNIH TOKOVA

Ako se stvarna količina konflikata stavi u odnos s različitim podacima o prometu i prometnoj
mreži, mogu se dobiti vrlo interesantni podaci i elementi za izučavanje negativnih odnosa
između prometnih tokova.

Na ovaj način vidljiv je i odnos količine konflikata i količine prometa u odnosu na cijelu mrežu
ili pojedine dijelove mreže. Odnos čovjeka-vozača (sudionika u prometu) i okoline je svakako
najkompleksniji. Takav odnos uključuje mnoge psihološke odnose čovjeka i njegovog okruženja
koji utječu na odabiranje putanja kretanja u prometnim mrežama, a time i na količinu konflikata
između prometnih tokova.

3. RASKRSNICE I ULICE I SMJEROVI SAOBRAĆAJNIH TOKOVA

Raskrsnice i ulice (ceste) sačinjavaju uličnu mrežu po kojima se odvija cjelokupan saobraćaj.

S aspekta sigurnosti i normalnog odvijanja saobraćaja raskrsnicama treba dati znatno veću
pažnju budući da su zanemarena. Zbog nedovoljne propusne moći raskrsnica dolazi do zastoja
saobraćajnih tokova što se očituje u smanjenju prosječnih brzina putovanja, duljeg čekanja na
raskrsnicama, povećanom zagađenju okoline (buka i aerozagađenja) i smanjenju sigurnosti
saobraćaja ili prometa.

S druge strane, zbog neusklađenosti propusne moći prometnice i raskrsnica, prometnice se u

gradu prekomjerno koriste za parkiranje, iako bi se mogla graditi znatno jeftinija parkirališta.
Način regulacije saobraćajnih tokova na raskrsnicama također znatno doprinosi smanjenju
njihove propusne moći. Tako će dvofazno reguliranje prometa svjetlosnim signalnim uređajima
znatno doprinijeti propusnoj moći raskrsnica u odnosu na trofazno, a osobito četverofazno
odvijanje prometa.

4
Odabiranje najpovoljnijih načina usmjerenja prometnica u prometnoj mreži može dati, uz
pravilno vođenje tokova informativnim sustavima i edukacijom sudionika u prometu, optimalnu
organizaciju i odvijanje prometnih tokova.

Na raskrsnicama se vrši distribucija prometnih tokova ulijevanjem i izlijevanjem te

presijecanjem saobraćajnih tokova. Na raskrsnicama su, pored saobraćajnih tokova vozila,
obično i tokovi pješaka, ako njihovi putevi nisu denivelirani. Za razliku od raskrižja s
dvosmjernim krakovima, raskrižja s jednosmjernim krakovima imaju znatno manje ulijevanja i
izlijevanja, a osobito imaju manje presijecanja.

Denivelirane raskrsnice se upravo uvode zbog smanjenja ili potpunog uklanjanja presijecanja
saobraćajnih tokova, što znatno povećava propusnu moć i sigurnost odvijanja prometa na
raskrsnicama.

Radi povećanja propusne moći i smanjenja tačaka presijecanja vrši se vertikalno razdvajanje
prometnih tokova u dvije ili više razina. Pored pozitivnih karakteristika izbjegavanja ili
smanjenja tačaka presijecanja, denivelirane raskrsnica imaju i svoju negativnost koja je
najizraženija u cijeni izgradnje i zauzimanju velikih površina, čemu treba, pored smanjenja
troškova eksploatacije dodati i troškove zbog savladavanja visinskih razlika osobito kod
raskrsnicaa s tri ili četiri nivoa. Kod deniveliranih raskrsnica u dvije razine kod kojih ne postoje
tačke presijecanja, putovanja se znatno produžavaju (primjer tzv. „list djeteline“).

Međutim, te negativnosti deniveliranih čvorova za vrlo intenzivne i brze prometne tokove znatno
su manje od pozitivnih strana koje se prvenstveno odnose na kontinuitet vožnje i, gotovo u
potpunosti, eliminiranje zaustavljanja vozila te sve tokove kod raskrsnica kod kojih su potpuno
eliminirani tokovi presijecanja.

Kod deniveliranih raskrsnica uvijek treba težiti i tome da se nađe takvo prometno-tehničko
rješenje čvora koje neće tražiti da tranzitni i intenzivniji tokovi drastično smanjuju brzine
kretanja, odnosno koje će omogućiti da imaju prednost kretanja u čvoru. To znači da se sporedni

5
tokovi trebaju ulijevati u glavne tokove. Tačke presijecanja reguliraju se u odnosu na prednost
prometnim znakovima ili svjetlosnim prometnim znakovima (semaforima), dok se ulijevanje u
glavne denivelirane prometne tokove reguliše prometnim znakovima.

U praksi se najčešće primjenjuju raskrsnice s tri ili četiri kraka, raskrsnica s pet ili više krakova
rijetko se susreću u praksi. Vidljivo je iz prethodnog poglavlja kako se broj tačaka presijecanja
između tokova na raskrsnicama povećava kada raskrsnica ima više dvosmjernih krakova.Na
prilazima raskrsnicama, ukoliko smjer ulice prije prilaza raskrsnici ima dvije ili više prometnih
traka, pored izlijevanja ulijevo i udesno javlja se i preplitanje i razvrstavanje vozila po trakama
za kretanje po smjerovima ulijevo, ravno i udesno.

U pravilu, broj prometnih traka na prilazu raskrsnici uvijek je veći barem za dvije trake od broja
traka na prometnici prije prilaza raskrsnici. Ovo je nužno zbog toga da bi se povećala propusna
moć raskrsnica, odnosno olakšalo skretanje vozila ulijevo i udesno.

4. RASKRSNICE S DVOSMJERNIM PRILAZIMA

Raskrsnice s dvosmjernim krakovima imaju maksimalan broj mjesta tokova presijecanja i mjesta
ulijevanja i izlijevanja prometnih tokova. Svaki krak raskrsnice mora imati prilazne i odlazne
saobraćajne trake, što traži znatno veću površinu raskrsnice, koju često nije objektivno moguće
dobiti zbog potrebe uklanjanja objekata, čime se na postojećoj raskrsnici limitira propusna moć.

Neke regulativne mjere, kao što je zabrana skretanja ulijevo, mogu dati nešto veću propusnu moć
tog raskrsnice, ali izazvati problem na drugom. Upravo zbog toga što je ograničena propusna
moć raskrsnice s dvosmjernim krakovima uz smanjenu sigurnost odvijanja prometa u postojećim

6
gradskim uslovima kada raspoloživi prostor i cijene rekonstrukcije onemogućavaju adekvatnu
rekonstrukciju jedne ili, što je obično slučaj, mnogo raskrsnica i ulica između njih, nužno se
moraju potražiti rješenja za uvođenje jednosmjernih ulica, a time i jednosmjernih prilaza
raskrsnicama.

Najveće poteškoće mogu nastati ako postoje jednotračni prilazi (jedan ili više) s intenzivnim
tokom za kretanje ulijevo. Tada je nužno ili uvođenje jednosmjernih ulica ili izmjenične
semaforske regulacije saobraćaja, što obično ne može dati zadovoljavajuće rješenje.

Slika 1. Raskrsnica sa dvosmjernim prilazima

Izvor: [1]

7
5. RASKRSNICE S JEDNOSMJERNIM PRILAZIMA

Uspostavljanjem jednosmjernih umjesto dvosmjernih krakova znatno se povećava propusna moć

raskrsnica i sigurnost prometa. Znatno se smanjuje broj tokova presijecanja, kao i broj tačaka
ulijevanja i izlijevanja prometnih tokova. Imajući u vidu da se krakovi raskrsnica mogu usmjeriti
na različite načine, kod jednosmjernih ulica postoje slučajevi kada se mogu potpuno eliminirati
presijecanja tokova kod svih raskrsnica.

Ti specijalni slučajevi mogu se dogoditi na dva načina, i to:

 kada su svi krakovi, osim jednog, usmjereni prema raskrsnici i tada postoji ulijevanje ili
spajanje saobraćajnih tokova,
 obrnuti slučaj je kada su svi krakovi, osim jednog, usmjereni od raskrsnice i tada postoji
izlijevanje jednog saobraćajnog toka u više saobraćajnih tokova.

Primjenjujući te slučajeve na trokrake raskrsnice s jednosmjernim krakovima lako se uočava da

takva raskrsnica uopšte nema tačaka presijecanja, već samo ulijevanje i izlijevanje prometnih
tokova.

Četverokrake raskrsnice s jednosmjernim krakovima imaju najviše jedno presijecanje tokova. Da

li će se pojaviti jedno presijecanje ili ga uopšte neće biti, ovisi o usmjerenju krakova raskrsnice.
Kod peterokrakih raskrsnica postoje najviše tri presijecanja prometnih tokova, što opet ovisi o
načinu usmjerenja krakova raskrsnice.

8
Slika 2. Raskrsnice s jednosmjernim prilazima. Izvor [1]

9
6. REGULACIJA TOKOVA NA ULICAMA I RASKRSNICAMA

Tek nakon optimalnog rješenja usmjerenja ulične mreže, uz sagledavanje cjelokupne

organizacije i usmjerenja prometnih tokova i izvršenja određenih rekonstrukcijskih zahvata u
uličnoj mreži u skladu s etapnim planovima, treba prići regulaciji prometnih tokova u uličnoj
mreži.

Regulacija prometnih tokova vrši se u cilju povećanja propusne moći ulične mreže, a osobito
raskrsnicaa uz optimalnu, odnosno maksimalnu sigurnost prometa. Kako je sigurnost prometa i
propusna moć najugroženija na raskrsnicama, regulaciji prometnih tokova na njima treba
posvetiti maksimalnu pažnju.

Na raskrsnicama je prvenstveni cilj smanjenje broja presijecanja tačaka u istom vremenu.

To se može postići na tri osnovna načina:

1. pravilom da se propuste sva vozila koja nailaze s desne strane. Taj način regulacije
prometa je i prvi način koji se pojavio u praksi. Međutim, on ima više nedostataka koji
se pokazuju kod malog povećanja intenziteta prometnih tokova na prilazu raskrižju. Svi
tokovi koji prilaze raskrsnici moraju se zaustavljati ili smanjivati brzinu vožnje, posebno
na nepreglednim raskrsnicama, čime se povećavaju troškovi i smanjuje sigurnost
odvijanja prometa. Prometna situacija složena je i za vozače iz svih prilaza, s većim
brojem istovremenih konfliktnih tačaka. Taj način regulacije prometnih tokova kod
intenzivnijeg prometa često dovodi do potpunog zastoja u prometu, što se lako uočava
kad prestane rad semafora na nekim raskrsnicama, zbog čega se može primijeniti na

10
 preglednim raskrsnicama u uličnoj mreži s vrlo malim intenzitetom prometa;

2. prometnim znakovima koji određuju prioritet prometnica. Ovaj način se može uspješno
primijeniti kada se na raskrsnici presijecaju „slabiji“ s „jačim“ tokovima. U ovisnosti o
preglednosti i razlike intenziteta prometnih tokova mogu se primijeniti znakovi
obaveznog zaustavljanja ili prednosti za vozila koja se kreću ulicom u koju se ulazi.
Takvo rješenje je znatno povoljnije, jer povećava sigurnost i smanjuje troškove odvijanja
prometa. Tačke presijecanja su na neki način vremenski distancirane, jer sporedni tok
čeka slobodan vremenski interval da bi se uključio u glavni. I ovaj način uključuje
pravilo “desni prije lijevog”.

3. fiksno vremensko distanciranje presijecanja prometnih tokova ili dijela tokova prometa
može se izvršiti na raskrsnicama samo svjetlosnim prometnim znakovima (semaforima)
ili ovlaštenim osobama. Regulacija prometnih tokova koju neposredno vrši čovjek trebala
bi biti izuzetak u određenim situacijama. Čestisu slučajevi da prometni policajci vrše
regulaciju prometa na raskrsnicama, što je svakako znak loše organiziranosti prometnih
tokova ili loše programiranih semaforskih uređaja. Semaforska regulacija može dati i daje
odlične rezultate samo u slučajevima dobro organiziranih prometnih tokova i dobre
usmjerenosti prometne mreže. Međutim, prometni stručnjaci često griješe kada
semaforskom regulacijom žele potpuno izbjeći konfliktne tačke presijecanja između
tokova vozila, ili između tokova vozila i pješaka. Takva težnja u pravilu ne dovodi do
povećane sigurnosti pješaka i vozila, već često upravo suprotno. Osim toga, propusna
moć čvora se znatno smanjuje uz dugo vrijeme čekanja. Takva se praksa uvođenja
trofazne i četverofazne regulacije na raskrižjima nažalost udomaćila u mnogim
gradovima u svijetu.

11
Informisanje sudionika u prometu o kretanju do željenih odredišta također je veoma bitno,
osobito za povremene korisnike koji se ne snalaze u prometnoj mreži. Uočljiva, jasna i pravilna
informativna signalizacija veoma je bitna, posebno u tranzitnim turističkim naseljima i većim

gradovima. Pored znakova i oznaka na cesti i ulici treba prema mogućnostima težiti i drugim
načinima, kao što su reklamno-informativni materijali (autokarte i sl.), informativni panoi, kroz
opću edukaciju sudionika u prometu te kvalitetnim podacima u uređajima za satelitsku
navigaciju.

Nažalost, u raznim autokartama, a osobito planovima gradova namijenjenim turistima, vrlo se

slabo informiraju motorizirani sudionici u prometu, a autokarte u satelitskoj navigaciji još uvijek
nisu dovoljno pouzdane.

7. REKONSTRUKCIJA ČVOROVA I MREŽA

Novi način usmjerenja prometne mreže gotovo uvijek zahtjeva određene rekonstrukcije na mreži,
a osobito u čvorovima. Ovo se prvenstveno odnosi na čvorove gdje treba povećati radijuse
skretanja, postaviti pješačke otoke ili dodati trake za prestrojavanje vozila na prilazima
raskrižjima.

U ovisnosti od stvarnih uvjeta ulične mreže ponekad se može pokazati kao potrebno i moguće da
se postojećoj mreži dodaju novi dijelovi mreže da bi ukupni učinci bili znatno veći ili da bi ih
uopće bilo moguće postići.

12
8. SAOBRAĆAJNO I URBANISTIČKO PLANIRANJE I ORGANIZACIJA
SAOBRAĆAJNIH TOKOVA

Organizacija i usmjeravanje prometnih tokova velikim je dijelom posljedica urbanističkog

planiranja i programiranja pojedinih funkcija u prostoru posebno u onom dijelu koji se odnosi na
prometnu mrežu u centrima gradova. Također je veoma značajna i dispozicija nekih prometnih
objekata u prostoru. Treba uvijek polaziti od toga da se prometni tokovi istovrsnog prometa
(npr. vozila-vozila) ili raznovrsnog prometa (vozila-pješaci) bespotrebno ne presijecaju.

Postoji mnogo primjera bespotrebnog presijecanja prometnih tokova ili vozila međusobno ili
vozila i pješaka međusobno. Tako npr. ako se autobuska stanica, odnosno glavna čekaonica
postavi na otok, a oko njega peroni, nužno se dovodi do samopresijecanja, odnosno bespotrebnog
presijecanja prometnih tokova (slika 3. B) između vozila.

Ako ne dolazi do samopresijecanja, odnosno bespotrebnog presijecanja vozila dolazi do

bespotrebnog presijecanja vozila i pješaka (slika 3. A) ili ako su vozila parkirana uz otok u
smjeru vožnje zbog položaja vrata, npr. na autobusu, putnici izlaze na kolnik s mogućnošću
konflikata s vozilima.

Sasvim je prikladniji način urbanističke koncepcije u kojoj postoji promet u sredini, a objekti
okolo. Takvo rješenje ne dovodi do bespotrebnog presijecanja vozila međusobno, kao ni vozila i
pješaka (slika 3. C).

13
––

Slika 3. Saobraćajno-urbanistička koncepcija pojedinih objekata. Izvor [2]

14
ZAKLJUČAK

Na ovaj način vidljiv je i odnos količine konflikata i količine prometa u odnosu na cijelu mrežu
ili pojedine dijelove mreže. Odnos čovjeka-vozača (sudionika u saobraćaju) i okoline je svakako
najkompleksniji. Takav odnos uključuje mnoge psihološke odnose čovjeka i njegovog okruženja
koji utječu na odabiranje putanja kretanja u prometnim mrežama, a time i na količinu konflikata
između prometnih tokova. S aspekta sigurnosti i normalnog odvijanja saobraćaja raskrsnicama
treba dati znatno veću pažnju budući da su zanemarena. Zbog nedovoljne propusne moći
raskrsnica dolazi do zastoja saobraćajnih tokova što se očituje u smanjenju prosječnih brzina
putovanja, duljeg čekanja na raskrsnicama, povećanom zagađenju okoline (buka i aerozagađenja)
i smanjenju sigurnosti saobraćaja ili prometa.

15
LITERATURA

Izvor [1] - http://files.fpz.hr/Djelatnici/msevrovic/Teorija-prometnih-tokova-2014-skripta.pdf

Izvor [2] - http://files.fpz.hr/Djelatnici/idadic/Teorija-i-organizacija-prometnih-tokova.pdf

Izvor [3] - https://repozitorij.fpz.unizg.hr/islandora/object/fpz%3A1722/datastream/PDF/view

SLIKE

Slika 1. Raskrsnica sa dvosmjernim prilazima. Izvor [1]

Slika 2. Raskrsnice s jednosmjernim prilazima. Izvor [1]

Slika 3. Saobraćajno-urbanistička koncepcija pojedinih objekata. Izvor [2]

16