GENETIKA I

MOLEKULARNA BIOLOGIJA
GENETIKA
 nauka o nasljeĎivanju
◦ održavanje karakteristika svake vrste iz generacije u generaciju

 FENOTIP
◦ stvarni izgled organizma - morfološka i fiziološka svojstva
◦ skup svih osobina koje su vidljive
 oblik, graĎa i funkcija
◦ rezultat genotipa i okoliša

 GENOTIP
◦ svi geni organizma
◦ materijalna osnova nasljeĎa

 POPULACIJA
◦ genetički nejednake individue nastale od različitih roditelja
◦ žive na jednom prostoru
 Nasljeđe
◦ nije pojava miješanja
◦ pojava kombiniranja posebnih jedinica nasljedne upute - gena
 GENETIKA
 GEN
◦ nasljedni faktor, osnovna jedinica nasljeĎa
◦ dio molekule DNA (500-1500 parova baza)
◦ uputa za sintezu funkcionalnog produkta
◦ odreĎeno mjesto na kromosomu - genski lokus
◦ rasporeĎeni linearno na kromosomu
◦ mogu se prenositi – kromosomi se cijepaju uzdužno
GENETIKA

 ALELI
◦ jedan, dva ili više alternativnih gena
◦ na istom lokusu jednog kromosoma

◦ DOMINANTNOST - svojstvo koje prevladava

- forma gena i kod heterozigota (Aa)
◦ RECESIVNOST - svojstvo koje je potisnuto
- ekspresija samo kod homozigota (aa)

◦ LETALNI ALELI - smrtonosni homozigot

- albinizam biljaka
- srpasta anemija čovjeka
GENETIKA
 HOMOZIGOT
◦ genski aleli identični (AA, aa)
 HETEROZIGOT
◦ homologni kromosomi nose različite alele (Aa)

 ČISTA LINIJA
◦ genetički slične jedinke nastale samooplodnjom jednog roditelja
(jedinke homozigotne za sva promatrana svojstva)
 KLON - gen jednake individue nastale nespolno, vegetativno
 HIBRID - nastali križanjem nejednakih roditelja
- somatske stanice različitih vrsta

 GAMETE - spolne rasplodne stanice nastale mejozom (n)

 ZIGOTA - nastala spajanjem 2 gameta (2n)
Mendelova
genetika

• utemeljitelj nauke o nasljeđivanju

 Mendelov rad Pollen transferred from white
flower to stigma of purple flower

 Vrtni grašak
 samooprašivanje
P
parentalne generacije (P)
 P = parental
 Uzgojio sjemenke i oprašio ih anthers
removed
prva filijalna generacija(F1) all purple flowers result
 F = filial
 samooprašivanje F1 F1
generacije
 druga filijalna generacija (F2)
self-pollinate

F2
Mendelov rad
true-breeding true-breeding
purple-flower peas X white-flower peas
P

100%
F1 purple-flower peas
generation 100%
(hybrids)

self-pollinate
75% 25%
purple-flower peas white-flower peas 3:1
F2
generation
Mendelov rad
 Osobine se različito ispoljavaju
 purpurni vs. bijelog cvijeta
 aleli
 različiti aleli na sekvencama nukleotida na
specifičnom locusu gena

purple-flower allele &

white-flower allele are two DNA
variations at flower-color locus

Različite verzije gene na istoj

lokaciji na homologonim
kromosomima
Nasljeđivanje svojstava
 svako svojstvo
 2 alela I’ll speak for
both of us!
 1 od svakog roditelja
 diploidni organizam
 nasljeđuje 2 seta kromosoma
 1 set od svakog roditelja
allele producing mutant allele
 homologoni kromosomi functional protein malfunctioning
protein

 dominantni alel
homologous
 funkcionalni protein chromosomes
 određuje svojstvo
 maskira druge alele
 recesivni alel
 ne ispoljava svojstvo
 nefunkcionalan protein
 Genotip i fenotip
 Razlika između genskog sastava
organizma i njegovog izgleda
 genotip
 genski sastav organizma
 fenotip
 vidljive osobine organizma

P X
objasnite Mendelove rezultate koristeći: purple white
…dominantno & recesivno
…fenotip & genotip
F1
all purple
Mendelov rad
true-breeding true-breeding
purple-flower peas X white-flower peas phenotype
P

___ ___ genotype

100%
F1 purple-flower peas
generation 100%
(hybrids)

___ ___ ___ ___

self-pollinate
75% 25%
purple-flower peas white-flower peas 3:1
F2
generation
? ? ? ?
Genotipovi
 Homozigtoi = isti aleli = PP, pp
 Heterozigoti = različiti aleli = Pp

homozygous
dominant

heterozygous

homozygous
recessive
Test križanja
 Određivanje genotipa organizma
 Jedinka nepoznatog genoma križa se s
homozigotnom recesivnom jedinkom (pp)

PP or Pp? pp
Test križanja

x x
PP pp Pp pp

100% purple 50% purple:50% white or 1:1

Mendelov 1. zakon nasljeđivanja
P
 Zakon segregacije
 Mejoza
PP
 aleli segregiraju P
 svaki alel za određeno svojstvo odlazi u
zasebnu gametu
 Homologni kromosomi se razdvajaju
p
pp
p

P
Pp
p
Zakon
segregacije

Metaphase 1
Monohibridno i dihibridno
križanje

 Nasljeđivanje jednog svojstva

 boja cvijeta
 boja sjemenke
 monohibridno križanje

 Nasljeđivanje 2 različita
svojstva
 boja i
oblik sjemenke
 dihibridno križanje
Dihibridno križanje

true-breeding true-breeding
P yellow, round peas
x green, wrinkled peas
Y = yellow _____ _____ y = green
R = round r = wrinkled

yellow, round peas

F1
generation 100%
(hybrids)
_____
self-pollinate

9:3:3:1
F2
generation 9/16 3/16 3/16 1/16
yellow green yellow green
round round wrinkled wrinkled
peas peas peas peas
Dihibridno križanje
YyRr YyRr
or
YR yr YR Yr yR yr
YyRr x YyRr
9/16
yellow
round
YR Yr yR yr
3/16
YR green
round

Yr
3/16
yellow
wrinkled
yR
1/16
yr green
wrinkled
Zakon neovisnog
svrstavanja

Metaphase 1

IZUZETAK
 Ako su geni na istom
kromosomu i jako blizu
 Nasljeđuju se zajedno
Mendelovi zakoni
prikazani
kroz mejozu,
gamete i oplodnju
Mendelovi zakoni
nasljeđivanja
 Zakon segregacije
 monohibridno križanje
 Jedno svojstvo
 svaki alel segregira u zasebnu gametu
 metafaza 1
 Zakon neovisnog svrstavanja
 dihibridno (poli) križanje
 2 ili više svojstava
 geni na razdvojenim kromosomima
 razvrstavaju se u gamete neovisno
 metafaza 1
metaphase1
Mendelovi zakoni
 1. Zakon jednoličnosti F1 generacije:
◦ homozigotni roditelji - čiste linije
◦ svi potomci u F1 generaciji - međusobno jednaki

 2. Zakon cijepanja (segregacije) svojstava

u F2 generaciji po stalnim brojčanim
odnosima:
◦ križanjem jedinki F1 generacije međusobno -potomci s
različitim svojstvima
◦ monohibridno križanje u omjeru 3:1
◦ intermerdijarno križanje u omjeru 1:2:1
Mendelovi zakoni
 3. Zakon nezavisnosti nasljednih
čimbenika:
◦ križanje jedinki s više svojstava - pojedina se
svojstva nasljeđuju nezavisno
Mendelova genetika –
interakcije gena
 Monohibridno križanje s dominacijom
 Monohibridno križanje bez dominacije –
intermedijarno nasljeđivanje
 Principi multiplih alela – nasljeđivanje
krvnih grupa
 Dihibridno nasljeđivanje
 Spolno vezano nasljeđivanje
 Mutacije
Nepotpuna dominacija
 Heterozigot ne pokazuje ni dominantni ni
recesivni fenotip
 primjer:
 RR = red flowers
 rr = white flowers
 Rr = pink flowers
 50% manje dominantne boje

RR Rr rr
Nepotpuna dominacija
true-breeding X true-breeding
P red flowers white flowers

100% pink flowers

F1
generation 100%
(hybrids)

self-pollinate

25% 50% 25%

red pink white 1:2:1
F2
generation
 Kodominacija
 2 alela utječu na fenotip jednako i
zasebno
 Prisutna oba fenotipa
 primjer: ABO krvne grupe
 kodimancija i multipli aleli
 3 alela
 IA, IB, i
 IA i IB aleli su kodiminantni
 oba proizvode antigene
 IA i IB su dominantni
u odnosu na i alel
Kodominacija antigena A i B

clotting clotting

clotting clotting

clotting clotting clotting

Pleiotropija
 Većina gena su pleiotropni - polifenija
 jedan gen odreĎuje više svojstava, odnosno
različitih fenotipova
 pr. albino ljudi su i razroki
 Široki raspon djelovanja jednog gena
 patuljastost (achondroplasia)
 gigantizam (acromegalija)
 albinizam
Epistazija
 jedan gen maskira efekt drugoga
 Boja dlake u miša = 2 različita gena
 C,c:
pigment (C) ili
bez pigmenta (c)
 B,b:
mnogo pigmenta (black=B)
ili manje (brown=b)
 cc = albino,
B alel nije važan
 9:3:3:1 postaje 9:3:4
Poligensko nasljeđivanje
 fenotipovi odreĎeni zajedničkim efektima 2
ili više gena za jedno svojstvo
 fenotipovi kvantitativnih osobina
 ljudska svojstva
 boja kože
 težina
 visina
 boja očiju
 inteligencija
 ponašanje
Spolno vezani geni 1910 | 1933

 Geni na spolnim kromosomima

 Otkrio ih T.H. Morgan
 Drosophila melanogaster – vinska mušica
 dobar genetički subjekt
 brzi rasplodni ciklus (2 tjedna)
 4 para kromosoma
 XX=ženka, XY=mužjak
Vrste kromosoma

autosomalni
kromosomi

spolni
kromosomi
Genetika spolnosti
 ljudi i sisavci - 2 spolna kromosoma: X i Y

 2 X kromosoma
 ženski spol: XX
 genska podudarnost,
slični autosomima

 X i Y kromosom
 muški spol: XY
 nema podudarnosti
Geni na spolnim kromosomima

 Y kromosom
 nekoliko gena
 određuje muškost
 geni za produkciju muških hormona
 mnogo efekata = pleiotropija!
 X kromosom
 druga svojstva osim spolne determinacije
 mutacije:
 hemofilija
 mišićna distrofija
 daltonizam
Ljudski X kromosom
 Spolno-vezani
Duchenne muscular dystrophy
ili “X-vezani” geni Becker muscular dystrophy
Chronic granulomatous disease
Retinitis pigmentosa-3
Norrie disease
Retinitis pigmentosa-2
 Više od
60 bolesti Sideroblastic anemia
Aarskog-Scott syndrome
PGK deficiency hemolytic anemia
uvjetovanih Anhidrotic ectodermal dysplasia
Agammaglobulinemia
genima na X Kennedy disease
Pelizaeus-Merzbacher disease
Alport syndrome
kromosomu Fabry disease
Immunodeficiency, X-linked,
with hyper IgM
Lymphoproliferative syndrome
Albinism-deafness syndrome
Fragile-X syndrome
Ichthyosis, X-linked
Placental steroid sulfatase deficiency
Kallmann syndrome
Chondrodysplasia punctata,
X-linked recessive
Hypophosphatemia
Aicardi syndrome
Hypomagnesemia, X-linked
Ocular albinism
Retinoschisis
Adrenal hypoplasia
Glycerol kinase deficiency
Ornithine transcarbamylase
deficiency
Incontinentia pigmenti
Wiskott-Aldrich syndrome
Menkes syndrome
Androgen insensitivity
Charcot-Marie-Tooth neuropathy
Choroideremia
Cleft palate, X-linked
Spastic paraplegia, X-linked,
uncomplicated
Deafness with stapes fixation
PRPS-related gout
Lowe syndrome
Lesch-Nyhan syndrome
HPRT-related gout
Hunter syndrome
Hemophilia B
Hemophilia A
G6PD deficiency: favism
Drug-sensitive anemia
Chronic hemolytic anemia
Manic-depressive illness, X-linked
Colorblindness, (several forms)
Dyskeratosis congenita
TKCR syndrome
Adrenoleukodystrophy
Adrenomyeloneuropathy
Emery-Dreifuss muscular dystrophy
Diabetes insipidus, renal
Myotubular myopathy, X-linked
Ljudski Y kromosom
< 30 gena na
Y kromosomu
Devotion to sports (BUD-E)
Addiction to death &
destruction movies (SAW-2)
Inability to express
affection over phone (ME-2)
Sex-determining Region Y (SRY)
Channeling Flipping (FLP)
Catching & Throwing (BLZ-1)
Self confidence (BLZ-2)
note: not linked to ability gene
Air guitar (RIF)
Scratching (ITCH-E)
Spitting (P2E) linked
Selective hearing loss (HUH)
Total lack of recall for dates (OOPS)
Spolno-vezano nasljeđivanje

 X-vezani geni
 prenose se X kromosomom
 sinovi nasljeđuju X od majki
 svojstvo se nikad ne prenosi s oca na sina
 većina bolesti - recesivno svojstvo

 Y-vezani geni
 svega nekoliko gena / svojstava
 svojstvo se prenosi samo s oca na sina
 kćeri ne mogu naslijediti ova svojstva
Utjecaj prirode
Human skin color is influenced
by both genetics &
environmental conditions

Coat color in arctic

fox influenced by
heat sensitive alleles

Color of Hydrangea flowers

is influenced by soil pH
 Od bakterija do čovjeka
 Hipoteza: jedan gen jedan
protein
◦ srpasta anemija - promjena
samo jedne aminokiseline u
proteinu

 Transformacija gena
◦ postupak prijenosa nasljedne
osobine ekstraktom DNA
(prijenos pneumonije kod
miševa)

 Promjena genoma i
evolucija organizama
◦ eukarioti 10-20 x više gena od
onih koji se stvarno
eksprimiraju
◦ ljudski genom oko 30 000 gena
(samo dva x više od vinske
mušice)

 Broj gena nije vezan uz

složenost organizma
KROMOSOMI ČOVJEKA