Hiroshi Ozawa urodził się w 1950 roku w pre­

KENDO
fekturze Saitama w rodzinie o wielkich trady­
cjach szermierczych, która odegrała znaczącą
rolę we wprowadzeniu kendo do szkolnych pro­
gramów wychowania fizycznego w Japonii.
J e s t niestrudzonym popularyzatorem kendo,
endo, czyli Droga Miecza, jest jedną z naj­

K starszych japońskich sztuk walki. Jest też

sztuką nieodmiennie kojarzoną z posta­
cią japońskiego wojownika—samuraja, które­
autorem wielu książek i artykułów. Posiada ty­
tuł hanshi i stopień 7dan w kendo.

go biegłość w posługiwaniu się mieczem była

Inne książki poświęcone sztukom walki
wręcz legendarna. Kendo, czyli szermierka na
wydane przez
bambusowe miecze, dawniej mordercza sztuka
DIAMOND BOOKS
walki, stała się dziś bardzo popularnym spor­
tem uprawianym przez tysiące ludzi na całym
świecie. Budo
Podręcznik napisany przez Hiroshiego Ozawę Morihei Ueshiba
jest pierwszą pozycją poświęconą kendo, w Twarda oprawa, 132 strony, ISBN 83-906693-4-X
której tak dogłębnie potraktowano tę fascynu­
jącą sztukę. Prostym i zrozumiałym językiem Dynamiczne Aikido
autor prowadzi czytelnika od spraw zupełnie Gozo Shioda
podstawowych (związanych z zakupem, pra­ Twarda oprawa, 159 stron, ISBN 83-906693-9-0
widłowym użyciem i konserwacją sprzętu uży­
wanego w kendo), poprzez objaśnienia tech­
nik, aż do psychicznych aspektów uprawiania
Aikido i dynamiczna sfera
sztuki szermierki. Wszystkie podstawowe tech­ Adele Westbrook, Oscar Ratti
niki, jakie znalazły się w niniejszej książce, zo­ Twarda oprawa, 333 strony, ISBN 83-906693-0-7
stały omówione krok po kroku i zilustrowane
łatwymi do odczytania rycinami. Opis technik Sekrety samurajów
został uzupełniony zestawem dziesięciu Nihon Adele Westbrook, Oscar Ratti
Kendo Kata, czyli sformalizowanych układów Twarda oprawa, 398 stron, ISBN 83-906693-1-5
technik wywodzących się z dawnych form
szermierki bojowej.
Dynamiczne karate
Oprócz części czysto technicznej czytelnik znaj­ Masatoshi Nakayama
dzie w „Kendo" również rozdziały poświęco­ Twarda oprawa, 303 strony, ISBN 83-906693-3-1
ne historii i rozwojowi kendo, wskazówki me­
todyczne na temat sposobów prowadzenia
Karate-do
treningu, regulaminy zawodów i wreszcie ad­
resy organizacji kendo działających na całym Gichin Funakoshi
świecie. Miękka oprawa, 144 strony, ISBN 83-906693-2-3

Aiki Jujutsu Daitoryu

Shiro Omiya
Twarda oprawa, 216 stron, ISBN 83-906693-8-2
HIROSHI OZAWA

KENDO
Przełożył Witold Nowakowski

Bydgoszcz 2000
Zawarte w aneksach przepisy walki sportowej zostały opublikowane za
zezwoleniem Międzynarodowej Federacji Kendo (IKF).
Źródła zdjęć: Kendo Nippon str. 1, 51, 57,121,135; świątynia
Itsukushima, str. xiii.

Pierwsze wydanie niniejszej książki ukazało się po japońsku nakładem

wydawnictwa Baseball Magazine Sha w 1991 roku.

Tytuł angielski: Kendo, The Definitive Guide.

Przekład z japońskiego: Angela Turzynski.
Ilustracje: Tamiko Yamaguchi.
Copyright © 1997 by Hiroshi Ozawa
English translation © 1997 by Kodansha International
All rights reserved
© for the Polish edition by Diamond Books, Bydgoszcz 1999
Diamond Books, 85-808 Bydgoszcz, Białogardzka 6/101, tel. 364 94 87
Published by arrangement with Kodansha International Ltd.

I S B N 83-906693-5-8
OD TŁUMACZA

Hiroshi Ozawa jest niestrudzonym popularyzatorem kendo oraz autorem wielu

książek i artykułów, w których zawarł niemałą wiedzę o tradycyjnych sztukach
walki. Prócz tego lubi podróżować. Chociaż w swoich wędrówkach jeszcze nie
dotarł do Polski, to jednak jest dobrze znany miłośnikom kendo w naszym kra­
ju. Pochodzi bowiem ze starej rodziny mistrzów i instruktorów, a w jego prywat­
nym Kobukan dōjō, w tokijskiej dzielnicy Nakano, trenowały już trzy pokolenia
polskich zawodników.
Kontakty Kobukanu z Polską datują się od kwietnia 1976 roku, kiedy to se­
nior rodu, siedemdziesięciosześcioletni wówczas Takashi Ozawa (9 dan hanshi),
wziął udział w wielkim pokazie kendo, iaido i Nihon Kendo Kata w hali sporto­
wej warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Dziwił się tłumom, któ­
re zasiadły na trybunach, aby obejrzeć kunszt japońskiej sztuki władania mie­
czem. Dziwił się tym bardziej, że w Polsce działała zaledwie jedna sekcja, w Łodzi,
prowadzona przez Takao Mizushimę.
Dzisiaj, po ćwierćwieczu, są kluby w całym kraju - od Kalisza i Krakowa po
Morąg i Gdynię. Wciąż przybywa młodych zawodników, czyli tych, do których
przede wszystkim adresowana jest ta książka. Podczas rozmowy w sierpniu 1998
roku Hiroshi Ozawa zdradził mi, że początkowo pisał z myślą wyłącznie o Ja­
pończykach. Dopiero za namową wydawnictwa Kodansha International na
nowo zredagował tekst i we współpracy z Angelą Turzynski opracował angiel­
ski przekład. Polskie wydanie zostało ponownie zaktualizowane, zwłaszcza w
części dotyczącej przepisów i adresów organizacji kendo na świecie. Zasadni­
cza treść nie uległa jednak żadnym zmianom, co chyba najdobitniej świadczy o
uniwersalnym wymiarze kendo i erudycji Autora, piszącego językiem zrozumia­
łym dla Japończyków, Amerykanów i Polaków.

Witold Nowakowski
Polska Komisja Kendo

VII
kendo
WSTĘP DO WYDANIA ANGIELSKIEGO

Bywałem za granicą co najmniej tuzin razy i w wielu miastach zaglądałem do

księgarń i bibliotek. Nigdzie jednak nie trafiłem na książkę o kendo, choć Mię­
dzynarodowa Federacja Kendo zrzesza trzydzieści sześć organizacji z trzydzie­
stu czterech krajów, a organizowane w trzyletnich odstępach Mistrzostwa Świata
wyraźnie świadczą o rosnącym zainteresowaniu tą tradycyjnie japońską sztu­
ką walki.
Mam nadzieję, że moja książka przysłuży się nie tylko tym, którzy czynnie
uprawiają kendo, lecz będzie inspiracją i dla tych, którzy do tej pory nie zetknę­
li się z naszą szermierką. Osobiście sądzę, że prawidłowo uprawiane kendo jest
najbezpieczniejszą ze wszystkich sztuk walki. Bez wątpienia kształtuje umysł i
ciało, więc choćby z tego powodu mam cichą nadzieję, że niniejsza książka trafi
także do szkolnych i publicznych bibliotek.
Na koniec, chciałbym wyrazić szczere podziękowania Angeli Turzynski, która
przełożyła tekst na angielski, Julianowi MacManusowi za szereg cennych uwag
oraz Paulowi Hulbertowi z wydawnictwa Kodansha International.
Hiroshi Ozawa

IX
 WPROWADZENIE

1. Czym jest kendo?

Kendo jako forma ćwiczeń fizycznych ma długą tradycję w japońskiej kulturze.
Początkowo uważane było wyłącznie za sposób władania mieczem, potem jed­
nak zyskało na znaczeniu, a to głównie za sprawą kilku wybitnych mistrzów,
którzy wnikliwie obserwowali prawa rządzące na polu bitwy. Istotę kendo okre­
ślają trzy podstawowe składniki:
(1) Sztuka ciała—sposób trzymania miecza, maai (odległość dzieląca przeciw­
ników) itd.
(2) Sztuka miecza — sposoby zadawania cięć, szukanie okazji do ataku itd.
(3) Sztuka umysłu — prawidłowe podejście psychologiczne.
Wszystkie te aspekty stanowią bazę do teoretycznego opisu zasadniczych ele­
mentów kendo. W praktyce ściśle łączą i przenikają się ze sobą. Warto je dobrze
poznać, choćby po to, żeby w pełni zrozumieć, że walka to nie tylko zwycięstwo
nad przeciwnikiem.

2. Po co trenować kendo?
Przez lata cel ćwiczeń ulegał ciągłym zmianom, zazwyczaj w zależności od stosun­
ków społecznych panujących w danej epoce. Dziś każdy z ćwiczących kieruje
się własnymi motywami, ale nadrzędnym celem współczesnego kendo jest pra­
widłowy rozwój zdrowego umysłu i ciała. Temu też ma służyć trening (keiko).
W Japonii — w szkołach, w zakładach pracy, w policji i w licznych dōjō — ćwiczy
obecnie od czterech do pięciu milionów osób.
Do walki zawodnicy używają shinai (bambusowego miecza), a celem ataku
są z góry określone miejsca na ciele przeciwnika. W tym sensie kendo może być
postrzegane jako dyscyplina sportu. Jednak z drugiej strony nie wolno zapomi­
nać, że jest to walka mieczem, która w niezmiennej formie przetrwała przez całe
wieki. Dawnym hasłem szermierzy było: „Zwycięstwo albo śmierć." Dzisiaj nie
należy traktować dosłownie tej maksymy, ale warto z odpowiednią powagą
podchodzić do treningu, który — poprzez kształtowanie fizyczne, psychiczne i
społeczne — ma zapewnić pełny rozwój ludzkiej osobowości.
Poniżej podam parę zasad, które moim zdaniem pomogą czytelnikom w lep­
szym zrozumieniu kendo:
(1) W dōjō należy się powstrzymać od wszelkiej poufałości. Kiedy nosisz men
(maskę), musisz traktować przeciwnika jak wroga, a keiko (trening) staje
się prawdziwym pojedynkiem.
(2) Pamiętaj, że każdy z ćwiczących ma swój własny, odrębny styl i własną fi-

x
 lozofię walki. Uszanuj to, lecz nie zapominaj, że jesteś częścią grupy.
(3) W każde keiko angażuj cały umysł i ciało (kihaku), siłę fizyczną oraz umie­
jętności techniczne.
(4) Każdy cios podczas keiko traktuj tak, jakby był jedynym, jaki zdołasz zadać.
(5) W czasie keiko pracuj nad swoim charakterem.
(6) Podczas treningu pogłębiaj swoją znajomość kendo i wszystkie myśli po­
święcaj wyłącznie ćwiczeniom.
Niezależnie od stopnia zaawansowania, spróbuj sobie uświadomić, że w gruncie
rzeczy niewiele wiesz o kendo. Pokochaj naukę. Tylko wówczas — po pewnym
czasie — staniesz się prawdziwym mistrzem.

3. Przyjmij odpowiednią postawę wobec przeciwnika

Mimo zmian i modyfikacji, jakie następowały na różnych etapach rozwoju ken­
do, esencja (honshitsu) walki pozostała w zasadzie niezmienna. Przeciwnicy sta­
ją naprzeciw siebie uzbrojeni w shinai. Umysł ściera się z umysłem, wreszcie
następuje atak. Trening duchowy i poprawne, z wigorem wykonane keiko, przy­
dają szlachetności ludzkiej naturze.
W pierwszej chwili wygląda to na paradoks: jak bowiem człowiek może stać
się szlachetny, skoro czeka na błąd przeciwnika, by zadać śmiertelne cięcie?
Żeby to wytłumaczyć, wypada przypomnieć, że współczesne kendo prakty­
kowane jest w oderwaniu od codzienności. Podczas ataku i obrony towarzyszy
nam świadomość, że w istocie rzeczy nikt nie chce zabijać ani ranić. Każdy z nas
w trakcie ćwiczeń jest jednocześnie rywalem i pomocnikiem partnera. Przeciw­
nika należy darzyć najwyższym szacunkiem, lecz zarazem stawiać mu zacięty
opór. W ten właśnie sposób kształtuje się ludzką naturę. W zachowaniu wspo­
mnianej równowagi wydatnie pomagają zasady rozgrywania zawodów.
Warto również pamiętać, że zwycięstwo jest czymś bardzo ważnym, lecz w
trudnych sytuacjach nie mniej ważna staje się walka z własną wewnętrzną sła­
bością. Innymi słowy, trzeba uwierzyć w siebie. To właśnie nazywam uszlachet­
nieniem duszy.

4. Kobiety i kendo
W Stanach Zjednoczonych liczba trenujących kobiet nieco przewyższa liczbę
mężczyzn. Niektórzy twierdzą, że w nadchodzącym wieku kendo na całym
świecie stanie się „kobiecym" sportem. Przyczyny tego stanu rzeczy nie są do­
kładnie znane, można jedynie podejrzewać, że japońska szermierka zawiera w
sobie coś, czego nie oferują inne dyscypliny budō.
Kobiety od dawna uprawiały sztuki walki, takie jak judo lub aikido, ale po­
szukiwały w nich przede wszystkim elementów skutecznej samoobrony. Ken­
do nie mieści się w tej grupie, bo wymaga specjalnego sprzętu. Powód zatem

XI
 musi być zupełnie inny, być może podobny temu, jaki przytaczają Japonki. Dla
nich kendo, w odróżnieniu od innych sportów, to nie tylko sposób na walkę ze
stresem i poprawę kondycji fizycznej. Zgodnie podkreślają, że na każdym tre­
ningu uczą się stanowczości i niezachwianej wiary w siebie. Kendo można upra­
wiać bez szkody dla zdrowia, bowiem ćwiczone jest w ochronnej zbroi, a to
wyklucza bezpośredni kontakt z przeciwnikiem.
W tym miejscu warto wspomnieć, że kendo ćwiczone przez kobiety niczym
się nie różni od kendo ćwiczonego przez mężczyzn. O sukcesie nie decyduje
bowiem zwykła siła mięśni, ale poprawnie wykonane waza oraz odpowiednie
nastawienie psychiczne. Krótko mówiąc, kendo to sport dla wszystkich. W tym
aspekcie sytuacja obserwowana w Stanach Zjednoczonych wydaje się być kro­
kiem we właściwą stronę.

XII
HISTORIA KENDO

Dominacja rodów Genji i Heike — początki etosu kendo

W początkach X wieku w rejonie Kanto (okolice dzisiejszego Tokio), czyli z dala
od politycznego centrum, jakim było Kioto, wzrosło znaczenie oddziałów uzbro­
jonych jeźdźców, znanych jako tsuwamono, mono-no-fu lub samurai. Grupy te,
początkowo werbowane na zasadzie „pospolitego ruszenia" wśród krewnych i
służby kasztelana, gromadziły w swoich szeregach wojowników i zwykłych
chłopów. W X I I wieku, wraz z ukształtowaniem systemu feudalnego, przeprowa­
dzono pierwsze regularne zaciągi, przyjmując do oddziałów ludzi spoza klanu.
Wasali określano nazwą ie-no-ko lub rōdō. Do największych grup wojowników
należały klany Genji i Heike. Na ilustracji poniżej widać ōyoroi, wspaniałą, uro­
czystą zbroję, noszoną w czasie bitwy tylko przez dowódców. Opisy takich zbroi
można między innymi znaleźć na kartach trzynastowiecznego eposu wojenne­
go, Heike monogatari {Opowieść o rodzie Heike), będącego żywą kroniką chwały i
upadku bitnego klanu, znanego także jako ród Taira.
W tamtych czasach powstały zręby feudalno-wojskowego kodeksu bushidō,
czyli „drogi samuraja". Zahartowani w walce mono-no-fu bardzo wcześnie przy­
jęli niepisane zasady postępowania, kładące nacisk na lojalność, odwagę, ho­
nor i poczucie hańby. Na polu bitwy wojownik imponował dzielnością, zręcz­
nie operował łukiem z wysokości końskiego grzbietu i zawsze był gotów na
spotkanie wroga. Gardził tchórzostwem,
nie szukał ratunku w ucieczce i nie zabi­
jał wierzchowca, by zwalić przeciwnika
na ziemię. Z szacunkiem i rezerwą odno­
sił się do kobiet i wolał śmierć niż znie­
wagę.
Ród Heike (Taira) poniósł ostateczną
klęskę w 1185 roku. Zwycięski klan Mi¬
namoto, znany też jako Genji, ustanowił
zupełnie nową formę dyktatury militar­
nej, zapisaną w historii pod nazwą sho¬
gunatu. Od tamtej pory wzrosła potęga
samurajów, a to, co początkowo trakto­
wano jako zwykłą umiejętność walki, w
przypadku mono-no-fu stało się czymś
szczególnym, znacznie wykraczającym
poza ćwiczenia z bronią. W życie wszedł
kodeks moralny ściśle określający sposo­ Dwunastowieczna
by zachowania. Kształtowała się „droga
ōyoroi

XIII
 samuraja", umacniana i rozwijana w burzliwych czasach japońskiego średnio­
wiecza, a zwłaszcza w krwawym i wypełnionym wojnami okresie Muromachi
(1336-1573).

„Kraj w wojnie" (1467-1568)

Wojna Onin (1467-77), wywołana sporem o sukcesję po zmarłym shogunie Ashi­
kaga, niemal całkowicie zniszczyła ówczesną stolicę państwa, Kioto. Nastąpiło
stulecie krwawych zmagań, znane jako okres sengoku („kraj w wojnie"). Feudal­
ni władcy toczyli wielkie bitwy, używając wszelkiej dostępnej broni: włóczni,
łuków, muszkietów itd. W wojnie uczestniczyły całe armie, ale gdy dochodziło
do starcia wręcz, o zwycięstwie decydowały indywidualne umiejętności wojow­
ników. Nawet wodzowie szkolili się w różnych sztukach walki, aby w razie po­
trzeby stoczyć bezpośredni bój z przeciwnikiem.
Powstały wówczas trzy główne szkoły fechtunku:
l.Tenshin-shōden-shintō-ryū (której twórcą był Iizasa Choisai),
a wśród wybitnych uczniów zapisał się:
Tsukamoto Bokuden.
2. Aisukage-ryū (Aisu Ikosai),
uczniowie:
Kamiizumi Ise-no-kami Hidetsuna,
Yagyu Sekishosai,
Marume Kurando.
3. Ittō-ryū (Chujo Hyogo-no-kami Nagahide),
uczeń:
Ito Ittosai.
Oczywiście nie sposób wyliczyć wszystkich mistrzów szermierki, którzy dzia­
łali w tamtych czasach. Trzej wymienieni, Iizasa, Aisu i Chujo, należą do najsłyn­
niejszych i uważani są za prekursorów budō. Inni mistrzowie miecza najczęściej
szukali zatrudnienia u daimyō (feudałów) i przekazywali tajniki swojej sztuki
zarówno szlachcie, jak i zwykłym wojownikom.

Okres Edo (1603-1868)

Po burzliwym okresie Muromachi cała Japonia została zjednoczona pod pano­
waniem shogunów z rodu Tokugawa. Po pewnym czasie zamknęła drzwi przed
Zachodem. Doszło do tego wskutek rosnących wpływów chrześcijaństwa i obaw,
że europejskie wojska staną po stronie przeciwników nowej władzy. Okres ści­
słej izolacji trwał dwieście sześćdziesiąt lat. W tym czasie wykształciło się i roz­
kwitło wiele elementów uważanych dzisiaj za integralną część japońskiej sztu­
ki i kultury. Jednym z tych elementów jest kendo.
Mistrzowie miecza z okresu sengoku nie używali do ćwiczeń żadnej ochro­
ny lub zbroi. Keiko polegało wówczas na wielokrotnym powtarzaniu form kata
z użyciem tachi (długiego miecza) {bokutō (drewnianego miecza). Dla poprawie­
nia techniki uderzano w pień drzewa. Shiai (zawody) toczono przy pomocy

XIV
prawdziwych, stalowych mieczy lub bokutō. W okresie Edo zanotowano stop­
niowy przyrost liczby dōjō. W tym samym czasie ulepszono konstrukcję zbroi
treningowej oraz shinai. W osiemnastym stuleciu zjawiskiem zupełnie normal­
nym stała się walka ćwiczebna na bambusowe miecze. Źródła twierdzą, że pod
koniec rządów rodu Tokugawa w całym kraju działało około pięciuset lub sze­
ściuset szkół szermierki.
Nowa metoda treningowa miała wielu przeciwników. Zarzucano jej przede
wszystkim, że nie uczy zachowań przydatnych w prawdziwej walce. W świetle
ówczesnej teorii fechtunku — realiów pola bitwy i ciążącej nad wszystkim zasa­
dy: „zwycięstwo to przetrwanie, porażka to śmierć" — taka krytyka wydaje się
uzasadniona. Z drugiej strony, jednolity i obwarowany przepisami trening stał
się ważnym etapem w rozwoju samego kendo.

Miyamoto Musashi i Gorin-no-sho („Księga pięciu zwojów")

Miyamoto Musashi jako jedyny z wielkich japońskich szermierzy na całym świe­
cie zaznał zasłużonej sławy. Stało się tak za sprawą powieści Musashi, której
autorem był Yoshikawa Eiji, oraz angielskiego przekładu Gorin-no-sho (ang. Book
of the Five Rings) dokonanym w 1974 roku przez Victora Harrisa. O prawdziwym
życiu Musashiego, przypadającym na trudne lata prowincjonalnych wojen i
początek epoki Edo, nie wiemy nic pewnego. Mogę jedynie przytoczyć kilka
biograficznych faktów zawartych we wstępie do Gorin-no-sho.
Musashi urodził się w 1584 roku. Lekcje sztuki walki pobierał od ojca. Pierw­
szy zwycięski pojedynek stoczył jako trzynastolatek i od tamtej pory nigdy nie
zaznał porażki, chociaż ponoć brał udział w ponad sześćdziesięciu starciach. W
1612 roku, po najsłynniejszej walce z Sasakim Kojiro, odsunął się od życia, aby
w samotności zgłębiać prawidła „drogi miecza". W myśl przekazów, zajęło mu
to aż dwadzieścia lat. Pełne mistrzostwo osiągnął podobno około pięćdziesiątki.
Dziesięć lat później spisał Gorin-no-sho, czyli Księgę pięciu zwojów, w której pod­
sumował własną filozofię walki, ukształtowaną przez lata spędzone w samot­
ności. Traktat ów zawiera szczegółowy opis teorii i strategii szermierczej oraz
osobisty, niezwykle charakterystyczny pogląd autora na życie. W ogromnym
skrócie można powiedzieć, że zdaniem Musashiego należy wykorzystać wszel­
kie dostępne siły, aby pokonać i zniszczyć przeciwnika. Ważny jest tu element
walki psychologicznej. Zwięzły i logiczny styl narracji Musashiego oraz stałe
odniesienia do zwykłych, niemal codziennych sytuacji, sprawiły, że angielski
przekład Księgi pięciu zwojów zyskał szeroki oddźwięk na Zachodzie. Czytelnicy
widzieli w nim nie tylko dzieło o sztuce walki, ale także praktyczny przewod­
nik, ułatwiający zarządzanie firmą i sukces w biznesie.

Okres Meiji i czasy współczesne (od 1868 roku do dzisiaj)

W 1868 roku dobiegła końca niemal siedemsetletnia dyktatura władz wojsko­
wych i rządy przeszły w ręce cesarza Meiji. Nastąpił czas licznych reform i po­
śpiesznej modernizacji Japonii na modłę świeżo uprzemysłowionych państw
Zachodu. Kenjutsu (sztuka miecza) postrzegane było jako nikomu niepotrzeb­

XV
 ny relikt przeszłości, spadek po zlikwidowanej warstwie samurajów. Tradycyj­
na forma szermierki zaczęła z wolna zanikać.
Jednak dwadzieścia lat po intronizacji cesarza Meiji, w 1887 roku, odezwały
się liczne głosy protestu przeciwko bezkrytycznej „westernizacji" Japonii. Opra­
cowano nową politykę o silnych akcentach nacjonalistycznych. Miało to zapew­
nić siłę i dobrobyt w państwie. Triumf Japonii w wojnie japońsko-chińskiej (1894-
1895) znacznie pobudził świadomość narodową. W tym klimacie kendo bez tru­
du odzyskało dawną rangę. Wkrótce też włączono je do powszechnego progra­
mu wychowania fizycznego.
Kolejnym punktem zwrotnym w dziejach współczesnego kendo był
Incydent Mandżurski z 1931 roku. Okupacja Mandżurii ujawniła silną pozycję
nacjonalizmu wojskowego, opartego na doktrynie o „szczególnej roli narodu
japońskiego". Kendo zyskało na znaczeniu jako jeden z filarów kształtowania
militaryzmu.
Druga wojna światowa zakończyła się w 1945 roku bezwarunkową
kapitulacją Japonii. Kendo, utożsamiane z agresją militarną, oraz z całą gamą jej
niszczycielskich skutków, znalazło się na indeksie amerykańskich władz oku­
pacyjnych. Dopiero w październiku 1952 roku powołano do życia Wszechjapoń¬
ską Federację Kendo (ZNKR), której zadaniem było przekształcenie dawnej sztu­
ki walki w dyscyplinę sportową o dużych walorach wychowawczych. W tej for­
mie kendo praktykowane jest do dzisiaj.

XVI
 Rozdział

PODSTAWY

Mokuso

1
Prawidłowe wiązanie keiko-gi i hakama

Końce mae-himo przeciągnąć na plecy,

skrzyżować prawy nad lewym i przecią­
gnąć z powrotem naprzód. Przytrzymać
prawe mae-himo na wysokości brzucha i
wywinąć je w górę (prawą ręką) w spo­
sób pokazany na rysunku

Skrzyżowane i wywinięte mae-himo po­

nownie przeciągnąć na tył.

Założyć poły keiko-gi (bluzy) lewą na pra­

wą i zawiązać w kokardkę mune-himo (ta­
śmę na wysokości piersi).
Włożyć hakama (spodnie) i podciągnąć
mae-himo (pas przedni) do wysokości ta­
lii.

2 Rozdział 1
 Zawiązać kokardę na wysokości podbrzu­
sza. Na koniec starannie wygładzić i ob­
ciągnąć keiko-gi.

Zawiązać kokardę na plecach.

Plastikową szpatułkę (koshiita) wepchnąć
z góry za mae-himo.
Przeciągnąć ushiro-himo na brzuch i skrzy­
żować prawe nad lewym dokładnie po­
środku ciała. Koniec lewego ushiro-himo
przeciągnąć pod zawiązanym mae-himo,
wywinąć do góry i mocno pociągnąć.

PODSTAWY 3
Jak włożyć kendōgu (zbroję)

(1) Tare (osłona bioder)

Przytrzymać tare-obi na wysokości pasa.
Przeciągnąć koshi-himo do tyłu i skrzyżo­
wać poniżej koshiita. Dobrze zaciągnąć,
ale nie za ciasno, gdyż to może powodo­
wać ból brzucha podczas ćwiczeń.

Przeciągnąć koshi-himo z powrotem na

przód i zawiązać w kokardę pod ōdare.
Końce koshi-himo wcisnąć pod lewe i pra­
we kodare.

4 Rozdział 1
(2) Dō (pancerz)
Przyłożyć pancerz do piersi. Wyregulo­
wać wysokość, przekładając lewe himo
nad prawym ramieniem i odwrotnie.
Koniec himo przeciągnąć od spodu przez
chigawa (pętlę), jak na rysunku

J a k zawiązać dō-himo.

Zaciągnąć węzeł na dō-himo i tę samą czyn­

ność powtórzyć z drugim himo, na tej sa­
mej wysokości, w sposób pokazany na ry­
sunku „Jak zawiązać dō-himo".
Chwycić lewą ręką za dō, a prawą za dō-
himo, tuż nad węzłem i pociągnąć w prze­
ciwne strony, aby wzmocnić węzeł.

PODSTAWY 5
 * Mune-himo można także wiązać w kokar­
dę na karku. Ten sposób jest przydatny
dla bardzo małych dzieci, które nie potra­
fią zawiązać węzła przy chigawa. Z cza­
sem, kiedy nabiorą większej sprawności
w zakładaniu zbroi, muszą się przyzwy­
czaić do wiązania pancerza w prawidło­
wy sposób.

Zawiązać koshi-himo na plecach na pozio­

mą kokardę.
Zacisnąć węzeł, pociągając na boki koshi-
himo.
Upewnić się, że dō nie jest przekrzywione.

Należy zwrócić uwagę na prawidłowe do­

pasowanie kendōgu. Młodzi zawodnicy po­
winni starannie przymierzyć pancerz, za­
nim zdecydują się na niemały wydatek przy
zakupie sprzętu. W razie konieczności lepiej
wymienić dō na obszerniejsze, zakrywające
wszystkie miejsca narażone na uderzenia.

6 Rozdział 1
(3) Tenugui (chusta)
Sposób pierwszy: czapka
Rozłożyć tenugui płasko na podłodze.
Złożyć wzdłuż na pół.

Przełożyć tenugui na drugą stronę.

Zagiąć wystające końce i wsunąć je do
środka.

Dolny wierzchołek powstałego w ten

sposób trójkąta zagiąć do góry i we­
Zagiąć obie strony po skosie w dół, na pchnąć między dwie warstwy złożonego
szerokość głowy. tenugui.

Grubszą stroną do przodu włożyć tenu­

gui na głowę, zupełnie zakrywając włosy.

PODSTAWY 7
Sposób drugi

Chwycić tenugui za górne końce i rozło­

żyć przed sobą.

Unieść brzeg zwisający przed twarzą,

docisnąć go do głowy i oburącz wygła­
dzić.

Przesunąć chustę przed twarzą na tył gło­

wy, aż trzymany brzeg znajdzie się na
karku.

Prawidłowo zawiązane tenugui:

Owinąć tenugui wokół głowy, lewym koń­
cem do prawego ucha i na odwrót.
• powinno całkowicie zakrywać włosy,
• nie może dociskać uszu,
• powinno ciasno przylegać do głowy, nie
rozwiązywać się i nie spadać w czasie keiko.

8 Rozdział 1
(4) Men (osłona głowy)
Oburącz przytrzymać men-himo między
kciukiem i palcem wskazującym, po
czym lekko rozepchnąć men-buton (mięk­
ką część men).
Men powinien dobrze przylegać do czoła
i żuchwy.
Pociągnąć men-himo w obie strony.

Zawiązać kokardę z tyłu głowy. Zwisają­

ce końce men-himo muszą mieć tę samą
długość.
Upewnić się, że men-himo nie są poskrę­
cane i że leżą równolegle, tuż obok siebie.
Dla wzmocnienia węzła pociągnąć silnie
na boki za zwisające końce men-himo. Ich
długość nie powinna przekraczać czter­
dziestu centymetrów, licząc od węzła.
Należy zwrócić baczną uwagę, by końce
były równe, tak jak to pokazano na ry­
sunku.

PODSTAWY 9
(5) Kote (rękawice)
Pierwsze wkłada się lewe kote.
Teraz zbroja jest już kompletna
10 Rozdział 1
Pozostaje jedynie wolna przestrzeń mie­
dzv dō-mune a tsuki-dare (osłona krtani)
Chowaj pod men koniec tenugui.
Jeżeli w czasie keiko koniec tenugui wystaje
z tyłu spod maski, jest to objaw lekceważe­
nia etykiety obowiązującej w dōjō. Róg chu­
sty należy ukryć pod maską zaraz po jej za­
łożeniu. Można go także zwinąć wcze­
śniej, tuż po zawiązaniu tenugui na głowie.
Schludny wygląd to niezwykle ważny ele­
ment treningu kendo.
Kote kładź z boku po prawej stronie, na wysokości
kolan, wylotami w lewo. Shinai kładziemy po
przeciwnej stronie (to oznacza gotowość do
walki).
Po założeniu men sprawdź, czy zbroja we
właściwy sposób chroni wszystkie części
ciała. Kote powinny leżeć w takiej odległo­
ści, aby można było bez trudu po nie się­
gnąć. Dbałość o szczegóły ułatwi ci następ­
ną czynność: możesz włożyć kote, wziąć do
ręki shinai (miecz bambusowy) i wstać z
miejsca.
Przed zdjęciem men złóż men-himo.
Zapanuj nad pokusą, żeby gwałtownie
ściągnąć men zaraz po zakończeniu keiko.
Spokojnie i starannie rozwiąż men-himo,
zwiń je w dłoni i dopiero potem zdejmij
maskę.
Nie wypuszczając z dłoni men-himo, po­
łóż men na kote. Men-himo schowaj do
maski. Cały czas siedź w pozycji „klęczą­
cej", czyli seiza. Jeśli będziesz się śpieszył,
później poświęcisz więcej czasu na roz­
supłanie splątanych men-himo.

Men wkładaj szybko i starannie.

Nie rozmawiaj i nie zwlekaj z założeniem

sprzętu, gdyż wszystkie przerwy skracają
czas przeznaczony na trening i zakłócają
sprawny przebieg keiko. Zawodnik powi­
nien szybko i bez ociągania włożyć men, a
potem sprawdzić węzły, żeby maska nie
zsunęła się podczas walki.

PODSTAWY 11
Składanie kendōgu
Po zdjęciu tare owiń koshi-obi (pas biodro­
wy) wokół tare-obi i wsuń koniec pod
oplot.
Połóż tare na dō.

Pośrodku dō skrzyżuj prawe i lewe mune-

himo.

Przytrzymaj mune-himo i odwrócić dō na

drugą stronę. Wewnątrz pancerza zawiąż
na kokardkę końce mune-himo.

12 Rozdział 1
O w i ń koshi-himo w o k ó ł tare-obi, mocując Po złożeniu dō i tare włóż do pancerza men
tare do pancerza. W tym przypadku mo­ i kote.
żesz się posłużyć dowolną metodą wią­
Jeśli kendōgu p r z e c h o w y w a n e jest na pó­
zania, pamiętaj jednak, aby lewy i prawy
łce, p o w i n n o leżeć w y l o t e m men na ze­
koniec tare-obi ściśle przylegały do po­
wnątrz, w sposób pokazany na rysunku.
wierzchni dō.
Zawiąż końce koshi-himo, żeby nie zwisa­
ły na zewnątrz.

PODSTAWY 13
J a k złożyć keiko-gi i hakama
Zasadniczą częścią kendo jest dbałość o keiko-gi i hakama. W trakcie każdego keiko strój tre­
ningowy mocno nasiąka potem, więc po pewnym czasie staje się brudny i zaczyna cuchnąć.
Jest to niezdrowe dla ćwiczącego i nieprzyjemne dla innych osób przebywających w dōjō.
Keiko-gi i hakama trzeba prać po każdym treningu.

Tak jak kendōgu, również i pozostałe części stroju należy składać w odpowiedni sposób.

Keiko-gi
Rozłożyć płasko keiko-gi na podłodze.
Jeden bok zawinąć do wewnątrz, mniej więcej w połowie szerokości mae-migoro (przód
keiko-gi). Następnie zagiąć rękaw.
Złożyć drugi bok jak w poprzednim kroku.
Zagiąć dół w jednej trzeciej długości keiko-gi.
Zagiąć górę w jednej trzeciej długości. Keiko-gi jest złożone na trzy.

14 Rozdział 1
Hakama
Włożyć z boku rękę do hakama i przesu­
nać środkową zakładkę w prawo.
Polożyć hakama przodem na podłodze, tak
aby tylny środkowy szew dokładnie po­
krywał się z przednim. Wyrównać kanty i
wygładzić wszelkie fałdy.
Przewrócić hakama na drugą stronę, uwa­
żając przy tym, żeby nie pognieść tyłu.
Dobrze jest przytrzymać krawędzie haka­
ma, tak aby tył spoczął płasko na podło­
dze. Potem ułożyć przednie fałdy: trzy z
lewej strony i dwie z prawej.
Zagiąć oba boki do wewnątrz na około
dziesięć centymetrów.
PODSTAWY 15
 Ushiro-himo zapleść od góry wokół mae-
himo, przeciągając je pod spodem, w spo­
sób pokazany na rysunku . (Na ilustra­
cjach pierwsze zostało zaplecione prawe
ushiro-himo, lecz równie dobrze można
zacząć od lewego.)
Starannie, nie gniotąc kantów, złożyć ha­
kama na trzy części.

Złożyć mae-himo (dłuższy pas) na cztery i Zagiąć prawe mae-himo w dół, przełożyć
skrzyżować. pod spodem i w górę, jak pokazano na
rysunku

16 Rozdział 1
Koniec prawego mae-himo położyć płasko
na węźle (po lewej stronie hakama).

Zapleść lewe mae-himo, przekładając je

z góry pod spód i wyciągając na ze­
wnątrz, jak pokazano na rysunku

Lewe ushiro-himo zapleść od góry wo­ Lewe mae-himo (teraz po prawej stronie)
kół mae-himo, a koniec wyciągnąć na ze­ przepleść pod spodem prawego ushiro-
wnątrz, jak pokazano na rysunku himo.

PODSTAWY 17
Zakładanie keiko-gi i hakama

Dobrze dopasowane hakama sięgają tuż za kostki. Hakama i keiko-gi wykonane są zazwyczaj
z bardzo trwałego materiału, więc młodsi zawodnicy mogą kupić większy ubiór i w miarę
potrzeb dopasować go do swojego wzrostu. Jak widać na rysunku A, rękawy są skracane na
wysokości ramion, a długość - poniżej pasa.

Nie uprane i źle złożone hakama i keiko-gi sprawiają, że zawodnik w czasie keiko wygląda po
prostu niechlujnie (u dołu, rysunek B ) . Dbałość o sprzęt jest integralną częścią duchowego
treningu kendo i przyczynkiem do kształtowania dojrzałych zawodników.

18 Rozdział 1
Długość i waga shinai

Jak wynika z poniżej przedstawionej tabe­

li, długość i waga s/zmaz są zmienne w zależ­
ności od wieku użytkownika. Wagę shinai
podaje się bez tsuba (gardy). Tsuba zrobiona
jest ze skóry lub materiałów syntetycznych,
ma kształt koła, a jej średnica nie przekra­
cza ośmiu centymetrów. W czasie ćwiczeń
musi ściśle przylegać do tsuka (rękojeści).

Prawidłowo dobrany shinai powinien mieć

długość równą odległości od mostka do
podłogi.
standardowe shinai

płeć 12-15 lat 15-18 lat dorośli

maks. maks. maks.
długość M/K 114cm 117cm 120cm

min. min. min.

M 470g 500g
425g
waga Prawidłowo dobrany shinai powinien sięgać mniej
min. min. min. więcej do wysokości piersi.
K 400g 410g 420g

* W Japonii o długości shinai decyduje wiek,

a nie wzrost zawodnika.

Długość tsuka
Długość tsuka mierzona jest od wewnętrz­
nej strony prawego stawu łokciowego do
końca przedramienia, przy ręce zgiętej pod
kątem prostym. Palec wskazujący prawej
dłoni powinien przylegać do tsuba.

* Zawodnicy, którzy używają shinai z dłuż­

szą tsuka, na ogół preferują oji-waza (tech­
niki kontrataku). Zawodnicy stosujący
krótszą tsuka atakują z dalszego maai (dy­
stansu). Długość rękojeści może więc Najpopularniejszy sposób mierzenia długości tsuka
zdradzać upodobania przeciwnika.

PODSTAWY 19
Etykieta
Przystępując do ćwiczeń, wkładasz kendōgu,
stajesz przed przeciwnikiem i przy pomocy
shinai próbujesz mu zadać cios lub pchnię­
cie w określoną część ciała. Szczególna więź,
jaka w tym momencie istnieje między tobą
a partnerem, może być także postrzegana
jako sposób na odkrywanie własnych ułom­
ności i błędów. Jeśli otrzymasz cios, wiesz
wówczas, że byłeś za mało czujny.
Z drugiej strony, po każdym otrzymanym
ciosie stajesz się bardziej nerwowy i keiko
zmienia się w bijatykę. W rezultacie twój
partner ma coraz więcej dogodnych chwil
do ataku (suki), a tobie coraz trudniej zadać
poprawne cięcie. Nie dopuszczaj do takiej
sytuacji.
Paradoks kendo polega głównie na tym, że
nie wolno ci tracić ducha walki, a jednocze­
śnie musisz szanować przeciwnika. Jeśli je­
Siadanie (podczas wstawania obowiązuje odwrotna kolejność ruchów).
20 Rozdział 1
den z tych elementów ulegnie zachwianiu,
nie można mówić o prawdziwym budō. Ety­
kieta obowiązująca w dōjō pomoże ci także
w keiko. Ćwiczenia staną się łatwiejsze i od­
kryjesz prawdziwe piękno walki.
Jeśli otrzymasz cios, to wyłącznie dlatego, że
się odsłoniłeś. Przeciwnik wskazał ci twoje
słabe miejsce, które musisz ochronić przed
atakiem. Staraj się nie dopuścić do ponow­
nego ciosu w tę samą część ciała. Po niezli­
czonych powtórzeniach liczba suki staje się
coraz mniejsza, nikt jednak - nawet mistrz
- nie może spocząć na laurach. W kendo
zawsze jest jeszcze coś do zrobienia.
Etykieta określa, jak siadać, jak się kłaniać i
jak zachowywać w dōjō. Istnieje jeszcze poza
tym tak zwana „etykieta serca", która każe
nam pilnie ćwiczyć, ze szczerą chęcią osią­
gnięcia postępów w kendo.
Jak siadać i wstawać
Klękaj na lewe kolano, wstawaj prawą nogą
W pozycji stojącej wsuń dłoń między ko­
lana i rozchyl hakama w prawą i lewą stro­
nę.
Cofnij lewą nogę i klęknij na lewe kolano
(stopa powinna być ustawiona prostopa­
dle do podłogi).
Cofnij prawą nogę i klęknij na oba kola­
na (stopy powinny być prostopadłe do
podłogi).
Prostując stopy, powoli siądź na piętach
(wielkie palce stóp powinny ściśle przy­
legać bądź zachodzić na siebie).
Mięśnie nóg nie mogą być napięte, a ko­
lana należy rozsunąć na odległość jednej
lub dwóch pięści.
Plecy muszą być proste, ramiona rozluź­
nione.
Obie dłonie spoczywają swobodnie na
udach, palce złączone.
W tej postawie wszyscy uczniowie słu­
chają wyjaśnień, udzielanych przez sen¬
sei (instruktora).
Jeśli sensei nie stoi lub nie siedzi na wprost
ucznia, uczeń powinien zwrócić twarz w
jego stronę. Niegrzecznie jest zerkać w
bok, nie ruszając głową.
Aby wstać, należy wykonać wszystkie
opisane ruchy w odwrotnej kolejności.
Ukłon w pozycji siedzącej
Przyjmij pozycję seiza.
Patrząc na partnera, połóż obie dłonie na
podłodze, tak aby kciuki i palce wskazu­
jące tworzyły trójkąt.
Nie garbiąc się, pochyl tułów do przodu.
Partner nie powinien widzieć twojego
karku.
Po jednym oddechu powoli wróć do po­
zycji siedzącej.
Patrząc na partnera, połóż obie ręce na
udach.
PODSTAWY 21
Od ukłonu na stojąco do sonkyo (przysiadu) - Zachowując prostą sylwetkę, daj trzy
wystudiowana godność długie, spokojne i posuwiste kroki. Ruch
Stań w wyprostowanej postawie (sage-tō) zacznij prawą nogą.
na wprost przeciwnika. Przy trzecim kroku połóż prawą dłoń
na tsuka i mocno chwyć shinai. Obszer­
Tsubamoto lekko trzymaj w lewej dłoni.
nym ruchem przenieś miecz przed siebie.
Ręka powinna swobodnie zwisać wzdłuż
ciała (tsuru skierowane w stronę podłogi). Spokojnie i powoli przykucnij do pozycji
Nie spuszczając przeciwnika z oczu, skłoń sonkyo.
się lekko, nie więcej niż pod kątem pięt­
Plecy muszą być proste, mięśnie brzucha
nastu stopni.
-napięte.
Unieś shinai do wysokości pasa i połóż
kciuk na tsuba (shinai pochylone pod ką­
tem czterdziestu pięciu stopni).

22 Rozdział 1
Sonkyo i nōtō (chowanie miecza)
Wygrywasz lub przegrywasz — zawsze prostuj
plecy
Nie zmieniając ustawienia stóp, z pozycji
chūdan-no-kamae przejdź do sonkyo.
Lewą ręką puść tsuka, a prawą przełóż
shinai do lewego biodra.
Tsuru powinno być skierowane w stronę
podłogi.
Połóż kciuk lewej dłoni na tsuba.
Prawą dłoń przyłóż do prawego uda.
Przytrzymując shinai na wysokości lewego
biodra (taitō), przejdź do pozycji stojącej.
Z lewej nogi daj pięć małych kroków w
tył, opuść shinai (sage-tō) i wykonaj ukłon.
Kiedy trzymasz shinai w pozycji taitō,
kciuk musi zawsze spoczywać na tsuba.
Kiedy trzymasz shinai swobodnie, w po­
zycji sage-tō, kciuk nie może dotykać tsuba.
Zdarza się, że po przegranej walce, za­
wodnik zapomina o powyższych zasa­
dach. Tak nie wolno. Jeśli przegrasz, za­
chowuj się z większą godnością.
W kendo zwycięzca powinien okazywać
głęboki szacunek wobec pokonanego. Po
pierwsze — jest to zgodne z duchem fair
play, po drugie — warto pamiętać, że w dōjō
ćwiczą ludzie, którzy nawet po przegranej
walce są zdolni pogratulować zwycięzcy.
Taką gratulacją jest ukłon na stojąco, kończą­
cy każde starcie.
PODSTAWY 22
Jak chodzić trzymając men, kote i shinai podłogę, to znaczy, że źle trzymałeś men,
gdy stałeś.
Kiedy chodzisz po sali lub stoisz w szeregu,
pamiętaj, żeby kote były wewnątrz maski,
mocno owinięte men-himo. Men trzymaj w
taki sposób, by było widać kote. Shinai przez
cały czas spoczywa w lewej dłoni. Zwracam
na te zasady szczególną uwagę, gdyż zda­
rza się, że zawodnicy trzymają tsuki-dare
albo ciągną za sobą rozwiązane men-himo.
Widywałem także, jak niektórzy gubili kote
i szli dalej, nie wiedząc, co się stało. Tych i
innych przypadków łatwo możesz uniknąć,
jeśli trzymasz men, kote i shinai w sposób po­
kazany na rysunkach. K i e d y rozwiązujesz men-himo, trzymaj men na
kolanach.

Połóż shinai w ten sposób, żeby tsuba była na

linii kolan
Shinai odkładasz w całkowitej ciszy. Jeżeli
wykonasz to zręcznym, płynnym ruchem,
miecz niemal bezdźwięcznie spocznie na
podłodze. Ruch można podzielić na dwie
fazy: najpierw lekko oprzyj sztych o podło­
gę, a potem połóż tsuba. Men powinien le­
żeć po prawej stronie, odsunięty od linii
kolan na mniej więcej dwadzieścia centyme­
trów.

Poprawny sposób trzymania men, kote i shinai i

postawie stojącej.

Kiedy rozwiązujesz men-himo, trzymaj men na

kolanach

Jeżeli siedzisz i masz zamiar rozwiązać men-

himo, połóż men na kolanach. Podłoga dōjō
jest zawsze wykonana z drewna i krata men
może ją porysować lub podrapać.
Men-gane (krata) nigdy nie dotknie podło­
gi, jeżeli będziesz prawidłowo nosił men pod
pachą. Przy siadaniu najpierw połóż shinai
po lewej stronie, a men przenieś do przodu,
naturalnym ruchem kładąc go na kolanach.
Jeżeli przy tym ruchu men-gane stuknie o

24 Rozdział 1
Prawidłowe ułożenie men i kote.

Połóż men i kote po swojej prawej stronie

Kote leżą równolegle do siebie, wylotami w

lewo. Na nich kładziesz men. Przy złym uło­
żeniu kote maska może się zsunąć i uderzyć
men-gane o podłogę.

Rysunek obok pokazuje, jak kłaniać się na

siedząco, jeżeli obok ciebie leżą men i kote.

Tenugui można ułożyć na dwa sposoby, po­

kazane na rysunkach A i B. Na rysunku A
zwinięte tenugui spoczywa wewnątrz ma­
ski. Na rysunku B widać rozwinięte tenugui
Ułożenie men i kote przy ukłonie w pozycji
ułożone na masce. Obie wersie są poprawne. siedzącej.

PODSTAWY 25
Podstawą kamae (postawy bojowej) jest
shizentai (naturalna postawa stojąca)
Shizentai — swobodna, lecz zarazem stabilna
postawa stojąca — pozwoli ci bez trudu za­
chować równowagę i umożliwi szybki atak
lub reakcję na ruch przeciwnika.
• Lekko rozstaw stopy i rozłóż ciężar ciała
równomiernie na obie nogi.
• Stój swobodnie - nie zginaj i nie usztyw­
niaj kolan.
• Wyprostuj plecy, zachowując naturalne
ułożenie kręgosłupa; mięśnie brzucha
napięte, ramiona rozluźnione, ręce luźno
zwisają wzdłuż boków.
W zachowaniu prawidłowego shizentai naj­
bardziej pomagają mięśnie grzbietu. Przed
przystąpieniem do ćwiczeń najlepiej przej­
rzyj się w lustrze i popraw wszelkie błędy.
Do właściwej postawy przywykniesz z bie­
giem czasu.
Shizentai
26 Rozdział 1
Chūdan-no kamae — swobodnie, lecz z
godnością
Kamae to postawa gotowości bojowej, która
pozwoli ci błyskawicznie zareagować na
ruch przeciwnika. W kendo rozróżniamy
dwa rodzaje kamae: postawę ducha i posta­
wę ciała.
Kamae ducha (kokoro-gamae) to stan psy­
chicznej i duchowej gotowości do działania
jeszcze przed rozpoczęciem ruchu.
Kamae ciała (mi-gamae) to postawa pozwala­
jąca na wykonanie nagłego ruchu lub kontr­
ataku. W kendo ważniejsze jest kamae du­
cha, gdyż bez niego nie można mówić o
poprawnym kamae ciała. Innymi słowy,
wraz z dobrym kamae ducha powstaje rów­
nie dobre kamae ciała.
W Nihon Kendō Kata jest pięć postaw charak­
terystycznych dla tachi. Są to: jōdan-no-kamae
(postawa wysoka), chūdan-no-kamae (posta­
wa środkowa), gedan-no-kamae (postawa ni­
ska), hassō-no-kamae (postawa, w której shi­
nai trzymane jest pionowo nad ramieniem)
i waki-gamae (postawa, w której ostrze miecza
zasłaniasz własnym ciałem). We współcze­
Chūdan-no-kamae
snym kendo najczęściej stosowane są posta­
wy chūdan jōdan. Teraz opiszę tylko chūdan.
Jōdan i pozostałe trzy kamae będą dokładnie
omówione w rozdziale czwartym, „Nihon
Kendo Kata".
Chūdan-no-kamae
Chūdan-no-kamae pozwoli ci wykonać ruch
w dowolnym momencie, w ataku lub w
obronie, niezależnie od postawy przeciwnika.
• Lewą dłoń zaciśnij na tsuka-gashira (koń­
cu rękojeści), a prawą obejmij tsubamoto.
• Jeśli prawa dłoń nie jest tuż przy tsuba, po­
stawa traci na zwartości. Można temu
zaradzić poprzez odpowiedni dobór dłu­
gości tsuka.
• Tsuru jest skierowane ku górze, zaś dło­
nie obejmują rękojeść z wierzchu, tak aby
przedłużenie tsuru przechodziło przez
złączenie kciuka z palcem wskazującym
lewej ręki.
• Shinai należy trzymać środkowym, ser­
decznym i małym palcem lewej i prawej
dłoni (najsilniej trzyma mały palec).
Kciuk i palec wskazujący lekko spoczy­
wają na rękojeści.
• W dystansie issoku ittō no maai (pozwala­
jącym na atak lub unik w jednym kroku)
kensen powinien celować prosto w krtań
przeciwnika. Z oczywistych względów
wysokość położenia sztychu może ulegać
zmianie.
• Lewą rękę trzymaj na osi ciała (tak, aby
niewidzialna linia biegnąca od nasady
dłoni przechodziła przez brzuch i dzieli­
ła ciało na dwie równe części).
• Lewą dłoń trzymaj w odległości pięści od
brzucha, nieco poniżej pępka.
• Zawsze pamiętaj, że w postawie chūdan-
no-kamae lewa dłoń pełni rolę punktu
podparcia dźwigni.
Żeby lepiej zrozumieć sposób trzymania
shinai, weź do ręki katana (miecz) lub bo­
kutō (drewniany miecz).
Ruch kensen — w górę, w dół, w lewo oraz w
prawo
Jeżeli kensen wędruje zbyt wysoko, ponad
szyję, na wysokość twarzy, tracisz siłę i dy­namikę ruchu. Co
twoje kamae zawiera liczne luki. Na dobrą
sprawę, kensen wyraża stan ducha dokład­
PODSTAWY 27
Śledzenie ruchów shinai przeciwnika.
nie w ten sam sposób, jak to zapisano w sta­
rych zwojach szkoły szermierczej Shintō
Munenryū: „Ręka kieruje mieczem, dusza
prowadzi rękę."
Pilnuj także, by kensen nie opadał zbyt ni­
sko, poniżej prawego kote przeciwnika. Je­
śli do tego dopuścisz, odsłonisz własne kote.
Narażasz się także na cios w głowę (men)
przy podwójnym ataku (nidan-waza), rozpo­
czętym od cięcia kote.
Przy ruchach mieczem na boki kensen nigdy
nie powinien wychodzić poza obrys ciała
przeciwnika.
Najwięcej błędów bywa przy technikach
„otwarcia", z góry oraz z dołu, i przy ude­
rzeniach bezpośrednio w shinai. Aby tego
uniknąć, wykonuj minimalne i bardzo szyb­
kie ruchy. Jedynie przy technice katsugi-
waza („na ramię miecz") możesz skierować
kensen z dala od przeciwnika, pod warun­
kiem, że masz silne i niezachwiane ki.
Japońskie słowo ki jest kluczowym poję­
ciem do pełnego zrozumienia kendo.
Określa ono ruch wywołany niezwykłą
energią wewnętrzną. W językach za­
chodnich ekwiwalentem ki bywa zazwy­
czaj „duch" albo „siła umysłu". Jeżeli w
28 Rozdział 1
Katsugi-waza
walce nie zachowasz postawy pozwala­
jącej na błyskawiczny atak, nie zdołasz
zadać ciosu w odpowiednim momencie.
Jeśli zwlekasz, znak to, że masz złe kamae,
choćbyś patrzącym z boku wydawał się
mistrzem.
Sprawdź w lustrze swoje kamae
Wszystkim się zdarza, że w ferworze keiko
tracą starannie wyuczone chūdan-no-kamae.
Możesz temu zaradzić, stając przed lustrem
i dokładnie sprawdzając postawę. Zwróć
wówczas uwagę na następujące punkty:
• Na jakiej wysokości jest kensen?
• Jak położona jest lewa ręka?
• Jak szeroko rozstawiasz stopy?
• Czy masz stabilną postawę? (Obejrzyj się
z boku.)
• Czy przy zamachu shinai porusza się w li­
nii prostej?
• Jak trzymasz prawą rękę w chwili uderze­
nia? A jak lewą?
Taki sprawdzian jest wstępem do dalszego
keiko, lecz sam w sobie także stanowi dobry
trening.
Kamae stóp — zwróć uwagę na położenie lewej stopy.
Kamae stóp
Dlaczego ważne jest ustawienie lewej nogi?
• Stopy p o w i n n y być ustawione równole­
gle, w odległości około dziesięciu centy­
metrów od siebie.
• P r a w a stopa wysunięta w przód, palce le­
wej dotykają podłoża mniej więcej na li­
nii prawej pięty.
• L e w a pięta lekko uniesiona, ciężar ciała
spoczywa równomiernie na obu nogach.
• N i e w o l n o zbytnio usztywniać ani uginać
kolan.
• Oba kolana pracują miękko, co pozwala
na szybkie w y k o n a n i e ruchu.
K a ż d y krok zaczyna się od w y p c h n i ę c i a
lewą nogą. L e w a stopa nigdy nie zmienia
swojego położenia w z g l ę d e m podłogi, co
pozwala na atak z dystansu w każdej do­
godnej c h w i l i , zwłaszcza w ó w c z a s , kiedy
przeciwnik rozluźni kamae. N i e rozstawiaj
nóg zbyt szeroko, bo stracisz r ó w n o w a g ę w
ataku. Jeżeli lewą stopę ustawisz p o d kątem,
palcami na zewnątrz, to bezwiednie rozluź­
nisz w ł a s n e kamae.
W walce opłaca się pamiętać o ustawieniu
lewej nogi.
Trzymaj prosto lewe kolano
Jeśli uginasz lewe kolano, to znaczy, że prze­
c i w n i k zepchnął cię do defensywy i że za
chwilę przegrasz. Stój twardo i pod żadnym
p o z o r e m nie uginaj nogi. N i e znaczy to
rzecz jasna, że masz się usztywnić, lecz z
drugiej strony, nie stwarzaj pozorów słabo­
ści. Silny, w y s o k i przeciwnik, ubrany w
kosztowne kendōgu wygląda groźnie jeszcze
przed rozpoczęciem starcia. N i e bój się go.
Pamiętaj, że na początku jesteście sobie rów­
ni. Tylko walka pokaże, kto ma naprawdę
przewagę.
Dzieje się tak za sprawą silniejszego ki. To
właśnie ki sprawia, że mniej odporny przeciw­
nik słabnie i zaczyna uginać kolana. Nie wolno
ci przegrywać takiej „wewnętrznej" bitwy,
gdyż g ł ó w n y m celem keiko jest — mówiąc w
przenośni — „ u p r a w a pola duszy".
PODSTAWY 29
Ashi-sabaki (praca nóg)
Okuri-ashi (krok dostawny z wypadu prawą nogą)
Okuri-ashi to najczęstsze ashi-sabaki w ken­
do. Idąc w przód najpierw wysuwasz pra­
wą nogę. Idąc w tył - lewą. Ruchy muszą
być płynne, a tułów nie może się kołysać
przy chodzeniu.
• Dzięki okuri-ashi możesz skrócić lub „za­
mknąć" dystans.
Okuri-ashi
Hiraki-ashi
Hiraki-ashi (krok w bok)
Hiraki-ashi stosowane jest przy ciosach z
boku, zwłaszcza przy kontrataku, w techni­
kach suriage-waza (kontratak ze sparowa­
30 Rozdział 1
niem ciosu przeciwnika) i uchiotoshi-waza
(technika, w której zbijasz w dół shinai ata­
kującego przeciwnika). W obu przypadkach
hiraki-ashi pozwala ci na zejście z linii ciosu.
Tsugi-ashi (krok skrócony)
Dzięki tsugi-ashi możesz zmienić rozstawie­
nie stóp. W tym celu dosuń nogę zakrocz­
ną (lewą) do wykrocznej (prawej). Kroktsu¬
gi-ashi stosowany jest głównie do ataku z
dużego dystansu i pozwala na szybkie zbli­
żenie się do przeciwnika.
Ayumi-ashi (krok przestawny)
Ayumi-ashi to zwykły krok przestawny, taki
sam jak przy normalnym chodzeniu. W
walce stosowany rzadko, zazwyczaj w dłu­
gim dystansie. Wykorzystywany jest także
wówczas, gdy sensei (lub partner prowadzą­
cy ćwiczenie) zarządzi kirikaeshi (ciągły atak
po skosie na lewą i prawą stronę men).
Tsugi-ashi Ayumi-ashi
W przypadku ayumi-ashi wciąż trzeba pa­
miętać, że krok przestawny ma jedną zasad­
niczą wadę: często używany—zwłaszcza do
skrócenia maai — szybko przeradza się w na­
wyk. Jeżeli w porę temu nie zaradzisz,
przed każdym atakiem będziesz przesuwał
lewą stopę, a to z kolei w czasie jigeiko lub
walki punktowanej jest sygnałem dla prze­
ciwnika, że szykujesz się do ciosu.
Palce stóp dociskaj do podłogi
Niezależnie od rodzaju ashi-sabaki, palce
stóp przesuwaj po podłodze. To pozwoli ci
na płynne wykonanie kroku w przód, w tył,
w lewo albo w prawo. Jeśli zaczniesz uno­
sić palce, twoje ruchy staną się niezgrabne,
a przeciwnik wykorzysta twój najmniejszy
błąd do zadania skutecznego ciosu.
Części miecza (nihon-tō) oraz koshirae.
Po ataku zawodnik najczęściej odbiega kro­
kiem okuri-ashi. Jeśli stawia zbyt duże kro­
ki, mimo woli odrywa palce od podłogi.
Prawdę powiedziawszy, nie można w inny
sposób wykonać długiego wypadu prawą
nogą. Lepiej więc skrócić krok, a w zamian
przyspieszyć ruchy.
Suri-ashi (krok posuwisty) najlepiej wycho­
dzi na nielakierowanej, drewnianej podło­
dze. Trudniej go wykonać na parkiecie po­
krytym farbą przeciwpoślizgową.
Bywa także, że zawodnik po zadaniu ciosu
rozluźnia się i odrywa palce od podłoża w
trakcie okuri-ashi. Pamiętaj, że przy każdym
ashi-sabaki tułów musi się poruszać prosto­
padle do podłogi.
Jak prowadzić shinai
Wszystkie ciosy i pchnięcia w kendo wywodzą
się z szermierki mieczem (nihon-tō). Shinai
wprawdzie jest prosty i owalny w przekro­
ju, lecz nie można nim atakować z każdej
dowolnej pozycji. Tak jak w przypadku
prawdziwego miecza, krawędź tnąca musi
być skierowana we właściwą stronę. Ćwi­
czenia w prawidłowym prowadzeniu shinai
noszą nazwę suburi. Wielu zawodników
traktuje suburi jako formę rozgrzewki przed
właściwym keiko. Jest to poważny błąd, gdyż
tylko przez suburi zdołasz się nauczyć po­
prawnych i skutecznych ciosów. W walce i
w ćwiczeniach shinai musi trafić w cel po
możliwie najkrótszej drodze.
Początkujący adept kendo może zacząć suburi
od ćwiczeń w miejscu, przed lustrem. W
miarę nabywania umiejętności należy stop­
niowo zwracać coraz większą uwagę na
koordynację ruchów rąk i nóg podczas ashi-
-sabaki.
Poprawny zamach
32 Rozdział 1
Zamach i atak
Przyjmij chūdan-no-kamae.
Obszernym ruchem unieś shinai nad gło­
wę, tak żeby kensen oraz prawe i lewe
kobushi poruszały się dokładnie po linii
środka ciała.
Przenieś shinai w tył, aż kensen dotknie po­
śladków.
Ruchem powrotnym przenieś shinai w
przód. Pamiętaj, aby kensen poruszał się
dokładnie po linii środka ciała.
Nie kołysząc mieczem na boki, zakońc2
ruch w chwili, kiedy kensen znajdzie się
na wysokości twoich kolan.
Ramiona i nadgarstki muszą być rozluź­
nione.
W punkcie © nie pochylaj się do przodu
Końcowa faza ataku do wysokości kolan
Shōmen (prosty men) suburi
Przyjmij chūdan-no-kamae.
Nie zmieniając pozycji ani siły uchwy­
tu, unieś shinai nad głowę, tak żeby ken­
sen oraz prawe i lewe kobushi poruszały
się dokładnie po linii środka ciała.
Ruchem powrotnym, zza pleców, prze­
nieś shinai w przód. Pamiętaj, aby kensen
poruszał się dokładnie po linii środka ciała.
Zatrzymaj shinai w chwili, gdy twoja pra­
wa ręka znajdzie się równolegle do
podłogi, mniej więcej na wysokości ra­
mienia, a lewe kobushi dotrze na wyso­
kość piersi. W tej pozycji wykonaj teno­
uchi (wzmocnienie uchwytu w chwili
uderzenia lub pchnięcia; tuż przed cio­
sem zaciśnij dłonie na rękojeści).
Punkt jest najważniejszym elementem
shōmen suburi. Aby go w pełni opanować,
wymagane są setki powtórzeń. W odnie­
sieniu do punktów i wystarczy
pamiętać, żeby nie trzymać shinai zbyt
mocno ani — odwrotnie — zbyt słabo. Mię­
dzy i punktem, aż do chwili poprze­
dzającej punkt , shinai „strzepującym"
ruchem porusza się po łuku. W punkcie
na chwilę zaciskasz dłonie i zaraz po­
tem ponownie rozluźniasz uchwyt.
Shomen suburi
Na początku ćwicz shōmen suburi w miej­
scu. Jak już się przyzwyczaisz, zacznij
ćwiczenia z ashi-sabaki.
Kote (przedramię) suburi
Przyjmij chūdan-no-kamae.
Unieś shinai do takiej wysokości, aż pod
lewym kobushi zobaczysz kote przeciwni­
ka.
Opuść shinai do wysokości kote przeciw­
nika. Wykonaj tenouchi.
Zakończ atak w chwili, kiedy shinai jest
niemal równolegle do podłogi.
Patrz prosto przed siebie.
Na początku ćwicz kote suburi w miejscu.
Jak już się przyzwyczaisz, zacznij ćwicze­
nia z ashi-sabaki.
Lewy men suburi
Przyjmij chūdan-no-kamae.
Kolistym ruchem unieś shinai dokładnie
po linii centralnej ciała do takiej wysoko­
ści, aż pod lewym kobushi zobaczysz men
przeciwnika.
Zmień położenie prawej ręki i zadaj cios
PODSTAWY 33
 Shōmen suburi

w lewą część men przeciwnika, mniej Prawy men suburi

więcej pod kątem 30-45 stopni.
Trzymając shinai w tenouchi, pozwól by
kensen dotknął lewej części men przeciw­
nika.
Sprawdź kąt prowadzenia shinai podczas
ataku.
Lewe kobushi powinno być dokładnie na
linii środka ciała.
Przyjmij chūdan-no-kamae.
Kolistym ruchem unieś shinai po linii środ­
kowej ciała do takiej wysokości, aż pod
lewym kobushi zobaczysz men przeciwni­
ka.
Zmień położenie prawej ręki i zadaj cios
z lewej strony w prawą część men prze­
ciwnika, mniej więcej pod kątem 30-45
stopni.

Kote suburi

34 Rozdział 1
Lewy men suburi
Trzymając shinai w tenouchi, pozwól, by
kensen dotknął prawej części men prze­
ciwnika.
Lewe kobushi powinno być dokładnie na
linii środka ciała.
Naprzemienne ćwiczenie lewego i prawe­
go men suburi nosi nazwę renzoku sayū
men suburi (ciągłe prawe i lewe men suburi).
Cios wyprowadzany jest po tej samej li­
nii co zamach, a zmiana układu rąk na­
Prawy men suburi
stępuje w chwili, gdy shinai znajdzie się
nad głową. Łatwo to zrozumieć w trak­
cie częstych ćwiczeń z partnerem.
Lewe dō suburi
Przyjmij chūdan-no-kamae.
Kolistym ruchem unieś shinai po linii środ­
ka ciała do takiej wysokości, aż pod le­
w y m kobushi zobaczysz dō przeciwnika.
PODSTAWY 35
Lewe dō suburi

Zmień położenie prawej ręki i zadaj cios Prawe dō suburi

z prawej strony w lewą część dō przeciw­
nika, mniej więcej pod kątem 45 stopni.
Trzymając shinai w tenouchi, pozwól, by
kensen dotknął lewej części dō przeciwni­
ka.
Prawe kobushi powinno być dokładnie na
linii środka ciała.
Przyjmij chūdan-no-kamae.
Kolistym ruchem unieś shinai po linii środ­
ka ciała do takiej wysokości, aż pod le­
w y m kobushi zobaczysz dō przeciwnika.
Zmień położenie prawej ręki i zadaj cios
z lewej strony w prawą część dō przeciw­
nika, mniej więcej pod kątem 45 stopni.

Prawe dō suburi

36 Rozdział 1
Chōyaku suburi
Trzymając shinai w tenouchi, pozwól, by
kensen dotknął prawej części dō przeciw­
nika.
Prawe kobushi powinno być dokładnie na
linii środka ciała.
Naprzemienne ćwiczenie lewego i prawe­
go dō suburi nosi nazwę renzoku sayū dō
suburi (ciągłe prawe i lewe dō suburi). Cios
wyprowadzany jest po tej samej linii co
zamach, a zmiana układu rąk następuje
w chwili, gdy shinai znajdzie się nad gło­
wą. Można wówczas bez trudu trafić w
dō przeciwnika.
Chōyaku suburi (skoki)
Z pozycji chūdan-no-kamae kolistym ru­
chem unieś shinai nad głowę.
Wykonaj szybki krok w tył. W chwili gdy
twoja lewa stopa dotknie podłogi, wyko­
naj skok w przód i jednocześnie szybkim
ruchem przenieś shinai w przód, do mo­
mentu, aż twoja prawa ręka znajdzie się
równolegle do podłogi, na wysokości ra­
mienia, a lewe kobushi dotrze na wyso­
kość piersi.
• Lewa noga powinna szybko nadążyć za
prawą.
Po dotknięciu podłogi prawą stopą wyko­
naj skok w tył lewą nogą i kolistym ru­
chem unieś shinai nad głowę.
• Prawa noga powinna szybko nadążyć za
lewą.
Tak samo jak
Przy skokach w przód pamiętaj, że lewa
stopa nie może stanąć przed prawą.
Przy skokach w tył pamiętaj o koordyna­
cji ruchów nóg i ramion.
Początkujący adepci kendo powinni ćwi­
czyć powoli, stopniowo przyspieszając w
miarę nabywania dalszych umiejętności.
Chōyaku suburi jest dobrym miernikiem
poziomu zaawansowania. Szybki od­
skok, zamach i atak z wybicia lewą nogą
to jedna z najważniejszych umiejętności,
przydatnych podczas keiko. Przy wybiciu
wykonaj podobny ruch nogą jak sprinter
w chwili startu.
Umiejętności nabyte poprzez ćwiczenie
chōyaku suburi można wykorzystać na
przykład w kote-nuki-men.
PODSTAWY 37
Maai
Maai to odległość dzieląca cię od przeciwni­
ka. W podstawowym znaczeniu określa po
prostu przestrzeń, lecz w słowie ma kryje się
także pojęcie „reakcji" albo „wykorzystanej
szansy".
Zwykle powiada się, że ma to jeden z naj­
ważniejszych elementów kendo. Maai moż­
na podzielić i opisać w rozmaity sposób
(patrz niżej), ale wszelkie słowa zawodzą,
gdy przychodzi do keiko lub walki punkto­
wanej. Jednej odmiany ma można się po
prostu nauczyć, inne przychodzą same, a
jeszcze inne są wrodzone.
Issoku ittō no maai
Jest to odległość, w której po jednym kroku
w przód, możesz zai-chūdan trafić przeciw­
nika (obaj zawodnicy stoją w chūdan-no-ka¬
mae). Możesz także uniknąć ciosu, wykonu­
jąc zaledwie jeden krok w tył. Ogólnie mó­
wiąc, jest to dystans, w którym ostrza shinai
krzyżują się w punkcie odległym o mniej
więcej dziesięć centymetrów od sztychu.
Issoku ittō no maai
38 Rozdział 1
Dystans może się zmieniać w zależności
od wieku, płci, siły, umiejętności i budo­
wy zawodników, a także od długości shi­
nai i od pozycji do ataku. To właśnie jest
ma, którego nie sposób nauczyć. Poznasz
je sam, poprzez praktykę keiko.
Tōma
W tym przypadku odległość między za­
wodnikami jest większa niż w issoku ittō,
toteż nie pozwala na zadanie prawidłowe­
go ciosu. Przed atakiem musisz skrócić dy­
stans i wejść w issoku ittō no maai.
Początkujący adepci kendo powinni toczyć
walkę w dystansie tōma, gdyż w ten sposób
mogą poprawić skoczność i ashi-sabaki. Keiko
prowadzone w tōma przyzwyczaja do prawi­
dłowych odruchów i rozwija grupy mięśni
najbardziej przydatnych w kendo. Mniej
doświadczeni zawodnicy nie powinni szu­
kać kote-saki z krótkiego dystansu chikama,
lecz prowadzić akcję z daleka, za pomocą
obszernych i swobodnych ruchów, aktywi­
zujących całe ciało.
Tōma

Chikama
Dystans znacznie krótszy niż issoku ittō no maai.
Ułatwia to atak, lecz jednocześnie wystawia cię na
ciosy przeciwnika. Wszelkie waza (techniki) wy­
prowadzane z chikama są krótkie i wykonywane
przy niewielkim kroku. Mniej doświadczeni za­
wodnicy raczej powinni ćwiczyć w długim dy­
stansie, zmuszającym do obszernych ruchów.

Chikama

PODSTAWY 39
Dystans maai zależy od wzrostu ćwiczących.

Rysunek pokazuje maai i położenie kensen jeżeli rękojeści przeciwnika. Taka sytuacja nosi
przeciwnicy są różnego wzrostu: nazwę tsubazeriai. Shinai są skrzyżowane
chłopiec o wzroście 135 cm pod bardzo ostrym kątem, a tsubamoto ści­
dziewczynka o wzroście 155 cm śle przylegają do siebie.

Jak wspomniałem we fragmencie dotyczą­ Z tego dystansu możesz zadać cios, kiedy
cym issoku ittō no maai, kendo jest różne, w przeciwnik straci równowagę albo spróbuje
zależności od płci, wieku, siły, umiejętności cię odepchnąć, żeby przejść do ataku. Przydat­
oraz budowy zawodników, długości shinai na jest znajomość hiki-waza (techniki ataku
itd. Z drugiej jednak strony, mimo wspo­ w tył). W trakcie każdego keiko należy stoso­
mnianych różnic, wszyscy ćwiczymy w jed­ wać obie odmiany waza — atak w przód oraz
nym dōjō lub sali gimnastycznej. Może się atak w tył — przy odejściu od przeciwnika.
zdarzyć, że któryś z twoich przeciwników
będzie miał sto osiemdziesiąt centymetrów
wzrostu, a inny — tylko sto pięćdziesiąt. Psy­
chologiczne uwarunkowania takiej sytuacji
mają istotny wpływ na maai. Nie wolno lek­
ceważyć niższego przeciwnika i odwrotnie
- niski nie powinien bać się wysokiego. Maai
oraz wysokość sztychu należy dopasować
do danej sytuacji.
Z grubsza biorąc, kensen powinien celo­
wać w krtań przeciwnika.

Tsubazeriai
Tsubazeriai
Może się zdarzyć, że podejdziesz tak blisko,
aż rękojeścią własnego miecza dotkniesz

40 Rozdział 1
Ukłon na stojąco, w odległości dziewięciu kroków
Ukłon na stojąco wykonywany jest przed
walką, gdy przeciwnicy stoją naprzeciw sie­
bie w odległości dziewięciu kroków. Po ukło­
nie należy wykonać trzy kroki i przyjąć po­
zycję sonkyo. Sztychy shinai nie powinny się
stykać.
W sonkyo maai końce mieczy nie stykają
się ze sobą.
Metsuke (kąt patrzenia) obejmuje całego
przeciwnika
Umiejętność obserwacji ma duże znaczenie
w kendo. Aby opisać sposób patrzenia, mó­
wimy na ogół enzan no metsuke („patrz na
odległą górę"). Oznacza to, że nie wolno
koncentrować spojrzenia na jednym, wy­
branym punkcie, ale należy widzieć całego
przeciwnika, pozornie patrząc mu w oczy
W ten sposób o wiele łatwiej przewidzieć
jego ruchy i zamiary. W swej zasadniczej
formie słowo metsuke oznacza zdolność dc
czytania w myślach, a Miyamoto Musashi w
Księdze pięciu zwojów opisał to zjawisko jako
kanken-no metsuke („wzrok silny i wzrok sła­
by"). W rzeczywistości wszyscy wiemy, że
nie da się czytać w myślach, lecz dążenie dc
rzeczy niemożliwych jest głównym celem
każdego keiko i w prosty sposób prowadzi
do zwycięstwa.
Prawidłowe metsuke pozwala widzieć całą
sylwetkę przeciwnika.
PODSTAWY 41
Jak zadawać i przyjmować ciosy?
Shōmen-uchi (proste cięcie men)
Zawodnik przyjmujący cios staje w takim
maai, aby jego partner bez przeszkód
mógł wykonać atak. Kieruje shinai szty­
chem w prawo i lekko pochyla głowę.
Atakujący zawodnik wykonuje szybki
krok w przód i uderza shōmen w chwili,
gdy partner pochyli głowę.
• Zawodnik przyjmujący cios powinien
stać przodem do atakującego i pozwo­
lić mu na wykonanie pełnego ciosu.
Potem musi odsunąć się nieco w prawo
(czasem w lewo), aby partner mógł
przebiec obok niego.

Migi-kote-uchi (cięcie w prawe przedramię)

Zawodnik przyjmujący cios staje w takim
maai, aby jego partner bez przeszkód
mógł wykonać atak. Kieruje shinai szty­
chem w lewo i nadstawia migi-kote.
• Jeśli lekko uniesiesz rękę, ułatwisz part­
nerowi atak.
Atakujący zawodnik wykonuje szybki
krok w przód i uderza migi-kote w chwi­
li, gdy jego partner nadstawi przedramię.

Migi-dō-uchi (cięcie w prawy bok)

Zawodnik przyjmujący cios staje w takim
maai, aby jego partner bez przeszkód
mógł wykonać atak. Unosi shinai nad gło­
wę i odsłania dō.
Atakujący zawodnik wykonuje szybki Sposób przyjmowania ciosu shōmen.
krok w przód i uderza migi-dō w chwili,
gdy jego partner odsłoni tułów.
Atakujący zawodnik szybko przebiega
po skosie w prawo.

42 Rozdział 1
Sposób przyjmowania ciosu kote.

Sposób przyjmowania ciosu migi-dō

PODSTAWY 43
Sposób przyjmowania ciosu migi-dō

44 Rozdział 1
Kirikaeshi
Kirikaeshi to ćwiczenie polegające na na­
przemiennym atakowaniu prawej i lewej
strony głowy przeciwnika. Kirikaeshi stano­
wi ważną część keiko i nie powinno być po­
mijane ani przez początkujących adeptów
kendo, ani przez doświadczonych mistrzów.
Poprawnie wykonane dodaje siły, energii i
wigoru.
Sposób wykonania
Jeśli będziesz uderzał zbyt szybko, nie
zdołasz zadać poprawnego ciosu.
Po uderzeniu twoje prawe kobushi powin­
no pozostawać na linii środka ciała.
Ćwicz kirikaeshi bez przerwy, trzydzieści,
pięćdziesiąt lub sto razy.
Zadawaj jak najwięcej ciosów na jednym
oddechu.
Zamiast sayū-men ćwicz sayū-dō (lewe i
prawe dō).

Stań w tōma, wydaj głośny okrzyk i zaata­

kuj shōmen.
Po taiatari (zderzeniu) obszernym ru­
chem unieś shinai nad głowę i — począw­
szy od lewego men — zadaj pięć, siedem
lub dziewięć ciosów w obie strony głowy.
Potem szybko przejdź w tōma do chūdan i
powtórnie zaatakuj shōmen. Całe ćwicze­
nie powtórz od początku.
Atakuj prawidłowo, przez cały czas gło­
śno krzycząc: „men, men, men".
Przy zamachu za każdym razem obszer­
nym ruchem unoś shinai wysoko nad gło­
wę.

Kirikaeshi wzmacnia ducha, siłę

fizyczną i wolę w a l k i .

PODSTAWY 45
O czym musisz pamiętać, ćwicząc kirikaeshi?
Rozluźnij ramiona.
Prostuj prawy łokieć przy każdym ude­
rzeniu.
Zawsze pamiętaj o prawidłowym ashi-sabaki.
Uderzaj ostrzem, unikaj hirauchi (uderze­
nia płazem shinai).
Jak wynika z rysunków i , każde cię­
cie powinno być dokładnie mierzone w
głowę, nawet kiedy partner przyjmuje
cios na shinai. Pamiętaj o monouchi (patrz
także rys. i ).
Zalety kirikaeshi
1. Poprawa postawy.
2. Nauka prawidłowego oddychania.
3. Skuteczniejsze i bardziej zdecydowane
cięcia.
4. Poprawa motoryki stawu barkowego.
5. Utrwalenie prawidłowego tenouchi.
46 Rozdział 1
6. Utrwalenie prawidłowych ruchów ra­
mion.
7. Utrwalenie kamae.
8. Poprawa ashi-sabaki.
9. Utrwalenie prawidłowego ma do zadania
skutecznego ciosu.
10. Nauka cięć prawidłową stroną ostrza.
Jak przyjmować kirikaeshi ?
Początkujący adepci kendo nie powinni
osłaniać głowy, ale przyjmować ciosy w spo­
sób pokazany na rysunkach i . Pamię­
taj, że celem kirikaeshi jest men, a nie shinai
przeciwnika.
Przyjmowanie cięć na shinai
Jeśli osłaniasz głowę, pamiętaj, aby twój shi­
nai był skierowany w górę, na wysokości
lewego lub prawego boku. Parowanie cio­
sów odbywa się wyłącznie przy pomocy te­
nouchi.
 Uderzaj częścią monouchi.

Początkujący adepci kendo tak powinni Zalety kirikaeshi dla motodachi

przyjmować ciosy, aby ćwiczenie przebie­
1. Poprawa postawy.
gało bez zakłóceń.
2. Utrwalenie prawidłowych ruchów.
Prawidłowym ashi-sabaki jest ayumi-ashi.
3. Nauka parowania cięć prawidłową stro­
„Prowadzącym" kirikaeshi jest zawsze za­ ną ostrza.
wodnik przyjmujący ciosy (motodachi).
4. Nauka prawidłowego maai.
5. Utrwalenie prawidłowego tenouchi.

PODSTAWY 47
 Ćwiczenia z użyciem shinai oraz chochołów

Kichon-uchi (cięcia podstawowe) z użyciem uchikomi-bō (pałki ćwiczebnej)

W czasie shōmen-uchi keiko należy pamiętać, żeby długość uchikomi-bō była dopaso­
wana do wzrostu zawodników. Używając dwóch pałek, można ćwiczyć kote-men
uchi oraz men-men uchi. Najtrudniejszym elementem ćwiczenia jest ocena prawi­
dłowego maai.

Renzoku-uchi (atak ciągły) z użyciem shinai

W dużym dōjō można uformować szereg z dziesięciu, piętnastu lub nawet więk­
szej liczby zawodników. Dystans pomiędzy A i B powinien być zbliżony do tōma-
no maai.
Zawodnik atakujący wydaje głośny okrzyk, unosi shinai i ćwiczy renzoku-uchi na
jednym oddechu.

Przy każdym ataku zadawaj pewny cios i pamiętaj o tenouchi.

W biegu nie wysuwaj lewej nogi przed prawą.
Jeśli nie będziesz szybko dosuwał lewej stopy, zbyt mocno pochylisz się do przodu.
Po ostatnim cięciu pamiętaj o zanshin (gotowości do dalszej akcji) i zajmij pozy­
cję za C.

48 Rozdział 1
Naucz się właściwie używać siły, ćwicząc uderzenia
na uchikomi-dai (1)
Siła ciosu odchyla poprzeczkę chochoła.
Potem poprzeczka wraca, więc po ataku
musisz natychmiast odbiec krokiem suri-
ashi, aby uniknąć uderzenia. Przy słabym
ciosie poprzeczka odchyli się za mało i mo­
żesz o nią zawadzić. Po zbyt silnym ciosie
możesz poranić twarz, gdyż poprzeczka
wróci do poziomu prędzej, niż zdołasz ją
wyminąć. Ćwiczenia na uchikomi-dai są bar­
dzo efektywne, gdyż uczą poprawnego
użycia siły w momencie ataku.
Keiko z uchikomi-dai (1).

Keiko z uchikomi-dai (2).

Naucz się poprawnego zamachu i tenouchi, Ćwiczenie może być wykonywane jedno­
ćwicząc na uchikomi-dai {2) cześnie przez czterech zawodników.
Stań we właściwej odległości i wykonaj ki¬ Czas ćwiczenia oraz liczba powtórzeń są
rikaeshi w wersji sayū-men i sayū-dō. Dzięki indywidualną sprawą każdego z zawod­
temu przyzwyczaisz się do obszernych, ko­ ników.
listych zamachów i prawidłowego trzyma­
nia shinai. Dodatkowo możesz poprawić
postawę i wyeliminować skłonność do po­
chylania się do przodu.
Patrz prosto przed siebie; nie wpatruj się w
punkt uderzenia.

PODSTAWY 49
 Rozdział

ĆWICZENIA ROZCIĄGAJĄCE

Rozciąganie

51
Rozciąganie przed i po keiko

Przed przystąpieniem do keiko niezbędna Mięśnie ud i pośladków

jest rozgrzewka rozluźniająca mięśnie, po­
budzająca sprawność ruchową i chroniąca Ćwiczenie rozciągające mięśnie prawego
przed kontuzjami. Ćwiczenia rozciągające uda i lewej części pośladków:
likwidują napięcie muskułów, poprawiają • Usiądź na podłodze i podwiń pod sie­
gibkość i przywołują uczucie odprężenia. bie lewą nogę. Prawa noga sztywno wy­
prostowana.
Ćwiczenia rozciągające muszą być dopaso­
wane do możliwości i budowy ciała każde­ • Głęboko pochyl się do przodu.
go z zawodników. Powinny być prowadzo­
• Wytrzymaj w tej pozycji przez dwadzie­
ne na różnym poziomie trudności. Nie na­
ścia do trzydziestu sekund.
leży kurczyć, zginać i rozciągać ciała do gra­
nic możliwości, gdyż to zazwyczaj prowa­ Pochylaj się całym tułowiem.
dzi do kontuzji. Najważniejszym elemen­
Nie napinaj mięśni rąk i ramion.
tem ćwiczeń rozciągających jest pełny relaks
ciała i umysłu. Nie próbuj za wszelką cenę chwycić dło­
Także po zakończeniu keiko dobrze jest nią za palce stopy.
wykonać kilka ćwiczeń rozciągających, Zmień ułożenie nóg i powtórz ćwiczenie
aby ochłonąć i uspokoić umysł.
Wewnętrzne mięśnie ud i bioder
Po co ćwiczyć?
Ćwiczenie rozciągające wewnętrzne mię­
1. Aby zredukować napięcie mięśni i rozluź­ śnie ud oraz mięśnie bioder:
nić ciało.
• Usiądź, szeroko rozstawiając nogi. Nit
2. Aby zwiększyć ruchomość stawów.
rób tego na siłę.
3. Aby uchronić się przed kontuzją.
• Powoli, całym tułowiem, pochyl się dc
4. Aby dać sygnał mięśniom do wzmożone­
przodu.
go wysiłku.
5. Aby zmniejszyć napięcie psychiczne. • Rozluźnij mięśnie czworogłowe uda
unieś stopy.
6. Aby pobudzić układ krążenia.
• Wytrzymaj w tej pozycji przez dwadzie­
Rady odnośnie ćwiczeń ścia do trzydziestu sekund.
1. Rozciągaj mięśnie od dziesięciu do trzy­ Jeśli musisz, podeprzyj się rękami dla
dziestu sekund. utrzymania równowagi.
2. Nie wkładaj w to zbyt wiele siły.
Nie próbuj za wszelką cenę chwytać za
3. W trakcie ćwiczeń oddychaj powoli i nor­ palce stóp.
malnie.
4. Wypracuj własną metodę rozciągania
odpowiednią do budowy ciała.
5. Równomiernie rozciągaj prawą i lewe
stronę ciała, stosując tę samą liczbę jed­
nakowych ćwiczeń.

52 Rozdział 2
Rozciąganie mięśni ud i pośladków.
Mięśnie podkolanowe
Ćwiczenie rozciągające mięśnie podkolano­
we (półbłoniaste):
• Wyprostuj prawą nogę i połóż na niej
zgiętą lewą nogę. (Stopa powinna
wspierać się na prawym udzie, a nie na
kolanie.)
• Powoli pochyl cały tułów do przodu.
• Wytrzymaj w tej pozycji przez dwadzie­
ścia do trzydziestu sekund.
Ćwiczenie przydatne dla osób, którym
sztywnieją kolana.
Nie próbuj za wszelką cenę chwytać dło­
nią za palce stopy.
To samo powtórz z lewą nogą.
Rozciąganie wewnętrznych mięśni
ud i bioder.
Rozciąganie mięśni podkolanowych.
Kostki
Rozluźnianie kostek:
• Przytrzymując kostkę, wykonaj kilka ob­
rotów stopą, najpierw zgodnie z ru­
chem wskazówek zegara, a potem w
przeciwną stronę.
• Zrób zmianę po dziesięciu, dwudziestu
obrotach.
• To samo powtórz z drugą nogą.
Obroty stopą rozluźniają napięte ścięgna.
Poprawna rozgrzewka pozwoli ci uniknąć
kontuzji w czasie keiko.
To samo zrób z drugą stopą.
Ćwiczenie rozluźniające kostki.
ĆWICZENIA ROZCIĄGAJĄCE 53
Rozciąganie ramion, barków i mięśni Rozciąganie barków i górnych partii
górnych partii pleców. grzbietu.

Ręce, barki i mięśnie górnej partii Mięśnie trójgłowe ramienia (tricepsy) i

pleców barki
Ćwiczenie na rozciągnięcie rąk, ramion i Ćwiczenie na rozciągnięcie tricepsów i gór­
mięśni górnej partii pleców. nych mięśni ramion:
• Unieś ręce nad głowę i spleć dłonie. • Unieś obie ręce nad głowę, chwyć się za
łokieć i delikatnie przyciągnij rękę w
• Obróć dłonie do góry, wyciągnij ręce jak
stronę głowy.
najwyżej i lekko odchyl ramiona do
tyłu. • Zrób to powoli i wytrzymaj w tej pozy­
cji przez dziesięć do dwudziestu se­
• Wytrzymaj w tej pozycji przez piętna­ kund.
ście do dwudziestu sekund.
To ćwiczenie wydatnie pomaga w rozluź­
Oddychaj swobodnie. nieniu rąk i ramion.
Ćwiczenie szczególnie przydatne w ken­ Górny rysunek na następnej stronie po­
do, choćby z uwagi na to, że w trakcie kazuje to samo ćwiczenie od tyłu.
keiko najwięcej pracują stawy ramion.
Powtórz ćwiczenie na drugą rękę.
Barki i mięśnie pleców
Ćwiczenie na rozciągnięcie barków i mięśni
środkowej partii pleców:
• Wyciągnij rękę przed pierś i lekko doci¬
śnij łokieć do ramienia.
• Wytrzymaj w tej pozycji przez dziesięć
do piętnastu sekund.
Powtórz ćwiczenie na drugą rękę.

Rozciąganie barków i tricepsów.

54 Rozdział 2
Ręce, ramiona i mięśnie klatki
piersiowej
Ćwiczenie rozciągające mięśnie rąk, ramion
i klatki piersiowej:
• Spleć dłonie na plecach i powoli unieś
ramiona.
• Wysuń pierś i wystaw brodę do przodu.
• Wytrzymaj w tej pozycji przez dziesięć
do piętnastu sekund.
Ćwiczenie przydatne szczególnie do roz­
luźniania przednich partii barków.

Barki
Ćwiczenie na rozciągnięcie barków:
• Spróbuj chwycić się dłońmi na plecach.
Jeśli to możliwe, zahacz dłonie palcami.
(Nawet jeśli tego nie zdołasz, i tak wy­
konasz ćwiczenie rozciągające.)
• Wytrzymaj w tej pozycji przez dziesięć
do piętnastu sekund.
Rozciągaj mięśnie na miarę własnych Rozciąganie ramion, barków i klatki piersiowej.
możliwości. Nigdy nie próbuj za wszel­
ką cenę dotknąć drugiej dłoni.
To ćwiczenie pozwala rozluźnić napięte
mięśnie i wzmaga giętkość ciała.
Efektywnie działa na pobudzenie gór­
nych grup mięśni.
Ćwicz naprzemiennie.

Rozciąganie barków.

ĆWICZENIA ROZCIĄGAJĄCE 55
Górne partie ciała i plecy
Ćwiczenie rozciągające górne partie ciała i
plecy:
• Oprzyj się oburącz o ścianę dōjō, rozstaw
dłonie na szerokość ramion, lekko ugnij
kolana i pchnij ścianę od siebie, w dół.
• To ćwiczenie pozwala zlikwidować sztyw­
nienie karku i ramion.
• Wytrzymaj w tej pozycji około dwudzie­
stu sekund.
Rozciąganie górnych partii grzbietu i
Mięśnie łydki klatki piersiowej.

Ćwiczenie rozciągające mięśnie łydki:

• Wysuń nogę i lekko ugnij kolano.
• Wyprostuj nogę zakroczną.
• Nie skręcając tułowia, lekko wypchnij
biodra.
• Wytrzymaj w tej pozycji około dwudzie­
stu sekund.
Pilnuj, aby pięta nogi zakrocznej przez
cały czas dotykała podłogi.
Rozciąganie mięśni łydek.
Stopy trzymaj równolegle albo lekko skrę­
cone palcami do wewnątrz.
Powtórz ćwiczenie na drugą nogę.

56 Rozdział 2
 Rozdział

WAZA (TECHNIKI)

Trening waza

57
 Waza opisane w tej książce
(1) Shikake-waza
1.Tobikomi-men (Harai-waza)
2. Tobikomi-kote 9. Harai-age-men (omote*)
3. Tobikomi-dō 10. Harai-age-men (ura**)
4. Hikibana-kote 11. Harai-kote (ura)
5. Katsugi-kote 12. Harai-otoshi-men (omote)
(Nidan-waza) (Debana-waza)
6. Kote-men 13. Debana-men
7. Kote-dō 14. Debana-kote
8. Men-dō
(2) Ōji-waza
(Nuki-waza) (Uchiotoshi-waza)
15. Men-nuki-dō 22. Dō-uchiotoshi-men
16. Kote-nuki-men 23. Kote-uchiotoshi-men
17. Kote-nuki-kote (Kaeshi-waza)
(Suriage-waza) 24. Men-kaeshi-dō
18. Men-suriage-men (ura) 25. Kote-kaeshi-men
19. Men-suraige-men (omote) 26. Kote-kaeshi-kote
20. Kote-suriage-men (ura)
21. Kote-suriage-kote
(3) Tsubazeriai i waza z tsubazeriai
(Shikake-waza I Hiki-waza)
27. Hiki-men z tsubazeriai
28. Hiki-dō z tsubazeriai
29. Hiki-kote z tsubazeriai
(Ōji-waza)
30. Suriage-men w odpowiedzi na hiki-men z tsubazeriai (ura)
31. Suriage-men w odpowiedzi nahiki-men z tsubazeriai (omote)
32. Uchiotoshi-men w odpowiedzi na hiki-men z tsubazeriai (ura)
33. Uchiotoshi-men w odpowiedzi nahiki-men z tsubazeriai (omote)
34. Uchiotoshi-men w odpowiedzi na hiki-dō z tsubazeriai
35. Uchiotoshi-men w odpowiedzi nahiki-kote z tsubazeriai

* Omote oznacza lewą stronę prawidłowo trzymanego shinai.

* * Ura oznacza prawą stronę prawidłowo trzymanego shinai.

58 Rozdział 3
Waza (techniki) w kendo dzielą się z grubsza na dwie grupy: shikake-waza (tech­
niki otwarcia) orazōji-waza (techniki kontrataku). W niniejszej książce dokona­
łem podziału technik na trzy grupy: (1) shikake-waza, (2) ōji-waza i (3) tsubazeriai
oraz waza z tsubazeriai (shikake-waza, ōji-waza). Wszystkie trzy grupy opisywane
są przy założeniu, że obaj zawodnicy walczą w pozycji chūdan.

(1) Shikake-waza
Są to techniki, które poprzez pozorowany atak wymuszają suki u przeciwnika
lub techniki ataku, wykonywane w chwili, gdy przeciwnik odsłoni się z wła­
snej winy. Najważniejszym elementem shikake-waza jest sutemi (działanie odru­
chowe).

1. Tobikomi-waza
Techniki używane wówczas, gdy przeciwnik ma słabe kisei (duch, wigor) albo
popełnia suki pod presją twojego kisei. Nie czekaj, lecz atakuj.

2. Hikibana-waza
Z praw fizyki wynika, że przeciwnik w ruchu (atakujący lub atakowany) pozo­
staje w stanie zachwianej równowagi. Techniki hikibana pozwalają wykorzystać
tę szansę do zadania skutecznego ciosu. Sygnałem, że przeciwnik zamierza za­
stosować technikę hikibana, jest odchylenie tułowia lub lekki krok do tyłu.

3. Katsugi-waza
Technika pozwalająca na nagły, zaskakujący atak z zamachem znad ramienia.
Trudna do opanowania, wymagająca dobrego tenouchi oraz szybkich i zdecy­
dowanych ruchów.

4. Nidan-waza
Wyróżniamy dwa typy nidan-waza: 1) techniki pozwalające na kolejny cios po
nieudanym pierwszym ataku; 2) techniki, w których pierwszy, pozorowany atak
ma zmylić przeciwnika i umożliwić wykonanie drugiego, skutecznego ciosu.
W pierwszym przypadku najważniejszy jest rytm ataku, w drugim - szybka
ocena sytuacji i wykorzystanie momentu suki. Pamiętaj też, że jeśli dwa pierw­
sze ciosy (nidan) zawiodą, dopuszczalny jest trzeci, czwarty, a nawet piąty atak,
aż do pełnego zwycięstwa.

5. Harai-waza
Techniki przydatne wówczas, kiedy kamae przeciwnika nie zawiera żadnej wi­
docznej luki. Wykonywane na ogół wtedy, gdy przeciwnik się cofa lub próbuje
ataku. Polegają na zbiciu shinai z linii zamierzonego ciosu. Atak musi być wyko­
nany natychmiast, zanim przeciwnik odzyska prawidłowe kamae.

WAZA (TECHNIKI) 59
 6. Debana-waza
Techniki pozwalające na szybki atak w chwili, kiedy przeciwnik zamierza się do
ciosu. Wykorzystuje się tu moment koncentracji i skurczu mięśni przed spodzie­
wanym ruchem. Napięte mięśnie stawiają lekki opór i nie pozwalają na szybką
reakcję. Stanowi to dogodną szansę do debana-waza. Pamiętaj także o czynniku
psychologicznym. Jeżeli w walce sędziowanej zdobędziesz pierwszy punkt ata­
kując debana-waza, przeciwnik usztywni się i tym łatwiej będzie ci wygrać.

(2) Ōji-waza

Techniki kontrataku, wykonywane w odpowiedzi na akcję przeciwnika. Uwaga

praktyczna: nie czekaj na atak, ale raczej wymuś go na przeciwniku, a następnie
wykonaj ōji-waza.

1. Nuki-waza
Prosta technika uniku, czyli zejścia z linii ataku przeciwnika. Istotną rolę odgry­
wa tu szybki refleks i dobre wyczucie tempa, gdyż zbyt prędki lub zbyt wolny
unik prowadzi do przegranej. Uważnie obserwuj ruchy przeciwnika.

2. Suriage-waza
Technika fechtunku polegająca na odtrąceniu shinai przeciwnika kolistym, wzno­
szącym ruchem, z jednoczesnym przejściem do zamachu. Może być wykonana
zarówno lewym (omote), jaki prawym (ura) płazem shinai. Po zamachu zadaj cios,
wykorzystując lukę w postawie przeciwnika. Zwróć uwagę, aby nie dzielić akcji
na fazy; zbicie, zamach i atak muszą być wykonane w równomiernym tempie,
płynnym i nieprzerwanym ruchem.

3. Uchiotoshi-waza
Technika polegająca na odtrąceniu shinai przeciwnika w końcowej fazie ataku.
Powoduje zmianę linii ciosu w lewo lub w prawo i otwiera drogę do kontrataku.
Najważniejszym elementem uchiotoshi-waza jest właściwa ocena maai. Uderz w
shinai, zanim przeciwnik zdoła wyprostować ręce.

4. Kaeshi-waza
Technika polegająca na odtrąceniu shinai przeciwnika i nagłej zmianie kierunku
cięcia. Kontratak mierzony jest w punkt po przeciwnej stronie ciała.

(3) Tsubazeriai oraz waza z tsubazeriai

Zestaw technik otwierających drogę do ataku poprzez zburzenie kamae przeciw­

nika, zakończonych atakiem w tył. Pamiętaj, żeby: 1) w chwili ciosu wykorzy­

60 Rozdział 3
stać na swoją korzyść siłę przeciwnika; 2) przejść z tsubazeriai do właściwego dy­
stansu; 3) zadać szybkie cięcie samymi nadgarstkami, gdyż w tak krótkim maai
nie ma miejsca na większy zamach; 4) ani na chwilę nie stracić kisei; 5) szybko i
dokładnie wykonać każde waza.
Odpowiedzią na złe hiki-waza z dystansu tsubazeriai może być dowolne ōji-waza,
wykonane z właściwym kisei. Kluczowym elementem walki w tsubazeriai jest
pełna koncentracja obu zawodników.
Znajomość hiki-waza podnosi poziom keiko i daje ćwiczącemu przewagę nad prze­
ciwnikiem.
Nie atakuj w tył wyłącznie z tsubazeriai. Hiki-waza można wykorzystać w każdej
dogodnej chwili, zwłaszcza kiedy przeciwnik straci pewność siebie. Wystarczy
wówczas wybić go z kamae i wykonać szybki i zdecydowany atak.
Podstawowe kryteria, którymi się kierowałem przy wyborze technik opisa­
nych w niniejszej książce:
1. Na następnych stronach opisane są wszystkie techniki zawarte w podręcz­
niku „Kendō-shidō-no tebiki", wydanym na użytek szkół średnich przez Ja­
pońskie Ministerstwo Szkolnictwa. W ramach shikake-waza zamieściłem także
opisy podstawowych technik: men-uchi, kote-uchi i dō-uchi, gdyż moim zdaniem
kendo należy do sztuk „wewnętrznych" i w całym keiko — nawet w ćwicze­
niach podstawowych — musimy mieć świadomość, że partner jest w istocie
naszym przeciwnikiem.
2. Wspomniany wyżej podręcznik pobieżnie traktuje hiki-waza. Dołączyłem
więc opis kilku ōji-waza, przydatnych do kontrataku w chwili, kiedy prze­
ciwnik wykona hiki-waza z dystansu tsubazeriai.
3. Dodałem także opisy kilku technik nie uwzględnionych w podręczniku
„Kendō-shidō-no tebiki", a często stosowanych we współczesnym kendo. Są to:
katsugi-kote, kote-nuki-kote, kote-uchiotoshi-men, kote-kaeshi-men i kote-kaeshi-kote.
4. Harai-waza podzieliłem na dwie części: harai-age oraz harai-otoshi. Przepro­
wadziłem także wyraźny podział na techniki wykonywane ruchem wzno­
szącym (ageru), prawym płazem shinai (ura), lewym płazem (omote) oraz tech­
niki wykonywane ruchem opadającym (otosu).
5. Na koniec — chociaż może to zabrzmi dziwnie — chcę dodać, że według mnie
początkujący zawodnik kendo nie powinien przykładać zbyt dużej wagi do
techniki. Taka postawa sprawia, że keiko staje się pasywne i pozbawione
wszelkiego wigoru. Chciałbym wyraźnie podkreślić, że w przypadku ken­
do żywiołowy duch walki jest ważniejszy niż najbardziej wyszukane waza.

WAZA (TECHNIKI) 61
(1) Shikake-waza

1. Tobikomi-men

W pozycji chūdan-no-kamae podejdź do

dystansu issoku ittō-no maai.

D u ż y m kolistym r u c h e m unieś shinai n a d

głowę, aż p o d rękami ujrzysz p u n k t ata­
ku (w t y m p r z y p a d k u men).

Wybij się z lewej nogi, wykonaj krok do

przodu i zadaj szybkie cięcie.

U d e r z men w chwili, gdy twoja prawa sto­

pa dotknie podłogi. Pamiętaj o tenouchi i
o t y m , aby cios został w y k o n a n y p r a w i ­
d ł o w ą c z ę ś c i ą shinai (monouchi).

Tobikomi-men

Zamach - w trakcie w a l k i podnoś shinai do

chwili, aż pod rękami zobaczysz punkt ataku.
Monouchi - jedna trzecia ostrza shinai mierzo­
na od sztychu (około dziesięciu centymetrów).

Tobikomi-men

62 Rozdział 3
Tobikomi-kote

(2) Tobikomi-kote
W pozycji chūdan-no-kamae podejdź do
dystansu issoku ittō-no maai.
Dużym kolistym ruchem unieś shinai nad
głowę, aż pod rękami ujrzysz punkt ata­
ku (w tym przypadku kote).
Wybij się z lewej nogi, wykonaj krok do
przodu i zadaj szybkie cięcie.
Uderz kote w chwili, gdy twoja prawa sto­
pa dotknie podłogi. Pamiętaj o tenouchi i
o tym, aby cios został wykonany prawi­
dłową częścią shinai (monouchi).
W momencie uderzenia prowadź shinai
równolegle do miecza przeciwnika.

WAZA (TECHNIKI) 63
 Tobikomi-dō

Lewą dłoń prowadź dokładnie po linii środ­

ka ciała. Pamiętaj o prawidłowej postawią
prostuj tułów i szybko dociągaj lewą stopę.

3. Tobikomi-dō
W pozycji chūdan-no-kamae podejdź do
d y s t a n s u issoku ittō-no maai.

W chwili kiedy przeciwnik wykona ob­

szerny zamach, wysuń prawą nogę i
szybko unieś shinai po linii środka ciała.

W n a j w y ż s z y m punkcie z a m a c h u skręć
dłonie w l e w o i zadaj ukośne cięcie. Pa­
miętaj, aby ostrze shinai było skierowane
w e w ł a ś c i w ą stronę.

Z r ó b w y p a d p r a w ą nogą i uderz w pra­

wą część dō przeciwnika. Wyprostuj pra­
wą rękę i pamiętaj o o b u r ę c z n y m teno­
uchi.

Tobikomi-dō

64 Rozdział 2
Hikibana-kote
* Ważne jest płynne połączenie elementów
i . Technika trudna do obrony, gdyż nagłe
wejście w dystans issoku ittō-no maai roz­
prasza przeciwnika i zmusza go do uniesie­
nia miecza.

4. Hikibana-kote

Obaj z a w o d n i c y stoją w chūdan-no-kamae,

w takim dystansie, że końce shinai są lek­
ko oddalone od siebie.

Szybkim, z d e c y d o w a n y m krokiem okuri-

ashi ( p r a w a stopa z przodu) wejdź w dy­
stans issoku ittō-no maai.
W momencie zagrożenia przeciwnik za­
cznie się w a h a ć , zmieni kamae i uniesie
kensen.

Stawiając p r a w ą stopę na podłodze, w y ­

konaj szybkie tenouchi i z krótkiego ata­
ku uderz w p r a w e kote przeciwnika.

Hikibana-kote

WAZA (TECHNIKI) 65
 5. Katsugi-kote
Obaj z a w o d n i c y w postawie chudan-no¬
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.

W y s u ń p r a w ą nogę i w y k o n a j taki r u c h ,
jakbyś chciał z prawej strony odtrącić shi­
nai przeciwnika.

W odpowiedniej c h w i l i wykonaj zamach

n a d p r a w e ramię. To zaskoczy i zdezo­
rientuje przeciwnika.
P r z e c i w n i k z m i e n i kamae i uniesie kensen.
W t y m s a m y m m o m e n c i e uderz w jego
p r a w e kote (prowadź shinai równolegle
do miecza przeciwnika).

Twardą postawą zepchnij przeciwnika do

defensywy.

Częste stosowanie tej techniki osłabia efekt

zaskoczenia.

Katsugi-kote

66 Rozdział 3
Kote-men
6. Kote-men

Obaj z a w o d n i c y w postawie chūdan-no-

kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.

W y s u ń p r a w ą nogę i unieś shinai n a d gło­

w ę , aż p o d r ę k a m i ujrzysz kote przeciw­
nika.

Wybij się z lewej nogi, w y k o n a j krok w

przód i zadaj szybkie cięcie w p r a w e kote
przeciwnika. Pamiętaj o p r a w i d ł o w y m
tenouchi.

Natychmiast dostaw lewą nogę i wyko­

naj następny zamach, aż między uniesio­
nymi rękami zobaczysz men przeciwnika.

Wykonaj wypad prawą nogą i w chwili,

gdy dotkniesz stopą podłogi, zadaj cięcie
shōmen. Pamiętaj o tenouchi i o tym, aby
cios został wykonany prawidłową częścią
shinai {monouchi).

Ważnym elementem renzoku-waza jest szyb­

kie dostawienie lewej nogi do prawej.

W tenouchi na chwilę zaciśnij i rozluźnij dło­

nie. Ćwicz tak długo, aż zaczniesz wykony­
wać to odruchowo.

WAZA (TECHNIKI) 67
 Kote-dō

7. Kote-dō
Obaj zawodnicy w postawie chūdan-no-
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.
Unieś shinai nad głowę, aż pod rękami
ujrzysz kote przeciwnika.
Wykonaj atak prawą nogą i zadaj szybkie
cięcie w prawe kote przeciwnika. Pamię­
taj o prawidłowym tenouchi.
W chwili kiedy przeciwnik cofnie lewą
nogę i uniesie shinai, wykonaj zamach, aż
pod rękami zobaczysz dō przeciwnika.
Skręć dłonie w lewo i wykonaj cięcie po
skosie w dół, kierując ostrze w tułów
przeciwnika. Prawą nogą zrób krok po
skosie w prawo i uderz w prawą część dō.

68 Rozdział 3
Men-dō
K i e d y atakujesz kote, przeciwnik próbuje
uniku przez podniesienie ramion.

Pamiętaj, aby szybkim ruchem dociągnąć

lewą nogę.

8. Men-dō
Obaj z a w o d n i c y w postawie chūdan-no-
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.

U n i e ś shinai n a d g ł o w ę , aż p o d rękami
ujrzysz men przeciwnika.

Wykonaj atak p r a w ą nogą i zadaj szybkie

cięcie shōmen. Pamiętaj o p r a w i d ł o w y m
tenouchi.

W c h w i l i k i e d y p r z e c i w n i k cofnie lewą
nogę i uniesie shinai, w y k o n a j zamach, aż
p o d r ę k a m i zobaczysz dō przeciwnika.

Skręć dłonie w l e w o i w y k o n a j cięcie po

skosie w dół, kierując ostrze w t u ł ó w
przeciwnika. P r a w ą nogą zrób krok po
skosie w p r a w o i uderz w p r a w ą część dō.

Technika skuteczna w walce z przeciwni­

kiem, który osłania men przez podniesienie
ramion.

WAZA (TECHNIKI) 69
Harai-age-men (omote)

Atak na shinai i następujące po nim cięcie

w głowę muszą być wykonane płynnym,
rytmicznym ruchem.

9. Harai-age-men {omote)
Z postawy chūdan-no-kamae gwałtownie
wysuń prawą nogę w przód i kolistym
ruchem opuść kensen miecza.
Z lekkiego zamachu w dół lewym płazem
miecza energicznie odtrąć shinai przeciw­
nika.
Unieś shinai nad men przeciwnika.
Prawą nogą zrób krok w przód z jedno­
czesnym zamachem do cięcia.
W chwili gdy prawą stopą dotkniesz
podłogi, zadaj poprawne cięcie shōmen.
Pamiętaj o tenouchi i o tym, aby cios zo­
stał wykonany prawidłową częścią shinai
(monouchi).

10. Harai-age-men (ura)

Obaj zawodnicy w postawie chūdan-no-
kamae starają się przejść do dystansu tōma.
Sztychy mieczy lekko dotykają do siebie.
Gwałtownie wysuń prawą nogę w przód
i kolistym ruchem opuść kensen w lewo,
przenosząc swój miecz pod mieczem
przeciwnika.
Harai-age-men (ura)

P r a w y m p ł a z e m miecza energicznie od­

trąć shinai przeciwnika po skosie w pra­
w o , w górę.

U n i e ś swój shinai n a d men przeciwnika.

P r a w ą nogą wykonaj krok w przód z jed­

noczesnym zamachem.

W c h w i l i g d y p r a w ą stopą dotkniesz
podłogi, zadaj p o p r a w n e cięcie men. Pa­
miętaj o tenouchi i o t y m , aby cios został
w y k o n a n y p r a w i d ł o w ą częścią shinai
(monouchi).

Harai-waza przydaje się, kiedy kamae prze­

ciwnika nie zawiera żadnej widocznej luki.
Odtrącając shinai w przód, w tył, w dół lub
w górę, niszczysz postawę przeciwnika i
tym samym stwarzasz okazję do ataku.

Podczas keiko dopasuj technikę harai do ka­

mae przeciwnika.

WAZA (TECHNIKI) 71
 Harai-kote (ura)

11. Harai-kote (ura)

Obaj zawodnicy w postawie chudan-no­
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.

Gwałtownie wysuń prawą nogę w przód

i kolistym ruchem opuść kensen w lewo,
przenosząc swój miecz pod mieczem
przeciwnika.
Prawym płazem miecza energicznie od­
trąć shinai przeciwnika po skosie w pra­
wo, w górę.
Unieś swój shinai nad środkową część pra­
wego kote przeciwnika.
W chwili gdy prawą stopą dotkniesz
podłogi, zadaj cięcie w prawe kote. Pamię­
taj o tenouchi.

Atak na shinai i cięcie następują po sobie w

bardzo krótkim czasie.

12. Harai-otoshi-men (omote)

Obaj zawodnicy w postawie chudan-no¬
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.

Prawą nogą wykonaj szybki krok w przód

i unieś kensen po skosie w prawo.
Lewym płazem miecza energicznie od­
trąć shinai przeciwnika po skosie w dół,
w lewo.

72 Rozdział 3
Harai-otoshi-men (omote)

D o s t a w l e w ą nogę do prawej i jednocze­

śnie w y k o n a j obszerny zamach.

W c h w i l i g d y p r a w ą stopą dotkniesz
podłogi, zadaj p o p r a w n e cięcie shōmen.
Pamiętaj o tenouchi i o t y m , aby cios zo­
stał w y k o n a n y p r a w i d ł o w ą częścią shinai
(monouchi).
Atakując shinai, lekko zaciśnij dłonie na rę­
kojeści (jak przy prawdziwym cięciu) i wy­
konaj energiczne „strzepnięcie" nadgarst­
kami.

WAZA (TECHNIKI) 73
 13. Debana-men

Obaj z a w o d n i c y w postawie chūdan-no-

kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.

Wykonaj zamach w chwili, kiedy przeciw­

n i k ruszy do ataku.

Wybij się l e w ą nogą i daj krok w przód z

jednoczesnym cięciem.

W c h w i l i g d y p r a w ą stopą dotkniesz
podłogi, zadaj p o p r a w n e cięcie shōmen.
Pamiętaj o tenouchi i o t y m , aby cios zo­
stał w y k o n a n y p r a w i d ł o w ą częścią shinai
(monouchi).

• Atak m u s i nastąpić bezzwłocznie, na

pierwszy r u c h przeciwnika.

Przez całą walkę bądź gotów do natychmia­

stowej akcji.
Wyobraź sobie, że zamierzasz na pół rozciąć
przeciwnika.

Debana jest w y n i k i e m datotsu-no kōki (do­

brej okazji do wykonania poprawnego cię­
cia lub pchnięcia). Pilnie obserwuj ruchy
przeciwnika oraz ćwicz oko i umysł do po­
strzegania szansy na debana.
Debana-men

74 Rozdział 3
Debana-kote

14. Debana-kote

Obaj z a w o d n i c y w postawie chūdan-no-kamae starają się wejść w dystans issoku

ittō-no maai.

U n i e ś shinai w c h w i l i , g d y twój przeciw­

nik rozpocznie r u c h p r a w ą nogą, składa­
jąc się do ataku.

G d y przeciwnik uniesie kensen, w y k o ­

naj szybkie cięcie w p r a w e kote. Pamiętaj
o tenouchi.

Technikę debana-kote należy wykonać w

chwili, gdy przeciwnik rozpoczyna zamach.

Kensen twojego shinai musi poruszać się w

l i n i i prostej, jakbyś zamierzał zadać cięcie
przez środek ciała przeciwnika.

WAZA (TECHNIKI) 75
(2) Ōji-waza

15. Men-nuki-dō
Obaj zawodnicy w postawie chudan-no¬
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.
Przeciwnik robi zamach, żeby zaatakować
men. (Sam pozostajesz bez ruchu.)
W drugiej fazie ataku przeciwnika wyko­
naj gwałtowny krok po skosie w prawą
stronę i zrób zamach.
Skręć dłonie w lewo i zadaj cięcie w dół,
od lewej do prawej.
Wymiń przeciwnika i uderz dō w chwili,
kiedy prawą stopą dotkniesz podłogi.
Pamiętaj o tenouchi.
Pamiętaj o szybkim ashi-sabaki !

Men-nuki-dō

76 Rozdział 3
 Przeciwnik robi zamach, żeby zaatakować
kote. ( S a m pozostajesz bez ruchu.)

W drugiej fazie ataku przeciwnika wyko­

naj gwałtowny krok lewą nogą w tył i
unieś shinai, aby uniknąć ciosu.

Jeżeli się spóźnisz lub zawahasz, otrzy­

masz cios w kote. U n i e ś ręce szybkim,
obszernym ruchem, aby obie pięści zna­
lazły się n a d głową, tak jak to w i d a ć na
rysunku.

Po uniku wykonaj błyskawiczny krok w

przód i uderz men w chwili, kiedy prawą
stopą dotkniesz podłogi. Pamiętaj o teno­
uchi i o t y m , aby cios został w y k o n a n y
monouchi.
Kote-nuki-men
Stosuj krok z ćwiczeń chōyaku suburi.
16. Kote-nuki-men
Można wyróżnić co najmniej trzy odmiany
Obaj z a w o d n i c y w postawie chūdan-no-
kote-nuki: 1) przy zachowaniu chūdan, z uni­
kamae starają się wejść w dystans issoku kiem do tyłu; 2) z unikiem dłońmi w dół; 3)
ittō-no maai. z unikiem dłońmi w górę itd.

WAZA (TECHNIKI) 11
 Kote-nuki-kote

17. Kote-nuki-kote
Obaj zawodnicy w postawie chudan-no¬
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.

Przeciwnik robi zamach, żeby zaatakować

kote. (Sam pozostajesz bez ruchu.)
W drugiej fazie ataku przeciwnika wyko­
naj gwałtowny krok lewą nogą w tył,
dostaw prawą nogę i opuść shinai, aby
uniknąć ciosu.
Uniknąwszy ataku kote, wykonaj szyb­
ki zamach.
Kiedy prawą stopą dotkniesz podłogi,
uderz kote. Pamiętaj o tenouchi.

78 Rozdział 3
Men-suriage-men (omote)

18. Men-suriage-men (omote)

Obaj zawodnicy w postawie chūdan-no-
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.
Przeciwnik robi zamach, żeby zaatakować
kote. (Sam pozostajesz bez ruchu.)
W drugiej fazie ataku przeciwnika wykonaj
krok po skosie prawą nogą w przód i gwał­
townie unieś shinai, parując cios lewym
płazem ostrza. Taki ruch shinai określa się
jako „wznosząco-ślizgowy" (suriage).
Bezpośrednio po suriage przejdź do zama­
chu.
Dostaw lewą nogę do prawej i wykonaj
cięcie shōmen.
Trudna technika, wymagająca dobrego re­
fleksu.
Uważaj na ustawienie nóg.

WAZA (TECHNIKI) 79
 19. Men-suriage-men (ma)
Obaj zawodnicy w postawie chūdan-no-
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.
Przeciwnik robi zamach, żeby zaatakować
men. (Sam pozostajesz bez ruchu.)
W drugiej fazie ataku przeciwnika, nogą
wykonaj krok po skosie lewą nogą w tyl i
szybkim kolistym ruchem unieś shinai
nad głowę, parując cios prawym płazem
ostrza. Ruch twojego shinai to wspomnia­
ne uprzednio suriage.
Bezpośrednio po suriage przejdź do zamachu.
Cofnij prawą nogę i wykonaj cięcie
shōmen.
W czasie suriage pamiętaj o ashi-sabaki.
Gdy przeciwnik szybko przesuwa się do
Men-suriage-men (ura) przodu, zaatakuj już w czasie kroku w tył.

80 Rozdział 3
20. Kote-suriage-men (ura)
Obaj zawodnicy w postawie chūdan-no-
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.
Przeciwnik robi zamach, żeby zaatakować
kote. (Sam pozostajesz bez ruchu.)
W drugiej fazie ataku przeciwnika koli­
stym ruchem unieś shinai, parując cios
prawym płazem ostrza. Ruch twojego
shinai to wspomniane suriage.
Bezpośrednio po suriage przejdź do zamachu.
Wykonaj krok w przód i w chwili kiedy
prawą stopą dotkniesz podłogi, wykonaj
prawidłowe cięcie shōmen. Pamiętaj o te­
nouchi i o tym, aby cios został wykonany
monouchi.

Pamiętaj, że celem ćwiczeń nie jest samo su­

riage, lecz stworzenie okazji do ataku men. Kote-suriage-men (ura)

WAZA (TECHNIKI) 81
 Kote-suriage-kote

21. Kote-suriage-kote
Obaj zawodnicy w postawie chudan-no¬
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.
Przeciwnik robi zamach, żeby zaatakować
kote. (Sam pozostajesz bez ruchu.)
W drugiej fazie ataku przeciwnika, wyko­
naj krok po skosie lewą nogą w tył i koli­
stym ruchem unieś shinai na wyciągnię­
tych rękach, parując cios prawym płazem
ostrza. Ruch twojego shinai to wspomnia­
ne suriage.
Unieś swój shinai nad środkową część
prawego kote przeciwnika.
Dostaw prawą nogę do lewej i stojąc fron­
tem do przeciwnika, wykonaj szybkie cię­
cie w prawe kote. Pamiętaj o tenouchi.
Jest to technika z grupy kowaza (techniki
małych ruchów) i aby ją wykonać, musisz
poprawnie opanować tenouchi. Dobre teno­
uchi to jedna z najważniejszych umiejętno­
ści w kendo.

22. Dō-uchiotoshi-men
Obaj zawodnicy w postawie chūdan-no­
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.

82 Rozdział 3
Dō-uchiotushi-men

Przeciwnik robi zamach, żeby zaatakować

dō. (Sam pozostajesz bez ruchu.)
W drugiej fazie ataku przeciwnika wyko­
naj krok po skosie lewą nogą w tył i unieś
shinai nad głowę.
Dostaw prawą nogę i energicznym ru­
chem uderz w shinai przeciwnika tuż pod
tsubamono (osłoną dłoni), kierując jego
miecz w prawo. Pamiętaj o tenouchi.
Prawą nogą wykonaj krok w przód i po­
nownie unieś shinai nad głowę.
W chwili kiedy prawą stopą dotkniesz
podłogi, zadaj prawidłowy cios men. Pa­
miętaj o tenouchi i o tym, aby cięcie zosta­
ło wykonane monouchi.
Jeśli przeciwnik porusza się zbyt szybko,
możesz zaatakować już w czasie kroku w tył.

WAZA (TECHNIKI) 83
 23. Kote-uchiotoshi-men
Obaj zawodnicy w postawie chūdan-no-
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.

Przeciwnik robi zamach, żeby zaatakować

kote. (Sam pozostajesz bez ruchu.)
W drugiej fazie ataku przeciwnika wyko­
naj krok po skosie lewą nogą w tył i unieś
shinai nad głowę.
Dostaw prawą nogę i energicznym ru­
chem uderz w shinai przeciwnika tuż pod
tsubamono (osłoną dłoni), kierując jego
miecz w prawo. Pamiętaj o tenouchi.
Prawą nogą wykonaj krok w przód i po­
nownie unieś shinai nad głowę.
W chwili kiedy prawą stopą dotkniesz
podłogi, zadaj prawidłowy cios men. Pa­
miętaj o tenouchi i o tym, aby cięcie zosta­
Kote-uchiotoshi-men ło wykonane monouchi.

84 Rozdział 3
 Zbijając atak w dół, stosuj krótkie, gwałtow­
ne ruchy.

Jeżeli nie potrafisz zbić ataku, uderz kote jed­

nocześnie z atakiem przeciwnika, a potem
wykonaj cięcie men.

24. Men-kaeshi-dō

Obaj z a w o d n i c y w postawie chūdan-no-kamae starają się wejść w dystans issoku

ittō-no maai.

Przeciwnik robi zamach, żeby zaatakować

men. ( S a m pozostajesz bez ruchu.)

W drugiej fazie ataku przeciwnika w y ­

konaj krok po skosie p r a w ą nogą w przód
i sparuj cięcie l e w y m p ł a z e m ostrza swo­
jego shinai.

Sparuj cięcie w ten sposób, jakbyś ciągnął

miecz przeciwnika do siebie. Z r ó b wy¬
krok p r a w ą nogą i zadaj cios w p r a w ą
część dō. Pamiętaj o tenouchi.

Parując cios przeciwnika, zrób w ten spo­

sób, jakbyś ciągnął jego shinai do siebie.

Po sparowaniu natychmiast zmień układ rąk

i zadaj szybkie cięcie.

Men-kaeshi-dō

WAZA (TECHNIKI) 85
 25. Kote-kaeshi-men
Obaj z a w o d n i c y w postawie chūdan-no-
kamae starają się wejść w dystans issoku
ittō-no maai.

Przeciwnik robi zamach, żeby zaatakować

kote. ( S a m pozostajesz bez ruchu.)

W drugiej fazie ataku przeciwnika w y k o ­

naj krok po skosie l e w ą nogą w tył i koli­
stym r u c h e m sparuj cięcie l e w y m płazem
ostrza swojego shinai. Kensen skieruj uko­
śnie w dół, w p r a w o .

Wykorzystując siłę ataku przeciwnika,

zrób z a m a c h n a d g ł o w ę .

Zrób w y p a d prawą nogą i w chwili kiedy

dotkniesz stopą podłogi, w y k o n a j cięcie
men. Pamiętaj o tenouchi i o t y m , aby zadać
cios w ł a ś c i w ą częścią shinai (monouchi).

Stosując technikę kaeshi, wykorzystuj siłę

przeciwnika.
Kote-kaeshi-men
Pamiętaj o luźnych nadgarstkach.

86 Rozdział 3
26. Kote-kaeshi-kote

Obaj zawodnicy w postawie chūdan-no-kamae starają się wejść w dystans issoku

ittō-no maai.

Przeciwnik robi zamach, żeby zaatakować

kote. (Sam pozostajesz bez ruchu.)
W drugiej fazie ataku przeciwnika wyko­
naj krok po skosie lewą nogą w tył i koli­
stym ruchem sparuj cięcie lewym płazem
ostrza swojego shinai. Kensen skieruj uko­
śnie w dół, w prawo.
Wykorzystując siłę ataku przeciwnika,
na luźnych dłoniach przenieś kensen w
lewo (w przeciwną stronę niż w pierw­
szej fazie kontrataku) i wykonaj zamach.
Cofnij prawą nogę, stań frontem do prze­
ciwnika i wykonaj cięcie w prawe kote.
Pamiętaj o tenouchi.

Nie zapominaj o luźnych nadgarstkach. Kote-kaeshi-kote

WAZA (TECHNIKI) 87
(3) Tsubazeriai oraz waza z tsubazeriai

Słowo tsubazeriai określa sytuację, w której
obaj zawodnicy stoją bardzo blisko siebie, w
postawie pozwalającej na szybką akcję po
błędzie przeciwnika. Oba shinai uniesione są
niemal pionowo i krzyżują się na wysoko­
ści tsubamoto (w okolicach gardy).
Lewą nogą wykonaj krok w tył, szybko
dociągnij prawą i zadaj cięcie shōmen.
Po ataku unieś shinai nad głowę i wyko­
naj kilka szybkich kroków w tył, do dy­
stansu, który uchroni cię przed ciosem
przeciwnika (co najmniej issoku ittō-no
maai).
Przyjmij chūdan-no-kamae i pamiętaj o zan¬
shin. (Ten punkt dotyczy także dwóch
następnych opisów.)

Bliski kontakt powoduje wyraźny wzrost

napięcia towarzyszącego walce. Dobre ka¬
mae pozwala na przełamanie postawy prze­
ciwnika i szybki atak w momencie odskoku.
Można także zaatakować w przód, gdy
przeciwnik próbuje się cofnąć.

27. Hiki-men i tsubazeriai

Walcząc w tsubazeriai, przez cały czas wy­
patruj okazji do ataku. Przyjmij taką po­
stawę, która w każdej chwili pozwoli ci
na pogoń za uchodzącym przeciwni­
kiem.
Kiedy przeciwnik cofnie rękę, przenieś
ciężar ciała na nogę zakroczną i zrób za­
mach.

Hiki-men z tsubazeriai

88 Rozdział 3
W hiki-waza wykonaj silne cięcie

28. Hiki-dō z tsubazeriai

Walcząc w tsubazeriai, przez cały czas wy­
patruj okazji do ataku. Przyjmij taką po­
stawę, która w każdej chwili pozwoli ci
na pogoń za uchodzącym przeciwni­
kiem.
Umiejętnie naciskaj z góry albo z dołu na
shinai przeciwnika, aż dojdzie do sytuacji,
w której przeciwnik odruchowo podnie­
sie lub wysunie ręce. Wówczas wykonaj
duży krok w tył lewą nogą i zrób zamach.
Dosuwając prawą nogę, skręć dłonie w
lewo i zadaj ukośne cięcie. Ponownie cof­
nij lewą nogę, by zachować prawidłowe
maai, i uderz w prawą część dō. Pamiętaj
o tenouchi i o tym, aby zadać cios właści­
wą częścią shinai (monouchi).
Pamiętaj, żeby nie ciąć płazem.

Hiki-dō z tsubazeriai

WAZA (TECHNIKI) 89
 Hiki-kote z tsubazeriai

29. Hiki-kote i tsubazeriai

Walcząc w tsubazeriai, przez cały czas wy­
patruj okazji do ataku. Przyjmij taką po­
stawę, która w każdej chwili pozwoli ci
na pogoń za uchodzącym przeciwni­
kiem.
Kiedy przeciwnik podniesie ręce lub
pchnie dłońmi w twoją stronę, zrób krok
do tyłu i wykonaj zamach.
Dociągnij prawą nogę do lewej i szyb­
kim ruchem wykonaj cięcie w prawe kote.

90 Rozdział 3
Suriage-men (omote) przeciwko hiki-men z
tsubazeriai

30. Suriage-men (omote) przeciwko hiki-men z

tsubazeriai
Walcząc w tsubazeriai, przez cały czas wypa­
truj okazji do ataku. Przyjmij taką posta­
wę, która w każdej chwili pozwoli ci na
pogoń za uchodzącym przeciwnikiem.
Przeciwnik unosi miecz, aby wykonać
hiki-men.

Sparuj cięcie w drugiej fazie ataku, gdy

przeciwnik próbuje uderzyć shōmen.
Unieś shinai szybkim półkolistym ruchem
(suriage) i odbij jego miecz lewym płazem
ostrza.
Zrób wykrok prawą nogą i w chwili gdy
postawisz stopę na podłodze, wykonaj
cięcie shōmen. Pamiętaj o tenouchi i o tym,
żeby zadać cios właściwą częścią miecza
(monouchi).

Atakuj bez wahania, w chwili gdy przeciw­

nik zaczyna się cofać.

WAZA (TECHNIKI) 91
 31. Suriage-men (ura) przeciwko hiki-men i
tsubazeriai
Walcząc w tsubazeriai, przez cały czas wy­
patruj okazji do ataku. Przyjmij taką po­
stawę, która w każdej chwili pozwoli ci
na pogoń za uchodzącym przeciwni­
kiem.
Przeciwnik unosi miecz, aby wykonać
hiki-men.
Sparuj cięcie w drugiej fazie ataku, gdy
przeciwnik próbuje uderzyć shōmen.
Unieś shinai szybkim półkolistym ruchem
(suriage) po skosie w prawo i odbij jego
miecz prawym płazem ostrza.
Zrób wykrok prawą nogą i przejdź do
kontrataku.
W chwili gdy postawisz prawą stopę na
podłodze, wykonaj cięcie shōmen. Pamię­
Suriage-men {ura) przeciwko hiki-men z tsubazeriai
taj o tenouchi i o tym, żeby zadać cios wła­
ściwą częścią miecza (monouchi).

92 Rozdział 3
32. Uchiotoshi-men (omote) przeciwko hiki-men
z tsubazeriai
Walcząc w tsubazeriai, przez cały czas wy­
patruj okazji do ataku. Przyjmij taką po­
stawę, która w każdej chwili pozwoli ci
na pogoń za uchodzącym przeciwni­
kiem.
Przeciwnik unosi miecz, aby wykonać
hiki-men.

Sparuj cięcie w drugiej fazie ataku, gdy

przeciwnik próbuje uderzyć shōmen.
Zrób wykrok prawą nogą i uderz lewym
płazem ostrza, kierując miecz przeciwni­
ka w dół, po skosie w lewo (uchiotoshi).
Gdy przeciwnik opuści sztych miecza,
szybko dostaw lewą nogę do prawej.
Ponownie daj wykrok prawą nogą i zrób
zamach.
W chwili kiedy postawisz prawą stopę na
podłodze, wykonaj cięcie shōmen. Pamię­ Uchiotoshi-men (omote) przeciwko hiki-men z
taj o tenouchi i o tym, żeby zadać cios wła­ tsubazeriai
ściwą częścią miecza (monouchi).

WAZA (TECHNIKI) 93
 33. Uchiotoshi-men (ura) przeciwko hiki-men z
tsubazeriai
Walcząc w tsubazeriai, przez cały czas wy­
patruj okazji do ataku. Przyjmij taką po­
stawę, która w każdej chwili pozwoli ci
na pogoń za uchodzącym przeciwni­
kiem.
Przeciwnik unosi miecz, aby wykonać
hiki-men.
Sparuj cięcie w drugiej fazie ataku, gdy
przeciwnik próbuje uderzyć shōmen. Zrób
wykrok prawą nogą i uderz prawym pła­
zem ostrza, kierując miecz przeciwnika w
dół, po skosie w prawo (uchiotoshi).

Szybko dostaw lewą nogę, ponownie

Uchiotoshi-men (ura) przeciwko hiki-men z
tsubazeriai
daj duży wykrok prawą i zrób zamach. W
chwili kiedy postawisz prawą stopę na
podłodze, wykonaj cięcie shōmen. Pamię­
taj o tenouchi i o tym, żeby zadać cios wła­
ściwą częścią miecza (monouchi).

94 Rozdział 3
34. Uchiotoshi-men przeciwko hiki-dō z
tsubazeriai
Walcząc w tsubazeriai, przez cały czas wy­
patruj okazji do ataku. Przyjmij taką po­
stawę, która w każdej chwili pozwoli ci
na pogoń za uchodzącym przeciwni­
kiem.
Przeciwnik unosi miecz, aby wykonać
hiki-dō.

Sparuj cięcie w drugiej fazie ataku, gdy

przeciwnik próbuje uderzyć dō. Zrób
wykrok prawą nogą i uderz prawym pła­
zem ostrza, kierując miecz przeciwnika w
dół, po skosie w prawo (uchiotoshi).
Daj duży wykrok prawą nogą i zrób za­
mach.
W chwili kiedy postawisz prawą stopę na
podłodze, wykonaj cięcie shōmen. Pamię­ Uchiotoshi-men przeciwko hiki-dō z tsubazeriai
taj o tenouchi i o tym, żeby zadać cios wła­
ściwą częścią miecza (monouchi).

WAZA (TECHNIKI) 95
 35. Uchiotoshi-men przeciwko hiki-kote z
tsubazeriai
Walcząc w tsubazeriai, przez cały czas wypa­
truj okazji do ataku. Przyjmij taką posta­
wę, która w każdej chwili pozwoli ci na
pogoń za uchodzącym przeciwnikiem.
Przeciwnik unosi miecz, aby wykonać
hiki-kote.

Sparuj cięcie w drugiej fazie ataku, gdy

przeciwnik próbuje uderzyć kote. Zrób
wykrok prawą nogą i uderz prawym pła­
zem ostrza, kierując miecz przeciwnika w
dół, po skosie w prawo (uchiotoshi).
Zrób duży krok prawą nogą i wykonaj za­
mach.
W chwili kiedy postawisz prawą stopę na
podłodze, wykonaj cięcie shōmen. Pamię­
taj o tenouchi i o tym, żeby zadać cios wła­
ściwą częścią miecza (monouchi).
Uchiotoshi-men przeciwko hiki-kote z tsubazeriai

96 Rozdział 3
 Rozdział

NIHON KENDO KATA

Kata

97
 Nihon Kendo Kata

Kirikaeshi ćwiczy ciało, kata uczą zasad i etyki walki

Głównym celem ćwiczeń we współczesnym kendo jest udział w zawodach. To z
kolei oznacza, że podczas keiko dominuje tzw. shinai kendo. Nihon Kendo Kata są
czasem traktowane tylko jako element egzaminu na stopnie szkoleniowe i mi­
strzowskie. Jednak prawdziwi „ludzie kendo" uważają kata za kwintesencję walki
i właśnie od nich rozpoczynają swoją edukację. Trening Nihon Kendo Kata nauczy
cię następujących rzeczy:
- prawidłowej postawy;
- spostrzegawczości — będziesz umiał przejrzeć zamiary przeciwnika;
- prawidłowego prowadzenia miecza;
- szybkich ruchów;
- prawidłowych cięć i pchnięć;
- właściwego maai przy cięciach i pchnięciach;
- sposobów rozwijania kigurai (szlachetności, dumnej postawy i etyki);
- prawidłowego kiai (okrzyku będącego uzewnętrznieniem gotowości bojowej i
dobrego ducha walki);
- rozpoznania właściwej chwili do ataku;
- różnych technik.
Regularny trening kata przed walką ćwiczebną dodatnio wpływa na poziom i
jakość shinai keiko.

Zasady Nihon Kendo Kata

1. Uchidachi przyjmuje rolę nauczyciela, a shidachi — ucznia.
2. Uchidachi inicjuje akcję; shidachi rusza tuż po nim, w odpowiedzi na akcję na­
uczyciela.
3. Od pierwszego do ostatniego ukłonu na siedząco obaj przeciwnicy są skon­
centrowani wyłącznie na kata.
4. Idąc w przód, w p i e r w s z y m r u c h u w y s u w a j nogę w y k r o c z n ą ( n i e m a l zawsze
prawą); idąc w tył — lewą.
5. Praca stóp (ashi-sabaki) powinna być bezgłośna; pamiętaj, aby nie człapać.
6. Shidachi staje w takim maai, aby bez zbędnych ruchów zadać cios dokładnie w
punkt trafienia.
7. Okrzyk uchidachi brzmi „ya!", odpowiedź shidachi—„tō!".
8. Miecze katana (ze stępionym ostrzem, czyli habiki) używane są tylko na poka­
zach. W codziennym keiko należy używać bokken (mieczy drewnianych).

98 Rozdział 4
9. Przez całe kata obaj przeciwnicy patrzą sobie prosto w oczy (metsuke).
10. Zanshin jest nacechowany wyraźnym kigurai.

Ipponme — pierwsze kata z użyciem długiego miecza

Jōdan-no-kamae

1. Lewy jōdan oburącz (uchidachi)

Z chūdan-no-kamae zrób wykrok lewą nogą i unieś bokken nad głowę. Lewa dłoń
powinna znajdować się nad lewą stopą. Pochyl bokken pod kątem trzydziestu lub
czterdziestu pięciu stopni i przyjmij taką postawę, abyś pod lewą ręką widział
całą sylwetkę przeciwnika. Działaj w przekonaniu, że zdołasz go pokonać. Nie
rozluźniając lewej dłoni, skręć kensen w prawo. Stań mocno na lewej nodze, pra­
wą stopę skręć lekko palcami na zewnątrz i unieś piętę.

2. Prawy jōdan oburącz (shidachi)

Z chūdan-no-kamae unieś bokken nad głowę. Obie dłonie i kensen powinny znaj­
dować się dokładnie na przedłużeniu linii środka ciała. Pochyl bokken pod kątem
trzydziestu lub czterdziestu pięciu stopni i przyjmij taką postawę, abyś pod lewą
ręką widział całą sylwetkę przeciwnika. Nabierz przekonania, że zdołasz go
pokonać. Kensen musi być skierowany skośnie w tył i w górę.
• Jōdan nosi nazwę „kamae ognia" — hi-no-kamae — więc jest postawą, w której
wyraźnie widać silną chęć do ataku.
• Słabością jōdan jest to, że odsłania tsuki, dō i kote, a zatem zawiera suki (miej­
sca nie bronione, narażone na atak).
• Z jōdan-no-kamae atakuj z mocnym kigurai, jakbyś wyzywał przeciwnika:
„Chodź i spróbuj mnie zniszczyć!"

NIHON KENDO KATA 99

Ipponme

Shidachi
Oburącz przyjmij prawy jōdan-no-kamae.
Zaczynając prawą nogą, wykonaj trzy
długie kroki i stań w prawidłowym maai.
Z lewej nogi wykonaj pełny krok w tył,
z jednoczesnym unikiem przed atakiem
uchidachi. Wyciągnij dłonie, aby uniknąć
uderzenia (nuki-waza).
Pamiętaj, że przy uniku kensen twojego
miecza nie może znaleźć się poniżej po­
ziomu dłoni.
Z prawej nogi wykonaj pełny krok w
przód i uderz shōmen.
Z mocnym kigurai przesuń kensen przed
twarz przeciwnika, celując mu między
oczy.
Przesuń do przodu lewą nogę, unieś bok¬
ken nad głowę, przyjmij lewyjōdan i przez
chwilę pozostań w zanshin. Dobry zanshin
musi się cechować mocnym kigurai.
Widząc, że uchidachi z wolna unosi bokken,
by przyjąć postawę chūdan, cofnij lewą
nogę, opuść ręce i także stań w chūdan-no-
kamae.

100 Rozdział 4
 Uchidachi
Oburącz przyjmij lewy jōdan-no-kamae.
Zaczynając lewą nogą, wykonaj trzy dłu­
gie kroki i stań w prawidłowym maai.
Wyczekaj na odpowiednią chwilę do
ataku, zrób krok prawą nogą i z mocnym
„duchem walki" (kigurai) wykonaj cięcie
shōmen. Zakończ atak w momencie, kie­
dy kensen znajdzie się poniżej linii kolan
przeciwnika.
Z lewej nogi daj krok w tył w pozycji ge¬
dan.
Wykonaj następny krok.
Wyprostuj się do chūdan-no-kamae.

Ipponme

NIHON KENDO KATA 101

Nihonme - druga forma kata z długim mie
Shidachi
Przyjmij postawę chūdan-no-kamae. Z pra­
wej nogi wykonaj trzy długie kroki i stań
we właściwym maai.
Lewą nogą wykonaj wykrok po skosie w
tył i zrób nuki-waza, kolistym ruchem
przenosząc swój bokken pod mieczem ata­
kującego uchidachi.
Wykonaj zamach nad głowę.
Z prawej nogi daj pełny krok w przód i
uderz prawe kote.
Przyjmij zanshin z mocnym kigurai, a póź­
niej, zaczynając prawą nogą, wróć do
chūdan-no-kamae.
102 Rozdział 4
Uchidachi
Przyjmij postawę chūdan-no-kamae. Z pra­
wej nogi wykonaj trzy długie kroki i stań
we właściwym maai.
Wyczekaj na odpowiednią chwilę do
ataku, dużym ruchem unieś bokken nad
głowę, z prawej nogi wykonaj pełny krok
w przód i uderz prawe kote. Zakończ atak
w momencie, kiedy kensen znajdzie się
tuż poniżej prawego przedramienia shi¬
dachi.
Kiedy shidachi stanie w zanshin, powoli
wróć do chūdan-no-kamae. Możesz prze­
nieść swój bokken pod mieczem przeciw­
nika.
Nihonme
Sanbonme — trzecia forma kata z długim mieczem

Gedan-no-kamae
Z chūdan-no-kamae opuść kensen nieco poniżej linii kolan przeciwnika, jakbyś zamierzał ciąć
go w rękę lub w stopę.
• Gedan-no-kamae jest dobrą pozycją obronną, gdyż umożliwia szybkie wykonanie pchnięcia
(tsuki), a jednocześnie chroni przed cięciem lub pchnięciem przeciwnika.
• Gdyby przeciwnik ruszył do ataku, wykonaj agresywne pchnięcie, nie zmieniając po­
stawy gedan.

Shidachi
Przyjmij postawę gedan-no-kamae. Z pra­
wej nogi wykonaj trzy długie kroki i stań
we właściwym maai.
W poczuciu „wspólnej walki" (kiarasoi*)
powoli przyjmij chūdan-no-kamae.
Wykonaj długi krok w tył lewą nogą i le­
w y m shinogi (górną krawędzią bokkena)
sparuj tsuki (pchnięcie) uchidachi. Skręć
dłonie, kierując ostrze w prawo — irezuki¬
-ni nayasu (półobrót, aby na atak była na­
rażona jak najmniejsza część tułowia).
Uchidachi
Przyjmij postawę gedan-no-kamae. Z pra­
wej nogi wykonaj trzy długie kroki i stań
we właściwym maai.
W poczuciu „wspólnej walki" (kiarasoi*)
powoli przyjmij chūdan-no-kamae.
Wyczekaj na odpowiednią chwilę do ata­
ku, skieruj kensen lekko w prawo i z pra­
wej nogi wykonaj długi krok w przód,
zadając jednocześnie głębokie pchnięcie
w splot słoneczny przeciwnika.

*Kiarasoi — duch wspólnej walki.

Próba psychicznego przełamania oporu
przeciwnika, połączona z twardym naci­
skiem na sztych miecza.

Sanbonme

NIHON KENDO KATA 103

 Po sparowaniu słabnącego pchnięcia uchi¬
dachi nie odpowiadaj cięciem, lecz wróć
do pozycji wyjścia, z prawej nogi wyko­
naj krok w przód i pchnij sztychem mie­
cza prosto w pierś przeciwnika.
Zrób krok lewą nogą, jakbyś zamierzał
powtórzyć tsuki. Idź dalej z mocnym ku¬
raizume*. Kensen miecza trzymaj na
poziomie piersi przeciwnika.
Z prawej nogi wykonaj trzy szybkie i nie­
zbyt długie kroki. Pamiętaj o kuraizume.
Powoli unoś sztych miecza, tak żeby przy
trzecim kroku celował prosto w twarz
uchidachi. Na koniec przyjmij zanshin.
Z lewej nogi wykonaj krok w tył, dostaw
prawą i przyjmij chūdan-no-kamae.
Wróć tyłem (zaczynając ruch lewą nogą)
do punktu, z którego rozpocząłeś kata.
Z prawej nogi wykonaj krok w tył, jedno­
cześnie przenosząc kensen pod mieczem
shidachi. Lekko wysuń ręce i przyjmij
lewe shizentai-no-kamae. Skieruj kensen w
krtań shidachi. Prawym shinogi (część mo­
nouchi) zepchnij bokken przeciwnika w
prawo.
Z lewej nogi wykonaj krok w tył, jedno­
cześnie przenosząc kensen pod mieczem
shidachi. Przyjmij prawe shizentai-no-ka­
mae. L e w y m shinogi (część monouchi) ze­
pchnij bokken przeciwnika w lewo.
Pod naciskiem kigurai przeciwnika opuść
kensen i wykonaj trzy kroki w tył: lewa,
prawa, lewa.
Kiedy shidachi stanie w zanshin, powoli
wróć do chūdan-no-kamae.
Wróć do punktu, z którego rozpocząłeś
kata (zacznij powrót od prawej nogi).

Kuraizume — poczucie parcia do przodu i

wywierania nacisku na przeciwnika moc­
nym kigurai; powinieneś iść do przodu z
pewnością, że przebiłbyś swoim bokke¬
nem każdego przeciwnika, który próbo­
wałby cię zatrzymać.

Sanbonme

104 Rozdział 4
 Sanbonme

Yonhonme — czwarta forma kata z długim mieczem

Hassō-no-kamae (uchidachi)
Z chūdan-no-kamae przyjmij lewy jōdan-no-kamae, wysuń lewą nogę i obniż ramiona. Trzymaj
tsuba na wysokości ust — w odległości pięści od twarzy — miecz zwrócony ostrzem (hasaki) w
stronę przeciwnika. Nie usztywniaj ani nie kurcz rąk, rozluźnij mięśnie ramion. Stań mocno
na lewej nodze, prawą stopę lekko skręć palcami na zewnątrz i unieś piętę.
• Hassō-no-kamae to kamae drzewa — moku-no-kamae. Majestatycznie góruj nad przeciwni­
kiem, niczym ogromne drzewo, sięgające nieba.
• Hassō-no-kamae pozwala na obserwację przeciwnika i szybką zmianę postawy w odpo­
wiedzi na każdą próbę ataku z jego strony.

Wakigamae (shidachi)
Z chūdan-no-kamae cofnij prawą nogę i skieruj kensen za siebie, opuszczając miecz po skosie
w prawo. W tej pozycji ukryjesz długość miecza przed wzrokiem przeciwnika.
Stań mocno na lewej nodze, prawą stopę lekko skręć palcami na zewnątrz i unieś nieco piętę.

NIHON KENDO KATA 105

 • Wakigamae to kamae metalu — kane-no-kamae. Chociaż w czwartej formie kata jest trakto­
wane jako postawa wyłącznie defensywna, w realnej walce pozwala na błyskawiczny
atak.
• Wakigamae pozwala ci ukryć broń przed wzrokiem przeciwnika. W tej pozycji możesz
pozostawać dowolnie długo, w zależności od zachowania przeciwnika.

Shidachi
Cofnij prawą nogę i przyjmij wakigamae.
Z lewej nogi wykonaj trzy kroki w przód
i stań w prawidłowym maai.
Przy trzecim kroku zmień postawę z wa­
kigamae na lewy jōdan-no-kamae.
Uchidachi
Wysuń lewą nogę i przyjmij hassō-no-ka­
mae. Z lewej nogi wykonaj trzy kroki w
przód i stań w prawidłowym maai.
Wyczekaj na odpowiednią chwilę do ata­
ku i zmień postawę z hassō-no-kamae na
lewy jōdan-no-kamae.

Obaj przeciwnicy wykonują krok prawą nogą i jed­

nocześnie zadają gwałtowne cięcie shōmen. Ostrza
mieczy stykają się w powietrzu (kirimusubi).
Po aiuchi (jednoczesnym cięciu lub uderzeniu), prze­
ciwnicy powoli cofają ręce. Z mocnym kigurai przyj­
mują postawę chūdan.
Jeśli dystans okaże się zbyt krótki, uchidachi powinien
wykonać krok do tyłu.

Yonhonme

106 Rozdział 4
Lewą nogą wykonaj wykrok w lewo,
unieś lewą dłoń nad głowę, osłoń mie­
czem tułów i wykonaj obszerny zamach.
Dosuń prawą nogę do lewej, przenieś bok¬
ken nad głowę i zadaj cięcie shōmen w gło­
wę uchidachi.
Z mocnym kigurai stań w zanshin, po czym
wróć na poprzednie miejsce i przyjmij
chūdan-no-kamae.
Yonhonme
Wyczekaj na odpowiednią chwilę do
ataku, skieruj ostrze w prawo, zrób duży
wykrok prawą nogą, zepchnij bokken
przeciwnika w dół, w lewo i zadaj głębo­
kie pchnięcie w prawe płuco.
Zaczynając ruch lewą nogą, wróć na po­
przednie miejsce i przyjmij chūdan-no-
kamae.
NIHON KENDO KATA 107
Gohonme — piąta forma kata z długim mieczem

Shidachi
Z chūdan-no-kamae lekko skręć bokken w
prawo i skieruj kensen na lewą dłoń prze­
ciwnika. Z prawej nogi zrób trzy kroki w
przód i stań w prawidłowym maai.
Z lewej nogi wykonaj krok w tył i lewym
płazem ostrza odbij bokken przeciwnika,
stosując technikę suriage.
Unieś bokken nad głowę.
Z prawej nogi wykonaj pełny krok w
przód i uderz shōmen.
Uchidachi
Wysuń lewą nogę i przyjmij lewy jōdan-no-kamae.
ki w przód i stań w prawidłowym maai.
Wyczekaj na odpowiednią chwilę do ata­
ku, zrób przekrok prawą nogą i wykonaj
obszerne cięcie shōmen.
Naturalnym ruchem opuść bokken w
prawo.

Gohonme

108 Rozdział 4
Cofnij ręce i powoli opuszczaj miecz, aż Shidachi staje w zanshin.
kensen znajdzie się przed twarzą przeciw­ G d y shidachi zakończy zanshin, unieś ken­
nika. Celuj między oczy. sen i przyjmij chūdan-no-kamae. Potem z le­
Cofnij prawą nogę i wykonaj mocny zan¬ wej nogi wykonaj trzy krótkie kroki w tył
shin, unosząc miecz do lewego jōdan-no- i wróć do punktu wyjścia.
kamae.
Gdy uchidachi powoli uniesie sztych mie­
cza, cofnij lewą nogę i przyjmij chūdan-no-
kamae. Z prawej nogi wykonaj trzy krót­
kie kroki i wróć do punktu wyjścia.

Gohonme

NIHON KENDO KATA 109

Ropponme — szósta forma kata z długim mieczem
Shidachi
W postawie gedan-no-kamae, z prawej nogi
wykonaj trzy kroki w przód i stań w pra­
widłowym maai.
Wyczekaj na odpowiednią chwilę do dzia­
łania i unieś sztych miecza, pozorując
atak na ręce uchidachi.
Z chūdan-no-kamae, prawą nogą wykonaj
nagły krok w przód. Atakuj z silnym seme
(presją) i skieruj kensen w stronę lewej
dłoni uchidachi.
Przyjmij chūdan-no-kamae.
Lewą nogą wykonaj wykrok w bok i
prawym płazem ostrza małym kolistym
ruchem odbij bokken przeciwnika, stosu­
jąc technikę suriage.
Z prawej nogi wykonaj krok w przód i
zadaj cięcie w prawe kote przeciwnika.
Zrób krok lewą nogą i skieruj kensen w
uchidachi, aby zmusić go do cofnięcia.
Stań w zanshin, przyjmując lewy jōdan-no-
kamae.
Z chwilą gdy uchidachi powróci do punk­
tu wyjścia, cofnij prawą nogę i bez po­
śpiechu przyjmij chūdan-no-kamae.
110 Rozdział 4
Uchidachi
W chūdan-no-kamae z prawej nogi wyko­
naj trzy kroki w przód i stań w prawidło­
w y m maai.
Lekko opuść kensen, jakbyś chciał sparo­
wać atak shidachi.
Nie pozwól, aby shidachi wygrał pierwsze
starcie. W chwili kiedy jego bokken do­
tknie twojego miecza, szybko cofnij pra­
wą nogę, unieś swój bokken nad głowę i
przyjmij lewy jōdan-no-kamae.
Chwilę później cofnij lewą nogę i przyj­
mij chūdan-no-kamae.
Wyczekaj na odpowiednią chwilę do
ataku, zrób niewielki zamach i uderz w
prawe kote.
Opuść kensen i skieruj ostrze w prawo.
Z lewej nogi wykonaj duży krok w tył, po
skosie w lewo.
Gdy shidachi stanie w zanshin, z prawej
nogi powoli wróć do punktu wyjścia i
przyjmij chūdan-no-kamae.
Ropponme
Ropponme

NIHON KENDO KATA 111

Nanahonme — siódma forma kata z długim mieczem
Shidachi
W chūdan-no-kamae z prawej nogi wyko­
naj trzy kroki w przód i stań w prawidło­
w y m maai.
Z lewej nogi wykonaj krok w tył, na taką
odległość, aby nie tracić kontaktu z prze­
ciwnikiem. Jednocześnie — z zachowa­
niem pełnego kiatari — wysuń ręce, pozo­
rując pchnięcie w kierunku shidachi.
Ostrze miecza skieruj lekko w lewo, a le­
w y m shinogi (w części monouchi) zablokuj
pchnięcie przeciwnika.
Obaj przeciwnicy przyjmują postawę chūdan, nie
zapominając o mocnym kigurai.
Z prawej nogi wykonaj krok w prawo i
unieś bokken na wysokość lewego ramie­
nia, przechodząc do nuki-dō.
112 Rozdział 4
Uchidachi
W chūdan-no-kamae z prawej nogi wyko­
naj trzy kroki w przód i stań w prawidło­
w y m maai.
Wyczekaj na odpowiednią chwilę do ata­
ku i z prawej nogi wykonaj mały krok w
przód, z jednoczesnym pchnięciem w
pierś shidachi. Lekko opuść miecz i ostrze
skręć nieco w prawo.
Zrób krok lewą nogą i unieś bokken nad
głowę.
Nanahonme
Zrób krok lewą nogą i wykonaj cięcie w
prawe dō przeciwnika.
Klęknij na prawe kolano i jednocześnie
zrób półobrót, żeby nie stracić z oczu
przeciwnika.
Przenieś bokken za siebie i dla podkreśle­
nia, że wciąż jesteś czujny, jako formę
zanshin przyjmij wakigamae.
Nanahonme
W drugim kroku (prawą nogą), zapo­
mnij o ostrożności i tnij z całą mocą
shōmen.
Przez chwilę nie patrz na shidachi, ale za­
raz po zakończeniu cięcia skieruj wzrok
w jego stronę.
NIHON KENDO KATA 113
 Obszernym ruchem unieś bokken nad
głowę i przesuń prawą stopę tak, aby klę­
czeć frontem do przeciwnika.
Wstań energicznym ruchem, zrób krok
prawą nogą i przyjmij pozycję chūdan-no-
kamae.
Wyprostuj tułów, unieś miecz nad gło­
wę, obróć się na prawej pięcie i zwróć
twarz w lewo. Dostaw lewa nogę i stań
frontem do shidachi.
Z lewej nogi wykonaj krok w tył, jakbyś
„podnosił" przeciwnika, a potem przyj­
mij chūdan-no-kamae.

Obaj przeciwnicy po okręgu wracają na pozycje

wyjścia. Miecze przez cały czas stykają się ze sobą.
Tu kończą się bokken kata. Przeciwnicy przyjmują po­
zycję sonkyo i chowają miecze (osame tō).

Nanahonme

111 114 Rozdział 4

Kodachi Kata

Ipponme — pierwsza forma kata z krótkim mieczem

Shidachi Uchidachi
Przyjmij chūdan-hanmi-no-kamae (postawę Przyjmij lewy jōdan-no-kamae, po czym z
chūdan z wysuniętym do przodu kodachi lewej nogi wykonaj trzy kroki w przód i
w odpowiedzi na jōdan lub gedan-no-ka­ stań w prawidłowym maai.
mae przeciwnika). Lekko uniesiony ken­
Zrób krok prawą nogą i wykonaj głębo­
sen celuje w twarz uchidachi. Z prawej
kie cięcie shōmen.
nogi wykonaj trzy kroki w przód i stań w
prawidłowym maai. Skoncentruj się na
Mmi (wejście w dystans—podstawowy
sposób obrony krótkim mieczem).
Z prawej nogi wykonaj krok w przód,
unieś prawą rękę nad głowę i lewym pła­
zem miecza sparuj cios przeciwnika,
wykorzystując technikę uke nagasu (po­
zwól, aby miecz uchidachi ześliznął się po
ostrzu twojego kodachi). Ostrze miecza
skieruj do tyłu.
Cofnij lewą nogę i wykonaj cięcie shōmen.

Kodachi ipponme

NIHON KENDO KATA 115

 Z lewej nogi wykonaj krok w tył i przyj­
mij postawę zanshin (jōdan-no-kamae z
prawą nogą wykroczną).
Przyjmij chūdan-no-kamae.
Zaczynając powrót l e w ą nogą, obaj przeciwnicy
wracają do p u n k t u wyjścia.
Kodachi nihonme — druga forma kata z krótkim mieczem
Shidachi
Przyjmij chūdan-hanmi-no-kamae, lekko
opuszczając kensen (sztych na wysokości
piersi przeciwnika). Z prawej nogi w y k o ­
naj trzy kroki w przód i stań w prawidło­
w y m maai.
L e w y m shinogi przytrzymaj miecz prze­
ciwnika. Pamiętaj o irimi.
Szybko wróć do postawy chūdan i daj krok
w przód z poczuciem irimi-no seme (wej­
ście z atakiem na t u ł ó w przeciwnika).
116 Rozdział 4
Shidachi staje w pozycji zanshin.
S t a ń twarzą do przeciwnika i przyjmij
chūdan-no-kamae. Jeśli odległość jesL zbyt
mała, uchidachi p o w i n i e n się cofnąć.
Kodachi ipponme
Uchidachi
Przyjmij gedan-no-kamae, po c z y m z pra­
wej nogi w y k o n a j trzy kroki w przód i
stań w p r a w i d ł o w y m maai.
Broniąc się, spróbuj przyjąć chūdan-no-kamae.
Cofnij p r a w ą nogę i przyjmij wakigamae.
Z wakigamae unieś bokken n a d g ł o w ę ,
przyjmij l e w y jōdan-no-kamae. W y k o n a j
krok p r a w ą nogą i z pełną siłą zadaj głę­
bokie cięcie shōmen.
Wysuń lewą nogę po skosie w lewo, unieś Shidachi staje w pozycji zanshin.
prawą rękę nad głowę i prawym shinogi Zaczynając ruch lewą nogą, wróć do punk­
sparuj cięcie uchidachi, wykorzystując tu wyjścia i przyjmij postawę chūdan.
technikę uke nagasu. Ostrze kodachi skie­
ruj do tyłu.
Prawą nogą wykonaj pół kroku w tył, stań
frontem do uchidachi i zadaj cięcie shōmen.
Lewą dłonią chwyć z góry prawą rękę
przeciwnika tuż nad łokciem, oprzyj ko­
dachi na biodrze i przyjmij postawę zan¬
shin. Ostrze miecza skieruj od siebie, ce­
lując sztychem w gardło przeciwnika.
Zaczynając ruch prawą nogą, wróć do
punktu wyjścia i przyjmij chūdan-no-kamae.

Kodachi nihonme

NIHON KENDO KATA 117

Kodachi sanbonme — trzecia forma kata z krótkim mieczem
Shidachi
Przyjmij gedan-hanmi-no-kamae, po czym
z prawej nogi wykonaj dwa kroki w
przód — prawa, lewa.
W trzecim kroku (prawa noga z przo­
du), wejdź w irimi, aby powstrzymać atak
uchidachi. Unieś kodachi i lewym płazem
sparuj cięcie shōmen, wykorzystując tech­
nikę suriage.
Długim ruchem „strzepnij" miecz prze­
ciwnika w dół (suriotoshi), w jego prawą
stronę.
118 Rozdział 4
Uchidachi
Przyjmij chūdan-no-kamae, po czym z pra­
wej nogi wykonaj dwa kroki w przód—
prawa, lewa.
W trzecim kroku (prawa noga), zoba­
czysz, że shidachi wchodzi w irimi, więc
unieś bokken nad głowę do pozycji prawe­
go jōdan-no-kamae, a potem zadaj głębo­
kie cięcie shōmen.
Chwilę później unieś miecz, zepchnię­
ty przez suriotoshi, wykonaj krok lewą
nogą i zaatakuj prawe dō przeciwnika.
Kodachi sanbonme
Lewą nogą wykonaj wykrok w lewo,
skręć tułów i w tym samym ruchu lewym
płazem kodachi zablokuj cięcie uchidachi.
Przesuń kodachi po ostrzu miecza przeciw­
nika aż do tsuba i wejdź irimi. Lewą dło­
nią chwyć (lekko z boku) prawy łokieć
uchidachi, krępując mu swobodę ruchów.
Dla wzmocnienia uchwytu lekko wykręć
mu rękę.
Kodachi sanbonme
Z lewej nogi wykonaj trzy krótkie kroki
po skosie w prawo.
Oprzyj kodachi na biodrze i przyjmij po­ Z prawej nogi wykonaj trzy krótkie kroki
stawę zanshin. Ostrze skieruj od siebie, w tył, po skosie w lewo.
kensen wyceluj w gardło przeciwnika. Po Gdy shidachi stanie w zanshin, z prawej
zakończeniu zanshin z lewej nogi wróć do nogi powoli wróć do punktu wyjścia i
punktu wyjścia. przyjmij chūdan-no-kamae.

Tu kończą się kodachi kata.

Przeciwnicy przyjmują pozycję sonkyo i chowają miecze (osame tō).

NIHON KENDO KATA 119

 Rozdział

KEIKO (TRENING)

Suburi

121

Keiko: powtarzanie technik
podstawowych
Kendo można potraktować jako swoisty rodzaj
ćwiczeń fizycznych. Wynika stąd, że mięśnie
u ż y w a n e w w a l c e muszą b y ć rozwijane
poprzez długotrwały trening technik pod­
stawowych. Niestety codzienne serie pro­
stych i monotonnych ruchów stają się z cza­
sem nużące i trzeba dużo silnej w o l i , żeby
osiągnąć postęp. Musisz polubić trening, bo
w p r z e c i w n y m razie twój w y s i ł e k spełznie
na niczym. Co gorsza, w trakcie długotrwa­
ł y c h przerw, mięśnie potrzebne w kendo
słabną i powracają do pierwotnego stanu.
Polecenia trenera, np. : r r W ten sposób trzy­
maj shinai" albo „Tak uderzaj men", pozornie
wydają się proste. Pb kolejnych poprawkach
i powtórzeniach twoje ciało w naturalny
sposób zapamięta p o d s t a w o w e ruchy N a ­
bierzesz większej siły, szybkości i poszerzysz
znajomość technik. Na sąsiednim wykresie
widać, jak w miarę nauki zmienia się zależ­
ność między fizycznymi i p s y c h i c z n y m i
aspektami kendo. U początkujących zawod­
ników przeważa czynnik fizyczny; wzrost
w i e d z y p o w o d u j e w y r a ź n ą dominację
czynnika psychicznego.
Metody
Do treningu musisz podchodzić z powagą.
Każde keiko traktuj jak j e d y n ą szansę na
pogłębienie w i e d z y i zdobycie n o w y c h
122 Rozdział 5
umiejętności. Powiedz sobie: „To moje ostat­
nie keiko z t y m właśnie przeciwnikiem. D a m
z siebie wszystko, by p o t e m nie żałować."
Zdarza się, że w bezpośrednim starciu za­
w o d n i c y oszczędzają siły, jakby mieli przed
sobą całą wieczność. W taki sposób mogą
ćwiczyć codziennie, bez ż a d n y c h w y r a ź ­
n y c h postępów. Pamiętaj, że jeśli chcesz być
lepszy, musisz w każdą walkę zaangażować
całe ciało i skupić swą u w a g ę w y ł ą c z n i e na
p r z e c i w n i k u . N a w e t jeżeli przegrasz, nie
powinieneś mieć poczucia straconego cza­
su. Atak i uderzenie nie są j e d y n i e repety¬
cją w y u c z o n y c h wzorów. Jeśli cios z lewej
(omote) nie dosięgnie celu, spróbuj zaatako­
w a ć z prawej (ura). G d y to także zawiedzie,
uderz p o n o w n i e z lewej. W ł a s n a interpre­
tacja obowiązujących zasad to g ł ó w n y klucz
do w y g r a n e ] w keiko.
Jeśli zrozumiesz tę metodę, krok za
k r o k i e m zbliżysz się do w ł a ś c i w e g o celu.
Więcej — każdy trening stanie się celem sa­
m y m w sobie. Keiko w y m a g a inicjatywy i
szybkiego myślenia, gdyż od strony fizycz­
nej sprowadza się do kilku prostych, dobrze
zapamiętanych ruchów.
za
wo
dn
ik
po
cz
ąt
ku
ją
cy
Od początku nauki korzystaj ze
wszystkich waza
Pamiętaj, że bez w z g l ę d u na poziom umie­
jętności, nie możesz ograniczać się tylko do
ataku men. To powoduje, że keiko staje się
monotonne. O w s z e m , cięcie w g ł o w ę jest
niesłychanie ważne. Istnieje nawet powie­
dzenie: „Zacznij od men i zakończ na men",
ale pomiędzy pierwszym i ostatnim ciosem
kryje się przebogaty wachlarz technik i
możliwości. Jeżeli będziesz myślał wyłącz­
nie o ataku men, twoje kendo zacznie przy­
pominać drętwą i pozbawioną życia panto­
mimę. Aby wykonać poprawne cięcie, mu­
sisz uważnie obserwować przeciwnika i być
gotów do nagłej reakcji. To oznacza nie tylko
okazję do ataku, lecz także szybkie wejście w
zwarcie lub próbę przełamania obrony. Każdy
ruch może być wąską ścieżką wiodącą do
ostatecznego ciosu. Spróbuj choć trochę rozpro­
szyć uwagę przeciwnika: niech pomyśli, że
zamierzasz atakować kote, a wówczas, chro­
niąc przedramię, bezwiednie odsłoni głowę.
Od początku nauki korzystaj ze wszystkich
technik. W jednakowym stopniu ćwicz ataki
men, kote i dō. Nie musisz każdej techniki sto­
sować w jigeiko (walka ćwiczebna) lub w
walce punktowanej. Trenuj po to, by przy­
zwyczaić ciało do pewnych określonych
ruchów. Wówczas, np. na zawodach, niektó­
re waza wykonasz odruchowo. Twoje keiko
stanie się głębsze i dojrzalsze, a to z kolei
spowoduje, że nabierzesz pewności siebie.
Znaczenie „wielkich waza" dla
początkujących
Zdaję sobie sprawę, że to, co zaraz powiem,
zabrzmi co najmniej dziwnie z ust człowie­
ka, który tak wiele słów poświęcił na opisy
technik. Uważam jednak, że nie należy zbyt­
nio polegać na waza. O wiele ważniejszy jest
duch walki. On to bowiem stanowi główną
podstawę keiko, a niektóre ćwiczenia — zwła­
szcza kirikaeshi (ciągły atak po skosie na lewą i
prawą stronę men) i kakarigeiko (ciągły atak)—
pomagają w jego utrzymaniu. Niestety
większość z nas nie przepada za tymi ćwicze­
niami, gdyż są najmniej wyszukanym i naj­
cięższym fragmentem keiko. Z drugiej stro­
ny, chociaż pozornie monotonne, mają
ogromną wartość dla wszystkich zawodników.
Trenerzy nie powinni wbijać uczniom w
głowę szczegółowych wyjaśnień o techni­
kach kendo. To powoduje zbytni wzrost
zaufania do trudnych i skomplikowanych
waza i w ostateczności wypacza indywidu­
alny styl walki. Początkujący zawodnicy
muszą ćwiczyć przede wszystkim „wielkie
waza" — innymi słowy: brać duży zamach
przed każdym atakiem i nie wahać się z
uderzeniem.
Przyjmowanie ciosów
Jeżeli otrzymasz cios, przyjmij to jako do­
wód, że twój przeciwnik znalazł jakąś lukę
w twojej postawie psychicznej lub fizycznej,
że wykorzystał twoją słabość (suki). Bądź
skromny i potraktuj to jako cenną naukę.
Pomyśl, jak w przyszłości uniknąć podob­
nych sytuacji. W ten sposób, po analizie
własnych błędów, poprawisz keiko i osią­
gniesz rzeczywisty postęp.
Trudno mówić o sukcesach w kendo bez
dawki pokory. Naucz się rozpoznawać błę­
dy popełnione w trakcie ćwiczeń i postaraj
się je usunąć. Źle się dzieje, gdy ktoś powia­
da: „trafił mnie złym ciosem" albo „to tylko
muśnięcie". Nieważne, z jaką siłą zadano
uderzenie ani jak daleko trafiło od celu — na
przykład gdy atak kote (w przedramię) wy­
lądował na twojej pięści. Musisz wiedzieć,
dlaczego tak się stało i jak w następnej wal­
ce uniknąć powtórnego ciosu. Tylko w ten
sposób staniesz się prawdziwym mistrzem.
Przełamanie bariery
Wszystko ma pewien cel. W czasie górskiej
wspinaczki tym celem jest osiągnięcie szczy­
tu. Lecz pokonawszy jedną górę, możesz
podjąć następne wyzwanie i ruszyć na jesz­
cze wyższą. Na nowej drodze, przy zdoby­
KEIKO (TRENING) 123
waniu kolejnych, nieznanych szczytów, za­
wsze korzystasz z wcześniej nabytych do­
świadczeń.
Podobnie jest w kendo. Weźmy na przy­
kład stopnie. Zdając na drugi dan (stopień
mistrzowski), uczysz się nowych rzeczy na
bazie starej wiedzy. Kiedy podchodzisz do
kolejnego egzaminu, musisz spełniać wy­
mogi na drugi dan i na trzeci. Jeżeli chcesz
osiągnąć postęp, nie możesz poprzestawać
wyłącznie na bieżących sprawach. Bywa
też, że zamiast czekać, lepiej podjąć ryzyko
i przełamać pewną barierę.
0 prawidłowym doborze zasad
szkolenia
W początkowym etapie nauki uwaga
uczniów nie powinna skupiać się wyłącznie
na jednym zagadnieniu. To zwykle powo­
duje zanik wrodzonego talentu, naturalne­
go u „nietkniętych" osób. Dobre kendo jest
połączeniem spontaniczności i rozwagi,
chociaż — z oczywistych względów — nie
można osiągnąć ideału. Jak wspomniałem
na początku niniejszego rozdziału, dobry
trening polega przede wszystkim na cią­
głym powtarzaniu uprzednio przyswojo­
nych ruchów. Niestety w ostatnich latach
zauważyłem znaczny regres w zastosowa­
niu tej metody.
U źródeł problemu prawdopodobnie
leży znaczne usportowienie kendo i zwią­
zana z tym pogoń za punktami. Gwoli wy­
jaśnienia: nie żądam tutaj zmniejszenia licz­
by zawodów organizowanych w Japonii w
ciągu roku. Ci, którzy chcą się sprawdzić w
walce stricte sportowej, powinni mieć swo­
ją szansę. Jednak pogląd, by począwszy od
dzieci trenować zawodników, uważam za
grubą pomyłkę. Jak bowiem żądać od nich
większej swobody ćwiczeń i pojmowania
tradycji kendo? Wielu Japończyków trenu­
je dla określonej sławy. Naiwnie wierzą, że
124 Rozdział 5
zakosztowali samej esencji kendo, bo wy­
uczyli się kilku technicznych sztuczek i
wygrali kilka turniejów.
Początkujący adept kendo, przynajmniej
w pierwszych latach nauki, bardziej powi­
nien się skupić na walce z samym sobą niż
na metodach pokonania przeciwnika.
Miecz jest odzwierciedleniem
osobowości ćwiczącego
Zawsze pamiętaj, że twój styl walki i zacho­
wanie podczas ćwiczeń są odbiciem twoje­
go charakteru. Porywczy człowiek ma po¬
rywcze kendo i odwrotnie — ktoś obdarzo­
ny przesadną ostrożnością, równie ostroż­
nie traktuje przeciwnika. Nie trzeba więc
dodawać, że dla sukcesów w kendo musisz
pracować nad swoim charakterem. Bowiem
prawdziwym mistrzem jest tylko ten, kto
potrafi w odpowiedni sposób korzystać z
życiowych nauk. Twoje własne życie i za­
warte w nim doświadczenia pomogą ci w
treningach. Jeśli chcesz poznać prawdziwe
kendo, ćwicz codziennie umysł oraz ciało.
Zapał i szczerość to dwa czynniki decy­
dujące o sukcesie. Max Weber w książce
Wissenschaft als Beruf pisał: „Ludzie, którym
brak zapału, by zapomnieć o bólu na myśl
o tym, że strawili życie na próbie odczyta­
nia jednej zaginionej litery ze starego i prze­
żartego przez mole manuskryptu, nie nada­
ją się na naukowców." W kendo są i tacy,
którzy mówią: „Trenuję tylko po to, żeby raz
w życiu zadać bezbłędny men." To właściwe
podejście, pokazujące nam, że nie warto
gonić za ulotną sławą i płakać nad każdą
porażką. Najważniejszy jest szczery zapał,
bez pytań o nagrodę.
Kendo jest niezgłębione
Co odpowiesz, kiedy ktoś zapyta, po co tre­
nujesz kendo? Powodów będzie nieskoń­
czenie wiele; jedne uzależnione od wieku,
inne od różnych czynników. Ważne jest zna­
lezienie odpowiedzi na pytanie: „Po co?"
jeszcze przed rozpoczęciem treningu. Ken­
do to między innymi pojedynki w dōjō i
zwyciężanie przeciwników. Nie może cię to
jednak zwieść. Nie powinieneś ćwiczyć:
(1) aby zaspokoić potrzebę walki;
(2) z próżności;
(3) z chęci górowania nad innymi;
(4) dla sławy;
(5) dla zarobku.
Trenuj szczerze, ale nigdy nie zapominaj o
tych ciemnych punktach. Bywa i tak, że za­
wodnicy, którym nie brak zapału, zbyt szyb­
ko chcą zobaczyć efekty swoich starań. Po­
rzuć więc niecierpliwość, nie pytaj, czy już
jesteś lepszy, i zapamiętaj, że czasami pro­
ces nauki jest ważniejszy od wyniku. Wygó­
rowana ambicja i pogoń za wymierną korzy­
ścią źle wpływają na postęp w treningach
sztuk walki. Z drugiej strony, nie daj się zła­
pać w pułapkę i nie myśl, że zgłębiłeś naj­
większe tajniki kendo, skoro poznałeś do­
brze dwie czy trzy techniki. Kendo jest nie­
skończone, a zatem nie przeżywaj kolejne­
go sukcesu lub porażki, ale zastanów się, w
jaki sposób mógłbyś udoskonalić swój styl
walki.
Nie ćwicz w samotności
Nie trenuj sam. Dojrzewanie, rzecz jasna,
jest osobistą sprawą i do pewnego stopnia
wymaga samotności. Jeżeli masz wrodzony
talent, to z pewnością na własną rękę zdo­
łasz dobrnąć do jakiegoś celu. Niestety ta­
lent nie poparty pracą ginie, zanim w pełni
osiągnie dojrzałość. Nie sortowane ziarno
nie wyda dobrego plonu. Prawdziwy talent
wymaga kształtowania ducha oraz nauki
waza pod okiem doświadczonego i dobrego
instruktora.
Ani pod względem technicznym, ani
pod względem duchowym, nie można się
samemu nauczyć prawdziwego kendo.
Dawni mistrzowie czerpali wiedzę z uważ­
nej analizy dokonań poprzedników. Własny
trening uzupełniali o doświadczenia przod­
ków. Także i ty powinieneś mieć wzór do
naśladowania. Patrz na swojego instrukto­
ra i obserwuj, jak się zachowuje w dōjō i w
życiu.
Shugō (trening poprzez wychowanie)
Shugyō to jedna z tradycyjnych metod tre­
ningowych, raczej mało popularna we
współczesnym kendo. Polegała na tym, że
za specjalnym zezwoleniem, uczeń albo ina­
czej mówiąc, „wychowanek", wprowadzał
się do domu mistrza i pozostawał tam przez
całe lata. Wbrew pozorom nie zyskiwał na
tym uprawnień do częstszego keiko — wprost
przeciwnie, większość czasu spędzał na ca­
łkiem prozaicznych zajęciach, takich jak
pranie i sprzątanie. Jednak z drugiej strony
codziennie podglądał mistrza w czasie nauk
udzielanych innym, już „zwykłym" adep­
tom. Nikt poza nim nie mógł nawet marzyć
o lepszej formie treningu. On jeden obser­
wował na co dzień zachowanie mistrza i słu­
chał uwag wygłaszanych w sali treningowej
Wszystko to stanowiło dlań swoistą lekcję
życia. Oto zgodna z tradycją, właściwa kon­
cepcja shugyō, w myśl której każde waza
trzeba zrozumieć na swój własny sposób.
Faszerowanie wiedzą zwykle kończy się fia­
skiem, gdyż uczeń nie przyswaja wbijanych
na siłę nauk. O wiele lepsza jest metoda cią­
głych prób i błędów, dająca doświadczenie
praktyczne i duchowe, i z reguły na zawsze
zapisana w pamięci.
KEIKO (TRENING) 125
 Uczeń - wychowanek rozpoczynał shugyō Jeżeli gonisz dwa króliki naraz, na
od zwykłej obserwacji. Poprzez naukę waza
pewno nie złapiesz żadnego
niejako z pierwszej ręki poznawał charak­
ter mistrza. Jako jego towarzysz przejmował
Istnieje pewne japońskie przysłowie na tyle
styl życia, postawę i filozofię. Zanim się do­
uniwersalne, że zrozumiałe również dla cu­
brze spostrzegł, ćwiczył to samo kendo. Po­
dzoziemców. Brzmi ono: „Jeżeli gonisz dwa
myśl tylko, jak ogromny wpływ miało to na
króliki naraz, na pewno nie złapiesz żadne­
rozwój młodego człowieka. Nie zaprzeczysz
go." Innymi słowy, gdy jesteś zbyt zachłanny
chyba, że i rola mistrza była nie do pozaz­
i próbujesz pochwycić od razu dwie rzeczy,
droszczenia.
najczęściej kończysz pogoń z pustymi rękami.
Dzisiaj niewielu uczniów mieszka wraz
To samo odnosi się do kendo. Potrzeba wie­
z mistrzami. Wynika to ze znacznej zmiany
le poświęcenia, by przebrnąć już przez pierw­
stosunków panujących we współczesnym
szy i najtrudniejszy etap edukacji, na któ­
dōjō. A jednak żaden z instruktorów nie
rym wszystko wydaje się zawiłe. Z drugiej
może zapominać, że jest obserwowany.
strony, warto poświęcić całe życie, aby osią­
Młodzi ludzie są niczym ziarno, które z cza­
gnąć coś wielkiego. Ludzie obdarzeni głębo­
sem wypuszcza pędy i dojrzewa. Jakość
ką osobowością podchodzą do takich spraw
zbiorów zależy od uprawy, a więc metoda
zgodnie z kolejnym powiedzeniem: „Jedną
ćwiczeń pełni istotną rolę w dojrzewaniu
ścieżką zajdziesz do tysięcy grodów."
zdrowego owocu.
Niestety kiedy zerkniesz w bok, trawa
po drugiej stronie zawsze wydaje się bar­
Naśladowanie starszych dziej zielona. Nie każdy z nas potrafi spo­
kojnie iść przed siebie w dążeniu do wyzna­
W kendo obowiązuje zasada: „W keiko idź za czonego celu. Zazwyczaj chcesz ogarnąć
starszym". Starszym może być mistrz, na­ myślami niemal wszystko. Nie rozumiesz,
uczyciel, ktoś bardziej doświadczony, sil­
niejszy lub obdarzony większą pewnością
siebie. Nie dziw się zatem, że ów „starszy"
czasami bywa młodszy od ciebie. Szczere
naśladownictwo łączy dozę szacunku z chę­
cią do nauki. Jeśli wykształcisz w sobie ja­
sny i otwarty umysł, jeśli dokładnie poznasz
swoich „starszych" i będziesz zachowywał
się z respektem, wtedy z czasem i ty dołą­
czysz do ich grona. To właśnie kryją słowa
„Idź za starszym". Spróbuj przejąć na wła­
sność cnoty innych ludzi i ucz się poprzez
stałe kontakty z idolem.

126 Rozdział 5
 że najtrudniej podążać wciąż naprzód, bez
oglądania się przez ramię. W kendo nawet
siedemdziesięciolatkom nie wolno spocząć
na laurach. Zawsze jest miejsce na naukę i
potrzebę shugyō.
W tym kontekście, musisz w sobie wy­
tworzyć swoistą rezerwę, czyli coś w rodza­
ju nigdy nie wyczerpanego źródła. Mówiąc
wprost: przez całe życie podążaj drogą ken­
do i całym sercem poświęcaj się nauce. W
ostatnich latach lansuje się wszechstron­
ność. W miejsce specjalizacji narzuca się
szerszą wiedzę. Uważaj na to, bowiem bar­
dzo łatwo możesz stać się powierzchownie
mądrym „ekspertem od wszystkiego". Pa­
miętaj : „Jeżeli gonisz dwa króliki naraz, na
pewno nie złapiesz żadnego."
Cios za ciosem przez cały trening
Na pewno kiedyś zauważysz, że na zawo­
dach masz mniej siły niż na zwyczajnym
keiko. Wskutek stresu i zdenerwowania za­
wodnicy słabną. Ćwicz z uwagą, aby z więk­
szym spokojem podchodzić do turnieju.
Atakuj pierwszy, unikaj niepotrzebnych
albo nieprzemyślanych ruchów. Staraj się
szybko reagować na akcję przeciwnika. Do
końca ćwiczeń zachowuj jak najwyższą
czujność.
Mycie podłogi jest częścią keiko
Ważnym elementem keiko jest utrzymywa­
nie czystości i ładu na sali treningowej i w
jej najbliższej otoczeniu. Wynika to z kilku
mniej lub bardziej istotnych powodów. Po
pierwsze, jest to dobre ćwiczenie nóg i ple­
ców. Po drugie, przy sprzątaniu zapominasz
o innych sprawach i „oczyszczasz" umysł
przed rozpoczęciem walki. A ponieważ na
treningu wszyscy ćwiczą boso, na podłodze
nie może leżeć nic ostrego, na przykład
drzazgi z shinai. Niebezpieczny jest także
kurz, wzbijany ze źle umytych desek, który
wraz z oddechem wpada do ust i nosa. Jak
więc widać, nie wolno zapominać o stałym
sprzątaniu dōjō.
KEIKO (TRENING) 127

Trening w małym dōjō
Przebieg treningu w pewnej mierze zależy
również od wielkości sali. W małym dōjō
można ćwiczyć zaledwie nidan-waza (tech­
niki podwójnego ataku) i sandan-waza (tech­
niki potrójnego ataku) bez obawy zderzenia
ze ścianą. Trening renzoku-waza (atak ciągły)
jest całkiem niemożliwy. Jednym ze sposo­
bów na ćwiczenie ashi-sabaki w małym dōjō
może być suriashi (krok dostawny) na dy­
stansie około dwudziestu metrów, z wy¬
kroczną prawą nogą. Uważaj, aby lewej sto­
py nie wysuwać przed prawą. Shinai umieść
poziomo na plecach, pod pachami, a ręce
opuść swobodnie wzdłuż boków. Wypnij
pierś, staraj się nie pochylać do przodu i
patrz prosto przed siebie.
128 Rozdział 5
Renzoku-waza można także ćwiczyć z
wyimaginowanym przeciwnikiem (zadając
ciosy w przestrzeń). Zawodnicy stają szere­
giem i jednocześnie wykonują renzoku-men
lub renzoku-kote. Atak polega na silnym wy­
pchnięciu z lewej nogi, z dalekim wypadem
prawą, zakończonym dynamicznym tup­
nięciem. W tym przypadku także uważaj,
aby lewej stopy nie wysuwać przed prawą.
Pamiętaj, że przy zmęczeniu zaczniesz wyko­
nywać coraz krótsze ruchy. Możesz temu
zaradzić, za każdym razem robiąc wysoki
zamach nad głowę.
Musha shugyō
Pojęcie musha shugyō jest nieco archaiczne i
odnosi się do zwyczaju z epoki Edo (1603-
1868), kiedy to mistrzowie miecza wędrowali
po całym kraju, aby doskonalić się w róż­
nych dōjō. Podobna zasada obowiązuje także
dzisiaj, chociaż we współczesnym języku
japońskim zyskała inne określenie. W przy­
padku kendo, źle jest ćwiczyć tylko w jed­
nym klubie, ciągle z tymi samymi partnerami.
Keiko traci wówczas dynamikę i świeżość, a
napięcie towarzyszące walce z biegiem cza­
su nieuchronnie maleje. Najlepiej zrobisz,
jeśli na pewien czas przeniesiesz się do in­
nego dōjō, a nawet do innego miasta lub kra­
ju. W czasie upałów jedź tam, gdzie najgo­
ręcej, a zimą — tam, gdzie najzimniej. Kiedy
pokonasz te przeszkody, bardziej uwierzysz
w siebie i swoje możliwości. Za drugim albo
trzecim razem wyraźnie poprawisz techni­
kę i osiągniesz wewnętrzny spokój. Staniesz
się wartościowszymi dojrzalszym człowie­
kiem. Trening musha shugyō przynosi ogro­
mne korzyści.
 PRZYKŁADOWY PLAN TRENINGU

O zwycięstwie w kendo decydują ułamki sekund, więc przez całą walkę musisz
być skoncentrowany. Nie dokonasz tego bez odpowiedniego treningu. Nie trać
werwy i nie rozluźniaj się nawet w chwilach wytchnienia między ćwiczeniami.
Jeśli to zrobisz, bezwiednie zmienisz swój układ ciała (kamae) i postawę wobec
przeciwnika. Bądź czujny. Pamiętaj też, że po każdym ciosie możesz się zderzyć
z przeciwnikiem (taiatari). Jeżeli zrobisz to nieprawidłowo, nabawisz się kontu­
zji. Tylko czujność uchroni cię przed przypadkowym stłuczeniem lub zranieniem.
Sam ponosisz odpowiedzialność za swoje zdrowie.

Poniżej przedstawiłem przykładowy plan treningu trwającego godzinę i czter­

dzieści minut. Uwzględniłem w nim wszystkie najważniejsze ćwiczenia. Zaję­
cia powinny przebiegać w następującym porządku:

1. Rozgrzewka
2. Ćwiczenia podstawowe
3. Ćwiczenia w parach
4. Kombinacje ćwiczeń
5. Podstawowe waza oraz kirikaeshi
6. Ćwiczenia oddechowe.

Czas trwania poszczególnych ćwiczeń regulowany jest przez instruktora i wy­

znaczonych zawodników. Plan tygodniowy można przedyskutować ze wszyst­
kimi członkami klubu i w razie potrzeby poddać go odpowiedniej rewizji. Po­
stęp w nauce jest w dużej mierze wynikiem dobrej pracy zespołowej.

130 Rozdział 5
Czas Ćwiczenia Uwagi

10 min rozgrzewka * Nie zakładaj od razu całego sprzętu.

* Nie rozgrzewaj wyłącznie mięśni, pozwól sobie
także na psychiczną rozgrzewkę, stopniowo
koncentrując myśli na treningu.
10 min ashi-sabaki, suburi W ashi-sabaki i suburi patrz przed siebie i zacho­
suburi z krokiem w przód i w rył wuj się, jakbyś miał do czynienia z prawdziwym
shōmen suburi w przód i w tył przeciwnikiem.
prawy i lewy men suburi z krokiem
w przód i w tył
chōyaku suburi
5 min zakładanie sprzętu Zawsze zakładaj sprzęt w pozycji seiza.
przygotowanie do ćwiczeń
15 min ćwiczenia podstawowych i za­ * W pierwszej fazie nauki nie ćwicz zbyt wielu
awansowanych waza waza, lecz przede wszystkim zwróć uwagę na
kirikaeshi techniki podstawowe.
podstawowe waza * W miarę postępów ucz się nowych waza, ze
zaawansowane waza szczególnym uwzględnieniem shikake-waza.

5 min przegląd sprzętu i shinai * Przegląd sprzętu rób zawsze w pozycji seiza.
ćwiczenia w parach * Szybko i bez ociągania zajmij wyznaczone miejsce.

10 min ćwiczenia ataku * Dokładnie zadawaj ciosy.

kakarigeiko * Pamiętaj o obszernych, kolistych zamachach.

5 min przegląd sprzętu i shinai * Przegląd sprzętu rób zawsze w pozycji seiza.
ćwiczenia w parach * Szybko i bez ociągania zajmij wyznaczone miejsce.

20 min trening ataku i kontrataku * Instruktorzy i starsi zawodnicy pełnią rolę moto­
dachi.
* Skoncentruj się na pierwszym ciosie.
* Początkujący zawodnik, bez zbroi, może ćwiczyć
kirikaeshi i kakarigeiko wyłącznie z doświadczo­
n y m motodachi.
* Na zakończenie tej serii ćwiczeń, na mniej więcej
pięć minut w parach powinni stanąć zawodnicy
o tym samym poziomie wyszkolenia. To zwięk­
szy ich szansę na zadanie skutecznego ciosu.

10 min podstawowe waza oraz kirikaeshi W czasie ćwiczeń w parach postawa ulega roz­
luźnieniu. Podstawowe waza poprawiają kamae
i sposób uderzania.

5 min zdejmowanie kote i men Zawodnicy siadają w seiza i zdejmują kote oraz
men.
5 min ćwiczenia oddechowe Na koniec zrób kilka głębokich wdechów i wy­
dechów.
 POMIAR FUMI-KOMI

Maksymalna siła nacisku prawej stopy na podłoże w czasie uderzeń shōmen i kote (shōmen-
uchi i kote-uchi), przy kroku fumi-komi-ashi.
Zaawansowani
Mężczyźni Kobiety
Maksymalna Wzrost Maksymalna Wzrost Maksymalna Wzrost
Kierunek siła ciężaru ciała sita ciężaru ciała siła ciężaru ciała
(kgw) (kgw) (kgw)

prawo 73,1 1,10 50,4 0,83 21,00 0,29

Shōmen-uchi

lewo 39,1 0,60 29,00 0,49 23,70 0,37

w przód 42,5 0,63 35,10 0,60 53,50 0,75

w tył 85,0 1,25 70,00 1,23 17,00 0,24

prostopadle 884,0 13,1 548,0 9,36 408,0 5,4

prawo 68,0 0,99 44,2 0,75

lewo 28,2 0,42 25,8 0,43

Kote-uchi

w przód 54,4 0,77 49,9 0,76

w tył 55,8 73,1 73,1 73,1

prostopadle 769,5 11,4 523,4 9,04

Fumi-komi-ashi oznacza tutaj ruch prawej nogi w momencie ataku. Ze względu

na ogromną siłę, z jaką stopa opada na podłogę, błędnie wykonany atak może
prowadzić do kontuzji. Z drugiej strony, wspomniana siła jest czynnikiem mają­
cym zasadniczy wpływ na dynamikę ciosu, stabilną postawę i zachowanie rów­
nowagi po zakończonym ataku.
Wiele współczesnych dōjō ma sprężystą podłogę, a mimo to uraz prawej pięty
należy do najczęściej spotykanych schorzeń. Jest to wyraźną oznaką nieprawi­
dłowych ataków. Częsty widok obandażowanych stóp stanowi dowód, że za­
wodnicy na ogół nie potrafią poprawnie wykonać fumi-komi-ashi. Naukę należy
rozpoczynać w stosunkowo krótkim dystansie, wydłużanym dopiero wówczas,
gdy zawodnik oswoi się z techniką. Poprawne fumi-komi-ashi następuje dokład­
nie w chwili uderzenia lub pchnięcia.
Fumi-komi-ashi to swoista legenda kendo. Któż z nas nie słyszał opowieści o
deskach wybijanych nogą z podłogi? Z jaką więc naprawdę siłą stopa zawodni­
ka dotyka podłoża?
Doradca naukowy Japońskiej Federacji Kendo, a zarazem wykładowca Wydzia­
łu Rolnictwa i Techniki Uniwersytetu Tokijskiego, dr Fuminori Nagiri, przepro­
wadził szczegółowe pomiary siły występującej przy fumi-komi-ashi. Nacisk ba­
dano w pięciu podstawowych kierunkach: w przód, w tył, w prawo, w lewo oraz

132 Rozdział 5
pionowo z góry. Jak wynika z tabeli, w czasie ataku shōmen stopa dorosłego mężczyzny
wywiera na podłoże przeciętny nacisk 884.6 kilogramów (przy rozkładzie 85.0 kilogramów
w tył i 73.1 kilogramów w prawo). W niektórych badanych przypadkach pierwsza z poda­
nych wartości przekraczała tonę! Nie mniejsze siły działają w czasie ataku kote — przeciętnie
769.5 kilogramów.
Wśród kobiet wspomniane wartości są oczywiście niższe, co wynika z różnicy masy mię­
śniowej i energii zużywanej podczas ataku. Niemniej jednak pomiary wykazały odpowied­
nio: 548 kilogramów przy ataku shōmen i 523.4 kilogramów przy ataku kote.
Z przytoczonych danych wynika, że nawet drobny błąd w fumi-komi-ashi może zakoń­
czyć się groźną kontuzją pięty. Aby tego uniknąć, atak nogą musi być wykonany dokładnie
w chwili ciosu (uderzenia lub pchnięcia), przy założeniu, że cała powierzchnia stopy zetknie
się z podłożem.

KEIKO (TRENING) 133

ANEKSY

Shiai
 ZAWODY I SĘDZIOWANIE
Zawody kendo toczą się według określonych reguł, ale przepisy nie są najważ­
niejsze. Przede wszystkim działaj świadomie, wiedząc, co naprawdę robisz. W
czasie walki nacieraj na przeciwnika, lecz jednocześnie panuj nad każdym swo­
im ruchem. Miej świadomość, że mecz przebiega pod czujnym okiem sędziów,
którzy w taki bądź inny sposób oceniają twoje zachowanie, czyli — mówiąc naj­
prościej — umiejętność zadawania ciosów. Decyzja o przyznaniu punktu nie
może budzić wątpliwości u widzów i zawodników. Sędzia pełni zatem bardzo
ważną rolę w rozwoju współczesnego kendo, a zawody stają się kwintesencją
walki.

Sędziowanie musi być rzetelne

Uczciwość to najważniejsza cecha, wymagana od każdego arbitra. Sędzia nie
powinien podejmować decyzji pod wpływem takich lub innych uczuć. Nie po­
winien pamiętać o osobistych urazach wobec zawodników lub pozostałych sę­
dziów. Oto kilka przykładów:
• Sędziowanie oparte na wynikach poprzednich zawodów faworyzuje jed­
nego lub kilku zawodników.
• Nie ma mowy o rzetelnym sędziowaniu, jeśli zawodnik należy do grona
przyjaciół lub znajomych sędziego. W takim przypadku powinno się wy­
znaczyć innego sędziego.
• Sędziemu nie wolno zwracać najmniejszej uwagi na nazwę klubu, dōjō lub
federacji.
• Przy podejmowaniu decyzji sędzia nie powinien preferować ulubionych
przez siebie waza.
Niestety, zdarza się, że niektórzy sędziowie nie przestrzegają zasady „fair play".
Dobry arbiter potrafi skupić uwagę wyłącznie na zawodnikach. W ciągu czte­
rech lub pięciu minut pole walki stanowi zamknięty mikrokosmos. Zawodni­
cy mogą polegać wyłącznie na sobie, a decyzje sędziów nie powinny budzić
najmniejszych wątpliwości.

Jak prawidłowo ocenić siłę ciosu?

Każdy sędzia powinien mieć za sobą wiele lat doświadczenia w kendo. W trak­
cie sędziowania łatwo o subiektywizm, więc poza dobrym przygotowaniem
teoretycznym i gruntowną znajomością przepisów od arbitra wymagana jest
duża wiedza praktyczna. Sędzia powinien z własnego doświadczenia znać

136
techniki i sposób zadawania ciosów oraz — co za tym idzie — właściwą siłę ude­
rzenia.
Ocena wspomnianej siły jest względna, gdyż sędziowie nie biorą bezpośred­
niego udziału w walce. Główną rolę odgrywają tu zatem względy wizualne —
czyli, jak i gdzie zostało zadane uderzenie lub pchnięcie. Ruch shinai i obser­
wacja miejsca uderzenia mają największy wpływ na ocenę. Pod uwagę brane
są także towarzyszące dźwięki. Sędzia, który ma kłopoty ze wzrokiem lub słu­
chem, nie może być dobrym sędzią.
Zastanówmy się, jakie dźwięki słychać podczas walki.
1. Trzask uderzających o siebie shinai.
2. Uderzenie w men-buton (miękką część men) lub men-gane (kratę).
3. Uderzenie w tsutsu-bu (nadgarstek) lub pięść kote. Czasami jest to uderze­
nie gardą shinai (tsuba) w kote.
4. Uderzenie w dō.
5. Głosy zawodników.
Sędzia podejmuje decyzję o przyznaniu punktu po dokonaniu błyskawicznej
analizy wspomnianych wyżej dźwięków. Nie jest to łatwe zadanie, zwłaszcza
że bardzo często odgłosy walki są zagłuszane przez okrzyki dochodzące z wi­
downi lub z miejsca dla zawodników. Aby ułatwić pracę sędziów i tym samym
podnieść poziom sędziowania, widzowie powinni powstrzymywać się od gło­
śnego aplauzu.

Wszystko albo nic

Sędziowanie w kendo polega na ocenie prawidłowości zadanego ciosu. W mia­
rę poprawne uderzenie nie będzie zaliczone, jeżeli w stu procentach nie spe­
łni określonych warunków. Gdy po zadanym ciosie nie ma punktu, sędzia prak­
tycznie rozpoczyna swą pracę od początku. Taka sytuacja zawiera w sobie pe­
wien istotny aspekt psychologiczny. Po niezbyt udanym ciosie sędziowie mogą
oczekiwać, że następny okaże się lepszy, lub też odwrotnie — mogą dojść do
wniosku, że zawodnika nie stać na nic więcej. W obu przypadkach trudno
mówić o rzetelności w sędziowaniu.

Zadawaj ciosy ostrzem miecza

Rozbrat z tradycją wiedzie do zagłady, bo tradycja stanowi o ciągłości dziejów.
Jak powyższe zdanie można odnieść do kendo? „Zadawaj ciosy ostrzem mie­
cza." Jeśli ktoś zlekceważy wspomniane zalecenie, ogołoci kendo z podstawo­
wych znaczeń. Kendo to nie tylko keikogi i hakama, nie tylko efektowna zbroja,

137
 shinai i ćwiczenia. Możesz nie mieć nic poza bambusowym mieczem, a i tak
będziesz lepszy, gdy posiądziesz wiedzę, jak prawidłowo go trzymać i używać.
Ciągłość kendo zawiera się w krótkim zdaniu: „Zadawaj ciosy ostrzem miecza".
Zerwanie z tą tradycją z pewnością oznaczałoby definitywny koniec dawnego
sportu walki.
Na następnych stronach zamieszczono oficjalne tłumaczenie regulaminu za­
wodów kendo i przepisów sędziowania, opublikowane za zgodą Japońskiej
Federacji Kendo.

138
139
140
Art.l (Regulamin)
Niniejszy regulamin został opracowany po to,
aby wszystkie zawody organizowane przez Ja­
pońską Federację Kendo odbywały się zgodnie
z zasadami „fair play" i aby sędziowanie przebie­
gało bez zbędnych zakłóceń.
Część I. Zawody
Rozdział 1 Przepisy ogólne
art. 2. (Pole walki)
Walka musi odbywać się na parkiecie. Pozostałe
ustalenia brzmią, jak następuje:
1. Pole walki (plansza) powinno mieć kształt kwa­
dratu lub prostokąta o długości boków od
dziewięciu do jedenastu metrów, z wlicze­
niem szerokości linii ograniczającej jego wy­
miary.
2. Środek planszy powinien być zaznaczony
równoramiennym krzyżem, a po obu stronach
krzyża muszą się znaleźć dwie równoległe li­
nie, zaznaczone w tej samej odległości od środ­
ka. Długość linii i ich rozmieszczenie określo­
ne zostały w przepisach pomocniczych.
art. 3. ( S H I N A I )
S H I N A I (miecz bambusowy) powinien być wy­
konany z bambusa lub materiału syntetycznego
imitującego bambus i zatwierdzonego przez Ja­
pońską Federację Kendo. Budowę, długość i
wagę S H I N A I oraz ustalenia dotyczące TSUBA
(gardy) określono w przepisach pomocniczych.
art. 4. ( K E N D O - G U )
Na K E N D O - G U (zbroję zawodnika) składają się
M E N (osłona głowy), K O T E (rękawice), DO (na­
pierśnik) i TARE (osłona bioder).
art. 5. (Ubiór)
Ubiór podstawowy składa się z K E I K O G I (blu­
za) i H A K A M A (spodnie).
Rozdział 2 Zawody
Paragraf 1 Zasady rozgrywania zawodów
art. 6. (Czas walki)
Typowym czasem walki jest pięć minut, a do­
grywki ( E N C H O ) — trzy minuty. Do czasu wal­
ki nie wlicza się: przerwy po przyznaniu YUKO¬
-DATOTSU oraz przerwy spowodowanej
wstrzymaniem walki przez sędziego głównego
(SHUSHIN).
art. 7. (Decyzja o zwycięstwie lub przegranej)
Decyzja o zwycięstwie lub przegranej podejmo­
wana jest w myśl następujących zasad:
1. Walki indywidualne są rozstrzygane metodą
S A N B O N - S H O B U (walką do trzech punk­
tów), jednak w przypadkach szczególnych orga­
nizator zawodów może zastosować metodę
I P P O N - S H O B U (walka do jednego punktu).
2. W S A N B O N - S H O B U zwycięzcą zostaje ten
zawodnik, któremu w przepisowym czasie
udało się zdobyć dwa punkty. Starcie może
zakończyć się wynikiem 1:0, jeśli czas walki
dobiegnie końca.
3. Jeśli walka w ciągu określonego czasu kończy
się remisem, zarządza się dogrywkę (ENCHO)
do pierwszego zdobytego punktu. Jeśli regu­
lamin zawodów nie przewiduje dogrywek,
sędziowie wskazują zwycięzcę poprzez decy­
zję (HANTEI), losowanie, lub ogłaszają remis.
4. Jeśli walka zostaje rozstrzygnięta przez H A N ­
T E I lub przez losowanie, zwycięzca otrzymu­
je jeden punkt.
5. Przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu
zwycięstwa sędziowie powinni wziąć pod
uwagę postawę i zachowanie oraz umiejętno­
ści zawodników.
art. 8. (Zawody drużynowe)
Mecze drużynowe powinny być toczone we­
dług niżej podanych zasad, lecz w razie koniecz­
ności organizator może dokonać niezbędnych
modyfikacji.
1. Wygrywa drużyna z większą ilością zwycięstw.
Jeśli liczba zwycięstw w obu drużynach jest
równa, o wygranej decyduje liczba punktów.
Jeżeli porównanie punktów także nie przy­
nosi rozstrzygnięcia, o wyniku meczu decy­
duje dodatkowa walka z udziałem dwóch
wybranych zawodników.
2. W metodzie „eliminacyjnej" ( K A C H I N U K I )
zwycięzca kontynuuje walkę z kolejnymi
zawodnikami drużyny przeciwnej, aż do
przegranej, po czym zostaje zastąpiony przez
kolejnego zawodnika ze swojej drużyny.
Zwycięża ta drużyna, której zawodnik wy­
grał ostatnią walkę.
art. 9. (Rozpoczęcie i zakończenie walki)
Walka rozpoczyna się i kończy po komendzie
głównego sędziego pola.
141
art. 10. (Wstrzymanie i wznowienie walki)
Każdy z sędziów może wstrzymać walkę, lecz
tylko główny sędzia pola może wydać komen­
dę do jej wznowienia.
art. 11. (Prośba o wstrzymanie walki)
Jeżeli któryś z zawodników, wskutek wypadku
itp., nie może kontynuować starcia, powinien
poprosić sędziów o wstrzymanie walki.
Paragraf 2 YUK0-DAT0TSU
art. 12. ( Y U K O - D A T O T S U — punktowane
cięcia i pchnięcia)
Za Y U K O DATOTSU uznaje się: „dokładne cię­
cie lub pchnięcie w DATOTSU-BUI, wykonane
odpowiednią częścią S H I N A I , w połączeniu z
pełnym KIAI i właściwą postawą oraz zakończo­
ne poprawnym Z A N S H I N (pełną gotowością do
dalszej walki)."
art. 13. ( D A T O S T U - B U S H I N A I )
DATOSTU-BU (część S H I N A I przeznaczona do
zadawania YUKO-DATOTSU) to J I N - B U (część
ostrza przeciwległa do TSURU) we fragmencie
M O N O U C H I (jedna trzecia ostrza S H I N A I mie­
rzona od sztychu) oraz jej najbliższe okolice.
art. 14. ( D A T O T S U - B U I )
DATOTSU-BUI (miejsca ataku) określone są na­
stępująco (por. rys. 3 w przepisach pomocni­
czych):
1. M E N (głowa): środek oraz prawa i lewa część
nad skronią.
2. K O T E (lewe i prawe przedramię): nad nad­
garstkiem.
3. DO (tułów): prawa i lewa część napierśnika.
4. T S U K I (gardło): TSUKI-TARE, czyli osłona
gardła.
Rozdział 3 Faule i przewinienia
Paragraf 1 Przewinienia
art. 15. (Stosowanie środków pobudzających)
Zawodnikom nie wolno stosować żadnych środ­
ków pobudzających.
art. 16. (Obraźliwe zachowanie)
Zawodnikom nie wolno w żaden sposób obra­
żać sędziów lub przeciwników.
art. 17. (Pozostałe przewinienia)
Zawodnikom zabrania się:
142
1. Używania zbroi lub ochraniaczy niezgodnych
z opisanymi powyżej.
2. Zahaczania lub podcinania przeciwnika.
3. Rozmyślnego wypychania przeciwnika poza
pole walki.
4. Wychodzenia poza pole walki.
5. Rozmyślnego porzucenia S H I N A I .
6. Żądania przerwy w walce bez uzasadnionych
powodów.
7. Innych działań pozostających w sprzeczności
z postanowieniami niniejszego regulaminu.
Paragraf 2 Kary
art. 18.
Zawodnik zachowujący się w sposób opisany w
artykułach 15 i 16 przegrywa i musi natychmiast
opuścić pole walki. Wszystkie punkty, jakie
uprzednio zdobył w zawodach, zostają anulo­
wane. Przeciwnik zdyskwalifikowanego zawod­
nika wygrywa walkę dwoma punktami.
art. 19.
Zawodnik postępujący w sposób opisany w art.
17 pkt. 1 podlega karze przewidzianej poniżej.
W przypadku gdy obaj zawodnicy dopuszczą się
przewinienia, obaj muszą opuścić pole walki, a
wszystkie zdobyte przez nich punkty zostają
anulowane.
1. Zawodnik, który używa niewłaściwego S H I ­
N A I lub sprzętu, przegrywa walkę dwoma
punktami i traci wszystkie punkty zdobyte w
danym starciu.
2. Wspomniana zasada nie działa wstecz, czyli
nie dotyczy poprzednich walk zawodnika, aż
do chwili wykrycia przewinienia.
3. Zawodnik, który popełnił przewinienie, zo­
staje wykluczony z dalszego udziału w zawo­
dach, może jednak być zawodnikiem rezer­
w o w y m w turnieju drużynowym, chyba że
przepisy turnieju stanowią inaczej.
art. 20.
1. Zawodnik który w czasie walki dwukrotnie
popełnił przewinienie przewidziane w art. 17
punkty 2-7, zostaje ukarany utratą jednego
punktu na rzecz przeciwnika. Liczba przewi­
nień sumowana jest w ciągu całej walki. W
przypadku dogrywki przewinienia zostają
anulowane. Nie liczy się także drugiego prze-
 winienia, jeśli zostanie ono popełnione przez
obu zawodników jednocześnie.
2. W przypadku przewinienia przewidzianego
w art. 17 pkt. 4: jeśli obaj zawodnicy wyjdą za
linię pola, karze podlega tylko ten zawodnik,
który pierwszy popełnił przewinienie.
3. W przypadku przewinienia przewidzianego
w art. 17 pkt. 4: zawodnik nie podlega karze,
jeśli przed przewinieniem ogłoszono YUKO¬
-DATOTSU.
4. W przypadku przewinienia przewidzianego
w art. 17 pkt. 5: zawodnik nie podlega karze,
jeśli przed przewinieniem jego przeciwnik
zdobył Y U K O - D A T O T S U .
Część II SHINPAN (sędziowanie)
Rozdział 1 Przepisy ogólne
art. 21. (Sędziowie)
N a d przebiegiem zawodów czuwają: główny
arbiter zawodów ( S H I N P A N - C H O ) , jego asy­
stenci ( S H I N P A N - S H U N I N , wyznaczani jedynie
wówczas gdy walki toczą się na kilku planszach)
oraz sędziowie planszowi.
art. 22. ( G ł ó w n y arbiter zawodów)
Główny arbiter zawodów jest odpowiedzialny
za prawidłowy przebieg turnieju.
art. 23. (Asystenci głównego arbitra)
Asystenci głównego arbitra czuwają nad prawi­
dłowym przebiegiem zawodów na wszystkich
planszach.
art. 24. (Sędziowie planszowi)
1. Walki sędziowane są przez głównego sędzie­
go pola ( S H U S H I N ) oraz dwóch sędziów
bocznych ( F U K U S H I N ) . Wszyscy sędziowie
pola mają równy głos przy podejmowaniu
decyzji o zaliczeniu Y U K O - D A T O T S U oraz w
pozostałych sprawach.
2. Sędzia główny wydaje komendy i przy po­
mocy chorągiewek sędziowskich (opisywanych
w dalszej części jako „chorągiewki") ogłasza
decyzje sędziowskie dotyczące Y U K O - D A ­
T O T S U , H A N S O K U itd.
3. Sędziowie boczni, na równi z sędzią głównym,
decydują o przyznaniu Y U K O - D A T O T S U lub
H A N S O K U oraz wspomagają sędziego głów­
nego w prowadzeniu walki. Ponadto mogą
przerwać starcie w przypadku zauważenia
niezgodności z regulaminem, fauli itp.
art. 25. (Obsługa zawodów)
Dla sprawnego przebiegu zawodów, do każde­
go pola powinny być wyznaczone osoby do po­
miaru czasu, do tablicy wyników, do prowadze­
nia protokołu zawodów oraz do wywoływania
zawodników. Skład i obowiązki obsługi zawo­
dów opisano w przepisach pomocniczych.
Rozdział 2 Sędziowanie
Paragraf 1 Sędziowanie
art. 26. (Przyznanie Y U K O - D A T O T S U )
D A T O T S U (cięcie lub pchnięcie) uznaje się za
Y U K O (zaliczone jednym punktem) w następu­
jących przypadkach:
1. G d y dwóch lub trzech sędziów wskaże
YUKO-DATOTSU.
2. Gdy jeden z sędziów wskaże YUKO-DATOT­
S U , a dwóch pozostałych zasygnalizuje „nie
widziałem".
art. 27. (Odwołanie przyznanego uprzednio
YUKO-DATOTSU)
Jeśli zawodnik dopuścił się przewinienia, przy­
znany uprzednio punkt może być po naradzie
(GOGI) odwołany wspólną decyzją sędziów.
art. 28. (Sporna decyzja odnośnie
YUKO-DATOTSU)
W przypadkach spornych sędzia główny ogła­
sza G O G I (naradę sędziów) i wzywa sędziów
bocznych na środek pola celem przeprowadze­
nia krótkiej konsultacji.
art. 29. (Metody sędziowania)
Walka powinna być sędziowana według nastę­
pujących zasad:
1. Gdy jeden z sędziów sygnalizuje Y U K O - D A ­
T O T S U , dwaj pozostali muszą bezzwłocznie
ustosunkować się do jego decyzji.
2. Po przyznaniu YUKO-DATOTSU lub ogłosze­
niu przerwy w walce sędzia główny wzywa
zawodników do powrotu na środek pola i
daje sygnał do wznowienia walki.
3. Jeśli sędziowie boczni zauważą, że któryś z za­
wodników popełnił przewinienie, powinien
ruchem chorągiewki bezzwłocznie powiado­
mić o tym sędziego głównego. Jeśli przewinie­
nie nie było oczywiste, sędzia prosi o G O G I
celem przeprowadzenia krótkiej konsultacji.
143
4. W przypadku pasywnego TSUBA-ZERIAI sę­
dzia główny przerywa walkę, każe zawodni­
kom przyjąć właściwy dystans i wzywa ich do
wznowienia starcia.
5. Na żądanie zawodnika sędzia główny powi­
nien przerwać walkę i spytać o przyczynę.
6. W przypadku H A N T E I , na wezwanie sędzie­
go głównego sędziowie boczni wyrażają swo­
ją decyzję za pomocą chorągiewek.
Paragraf 2 Decyzje sędziowskie
art. 30. (Kontuzje i wypadki)
Zawodnik, który nie może kontynuować walki
z powodu kontuzji lub wypadku, może popro­
sić o przerwę. Sędziowie postępują wówczas, jak
następuje:
1. Przerwa w walce nie może przekraczać pię­
ciu minut. W przypadkach bardziej skompli­
kowanych kontuzji sędziowie mogą zasię­
gnąć opinii lekarza.
2. Jeśli wskutek świadomych lub przypadko­
wych działań przeciwnika zawodnik doznał
kontuzji i nie może kontynuować walki, zo­
staje ogłoszony zwycięzcą. Jeśli przyczyna
kontuzji jest nieznana, przegrywa.
3. Za zgodą i wiedzą sędziów oraz lekarza za­
wodnik kontuzjowany na własną prośbę
może uczestniczyć w następnych walkach.
4. Zawodnik, który przegrał starcie, gdyż przy­
czynił się do kontuzji przeciwnika, nie może
uczestniczyć w dalszych rozgrywkach.
art. 31. (Walkower)
Zawodnik, który nie stawi się do walki, przegrywa
i nie może brać udziału w następnych walkach.
art. 32. (Punkty zdobyte przez
kontuzjowanego zawodnika)
Zwycięzca z artykułów 30 i 31 otrzymuje dwa
punkty. Punkt zdobyty przez kontuzjowanego
zawodnika zostaje zachowany i wpisany do pro­
tokołu zawodów. W przypadku dogrywki zwy­
cięzca z art. art. 30 i 31 otrzymuje jeden punkt.
art. 33. (Punkty lub przewaga zdobyta przez
ukaranego zawodnika)
Punkty lub przewaga zdobyta przez zawodni­
ka ukaranego za przewinienie wymienione w
art. 30 pkt. 2 zostają anulowane.
144
Paragraf 3 Narada sędziów (GOGI) i apelacje (IGI)
art. 34. (Narada sędziów — G O G I )
W razie potrzeby sędzia główny przerywa wal­
kę, ogłasza naradę (GOGI) i wzywa sędziów
bocznych na środek pola celem przeprowadze­
nia krótkiej konsultacji.
art. 35. (Apelacje — I G I )
Nie uznaje się żadnych odwołań od decyzji sę­
dziów.
art. 36.
Jeśli istnieją wątpliwości dotyczące stosowania
regulaminu podczas zawodów, kierownik druży­
ny może przed kolejną walką zgłosić protest na
ręce głównego arbitra zawodów ( S H I N P A N -
S H U N I N ) lub do któregoś z jego asystentów
(SHINPAN-CHO).
Rozdział 3 Komendy sędziowskie i chorągiewki
sygnalizacyjne
art. 37. (Komendy sędziowskie)
Sędziowie oznajmiają początek, zakończenie,
wznowienie i przerwanie walki, rozdzielenie
zawodników, YUKO-DATOTSU, zwycięstwo lub
przegraną, G O G I (naradę) i przewinienia w spo­
sób opisany w załączonej tabeli. W razie koniecz­
ności mogą udzielić dodatkowych wyjaśnień.
art. 38. Chorągiewki sygnalizacyjne
Za pomocą chorągiewek sygnalizacyjnych sę­
dziowie ogłaszają przerwanie walki, rozdziele­
nie zawodników, YUKO-DATOTSU, zwycięstwo
lub przegraną, G O G I oraz przewinienia w spo­
sób opisany w załączonej tabeli.
Rozdział 4 Suplement
art. 39. Postanowienia dodatkowe
Wszelkie sprawy nie objęte niniejszymi przepi­
sami są rozstrzygane przez sędziów w porozu­
mieniu z głównym arbitrem zawodów lub kie­
rownikiem zespołu sędziowskiego.
Zarządzenia
1. W przypadku małych lub lokalnych zawodów
organizator może pominąć niniejszy regulamin,
jeżeli nie jest w stanie wypełnić jego postano­
wień, musi jednak zachować zasady opisane
w art. 1 oraz w przepisach pomocniczych.
2. Regulamin wchodzi w życie z dniem 1 lipca
1995 roku.
Komendy i sygnały sędziowskie

145
Tabela 1. Wymiary SHINAI (ITTO-NO-KAMAE)

płeć uczniowie licealiści studenci i dorośli

długość m/k maks. 114cm maks. 117cm maks. 120cm

m min. 425g min.470g min. 500g

ciężar
k min. 400g min. 410g min.420g

146
Tabela 2. Wymiary SHINAI (NITO-NO-KAMAE)
studenci i dorośli
płeć
D A I T O (długi miecz) S H O T O (krótki miecz)

długość m/k maks. 114cm maks. 62cm

m min. 425g 280—300g

ciężar
k min. 400g 250—280g

Rys.l Standardowe pole walki

Rys.2 Części S H I N A I

Kensen Nakayui Tsuru Tsuba Tsuka

Tsuba¬
Sakigawa dome

Monouchi Tsukagashira

147
 Rys. 3 K E N D O - G U (zbroja) oraz DATOTSU-BUI (miejsca uderzeń i pchnięć)

Rys. 4 Zekken Rys. 5 Wymiary chorągiewek sędziowskich itp.

148
PRZEPISY POMOCNICZE DOTYCZĄCE SĘDZIOWANIA NA ZAWODACH KENDO
(W dalszej części zwane „przepisami pomocniczymi")
ze zmianami z 1 kwietnia 1995 roku, zatwierdzone przez Japońską Federację Kendo
(tłumaczenie tekstu zatwierdzone przez Polską Komisję Kendo w październiku 1998 r.)

Art. 1 Art. 2 regulaminu (Pole walki)

Art. 2 Art. 3 regulaminu ( S H I N A I )
Art. 3 Art. 4 regulaminu ( K E N D O - G U )
Art. 4 Oznaczenie zawodników
Art. 5 Identyfikacja zawodników
Art. 6 Wygląd chorągiewek sygnalizacyjnych, itd.
Art. 7 Ochraniacze
Art. 8 Wejście i wyjście z pola walki/ zachowanie zawodników
Art. 9 Art. 7 pkt 5 regulaminu ( H A N T E I )
Art. 10 „Odpowiednia część S H I N A I " opisana w art. 12 regulaminu
Art. 11 Ciosy punktowane
Art. 12 Ciosy niepunktowane
Art. 13 Art. 14 regulaminu (DATOTSU-BUI)
Art. 14 Art. 15 regulaminu (Stosowanie środków pobudzających)
Art. 15 Art. 17 pkt 4 regulaminu (JOGAI)
Art. 16 Art. 17 pkt 7 regulaminu (Inne przewinienia)
Art. 17 Jednoczesne przewinienie opisane w art. 20 regulaminu
Art. 18 Obowiązki głównego arbitra zawodów ( S H I N P A N - C H O )
Art. 19 Sygnały S H I N P A N - C H O przed rozpoczęciem zawodów
Art. 20 Obowiązki asystentów głównego arbitra zawodów (SHINPAN-SHUNIN)
Art. 21 Obowiązki sędziów (SHINPAN-IN)
Art. 22 Skład i obowiązki obsługi zawodów zgodnie z art. 25 regulaminu
Art. 23 Stroje sędziów
Art. 24 Odwołanie Y U K O - D A T O T S U zgodnie z art. 27 regulaminu
Art. 25 Sporne Y U K O - D A T O T S U zgodnie z art. 28 regulaminu
Art. 26 Sposób wykonania W A K A R E zgodnie z art. 29 pkt 4 regulaminu
Art. 27 Sędziowanie w przypadku gdy zawodnik walczy odwróconym S H I N A I
( T S U R U do dołu)
Art. 28 Walkower opisany w art. 31 regulaminu
Art. 29 Apelacja dotycząca błędów w sędziowaniu zgodnie z art. 36 regulaminu

149
Artykuł 1
Pole walki, określone w art. 2 regulaminu, po­
winno wyglądać następująco:
1. Na zewnątrz linii ograniczających pole walki
należy zapewnić pas wolnej przestrzeni o
szerokości co najmniej półtora metra.
2. Linie ograniczające pole walki powinny być
wylepione taśmą, w miarę możności białą, o sze­
rokości od pięciu do dziesięciu centymetrów.
3. Położenie i wymiary krzyża wyznaczającego
środek pola walki oraz wymiary linii pomoc­
niczych przedstawiono na rys. 1.
Artykuł 2
S H I N A I wymieniony w art. 3 regulaminu powi­
nien wyglądać następująco:
1. S H I N A I powinien składać się z czterech liste­
wek bambusowych lub wykonanych z mate­
riału syntetycznego imitującego bambus i nie
zawierać wewnątrz żadnych części poza SA¬
KIGAWA (osłona sztychu) i C H I G I R I (meta­
lowy łącznik) umieszczonych na sztychu i
wewnątrz rękojeści. Nazwy części S H I N A I
podano na rys. 2.
2. Długość i wagę S H I N A I przedstawiono w ta­
belach 1 i 2; obie wartości określono łącznie z
wszystkimi akcesoriami prócz TSUBA.
3. T S U B A powinna być wykonana z okrągłego
kawałka skóry lub innego odpowiedniego
materiału imitującego skórę; jej średnica nie
może przekraczać dziewięciu centymetrów.
Miejsce zamocowania pokazuje rys. 2.
Artykuł 3
K E N D O - G U (zbroja) wymieniona w art. 4 regu­
laminu została przedstawiona na rys. 3.
Artykuł 4
Każdy z walczących zawodników powinien mieć
na plecach białą lub czerwoną szarfę (o długości
maks. 70 cm i szerokości nie przekraczającej 5
cm), zawiązaną w miejscu krzyżowania się taśm
mocujących DO.
Artykuł 5
Naszywka (ZEKKEN) z nazwiskiem zawodnika,
pokazana na rys. 4, powinna być umocowana na
środkowej części TARE.
150
Artykuł 6
Wygląd oraz wymiary chorągiewek sędziów
planszowych i kontrolera czasu przedstawiono
na rys. 4. Drążek chorągiewki powinien mieć
średnicę ok. 1,5 cm.
Artykuł 7
Jeżeli wymagają tego względy medyczne, za­
wodnik może nosić czysty opatrunek lub plaster,
pod warunkiem, że nie stwarza to zagrożenia dla
przeciwnika.
Artykuł 8
Zachowanie zawodników wchodzących i scho­
dzących z pola walki określają odrębne przepi­
sy opracowane przez organizatora turnieju.
Artykuł 9
H A N T E I wymienione w art. 7 pkt 5 regulaminu
powinno spełniać następujące warunki:
1. Jeśli jeden z zawodników zadał cios zbliżony
do Y U K O - D A T O T S U , powinien być ocenio­
ny wyżej od przeciwnika.
2. Jeśli jeden z zawodników wyróżnia się posta­
wą i zachowaniem, powinien być oceniony
wyżej od przeciwnika.
Artykuł 10
„Odpowiednia część S H I N A I " , wymieniona w
art. 12 regulaminu, oznacza krawędź tnącą ( J I N -
B U ) ostrza S H I N A I .
Artykuł 11
Poprawne D A T O T S U (cięcie lub pchnięcie)
uznaje się także w następujących wypadkach:
1. Kiedy jest wykonane natychmiast po upusz­
czeniu S H I N A I przez przeciwnika.
2. Kiedy jest wykonane w chwili, gdy przeciw­
nik wychodzi za pole walki.
3. Kiedy jest wykonane natychmiast po upadku
przeciwnika.
Artykuł 12
D A T O T S U nie może być zaliczone w następują­
cych wypadkach:
1. A I U C H I (poprawne D A T O T S U wykonane
jednocześnie przez obu przeciwników).
2. Kiedy atakujący nie potrafi „zniszczyć" pra­
widłowej postawy przeciwnika i przełamać
jego K A M A E .
Artykuł 13
D A T O T S U - B U I (punkty ataku) wymienione w
art. 14 regulaminu zostały przedstawione na rys. 3.
W przypadku M E N i K O T E podjęto dodatkowe
ustalenia:
1. M E N : prawa i lewa część dokładnie nad skronią
2. KOTE: nad nadgarstkiem. W przypadku C H U ­
D A N - N O - K A M A E punktowany jest cios w
prawą rękę (lub lewą, jeśli atakowany zawod­
nik walczy w odwrotnej pozycji); w przypad­
ku pozostałych K A M A E punktowane są ciosy
w obie ręce.
Artykuł 14
Lista środków farmaceutycznych wymienionych
w art. 15 regulaminu zostanie przedstawiona
oddzielnie.
Artykuł 15
„Wyjście poza pole walki" wymienione w art. 17
pkt 4 regulaminu zachodzi wówczas, gdy:
1. Stopa zawodnika znajdzie się całkowicie poza
linią pola.
2. G d y po upadku zawodnik znajdzie się jaką­
kolwiek częścią ciała poza polem.
3. Zawodnik podeprze się jakąkolwiek częścią
ciała łub S H I N A I poza linią pola.
Artykuł 16
Przewinienia wymienione w art. 17 pkt. 7 regu­
laminu:
1. Chwytanie przeciwnika za rękę lub obejmo­
wanie go ramionami.
2. Przytrzymywanie lub chwytanie za ostrze
S H I N A I przeciwnika.
3. Rozmyślne chwytanie S H I N A I przeciwnika.
4. Rozmyślne uderzanie przeciwnika w ramię.
5. Po upadku — pozostawanie w pozycji leżącej,
twarzą do ziemi, bez próby podjęcia walki.
6. Pasywność.
7. Nieprawidłowe wykonanie T S U B A - Z E R I A I
lub zadawanie nieprawidłowych ciosów.
Artykuł 17
Przy S O S A l (przewinieniu jednoczesnym), wy­
mienionym w art. 20 regulaminu, postępowanie
sędziego wygląda następująco:
1. Przy pierwszym SOSAl sędzia ogłasza HAN¬
SOKU najpierw wobec zawodnika oznaczo­
nego kolorem czerwonym, potem wobec
oznaczonego kolorem białym, po czym odpo­
wiednim ruchem chorągiewek ogłasza SO¬
SAI.
2. Drugie i następne SOSAI sędzia główny ogła­
sza natychmiast z odpowiednim ruchem
chorągiewek.
Artykuł 18
Obowiązkiem arbitra jest jak następuje:
1. Czuwanie nad przestrzeganiem postanowień
regulaminu oraz zasad zawartych w przepi­
sach pomocniczych.
2. Pilnowanie sprawnego przebiegu zawodów.
3. Podejmowanie decyzji w przypadku apelacji.
4. Rozstrzyganie sporów i spraw nie ujętych w
regulaminie lub przepisach pomocniczych.
Artykuł 19
Przed rozpoczęciem pierwszej walki główny
arbiter zawodów ( S H I N P A N - C H O ) obowiązany
jest dać sygnał do rozpoczęcia turnieju:
1. Jeśli jest tylko jedno pole walki — arbiter
(SHINPAN-CHO) wstaje i wydaje polecenie
sędziemu głównemu (SHUSHIN), aby ten ob­
wieścił rozpoczęcie walki. Zawodnicy kłania­
ją się na stojąco (RITSUREI) po wejściu w
obręb pola (trzy kroki przed linią wyznacza­
jącą pozycję do rozpoczęcia walki).
2. Jeśli są dwa (lub więcej) pola walki — arbiter
wstaje, gdy wszyscy zawodnicy uczestniczą­
cy w pierwszych walkach zajmą swe pozycje,
i w odpowiedni sposób (np. gwizdkiem) daje
sygnał do rozpoczęcia turnieju. Wszyscy za­
wodnicy kłaniają się jednocześnie.
Artykuł 20
Obowiązki asystentów ( S H I N P A N - S H U N I N )
głównego arbitra zawodów:
1. Czuwanie nad sprawnym przebiegiem walk
na poszczególnych polach.
151
2. Czuwanie nad przestrzeganiem postanowień
regulaminu oraz zasad zawartych w przepi­
sach pomocniczych.
3. Informowanie głównego arbitra zawodów
( S H I N P A N - C H O ) o wszelkich protestach i
ewentualnych wykroczeniach, pozostających
w sprzeczności z regulaminem lub zasadami
zawartymi w przepisach pomocniczych.
4. Wspomaganie sędziów planszowych w wy­
pełnianiu ich obowiązków.
Artykuł 21
Obowiązki sędziego planszowego:
1. Czuwanie nad przebiegiem walki.
2. Zrozumiałe i dokładne wydawanie wszelkich
sygnałów i poleceń.
3. Sprawne porozumiewanie się z każdym z
pozostałych sędziów.
4. Szybkie reagowanie na sygnały pozostałych
sędziów.
5. Po zakończeniu meczu — konsultowanie swo­
ich decyzji z pozostałymi arbitrami (w tym
także z arbitrem głównym — S H I N P A N - C H O
lub jego asystentem — S H I N P A N - S H U N I N ) .
Artykuł 22
Skład i obowiązki grupy osób odpowiedzialnych
za obsługę zawodów:
1. Do każdego pola powinna być wyznaczona
osoba odpowiedzialna za pomiar czasu i sy­
gnalizowanie końca walki, wspomagana
przez dwóch (lub więcej) asystentów.
2. Do każdego pola powinna być wyznaczona
osoba odpowiedzialna za zapisywanie decy­
zji sędziowskich na tablicy wyników, wspo­
magana przez dwóch (lub więcej) asystentów.
3. Do każdego pola powinna być wyznaczona
osoba odpowiedzialna za prowadzenie pro­
tokołu zawodów, zapisywanie punktów
YUKO-DATOTSU, liczby H A N S O K U i czasu
trwania walki, wspomagana przez dwóch
(lub więcej) asystentów.
4. Do każdego pola powinna być wyznaczona
osoba odpowiedzialna za wywoływanie za­
wodników, sprawdzanie sprzętu itp., wspo­
magana przez dwóch (lub więcej) asystentów.
152
Artykuł 23
Stroje sędziów, o ile nie zostaną zmienione od­
rębnym zarządzeniem, powinny wyglądać na­
stępująco:
• granatowa marynarka (gładka),
• szare spodnie (gładkie),
• biała koszula (gładka),
• bordowy lub amarantowy krawat (gładki),
• granatowe skarpetki (gładkie).
Artykuł 24
Odwołanie Y U K O - D A T O S T U , wymienione w
art. 27 regulaminu, może nastąpić w następują­
cych wypadkach:
1. Jeśli po Y U K O - D A T O T S U zawodnik nie wy­
kona prawidłowego Z A N S H I N i nie będzie
gotów do podjęcia natychmiastowej akcji.
2. Jeśli zawodnik po przyznaniu YUKO-DATOT­
SU będzie w nieprzepisowy sposób objawiał
radość ze zdobytego punktu.
Artykuł 25
Zgodnie z art. 28 regulaminu, Y U K O - D A T O T S U
może być także odwołane po następujących błę­
dach sędziów:
1. Jeśli zostało przyznane przez pomyłkę (po
naradzie sędziów sędzia główny ogłasza od­
wołanie punktu).
2. Jeśli zostało przyznane po sygnale kończącym
czas walki.
3. Jeśli zostało przyznane w czasie walki, która
po przewinieniach zawodników powinna
wcześniej ulec zakończeniu.
Artykuł 26
„ W A K A R E " (rozdzielenie zawodników), wymie­
nione w art. 29 pkt. 4 regulaminu, powinno prze­
biegać według następujących reguł:
1. Sędzia główny podaje komendę „WAKARE",
rozdziela zawodników i wznawia walkę.
2. Walka powinna być wznowiona w obrębie
pola walki.
Artykuł 27
Jeżeli sędzia boczny zauważy, że któryś z zawod­
ników walczy odwróconym S H I N A I ( T S U R U do
dołu), powinien bezzwłocznie powiadomić o
tym sędziego głównego. Sędzia główny przery­
wa walkę i wyraźnym ruchem poprawia poło­
żenie S H I N A I . Jeśli zawodnik nadal trzyma SHI­
N A I w nieprawidłowy sposób, jego DATOTSU
nie są punktowane.

Artykuł 28
Walkower, wymieniony w art. 31 regulaminu,
obowiązuje w przypadku, gdy zawodnik nie sta­
wił się do walki z przyczyn zdrowotnych lub
innych uzasadnionych powodów.

Artykuł 29
Apelację (protest), wymienioną w art. 36 regu­
laminu, należy zgłosić przed S O G O - N O - R E I
(wspólnym ukłonem), składanym przez zawod­
ników na zakończenie walki.
Kierownik drużyny lub menadżer powinien
zasygnalizować chęć złożenia apelacji.
Kierownik drużyny lub menadżer powinien zło­
żyć apelację na ręce głównego arbitra zawodów
(SHINPAN-CHO) lub jego asystenta (SHINPAN-SHUNIN).

153
 ZASADY ORGANIZACJI ZAWODÓW ORAZ SĘDZIOWANIA
ze zmianami z 1 kwietnia 1995 roku, zatwierdzone przez Japońską Federację Kendo
(tłumaczenie tekstu zatwierdzone przez Polską Komisję Kendo w październiku 1995 r., ze zmianami w październiku
1998 roku i w lipcu 1999 roku)
1. Wskazówki dla zawodników
Przed rozpoczęciem i na zakończenie zawodów
wszyscy zawodnicy obowiązani są postępować
zgodnie z podanymi poniżej zasadami.
(Wejście i wyjście)
1. Po wejściu zawodnicy dochodzą do swoich
miejsc, stają w szeregu i na komendę kierow­
nika drużyny składają ukłon ( R E I ) w stronę
flagi albo stolika sędziowskiego. Potem zaj­
mują miejsca. Przed wyjściem powinni na
nowo uformować szereg i na komendę zło­
żyć stosowny ukłon.
(Zawody drużynowe)
1. Przed rozpoczęciem meczu obie drużyny stają
naprzeciw siebie, trzy kroki od linii rozpoczę­
cia walki (patrz rys. 1) i na komendę sędzie­
go głównego składają ukłon (REI). S E N P O
(pierwszy z walczących) i J I H O (drugi) mają
na sobie pełne B O G U , łącznie z M E N , K O T E
i SHINAI. Dla uniknięcia zbędnych przerw w
zawodach w ceremonii powitania mogą wziąć
udział cztery drużyny (ustawione jak na rys. 1).
Jeśli jest jednak zbyt mało miejsca by zawod­
nicy stali w dwóch szeregach, drużyny wcho­
dząca i kończąca składają R E I oddzielnie (por.
rys. 1 i 2, ustawienie drużyn).
( R E I w stronę stolika sędziowskiego)
1. R E I w stronę sędziów odbywa się na komen­
dę sędziego głównego i musi spełniać poda­
ne niżej zasady:
(1) Zawodnicy wykonują ukłon jedynie przed
rozpoczęciem pierwszej walki turnieju oraz
przed rozpoczęciem i po zakończeniu walki
finałowej.
(2) Jeśli zawody trwają dłużej niż jeden dzień,
zawodnicy wykonują ukłon przed rozpoczę­
ciem pierwszej oraz po zakończeniu ostatniej
walki dnia. Wyjątkiem jest ostatni dzień tur­
nieju, w którym obowiązuje dodatkowy
ukłon przed walką finałową.
(3) R E I w stronę stolika sędziowskiego wykony­
wane jest na stojąco (RITSUREI).
154
(Rozpoczęcie walki)
Przed rozpoczęciem walki zawodnicy stają w
polu, składają R I T S U R E I (ukłon w pozycji stoją­
cej), trzymając S H I N A I w pozycji SAGETO (swo­
bodnie przy lewym boku), po czym wykonują
trzy kroki i przyjmują pozycję S O N K Y O . Gdy sę­
dzia główny wyda komendę H A J I M E , zawodni­
cy rozpoczynają walkę.
(YUKO-DATOTSU)
1. Kiedy sędzia główny ogłosi YUKO-DATOTSU,
zawodnicy powinni przerwać walkę, bez­
zwłocznie wrócić na środek pola i w pozycji
C H U D A N czekać na dalsze polecenia sędziego.
(Przerwa w walce)
1. Zawodnik proszący o przerwanie walki powi­
nien przez podniesienie ręki zasygnalizować
swą prośbę głównemu sędziemu pola i wy­
jaśnić powód przerwy.
2. Zawodnik może na stojąco wymienić S H I N A I ,
podchodząc do linii bocznej pola walki, lub
zejść z pola i przyjąć pozycję S O N K Y O lub
S E I Z A , aby poprawić wiązania zbroi.
(Wstrzymanie walki)
1. Kiedy sędzia główny poda komendę Y A M E ,
zawodnicy powinni przerwać walkę, bez­
zwłocznie wrócić na środek pola i w pozycji
C H U D A N czekać na dalsze polecenia sędziego.
(GOGI)
1. W czasie G O G I zawodnicy oczekują na decy­
zję sędziów w pozycji stojącej (z opuszczo­
nym S H I N A I ) , w S O N K Y O lub w SEIZA, w
pobliżu linii ograniczającej pole walki.
(Wznowienie walki)
1. Przed wznowieniem pojedynku zawodnicy
stają na pozycjach w C H U D A N - N O - K A M A E
i czekają na komendę sędziego.
(WAKARE)
1. Kiedy sędzia główny poda komendę WAKA­
R E , zawodnicy powinni bezzwłocznie wyko-
 nać krok w tył, przyjąć pozycję C H U D A N i
czekać na dalsze polecenia sędziego.
(Apelacja — I G I )
1. W czasie składania apelacji (IGI) przez kierow­
nika drużyny zachowanie zawodników jest
takie samo jak w przypadku G O G I .
( H A N T E I , C H U S E N - G A C H I , niezdolność do
dalszej walki)
1. W przypadku H A N T E I zawodnicy powinni
stanąć w C H U D A N - N O - K A M A E i czekać na
decyzję sędziów.
2. W przypadku rozstrzygnięcia poprzez losowanie
lub zakończenia starcia wskutek kontuzji jed­
nego z walczących, postępowanie zawodni­
ków powinno być takie samo, jak opisane w pkt 1.
( F U S E N - G A C H I — walkower)
1. Jeśli zawodnik wygrywa przez F U S E N - G A ­
C H I , powinien spełnić wszystkie czynności
przewidziane przed rozpoczęciem walki, w
pozycji C H U D A N wysłuchać decyzji sędzie­
go, po czym przyjąć pozycję S O N K Y O , „scho­
wać" S H I N A I i wrócić na swoje miejsce.
2. Jeśli drużyna wygrywa przez F U S E N - G A C H I ,
zawodnicy powinni stanąć w szeregu i wysłu­
chać decyzji sędziów (por. rys. 1, ustawienie
zawodników).
(Zakończenie walki)
1. Po zakończeniu walki zawodnicy wracają na
środek pola i stają w C H U D A N - N O - K A M A E .
G d y sędzia główny ogłosi wynik starcia,
przyjmują pozycję SONKYO, „chowają" S H I ­
N A I , wstają, cofają się trzy do pięciu kroków
( S H I N A I w pozycji TAITO), przyjmują pozy­
cję SAGETO (SHINAI swobodnie przy lewym
boku), po czym składają R E I .
2. W turnieju drużynowym zawodnicy obu ze­
społów wychodzą do ukłonu i wracają na
swoje miejsca po komendzie sędziego głów­
nego. Tylko ostatni zawodnik w drużynie jest
w pełnej zbroi i trzyma w dłoni S H I N A I (por.
rys. 1 i 2, ustawienie zawodników).
(Inne zasady)
( N I T O - K A M A E — walka dwoma mieczami)
1. Zawodnik walczący dwoma mieczami (NITO)
obowiązany jest do przestrzegania następu­
jących reguł:
(1) W postawie S A G E T O oba miecze — DAITO
(długi) i S H O T O (krótki) trzymane są w le­
w y m ręku.
(2) Przed rozpoczęciem starcia zawodnik prawą
ręką wyjmuje D A I T O , przekłada go do lewej
ręki, prawą ręką ujmuje S H O T O i przyjmuje
postawę do walki.
(3) Po zakończeniu starcia zawodnik prawą ręką
najpierw „chowa" SHOTO, a później DAITO.
(4) Reszta czynności jest taka sama, jak w walce
ITTO (jednym S H I N A I ) .
2. Ubiór zawodników powinien być schludny,
bez dziur i rozdarć.
3. Każdy z zawodników powinien mieć dobrze
zawiązane B O G U . Końce M E N - H I M O po
zawiązaniu nie mogą być dłuższe niż czter­
dzieści centymetrów.
4. Poza polem walki zawodnicy obowiązani są
tylko do S O G O - N O - R E I i powinni powstrzy­
mać się od wzajemnych pozdrowień i ukło­
nów w stronę stolika sędziowskiego.
5. Po zakończeniu walki zawodnicy powinni
powstrzymać się od uścisków dłoni, popuki¬
wania w DO itd.
6. Zawodnicy nie mogą przebywać na polu wal­
ki, póki sędziowie nie staną w wyznaczonych
miejscach.
7. Na polu walki może przebywać jednocześnie
jedynie dwóch zawodników.
8. W miejscu, gdzie przebywają zawodnicy ocze­
kujący na walkę, nie powinno być żadnych
przyrządów do mierzenia czasu. Oczekujący
zawodnicy nie mogą dawać żadnych sygna­
łów ani wznosić okrzyków pod adresem wal­
czących.
9. Podczas starcia S E N P O w turnieju drużyno­
w y m pozostali zawodnicy obowiązani są sie­
dzieć w SEIZA.
Wskazówki dla sędziów
(Wejście)
1. Po wejściu lub przed opuszczeniem pola wal­
ki sędziowie stają w szeregu, z sędzią głów­
nym pośrodku, trzymając chorągiewki zwi­
nięte w prawej dłoni (por. rys. 1 i 6, zmiana
sędziów).
(Czynności przed rozpoczęciem walki)
1. Czynności sędziów przebiegają w następują­
cy sposób:
155
(1) Podczas zawodów indywidualnych (przed
pierwszą walką) sędziowie przechodzą na
wyznaczone miejsca (por. rys. 1 i 2, zmiana
sędziów).
(2) W zawodach drużynowych sędziowie prze­
chodzą na wyznaczone miejsca dopiero po
zarządzonym przez sędziego głównego RIT¬
SUREI (por. rys. 1 i 6, zmiana sędziów).
2. Chorągiewki sygnalizacyjne.
(1) W czasie przechodzenia sędziowie obowią­
zani są trzymać zwinięte chorągiewki w pra­
wej dłoni.
(2) Po przejściu na wyznaczone miejsca główny
sędzia planszowy trzyma czerwoną chorą­
giewkę w prawej dłoni, a białą w lewej. Sę­
dziowie boczni odwrotnie.
(3) W czasie zmiany sędziowie zwijają chorą­
giewki, chowając białą do środka i trzymają
je w prawej dłoni.
(Zmiana sędziów)
1. Zmiana sędziów przebiega w następujący spo­
sób (por. rys. 3 i 6, zmiana sędziów):
(1) (Zmiana sędziego głównego na bocznego)
Sędziowie nie zwijają chorągiewek i prze­
chodzą w odpowiednie miejsca w sposób po­
kazany na rys. 3.
(2) (Zmiana sędziów)
Sędziowie schodzący zwijają chorągiewki i
wymieniają ukłony z sędziami wchodzący­
mi na pole walki (por. rys. 4).
(3) (Zmiana sędziego)
Po zakończeniu walki sędziowie wracają na
wyznaczone miejsca. Sędzia, który zakoń­
czył pracę, zwija chorągiewki i po wykona­
niu R E I opuszcza pole walki, ustępując miej­
sce nowemu sędziemu (por. rys. 5).
(4) (Zmiana zespołu sędziowskiego)
Sędziowie, którzy zakończyli pracę, zwijają
chorągiewki, stają w szeregu i ustępują miej­
sca sędziom oczekującym (por. rys. 6).
( R E I w stronę stolika sędziowskiego)
1. Sędziowie wykonują R E I w stronę stolika sę­
dziowskiego w następujących wypadkach:
(1) Przed rozpoczęciem pierwszej i ostatniej
walki oraz po zakończeniu ostatniej walki.
156
(2) Jeśli zawody trwają dłużej niż jeden dzień,
sędziowie wykonują ukłon przed rozpoczę­
ciem pierwszej oraz po zakończeniu ostat­
niej walki dnia oraz — w ostatnim dniu tur­
nieju — dodatkowo przed walką finałową.
2. Sędzia główny zarządza R E I w stronę stolika
sędziowskiego w następujących wypadkach:
(1) Na zawodach indywidualnych — w chwili
gdy sędziowie planszowi staną na swoich
miejscach.
(2) Na zawodach drużynowych — w chwili gdy
sędziowie i zawodnicy staną w trzech sze­
regach na polu walki.
(Rozpoczęcie)
1. Przed rozpoczęciem pierwszej walki główny
arbiter zawodów ( S H I N P A N - C H O ) :
(1) Jeśli jest tylko jedno pole walki — wstaje, gdy
pierwsi zawodnicy wejdą na planszę, aby
wykonać R I T S U R E I .
(2) Jeśli są dwa (lub więcej) pola walki — wstaje,
gdy wszyscy zawodnicy uczestniczący w
pierwszych walkach zajmą swe pozycje i w
odpowiedni sposób (np. gwizdkiem) daje
sygnał do rozpoczęcia turnieju.
2. W pierwszym starciu sędzia główny wydaje
komendę do rozpoczęcia walki dopiero po
sygnale od głównego arbitra zawodów
( S H I N P A N - C H O ) (por. rys. 1).
(YUKO-DATOTSU)
1. Sędziowie sygnalizują swoje decyzje za pomo­
cą chorągiewek (por. rys. 1-4, sygnalizacja).
(1) Jeśli zostanie przyznane Y U K O - D A T O T S U ,
sędziowie, nie zmieniając sygnałów, powra­
cają na swoje miejsca. Opuszczają chorą­
giewki dopiero po ogłoszeniu decyzji przez
sędziego głównego.
(2) Jeśli nie zostanie przyznane YUKO-DATOT­
S U , sędziowie natychmiast opuszczają cho­
rągiewki.
(3) Jeżeli któryś z sędziów daje znak chorągiew­
ką, że nie ma Y U K O - D A T O T S U , powinien
zakończyć sygnalizację w chwili, gdy pozo­
stali sędziowie odpowiedzą na jego sygnał
(por. rys. 3 i 1, sygnalizacja).
(4) Jeśli sędzia główny uważa, że nie ma Y U K O -
 -DATOTSU, lecz zostanie „przegłosowany"
przez dwóch pozostałych sędziów, powi­
nien bezzwłocznie przyznać YUKO-DA¬
TOTSU (por. rys. 3, 4 i 1, sygnalizacja).
2. Aby odwołać przyznane uprzednio YUKO¬
-DATOTSU, sędzia główny po konsultacji
( G O G I ) z sędziami bocznymi, powraca na
miejsce i wykonuje kilka energicznych ru­
chów skrzyżowanymi chorągiewkami, ogła­
szając jednocześnie odwołanie punktu (por.
rys. 2 i rys. 3, sygnalizacja).
(Przerwa w walce)
1. Na żądanie zawodnika sędzia główny powi­
nien przerwać walkę i spytać o przyczynę
(por. art. 29 pkt 5 regulaminu).
2. Jeśli sędzia główny uważa, że przerwa w wal­
ce nie jest w pełni uzasadniona, może zasię­
gnąć konsultacji u sędziów bocznych (GOGI).
(Wstrzymanie walki)
1. Sędzia może zarządzić wstrzymanie walki w
przypadku:
• faulu,
• kontuzji lub wypadku,
• niebezpiecznej sytuacji,
• kiedy zawodnik nie może utrzymać S H I N A I ,
• apelacji,
• G O G I (narady),
• kiedy zawodnik walczy odwróconym S H I ­
N A I ( T S U R U do dołu).
2. Postępowanie sędziów po wstrzymaniu wal­
ki (por. rys. 1-10, sygnalizacja):
(1) Po sygnale wstrzymania walki sędziowie po­
wracają na swoje pozycje.
(2) Kiedy obaj zawodnicy przerwą walkę, sę­
dziowie opuszczają chorągiewki (por. rys. 6
i 1, sygnalizacja).
(3) Po zasygnalizowaniu przewinienia, sędzio­
wie, nie opuszczając chorągiewek, powra­
cają na swoje miejsca. Opuszczają chorą­
giewki dopiero wówczas, kiedy sędzia
główny ogłosi decyzję (por. rys. 9 i 1, sygna­
lizacja).
(4) Kiedy sędzia boczny zażąda wstrzymania
walki, sędzia główny powinien natychmiast
przerwać starcie (por. rys. 6 i 1, sygnalizacja).
3. Jeśli zawodnik upadnie lub upuści S H I N A I , a
jego przeciwnik w tym czasie nie wykona
żadnego ataku, sędzia główny powinien
przerwać walkę (por. rys. 6 i 1, sygnalizacja).
4. W przypadku przewinienia, sędzia główny
powinien przełożyć chorągiewki do jednej
ręki, a drugą wskazać na zawodnika, który
popełnił przewinienie i ogłosić liczbę przewi­
nień. Potem może powrócić do poprzedniej
pozycji i wznowić starcie (por. rys. 9 i 1, sygna­
lizacja).
5. Jeżeli obaj zawodnicy popełnili przewinienie,
sędzia główny najpierw ogłasza przewinienie
wobec zawodnika oznaczonego białą szarfą,
a potem wobec zawodnika oznaczonego czer­
woną szarfą (por. rys. 10 i 1, sygnalizacja).
( G O G I — narada sędziów)
1. Naradę sędziów można zarządzić w następu­
jących przypadkach:
(1) w celu odwołania przyznanego uprzednio
YUKO-DATOTSU;
(2) po błędzie sędziego;
(3) po niepewnym przewinieniu;
(4) jeśli istnieją wątpliwości regulaminowe.
2. Ustalenia dodatkowe dotyczące narady sę­
dziów:
(1) Na czas narady sędzia główny odsyła za­
wodników w pobliże linii bocznych pola
walki.
(2) Jeśli sędzia boczny zarządzi naradę, sędzia
główny powinien wstrzymać walkę (por.
rys. 6, 8 i 1, sygnalizacja).
(Wznowienie walki)
1. Kiedy sędzia główny ogłosi „ N I H O N M E "
(walka do drugiego punktu) lub „ S H O B U "
(walka do rozstrzygnięcia), wszyscy sędzio­
wie jednocześnie opuszczają chorągiewki
(por. rys. 2 i 1, sygnalizacja).
2. Wznawiając walkę, sędzia główny powinien
postępować tak samo, jak przy jej rozpoczę­
ciu (por. rys. 1, sygnalizacja).
157
( W A K A R E — rozdzielenie zawodników)
1. Przy pasywnym T S U B A - Z E R I A I (zwarciu)
sędzia główny powinien wyciągnąć przed
siebie obie chorągiewki, krzyknąć „WAKARE",
po czym opuścić chorągiewki i podać komen­
dę „ H A J I M E " (por. rys. 7 i 1, sygnalizacja). Je­
żeli zawodnicy stoją zbyt blisko linii bocznej,
sędzia — przed wznowieniem starcia — powi­
nien ich wezwać w głąb pola walki.
(Apelacja / protest)
1. W przypadku protestu sędziowie powinni
postępować w następujący sposób:
(1) Natychmiast wstrzymują walkę (por. rys. 6 i 1,
sygnalizacja).
(2) Główny arbiter zawodów (SHINPAN-SHU¬
NIN) lub główny sędzia pola (SHINPAN-CHO)
zarządza naradę sędziów (GOGI).
(3) Wynik narady zostaje przekazany kierowni­
kowi drużyny przez głównego arbitra za­
wodów ( S H I N P A N - S H U N I N ) lub główne­
go sędziego pola (SHINPAN-CHO).
(4) Sędzia główny wznawia walkę (por. rys. 1,
sygnalizacja).
(Zwycięstwo przez H A N T E I , losowanie lub
niezdolność przeciwnika do walki)
1. Jeśli o wyniku walki decyduje H A N T E I , sę­
dziowie boczni na wezwanie sędziego głów­
nego, wyrażają swoją opinię za pomocą cho­
rągiewek (por. rys. 2 i 1, sygnalizacja). W tym
przypadku nie mogą ogłosić remisu lub
wstrzymać się od głosu.
2. W przypadku losowania lub niezdolności za­
wodnika do walki, sędzia główny ogłasza
wynik i opuszcza chorągiewkę (por. rys. 2 i 1,
sygnalizacja).
( F U S E N G A C H I — walkower)
1. W zawodach indywidualnych sędzia główny
ogłasza zwycięstwo walkowerem, podając
odpowiedni sygnał chorągiewką (por. rys. 2 i
1, sygnalizacja).
2. Jeśli F U S E N G A C H I dotyczy całej drużyny,
zawodnicy ustawiają się szeregiem na skraju
pola walki, by wysłuchać decyzji sędziego
(por. rys. 2, sygnalizacja).
158
(Zakończenie)
1. Sędzia główny powinien bezzwłocznie prze­
rwać walkę z chwilą upływu czasu lub z chwi­
lą zwycięstwa jednego z zawodników. Gdy
zawodnicy powrócą na pozycje wyjściowe,
powinien ogłosić wynik starcia i dać odpo­
wiedni sygnał chorągiewką (por. rys. 6 i 1 oraz
2 lub 5 i 1, sygnalizacja). W przypadku do­
grywki, najpierw ogłasza „ E N C H O " , a póź­
niej daje sygnał do wznowienia walki (por.
rys. 1, sygnalizacja).
2. Po zakończeniu meczu drużynowego zawod­
nicy obu drużyn ustawiają się naprzeciw sie­
bie na liniach ograniczających pole walki, a
sędzia główny zarządza R E I (por. rys. 1, usta­
wienie drużyn na zawodach drużynowych).
(Uzupełnienia)
1. Przed rozpoczęciem walk sędziowie powinni
sprawdzić, czy stroje zawodników ( K E N D O -
- G I , H A K A M A , szarfy i naszywki z nazwi­
skiem) są zgodne z postanowieniami regula­
minu (por. art. 5 regulaminu oraz art. art. 4 i 5
przepisów pomocniczych).
2. Sędziowie powinni sprawdzić, czy zawodni­
cy używają odpowiednich zbroi oraz S H I N A I
(łącznie z TSUBA) (por. art. art. 3 i 4 regulami­
nu oraz 3 i 4 przepisów pomocniczych).
3. Sędzia główny powinien czuwać nad popraw­
nym zachowaniem zawodników.
4. Sędziowie powinni bezwzględnie czuwać nad
zachowaniem zawodników, którzy oczekują
na swój występ lub już zakończyli walki.
5. Dla sprawnego przeprowadzenia zawodów
obsługa powinna działać w ścisłym porozu­
mieniu z głównym arbitrem zawodów lub
asystentami głównego arbitra zawodów.
6. Obsługa tablicy wyników powinna po spraw­
dzeniu rozdzielić chorągiewki sędziowskie
(na jedno pole walki przypada sześć par cho­
rągiewek).
 USTAWIENIE ZAWODNIKÓW NA MECZU DRUŻYNOWYM

Rys.l Ustawienie drużyn na początku i na Rys.2 Ustawienie drużyn na początku i na

zakończenie meczu (dwie drużyny) zakończenie meczu (cztery drużyny)

Sędziowie Sędziowie

PRZEJŚCIE, ROTACJA I ZMIANA SĘDZIÓW

Rys.l Początek zawodów Rys. 2 Ustawienie sędziów przed

rozpoczęciem walki
Stolik sędziowski

Sędziowie

159
Rys.3 Rotacja sędziów Rys.4 Zmiana sędziów

Stolik sędziowski Stolik sędziowski

Rys.5 Zmiana sędziego bocznego Rys.6 Zmiana składu sędziowskiego

Stolik sędziowski Stolik sędziowski

160
 SYGNALIZACJA
Rys.l Rozpoczęcie, wznowienie i zakończenie walki Rys. 2 Y U K O DATOTSU, H A N T E I , wygrana
Chorągiewki opuszczone (postawa standardowa). Chorągiewka uniesiona po skosie w bok.

Rys. 3 Cios bez punktu, odwołanie Y U K O - DATOTSU, Rys. 4 „Nie widziałem"

jednoczesne przewinienie Chorągiewki skrzyżowane.
Kilka energicznych ruchów skrzyżowanymi
chorągiewkami.

Rys. 5 Remis Rys. 6 Przerwanie walki

Chorągiewki skrzyżowane nad głową. Chorągiewki nad głową.

161
Rys. 7 WAKARE Rys. 8 G O G I
Chorągiewki w wyciągniętych przed siebie rękach. Obie chorągiewki w prawej ręce wyciągniętej nad
głową.

Rys. 9 Przewinienie Rys. 10 Przewinienie jednoczesne

Chorągiewka skierowana po skosie w dół. Obie chorągiewki skierowane po skosie w dół.

162
 Tabela wyników
1. Zapis i symbole
Po ogłoszeniu decyzji przez głównego sędziego pola na tablicy wyników powinien się pojawić odpo­
wiedni zapis. Ułatwia to śledzenie stanu meczu przez sędziów, zawodników i widzów.

2. Sposób zapisu
(1) Sposób zapisywania nazwisk sędziów, zawodników i nazw zespołów oraz wszelkich innych sym­
boli podano przykładowo na rys. 1.

rys.l Tablica wyników i sposób zapisu

(2) Sposób prowadzenia tablicy wyników na zawodach indywidualnych jest

określany przez organizatora zawodów.

163
KENDO NA ŚWIECIE
Kendo praktykowane jest dzisiaj w ponad trzydziestu krajach świata. Międzynarodowa Federacja
Kendo (IKF) zrzesza trzydzieści siedem narodowych związków i stowarzyszeń. Stanowi to wyraźny
dowód, że sztuka walki mieczem znalazła wielu entuzjastów poza granicami Japonii. Poniżej zamie­
ściłem wykaz i adresy wszystkich wspomnianych związków. Szczegółowych informacji (zwłaszcza
dotyczących możliwości zakupu sprzętu) można zasięgnąć w każdym związku działającym na tere­
nie danego kraju.

Międzynarodowa Federacja Kendo 8. D A N I A

International Kendo Federation DANISH KENDO FEDERATION
2F, Yasukuni-Minami Bldg. Delfingade 13
2-3-14 Kudan-Minami, Chiyoda-ku, Tokyo 102-0074 1325 Copenhagen K
Japonia 9. F I N L A N D I A
Europejska Federacja Kendo F I N N I S H K E N D O ASSOCIATION
European Kendo Federation Tuomarinkatu 14 As 1
Koning Albertstraat 113 28120 Pori
2547 Lint 10. F R A N C J A
Belgia C O M I T E N A T I O N A L D U K E N D O / FFJDA
1. J A P O N I A 43, Rue des Plantes
ZEN-NIPPON KENDO RENMEI 75680 Paris
All-Japan Kendo Federation 11. H A W A J E
2F, Yasukuni-Minami Bldg. HAWAII K E N D O FEDERATION
2-3-14 Kudan-Minami, Chiyoda-ku, Tokyo 102-0074 94-669, Kahakea Street
2. A R G E N T Y N A Apt. 2-E, Waipaku, Hawaii 96797
FEDERACION ARGENTINA DE K E N D O 12. H I S Z P A N I A
San Martin 1420, 3400 Correnties
REAL FEDERACION ESPANOLA DE J U D O Y
3. A U S T R A L I A D E P O R T E S ASOCIADOS / K E N D O
AUSTRALIAN K E N D O R E N M E I I N C . C/Ferraz, 16, 7 Izqda
4, Gili Place Schofields 28008 Madrid
N S W 2762 13. H O L A N D I A
4. A U S T R I A NEDERLANDSE KENDO RENMEI
AUSTRIAN K E N D O ASSOCIATION Soeteliefskamp 20
Postfach 75,1033 Wien 3343 EJ Hendrik-Ido-Ambacht
5. B E L G I A 14. H O N G K O N G
ALL-BELGIUM KENDO FEDERATION H O N G K O N G K E N D O ASSOCIATION LIMITED
Rue Alphonse Helsen 30 Room 1010, Sports House
6211 Mellet No. 1 Stadium Path,
6. B R A Z Y L I A So Kon Po, Causeway Bay
CONFEDERACAO BRASILEIRA D E K E N D O 15. I S L A N D I A
Rua Valerio De Carvalho ICELANDIC KENDO FEDERATION
63-Pinheiros Laugateigur 35
C E P 05422 Sāo Paulo 105 Reykjavik
7. R E P U B L I K A C Z E S K A 16. J U G O S Ł A W I A
CZECH KENDO FEDERATION YUGOSLAV K E N D O FEDERATION
Strakonickā 23 Bircaninova 48
150 00 Praha 5-Smichov 11000 Belgrade

164
17. K A N A D A 28. S I N G A P U R
CANADIAN KENDO FEDERATION SINGAPORE KENDO CLUB
205 Riviera Dr. Unit # 1 , Markham 163-D Upper East Coast Road
Ontario L3R 5J8 Singapore 1545
18. K O R E A P O Ł U D N I O W A 29. S Z W A J C A R I A
K O R E A K U M D O ASSOCIATION S E K T I O N K E N D O + IAIDO, SJV/ASJ
Room #505 88 Olympic Center Postfach 354
Oryun-Dong, Songpa-Gu, Seoul 4460 Gelterkinden
19. L U K S E M B U R G 30. S Z W E C J A
SHOBUKAI KENDO LUXEMBOURG SVENSKA B U D O F E D E R A T I O N
114 rue Cyprien Merjai KENDOSEKTION
2145 Luxembourg Idrotten Hus
20. M A L E Z J A 123 87 Farsta
MALAYSIA K E N D O F E D E R A T I O N 31. T A J L A N D I A
22, Jalan Setiajaya, Damansara Heights THAILAND K E N D O CLUB
50490 Kuala Lumpur 84/5 Soi Raewadee 14
21. M E K S Y K Tanon Tiwanon, Tambol Talad Kwan
FEDERACION MEXICANA DE KENDO Nontaburi 11000
Tenayuca 37-4 32. T A J W A N
Col. Vertiz Narvarte R E P U B L I C O F C H I N A K E N D O ASSOCIATION
C.E 03600, Mexico D.F. No. 15, Chu L u n Street
22. N I E M C Y Taipei, Taiwan
D E U T S C H E R K E N D O B U N D , e. V (DkenB) 33. U.S.A.
Kreuzritterstrasse 8 A L L - U N I T E D STATES K E N D O FEDERATION
13465 Berlin E O . Box 2004
23. N O R W E G I A Lomita, California 90717
NORGES KENDOFORBUND 34. W E N E Z U E L A
Postboks 938 Sentrum FEDERACION DE KENDO DE VENEZUELA
0104 Oslo 7313 Poba International N° 100
24. N O W A Z E L A N D I A RO. Box 02-5255
ALL N E W ZEALAND K E N D O FEDERATION Miami, F L 33102-5255, U.S.A.
E O . Box 13545, Onehunga, Auckland 6 35. W Ę G R Y
25. P O L S K A H U N G A R I A N K E N D O ASSOCIATION
P O L S K A KOMISJA K E N D O Ribary u. 12
Dereniowa 9 m 21 1022 Budapest
02-776 Warszawa 36. W I E L K A B R Y T A N I A
26. R E P U B L I K A P O Ł U D N I O W E J A F R Y K I T H E B R I T I S H K E N D O ASSOCIATION
31 Woodstock Rise, Sutton
SOUTHERN AFRICAN KENDO FEDERATION
Surrey SM3 9JE
38 Knox St. Waverley
2090 Johannesburg 37. W Ł O C H Y
27. R U M U N I A CONFEDERAZIONEITALIANA KENDO
Via Firenze 7
R O M A N I A N K E N D O ASSOCIATION
20025 Legnano (MI)
C.E 33-110, Piata Presei Liberę 1
79738 Bucharest

165
SŁOWNICZEK

ai-chūdan obaj zawodnicy stoją w chūdan-no-kamae

ashi-sabaki praca nóg
ayumi-ashi krok przestawny
bokken drewniany miecz
bokutō drewniany miecz
chigawa skórzana pętla przy pancerzu
chūdan-no-kamae postawa „środka"
daimyō władca feudalny
datotsu cięcie lub pchnięcie
debana-waza technika ataku wyprzedzająca atak przeciwnika
dō tułów, pancerz; miejsce ataku
gedan-no-kamae postawa z nisko opuszczonym sztychem miecza
hakama szerokie spodnie
hasaki ostra krawędź głowni
hassō-no-kamae postawa z mieczem uniesionym pionowo na wysokości ramienia
hidari lewa strona
hiki-waza technika ataku w tył
hiraki-ashi krok w bok
hirauchi uderzenie płazem shinai
honshitsu esencja, sedno rzeczy
irimi podstawowa pozycja w walce krótkim mieczem: wejście w maai przeciwnika
issoku ittō-no maai dystans w którym po jednym kroku można wykonać prawidłowy atak
jigeiko walka treningowa
jōdan-no-kamae postawa z mieczem uniesionym nad głową
kaeshi-waza technika wyłapywania ciosu przeciwnika
kakarigeiko ćwiczenie ciągłego ataku
kamae postawa
katana miecz
katsugi-waza technika „na ramię miecz"
keiko trening
keiko-gi bluza treningowa
kendōgu zbroja
kenjutsu sztuka walki mieczem

166
kensen sztych miecza lub shinai
ki duch walki, energia psychiczna
kiai duch walki objawiany okrzykiem
kigurai wiara w siebie, duma, dostojeństwo
kihaku duch
kirikaeshi ciągły atak w prawy i lewy bok men
kisei duch walki, wigor
kobushi pięść
kote rękawica; przedramię; miejsce ataku
maai dystans, odległość między przeciwnikami
men osłona głowy, maska; miejsce ataku
men-buton miękka część men
men-gane metalowa krata w przedniej części men
metsuke obserwacja
migi prawa strona
nidan-waza techniki podwójnego ataku
nōtō chowanie miecza do pochwy
ōji-waza techniki kontrataku
okuri-ashi krok dostawny z wykroczną prawą nogą
omote lewa strona shinai
sage-tō postawa z shinai trzymanym przy lewym biodrze
seiza postawa w siadzie japońskim
sensei instruktor
shiai mecz, walka punktowana
shikake-waza techniki ataku
shinai miecz bambusowy
shizentai naturalna postawa stojąca
shōmen prosty men
sonkyō przysiad
suburi ćwiczenia we władaniu shinai
suki okazja do ataku; słaby punkt w postawie przeciwnika
suriage-waza techniki parowania ciosu przeciwnika
suri-ashi krok dostawny

167
sutemi odruch; działanie instynktowne
tachi długi miecz
taiatari zderzenie ciałem
taitō postawa z shinai uniesionym do wysokości pasa
tare osłona bioder
tenouchi ułożenie dłoni w chwili ciosu lub pchnięcia
tenugui chusta
tsuba jelec tarczowy; garda
tsubazeriai zwarcie; walka w zwarciu z pionowo uniesionymi shinai
tsugi-ashi krótki krok
tsuka rękojeść
tsuka-gashira koniec rękojeści
tsuki-dare osłona krtani
uchi uderzenie, cięcie
uchiotoshi-waza technika pozwalająca na odtrącenie ciosu przeciwnika z jednoczesnym przejściem
do kontrataku
ura prawa strona shinai
waza techniki
waki-gamae postawa, w której zawodnik chowa shinai za sobą, na wysokości biodra
zanshin prawidłowe zakończenie ataku; psychiczna i fizyczna gotowość do dalszej walki

168