Logic Toán

Logic Toán
Trần Thọ Châu
NXB Đại học quốc gia Hà Nội 2007, 204 Tr.
Từ khoá: Logic toán, Đại số mệnh đề, Hàm đại số logic, logic mờ, Định lý suy
diễn, Logic mệnh đề, Tính đầy đủ, Tính phi mâu thuẫn, Lượng từ, Ngôn ngữ
Prolog, Tân từ Fall.
Tài liệu trong Thư viện điện tử ĐH Khoa học Tự nhiên có thể sử dụng cho mục
đích học tập và nghiên cứu cá nhân. Nghiêm cấm mọi hình thức sao chép, in ấn
phục vụ các mục đích khác nếu không được sự chấp thuận của nhà xuất bản và
tác giả.
Mu.c lu.c
Lò.i mo’. dâ

ù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1 Da.i sô´ mê.nh dê

` 7
1.1 Các phép toán và ba’ng chân lý . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.1.1 Phép phu’ di.nh (¬, not) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.1.2 Phép và (∧, and, hô.i) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.1.3 Phép hay là (∨, or, tuyê’n) . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.1.4 Phép kéo theo (→) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.1.5 Phép tu.o.ng du.o.ng (↔ ↔) . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
.
1.2 Công thú c mê.nh dê ` . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.3 Mô.t sô´ di.nh nghı̃a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.3.1 Hàm da.i sô´ logic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.3.2 Su.. dô`ng nhâ´t dúng - dô`ng nhâ´t sai . . . . . . . . . . . 18
1.4 Mô.t sô´ tı́nh châ´t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.5 Da.ng chuâ’n tăć cu’a công thú.c mê.nh dê
` . . . . . . . . . . . . 23
1.5.1 Da.ng chuâ’n tăć tuyê’n và chuâ’n tăć hô.i . . . . . . . . 23
1.5.2 Da.ng chuâ’n tăć hoàn toàn . . . . . . . . . . . . . . . . 24
` y du’ cu’a các phép toán . . . . .
1.6 Các hê. dâ . . . . . . . . . . . 25
1.7 Bài tâ.p chu.o.ng 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
`
2 Hê. toán mê.nh dê 39
` trong hê. toán mê.nh dê
2.1 Hê. tiên dê ` . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2.1.1 Mô.t sô´ di.nh nghı̃a co. ba’n . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2.1.2 Các tı́nh châ´t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2 MU
. C LU
.C
2.1.3 Lý thuyê´t tiên dê ` trong hê. toán mê.nh dê
` . . . . . . . . 43
2.1.4 Di.nh lý suy diêñ trong hê. toán mê.nh dê ` . . . . . . . . 44
2.2 Nguyên lý suy diêñ và bài toán lâ.p luâ.n trong logic mê.nh dê
` . 52
2.2.1 Nguyên lý suy diêñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
2.2.2 Bài toán lâ.p luâ.n trong logic mê.nh dê ` . . . . . . . . . 52
2.3 ` . . . . . . . . . . . .
Mô.t sô´ di.nh lý trong hê. toán mê.nh dê . 55
2.3.1 Tı́nh dâ ` y du’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.3.2 Tı́nh phi mâu thuâñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
2.3.3 Tı́nh dô.c lâ.p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 59
2.4 Gió.i thiê.u vài nét vê
` logic da tri. . . . . . . . . . . . . . . . .. 61
2.5 Tı́nh quyê´t di.nh cu’a hê. toán mê.nh dê` . . . . . . . . . . . .. 62
2.6 ` khác . . . . . . . . .
Mô.t sô´ hê. tiên dê . . . . . . . . . . . .. 62
2.7 Áp du.ng di.nh lý dâ ` y du’ cho bài toán suy diêñ trong logic
mê.nh dê` . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2.8 Bài tâ.p chu.o.ng 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
3 Hê. toán tân tù. 70

3.1 Các lu.o..ng tù. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
3.2 Các khái niê.m và di.nh nghı̃a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
3.3 Minh hoa., su.. dô`ng nhâ´t dúng và mô hı̀nh . . . . . . . . . . . 81
3.3.1 Minh hoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
3.3.2 Tı́nh thu..c hiê.n du.o..c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
3.3.3 Su.. dô`ng nhâ´t dúng (hă` ng dúng) . . . . . . . . . . . . 85
3.3.4 Mô hı̀nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
3.3.5 Mô.t sô´ hê. qua’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
3.3.6 Mô.t sô´ di.nh nghı̃a khác . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
3.3.7 Các công thú.c logic dô`ng nhâ´t dúng trong hê. toán tân
tù. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
3.3.8 Da.ng chuâ’n tăć trong logic tân tù. . . . . . . . . . . . . 93
3.4 Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.4.1 Di.nh nghı̃a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.4.2 Mô.t vài thı́ du. vê` Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K . . . . . . 103
MU
. C LU
.C 3
3.5 Di.nh lý suy diêñ trong logic tân tù. . . . . . . . . . . . . . . . 104
3.6 Tı́nh phi mâu thuâñ và dâ ` y du’ cu’a logic tân tù. . . . . . . . . 110
3.6.1 Các khái niê.m và di.nh nghı̃a . . . . . . . . . . . . . . . 110
3.6.2 Tı́nh phi mâu thuâñ cu’a lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 PP . . 111
3.6.3 Mô.t sô´ di.nh lý trong lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 K . . . . . 112
3.6.4 Tı́nh dâ ` y du’ cu’a lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K . . . . . . . 120
3.7 Áp du.ng trong chú.ng minh di.nh lý cu’a lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 121
3.8 Bài tâ.p chu.o.ng 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
4 Ngôn ngũ. PROLOG 126

4.1 Mo’. dâ
ù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
4.2 Ngôn ngũ. PROLOG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
4.2.1 Qui tăć cú pháp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
4.2.2 Các kiê’u dôí tu.o..ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
4.2.3 Các phép toán, quan hê. và hàm chuâ’n . . . . . . . . . 137
4.3 Câú trúc cu’a chu.o.ng trı̀nh PROLOG . . . . . . . . . . . . . . 139
4.4 Tân tù. FAIL, nhát că´t (!) và tân tù. NOT . . . . . . . . . . . 141
4.5 Phu.o.ng thú.c xuâ´t nhâ.p dũ. liê.u . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
4.5.1 Phu.o.ng thú.c xuâ´t dũ. liê.u . . . . . . . . . . . . . . . . 143
4.5.2 Phu.o.ng thú.c nhâ.p dũ. liê.u . . . . . . . . . . . . . . . . 145
4.6 Mô.t sô´ thı́ du. minh hoa. vê
` lâ.p trı̀nh PROLOG . . . . . . . . 148
4.7 Bài tâ.p chu.o.ng 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
5 Logic mò. 166

5.1 Mo’. dâ
ù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
5.2 Các khái niê.m co. ba’n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
` biêń ngôn ngũ. . . . . . .
5.3 Mô.t sô´ chú ý vê . . . . . . . . . . . 172
5.4 Các phép toán trên tâ.p mò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
5.5 Các tı́nh châ´t trên tâ.p mò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
5.6 Quan hê. mò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
5.6.1 Các phép toán trên quan hê. mò. . . . . . . . . . . . . . 180
5.6.2 Mô.t sô´ tı́nh châ´t trên quan hê. mò. . . . . . . . . . . . . 180
4 MU
. C LU
.C
5.7 Logic mò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

5.7.1 Mo’. dâ ù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
5.7.2 Các phép kê´t nôí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
5.7.3 Phép tuyê’n (OR-disjunction) . . . . . . . . . . . . . . 183
5.7.4 Phép kéo theo (Implication [Zadeh 1973]) . . . . . . . 183
5.8 Su.. dô`ng nhâ´t dúng mò. (Fuzzy Tautologies) . . . . . . . . . . 185
5.9 Các phép toán t − norm T và t − conorm S . . . . . . . . . . 185
5.10 Phép ho..p thành (Composition) . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
5.11 Phu.o.ng trı̀nh quan hê. mò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
5.12 Lâ.p luâ.n mò. (Fuzzy Reasoning) . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
5.12.1 Thuâ.t toán mò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
5.12.2 Lâ.p luâ.n mò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
5.12.3 Mô.t sô´ phép suy diêñ mò. khác . . . . . . . . . . . . . 192
5.13 Các luâ.t ho..p thành cu’a suy diêñ . . . . . . . . . . . . . . . . 194
.
5.14 Ú ng du.ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
5.15 Bài tâ.p chu.o.ng 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Tài liê.u tham kha’o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Lò.i mo’. dâ
ù
Ta biê´t ră` ng Logic Toán là mô.t ngành khoa ho.c lý thuyê´t găń chă.t vó.i tu.
duy suy diêñ cu’a con ngu.ò.i và du.o..c phát triê’n trên co. so’. tuân thu’ nghiêm
ngă.t các qui luâ.t lâ.p luâ.n cu’a tu. duy logic hı̀nh thú.c. Ho.n nũ.a, Logic Toán
nghiên cú.u phu.o.ng pháp suy luâ.n trong Toán ho.c, phu.o.ng pháp chú.ng minh
và kha’ năng suy diêñ dâñ dêń các di.nh lý trong mô.t lý thuyê´t.
Các qui luâ.t co. ba’n cu’a logic hı̀nh thú.c dã du.o..c phát triê’n tù. thò.i
Aristote (384-322 tru.ó.c Công nguyên). Su.. phát triê’n cu’a các ngành khoa
ho.c lý thuyê´t tù. thò.i văn minh cô’ Hy La.p cho tó.i thò.i hiê.n da.i ngày nay
` u tra’i qua nhiê
dê ` u bu.ó.c thăng trâ
` m, và có nhũ.ng giai doa.n không phát triê’n
du.o..c, ngu.ng trê., hoă.c phát triê’n râ´t châ.m cha.p. Tuy vâ.y, mô˜i mô.t giai doa.n
` u dê’ la.i nhũ.ng dâú âń vô cùng quı́ giá, dâý là nhũ.ng phát minh vı̃ da.i
dê
cu’a các nhà khoa ho.c nói chung và ngành Toán ho.c nói riêng, chă’ng ha.n các
phát minh cu’a Newton, Leibnitz vê ` phép tı́nh vi phân vào thê´ ky’ 16 – 17,
lý thuyê´t tâ.p ho..p Cantor vào cuôí thê´ ky’ 19 và dâ ` u thê´ ky’ 20...
Tâ.p giáo trı̀nh này nhă` m gió.i thiê.u mô.t sô´ vâń dê
` co. ba’n nhâ´t cu’a logic
Toán và logic mò. dã và dang du.o..c nhiê ` u nhà khoa ho.c quan tâm nghiên
. .
cú u, ú ng du.ng.
Giáo trı̀nh du.o..c chia thành 5 chu.o.ng:
Chu.o.ng 1 và 2 trı̀nh bày vê ` logic mê.nh dê ` vó.i mu.c dı́ch là mô hı̀nh hoá
quá trı̀nh suy diêñ. Logic mê.nh dê ` là hê. thôńg logic do.n gia’n mà do.n vi. co.
ba’n là các mê.nh dê ` mang nô.i dung cu’a các phán doán, mô˜i mô.t phán doán
có mô.t giá tri. chân lý hoă.c là dúng hoă.c là sai. Các mê.nh dê` phú.c ho..p du.o..c
6 Lò.i mo’. dâ
ù
lâ.p nên tù. các mê.nh dê

` co. ba’n nhò. các phép toán logic nhu. “không” , “và”
, “hay là” , “nêú thı̀”, “khi và chı’ khi”. Chu.o.ng 3 trı̀nh bày vê ` logic tân tù.
là mô.t da.ng tô’ng quát hoá cu’a logic mê.nh dê `.
Logic tân tù còn du o. c go.i là logic câ´p 1 (first-order logic). Các tân tù.
. . .
(predicates) là các hàm theo không hoă.c nhiê ` u biêń, và tra’ vê
` giá tri. Boole.
Vı̀ vâ.y tân tù. có lúc dúng, có lúc không dúng tuỳ thuô.c vào các giá tri. cu.
thê’ cu’a các dôí cu’a nó. Logic tân tù. cũng du.o..c dùng trong các hê. thôńg
suy luâ.n hoă.c các hê. thôńg chuyên gia, ...
Chu.o.ng 4 trı̀nh bày nhũ.ng nét co. ba’n cu’a ngôn ngũ. PROLOG, viê´t tă´t
cu’a “Programming in Logic”. Logic tân tù. có du’ kha’ năng diêñ ta’ dê’ ta.o
nên co. so’. cho ngôn ngũ. lâ.p trı̀nh Prolog cu’a chu.o.ng này.
Chu.o.ng 5 trı̀nh bày nhũ.ng vâń dê ` co. ba’n cu’a logic mò. (Fuzzy Logic)
xuâ´t phát tù. lý thuyê´t tâ.p mò. cu’a Zadeh ra dò.i tù. 1965 dêń các phép ho..p
thành cùng vó.i nhũ.ng phu.o.ng pháp suy diêñ thông qua quan hê. mò. thê’
hiê.n du.ó.i da.ng phép kéo theo bă` ng nhiê ` u cách thú.c khác nhau du.o..c trı̀nh
bày dâ` y du’ kê´t ho..p vó.i các thı́ du. minh hoa.. Viê.c vâ.n du.ng các mô to. suy
diêñ du..a trên các toán tu’. ho..p thành găń liê` n vó.i tên tuô’i cu’a các nhà khoa
ho.c dã du.o..c ú.ng du.ng trong nhiê ` u lı̃nh vu..c khác nhau nhu. diê ` u khiê’n mò.,
hê. chuyên gia, trı́ tuê. nhân ta.o, chê´ ta.o Robot, các máy móc chuyên du.ng,
di.ch thuâ.t...
Giáo trı̀nh có thê’ du.o..c su’. du.ng rô.ng rãi cho các dôí tu.o..ng sinh viên, ho.c
viên cao ho.c, nghiên cú.u sinh toán-tin và nhũ.ng ai quan tâm dêń logic toán.
Tuy dã cô´ găńg song chăć chăń giáo trı̀nh không tránh kho’i nhũ.ng thiêú
sót. Tác gia’ râ´t mong nhâ.n du.o..c su.. góp ý cu’a ba.n do.c.
Xin chân thành ca’m o.n!
Thu. góp ý xin gu’.i vê
` : Khoa Toán-Co.-Tin, Tru.ò.ng Da.i ho.c Khoa ho.c Tu..
nhiên, Da.i ho.c Quôć gia Hà Nô.i, 334 - Nguyêñ Trãi, Quâ.n Thanh Xuân, Hà
Nô.i.
Tác gia’
Chu.o.ng 1
Da.i sô´ mê.nh dê

`
1.1 Các phép toán và ba’ng chân lý . . . . . . . . . . 8

1.1.1 Phép phu’ di.nh (¬, not) . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.1.2 Phép và (∧, and, hô.i) . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.1.3 Phép hay là (∨, or, tuyê’n) . . . . . . . . . . . . . . 10
1.1.4 Phép kéo theo (→) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.1.5 Phép tu.o.ng du.o.ng (↔
↔) . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.2 Công thú.c mê.nh dê` . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.3 Mô.t sô´ di.nh nghı̃a . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.3.1 Hàm da.i sô´ logic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.3.2 Su.. dô`ng nhâ´t dúng - dô`ng nhâ´t sai . . . . . . . . . 18
1.4 Mô.t sô´ tı́nh châ´t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.5 Da.ng chuâ’n tă ć cu’a công thú.c mê.nh dê ` . . . . . 23
1.5.1 Da.ng chuâ’n tăć tuyê’n và chuâ’n tăć hô.i . . . . . . 23
1.5.2 Da.ng chuâ’n tăć hoàn toàn . . . . . . . . . . . . . . 24
1.6 ` y du’ cu’a các phép toán . . . . . . . . .
Các hê. dâ 25
1.7 Bài tâ.p chu.o.ng 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
8 Chu.o.ng 1. Da.i sô´ mê.nh dê
`
Thông thu.ò.ng chúng ta thành lâ.p các mê.nh dê ` phú.c ho..p tù. các mê.nh
` do.n gia’n. Trong chu.o.ng này, chúng ta sẽ di sâu nghiên cú.u dâ
dê ` y du’ ba’n
` và tu. duy suy diêñ cu’a nó mô.t cách chă.t chẽ, logic
châ´t cu’a da.i sô´ mê.nh dê
và mang tı́nh thu..c tiêñ.
1.1 Các phép toán và ba’ng chân lý

Chúng ta dê ` u biê´t con ngu.ò.i có kha’ năng pha’n ánh môí quan hê. hiê.n thu..c
giũ.a các su.. vâ.t bă` ng nhũ.ng mê.nh dê ` . Các mê.nh dê ` dó du.o..c du.a ra du.ó.i
nhiê` u hı̀nh thú.c khác nhau, chă’ng ha.n nhu. mô.t lò.i nói, mô.t câu văn, mô.t
công thú.c Toán, Lý, Hoá, hay su.. mô pho’ng cu’a mô.t bú.c tranh v.v.., nhu.ng
co. ba’n trong dó là các mê.nh dê ` này có mang dâ ` y du’ ý nghı̃a nhâ´t di.nh hay
không, nghı̃a là các mê.nh dê ` dó có mang theo tı́nh châ´t hiê.n thu..c du.ó.i mô.t
hı̀nh thú.c nhâ´t di.nh, chú. không pha’i là mô.t mê.nh dê ` suông, vô nghı̃a, và
cũng không pha’i là nhũ.ng lò.i nói chú.a du..ng mô.t ý nghı̃ không nghiêm túc.
Mô.t mê.nh dê ` pha’n ánh mô.t su.. viê.c nào dó theo mô.t cách thú.c nhâ´t di.nh
và su.. viê.c dó pha’n ánh tı́nh chân thu..c theo cách trên thı̀ du.o..c go.i là mô.t
mê.nh dê ` dúng; Trái la.i mê.nh dê ` dó du.o..c go.i là mô.t mê.nh dê
` sai.
.
Thu. c châ´t vâń dê ` chúng ta quan tâm dă.c biê.t trong Toán ho.c là o’. chô˜:
“Mô˜i mô.t mê.nh dê ` hoă.c là dúng hoă.c là sai, và không có mô.t mê.nh dê ` nào
vù.a dúng la.i vù.a sai”. Dây chı́nh là nô.i dung cu’a di.nh lý 2 - giá tri..
Bo’.i vâ.y, ló.p tâ´t ca’ các mê.nh dê
` du.o..c chia thành hai ló.p con: mô.t ló.p
gô`m tâ´t ca’ các mê.nh dê ` dúng và mô.t ló.p gô`m tâ´t ca’ các mê.nh dê
` sai. Mô˜i
mê.nh dê ` thuô.c mô.t trong các ló.p dó sẽ nhâ.n mô.t giá tri. chân lý dúng (True,
viê´t tă´t là T) hoă.c sai (False, viê´t tă´t là F).
Ta ký hiê.u các mê.nh dê ` bă` ng các chũ. cái hoa A, B, C, ... còn các biêń
mê.nh dê ` bă` ng các chũ. cái A, B, C, ... và chúng có kha’ năng nhâ.n các giá tri.
chân lý {T, F } hoă.c {1, 0}.
Thı́ du. 1.1.1

1.1. Các phép toán và ba’ng chân lý 9
1. “Trên mă.t trăng không có ngu.ò.i” (T)
2. “35 chia hê´t cho 6” (F)
3. “Bác Hô` sinh ngày 19 tháng 5 năm 1890” (T)
Chú ý ră` ng trong di.nh lý 2 - giá tri., ngu.ò.i ta chı’ phát biê’u ră` ng: mô˜i
mô.t mê.nh dê` hoă.c là dúng, hoă.c là sai, nhu.ng không khă’ng di.nh du.o..c ră` ng
mô˜i mô.t mê.nh dê` ta có thê’ quyê´t di.nh du.o..c liê.u nó dúng hay không, chă’ng
ha.n di.nh lý cuôí cùng cu’a Fermat [1], gia’ thuyê´t Continuum [5]. Tâ´t nhiên,
mô˜i mô.t mê.nh dê` này hoă.c là dúng, hoă.c là sai.
Di.nh lý cuôí cùng cu’a Fermat dã tô`n ta.i trên 350 năm, và mãi cho dêń
năm 1986, G. Faltings [1], mô.t nhà Toán ho.c tre’ 26 tuô’i ngu.ò.i Dú.c dã
du.o..c nhâ.n gia’i thu.o’.ng Fields vê` mô.t công trı̀nh trong hı̀nh ho.c da.i sô´. Gia’i
thu.o’.ng Fields là gia’i thu.o’.ng dành cho các nhà Toán ho.c tre’ tuô’i du.ó.i 40
tuô’i, 4 năm mó.i câ´p mô.t lâ` n và mô˜i lâ` n không quá 4 ngu.ò.i. Nhu. chúng
ta dã biê´t gia’i thu.o’.ng Nobel không giành cho các nhà Toán ho.c, nên gia’i
thu.o’.ng Fields du.o..c xem nhu. là gia’i “Nobel” cho Toán ho.c và gia’i thu.o’.ng
du.o..c coi là mô.t trong nhũ.ng vinh du.. ló.n nhâ´t dôí vó.i mô.t ngu.ò.i làm Toán
ho.c. Ngoài ra G. Falting còn du.a ra nhũ.ng ý tu.o’.ng co. ba’n vê ` chú.ng minh
di.nh lý cuôí cùng cu’a Fermat vào tháng 9 năm 1994 (xem Gerd Falting the
Proof of Fermat’s Last Theorem by R. Taylor and A. Wiles Notices of the
AMS, July 1995, p. 743 - 746), nhu.ng vào năm 1997, nhà Toán ho.c ngu.ò.i
Anh là A. Weil sinh năm 1953 dã chú.ng minh tro.n ve.n di.nh lý này bă` ng
mô.t phu.o.ng pháp khác và ông du.o..c nhâ.n gia’i thu.o’.ng râ´t dă.c biê.t, năm âý
ông dã ngoài 40 tuô’i nên không thê’ trao gia’i thu.o’.ng Fields. Còn gia’ thuyê´t
Continuum dã du.o..c nhà Toán ho.c Mỹ là P.J Cohen [5] gia’i quyê´t vào năm
1966 và ông dã du.o..c nhâ.n gia’i thu.o’.ng Fields.
` u râ´t hiê’n nhiên là chúng ta có thê’ di tù. mô.t sô´ mê.nh dê
Mô.t diê ` dã cho
dêń mô.t mê.nh dê ` mó.i nhò. mô.t sô´ tù. nôí, chă’ng ha.n dôí vó.i mê.nh dê
` A,
chúng ta có thê’ lâý phu’ di.nh cu’a nó “không A” (viê´t tă´t là ¬A), hoă.c dôí
vó.i hai mê.nh dê ` dã cho A và B, ta có thê’ nôí các mê.nh dê ` dó vó.i nhau “A
và B” (viê´t tă´t là A ∧ B), “A hay là B” (viê´t tă´t là A ∨ B), “Nêú A thı̀ B”
`
(viê´t tă´t là A → B), và “A khi và chı’ khi B” (viê´t tă´t là A ↔ B). Các ký
hiê.u ¬, ∧, ∨, →, ↔ du.o..c go.i là các phép toán logic. Các phép toán này du.o..c
xác di.nh du..a theo các ba’ng chân lý du.ó.i dây.
1.1.1 Phép phu’ di.nh (¬, not)

A ¬A
T F
F T
Nhu. vâ.y nghı̃a là khi A nhâ.n giá tri. T thı̀ ¬A nhâ.n giá tri. F, và khi A nhâ.n
giá tri. F thı̀ ¬A nhâ.n giá tri. T.
1.1.2 Phép và (∧, and, hô.i)

A B A∧B
T T T
T F F
F T F
F F F
` A ∧ B nhâ.n giá tri. T, khi và chı’ khi A và B dê

Vâ.y mê.nh dê ` u nhâ.n giá
tri. T.
1.1.3 Phép hay là (∨, or, tuyê’n)

A B A∨B
T T T
T F T
F T T
F F F
` A ∨ B nhâ.n giá tri. F, khi và chı’ khi A và B dê

Vâ.y mê.nh dê ` u nhâ.n giá
tri. F.
1.1. Các phép toán và ba’ng chân lý 11
1.1.4 Phép kéo theo (→)

A B (A→B)
T T T
T F F
F T T
F F T
` A → B nhâ.n giá tri. F, khi và chı’ khi A (gia’ thiê´t) nhâ.n
Vâ.y mê.nh dê
giá tri. T và B (kê´t luâ.n) nhâ.n giá tri. F.
Trong mô.t vài tru.ò.ng ho..p, mê.nh dê ` “Nêú A thı̀ B” du.o..c su’. du.ng nhu.ng
không quan tâm dêń các giá tri. chân lý cu’a các mê.nh dê ` mô.t cách dâ ` y du’,
chă’ng ha.n nhu. các mê.nh dê ` sau:
1. Nêú 1+1=2 thı̀ Paris là Thu’ dô cu’a nu.ó.c Pháp.
2. Nêú 1+16=2 thı̀ Paris là Thu’ dô cu’a nu.ó.c Pháp.
3. Nêú 1+16=2 thı̀ Rome là Thu’ dô cu’a nu.ó.c Pháp.
Ta dê˜ dàng nhâ.n thâý ca’ 3 mê.nh dê ` trên dê ` u nhâ.n giá tri. chân lý là T,
nhu ng môí liên hê. giũ a gia’ thiê´t A và kê´t luâ.n B không ăn khó.p vó.i nhau.
. .
Do dó dê’ da’m ba’o tı́nh logic và chă.t chẽ cua’ mô.t mê.ng dê ` , chúng ta pha’i
su’. du.ng môí quan hê. dó sao cho giũ.a gia’ thiê´t A và kê´t luâ.n B pha’i có môí
quan hê. xác di.nh, thu.ò.ng là nguyên nhân.
Ngoài ra, nói riêng trong thu..c tê´, ngu.ò.i ta hay dùng mê.nh dê ` “Nêú A thı̀
B” du ó i mô.t hı̀nh thú c khác, không mâu thuâñ và hay du o. c su’. du.ng rô.ng
. . . . .
rãi, chă’ng ha.n:
“Nêú ba.n có thò.i gian thı̀ ba.n dêń thăm tôi”, cũng du.o..c hiê’u theo nghı̃a
là:
“Nêú ba.n không dêń thăm tôi thı̀ ba.n không có thò.i gian”. Diê
` u này luôn
luôn dúng vı̀ theo luâ.t logic sau dây:
` :“A → B” tu.o.ng du.o.ng vó.i “¬B → ¬A”
Mê.nh dê
`
1.1.5 Phép tu.o.ng du.o.ng (↔

↔)
A B (A↔B)
T T T
T F F
F T F
F F T
` A ↔ B nhâ.n giá tri. T, khi và chı’ khi A và B nhâ.n cùng
Vâ.y mê.nh dê
giá tri..
1.2 Công thú.c mê.nh dê

`
Di.nh nghı̃a 1.2.1 Công thú.c mê.nh dê ` du.o..c lâ.p nên tù. các chũ.
` là mê.nh dê
cái La-tinh A, B, C, ... và kê’ ca’ các chũ. cái La-tinh có chı’ sô´ A1 , B1, C1 , ...
nhò. các phép toán logic.
Mô.t cách chı́nh xác ho.n, chúng ta di.nh nghı̃a công thú.c mê.nh dê
` bă` ng
.
cách dê. quy nhu sau:
(1) Tâ´t ca’ các chũ. cái La-tinh , kê’ ca’ các chũ. cái La-tinh có chı’ sô´ dê
` u là
.
công thú c
(2) Nêú A và B là các công thú.c thı̀ (¬A), (A ∧ B), (A ∨ B), (A →B),
(A ↔ B) cũng là công thú.c
(3) Mô.t biê’u thú.c là mô.t công thú.c, nêú nó du.o..c lâ.p nên tù. co. so’. (1) và
(2).
Mô˜i mô.t phân bô´ các giá tri. chân lý cu’a các biêń có mă.t trong công thú.c
cho ta mô.t giá tri. chân lý cu’a công thú.c. Do vâ.y, mô˜i mô.t công thú.c mê.nh
` xác di.nh mô.t hàm da.i sô´ logic nào dó. Hàm này du.o..c xác di.nh du..a vào
dê
ba’ng chân lý cu’a công thú.c dã cho.
1.2. Công thú.c mê.nh dê
` 13
Thı́ du. 1.2.1 Cho công thú.c A = (((¬A) ∨ B) → C). Tı̀m hàm da.i sô´ logic
tu.o.ng ú.ng cu’a công thú.c A?
Tru.ó.c hê´t ta lâ.p ba’ng chân lý dâ
` y du’ cu’a A.
Mô˜i dòng là mô.t bô. phân bô´ các giá tri. chân lý cu’a các biêń A, B, C và
tu o ng ú.ng là mô.t giá cu’a công thú.c A.
. .
A B C ¬A (¬A) ∨ B A
T T T F T T
T T F F T F
T F T F F T
T F F F F T
F T T T T T
F T F T T F
F F T T T T
F F F T T F
Vâ.y chúng ta dê˜ dàng xác di.nh du.o..c mô.t hàm da.i sô´ logic 3 biêń f :
{T, F}3 → {T, F} du..a vào ba’ng chân lý cu’a A nhu. sau:
f (T,T,T) =T f (F, T,T) =T
f (T,T,F) =F f (F, T,F) =F
f (T,F,T) =T f (F,F,T) =T
f (T,F,F) =T f (F, F,F) =F
Chú ý
1. Nêú công thú.c mê.nh dê

` có chú.a n biêń mê.nh dê ` thı̀ ba’ng chân lý cu’a
. . n
công thú c dã cho pha’i chú a 2 bô. phân bô´ các giá tri. chân lý cu’a n
biêń dó. Làm thê´ nào dê’ có thê’ viê´t dâ
` y du’ 2n bô. phân bô´ này?
Chúng ta chı’ câ` n thu..c hiê.n “thuâ ..
. t chia dôi” du o. c dâñ ra theo cách
quy na.p cu’a biêń n:
• n = 2: Khi dó 22 = 4 và chia 2 cho kê´t qua’ là 2. Ta lâ.p ba’ng nhu.
sau:
`
• n = 3: Khi dó 23 = 8 và chia 2 cho kê´t qua’ là 4. Ta lâ.p ba’ng nhu.
sau:
• Mô.t cách tu.o.ng tu.. khi chúng ta tăng bâ.c cu’a hê. sô´ n lên và thu..c
` u tiên mô.t nu’.a trên là T và mô.t
châ´t khi lâ.p ba’ng chúng ta viê´t cô.t dâ
nu’.a du.ó.i là F (hoă.c ngu.o..c la.i theo mô.t nguyên tăć), rôì dêń các cô.t
tiê´p theo nhu.ng chúng ta chı’ lâ.p mô.t nu’.a ba’ng trên theo thuâ.t chia
` n, cuôí cùng thı̀ thu..c hiê.n copy nu’.a trên xuôńg nu’.a
dôi có bâ.c gia’m dâ
du.ó.i là hoàn thành du’ 2n bô. phân bô´ các giá tri. chân lý cu’a n biêń có
mă.t trong công thú.c dã cho.
2. Phu.o.ng pháp lâ.p ba’ng chân lý thu go.n

Tru.ó.c hê´t viê´t công thú.c dã cho thành mô.t dòng cu’a ba’ng, tiê´p dêń là
các dòng du.o..c tı́nh lâ` n lu.o..t theo giá tri. phân bô´ cu’a các biêń có mă.t
trong công thú.c và tu.o.ng ú.ng là các giá tri. cu’a tù.ng thành phâ ` n lâ.p
. . . .
nên công thú c, và cuôí cùng là giá tri. cu’a công thú c du o. c tı́nh theo
tù.ng thành phâ ` n trên du..a theo phép toán cuôí cùng cu’a công thú.c.
1.2. Công thú.c mê.nh dê
` 15
.
. 1.2.2 Lâ.p ba’ng chân lý thu go.n cu’a công thú c
Thı́ du
A = (A ↔ B) → ((¬A) ∧ B)
Chúng ta lâ.p ba’ng chân lý thu go.n nhu. sau:
(A ↔ B) → ((¬ A) ∧ B)
T T T F F F T
T F F T F F F
F F T T T T T
F T F F T F F
Phu.o.ng pháp lâ.p ba’ng chân lý thu go.n du..a vào vi. trı́ cu’a các biêń
mê.nh dê` và các phép toán có mă.t trong công thú.c làm các cô.t tu.o.ng
ú.ng, nên vê
` mă.t tı́nh toán du.o..c tiê´t kiê.m thò.i gian nhiê
` u ho.n và ba’ng
lâ.p do.n gia’n ho.n.
3. Tı́nh u.u tiên cu’a các phép toán
Ta dã biê´t trong sô´ ho.c dê’ gia’m thiê’u viê.c viê´t dâú ngoă.c cho mô.t biê’u
thú.c sô´ ho.c thông thu.ò.ng là nhân, chia tru.ó.c và cô.ng, trù. sau, và các
phép toán có cùng mú.c u.u tiên du.o..c thu..c hiê.n tù. trái qua pha’i.
Trong các phép toán logic cũng tu.o.ng tu.., ngu.ò.i ta dã du.a ra mô.t quy
u.ó.c viê´t dâú ngoă.c theo thú. tu.. u.u tiên sau dây:

1 ¬;
2 ∧;
3 ∨;
4 →;
5 ↔
trong dó chú ý hai phép toán cuôí cùng →, ↔ xuâ´t hiê.n nhiê
` u lâ
` n liên
.
tiê´p thı̀ lâ.p ngoă.c tù trái qua pha’i, chă’ ng ha.n: A → B → C thı̀ pha’i
lâ.p ngoă.c dúng là ((A → B) → C).
Thı́ du. 1.2.3 Chúng ta lâ.p ngoă. c cho công thú.c

`
A = A ∨ ¬B → C ↔ A theo các bu.ó.c sau dây:
A ∨ (¬B) → C ↔ A
(A ∨ (¬B)) → C ↔ A
((A ∨ (¬B)) → C) ↔ A
(((A ∨ (¬B)) → C) ↔ A)
1.3 Mô.t sô´ di.nh nghı̃a

1.3.1 Hàm da.i sô´ logic
Di.nh nghı̃a 1.3.1
• Mô.t hàm da.i sô´ logic n biêń là mô.t ánh xa. cu’a tâ.p ho..p {T, F}n vào
{T, F}.
• Ló.p các hàm da.i sô´ logic nhâ.n hai giá tri. {T, F } (hoă.c {0, 1}) cùng vó.i
các biêń cu’a nó du.o..c ký hiê.u là ló.p hàm P 2 .
n
Ta dê˜ dàng nhâ.n thâý ră` ng sô´ các hàm da.i sô´ logic n biêń là bă` ng 22 , vı̀
ră` ng vó.i n biêń ta có 2n bô. phân bô´ các giá tri. chân lý {T, F} và mô˜i mô.t
bô. nhu. vâ.y tu.o.ng ú.ng vó.i mô.t giá tri. {T, F}, nên sô´ hàm tu.o.ng ú.ng vó.i n
n
biêń pha’i là 22 .
Thı́ du. 1.3.1

1. Xét ló.p hàm P 2 mô.t biêń gô`m có 22 = 4 hàm du.o..c cho theo ba’ng sau
1
dây:
x\f f1 f2 f3 f4
T T T F F
F T F T F
trong dó f2 (x) = x; f3(x) = ¬x

1.3. Mô.t sô´ di.nh nghı̃a 17
2. Xét ló.p hàm P 2 hai biêń gô`m có tâ´t ca’ là: 22 = 16 hàm du.o..c cho theo
2
ba’ng sau dây:
x1 x2 \f f1 f2 f3 f4 f5 f6 f7 f8
TT T T T T T T T T
TF T T T T F F F F
FT T T F F T T F F
FF T F T F T F T F
x1x2 \f f9 f10 f11 f12 f13 f14 f15 f16

TT F F F F F F F F
TF T T T T F F F F
FT T T F F T T F F
FF T F T F T F T F
trong dó có mô.t sô´ hàm quen thuô.c nhu. sau:
f4 (x1 , x2) = x1; f11(x1 , x2) = x2 ; f13(x1, x2 ) = x1
f5 (x1 , x2) = x1 → x2; f7 (x1, x2 ) = x1 ↔ x2
f8 (x1 , x2) = x1 and x2 ; f2 (x1 , x2) = x1 or x2;
f10 (x1, x2 ) = x1 xor x2 ;
Chú ý o’. dây thay ¬x bă` ng x.
Ta biê´t mô˜i mô.t công thú.c mê.nh dê ` tu.o.ng ú.ng vó.i mô.t hàm da.i sô´ logic,
vı̀ ră` ng thú. nhâ´t tâ.p ho..p tâ´t ca’ các biêń mê.nh dê
` là dê´m du.o..c, chă’ng ha.n
theo cách să´p xê´p thú. tu.. sau dây A, B, C, ..., Z, A1, B1, C1 , ..., Z1 , ...
Thú. hai là nêú mô.t công thú.c mê.nh dê ` nào dó có chú.a các biêń i1 , i2, ..., in
(i1 < i2 < ... < in ) trong tâ.p kê’ du.o..c o’. trên thı̀ khi dó tu.o.ng ú.ng ta có thê’
lâ.p du.o..c mô.t hàm da.i sô´ logic vó.i các biêń xi1 , xi2 , ..., xin .
Thı́ du. 1.3.2 Vó.i công thú.c A → B thı̀ hàm da.i sô´ logic tu.o.ng ú.ng là:
`
x1 x2 f (x1 , x2)
T T T
T F F
F T T
F F T
còn dôí vó.i công thú.c B → A thı̀ hàm da.i sô´ logic tu.o.ng ú.ng là:
x1 x2 g(x1 , x2)
T T T
T F T
F T F
F F T
1.3.2 Su.. dô`ng nhâ´t dúng - dô`ng nhâ´t sai

Di.nh nghı̃a 1.3.2 Mô.t công thú.c mê.nh dê ` du.o..c go.i là dô`ng nhâ´t dúng (hay
` ng dúng), nêú nó nhâ.n giá tri. dúng dôí vó.i mo.i phép thê´ các giá tri. chân
hă
lý cu’a các biêń có mă.t trong công thú.c.
Vâ.y chúng ta có thê’ nói ră` ng mô.t công thú.c mê.nh dê
` là dô`ng nhâ´t dúng,
khi và chı’ khi hàm da.i sô´ logic tu.o.ng ú.ng cu’a nó nhâ.n toàn giá tri. dúng,
hoă.c có thê’ nói nêú cô.t cuôí cùng cu’a ba’ng chân lý cu’a công thú.c dã cho
chı’ gô`m toàn giá tri. dúng.
Thı́ du. 1.3.3

a) Công thú.c A = A ∨ (¬A) là dô`ng nhâ´t dúng (hiê’n nhiên).
b) Công thú.c A = A ∧ B → A là dô`ng nhâ´t dúng.
Ta chú.ng minh bă` ng pha’n chú.ng nhu. sau: Gia’ su’. ngu.o..c la.i, A không
dô`ng nhâ´t dúng, nghı̃a là tô`n ta.i mô.t bô. phân bô´ I0 các giá tri. chân lý cu’a
các biêń có mă.t trong A sao cho A(I0) = False, tú.c là:

A ∧ B = T (1)
A∧B →A=F ⇔
A = F (2)
Thay (2) vào (1) ta có: A ∧ B = F (3)

So sánh (1) và (3) suy ra mâu thuâñ. Vâ.y A là dô`ng nhâ´t dúng.

Di.nh nghı̃a 1.3.3 Nêú công thú.c (A → B) là dô`ng nhâ´t dúng thı̀ khi dó
A du.o..c go.i là logic kéo theo B hoă.c B là logic kéo theo tù. A.
Thı́ du. 1.3.4 Công thú.c A ∧ (A → B) logic kéo theo B.

` n chú.ng minh ră` ng công thú.c
Thâ.t vâ.y, ta chı’ câ
A = (A ∧ (A → B) → B)
là dô`ng nhâ´t dúng. Ta lâ.p ba’ng chân lý thu go.n sau dây:
(A ∧ (A → B) → B)
T T T T T T T
T F T F F T F
F F F T T T T
F F F T F T F
Di.nh nghı̃a 1.3.4 Hai công thú.c A và B du.o..c go.i là logic tu.o.ng du.o.ng,
nêú công thú.c (A ↔ B) là dô`ng nhâ´t dúng.
Thı́ du. 1.3.5 A → B và (¬A) ∨ B là hai công thú.c logic tu.o.ng du.o.ng,
` n chı’ ra ră` ng công thú.c
nghı̃a là ta chı’ câ
A = (A → B) ↔ ((¬A) ∨ B)
là dô`ng nhâ´t dúng.

Lâ.p ba’ng chân lý thu go.n sau dây
(A → B) ↔ ((¬A) ∨ B)
T T T T F T T
T F F T F F F
F T T T T T T
F T F T T T F
`
Ba’ng công thú.c tu.o.ng du.o.ng
1. A ∧ B ≡ B ∧ A (giao hoán)
A∨B ≡B∨A
2. A ∧ (B ∧ C) ≡ (A ∧ B) ∧ C (kê´t ho..p)
A ∨ (B ∨ C) ≡ (A ∨ B) ∨ C
3. A ∧ (B ∨ C) ≡ (A ∧ B) ∨ (A ∧ C) (luâ.t phân phôí hai bên

A ∨ (B ∧ C) ≡ (A ∨ B) ∧ (A ∨ C) dôí vó.i ∧ và ∨)
4. ¬(A ∧ B) ≡ (¬A ∨ ¬B) (luâ.t de Morgan)

¬(A ∨ B) ≡ (¬A ∧ ¬B)
5. A ∧ (¬A) ≡ False
A ∨ (¬A) ≡ True
6. A ∧ True ≡ A
A ∨ False ≡ A
7. ¬(¬A) ≡ A (luâ.t phu’ di.nh kép)
8. (A ∧ A) ≡ A (luâ.t luỹ dă’ ng)

(A ∨ A) ≡ A
9. A ∧ (A ∨ B) ≡ A (luâ.t hâ´p thu.)

A ∨ (A ∧ B) ≡ A
Di.nh nghı̃a 1.3.5 Mô.t công thú.c du.o..c go.i là dô`ng nhâ´t sai (hay hă ` ng sai),
.
nêú nó nhâ.n giá tri. sai dôí vó i mo.i phép thê´ các giá tri. chân lý cu’a các biêń
có mă.t trong công thú.c dó.
Bo’.i vâ.y trong ba’ng chân lý cu’a công thú.c này, cô.t cuôí cùng cu’a ba’ng
chân lý chı’ gô`m toàn giá tri. sai.
Thı́ du. 1.3.6

a) Công thú.c A = A ↔ (¬A) - dô`ng nhâ´t sai.
Ta lâ.p ba’ng chân lý thu go.n cu’a A:
A ↔ (¬A)
T F F
F F T
b) A = A ∧ (¬A) là dô`ng nhâ´t sai. Ta lâ.p ba’ng chân lý thu go.n cu’a A:
A ∧ (¬A)
T F F
F F T
Vâ.y ta có thê’ nói ră` ng công thú.c A là dô`ng nhâ´t dúng, khi và chı’ khi
(¬A) là dô`ng nhâ´t sai.
Di.nh nghı̃a 1.3.6 Mô.t mê.nh dê ` (du.o..c cho du.ó.i da.ng ngôn ngũ. hàng ngày
hoă.c ngôn ngũ. hı̀nh thú.c) nhâ.n du.o..c tù. mô.t công thú.c dô`ng nhâ´t dúng nào
dó bă` ng cách thê´ các biêń bo’.i các mê.nh dê
` sao cho cùng mô.t biêń du.o..c thê´
bo’.i cùng mô.t mê.nh dê ` thı̀ mê.nh dê` dó du.o..c go.i là logic dúng.
Thı́ du. 1.3.7 Cho công thú.c dô`ng nhâ´t dúng A = ((A ∨ B) ∧ (¬B) → A).
` sau dây là logic dúng:
Ta có mê.nh dê
“Nêú trò i mu.a hoă.c tuyê´t ro.i, và tuyê´t không ro.i thı̀ trò.i mu.a”.
.
Di.nh nghı̃a 1.3.7 Mô.t mê.nh dê ` nhâ.n du.o..c tù. mô.t công thú.c dô`ng nhâ´t
sai bă` ng cách thê´ các biêń bo’.i các mê.nh dê
` sao cho cùng mô.t biêń du.o..c thê´
bo’.i cùng mô.t mê.nh dê` thı̀ mê.nh dê ` dó du.o..c go.i là logic sai.
Thı́ du. 1.3.8 Ta xét công thú.c dô`ng nhâ´t sai A = A ∧ (¬A). Khi dó nêú
ta thay A bă` ng mê.nh dê` “Tôi di ho.c” thı̀ mê.nh dê
` sau dây là logic sai:
“Tôi di ho.c và tôi không di ho.c”.
Di.nh nghı̃a 1.3.8 Mô.t công thú.c A du.o..c go.i là thu..c hiê.n du.o..c (hay thoa’
du.o..c), nêú tô`n ta.i ı́t nhâ´t mô.t bô. phân bô´ các giá tri. chân lý cu’a các biêń
có mă.t trong công thú.c A sao cho A nhâ.n giá tri. dúng dôí vó.i bô. phân bô´
này.
`
1.4 Mô.t sô´ tı́nh châ´t

Di.nh lý 1.4.1 Nêú A và A → B là các công thú.c dô`ng nhâ´t dúng thı̀ B
cũng dô`ng nhâ´t dúng.
Chú.ng minh: (pha’n chú.ng)

Gia’ su’. ngu.o..c la.i, B không dô`ng nhâ´t dúng. Khi dó tô`n ta.i mô.t bô.
phân bô´ I0 các giá tri. chân lý cu’a các biêń có mă.t trong A và B sao cho
B(I0) = F (1). Mă.t khác, theo gia’ thiê´t (A → B) là dô`ng nhâ´t dúng, nên
(A → B)(I0) = A(I0) → B(I0) = T (2).
Tù. (1) và (2) suy ra A(I0) = F . Diê
` u này mâu thuâñ vó.i gia’ thiê´t A là
dô`ng nhâ´t dúng.
Di.nh lý 1.4.2 Nêú A là mô.t công thú.c dô`ng nhâ´t dúng có chú.a các biêń
A1 , A2, ..., An, và công thú.c B là công thú.c nhâ.n du.o..c tù. A bă
` ng cách thê´
các công thú.c A1 , A2, ..., An vào các biêń tu.o.ng ú.ng A1, A2, ..., An thı̀ công
thú.c B cũng dô`ng nhâ´t dúng, nghı̃a là phép thê´ trong mô.t công thú.c dô`ng
nhâ´t dúng cho ta mô.t công thú.c dô`ng nhâ´t dúng.
Chú.ng minh: (tru..c tiê´p)

Gia’ su’. cho mô.t bô. phân bô´ I0 các giá tri. chân lý cu’a các biêń có mă.t
trong công thú.c B. Khi dó các công thú.c A1 (I0), A2(I0), ..., An (I0) nhâ.n các
giá tri. tu.o.ng ú.ng là b1 , b2, ..., bn trong dó bi hoă.c là T hoă.c F. Nêú ta thê´ bô.
giá tri. b1 , b2, ..., bn cho các biêń tu.o.ng ú.ng A1 , A2, ..., An trong công thú.c A
thı̀ A(b1 , b2, ..., bn) nhâ.n giá tri. T, vı̀ công thú.c A là dô`ng nhâ´t dúng và giá
tri. này trùng vó.i giá tri. chân lý cu’a công thú.c B ta.i I0, tú.c là B nhâ.n giá
tri. T dôí vó.i bô. phân bô´ I0 nói trên. Vı̀ I0 du.o..c cho.n tuỳ ý, nên B là công
thú.c dô`ng nhâ´t dúng.
Di.nh lý 1.4.3 Nêú B1 nhâ.n du.o..c tù. A1 bă` ng cách thê´ B vào mô.t hoă.c
` u vi. trı́ cu’a A thı̀ ((A ↔ B) → (A1 ↔ B1)) là công thú.c dô`ng nhâ´t
nhiê
dúng. Tru.ò.ng ho..p, nêú A và B là logic tu.o.ng du.o.ng thı̀ A1 và B1 cũng
logic tu.o.ng du.o.ng.
1.5. Da.ng chuâ’n tăć cu’a công thú.c mê.nh dê
` 23
Chú.ng minh: Xét mô.t bô. phân bô´ I0 các giá tri. chân lý cu’a các biêń. Nêú
A và B nhâ.n giá tri. dôí lâ.p nhau dôí vó.i bô. phân bô´ này thı̀ công thú.c
A ↔ B nhâ.n giá tri. F, và do dó ((A ↔ B) → (A1 ↔ B1)) nhâ.n giá tri. T.
Trái la.i, nêú A và B nhâ.n cùng giá tri., và vı̀ ră` ng B1 chı’ khác A1 ta.i
mô.t sô´ vi. trı́ mà B1 chú.a B, trong khi dó A1 chú.a A, do vâ.y trong tru.ò.ng
ho..p này, (A ↔ B) nhâ.n giá tri. T, (A1 ↔ B1) cũng nhâ.n giá tri. T, và do dó
((A ↔ B) → (A1 ↔ B1 )) nhâ.n giá tri. T.
Vı̀ I0 du.o..c cho.n tuỳ ý, nên công thú.c ((A ↔ B) → (A1 ↔ B1 )) là dô`ng
nhâ´t dúng.
.
` dô`ng nhâ´t dúng râ´t do n gia’n, dê˜ hı̀nh
Trên dây là mô.t sô´ tı́nh châ´t vê
dung, và tı́nh bâ´t biêń cu’a tı́nh châ´t dô`ng nhâ´t dúng là hoàn toàn chú.ng
minh du.o..c.
1.5 ć cu’a công thú.c mê.nh dê

Da.ng chuâ’n tă `
1.5.1 Da.ng chuâ’n tă

ć tuyê’n và chuâ’n tă
ć hô.i
Di.nh nghı̃a 1.5.1 Mô.t công thú.c mê.nh dê ` du.o..c go.i là da.ng chuâ’n tăć
tuyê’n, nêú nó là tuyê’n cu’a mô.t hoă.c nhiê ` u ha.ng thú.c hô.i trong dó mô˜i ha.ng
thú.c hô.i du.o..c lâ.p nên tù. hô.i cu’a mô.t hoă.c nhiê
` u biêń và phu’ di.nh cu’a biêń.
Thı́ du. 1.5.1
a) A = (A ∧ B) ∨ (A ∧ B) ∨ (A ∧ B ∧ C)
b) B = (A ∧ (B ∨ C)) ∨ (A ∧ B) ∨ A không pha’i là da.ng chuâ’n tăć tuyê’n

nhu.ng ta biêń dô’i thành phâ
` n thú. 1: A ∧ (B ∨ C) ≡ (A ∧ B) ∨ (A ∧ C)
ta có công thú.c sau: B = (A ∧ B) ∨ (A ∧ C) ∨ (A ∧ B) ∨ A là chuâ’n
tăć tuyê’n.
Di.nh nghı̃a 1.5.2 Mô.t công thú.c mê.nh dê ` du.o..c go.i là da.ng chuâ’n tăć hô.i,
` u ha.ng thú.c tuyê’n, trong dó mô˜i ha.ng thú.c
nêú nó là hô.i cu’a mô.t hoă.c nhiê
tuyê’n du.o..c lâ.p nên tù. tuyê’n cu’a mô.t hoă.c nhiê
` u biêń và phu’ di.nh cu’a biêń.
`
Thı́ du. 1.5.2
a) A = A∧(A∨(B ∧C))∧(A∨B) không pha’i là da.ng chuâ’n tăć hô.i, nhu.ng
` n thú. hai: (A ∨ (B ∧ C)) ≡ (A ∨ B) ∧ (A ∨ C)
ta biêń dô’i thành phâ
khi dó ta có công thú.c sau là da.ng chuâ’n tăć hô.i:
A = A ∧ (A ∨ B) ∧ (A ∨ C) ∧ (A ∨ B).
b) B = (A ∨ B) ∧ (A ∨ C) ∧ (A ∨ B ∨ C) ∧ A - da.ng chuâ’n tăć hô.i.
1.5.2 Da.ng chuâ’n tă

ć hoàn toàn
Di.nh nghı̃a 1.5.3 Mô.t công thú.c mê.nh dê ` du.o..c go.i là chuâ’n tăć tuyê’n
hoàn toàn, nêú nó là tuyê’n cu’a các ha.ng thú.c hô.i, trong dó không có mô.t
ha.ng thú.c hô.i nào chú.a biêń và phu’ di.nh cu’a nó, và nêú mô.t biêń có mă.t
trong mô.t ha.ng thú.c hô.i thı̀ nó pha’i có mă.t trong mo.i ha.ng thú.c hô.i khác.
Thı́ du. 1.5.3
a) Công thú.c A = (A ∧ A ∧ B) ∨ (A ∧ B) ∨ (A ∧ C) không pha’i là da.ng

chuâ’n tăć tuyê’n hoàn toàn, vı̀ ră` ng ha.ng thú.c thú. nhâ´t có biêń A và
phu’ di.nh cu’a nó trong cùng mô.t ha.ng thú.c tuyê’n, nhu.ng ta biêń dô’i
thành phâ ` n thú. nhâ´t:
(A ∧ A ∧ B) ≡ (A ∧ A) ∧ B ≡ False ∧ B ≡ False,
ta có công thú.c
A = False ∨ (A ∧ B) ∨ (A ∧ C) ≡ (A ∧ B) ∨ (A ∧ C)
là da.ng chuâ’n tăć tuyê’n nhu.ng không pha’i là da.ng chuâ’n tăć tuyê’n
hoàn toàn, vı̀ ră` ng mô˜i ha.ng thú.c hô.i o’. dây thiêú tên biêń thú. ba, còn
chă’ng ha.n: (A ∧ B ∧ C) ∨ (A ∧ B ∧ C) là da.ng chuâ’n tăć tuyê’n hoàn
toàn.
` y du’ cu’a các phép toán
1.6. Các hê. dâ 25
b) Công thú.c A = (A ∧ B ∧ C) ∨ (A ∧ B ∧ C) ∨ (A ∧ B ∧ C) là da.ng chuâ’n

tăć tuyê’n hoàn toàn.
Di.nh nghı̃a 1.5.4 Mô.t công thú.c mê.nh dê ` du.o..c go.i là chuâ’n tăć hô.i hoàn
toàn, nêú nó là hô.i cu’a các ha.ng thú.c tuyê’n, trong dó không có mô.t ha.ng
thú.c tuyê’n nào chú.a biêń và phu’ di.nh cu’a nó, và nêú mô.t biêń có mă.t trong
mô.t ha.ng thú.c tuyê’n thı̀ nó pha’i có mă.t trong mo.i ha.ng thú.c tuyê’n khác.
Thı́ du. 1.5.4
a) A = (A ∨ B) ∧ (A ∨ B) ∧ A - không pha’i da.ng chuâ’n tăć hô.i hoàn toàn,

vı̀ ră` ng ha.ng thú.c hô.i thú. 3 chı’ có mô.t biêń vı̀ thiêú biêń B nhu.ng
công thú.c này là da.ng chuâ’n tăć hô.i.
b) B = (A ∨ B ∨ C) ∧ (A ∨ B ∨ C) ∧ (A ∨ B ∨ C) là da.ng chuâ’n tăć hô.i

hoàn toàn.
1.6 ` y du’ cu’a các phép toán

Các hê. dâ
Chúng ta dã biê´t mô˜i mô.t công thú.c mê.nh dê ` n biêń tu.o.ng ú.ng vó.i mô.t
hàm da.i sô´ logic n biêń, trong dó các biêń và hàm dê ` u nhâ.n giá tri. T hoă.c
F. Ho.n nũ.a, dôí vó.i các công thú.c tu.o.ng du.o.ng dê ` u sinh ra cùng mô.t hàm
da.i sô´ logic.
` ngu.o..c la.i, liê.u có pha’i mô˜i hàm da.i sô´ logic cũng sinh ra tu.o.ng
Vâń dê
ú.ng mô.t công thú.c mê.nh dê ` theo mô.t cách nào dó?
` u này du o. c tra’ lò i mô.t cách khă’ng di.nh nhò. di.nh lý sau dây.
Diê . . .
` u sinh ra tu.o.ng ú.ng mô.t công

Di.nh lý 1.6.1 Mô˜i mô.t hàm da.i sô´ logic dê
thú.c mê.nh dê
` có chú.a các phép toán ¬, ∧, ∨.
Chú.ng minh: Gia’ su’. f (x1, x2 , ..., xn) là mô.t hàm da.i sô´ logic. Rõ ràng hàm
này có thê’ biê’u diêñ qua mô.t ba’ng chân lý gô`m 2n dòng, trong dó mô˜i dòng
là mô.t bô. phân bô´ các giá tri. chân lý cu’a các biêń x1, x2, ..., xn và tu.o.ng ú.ng
là giá tri. cu’a hàm f (x1 , x2, ..., xn).
`
Ta dánh sô´ tâ´t ca’ các dòng theo thú. tu.. 1, 2, ..., 2n . Khi dó, dôí vó.i mô˜i
i, (1 6 i 6 2n ) ta ký hiê.u:
Ci := ui1 ∧ ... ∧ uin , trong dó

A , nêú x o’. dòng thú. i nhân giá tri T
i j j . .
uj :=
Aj , nêú xj o’ dòng thú i nhân giá tri F
. .
. .
Bây giò. ta dă.t D là tuyê’n cu’a các Ci sao cho hàm f (x1 , x2, ..., xn) nhâ.n giá
tri. T o’. dòng thú. i cu’a ba’ng chân lý biê’u diêñ hàm da.i sô´ logic f (x1 , x2, ..., xn):
D := ∨Ci
i:
f (x1, x2 , ..., xn) = T
Trong tru.ò.ng ho..p không tô`n ta.i mô.t dòng nào cu’a ba’ng chân lý biê’u diêñ
f (x1 , x2, ..., xn) dê’ f (x1, x2 , ..., xn) nhâ.n giá tri. T thı̀ khi dó ta chı’ câ
` n dă.t là:
D := A1 ∧ A1
Ta pha’i chú.ng minh ră` ng công thú.c D và f là trùng nhau vê ` mă.t giá tri..
.
Thâ.t vâ.y, gia’ su’ cho mô.t bô. phân bô´ các giá tri. chân lý cu’a các biêń
A1 , A2, ..., An có mă.t trong công thú.c D, và dô`ng thò.i gia’ thiê´t ră` ng dòng
này nă` m o’. dòng thú. k cu’a ba’ng biê’u diêñ hàm da.i sô´ logic f (x1 , x2, ..., xn).
Khi dó dê˜ dàng thâý ră` ng Ck nhâ.n giá tri. T dôí vó.i bô. phân bô´ này cu’a các
biêń A1, A2 , ..., An, còn các Ci còn la.i dê ` u nhâ.n giá tri. F dôí vó.i bô. phân
bô´ nói trên. Bo’.i vâ.y, nêú f nhâ.n giá tri. T o’. dòng thú. k, thı̀ Ck là mô.t sô´
ha.ng cu’a công thú.c tuyê’n D, và nhu. vâ.y D nhâ.n giá tri. T dôí vó.i bô. phân
bô´ này. Trái la.i, nêú f nhâ.n giá tri. F o’. dòng thú. k, thı̀ khi dó Ck không có
mă.t trong công thú.c D và tâ´t ca’ các sô´ ha.ng cu’a công thú.c tuyê’n D dê ù
. . . .
nhâ.n giá tri. F dôí vó i bô. phân bô´ này. Vâ.y trong ca’ hai tru ò ng ho. p ta thâý
ră` ng D và f là trùng nhau vê ` mă.t giá tri.. Do dó, D qua’ thâ.t du.o..c sinh ra
tù. hàm da.i sô´ logic f .
Thı́ du. 1.6.1 Cho hàm da.i sô´ logic 2 biêń f (x1 , x2) theo ba’ng chân lý sau:
1.6. Các hê. dâ 27
x1 x2 f (x1 , x2)
T T F-
T F T+
F T T+
F F T+
Hãy tı̀m công thú.c D tu.o.ng ú.ng vó.i f (x1, x2 )?

Trong ba’ng dã cho, ta dánh dâú + vào nhũ.ng dòng mà hàm f nhâ.n giá
tri. True, và dâú − vào nhũ.ng dòng hàm f nhâ.n giá tri. False. Khi dó ta có:
D = C2 ∨ C3 ∨ C4
= (A1 ∧ A2 ) ∨ (A1 ∧ A2) ∨ (A1 ∧ A2)
Chú ý ră` ng ta có thê’ thu..c hiê.n nhanh công thú.c pha’i tı̀m bă` ng cách nhu.
sau: Ta.i dòng mà hàm f nhâ.n giá tri. True (tu.o.ng ú.ng là dâú +) ta viê´t
thành phâ ` n tu.o.ng ú.ng cu’a công thú.c D o’. dòng này là A1 ∧ A2 ∧ ... ∧ An và
sau dó thêm dâú phu’ di.nh −− trên dâ ` u biêń Ai mà ta.i dó xi tu.o.ng ú.ng nhâ.n
giá tri. False, chă’ng ha.n trong thı́ du. trên, dòng thú. 2 ta có:
A1 ∧ A2 7−→ A1 ∧ A2
(T, F)
` n C2 cu’a công thú.c D câ

là thành phâ ` n tı̀m.
Thı́ du. 1.6.2 Cho hàm da.i sô´ logic 3 biêń g(x1 , x2, x3) theo ba’ng chân lý
sau:
x1 x2 x3 g(x1, x2 , x3)
T T T T+
T T F F-
T F T T+
T F F T+
F T T F-
F T F F-
F F T F-
F F F T+
`
Hãy tı̀m công thú.c D tu.o.ng ú.ng cu’a g(x1, x2, x3 )?

Ta có công thú.c pha’i tı̀m là:
D = A1 ∧ A2 ∧ A3 ∨ A1 ∧ A2 ∧ A3 ∨ A1 ∧ A2 ∧ A3 ∨ A1 ∧ A2 ∧ A3 .
Chú ý: Theo cách chú.ng minh trên, ta thâý ră ` ng mo.i hàm da.i sô´ logic
f : {0, 1}n → {0, 1} dê ` u có thê’ biê’u diêñ du.o..c bă
` ng công thú.c mê.nh dê
` nhò.
3 phép toán {¬, ∧, ∨} nhu. sau
n
• Da.ng chuâ’n tăć tuyê’n hoàn toàn cu’a hàm da.i sô´ logic f : {0, 1} → {0, 1}
là công thú.c
_
fT (x1, x2 , ..., xn) = xσ1 1 ∧ xσ2 2 ∧ ... ∧ xσnn (1)
i:
f (σ1 , σ2, ..., σn) = 1

• Da.ng chuâ’n tăć hô.i hoàn toàn cu’a hàm da.i sô´ logic f : {0, 1}n → {0, 1} là
công thú.c
^
fH (x1 , x2, ..., xn) = x1−σ 1
1
∨ x1−σ
2
2
∨ ... ∨ x1−σ
n
n
(2)
i:
f (σ1 , σ2, ..., σn) = 0

.
O’ dây chı’ sô´ i là chı’ sô´ dòng thú. i cu’a ba’ng biê’u diêñ hàm da.i sô´ logic
f (x1 , x2, ..., xn) và σk ∈ {0, 1} vó.i mo.i k = 1...n.
Thı́ du. 1.6.3 Cho hàm da.i sô´ logic f : {0, 1}3 → {0, 1} nhu. sau:
x1 x2 x3 f (x1 , x2, x3)

1 1 1 0-
1 1 0 1+
1 0 1 1+
1 0 0 0-
0 1 1 1+
0 1 0 1+
0 0 1 0-
0 0 0 0-
1.6. Các hê. dâ 29
a) Tı̀m da.ng chuâ’n tăć tuyê’n, hô.i hoàn toàn cu’a f (x1 , x2, x3 )?
b) Rút go.n công thú.c vù.a tı̀m?
Gia’i a) Lâ.p công thú.c chuâ’n tăć tuyê’n và hô.i hoàn toàn
Ta dê˜ dàng lâ.p du.o..c công thú.c pha’i tı̀m là:
fT (x1, x2, x3 ) = x1 ∧ x2 ∧ x3 ∨ x1 ∧ x2 ∧ x3 ∨ x1 ∧ x2 ∧ x3 ∨ x1 ∧ x2 ∧ x3
fH (x1, x2 , x3) = x1 ∨ x2 ∨ x3 ∧ x1 ∨ x2 ∨ x3 ∧ x1 ∨ x2 ∨ x3 ∧ x1 ∨ x2 ∨ x3 .
b) Rút go.n:
`
Ta áp du.ng các công thú.c tu.o.ng du.o.ng cho quá trı̀nh biêń dô’i nhu. sau:
fT = x1 ∧ x2 ∧ x3 ∨ x1 ∧ x2 ∧ x3 ∨ x1 ∧ x2 ∧ x3 ∨ x1 ∧ x2 ∧ x3
≡ x1 ∧ x2 ∧ x3 ∨ x1 ∧ x2 ∧ x3 ∨ [(x1 ∧ x2) ∧ (x3 ∨ x3)]
x T y
≡ x1 ∧ x2 ∧ x3 ∨ x1 ∧ x2 ∧ x3 ∨ x1 ∧ x2
≡ (x1 ∧ x2 ∨ x1 ∧ x2 ∧ x3 ) ∨ x1 ∧ x2 ∧ x3
≡ [x2 ∧ (x1 ∨ (x1 ∧ x3 ))] ∨ x1 ∧ x2 ∧ x3
≡ [x2 ∧ ((x1 ∨ x1) ∧ (x1 ∨ x3 ))] ∨ x1 ∧ x2 ∧ x3
x T y
≡ [x2 ∧ (x1 ∨ x3 )] ∨ (x1 ∧ x2 ∧ x3 )
≡ [(x1 ∧ x2 ∧ x3) ∨ x2 ] ∧ [(x1 ∧ x2 ∧ x3) ∨ (x1 ∨ x3 )]
≡ [(x2 ∨ x1) ∧ (x2 ∨ x2 ) ∧ (x2 ∨ x3)] ∧ [(x1 ∨ x3 ∨x1 )
x T y x T y
∧((x1 ∨ x3 ) ∨ (x2 ∧ x3))]
≡ [(x2 ∨ x1) ∧ (x2 ∨ x3 )] ∧ [(x1 ∨ x3) ∨ (x2 ∧ x3 )]
≡ (x1 ∨ x2 ) ∧ (x2 ∨ x3) ∧ [(x1 ∨ x3 ∨ x2 ) ∧ (x1 ∨ x3 ∨ x3)]
x T y
≡ (x1 ∨ x2 ) ∧ (x2 ∨ x3) ∧ (x1 ∨ x2 ∨ x3)
≡ (x2 ∨ (x1 ∧ x3)) ∧ (x1 ∨ x2 ∨ x3 ).
fH = x1 ∨ x2 ∨ x3 ∧ x1 ∨ x2 ∨ x3 ∧ x1 ∨ x2 ∨ x3 ∧ x1 ∨ x2 ∨ x3
≡ x1 ∨ x2 ∨ x3 ∧ x1 ∨ x2 ∨ x3 ∧ [(x1 ∨ x2) ∨ (x3 ∧ x3)]
x F y
≡ x1 ∨ x2 ∨ x3 ∧ x1 ∨ x2 ∨ x3 ∧ (x1 ∨ x2)
≡ (x1 ∨ x2 ∨ x3) ∧ [x2 ∨ (x1 ∧ (x1 ∨ x3))]
≡ (x1 ∨ x2 ∨ x3) ∧ [x2 ∨ ((x1 ∧ x1) ∨ x1 ∧ x3 )]
x F y
≡ (x1 ∨ x2 ∨ x3) ∧ [x2 ∨ (x1 ∧ x3)]
≡ [(x1 ∨ x2 ∨ x3 ) ∧ x2 ] ∨ [(x1 ∨ x2 ∨ x3 ) ∧ (x1 ∧ x3 ))]
≡ [x2 ∧ x1 ∨ x2 ∧ x2 ∨ x2 ∧ x3]
x F y
∨[(x1∧ x3 ∧x1 ) ∨ ((x1 ∧ x3) ∨ (x2 ∨ x3 ))]
x F y
≡ [x1 ∧ x2 ∨ x2 ∧ x3 ] ∨ [(x1 ∧ x3) ∧ (x2 ∨ x3 )]
1.6. Các hê. dâ 31
≡ (x1 ∧ x2 ∨ x2 ∧ x3) ∨ (x1 ∧ x3 ∧ x2 ∨ x1 ∧ x3 ∧ x3 )

x F y
≡ (x1 ∧ x2 ) ∨ (x2 ∧ x3 ) ∨ (x1 ∧ x3 ∧ x2)
≡ (x2 ∧ (x1 ∨ x3)) ∨ (x1 ∧ x2 ∧ x3 ).
Khi dó ngu.ò.i ta cũng nói ră` ng hê. các phép toán {¬, ∧, ∨} lâ.p thành mô.t
` y du’ cu’a các phép toán logic.
hê. dâ
Mă.t khác, du..a vào công thú.c tu.o.ng du.o.ng, ngu.ò.i ta có thê’ gia’m sô´
phép toán cu’a hê. xuôńg 2 phép toán cũng du’ dê’ biê’u diêñ mo.i hàm da.i sô´
logic. Ta có di.nh lý sau dây.
` u có thê’ du.o..c biê’u diêñ qua hai

Di.nh lý 1.6.2 Mô˜i mô.t hàm da.i sô´ logic dê
phép toán {¬, ∧} hoă.c {¬, ∨}, hoă.c {¬, →}.
Chú.ng minh: Chú ý ră` ng công thú.c A ∨ B là logic tu.o.ng du.o.ng vó.i công
thú.c ¬(¬A ∧ ¬B). Do dó theo di.nh lý 1.6.1 mô˜i mô.t công thú.c mê.nh dê `
.
có chú a 3 phép toán {¬, ∧, ∨} dê . . . . . .
` u là logic tu o ng du o ng vó i mô.t công thú c
mê.nh dê ` có chú a 2 phép toán {¬, ∧} (bă` ng cách thay mo.i công thú.c A ∨ B
.
bă` ng công thú.c tu.o.ng du.o.ng vó.i ¬(¬A ∧ ¬B)).
Tu.o.ng tu.. cho các phâ
` n khác cu’a di.nh lý nhò. vào các công thú.c dô`ng
nhâ´t dúng sau dây:
A ∧ B ≡ ¬(¬A ∨ ¬B)
A ∨ B ≡ (¬A) → B
A ∧ B ≡ ¬(A → ¬B)
Thı́ du. 1.6.4 Hãy biê’u diêñ công thú.c

A = A ∧ B ∧ C ∨ A ∧ B qua hai phép toán
a) {¬, ∧}; b) {¬, ∨}.
• Tru.ò.ng ho..p a) {¬, ∧}
`
A = A∧B ∧C ∨A∧B
≡ A∧B ∧C ∨A∧B (vı̀ luâ.t phu’ di.nh kép)
≡ A∧B ∧C ∧A∧B
• Tru.ò.ng ho..p b) {¬, ∨}
A = A∧B ∧C ∨A∧B
≡ A∧B ∧C ∨A∧B
≡ A∨B ∨C ∨A∨B
` u thú vi. khác là tô`n ta.i hai phép toán hai ngôi mà chı’ câ
Mô.t diê ` n duy
nhâ´t mô.t trong hai phép toán dó là du’ dê’ biê’u diêñ mo.i hàm da.i sô´ logic.
Dó là hai phép toán ↓ hoă.c | du.o..c go.i là các toán tu’. Sheffer vó.i ba’ng giá tri.
chân lý sau dây:
(a) Phép toán ↓
A B A↓B
T T F
T F F
F T F
F F T
Vâ.y theo ba’ng chân lý dã cho ta có: A ↓ B là True, khi và chı’ khi ca’ A
` u False.
và B dê
Dê˜ dàng kiê’m tra du.o..c ră` ng công thú.c ¬A ≡ (A ↓ A) và (A ∧ B) ≡
((A ↓ A) ↓ (B ↓ B)) dê ` u là dô`ng nhâ´t dúng. Do vâ.y chı’ câ
` n duy nhâ´t phép
.
toán ↓ là du’ dê’ xây du. ng mo.i hàm da.i sô´ logic.
(b) Phép toán |
1.6. Các hê. dâ 33
A B A|B
T T F
T F T
F T T
F F T
Vâ.y theo ba’ng chân lý dã cho ta có: A|B là False, khi và chı’ khi ca’ A và
` u True.
B dê
Dê˜ dàng kiê’m tra du.o..c ră` ng các công thú.c sau là dô`ng nhâ´t dúng:
¬A ≡ (A|A) và (A ∨ B) ≡ ((A|A)|(B|B)).
Di.nh lý 1.6.3 Chı’ câ ` n mô˜i mô.t phép toán hai ngôi ↓ hoă.c | là du’ dê’ xây
du..ng mo.i hàm da.i sô´ logic.
Chú.ng minh: Gia’ su’. h(A, B) là mô.t phép toán dâ ` y du’. Bây giò., nêú gia’
su’. ră` ng h(T, T) nhâ.n giá tri. T thı̀ bâ´t kỳ mô.t công thú.c mê.nh dê
` du.o..c lâ.p
nên chı’ su’. du.ng phép toán h sẽ nhâ.n giá tri. T khi mo.i mê.nh dê ` dê
` u nhâ.n
giá tri. T.
Do vâ.y công thú.c ¬A không thê’ xác di.nh du.o..c nhò. toán tu’. h. Vâ.y ta
pha’i có h(T, T) = F.
Lâ.p luâ.n tu.o.ng tu.., ta có h(F, F) = T. Khi dó, ta có ba’ng chân lý nhu.
sau:
A B h(A, B)
T T F
T F
F T
F F T
Ta tiê´p tu.c lâ.p luâ.n dê’ tı́nh các giá tri. còn la.i o’. dòng thú. 2 và thú. 3 cu’a
ba’ng chân lý dôí vó.i toán tu’. h. Nêú dòng thú. 2 và thú. 3 o’. cô.t thú. 3 ta
nhâ.p các giá tri. là F, F hoă.c T, T thı̀ khi dó toán tu’. h là ↓ hoă.c |. Trái la.i,
nêú ta nhâ.p vào giá tri. F, T thı̀ rõ ràng h(A, B) ≡ ¬A là công thú.c dô`ng
`
nhâ´t dúng, còn không nêú ta nhâ.p vào giá tri. T, F thı̀ ta có h(A, B) ≡ ¬B
là công thú.c dô`ng nhâ´t dúng. Trong ca’ hai tru.ò.ng ho..p, toán tu’. h du.o..c
xác di.nh qua phép phu’ di.nh ¬. Nhu.ng phép phu’ di.nh ¬ thı̀ ba’n thân nó là
không dâ ` y du’, vı̀ ră` ng các hàm da.i sô´ logic mô.t biêń du.o..c xác di.nh tù. nó là
hàm dô`ng nhâ´t h(A) = A và hàm phu’ di.nh nó h(A) = ¬A, trong khi hàm
da.i sô´ logic luôn luôn nhâ.n giá tri. T thı̀ không thê’ nào xác di.nh du.o..c qua
nó.
Ta có duy nhâ´t mô.t hàm ↓ hoă.c | là du’ dê’ xây du..ng mo.i hàm da.i sô´
logic.
Vâ.y dêń dây ta có thê’ nói mo.i công thú.c mê.nh dê ` u có thê’
` bâ´t kỳ dê
.
biê’u diêñ qua mô.t công thú c gô`m các biêń mê.nh dê
` và các phép toán thuô.c
` y du’ là
mô.t trong các hê. dâ
{¬, ∧}; {¬, ∨}; {¬, →}; {↓}; {|}.

1.7 Bài tâ.p chu.o.ng 1

` y du’ cho các công thú.c:
1. Lâ.p ba’ng chân lý dâ
a) ((A → B) ∨ (¬A))
b) ((A → (B → C)) → ((A → B) → (A → C))
2. Lâ.p ba’ng chân lý thu go.n cho các công thú.c:
a) ((A → B) ∧ A)
b) ((A ∨ (¬C)) ↔ B)
3. Kiê’m tra các công thú.c sau có dô`ng nhâ´t dúng không:
a) (((A → B) → B) → B)
b) ((A ↔ B) ↔ (A ↔ (B ↔ A)))
4. Kiê’m tra các công thú.c sau:

a) (A ↔ B) logic kéo theo (A → B)?
1.7. Bài tâ.p chu.o.ng 1 35
b) (¬A) ∨ B và ((¬B) ∨ A) logic tu.o.ng du.o.ng?
5. Hãy loa.i bo’ các că.p ngoă. c có thê’ tù. các công thú.c:
a) ((B ↔ ((¬C) ∨ (D ∧ A))) ↔ (B → B))
b) (((A ∧ (¬B)) ∧ C) ∨ D)
6. Viê´t ngoă.c cho các công thú.c sau:

a) C → ¬(A ∨ C) ∧ A ↔ B
b) C → A → A ↔ ¬A ∨ B
7. Hãy xác di.nh các công thú.c sau công thú.c nào là dô`ng nhâ´t dúng,
dô`ng nhâ´t sai hay thoa’ du.o..c:
a) A ↔ (A ∨ A)
b) (A → B) → ((B → C) → (A → C))
c) ((A → B) ∧ B) → A
d) (¬A) → (A ∧ B)
e) A ∧ (¬(A ∨ B))
f) (A → B) ↔ ((¬A) ∨ B)
g) (A → B) ↔ ¬(A ∧ ¬(B))
8. Chú.ng minh ră` ng các công thú.c sau dây là logic tu.o.ng du.o.ng
a) ¬(A ∧ B) và ¬(A) ∨ (¬B)
b) ¬(A ∨ B) và ¬(A) ∧ (¬B)
c) A ∧ (B ∨ C) và (A ∧ B) ∨ (A ∧ C)
d) A ∨ (B ∧ C) và (A ∨ B) ∧ (A ∨ C)
e) A ∨ (A ∧ B) và A
f) A → B và (¬B) → (¬A)
g) (A ∧ B) ∨ (¬B) và A ∨ (¬B)
`
h) A ∧ (A ∨ B) và A
i) (A ∧ B) ∧ C và A ∧ (B ∧ C)
k) (A ∨ B) ∨ C và A ∨ (B ∨ C)
e) (A ↔ B) ↔ C và A ↔ (B ↔ C).
9. Rút go.n công thú.c (A ∧ B) ∨ ((C ∨ A) ∧ ¬B).
So. dô` vi ma.ch biê’u diêñ nó (H.1.1) và kê´t qua’ (H.1.2)
Hı̀nh 1.1 Hı̀nh 1.2
10. Cho các so. dô` vi ma.ch:
a)
b)
c)
Hãy viê´t các công thú.c biê’u diêñ các vi ma.ch dó, rút go.n công thú.c
vù.a tı̀m và vẽ so. dô` vi ma.ch cu’a chúng.
11. Cho hàm da.i sô´ logic f (x1 , x2, x3 ) sau dây:
x1 x2 x3 f (x1 , x2, x3)

1 1 1 0
1 1 0 0
1 0 1 1
1 0 0 1
0 1 1 0
0 1 0 0
0 0 1 1
0 0 0 1
`
a) Tı̀m da.ng chuâ’n tăć tuyê’n, hô.i hoàn toàn cu’a f (x1 , x2, x3)?
b) Rút go.n công thú.c vù.a tı̀m.
c) Hãy biê’u diêñ chúng qua 2 phép toán:
(1) {¬, ∧}; (2) {¬, ∨}.
Chu.o.ng 2
`
Hê. toán mê.nh dê
2.1 ` trong hê. toán mê.nh dê

Hê. tiên dê ` . . . . . . . . 40
2.1.1 Mô.t sô´ di.nh nghı̃a co. ba’n . . . . . . . . . . . . . 40
2.1.2 Các tı́nh châ´t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.1.3 Lý thuyê´t tiên dê
` . . . . . 43
2.1.4 Di.nh lý suy diêñ trong hê. toán mê.nh dê
` . . . . . . 44
2.2 Nguyên lý suy diêñ và bài toán lâ.p luâ.n trong
` . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
logic mê.nh dê 52
2.2.1 Nguyên lý suy diêñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
2.2.2 ` . . . . . . . 52
Bài toán lâ.p luâ.n trong logic mê.nh dê
2.3 Mô.t sô´ di.nh lý trong hê. toán mê.nh dê
` . . . . . 55
2.3.1 ` y du’
Tı́nh dâ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
2.3.2 Tı́nh phi mâu thuâñ . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
2.3.3 Tı́nh dô.c lâ.p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
` logic da tri. . . . . . . . . . 61
2.5 Tı́nh quyê´t di.nh cu’a hê. toán mê.nh dê
` . . . . . . 62
2.6 Mô.t sô´ hê. tiên dê
` khác . . . . . . . . . . . . . . . 62
40 Chu.o.ng 2. Hê. toán mê.nh dê
`
2.7 ` y du’ cho bài toán suy diê

Áp du.ng di.nh lý dâ ñ
trong logic mê.nh dê` . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2.8 Bài tâ.p chu.o.ng 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Trong chu.o.ng 1, ta dã bu.ó.c dâ ` u nghiên cú.u nô.i dung da.i sô´ mê.nh dê `.
. .
Dê’ nghiên cú u mô.t cách toàn diê.n và hê. thôńg theo ma.ch tu duy suy diêñ
cu’a con ngu.ò.i, ta chuyê’n qua viê.c kha’o sát nó mô.t cách “hı̀nh thú.c”, “trù.u
tu.o..ng”, nhu.ng la.i làm cho quá trı̀nh tu. duy, suy luâ.n mô.t cách chı́nh xác,
` y du’ và mang tı́nh châ´t logic Toán ho.c ho.n. Mă.c dù các hê. hı̀nh thú.c này
dâ
du.o..c trı̀nh bày mô.t cách trù.u tu.o..ng, nhu.ng thu..c châ´t nó nhă` m phu.c vu. cho
viê.c nghiên cú.u da.i sô´ mê.nh dê
` sâu săć, có tı́nh hê. thôńg và có nhũ.ng ú.ng
du.ng trong nhiê ` u lı̃nh vu..c khác liên quan dêń ba’n châ´t cu’a da.i sô´ mê.nh dê`.
2.1 ` trong hê. toán mê.nh dê

Hê. tiên dê `
2.1.1 Mô.t sô´ di.nh nghı̃a co. ba’n

Di.nh nghı̃a 2.1.1 S du.o..c go.i là lý thuyê´t hı̀nh thú.c (hay lý thuyê´t tiên dê
` ),
` u kiê.n sau dây:
nêú nó thoa’ mãn các diê
(1) Mô.t tâ.p dê´m du.o..c các ký hiê.u go.i là ký hiê.u cu’a S. Mô.t dãy hũ.u ha.n
các ký hiê.u cu’a S du.o..c go.i là mô.t biê’u thú.c cu’a lý thuyê´t S.
(2) Mô.t thu’ tu.c cho phép xác di.nh mô.t biê’u thú.c dã cho có pha’i là mô.t
công thú.c hay không.
(3) Mô.t tâ.p hũ.u ha.n các công thú.c du.o..c go.i là các tiên dê
` cu’a lý thuyê´t
S.
(4) Mô.t tâ.p hũ.u ha.n R1 , R2 , ..., Rk các quy tăć dâñ xuâ´t cho phép ta dâñ
du.o..c tù. mô.t tâ.p hũ.u ha.n các công thú.c dêń mô.t tâ.p các công thú.c mó.i.
Di.nh nghı̃a 2.1.2 Mô.t dãy các công thú.c A1, A2, ...An du.o..c go.i là dâñ
xuâ´t trong S nêú bâ´t kỳ mô.t công thú.c Ai hoă.c là tiên dê ` hoă.c là dâñ du.o..c
tru..c tiê´p tù. các công thú.c dú.ng tru.ó.c nó nhò. qui tăć dâñ xuâ´t.
2.1. Hê. tiên dê ` 41
Di.nh nghı̃a 2.1.3 Mô.t công thú.c A cu’a lý thuyê´t S du.o..c go.i là di.nh lý
cu’a lý thuyê´t S nêú tô`n ta.i mô.t dâñ xuâ´t trong S : A1 , A2, ..., Ak sao cho
Ak = A, và dâñ xuâ´t này du.o..c go.i là dâñ xuâ´t cu’a công thú.c A.
Di.nh nghı̃a 2.1.4 Lý thuyê´t mà trong dó có tô`n ta.i mô.t thuâ.t toán cho
phép xác di.nh mô.t công thú.c dã cho có dâñ du.o..c hay không du.o..c go.i là lý
thuyê´t gia’i du.o..c; Trái la.i, nó du.o..c go.i là lý thuyê´t không gia’i du.o..c.
Di.nh nghı̃a 2.1.5 Mô.t công thú.c A du.o..c go.i là dâñ du.o..c trong S tù. tâ.p
ho..p Γ các công thú.c, khi và chı’ khi tô`n ta.i dãy các công thú.c A1, A2 , ...An
sao cho An = A và ∀i (i = 1...n) Ai hoă.c là tiên dê ` n tu’. cu’a
` , hoă.c là phâ
Γ, hoă.c là dâñ du.o..c tru..c tiê´p tù. các công thú.c dú.ng tru.ó.c nó nhò. quy tăć
dâñ xuâ´t.
Dãy công thú.c này du.o..c go.i là dâñ xuâ´t cu’a A tù. Γ. Các phâ
` n tu’. cu’a
Γ du.o..c go.i là gia’ thiê´t, và ta ký hiê.u nhu. sau:
Γ ` A hoă.c Γ `S A
và du.o..c do.c là “A dâñ du.o..c tù. Γ” hoă.c “A dâñ du.o..c tù. Γ trong S”.
Chú ý 1
1a) Tru.ò.ng ho..p Γ là hũ.u ha.n: Γ := {B1, B2, ..., Bm} thı̀ ta ký hiê.u:
B1, B2, ..., Bm ` A.
1b) Tru.ò.ng ho..p nêú Γ = ∅ thı̀ Γ ` A, khi và chı’ khi A là di.nh lý, và ta ký
hiê.u: ` A.
Chú ý 2
` là dâñ du.o..c tù. tâ.p bâ´t kỳ Γ các công thú.c
2a) Mô˜i mô.t tiên dê
2b) Mô˜i mô.t di.nh lý là dâñ du.o..c tù. tâ.p bâ´t kỳ Γ các công thú.c
` n tu’. cu’a Γ dê

2c) Mô˜i mô.t phâ ` u dâñ du.o..c tù. Γ.
`
2.1.2 Các tı́nh châ´t
(1) Nêú Γ ⊆ ∆ và Γ ` A thı̀ ∆ ` A
(2) Γ ` A, khi và chı’ khi tô`n ta.i mô.t tâ.p ∆ ⊆ Γ sao cho ∆ ` A
(3) Nêú ∆ ` A và ∀B ∈ ∆ : Γ ` B thı̀ Γ ` A.
.
O’ dây ta thâý tı́nh châ´t (1) chı’ ra ră` ng mô.t công thú.c dã dâñ du.o..c tù.
mô.t tâ.p các công thú.c thı̀ nó cũng dâñ du.o..c tù. tâ.p ló.n ho.n, nghı̃a là nêú
ta có thêm mô.t sô´ gia’ thiê´t vào tâ.p dã dâñ du.o..c thı̀ tı́nh châ´t dâñ du.o..c cu’a
công thú.c vâñ không thay dô’i.
Tù. tı́nh châ´t (1) buô.c ta pha’i suy nghı̃ làm thê´ nào dê’ cho.n du.o..c mô.t
tâ.p gia’ thiê´t sao cho nó vù.a du’, không thù.a và cũng không thiêú. Nêú gia’
thiê´t thù.a thı̀ tı́nh châ´t dâñ du.o..c sẽ ı́t du.o..c thuyê´t phu.c ho.n, còn nêú gia’
thiê´t thiêú thı̀ ta không thê’ dâñ du.o..c dêń diê
` u pha’i chú.ng minh. Dây chı́nh
là ba’n châ´t dâ` y du’ cu’a tı́nh châ´t (2).
` u” cu’a phép dâñ du.o..c cu’a mô.t công
Tı́nh châ´t (3) thê’ hiê.n “tı́nh băć câ
thú.c. Ta có thê’ hı̀nh dung bă` ng hı̀nh a’nh phác hoa. sau dây:
2.1. Hê. tiên dê ` 43
2.1.3 Lý thuyê´t tiên dê

`
Hê. toán mê.nh dê` là mô.t lý thuyê´t hı̀nh thú.c hoá cu’a logic mê.nh dê ` . Viê.c
hı̀nh thú.c hoá logic là bu.ó.c co. ba’n dâ ` u tiên cho viê.c hı̀nh thú.c hoá các lý
thuyê´t toán ho.c. Nô.i dung chu’ yêú cu’a viê.c hı̀nh thú.c hoá mô.t lý thuyê´t là
xây du..ng mô.t ngôn ngũ. hı̀nh thú.c dê’ diêñ ta’ các phán doán, du.a ra mô.t
` du.o..c xem nhu. là nhũ.ng chân lý ban dâ
hê. tiên dê ` u, và pha’i xác di.nh các
quy tăć và phu.o.ng pháp suy diêñ (hay còn go.i là chú.ng minh) dê’ tı̀m ra các
di.nh lý mó.i cu’a lý thuyê´t. Dê’ nghiên cú.u mô.t cách cu. thê’, ta di sâu nghiên
cú.u lý thuyê´t tiên dê
` L du.ó.i dây.
` L bao gô`m :
Di.nh nghı̃a 2.1.6 Lý thuyê´t tiên dê
(1) Các ký hiê.u cu’a L:

- ¬, → du.o..c go.i là hai phép toán nguyên thuy’
- Các dâú ngoă.c (,)
- Các chũ. cái La-tinh A, B, C, ... và các chũ. cái La-tinh có chı’ sô´
A1 , B1, C1 , ... . Các chũ. cái La-tinh này du.o..c go.i là các biêń mê.nh
`.
dê
(2) Công thú.c du.o..c xây du..ng bă` ng dê. quy nhu. sau:
` u là công thú.c
` dê
(a) Tâ´t ca’ các biêń mê.nh dê
(b) Nêú A và B là công thú.c thı̀ (¬A), (A → B) cũng là công thú.c
(c) Mô.t biê’u thú.c là công thú.c, nêú nó du.o..c lâ.p nên tù. co. so’. (a)
và (b).
` : Dôí vó.i các công thú.c A, B, C tuỳ ý

(3) Các tiên dê
A1. (A → (B → A))
A2. (A → (B → C)) → ((A → B) → (A → C))
A3. (¬B → ¬A) → ((¬B → A) → B)
(4) Quy tăć dâñ xuâ´t Modus Ponens (Kê´t luâ.n): Nêú A và A → B thı̀ B.
`
Chú ý 3 Dôí vó.i các phép toán còn la.i ∧, ∨, ↔ ta có thê’ biê’u diêñ chúng
qua hai phép toán {¬, →} nhò. các công thú.c tu.o.ng du.o.ng sau dây:
D1. (A ∧ B) là tu.o.ng du.o.ng vó.i ¬(A → ¬B)
D2. (A ∨ B) là tu.o.ng du.o.ng vó.i (¬A) → B
D3. (A ↔ B) là tu.o.ng du.o.ng vó.i (A → B) ∧ (B → A)
` 2.1.1 `x A → A dôí vó.i công thú.c A tuỳ ý trong L

Bô’ dê
.
Chú.ng minh: O’ dây ta ký hiê.u MP là viê´t tă´t cu’a Modus Ponens. Ta xây
du..ng dâñ xuâ´t cu’a công thú.c A → A trong L nhu. sau:
1. (A → ((A → A) → A)) → ((A → (A → A)) → (A → A))

(A2)
2. A → ((A → A) → A) (A1)
3. (A → (A → A)) → (A → A) (1, 2, MP)
4. (A → (A → A)) (A1)
5. (A → A) (3, 4, MP)
Vâ.y theo di.nh nghı̃a 2.1.2 & 2.1.3 ta có:

`x A → A
2.1.4 ñ trong hê. toán mê.nh dê

Di.nh lý suy diê `
Trong nhiê` u chú.ng minh cu’a hê. toán mê.nh dê
` , ta thu.ò.ng su’. du.ng di.nh lý
suy diêñ sau dây:
Di.nh lý 2.1.1 (di.nh lý suy diêñ) Nêú Γ là tâ.p các công thú.c, A và B là
các công thú.c và Γ, A ` B thı̀ Γ ` A → B.
Tru.ò.ng ho..p dă.c biê.t, nêú A ` B thı̀ ` A → B (Herbrand).
2.1. Hê. tiên dê ` 45
Chú.ng minh:
Gia’ su’. B1, B2 ...Bn là dâñ xuâ´t tù. Γ ∪ {A}, trong dó Bn = B. Ta chú.ng
minh bă` ng qui na.p theo i (i = 1...n): Γ ` A → Bi .
1) Bu.ó.c kho’.i dâ

` u i = 1:
` n tu’. cu’a Γ, hoă.c là tiên dê
Khi dó B1 hoă.c là phâ ` hoă.c là trùng vó.i A.
Theo tiên dê` (A1) công thú.c B1 → (A → B1 ) là tiên dê ` . Do dó trong
2 tru.ò.ng ho..p dâ
` u ta có Γ ` A → B1 nhò. quy tăć Modus Ponens và
chú ý 2.
Tru.ò.ng ho..p 3: B1 = A. Khi dó theo bô’ dê ` 2.1.1: ` A → B1. Do dó
theo chú ý 2 ta có: Γ ` A → B1.
2) Gia’ thiê´t qui na.p: Gia’ su’. công thú.c Γ ` A → Bk dúng vó.i mo.i k < i.
3) Chú.ng minh qui na.p: Ta chú.ng minh ră` ng công thú.c cũng dúng vó.i
k = i:
Γ ` A → Bi .
Thâ.t vâ.y, ta xét 4 tru.ò.ng ho..p có thê’ xa’y ra dôí vó.i Bi nhu. sau:
Bi hoă.c là phâ ` n tu’. cu’a Γ, hoă.c là tiên dê
` , hoă.c là Bi = A, hoă.c Bi dâñ du.o..c
tru..c tiê´p tù. các công thú.c Bj và Bm sao cho
j < i, m < i và Bm = Bj → Bi .
Trong 3 tru.ò.ng ho..p dâ ` u ta chú.ng minh tu.o.ng tu.. nhu. i = 1. Tru.ò.ng
ho..p thú. 4, ta su’. du.ng gia’ thiê´t qui na.p:
Γ ` A → Bj và Γ ` A → (Bj → Bi ).
` (A2):
Theo tiên dê
` (A → (Bj → Bi )) → ((A → Bj ) → (A → Bi )).
Do dó theo qui tăć Modus Ponens và chú ý 2:
Γ ` (A → Bj ) → (A → Bi ).
`
` n nũ.a qui tăć Modus Ponens:

Ta áp du.ng mô.t lâ
Γ ` (A → Bi).
Vâ.y ta chú.ng minh du.o..c ră` ng:
∀i (i = 1, ..., n) : Γ ` A → Bi .
Khi dó vó.i i = n ta có:
Γ ` A → Bn ,
và vı̀ Bn = B, ta có:
ΓÀ→B

Hê. qua’ 2.1.1 Dôí vó.i các công thú.c A, B, C tuỳ ý
(i) A → B, B → C ` A → C (băć câ
` u)
(ii) A → (B → C), B ` A → C (hoán vi. gia’ thiê´t).

Chú.ng minh:
(i) Ta xây du..ng dâñ xuâ´t sau dây:
1. A → B (gia’ thiê´t)
2. B → C (gia’ thiê´t)
3. A (gia’ thiê´t)
4. B (1, 3, MP)
5. C (2, 4, MP)
Vâ.y tù. 1 - 5 ta có:

A → B, B → C, A ` C.
Theo di.nh lý suy diêñ ta có:
A → B, B → C ` A → C

2.1. Hê. tiên dê ` 47
(ii) Ta xây du..ng dâñ xuâ´t nhu. sau:
1. A → (B → C) (gia’ thiê´t)
2. B (gia’ thiê´t)
4. B → C (1, 3, MP)
5. C (2, 4, MP)
Vâ.y tù. 1 – 5 ta có:
A → (B → C), B, A ` C.
Theo di.nh lý suy diêñ:

A → (B → C), B ` A → C
Dê’ nhı̀n rõ ho.n tı́nh châ´t hoán vi. gia’ thiê´t ta áp du.ng thêm di.nh lý
suy diêñ:
A → (B → C) ` B → (A → C)
` n nũ.a di.nh lý suy diêñ, ta có:
Áp du.ng mô.t lâ
` (A → (B → C)) → (B → (A → C)).
Hê. qua’ 2.1.2 Dôí vó.i bâ´t kỳ các công thú.c A, B các công thú.c sau dây
` u là di.nh lý trong L:
dê
a) ¬¬B → B
b) B → ¬¬B
c) ¬A → (A → B)
d) (¬B → ¬A) → (A → B)
e) (A → B) → (¬B → ¬A)
`
f) A → (¬B → ¬(A → B))
g) (A → B) → ((¬A → B) → B).
Chú.ng minh:
a) `x ¬¬B → B
Ta xây du..ng dâñ xuâ´t nhu. sau:
1. (¬B → ¬¬B) → ((¬B → ¬B) → B) (A3)

2. ¬B → ¬B (bô’ dê
` 2.1.1)
3. (¬B → ¬¬B) → B (1, 2, hoán vi. gia’ thiê´t)
4. ¬¬B → (¬B → ¬¬B) (A1)
5. ¬¬B → B (3, 4, băć câ
` u)
Vâ.y tù. 1 – 5 ta có:
`x ¬¬B → B.
b) `x B → ¬¬B
1. (¬¬¬B → ¬B) → ((¬¬¬B → B) → ¬¬B) (A3)

2. ¬¬¬B → ¬B (theo a))
3. (¬¬¬B → B) → ¬¬B (1, 2, MP)
4. B → (¬¬¬B → B) (A1)
5. B → ¬¬B (3, 4, băć câ
` u)
Vâ.y tù. 1 - 5 ta có:

`x B → ¬¬B.

2.1. Hê. tiên dê ` 49
c) `x ¬A → (A → B)
1. ¬A (gia’ thiê´t)
3. A → (¬B → A) (A1)
4. ¬A → (¬B → ¬A) (A1)
5. ¬B → A (2, 3, MP)
6. ¬B → ¬A (1, 4, MP)
7. (¬B → ¬A) → ((¬B → A) → B) (A3)
8. (¬B → A) → B (6, 7, MP)
9. B (5, 8, MP)
Vâ.y tù. 1 - 9 ta có:

¬A, A `x B.
Áp du.ng di.nh lý suy diêñ ta có:
¬A `x A → B
` n nũ.a di.nh lý suy diêñ ta có:

`x ¬A → (A → B).
d) `x (¬B → ¬A) → (A → B)
1. ¬B → ¬A (gia’ thiê´t)
3. (¬B → ¬A) → ((¬B → A) → B) (A3)
4. A → (¬B → A) (A1)
5. (¬B → A) → B (1, 3, MP)
`
6. A → B (4, 5, băć câ

` u)
7. B (2, 6, MP)
Vâ.y tù. 1 - 7 ta có:

¬B → ¬A, A `x B
Áp du.ng di.nh lý suy diêñ:
¬B → ¬A ` A → B
` n nũ.a di.nh lý suy diêñ ta có:

`x (¬B → ¬A) → (A → B)
e) `x (A → B) → (¬B → ¬A)
2. ¬¬A → A (theo a))
3. ¬¬A → B (1, 2, băć câ
` u)
4. B → ¬¬B (theo b))
5. ¬¬A → ¬¬B (3, 4, băć câ
` u)
6. (¬¬A → ¬¬B) → (¬B → ¬A) (theo d))
7. ¬B → ¬A (5, 6, MP)
Vâ.y tù. 1 – 7 ta có:

A → B `x ¬B → ¬A.
Áp du.ng di.nh lý suy diêñ ta có:
`x (A → B) → (¬B → ¬A.)

2.1. Hê. tiên dê ` 51
f) `x A → (¬B → ¬(A → B))

Dê˜ dàng thâý ră` ng: A, A → B ` B.
` n di.nh lý suy diêñ ta có:
Áp du.ng 2 lâ
` A → ((A → B) → B) (1)
Mă.t khác theo e) ta có:
` ((A → B) → B) → (¬B → ¬(A → B)) (2)
Áp du.ng (1), (2) và Hê. qua’ băć câ

` u ta có:
`x A → (¬B → ¬(A → B)).
g) `x (A → B) → ((¬A → B) → B)
2. ¬A → B (gia’ thiê´t)
3. (A → B) → (¬B → ¬A) (theo e))
4. ¬B → ¬A (1, 3, MP)
5. (¬A → B) → (¬B → ¬¬A) (the e))
6. ¬B → ¬¬A (2,5 MP)
7. (¬B → ¬¬A) → ((¬B → ¬A) → B) (A3)
8. (¬B → ¬A) → B (6, 7, MP)
9. B (4, 8, MP)
Vâ.y tù. 1 - 9 ta có:

A → B, ¬A → B ` B
` n di.nh lý suy diêñ ta có:
Áp du.ng hai lâ
`x (A → B) → ((¬A → B) → B).

`
2.2 ñ và bài toán lâ.p luâ.n

Nguyên lý suy diê
`
trong logic mê.nh dê
2.2.1 ñ
Nguyên lý suy diê
Di.nh nghı̃a 2.2.1 Mô.t tâ.p công thú.c S = {A1, A2, ..., An} du.o..c go.i là phi
mâu thuâñ, nêú tô`n ta.i mô.t minh hoa. tú.c là mô.t bô. phân bô´ các giá tri. chân
lý dôí vó.i các biêń có mă.t trong hê. S sao cho mo.i Ai (i = 1...n) dê ` u nhâ.n
. .
giá tri. dúng; Trái la.i, S du o. c go.i là mâu thuâñ, nêú không có mô.t minh hoa.
nào nhu. vâ.y.
Di.nh nghı̃a 2.2.2 Công thú.c A du.o..c go.i là logic kéo theo tù. tâ.p các công
thú.c S, nêú trong mo.i minh hoa. mà ta.i dó các công thú.c thuô.c S dê
` u nhâ.n
giá tri. dúng thı̀ A cũng dúng. Khi dó ta ký hiê.u:
S |= A.
Trong tru.ò.ng ho..p dă.c biê.t, nêú S = ∅ thı̀ khi dó |= A nghı̃a là công thú.c A
là hă` ng dúng. Dê˜ dàng chú.ng minh du.o..c các tı́nh châ´t sau.
Di.nh lý 2.2.1 (nguyên lý suy diêñ)

Vó.i mo.i công thú.c A, B, H1, H2, ..., Hn ta có:
1. A |= B ⇔|= (A → B)
2. {H1 , H2 , ..., Hn } |= A ⇔|= H1 ∧ H2 ∧ ... ∧ Hn → A
3. {H1 , H2 , ..., Hn } |= A ⇔ {H1 , H2 , ..., Hn, ¬A} |= F
2.2.2 `
Bài toán lâ.p luâ.n trong logic mê.nh dê
Trong nhũ.ng ú.ng du.ng cu’a logic mê.nh dê ` vào các hê. trı́ tuê. nhân ta.o, ta
thu.ò.ng gă.p bài toán lâ.p luâ.n (reasoning) sau dây:
2.2. Nguyên lý suy diêñ và bài toán lâ.p luâ.n trong logic mê.nh dê
` 53
Cho mô.t co. so’. tri thú.c S gô`m các công thú.c H1 , H2 , ..., Hn và mô.t công
thú.c dı́ch (Goal) là A. Ho’i ră` ng A có pha’i là logic kéo theo tù. hê. S hay
không?
Tú.c là
S = {H1 , H2 , ..., Hn} |= A?
Theo nguyên lý suy diêñ, ta lâ.p hê. mó.i S = {H1 , H2 , ..., Hn , ¬A} có là
0
mâu thuâñ hay không?

Mă.t khác, ta dã biê´t mô˜i mô.t công thú.c mê.nh dê` dê` u tu.o.ng du.o.ng vó.i
hô.i cu’a mô.t tâ.p các Clause, trong dó mô˜i Clause là tuyê’n cu’a mô.t sô´ các
literal (o’. dây literal là mô.t ký hiê.u mê.nh dê
` hoă.c phu’ di.nh cu’a ký hiê.u mê.nh
` ). Do dó nêú ta thay trong hê. S mô˜i công thú.c bo’.i hô.i các Clause tu.o.ng
0
dê
ú.ng, thı̀ ta du.o..c S tu.o.ng ú.ng vó.i hô.i các Clause và bài toán S |= A du.o..c
0 0
` bài toán: mô.t tâ.p các Clause (mà hô.i tu.o.ng du.o.ng vó.i tâ.p S ) có là
0
qui vê
mâu thuâñ hay không?
Phu.o.ng pháp thu.ò.ng du.o..c dùng là phu.o.ng pháp phân gia’i (resolution)
cu’a Robinson dê ` xuâ´t mà nô.i dung có thê’ trı̀nh bày so. lu.o..c nhu. sau:
Gia’ su’. S có hai Clause:
C1 = D1 ∨ Q và C2 = D2 ∨ ¬Q, trong dó Q là ký hiê.u mê.nh dê ` . Khi dó
ta lâ.p Clause mó.i C = D1 ∨ D2 bă` ng cách khu’. ký hiê.u mê.nh dê ` Q và ¬Q
tu.o.ng ú.ng trong C1 và C2 rôì lâ.p tuyê’n mó.i C. Khi dó C du.o..c go.i là gia’i
thú.c tù. các Clause C1 và C2 . Dê˜ dàng thâý ră` ng {C1, C2 } |= C, và do dó
hai tâ.p S và S = S ∪ {C} tu.o.ng ú.ng vó.i nhau.
0
Phu.o.ng pháp gia’i du.o..c thu..c hiê.n trên nguyên lý gia’i sau dây:
Cho S là mô.t tâ.p các Clause. Xuâ´t phát tù. S ta thu..c hiê.n liên tiê´p các
phép gia’i thú.c, tú.c là thêm vào S các gia’i thú.c cu’a bâ´t kỳ 2 Clause có tru.ó.c
(hai Clause có da.ng Q và ¬Q) cho dêń khi thu du.o..c gia’i thú.c rôñg hoă.c
không có thêm mô.t gia’i thú.c nào nũ.a thı̀ kê´t thúc. Khi dó tâ.p S là mâu
thuâñ, khi và chı’ khi ta thu du.o..c gia’i thú.c rôñg .
Tù. nguyên lý phân gia’i ta có thê’ áp du.ng cho nhiê ` u cách thú.c khác nhau
dê’ thu..c hiê.n phu.o.ng pháp gia’i nhă` m ú.ng du.ng trong hê. tri thú.c chú.ng minh
`
tı́nh mâu thuâñ cu’a mô.t tâ.p các công thú.c logic mê.nh dê
` hoă.c logic tân tù.
(predicate), tú.c là hô.i cu’a công thú.c dó cho ta kê´t qua’ là mô.t công thú.c
dô`ng nhâ´t sai.
Thı́ du. 2.2.1


C1 . P ∨Q

C2 . Q (S)


C3 . P
C4 P (1, 2, gia’i thú.c)
C5 (3, 4, gia’i thú.c)
Vâ.y ta có: S = {P ∨ Q, Q, P } là mâu thuâñ, khi và chı’ khi hô.i cu’a nó là
công thú.c A = (P ∨ Q) ∧ Q ∧ P là dô`ng nhâ´t sai.
` n biêń dô’i nhu. sau:
Thâ.t vâ.y, ta chı’ câ
A = (P ∨ Q) ∧ Q ∧ P
≡ (P ∨ Q) ∧ (Q ∨ P )
≡ (P ∨ Q) ∧ (P ∨ Q) = F alse
| {z } | {z }
X X

Ta có cây dâñ xuâ´t cu’a rôñg nhu. sau:
2.3. Mô.t sô´ di.nh lý trong hê. toán mê.nh dê
` 55
2.3 Mô.t sô´ di.nh lý trong hê. toán mê.nh dê
`
2.3.1 ` y du’
Tı́nh dâ
Di.nh lý 2.3.1 Mô˜i mô.t di.nh lý cu’a lý thuyê´t tiên dê ` u là dô`ng nhâ´t
` L dê
dúng.
Chú.ng minh: Ta dê˜ dàng kiê’m tra du.o..c ră` ng mô˜i mô.t tiên dê
` tù. (A1) dêń
(A3) dê ` u là dô`ng nhâ´t dúng.
Mă.t khác theo di.nh lý 1.4.1 (chu.o.ng 1) qui tăć Modus Ponens chuyê’n
các công thú.c dô`ng nhâ´t dúng thành công thú.c dô`ng nhâ´t dúng. Diê ` u dó
chú.ng to’ ră` ng mô˜i mô.t di.nh lý cu’a lý thuyê´t tiên dê ` u là dô`ng nhâ´t
` L dê
dúng.
` 2.3.1 Gia’ su’. A là mô.t công thú.c mê.nh dê

Bô’ dê ` và B1 , B2 , ..., Bk là các
biêń có mă.t trong A. Dôí vó.i bô. phân bô´ I0 các giá tri. chân lý cu’a các biêń
B1 , B2 , ..., Bk nhu. sau:
0 0 0
(
0 Bi , nêú Bi = T
Bi =
¬Bi , nêú Bi = F
và mô.t công thú.c mó.i A .

0
(
0 A, nêú A nhâ.n giá tri. T dôí vó.i bô. phân bô´ I0 nói trên
A =
¬A, nêú A nhâ.n giá tri. F dôí vó.i bô. phân bô´ I0 nói trên
Khi dó ta có:

0 0 0 0
B1, B2 , ...., Bk ` A .
Thı́ du. 2.3.1 Cho A = ¬(¬A → B). Ta lâ.p ba’ng giá tri. chân lý cu’a công
thú.c A nhu. sau:
`
A B ¬(¬A → B)
T T F
T F F
F T F
F F T
Gia’ su’. ta lâý bô. phân bô´ o’. dòng thú. 3: (F, T ) 7→ F thı̀ khi dó ta có
0
(theo A cu’a Bô’ dê ` 2.3.1):
¬A, B ` ¬¬(¬A → B) hay là

¬A, B ` (¬A → B).
Còn nêú lâý dòng thú. 4: (F, F ) 7→ T thı̀ ta có:
¬A, ¬B ` ¬(¬A → B).
Chú.ng minh: Ta chú.ng minh bă` ng qui na.p theo n là sô´ các phép toán có
mă.t trong công thú.c A.
1. n = 0: Khi dó A chı’ chú.a dúng mô.t biêń B1 và ta dê˜ dàng có du.o..c:
B1 ` B1 và ¬B1 ` ¬B1 luôn luôn dúng.
2. Gia’ su’. bô’ dê

` dúng vó.i mo.i j < n.
3. Chú.ng minh qui na.p: bô’ dê ` cũng dúng vó.i j = n.

Ta xét các tru.ò.ng ho..p sau dây:
• Tru.ò.ng ho..p 1: A = ¬B, trong dó B có ı́t ho.n n phép toán. Xét
mô.t bô. phân bô´ I0 nào dó các giá tri. chân lý cu’a các biêń có mă.t
trong A.
(1a) Nêú B nhâ.n giá tri. T thı̀ B = B và A nhâ.n giá tri. F dôí vó.i
0
bô. phân bô´ I0 này. Khi dó ta có công thú.c:

0 0
A = ¬A = ¬¬B = B = B .
` 57
0 0 0 0
Theo gia’ thiê´t qui na.p cu’a B : B1, B2, ..., Bk ` B , do dó:
0 0 0 0 0 0 0
B1, B2 , ..., Bk ` B. Vâ.y B1 , B2 , ..., Bk ` A .
0
(1b) Nêú B nhâ.n giá tri. F thı̀ B = ¬B và A nhâ.n giá tri. T dôí
vó.i bô. phân bô´ I0 này. Do dó ta có công thú.c:
0
A = A = ¬B.
0 0 0 0
Theo gia’ thiê´t qui na.p cu’a B: B1 , B2 , ..., Bk ` B , nên ta có:
0 0 0
B1, B2 , ..., Bk ` ¬B
0 0 0 0
Vâ.y B1, B2 , ..., Bk ` A .
• Tru.ò.ng ho..p 2: A = (B → C), trong dó B và C có sô´ phép toán ı́t
ho.n n so vó.i A. Khi dó, theo gia’ thiê´t qui na.p:
0 0 0 0 0 0 0 0
B1, B2 , ..., Bk ` B và B1 , B2, ..., Bk ` C .
(2a) Nêú B nhâ.n giá tri. F thı̀ A nhâ.n giá tri. T . Khi dó công thú.c
0 0 0 0 0 0
B = ¬B và A = A. Do dó B1 , B2, ..., Bk ` ¬B .
Mă.t khác, theo hê. qua’ 2.1.2 (c) và qui tăć MP:
B1, B2 , ..., Bk ` B → C, nhu.ng B → C chı́nh là A .
0 0 0 0
0 0 0 0
Vâ.y B1, B2 , ..., Bk ` A .
0
(2b) Nêú C nhâ.n giá tri. T thı̀ A cũng nhâ.n giá tri. T . Do dó C = C
0 0 0 0
và A = A. Theo gia’ thiê´t qui na.p: B1 , B2 , ..., Bk ` C và tiên dê `
(A1) ta có: B1 , B2 , ..., Bk ` B → C nhò. qui tăć Modus Ponens,
0 0 0
nhu.ng B → C chı́nh là A . Vâ.y B1 , B2 , ..., Bk ` A .

0 0 0 0 0
(2c) Nêú B nhâ.n giá tri. T và C nhâ.n giá tri. F thı̀ A nhâ.n giá tri.
0 0 0
F . Do dó B = B, C = ¬C và A = ¬A.
0 0 0 0 0 0
Ta có: B1, B2 , ..., Bk ` B và B1 , B2, ..., Bk ` ¬C. Do dó theo hê. qua’
0 0 0
2.1.2 (f) và qui tăć Modus Ponens: B1, B2 , ..., Bk ` ¬(B → C),
nhu.ng ¬(B → C) chı́nh là A .
0
0 0 0 0
Vâ.y B1, B2 , ..., Bk ` A
`
Di.nh lý 2.3.2 Nêú A là mô.t công thú.c dô`ng nhâ´t dúng trong L thı̀ A là
mô.t di.nh lý trong L.
Chú.ng minh: Gia’ su’. A là dô`ng nhâ´t dúng và B1 , B2, ..., Bk là các biêń có
0 0 0
mă.t trong công thú.c A. Dôí vó.i bâ´t kỳ mô.t bô. phân bô´ I0 các giá tri. chân lý
0 0 0
cu’a các biêń B1 , B2, ..., Bk chúng ta có B1 , B2, ..., Bk ` A (Theo bô’ dê ` 2.3.1
0
và A = A vı̀ A dô`ng nhâ´t dúng).
0 0 0
Do dó, nêú Bk nhâ.n giá tri. T thı̀ B1 , B2 , ..., Bk−1 , Bk ` A, và nêú Bk
0 0 0
nhâ.n giá tri. F thı̀ B1 , B2 , ..., Bk−1, ¬Bk ` A.
0 0 0 0 0
Mă.t khác, theo di.nh lý suy diêñ: B1 , B2, ..., Bk−1 ` Bk → A và B1 , B2, ...,
0
Bk−1 ` ¬Bk → A.
Do dó theo Hê. qua’ 2.1.2 (g) và qui tăć Modus Ponens:
0 0 0
B1, B2 , ..., Bk−1 ` A.
Tu.o.ng tu.., Bk−1 có thê’ nhâ.n giá tri. T hoă.c F , áp du.ng di.nh lý suy diêñ
và hê. qua’ 2.1.2 (g), ta có thê’ loa.i trù. Bk−1 dúng nhu. Bk . Khi dó chı’ câ
0 0
`n
. . .
thu. c hiê.n sau k bu ó c ta có: `y A
Tù. di.nh lý 2.3.1 và di.nh lý 2.3.2 ta có di.nh lý sau dây:
Di.nh lý 2.3.3 (dâ ` y du’)

` L, ló.p các di.nh lý trùng vó.i ló.p các công thú.c
Trong lý thuyê´t tiên dê
2.3.2 ñ
Tı́nh phi mâu thuâ
Di.nh lý 2.3.4 (phi mâu thuâñ)
Hê. L là phi mâu thuâñ, nghı̃a là trong L không tô`n ta.i mô.t công thú.c A
sao cho A và ¬A dê ` u là di.nh lý.
Chú.ng minh: Theo di.nh lý dâ ` y du’: mô˜i mô.t di.nh lý cu’a lý thuyê´t tiên dê
`
L là dô`ng nhâ´t dúng nên phu’ di.nh cu’a nó là không dô`ng nhâ´t dúng. Do dó
không thê’ tô`n ta.i mô.t công thú.c A sao cho A và ¬A dê ` u là di.nh lý.
` 59
2.3.3 Tı́nh dô.c lâ.p

Di.nh nghı̃a 2.3.1 Mô.t tâ.p con X cu’a tâ.p ho..p các tiên dê ` du.o..c go.i là dô.c
` nào cu’a X là dâñ du.o..c tù. các tiên dê
lâ.p, nêú không có mô.t tiên dê ` còn la.i
không thuô.c X.
Di.nh lý 2.3.5 (dô.c lâ.p)

` tù. (A1) dêń (A3) dê
Mô˜i mô.t tiên dê ` u là dô.c lâ.p.
Chú.ng minh: Phu.o.ng pháp chung dê’ chú.ng minh tı́nh dô.c lâ.p cu’a mô.t tiên
` A, ta pha’i cho.n ra mô.t tı́nh châ´t P nào dó sao cho:
dê
• Mô˜i tiên dê

` khác A dê
` u có tı́nh châ´t P .
• Qui tăć Modus Ponens có tı́nh châ´t P : nêú A → B và A có tı́nh châ´t P
thı̀ B cũng có tı́nh châ´t P .
` A không có tı́nh châ´t P .

• Tiên dê
` (A1)
a) Tı́nh dô.c lâ.p cu’a tiên dê
Xét các ba’ng sau dây
A ¬A A B A→B
0 1 0 0 0
1 1 1 0 2
2 0 2 0 0
0 1 2
1 1 2
2 1 0
0 2 2
1 2 0
2 2 0
`
Gia’ su’. cho mô.t bô. phân bô´ các giá tri. 0, 1, 2 cu’a các biêń có mă.t trong
công thú.c A. Khi dó nhò. hai ba’ng này ta xác di.nh du.o..c mô.t giá tri.
tu.o.ng ú.ng cu’a công thú.c A. Ta du.a ra mô.t tı́nh châ´t P nhu. sau:
Nêú A luôn luôn nhâ.n giá tri. 0 thı̀ A du.o..c go.i là cho.n (select). Ta dê˜
dàng kiê’m tra du.o..c ră` ng các tiên dê ` (A2) và (A3) dê
` u có tı́nh châ´t
.
cho.n. Nhu ng tiên dê ` (A1): (A → (B → A)) không có tı́nh châ´t cho.n,
vı̀ ră` ng công thú.c này nhâ.n giá tri. là 2 khi A = 1 và B = 2.
` (A2)
b) Tı́nh dô.c lâ.p cu’a tiên dê
Xét các ba’ng sau dây
A ¬A A B A→B
0 1 0 0 0
1 0 1 0 0
2 1 2 0 0
0 1 2
1 1 2
2 1 0
0 2 1
1 2 0
2 2 0
Ta go.i mô.t công thú.c luôn luôn nhâ.n giá tri. 0 tu.o.ng ú.ng vó.i hai ba’ng
này là kỳ cu.c (grotesque). Dê˜ dàng kiê’m tra du.o..c ră` ng qui tăć Modus
Ponens có tı́nh châ´t kỳ cu.c và các tiên dê` (A1) và (A3) dê ` u có tı́nh
` (A2): (A → (B → C)) → ((A → B) →
châ´t kỳ cu.c. Tuy nhiên tiên dê
(A → C)) không có tı́nh châ´t kỳ cu.c, vı̀ ră` ng công thú.c này nhâ.n giá
tri. là 2 khi A = 0, B = 0 và C = 1.
` (A3) Gia’ su’. A là mô.t công thú.c. Khi dó h(A)
c) Tı́nh dô.c lâ.p cu’a tiên dê
là công thú.c nhâ.n du.o..c tù. A bă` ng cách bo’ di tâ´t ca’ các dâú phu’ di.nh
(¬) có mă.t trong A. Ta dê˜ dàng kiê’m tra du.o..c ră` ng mô˜i mô.t công
2.4. Gió.i thiê.u vài nét vê
` logic da tri. 61
thú.c A thuô.c tâ.p tiên dê

` (A1) − (A2) có tı́nh châ´t h(A) là dô`ng nhâ´t
dúng.
Qui tă´t Modus Ponens có tı́nh châ´t h(A) dô`ng nhâ´t dúng
Nêú h(A → B) là dô`ng nhâ´t dúng và h(A) - dô`ng nhâ´t dúng thı̀ h(B)
cũng dô`ng nhâ´t dúng.
Chú ý ră` ng h(A → B) = h(A) → h(B).
Do vâ.y bâ´t kỳ mô.t công thú.c A dâñ du.o..c tù. (A1) − (A2) nhò. qui tăć
Modus Pones có tı́nh châ´t là h(A) dô`ng nhâ´t dúng. Nhu.ng [h((¬A →
¬A) → ((¬A → A) → A)) =
(A → A) → ((A → A) → A)] là không dô`ng nhâ´t dúng. Do dó công
thú.c (¬A → ¬A) → ((¬A → A) → A) là tiên dê ` (A3), nhu.ng công
thú.c này không dâñ du.o..c tù. (A1)-(A2) nhò. qui tăć Modus Ponens.

` logic da tri.
Tu. tu.o’.ng du.o..c su’. du.ng dê’ chú.ng minh tı́nh dô.c lâ.p cu’a tiên dê ` (A1) −
(A2) có thê’ tô’ng quát hoá cho khái niê.m logic da tri.. Ta go.i các sô´ 0, 1, 2, ..., n
là “giá tri. chân lý” và gia’ su’. 0 ≤ m < n. Các sô´ 0, 1, 2, ..., m du.o..c go.i là các
giá tri. thiê´t kê´ (designated values). Ta su’. du.ng mô.t sô´ hũ.u ha.n các “ba’ng
chân lý” dê’ biê’u diêñ các hàm cu’a tâ.p ho..p {0, 1, 2, ..., n} vào chı́nh nó. Dôí
vó.i mô˜i mô.t ba’ng ta du.a vào mô.t dâú hiê.u tu.o.ng ú.ng du.o..c go.i là liên kê´t.
Su’. du.ng các liên kê´t này và các biêń lê.nh, ta có thê’ xây du..ng các “công thú.c
lê.nh”, và mô˜i mô.t công thú.c lê.nh xác di.nh mô.t “hàm chân lý” cu’a tâ.p ho..p
{0, 1, 2, ..., n} vào chı́nh nó. Mô.t công thú.c lê.nh mà hàm chân lý tu.o.ng ú.ng
cu’a nó chı’ nhâ.n các giá tri. thiê´t kê´ du.o..c go.i là phi thu.ò.ng (exceptional).
Các sô´ n, m và các ba’ng chân lý co. ba’n xác di.nh cho ta mô.t logic da tri. M.
Lý thuyê´t tiên dê ` có su’. du.ng các biêń lê.nh và các liên kê´t cu’a M du.o..c go.i
là thı́ch ho..p (suitable) dôí vó.i M, khi và chı’ khi tâ.p tâ´t ca’ các di.nh lý cu’a
lý thuyê´t này trùng vó.i tâ.p các công thú.c phi thu.ò.ng cu’a M.
Trong tru.ò.ng ho..p, nêú n = 1 và m = 0, và các ba’ng chân lý dã cho dôí
`
vó.i hai phép toán ¬, → trong chu.o.ng tru.ó.c thı̀ o’. dây là logic 2 - giá tri. cu’a
chu.o.ng mu.c này. Các công thú.c phi thu.ò.ng trong tru.ò.ng ho..p này du.o..c go.i
là dô`ng nhâ´t dúng. Hê. L là mô.t thành công dôí vó.i logic này nhu. các di.nh
lý 2.3.1 và 2.3.3 dã chú.ng minh. Trong các chú.ng minh vê ` tı́nh dô.c lâ.p cu’a
. . .
` (A1) - (A2) ngu ò i ta dã su’ du.ng logic 3 - giá tri. {0, 1, 2}.
các tiên dê
2.5 Tı́nh quyê´t di.nh cu’a hê. toán mê.nh dê

`
Di.nh lý 2.5.1 Tô`n ta.i mô.t thuâ.t toán sao cho vó.i mo.i công thú.c mê.nh dê
`
` L hay không là quyê´t
A bâ´t kỳ: A có pha’i là di.nh lý cu’a hê. toán mê.nh dê
. .
di.nh du o. c.
Chú.ng minh: Dê˜ dàng nhâ´t là ta dùng phu.o.ng pháp lâ.p ba’ng chân lý cho
mo.i công thú.c bâ´t kỳ dôí vó.i các biêń mê.nh dê
` có mă.t trong công thú.c dó,
và ta có thê’ xây du..ng thuâ.t toán dê’ quyê´t di.nh vó.i mo.i công thú.c A: A có
pha’i là hă` ng dúng hay không.
Mă.t khác theo di.nh lý dâ` y du’ 2.3.3: A là hă` ng dúng khi và chı’ khi A là
di.nh lý trong L. Do vâ.y thuâ.t toán dó cũng quyê´t di.nh du.o..c vó.i mo.i công
thú.c A bâ´t kỳ: A có pha’i là di.nh lý trong L hay không.
2.6 Mô.t sô´ hê. tiên dê

` khác
` L dã trı̀nh bày o’. trên còn có nhiê
Ngoài hê. tiên dê ` khác cũng
` u hê. tiên dê
râ´t thuyê´t phu.c. Ta có thê’ thay các phép toán ¬, → du.o..c go.i là các phép
toán nguyên thuy’ bă` ng các phép toán thı́ch ho..p khác dê’ xác di.nh mo.i liên
kê´t khác vê
` chân lý – hàm.
` L1, L2 và L4 sau dây:

Thı́ du. 2.6.1 Các hê. tiên dê
L1: - Các phép toán nguyên thuy’ là ∨ và ¬.

- Chúng ta su’. du.ng công thú.c A → B thay bă` ng ¬A ∨ B.
` gô`m có:
- Các tiên dê
2.6. Mô.t sô´ hê. tiên dê
` khác 63
(1) A ∨ A → A
(2) A → A ∨ B
(3) A ∨ B → B ∨ A
(4) (B → C) → (A ∨ B → A ∨ C).
- Qui tăć dâñ xuâ´t: Modus Ponens.

` này du.o..c Hilbert và Ackerman du.a ra tù. năm 1950.
Hê. tiên dê
L2: - Các phép toán nguyên thuy’ là ∧ và ¬.

- Chúng ta su’. du.ng công thú.c A → B thay bă` ng ¬(A ∧ ¬B).
` gô`m có:
- Các tiên dê
(1) A → (A ∧ A)
(2) A ∧ B → A
(3) (A → B) → (¬(B ∧ C) → ¬(C ∧ A)).
- Qui tăć dâñ xuâ´t: Modus Ponens

` này du.o..c Consult Rosser du.a ra tù. năm 1953.
Hê. tiên dê
L4: - Các phép toán nguyên thuy’ là →, ∧, ∨ và ¬.

- Qui tăć dâñ xuâ´t: Modus Ponens
` gô`m có:
- Các tiên dê
(1) A → (B → A)
(2) (A → (B → C)) → ((A → B) → (A → C))
(3) A ∧ B → A
(4) A ∧ B → B
(5) A → (B → (A ∧ B))
(6) A → (A ∨ B)
(7) B → (A ∨ B)
`
(8) (A → C) → ((B → C) → (A ∨ B → C))
(9) (A → B) → ((A → ¬B) → ¬A)
(10) ¬¬A → A
Dôí vó.i phép toán ↔: công thú.c A ↔ B ta vâñ xác di.nh là
(A → B) ∧ (B → A).
` này dã du.o..c Kleene du.a ra tù. năm 1952.

Hê. tiên dê
2.7 ` y du’ cho bài toán suy

Áp du.ng di.nh lý dâ
ñ trong logic mê.nh dê
diê `
Thı́ du. 2.7.1 Nêú Nga di làm vê ` muô.n thı̀ vo.. Nga sẽ râ´t giâ.n dô˜i. Nêú
Hoà thu.ò.ng xuyên văńg nhà thı̀ vo.. Hoà cũng râ´t giâ.n dô˜i. Nêú vo.. Hoà hoă.c
vo.. Nga giâ.n dô˜i thı̀ cô Hă` ng ba.n cu’a ho. nhâ.n du.o..c lò.i than phiê` n, mà cô
Hă` ng không hê . . . ` n. Vâ.y Nga di làm vê
` nhâ.n du o. c lò i than phiê .
` só m và Hoà
.
râ´t ı́t khi văńg nhà. Hãy dùng qui tăć suy diêñ dê’ chı’ ra su. suy luâ.n trên là
dúng dăń.
Gia’i: Dê’ gia’i bài toán này, ta hãy ký hiê.u các su.. kiê.n cu’a bài toán nhò. các
` sau:
biêń mê.nh dê
A = “Nga di làm vê ` muô.n”
B = “Vo.. Nga sẽ râ´t giâ.n dô˜i”
C = “Hoà thu.ò.ng xuyên văńg nhà”
D = “Vo.. Hoà cũng râ´t giâ.n dô˜i”
E = “Cô Hă` ng ba.n cu’a ho. nhâ.n du.o..c lò.i than phiê ` n”
Du. a vào nô.i dung bài toán vó i các su. kiê.n dã du o. c mô ta’, ta xây du..ng
. . . . .
du.o..c su.. suy diêñ cu’a bài toán nhu. sau:
` y du’ cho bài toán suy diêñ trong logic mê.nh dê
2.7. Áp du.ng di.nh lý dâ ` 65
A→B (H1)
C →D (H2)
(B ∨ D) → E (H3)
E (H4)
∴ A∧C (A)
Ta chú.ng minh ră` ng công thú.c
B = (A → B) ∧ (C → D) ∧ [(B ∨ D)E] ∧ E → (A ∧ C)
là dô`ng nhâ´t dúng (di.nh lý) trong hê. toán mê.nh dê `.
Thâ.t vâ.y, ta chú.ng minh bă` ng pha’n chú.ng:
Gia’ su’. ngu.o..c la.i, B - không dô`ng nhâ´t dúng, nghı̃a là tô`n ta.i mô.t bô. phân
bô´ I0 các giá tri. chân lý cu’a các biêń có mă.t trong B sao cho B(I0)=False,
nghı̃a là:
(
(A → B) ∧ (C → D) ∧ [(B ∨ D) → E] ∧ E = T (1)
A∧C =F (2)
Tù. (1) và (2) ta có:



 A→B =T (3)



 C →D =T (4)

(B ∨ D) → E =T (5)



 E =T (6)



A∨C =T (7)
Tù. (6) ta suy ra: E= F (8)

Tù. (5) và (8) ta có:
B∨D = F (9)
⇔ B = F (10)
và D = F (11)
`
Tù. (3) và (10) ta thu du.o..c: A= F (12)

Tù. (4) và (11) ta suy ra: C= F (13)
.
Tù (12) và (13) ta có: A ∨ C= F (14).
So sánh (7) và (14) suy ra mâu thuâñ.
Vâ.y công thú.c B là hă` ng dúng

1. Chú.ng minh ră` ng các công thú.c sau là di.nh lý trong L:
a) A → (B → A)
b) (A → B) → ((A → (B → C)) → (A → C))
c) A → (B → A ∧ B)
d) A ∧ B → A
e) A ∧ B → B
f) A → A ∨ B
g) B → A ∨ B
h) (A → C) → ((B → C) → ((A ∨ B) → C)).
2. Chú.ng minh các công thú.c sau là di.nh lý trong L1 và L2 :
a) `L1 (A → B) → ((C → A) → (C → B))

b) `L1 A → A (tú.c là ¬A ∨ A)
c) `L1 A ∨ ¬A
d) `L1 ¬B → (B → C)
e) `L1 A ∨ (B ∨ C) → B ∨ (A ∨ C)
f) `L2 ¬(¬A ∧ A)
g) `L2 ¬¬A → A
h) `L2 (A → B) → (¬B → ¬A)
i) `L2 A ∧ B → B ∧ A.
3. Chú.ng minh bă` ng cách xây du..ng dâñ xuâ´t:
a) A → B `L1 C ∨ A → C ∨ B
b) C → A, A → B `L1 C → B
c) A → B, B → C `L2 ¬(¬C ∧ A)
d) ¬B → ¬A `L2 A → B
e) A → B, B → C `L4 A → C
f) B, ¬B `L4 C.
4. Chú.ng minh di.nh lý suy diêñ trong L2 và L4 :
a) Nêú Γ, A `L2 B thı̀ Γ `L2 A → B.

b) Nêú Γ, A `L4 B thı̀ Γ `L4 A → B.
5. Kiê’m tra các công thú.c sau có pha’i là di.nh lý hay không:
a) (A → B) ∧ (B → C) ∧ (D ∨ C) ∧ (D ∨ E) ∧ E → (A ∨ B)
b) (A → B) ∧ B ∧ C → A ∨ C
c) A ∧ (A → B) ∧ (C ∨ D) ∧ (D → B) → (C ∨ E)
6. Kiê’m tra công thú.c sau có pha’i là hă` ng dúng không
A = (A ∨ B) ∧ (C ∨ D) ∧ (A ∨ C) → (B ∨ D)
bă` ng cách:
a) Lâ.p ba’ng chân lý.

b) Du.a công thú.c vê
` da.ng chuâ’n tăć hô.i.
c) Dùng phu.o.ng pháp biêń dô’i.
7. Chú.ng minh các công thú.c sau bă` ng cách xây du..ng dâñ xuâ´t:
`
a) A → (B → C), A ∧ B ` A
b) A → (B → C), A ∧ B ` B
c) A, B, A → (B → C) ` C
d) A → (B → C), A ∧ B ` C
8. Nêú ` A1 ∧ A2 ∧ ... ∧ An → B thı̀ A1 , A2, ..., An ` B.
9. Chú.ng minh ră` ng công thú.c sau là hă` ng sai:
A = (A ∨ B ∨ C) ∧ A ∧ (A ∨ B ∨ C) ∧ (A ∨ B)
10. Kiê’m tra các công thú.c sau có pha’i là di.nh lý hay không:
a) A = (A ∨ B) ∧ (B ∨ C) ∧ (A ∨ C) ∧ (A ∨ B ∨ C) → A ∧ B ∧ C
b) A = (B ∧ C ∧ D) ∨ (B ∧ D) ∨ (C ∧ D) ∨ B
11. Chú.ng minh ră` ng các công thú.c sau là hă` ng dúng:
a) (A → B) ∧ (B → C) ∧ C → A
b) (A → B) ∧ (B → C) ∧ (D ∨ C) ∧ (D ∨ E) ∧ E → A
c) (A → B) ∧ (A → C) ∧ (C → D) → (B → D)
d) (X → Y ) ∧ (Y → Z) ∧ (Z1 ∨ Z) ∧ (Z 1 ∨ Z2 ) ∧ Z 2 → X
e) ((X1 ∨X2 ) → X3 )∧(X3 → (X1 ∨X5 )∧X 1 ∧X 6 ∧(X 6 → X 5 )) → X1
12. Chú.ng minh ră` ng công thú.c sau dây (X1 → X2 ) ∧ (X 3 ∨ X4 ) ∧ (X1 ∨
X3 ) → (X 2 → X4 ) là hă` ng dúng bă` ng các phu.o.ng pháp:
a) Lâ.p ba’ng chân lý.

b) Du.a công thú.c vê
` da.ng chuâ’n tăć hô.i.
c) Dùng qui tăć suy diêñ.
13. Chú.ng minh ră` ng các công thú.c sau là không hă` ng dúng
a) (X ↔ Y ) ∧ (Y → Z1 ) ∧ (Z1 ∨ Z 2 ) ∧ (Z 2 → Y ) → Z2
b) X1 ∧ (X1 → X2 ) ∧ (X1 → (X3 ∨ X 2 )) ∧ (X 3 ∨ X 4 ) → X4
c) (X 1 → X2 ) ∧ ((X2 ∧ X3 ) → X4 ) ∧ (X5 → X3 ) ∧ X1 → (X 4 → X 5 ).
Chu.o.ng 3
Hê. toán tân tù.
3.1 Các lu.o..ng tù. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

3.2 Các khái niê.m và di.nh nghı̃a . . . . . . . . . . . 77
3.3 Minh hoa., su.. dô`ng nhâ´t dúng và mô hı̀nh . . . 81
3.3.1 Minh hoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
3.3.2 Tı́nh thu..c hiê.n du.o..c . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
3.3.3 Su.. dô`ng nhâ´t dúng (hă` ng dúng) . . . . . . . . . . 85
3.3.4 Mô hı̀nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

3.3.5 Mô.t sô´ hê. qua’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
3.3.6 Mô.t sô´ di.nh nghı̃a khác . . . . . . . . . . . . . . . 89
3.3.7 Các công thú.c logic dô`ng nhâ´t dúng trong hê. toán
tân tù. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
3.3.8 Da.ng chuâ’n tăć trong logic tân tù. . . . . . . . . . 93
3.4 Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K . . . . . . . . . . . . . . 100
3.4.1
Di.nh nghı̃a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
` Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K . . . . 103
3.4.2 Mô.t vài thı́ du. vê
3.5 Di.nh lý suy diê ñ trong logic tân tù. . . . . . . . 104
3.1. Các lu.o..ng tù. 71
3.6 Tı́nh phi mâu thuâ ` y du’ cu’a logic tân tù.
ñ và dâ 110
3.6.1 Các khái niê.m và di.nh nghı̃a . . . . . . . . . . . . 110
3.6.2 Tı́nh phi mâu thuâñ cu’a lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 PP111
3.6.3 Mô.t sô´ di.nh lý trong lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 K . . 112
3.6.4 Tı́nh dâ ` y du’ cu’a lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K . . . . . 120
3.7 Áp du.ng trong chú.ng minh di.nh lý cu’a lý thuyê´t
tân tù. câ´p 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
3.8 Bài tâ.p chu.o.ng 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Logic tân tù. là mô.t hê. thôńg logic phô’ biêń nhâ´t mà ngôn ngũ. cu’a nó
giúp ta hı̀nh thành các khái niê.m, các thuô.c tı́nh, các quan hê., và tù. dó di
dêń phán doán, cũng nhu. các co. chê´ lâ.p luâ.n chă.t chẽ, giúp con ngu.ò.i hiê’u
rõ và sâu săć ba’n châ´t cu’a các dôí tu.o..ng. Do dó có thê’ nói logic tân tù.
là mô.t công cu. nê` n ta’ng cho su.. phát triê’n cu’a nhiê` u lý thuyê´t khoa ho.c,
dă.c biê.t là Toán ho.c, chă’ng ha.n nhu. bài toán “Tô`n ta.i ı́t nhâ´t mô.t nghiê.m
x1 , x2, ..., xn” cu’a da thú.c n biêń f (x1 , x2, ..., xn) du.o..c biê’u diêñ nhò. logic
tân tù. nhu. sau:
∃x1 ∃x2...∃xn(f (x1 , x2, ..., xn) = 0).
3.1 Các lu.o..ng tù.

Logic tân tù. là su.. phát triê’n mo’. rô.ng tu.. nhiên cu’a logic mê.nh dê
` nhă` m thê’
` y du’ và chă.t chẽ nhũ.ng kê´t luâ.t thu..c tê´ mà logic mê.nh dê
hiê.n mô.t cách dâ `
không thê’ nào diêñ ta’ du.o..c, chă’ng ha.n:
(1) Mô˜i mô.t ngu.ò.i ba.n cu’a Mai là ba.n cu’a Yêń. Phúc không pha’i là ba.n
cu’a Yêń, nên Phúc không pha’i là ba.n cu’a Mai.
(2) Mo.i ngu.ò.i dê

` u bâ´t tu’.. Socrates là ngu.ò.i, nên Socrates là bâ´t tu’..
Dê’ có thê’ mô ta’ bă` ng Toán ho.c nhũ.ng mê.nh dê
` trên, ta du.a ra mô.t sô´
ký hiê.u dă.c biê.t:
72 Chu.o.ng 3. Hê. toán tân tù.
– Nêú P (x) có nghı̃a là “x có tı́nh châ´t P ” thı̀ khi dó ∀xP (x) có nghı̃a
là “Mô˜i mô.t vâ.t x có tı́nh châ´t P ”, hay nói cách khác: “Mo.i x có tı́nh
châ´t P ”.
– Nêú ta ký hiê.u ∃xP (x) có nghı̃a là “Tô`n ta.i ı́t nhâ´t mô.t vâ.t x có tı́nh
châ´t P ”.
Khi dó trong các biê’u thú.c trên:
– ∀xP (x) thı̀ phâ ` n ∀x du.o..c go.i là phâ ` n lu.o..ng tù., trong dó ký hiê.u ∀ -
du.o..c go.i là lu.o..ng tù. toàn thê’, và x du.o..c go.i là biêń lu.o..ng tù..
– ∃xP (x) thı̀ phâ ` n ∃x du.o..c go.i là phâ ` n lu.o..ng tù., trong dó ký hiê.u ∃
du.o..c go.i là lu.o..ng tù. tô`n ta.i, còn x du.o..c go.i là biêń lu.o..ng tù..
– Trong ca’ 2 biê’u thú.c thı̀ phâ

` n P (x) du.o..c go.i là miê
` n tác du.ng (scope)
. . .
cu’a lu o. ng tù .
Dôí vó.i các thı́ du. dã cho, nêú ta ký hiê.u: m, y, p, s, F (x, y), M (x), I(x)
tu.o.ng ú.ng là “Mai”, “Yêń”, “Phúc”, “Socrates”, “x là ba.n cu’a y”, “x là
ngu.ò.i”, “x là bâ´t tu’.” thı̀ khi dó các kê´t luâ.n tù. (1) dêń (2) du.o..c biê’u diêñ
nhu. sau:
0
(1 ) ∀x(F (x, m) → F (x, y)) (a)
¬F (p, y) (b)
¬F (p, m)
0
(2 ) ∀x(M(x) → I(x)) (c)
M(s) (d)
I(s)
Trong công thú.c (1 ), ta dã ký hiê.u “F (y, z)” có nghı̃a là “y là ba.n cu’a
0
z” . Khi dó dôí vó.i mê.nh dê` (a) ta áp du.ng lu.o..ng tù. ∀x cho tru.ò.ng ho..p
riêng “x là p”, ta nhâ.n du.o..c mê.nh dê
` sau là mê.nh dê
` dúng:
F (p, m) → F (p, y) (e)

3.1. Các lu.o..ng tù. 73
Trong logic mê.nh dê ` ta có công thú.c sau: (A → B) → (¬B → ¬A) là
công thú.c dô`ng nhâ´t dúng. Do dó ta thay A = F (p, m), và B = F (p, y), ta
nhâ.n mê.nh dê` sau dây là dúng:
¬F (p, y) → ¬F (p, m) (f)
nhò. qui tăć Modus Ponens. Áp du.ng Modus Ponens mô.t lâ ` n nũ.a dôí vó.i
(b) và (f), ta nhâ.n du.o..c kê´t qua’:
¬F (p, m), nghı̃a là “Phúc không pha’i là ba.n cu’a Mai”
. 0 . . . .
Trong công thú c (2 ) ta áp du.ng lu o. ng tù toàn thê’ ∀x dôí vó i mê.nh dê
`
. .
(c) bă` ng cách thay “x là s”, ta nhâ.n du o. c mê.nh dê
` sau dây là dúng:
M(s) → I(s) (g)
Áp du.ng qui tăć Modus Ponens cho (d) và (g), ta nhâ.n du.o..c kê´t qua’ là:
I(s), nghı̃a là “Socrates là bâ´t tu’.”.
. . .
` u thú vi. là ta có thê’ kiê’m tra bă` ng chu o ng trı̀nh thı́ du. thú 2
Mô.t diê
vó i kê´t qua’ “Socrates là bâ´t tu’.” bă` ng ngôn ngũ. lâ.p trı̀nh PROLOG version
.
2.0 ([6]) dùng trong Trı́ tuê. nhân ta.o.
Khi ta vào môi tru.ò.ng làm viê.c cu’a TURBO PROLOG màn hı̀nh bao
gô`m 4 cu’.a sô’ sau dây:
Hãy vào mu.c File/Load, cho.n tên chu.o.ng trı̀nh AI1.PRO và thêm chı’ thi.
` u chu.o.ng trı̀nh:
trace (vê´t) lên dâ
/*AI1.PRO*/
trace
domains
human, immortal=symbol
predicates
is(symbol, symbol)
clauses
is(X, immortal): - is(X, human).
is(“Socrates”, human).
goal
is(X, Y ),
write(X, “is”, Y ).
Ta cha.y chu.o.ng trı̀nh tù.ng bu.ó.c (theo vê´t):
* Bâ´m Alt-R
.
– O’ cu’.a sô’ Edit con tro’ chı’ tù.
goal
.
– O’ cu’.a sô’ Trace ta thâý
CALL: goal ()
` n thú. nhâ´t)
* Hãy bâ´m F10 (lâ
.
– O’ cu’.a sô’ Edit con tro’ chı’ tân tù.
is(X, Y )
.
CALL: is( , )
3.1. Các lu.o..ng tù. 75
` n thú. 2)
* Bâ´m F10 (lâ
.
– O’ cu’.a sô’ Edit con tro’ chı’ qui tăć
is(X, immortal): - is(X, “human” )
` n thú. 3)
* Bâ´m F10 (lâ
.
– O’ cu’.a sô’ Edit con tro’ chı’
is (X, human)
.
CALL: is ( , “human” )
* Bâ´m F10 (lâ ` n thú. 4)

.
O’ cu’.a sô’ Edit con tro’ chı’ vi. trı́ tù.
is (X, immortal)
` n thú. 5)
* Bâ´m F10 (lâ
.
– O’ cu’.a sô’ Edit con tro’ chı’ su.. kiê.n
is (“Socrates”, human)
.
REDO: is( , “human” )
` n thú. 6)
* Bâ´m F10 (lâ
.
– O’ cu’.a sô’ Edit con tro’ vâñ chı’
is (“Socrates”, human)
.
– O’ cu’.a sô’ Trace ta du.o..c
RETURN: is (“Socrates”, “human” )
` n thú. 7)
* Bâ´m F10 (lâ
.
– O’ cu’.a sô’ Edit con tro’ la.i chı’
is (X, immortal)
.
– O’ cu’.a sô’ Trace ta có
RETURN: *is (“Socrates”, “immortal” )
` n thú. 8)
* Bâ´m F10 (lâ
.
– O’ cu’.a sô’ Edit con tro’ chı’ chũ. X trong
write (X, “is”, Y )
.
write(“Socrates” )
` n thú. 9)
* Bâ´m F10 (lâ
.
– O’ cu’.a sô’ Dialog xuâ´t hiê.n tù. Socrates
.
– O’ cu’.a sô’ Edit con tro’ chuyê’n tù. X sang chı’ “is” trong
write(X, “is”, Y )
.
write(“is” )
` n thú. 10)
* Bâ´m F10 (lâ
.
– O’ cu’.a sô’ Dialog ta du.o..c thêm tù. is, tú.c là Socrates is
.
– O’ cu’.a sô’ Edit con tro’ chuyê’n tù. “is” sang chı’ sô´ Y trong
write(X, “is”, Y )
.
write(“immortal” )
` n thú. 11)
* Bâ´m F10 (lâ
.
– O’ cu’.a sô’ Dialog ta có thêm tù. immortal, tú.c là Socrates is im-
mortal
3.2. Các khái niê.m và di.nh nghı̃a 77
.
– O’ cu’.a sô’ Edit con tro’ chı’ tù. goal
.
RETURN: goal()
` n thú. 12)
* Bâ´m F10 (lâ
.
– O’ cu’.a sô’ Dialog thêm câu nhăć nho’. Press the SPACE bar tú.c là
bâ´m thanh ngang dê’ tro’. vê
` môi tru.ò.ng làm viê.c cũ.
Nhu. vâ.y sau 12 bu.ó.c thu..c hiê.n bâ´m F10 ta dã thu du.o..c lò.i gia’i dáp:
Socrates is immortal hay là Socrates là bâ´t tu’..
. .
Thu. c châ´t ta dã su’ du.ng các da.ng câu lê.nh dê’ chı’ câú trúc logic cu’a vâń
` . Câú trúc này phu. thuô.c vào các liên kê´t mê.nh dê
dê ` cũng nhu. da.ng suy
diêñ có su’. du.ng các lu.o..ng tù., chă’ng ha.n nhu. các thı́ du. (1) và (2), ta dã có
thê’ biê’u diêñ chúng mô.t cách trù.u tu.o..ng qua (1 ) và (2 ).
0 0
Dê’ da.t du.o..c mu.c dı́ch này, ta câ ` n pha’i su’. du.ng các ký hiê.u nhu. dâú
phâ’y, các că.p dâú ngoă. c, dâú phu’ di.nh ¬, dâú kéo theo → cu’a hê. toán
mê.nh dê ` , các biêń cá thê’ x1, x2, ..., xn, ...,; các hă ` ng cá thê’ a1 , a2, ..., an, ...;
.
các ký hiê.u tân tù A1 , A1, ..., Ak, ...,; và các biêń hàm f11 , f12 , ..., fkj , ..., trong
1 2 j
dó chı’ sô´ trên j là chı’ sô´ ngôi, chı’ sô´ du.ó.i k là chı’ sô´ thú. tu...
Trong các thı́ du. (1) và (2) ta su’. du.ng các ký hiê.u m, y, p, s là các hă` ng
cá thê’, F là tân tù. 2 ngôi, còn M và I là các tân tù. mô.t ngôi.
Tân tù. n ngôi là mô.t hàm n ngôi nhâ.n giá tri. True hoă.c False dôí vó.i
mô.t danh sách các hă` ng, tú.c là ánh xa. cu’a Dn vào {T, F }, trong dó D là
miê` n xác di.nh cu’a tân tù..
Biêń hàm n ngôi là mô.t toán tu’. tù. tâ.p Dn vào D, trong dó D là miê `n
xác di.nh.
3.2 Các khái niê.m và di.nh nghı̃a

Di.nh nghı̃a 3.2.1 (term hay ha.ng tu’.)
(a) Tâ´t ca’ các biêń và hă` ng cá thê’ dê
` u là term.
(b) Nêú fin là mô.t biêń hàm và t1, t2, ..., tn là các terms, thı̀ fin (t1 , t2, ..., tn)
là mô.t term.
(c) Mô.t biê’u thú.c là mô.t term, nêú nó du.o..c lâ.p nên tù. co. so’. (a) và (b).
Di.nh nghı̃a 3.2.2 (công thú.c so. câ´p)

Nêú Ani là mô.t ký hiê.u tân tù. và t1, t2 , ..., tn là các term thı̀ Ani (t1 , t2, ..., tn)
là mô.t công thú.c so. câ´p.
Di.nh nghı̃a 3.2.3 (công thú.c tân tù.)
a) Mô˜i mô.t công thú.c so. câ´p là mô.t công thú.c
b) Nêú A và B là các công thú.c, và y là mô.t biêń thı̀ (¬A), (A → B),
(∀yA) là công thú.c.
c) Mô.t biê’u thú.c là mô.t công thú.c, nêú nó du.o..c lâ.p nên tù. co. so’. (a) và
(b).
Trong biê’u thú.c ∀yA thı̀ “A” du.o..c go.i là miê
` n tác du.ng cu’a lu.o..ng tù. ∀y.
Chú ý 1
(1) A không nhâ´t thiê´t chú.a biêń y. Trong tru.ò.ng ho..p này, thông thu.ò.ng
ta hiê’u ∀yA và A là nhu. nhau.
(2) Các công thú.c A ∧ B, A ∨ B, A ↔ B du.o..c xác di.nh tu.o.ng tu.. nhu.
` L cu’a chu.o.ng 2 tù. D1 − D3 .
trong lý thuyê´t tiên dê
(3) Ký hiê.u ∃ du.o..c biê’u diêñ qua ∀ nhò. công thú.c tu.o.ng du.o.ng sau dây:
∃xA ≡ ¬(∀x¬A).
3.2. Các khái niê.m và di.nh nghı̃a 79
(4) Rút go.n cách viê´t dâú ngoă.c trong logic tân tù.:
Quy u.ó.c tu.o.ng tu.. nhu. trong chu.o.ng 1, nhu.ng còn thêm 2 lu.o..ng tù.
∀ và ∃ du.o..c xê´p chă.t chẽ giũ.a hai nhóm ↔, → và ∨, ∧, ¬, nghı̃a là
mô.t thú. tu.. du.o..c xê´p nhu. sau:
↔, →, ∀, ∃, ∨, ∧, ¬
7 6 5 4 3 2 1
Thı́ du. 3.2.1
(a) ∀x1A11 (x1) → A21(x1, x2 ) pha’i viê´t ngoă. c là

((∀x1A11 (x1)) → A21 (x1, x2)).
(b) ∀x1A11(x1 ) ∨ A21(x1 , x2) pha’i viê´t ngoă.c là

(∀x1(A11 (x1) ∨ A21 (x1 , x2))), nhu.ng nêú ta hoán vi. hai sô´ ha.ng cho nhau:
A21 (x1, x2) ∨ ∀x1A11(x1)
thı̀ ta pha’i viê´t ngoă. c là
(A21(x1, x2) ∨ (∀x1A11(x1 ))).
Ngoài ra tru.ò.ng ho..p công thú.c có da.ng QA thı̀ ta du.a vê
` da.ng Q1 (Q2A),
trong dó A không chú a lu o. ng tù và Q, Q1, Q2 là các lu o. ng tu’. nào dó.
. . . . . .
Thı́ du. 3.2.2 ∀x1∃x2∀x4 A31(x1, x2 , x4) thı̀ ta pha’i viê´t ngoă.c là
(∀x1(∃x2(∀x4A31 (x1, x2, x4 ))))
Di.nh nghı̃a 3.2.4 (vi. trı́ tu.. do và ràng buô.c)

Vi. trı́ cu’a biêń x trong mô.t công thú.c dã cho du.o..c go.i là ràng buô.c, nêú
x nă` m trong miê ` n tác du.ng cu’a lu.o..ng tù. ∀x có mă.t trong công thú.c dó;
Trái la.i, nó du.o..c go.i là tu.. do.
Thı́ du. 3.2.3

(1) A21 (x1, x2)
(2) A21 (x1, x2) → ∀x1A11(x1 )
(3) ∀x1(A21 (x1, x2) → ∀x1A11(x1 )).
– Trong công thú.c (1), vi. trı́ thú. nhâ´t cu’a biêń x1 là tu.. do.
– Trong công thú.c (2), vi. trı́ thú. nhâ´t cu’a biêń x1 là tu.. do, còn các vi. trı́
thú. 2, thú. 3 cu’a biêń x1 là ràng buô.c.
– Tâ´t ca’ các vi. trı́ cu’a biêń x1 trong công thú.c (3) dê
` u là ràng buô.c.
– Mô˜i mô.t vi. trı́ cu’a biêń x2 trong ca’ 3 công thú.c dê
` u là tu.. do.
Chú ý 2 Cùng mô.t biêń vi. trı́ cu’a nó có thê’ vù.a là tu.. do, vù.a là ràng buô.c
trong cùng mô.t công thú.c, chă’ ng ha.n nhu. (2).
Di.nh nghı̃a 3.2.5 (biêń tu.. do và biêń ràng buô.c)

Mô.t biêń du.o..c go.i là biêń tu.. do (biêń ràng buô.c) trong mô.t công thú.c,
nêú tô`n ta.i các vi. trı́ tu.. do (ràng buô.c) cu’a nó trong công thú.c dó.
Chú ý 3 Mô.t biêń có thê’ vù.a là biêń tu.. do, vù.a biêń ràng buô.c trong cùng
mô.t công thú.c, chă’ ng ha.n nhu. (2).
Di.nh nghı̃a 3.2.6 (term tu.. do dôí vó.i mô.t biêń)

Mô.t term t du.o..c go.i là tu.. do dôí vó.i biêń xi trong công thú.c A, nêú
không có mô.t vi. trı́ tu.. do nào cu’a xi nă` m trong miê ` n tác du.ng cu’a lu.o..ng
tù. ∀xj , trong dó xj là biêń có mă.t trong term t.
3.3. Minh hoa., su.. dô`ng nhâ´t dúng và mô hı̀nh 81
Thı́ du. 3.2.4
(1) Term t = xj là tu.. do dôí vó.i biêń xi trong công thú.c A = A11 (xi), nhu.ng
không tu.. do dôí vó.i biêń xi trong công thú.c:
B = ∀xj A21(xi , xj ).
(2) Term t = f12 (x1 , x3) là tu.. do dôí vó.i biêń x1 trong công thú.c A =
∀x2A21 (x1, x2) → A11(x1 ), nhu.ng không tu.. do dôí vó.i biêń x1 trong
công thú.c
B = ∃x3A21 (x1, x3) → A11(x1 ).
Di.nh nghı̃a 3.2.7 (công thú.c dóng)

Mô.t công thú.c A du.o..c go.i là công thú.c dóng, nêú A không chú.a các biêń
tu.. do.
3.3 Minh hoa., su.. dô`ng nhâ´t dúng và mô hı̀nh
Mô.t công thú.c chı’ có nghı̃a khi mô.t minh hoa. du.o..c chı’ ra cho các ký hiê.u
cu’a nó.
3.3.1 Minh hoa.

Mô.t minh ho.a (Interpretation) bao gô`m mô.t tâ.p ho..p D khác rôñg du.o..c
go.i là tru.ò.ng minh hoa. (hay miê ` n xác di.nh) và mô.t sô´ tu.o.ng quan nào dó
sao cho:
- Mô˜i mô.t tân tù. Anj là mô.t quan hê. n ngôi trong D, tú.c là ánh xa. tù.
tâ.p Dn vào {T, F }.
- Mô˜i mô.t biêń hàm fjn là mô.t toán tu’. n ngôi trong D, tú.c là ánh xa. tù.
Dn vào D.
- Mô˜i mô.t hă` ng tu’. ai là mô.t phâ
` n tu’. cu’a D.
Chú ý 1
(1) Khi dã cho mô.t minh hoa. nào dó thı̀ các biêń du.o..c xác di.nh trên tru.ò.ng
minh hoa. D, còn các phép toán và các lu.o..ng tù. vâñ hiê’u theo nghı̃a
thông thu.ò.ng, và cho phép ta hiê’u mô.t quan hê. n ngôi trong D là mô.t
tâ.p con cu’a tâ.p Dn .
(2) Dôí vó.i mô.t minh hoa. dã cho thı̀ mô.t công thú.c không chú.a biêń tu..
do (hay là công thú.c dóng) thê’ hiê.n mô.t mê.nh dê ` hoă.c là dúng, hoă.c
là sai, còn dôí vó.i mô˜i mô.t công thú.c có chú.a biêń tu.. do thê’ hiê.n
mô.t quan hê. nào dó trên tru.ò.ng minh hoa.. Quan hê. này có thê’ thu..c
hiê.n du.o..c (dúng) dôí vó.i mô.t sô´ giá tri. nào dâý cu’a biêń trong tru.ò.ng
minh hoa., và cũng có thê’ không thu..c hiê.n du.o..c (sai) dôí vó.i mô.t sô´
giá tri. khác cu’a biêń trong tru.ò.ng minh hoa..
Thı́ du. 3.3.1 (a) A21 (x1, x2)
(b) ∀x2A21(x1 , x2)
(c) ∃x2∀x1A21(x2 , x1)
Nêú ta cho.n tru.ò.ng minh hoa. là tâ.p ho..p các sô´ nguyên du.o.ng D =
N + = {1, 2, 3, ..., ∞}, và tân tù. 2 ngôi:
A21 (y, z) =def “y ≤ z”
thı̀ khi dó:

- Công thú.c (a) thê’ hiê.n quan hê. x1 ≤ x2 là thu..c hiê.n du.o..c dôí vó.i mo.i
că.p să´p thú. tu.. (a, b) nguyên du.o.ng sao cho a ≤ b.
- Công thú.c (b) thê’ hiê.n tı́nh châ´t “Dôí vó.i mô˜i mô.t sô´ nguyên du.o.ng
x2 : x2 ≥ x1” là thu..c hiê.n du.o..c dôí vó.i sô´ 1.
- Công thú.c (c) thê’ hiê.n mô.t mê.nh dê ` dúng: “Tô`n ta.i mô.t sô´ nguyên
du.o.ng nho’ nhâ´t”.
Mă.t khác, nêú cũng dôí vó.i tân tù. trên và tru.ò.ng minh hoa. bây giò.
ta cho.n là tâ.p ho..p các sô´ nguyên Z = {−∞, ..., −1, 0, 1, ..., +∞} thı̀ khi dó
công thú.c (c) nhâ.n giá tri. sai, vı̀ ră` ng
∃x2∀x1 (x2 ≤ x1 ) ≡ ∀x2∃x1(x2 > x1 ) = True

3.3.2 Tı́nh thu..c hiê.n du.o..c

Các khái niê.m vê ` su.. thu..c hiê.n du.o..c và su.. dô`ng nhâ´t dúng theo tru..c quan
là râ´t rõ ràng, nhu.ng dê’ hiê’u sâu săć ho.n ba’n châ´t cu’a viê.c tı́nh giá tri. cu’a
mô.t công thú.c logic tân tù., ta câ ` n thu..c hiê.n nó mô.t cách chı́nh xác theo
tù.ng bu.ó.c tı́nh toán.
P
Gia’ su’. cho mô.t minh hoa. nào dó và D là tru.ò.ng minh hoa.. là tâ.p tâ´t
. . . P
ca’ các dãy dê´m du o. c trên D. Gia’ su’ s = (b1, b2 , ...) ∈ . Khi dó ta di.nh
nghı̃a hàm mô.t ngôi s∗ là ánh xa. tù. tâ.p ho..p các terms (ha.ng tu’.) vào D nhu.
sau:
(1) Nêú term t là biêń xi thı̀ s∗ (t) = bi .
(2) Nêú term t là mô.t hă` ng cá thê’ thı̀ s∗(t) bă` ng hă` ng dó.
(3) Nêú fjn là biêń hàm du.o..c minh hoa. bo’.i toán tu’. g trong D, và t1 , t2, ..., tn
là các terms thı̀ s∗ (fjn (t1, t2, ..., tn)) = g(s∗ (t1), s∗ (t2), ..., s∗ (tn )).
Nhu. vâ.y s∗ là mô.t hàm xác di.nh trên tâ.p ho..p tâ´t ca’ các terms và nhâ.n
giá tri. trong D nhò. có dãy s = (b1, b2 , ...).
P
Nói mô.t cách khác, vó.i bâ´t kỳ mô.t dãy s = (b1 , b2, ..., ) ∈ và bâ´t kỳ
term t thı̀ s∗ (t) là mô.t phâ ` n tu’. cu’a tâ.p D. Phâ ` n tu’. này (s∗ (t)) nhâ.n du.o..c
bă` ng cách thê´ dôí vó.i mô˜i i phâ
` n tu’. bi vào tâ´t ca’ các vi. trı́ cu’a biêń xi trong
term t, và sau dó thu..c hiê.n toán tu’. tu.o.ng ú.ng cu’a biêń hàm dôí vó.i term t.
Thı́ du. 3.3.2 Cho term t = f12 (x3, f22 (x1, a1)) và D = Z, trong dó f12 và f22
tu.o.ng ú.ng là phép nhân và phép cô.ng, còn a1 = 2.
P
Khi dó vó.i bâ´t kỳ dãy s = (b1 , b2, ...) ∈ ta có:
s∗ (t) = b3 ∗ (b1 + 2).
Di.nh nghı̃a 3.3.2 (Tı́nh thu..c hiê.n du.o..c)
(1) Nêú A là mô.t công thú.c so. câ´p Anj (t1 , t2, ..., tn) và Bjn là quan hê. tu.o.ng
ú.ng cu’a nó trong minh hoa. thı̀ công thú.c A du.o..c go.i là thu..c hiê.n du.o..c
P
trên dãy s = (b1, b2 , ...) ∈ khi và chı’ khi Bjn (s∗ (t1), s∗(t2 ), ..., s∗(tn )),
tú.c là bô. n phâ
` n tu’. (s∗ (t1), s∗(t2 ), ..., s∗(tn )) nă` m trong quan hê. Bjn .
Thı́ du. 3.3.3
(a) Cho tru.ò.ng minh hoa. D = R (sô´ thu..c); tân tù. A21 là quan hê.
“ ≤ ” và biêń hàm f11 (x) = ex . Khi dó công thú.c so. câ´p A =
A21(f11 (x1), x5 ) là thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s = (b1, b2, ...), khi và
chı’ khi
eb1 ≤ b5 .
(b) Cho tru.ò.ng minh hoa. D = Z, tân tù. A41(x, y, u, v) là quan hê. xv =
uy, và a1 = 2. Khi dó công thú.c so. câ´p A = A41(x3, a1 , x1, x3) là
thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s = (b1, b2 , ..), khi và chı’ khi
b23 = 2 ∗ b1 .
P
(2) Công thú.c ¬A là thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s = (b1, b2 , ...) ∈ , khi và
chı’ khi A không thu..c hiê.n du.o..c trên s.
P
(3) Công thú.c A → B là thu..c hiê.n du.o..c trên s = (b1, b2 , ...) ∈ , khi và
chı’ khi A không thu..c hiê.n du.o..c trên s hoă.c B thu..c hiê.n du.o..c trên s.
P
(4) Công thú.c ∀xiA là thu..c hiê.n trên dãy s = (b1, b2 , .., bi, ...) ∈ , khi và
P
chı’ khi A là thu..c hiê.n du.o..c trên mô˜i dãy bâ´t kỳ s ∈
0
khác s không
quá thành phâ .
` n thú i.
Nói mô.t cách khác, công thú.c A là thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s =
P
(b1 , b2, ..) ∈ , khi và chı’ khi phép thê´ dôí vó.i mô˜i i, ký hiê.u bi ta.i mo.i
vi. trı́ tu.. do cu’a xi trong A thı̀ ta du.o..c mô.t mê.nh dê
` dúng trong minh hoa.
dã cho.
3.3.3 Su.. dô`ng nhâ´t dúng (hă

` ng dúng)
Di.nh nghı̃a 3.3.3 Mô.t công thú.c A du.o..c go.i là dô`ng nhâ´t dúng trong minh
hoa. dã cho, khi và chı’ khi A là thu..c hiê.n du.o..c trên mô˜i dãy bâ´t kỳ s =
P
(b1 , b2, ...) ∈ .
Di.nh nghı̃a 3.3.4 Mô.t công thú.c A du.o..c go.i là dô`ng nhâ´t sai trong minh
hoa. dã cho, khi và chı’ khi A không thu..c hiê.n du.o..c dôí vó.i bâ´t kỳ dãy
P
s = (b1, b2 , ...) ∈ .
Thı́ du. 3.3.4 Xét mô.t minh hoa. bao gô`m:

- Tru.ò.ng minh hoa. D = N + = {1, 2, ...}
- Tân tù. mô.t ngôi A11 : A11(x) =def “x là chăñ”.
Khi dó công thú.c A = ∀x1(A11 (x1) → A11(x1)) là dô`ng nhâ´t dúng.
P
Thâ.t vâ.y ta hãy xét mô.t dãy s = (b1, b2, ...) ∈ .
• Tru.ò.ng ho..p 1:
Nêú b1 là mô.t sô´ chăñ thı̀ khi dó ta có
A11(b1 ) → A11 (b1) = True
• Tru.ò.ng ho..p 2:
Nêú b1 là mô.t sô´ le’ thı̀ A11 (b1)=False, do dó ta cũng có: A11(b1 ) →
A11 (b1)=True. Kê´t ho..p hai tru.ò.ng ho..p ta thâý công thú.c A =
P
∀x1(A11 (x1) → A11 (x1)) là thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s = (b1, b2 , ...) ∈ .
Vı̀ s du.o..c cho.n tuỳ ý, do dó công thú.c A = ∀x1(A11 (x1) → A11(x1)) là
dô`ng nhâ´t dúng trong minh hoa. dã cho.
3.3.4 Mô hı̀nh

Di.nh nghı̃a 3.3.5 Mô.t minh hoa. du.o..c go.i là mô hı̀nh (model) dôí vó.i mô.t
tâ.p ho..p Γ các công thú.c, nêú mô˜i mô.t công thú.c cu’a Γ là dô`ng nhâ´t dúng
trong minh hoa. dã cho.
3.3.5 Mô.t sô´ hê. qua’

1) Công thú.c A là dô`ng nhâ´t sai trong minh hoa. dã cho, khi và chı’ khi ¬A
là dô`ng nhâ´t dúng trong cùng minh hoa. dó.
2) Không có mô.t công thú.c nào vù.a dô`ng nhâ´t dúng, vù.a dô`ng nhâ´t sai
trong cùng mô.t minh hoa..
3) Nêú A và A → B là dô`ng nhâ´t dúng trong minh hoa. dã cho thı̀ B cũng
dô`ng nhâ´t dúng trong minh hoa. dó.
4) A → B là dô`ng nhâ´t sai trong minh hoa. dã cho, khi và chı’ khi A là dô`ng
nhâ´t dúng và B là dô`ng nhâ´t sai trong cùng minh hoa..
P
5) (i) − A ∧ B là thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s ∈ , khi và chı’ khi A và B
cùng thu..c hiê.n du.o..c trên s.
P
- A ∨ B là thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s ∈ , khi và chı’ khi A thu..c hiê.n
du.o..c trên s, hoă.c B thu..c hiê.n du.o..c trên s.
P
- A ↔ B là thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s ∈ khi và chı’ khi A và B hoă.c
cùng thu. c hiê.n trên s hoă.c không cùng thu. c hiê.n du.o..c trên s.
. .
Chú ý 2
.
O’ dây ta su’. du.ng các công thú.c tu.o.ng du.o.ng sau:
* A ∧ B tu.o.ng du.o.ng vó.i ¬(A → ¬B)
* A ∨ B tu.o.ng du.o.ng vó.i (¬A → B)
* A ↔ B tu.o.ng du.o.ng vó.i (A → B) ∧ (B → A)
* ∃xi A tu.o.ng du.o.ng vó.i ¬(∀xi ¬A)

P
(ii) Công thú.c ∃xiA là thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s ∈ , khi và chı’ khi A
P
là thu..c hiê.n du.o..c dôí vó.i ı́t nhâ´t mô.t dãy s ∈
0
khác s không quá thành
phâ .
` n thú i.
Thı́ du. 3.3.5 Gia’ su’. cho mô.t minh hoa. bao gô`m:
- Tru.ò.ng minh hoa. D = N + = {1, 2, 3, ....}
- Tân tù. A21 là “=”
- Biêń hàm f12 là phép nhân
- Hă` ng cá thê’ a1 = 1.
Khi dó quan hê. mô.t ngôi trong D tu.o.ng ú.ng vó.i công thú.c:
A =¬A21(x1 , a1) ∧ ∀x2(∃x3A21 (x1, f12 (x2, x3 ))

→ A21(x2, x1 ) ∨ A21(x2 , a1))
là tâ.p ho..p các sô´ nguyên tô´:
M = {b ∈ N + |b là sô´ nguyên tô´}
Vâ.y công thú.c A là thu..c hiê.n du.o..c trên mô˜i dãy bâ´t kỳ
P
s = {b1, b2 , ...} ∈ , trong dó b1 là mô.t sô´ nguyên tô´.
Ta thu’. kiê’m chú.ng khă’ng di.nh trên:
P
Gia’ su’. ta xét mô.t dãy s = {b1, b2, ...} ∈ .
• Tru.ò.ng ho..p 1: b1 là sô´ nguyên tô´, chă’ng ha.n b1 = 7. Trong công thú.c
dã cho, ta thâý x1 là biêń tu.. do và dóng vai trò là sô´ nguyên tô´, còn
` u là biêń ràng buô.c.
x2 và x3 dê
Khi dó
x1 = 7 = 1 .7 = 7 .1
↑ ↑
x2 x2
- ¬A21 (x1, a1) =True
- x2 = 1
x1 = x2 .x3 = True → x2 = x1 ∨ x2 = 1} True

F T
x T y
- x2 = 7:
x1 = x2 .x3 = True → x2 = x1 ∨ x2 = 1} True
T F
x T y
Vâ.y ta dã kiê’m chú.ng du.o..c ră` ng vó.i b1 = 7 là mô.t sô´ nguyên tô´ thı̀
công thú.c A là thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s = (b1, b2, ...).
• Tru.ò.ng ho..p 2: b1 không pha’i là sô´ nguyên tô´, chă’ng ha.n b1 = 12.
Khi dó ta có:
x1 = 1 .12 = 2 .6 = 6 .2 = 3 .4 = 4 .3 = 12.1
↑ ↑ ↑ ↑ ↑ ↑
x2 x2 x2 x2 x2 x2
- ¬A21 (x1, a1)=True

- x2 = 1
x1 = x2.x3 = True → x2 = x1 ∨ x2 = 1} True
F T
x T y
- x2 = 2
x1 = x2.x3 = True → x2 = x1 ∨ x2 = 1} False
F F
x F y
. . . .
- x2 = 6, 3, 4 tı́nh toán tu o ng tu. nhu x2 = 2 và kê´t qua’ là False.
- x2 = 12
x1 = x2.x3 = True → x2 = x1 ∨ x2 = 1} True
T F
x T y
Ta dã kiê’m tra du.o..c ră` ng nêú b1 = 12 - không pha’i là mô.t sô´ nguyên
tô´ thı̀ kê´t qua’ tı́nh toán là
¬A21 (x1, a1) ∧ ∀x2 (∃x3A21(x1, f12 (x2 , x3)) → A21 (x2, x1) ∨ A21(x2, a1 ))
= True ∧ False = False.
Vâ.y chú.ng to’ ră` ng công thú.c A là không thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s =
(b1 , b2, ...) trong dó b1 không pha’i là sô´ nguyên tô´.
3.3.6 Mô.t sô´ di.nh nghı̃a khác

Di.nh nghı̃a 3.3.6 Mô.t công thú.c A du.o..c go.i là logic dô`ng nhâ´t dúng trong
hê. toán tân tù., khi và chı’ khi A là dúng dôí vó.i mo.i minh hoa. bâ´t kỳ.
Di.nh nghı̃a 3.3.7 Mô.t công thú.c A du.o..c go.i là thu..c hiê.n du.o..c trong hê.
toán tân tù., khi và chı’ khi nêú tô`n ta.i mô.t minh hoa., mà dôí vó.i minh hoa.
P
dó A là thu..c hiê.n du.o..c trên ı́t nhâ´t mô.t dãy s ∈ .
Chú ý 3
(1) A là logic dô`ng nhâ´t dúng khi và chı’ khi ¬A là không thu..c hiê.n du.o..c,
và A là thu..c hiê.n du.o..c, khi và chı’ khi ¬A là không logic dô`ng nhâ´t
dúng.
(2) Nêú A là mô.t công thú.c dóng thı̀ A là thu..c hiê.n du.o..c, khi và chı’ khi
A là dúng dôí vó.i mô.t minh hoa. nào dó.
Di.nh nghı̃a 3.3.8 Mô.t công thú.c A du.o..c go.i là mâu thuâñ (contradictory)
trong hê. toán tân tù., khi và chı’ khi ¬A là logic dô`ng nhâ´t dúng, hay là khi
và chı’ khi A là sai dôí vó.i mo.i minh hoa. bâ´t kỳ.
Di.nh nghı̃a 3.3.9 Công thú.c A du.o..c go.i là logic kéo theo B trong hê. toán
tân tù., khi và chı’ khi dôí vó.i bâ´t kỳ minh hoa., B là thu..c hiê.n du.o..c trên mô˜i
dãy mà ta.i dó A thu..c hiê.n du.o..c.
Mô.t cách tô’ng quát ho.n, B là logic kéo theo tù. tâ.p ho..p Γ các công thú.c,
khi và chı’ khi, dôí vó.i minh hoa., B là thu..c hiê.n du.o..c trên mô˜i dãy, mà ta.i
dó mô˜i công thú.c cu’a Γ là thu..c hiê.n du.o..c.
Di.nh nghı̃a 3.3.10 Hai công thú.c A và B du.o..c go.i là logic tu.o.ng du.o.ng
trong hê. toán tân tù., khi và chı’ khi A logic kéo theo B và B logic kéo theo
A.
Hê. qua’ 3.3.1

a) A logic kéo theo B khi và chı’ khi công thú.c (A → B) là logic dô`ng nhâ´t
dúng.
b) A và B là logic tu.o.ng du.o.ng, khi và chı’ khi công thú.c (A ↔ B) là logic
c) Nêú A là logic kéo theo B, và A dúng trong mô.t minh hoa. dã cho thı̀ B
cũng dúng trong minh hoa. dó.
d) Nêú B là logic kéo theo tù. tâ.p ho..p Γ các công thú.c và mo.i công thú.c
cu’a Γ dúng trong minh hoa. dã cho thı̀ B cũng dúng trong minh hoa..
Di.nh nghı̃a 3.3.11 Gia’ su’. S = {A1, A2 , ., An} là mô.t tâ.p ho..p các công
thú.c tân tù.. Khi dó, S du.o..c go.i phi mâu thuâñ (hay thoa’ du.o..c), nêú tô`n
ta.i mô.t minh hoa. cu’a S sao cho mo.i công thú.c A1 , A2, ., An dê ` u dúng trong
minh hoa. dó.
- S du.o..c go.i là mâu thuâñ (không thoa’ mãn du.o..c), nêú không tô`n ta.i
mô.t minh hoa. nào nhu. vâ.y.
- Công thú.c A du.o..c go.i là logic kéo theo tù. S, ký hiê.u S |= A, nêú trong
mo.i minh hoa. mà ta.i dó mo.i công thú.c cu’a S dê ` u dúng thı̀ A cũng dúng.
Dă.c biê.t, nêú S = ∅ thı̀ |= A có nghı̃a A là công thú.c hă` ng dúng.
Chú ý 4
Di.nh lý 2.2.1 (nguyên lý suy diêñ) trong chu.o.ng 2 cũng dúng cho tru.ò.ng
ho..p các công thú.c A, B, H1, H2, , Hn là công thú.c logic tân tù..
Thı́ du. 3.3.6 Cho mô hı̀nh suy diêñ trong logic tân tù.
∀x1(P (x1) → Q(x1)) (H1 )

∃x1P (x1) (H2 )
∀x1(Q(x1) → R(x1)) (H3 )
∀x1 (S(x1) → R(x1)) (H4 )
∴ ∃x1S(x1) (A)
trong dó P (x1 ), Q(x1), R(x1 ), S(x1) là các tân tù. mô.t ngôi xác di.nh trên
mô.t tru.ò.ng minh hoa. D nào dó.
Mô hı̀nh suy diêñ trên có dô`ng nhâ´t dúng hay không trên tru.ò.ng minh
hoa. và xây du..ng các bu.ó.c suy diêñ cu’a mô hı̀nh trên?
Gia’i: Ta sẽ chú.ng minh ră` ng công thú.c B = (H1 ∧ H2 ∧ H3 ∧ H4 → A) là

dô`ng nhâ´t dúng trên tru.ò.ng minh hoa. D theo nguyên lý suy diêñ cu’a di.nh
lý 2.2.1 và phu.o.ng pháp gia’i cu’a Robinson trong chu.o.ng 2.
P
Thâ.t vâ.y, xét mô.t dãy s = (b1 , b2, . . . ) ∈ . Tù. H1 , H2 , H3 , H4 và A,
ta có hê. suy diêñ sau nhò. thay ký hiê.u hă` ng cá thê’ b1 vào các vi. trı́ cu’a x1
trong hê. công thú.c dã cho:
P (b1) → Q(b1) P (b1 ) ∨ Q(b1)

P (b1 ) P (b1)
Q(b1) → R(b1 ) ⇔ Q(b1 ) ∨ R(b1 )
S(b1) → R(b1) S(b1 ) ∨ R(b1)
∴ S(b1) ∴ S(b1 )
` n chú.ng minh tâ.p các công thú.c

và chı’ câ
S = {P (b1) ∨ Q(b1), P (b1), Q(b1 ) ∨ R(b1 ), S(b1) ∨ R(b1 ), S(b1 )}
là mâu thuâñ (theo nguyên lý suy diêñ cu’a di.nh lý 2.4.1 (3) và phu.o.ng pháp
gia’i cu’a Robinson (chu.o.ng 2)).
Ta có hê. suy diêñ nhu. sau:

1. P (b1 ) ∨ Q(b1) 



2. P (b1) 


3. Q(b1) ∨ R(b1 ) (S)


4. S(b1 ) ∨ R(b1 ) 




5. S(b1 )
6. Q(b1) (1, 2, gia’i thú.c)
7. R(b1 ) (3, 6, gia’i thú.c)
8. S(b1) (4, 7, gia’i thú.c)
9. (5, 8, gia’i thú.c)
Theo nguyên lý suy diêñ: S là mâu thuâñ (hay dô`ng nhâ´t sai) ⇔ S dâñ
` suy diêñ (rôñg) theo phu.o.ng pháp gia’i cu’a Robinson (chu.o.ng 2).
vê
Vı̀ s du.o..c cho.n tuỳ ý, nên mô hı̀nh suy diêñ dã cho là dô`ng nhâ´t dúng.

3.3.7 Các công thú.c logic dô`ng nhâ´t dúng trong hê.
toán tân tù.
1) ¬∀xA ≡ ∃x¬A
2) ¬∃xA ≡ ∀x¬A
3) (∀xA ∧ ∀xB) ≡ ∀x(A ∧ B)
4) (∃xA ∨ ∃xB) ≡ ∃x(A ∨ B)
5) (∀xA ∧ G) ≡ ∀x(A ∧ G)
6) (∀xA ∨ G) ≡ ∀x(A ∨ G)
7) (∃xA ∧ G) ≡ ∃x(A ∧ G)
8) (∃xA ∨ G) ≡ ∃x(A ∨ G)
trong dó vó.i 4 công thú.c cuôí cùng x không pha’i là biêń tu.. do trong công
thú.c G.
3.3.8 ć trong logic tân tù.

Da.ng chuâ’n tă
3.3.8.1 Da.ng chuâ’n tă
ć tiê
` n tô´
Di.nh nghı̃a 3.3.12 Mô.t công thú.c tân tù. A du.o..c go.i là chuâ’n tăć tiê
` n tô´,
. . . .
nêú A không chú a các lu o. ng tù hoă.c có da.ng Q1 x1Q2 x2 ... Qn xn M, trong
dó Qi (i = 1...n) hoă.c là ∀ hoă.c là ∃, và M là công thú.c không chú.a lu.o..ng
tù..
Da.i lu.o..ng Q1x1Q2 x2...Qnxn du.o..c go.i là tiê
` n tô´, còn M du.o..c go.i là ma
trâ.n cu’a công thú.c A.
Thı́ du. 3.3.7 ∃x∀y(x ≤ y).
Di.nh lý 3.3.1 Mo.i công thú.c tân tù. A dê

` u tô`n ta.i mô.t công thú.c chuâ’n
` n tô´ tu.o.ng du.o.ng vó.i nó.
tăć tiê
Chú.ng minh
Ta có thê’ vâ.n du.ng các công thú.c hă` ng dúng (các công thú.c tu.o.ng
du.o.ng) trong mu.c 3.3.7 và thêm các công thú.c hă` ng dúng sau dê’ du.a A vê
`
. .
` n tô´ (phu o ng pháp dô’i tên biêń):
da.ng chuâ’n tăć tiê
1) ∀xA(x) ∨ ∀xB(x) ≡ ∀x∀y(A(x) ∨ B(y))
2) ∃xA(x) ∧ ∀xB(x) ≡ ∃x∀y(A(x) ∨ B(y))
3) ∀xA(x) ∧ ∃xB(x) ≡ ∀x∃y(A(x) ∧ B(y))
4) ∃xA(x) ∨ ∀xB(x) ≡ ∃x∀y(A(x) ∨ B(y))
5) ∀xA(x) ∨ ∃xB(x) ≡ ∀x∃y(A(x) ∨ B(y)).
Dô`ng thò.i ta thu..c hiê.n các bu.ó.c biêń dô’i liên tiê´p sau dây:
• Tru.ó.c hê´t loa.i bo’ phép kéo theo → nhò. công thú.c: A → B tu.o.ng
du.o.ng vó.i A ∨ B, và phép ↔ nhò. công thú.c: A ↔ B tu.o.ng du.o.ng
vó.i (A → B) ∧ (B → A).
` n) sao cho không có biêń dôí tu.o..ng nào

• Dô’i tên biêń ràng buô.c (nêú câ
vù.a là tu.. do, vù.a là ràng buô.c trong cùng mô.t công thú.c (và cũng áp
du.ng cho mô˜i công thú.c con).
• Xoá bo’ mo.i lu.o..ng tù. ∀x và ∃x, nêú trong miê
` n tác du.ng cu’a chúng
không có biêń x.
• Du.a mo.i xuâ´t hiê.n cu’a phép phu’ di.nh ¬ vào dú.ng tru..c tiê´p tru.ó.c các
công thú.c so. câ´p, và sau dó chuyê’n dâ` n các ký hiê.u lu.o..ng tù. ra phı́a
tru.ó.c công thú.c nhò. công thú.c tu.o.ng du.o.ng dã nói o’. trên.
Thı́ du. 3.3.8 Cho công thú.c
A = ∀x(A11(x) ∧ ∀y∃x(¬A21(x, y) → ∀zA31(a, x, y))).
Tı̀m da.ng chuâ’n tăć tiê

` n tô´ cu’a A?
Gia’i
- Loa. i bo’ phép kéo theo →:

A ≡ ∀x(A11(x) ∧ ∀y∃x(¬¬A21(x, y) ∨ ∀zA31(a, x, y)))
- Dô’i tên biêń ràng buô.c:

A ≡ ∀x(A11(x) ∧ ∀y∃u((¬¬A21(u, y) ∨ ∀zA31(a, u, y))))
- Bo’ lu.o..ng tù. thù.a:

A ≡ ∀y(A11(x) ∧ ∀y∃u((¬¬A21(u, y) ∨ A31(a, u, y))))
- Bo’ dâú phu’ di.nh ¬¬:

A ≡ ∀x(A11(x) ∧ ∀y∃u((A21(u, y) ∨ A31 (a, u, y))))
- Chuyê’n các lu.o..ng tù. ∀, ∃ lên phı́a tru.ó.c:
A ≡ ∀x∀y(A11(x) ∧ ∃u((A21(u, y) ∨ A31(a, u, y)))

≡ ∀x∀y∃u(A11(x) ∧ (A21 (u, y) ∨ A31(a, u, y))).

ć tuyê’n và chuâ’n tă
ć hô.i
Sau khi ta dã da.t du.o..c da.ng chuâ’n tăć tiê

` n tô´, chă’ng ha.n ta go.i là
Q1 x1Q2x2 ...Qnxn Ak nào dó tù. công thú.c dã cho A, khi dó ta thu..c hiê.n
thêm mô.t bu.ó.c:
a) Da.ng chuâ’n tăć tuyê’n

Trong Ak , nêú ta áp da.ng công thú.c:
A ∧ (B ∨ C) ≡ (A ∧ B) ∨ (A ∧ C)
ta thu du.o..c công thú.c A∗k ≡ Ak , và công thú.c A∗k này du.o..c go.i là da.ng
chuâ’n tăć tuyê’n cu’a Ak , hay là:
A = Q1x1 Q2x2 ... Qn A∗k , trong dó lu.o..ng tù. Qi xi hoă.c là ∀xi hoă.c là
∃xi (i = 1, 2, . . . , n).
b) Da.ng chuâ’n tăć hô.i

Trong Ak , nêú ta áp du.ng công thú.c:
A ∨ (B ∧ C) ≡ (A ∨ B) ∧ (A ∨ C)
ta thu du.o..c công thú.c A∗∗ . ∗∗ ..

k ≡ Ak , và công thú c Ak này du o. c go . i là
’
da.ng chuâ n tăć hô.i cu’a Ak , hay là:
A = Q1 x1Q2x2 . . . Qn xn A∗∗ . .ng tù. Q x hoăc là ∀x hoăc
k , trong dó lu o
. i i . i .
là ∃xi (i = 1, 2, . . . , n).
Chú ý: A → B ≡ A ∨ B.
Thı́ du. 3.3.9 Cho công thú.c tân tù. sau dây:
A = [∀x(P (x) → Q(x)) ∧ ∃xP (x) ∧ ∀x(Q(x) → R(x))

∧ ∀x(S(x) → R(x)))] → ∃xS(x).
Tı̀m da.ng chuâ’n tăć tuyê’n cu’a công thú.c A?

Gia’i:
A ≡[∀x(P (x) ∨ Q(x)) ∧ ∃xP (x) ∧ ∀x(Q(x) ∨ R(x))

∧ ∀x(S(x) ∨ R(x))] → ∃xS(x)
≡∀x(P (x) ∨ Q(x)) ∧ ∃xP (x) ∧ ∀x(Q(x) ∨ R(x))
∧∀x(S(x) ∨ R(x)) ∨ ∃xS(x)]
≡∃x(P (x) ∧ Q(x)) ∨ ∀xP (x) ∨ ∃x(Q(x) ∧ R(x))∨
∃x(S(x) ∧ R(x)) ∨ ∃xS(x)
≡∃x(P (x) ∧ Q(x)) ∨ ∀xP (x) ∨ ∃x(Q(x) ∧ R(x))∨
∃x(S(x) ∧ R(x)) ∨ ∃xS(x)
≡∃x((P (x) ∧ Q(x)) ∨ (Q(x) ∧ R(x)) ∨ (S(x)∧
R(x)) ∨ S(x)) ∨ ∀yP (y)
≡∃x∀y((P (x) ∧ Q(x)) ∨ (Q(x) ∧ R(x)) ∨ (S(x)
∧ R(x)) ∨ S(x) ∨ P (y)).

ć SKOLEM
Mô.t da.ng chuâ’n tăć quan tro.ng và hay du.o..c dùng trong lâ.p trı̀nh logic
và Trı́ tuê. nhân ta.o, dó là da.ng chuâ’n tăć Skolem. Da.ng này giúp cho các
nhà lâ.p trı̀nh dê˜ dàng du.a công thú.c tân tù. vào trong máy nhò. su.. chuâ’n
hoá Skolem: tù. công thú.c da.ng tiê ` n tô´ các da.i lu.o..ng găń vó.i lu.o..ng tù. tô`n
ta.i ∃ du.o..c thay thê´ bo’.i các hă` ng cá thê’ hoă.c hàm Skolem, và khi dó không
còn su.. hiê.n diê.n cu’a lu.o..ng tù. tô`n ta.i ∃ mà chı’ còn lu.o..ng tù. toàn thê’ ∀ trong
công thú.c dó. Do dó các nhà lâ.p trı̀nh chı’ viê.c du.a vào máy phâ ` n thân cu’a
công thú.c tân tù. dã chuâ’n hoá (du.o..c go.i là ma trâ.n) và mô˜i mô.t biêń xuâ´t
hiê.n trong công thú.c dó dê ` u liên quan dêń lu.o..ng tù. toàn thê’ ∀.
Di.nh nghı̃a 3.3.13 Gia’ su’. A là mô.t công thú.c tân tù. o’. da.ng tiê ` n tô´:
Q1 x1Q2x2 . . . Qn xn M và Qr là mô.t lu.o..ng tù. tô`n ta.i trong A.
- Khi dó, nêú dôí vó.i lu.o..ng tù. Qr không có mô.t lu.o..ng tù. toàn thê’ nào
dú.ng tru.ó.c nó thı̀ ta thay tâ´t ca’ xr trong M bo’.i mô.t hă` ng a cu’a miê ` n xác
di.nh D.
Thı́ du. 3.3.10

∃x∃y∀zP (x, y, z) (P là tân tù. 3 ngôi)
↑
∃y∀zP (a, y, z) (a - hă` ng cá thê’ thuô.c D)
↑
∀zP (a, b, z) (b - hă` ng cá thê’ thuô.c D)
- Trong tru.ò.ng ho..p nêú dôí vó.i lu.o..ng tù. Qr mà dú.ng tru.ó.c nó có (r − 1)
lu.o..ng tù. toàn thê’ tu.o.ng ú.ng vó.i các biêń x1, x2, ..., xr−1 thı̀ khi dó ta thay
mo.i ký hiê.u xr bo’.i hàm f (x1, x2 , . . . , xr−1 ). Hàm này du.o..c go.i là hàm Skolem.
Công thú.c nhâ.n du.o..c tù. A bă` ng cách thu..c hiê.n nhu. trên du.o..c go.i là
da.ng chuâ’n tăć Skolem.
Thı́ du. 3.3.11

∀x∀y∃z∀t∃uP (x, y, z, t, u)
↑
∀x∀y∀t∃uP (x, y, f (x, y), t, u)
↑
∀x∀y∀tP (x, y, f (x, y), t, g(x, y, t)) - da.ng chuâ’n tăć Skolem (viê´t tă´t là
FSS).
Mô.t sô´ kê´t qua’

Dôí vó.i công thú.c A, ta ký hiê.u SA là da.ng chuâ’n tăć Skolem.
Di.nh lý 3.3.2
(1) Công thú.c (SA → A) là logic dô`ng nhâ´t dúng, và do dó nêú A là mâu
thuâñ (logic dô`ng nhâ´t sai) thı̀ SA cũng mâu thuâñ.
(2) Nêú A là thoa’ du.o..c thı̀ SA cũng thoa’ du.o..c.
(3) Công thú.c A là mâu thuâñ, khi và chı’ khi SA là mâu thuâñ (di.nh lý
Skolem).
Chú ý 5 Công thú.c (A → SA ) nói chung là không logic dô`ng nhâ´t dúng,
do dó A và SA là không logic tu.o.ng du.o.ng, chă’ ng ha.n:
A = ∀x∃y(y > x), SA = ∀x(f (x) > x)

và ta cho.n tru.ò.ng minh hoa. D = R, f (x) = e−x . Khi dó A nhâ.n giá tri.
True và SA nhâ.n giá tri. False.
ñ, và phu.o.ng

3.3.8.4 Áp du.ng di.nh lý Skolem, nguyên lý suy diê
pháp phân gia’i
Chú.ng minh ră` ng công thú.c sau dây là logic dô`ng nhâ´t dúng trong logic
tân tù.:
A =(∀x∃y(P (x) → Q(y))) ∧ (∀y∃z(Q(y) → R(y)))

→ (∀x∃z(P (x) → R(z))).
Chú.ng minh:
Tru.ó.c hê´t, ta câ
` n thu..c hiê.n mô.t sô´ bu.ó.c biêń dô’i co. ba’n cu’a công thú.c
dã cho vê` da.ng quen thuô.c theo các tı́nh châ´t dã biê´t.
- Theo nguyên lý suy diêñ và nguyên lý phu.o.ng pháp phân gia’i, ta câ `n
.
chú ng minh ră` ng công thú c: .
B = (∀x∃y(P (x) ∨ Q(y))) ∧ (∀y∃z(Q(y) ∨ R(z)))∧

∀x∃z(P (x) ∨ R(z))
là mâu thuâñ (chu.o.ng 2 mu.c 2.4.3).

Viê.c dâñ du.o..c mô.t công thú.c vê ` da.ng chuâ’n tăć Skolem thu..c su.. có ý
nghı̃a thu..c tiêñ râ´t cao, dă.c biê.t dôí vó.i bài toán lâ.p luâ.n trong các hê. co.
so’. tri thú.c du.o..c xây du..ng trên co. so’. cu’a các tân tù.. Trong chu.o.ng 2, ta dã
biê´t bài toán lâ.p luâ.n có thê’ du.a vê
` bài toán chú.ng minh mô.t tâ.p công thú.c
S (hay mô.t công thú.c) có mâu thuâñ hay không. Di.nh lý 3.3.2 (3) trên dây
cho ta biê´t mô.t công thú.c A là mâu thuâñ, khi và chı’ khi công thú.c Skolem
SA tu.o.ng ú.ng là mâu thuâñ. Gia’ su’. M là ma trâ.n cu’a công thú.c SA , và vı̀
SA du.o..c viê´t du.ó.i da.ng chuâ’n tăć tiê` n tô´, nên SA là mâu thuâñ, khi và chı’
khi M là mâu thuâñ. Công thú.c M chı’ chú.a các phép toán logic mê.nh dê `,
.
do dó ta có thê’ du a vê ` da.ng chuâ’n tăć hô.i cu’a mô.t tâ.p các Clause, và nhu.
vâ.y M là mâu thuâñ, khi và chı’ khi tâ.p các Clause dó là mâu thuâñ. Chú ý
ră` ng trong tru.ò.ng ho..p này mô˜i mô.t clause là tuyê’n cu’a mô.t sô´ các literal,
nhu.ng literal trong logic tân tù. là mô.t công thú.c so. câ´p hoă.c phu’ di.nh cu’a
mô.t công thú.c so. câ´p, và câú trúc cu’a literal phú.c ta.p ho.n nhiê ` u so vó.i
logic mê.nh dê` , nên viê.c xác di.nh các gia’i thú.c, rôì sau dó áp du.ng nguyên
lý suy diêñ và phu.o.ng pháp phân gia’i tu.o.ng ú.ng là viê.c làm có nhiê` u phú.c
ta.p ho.n so vó.i hê. toán mê.nh dê` . Tuy nhiên phu.o.ng pháp phân gia’i là mô.t
trong nhũ.ng phu.o.ng pháp có hiê.u qua’ trong viê.c chú.ng minh mô.t công thú.c
logic dô`ng nhâ´t dúng. Mu.c tiê´p theo ta sẽ áp du.ng nguyên lý cu’a phu.o.ng
pháp phân gia’i dê’ làm sáng to’ tı́nh hiê.u qua’ cu’a phu.o.ng pháp này.
Ta biêń dô’i nhu. sau:
B ≡ ∀x∃y(P (x) ∨ Q(y)) ∧ ∀y∃z(Q(y) ∨ R(z)) ∧ ∃x∀z(P (x) ∧ R(z))

≡ ∀x∃u(P (x) ∨ Q(u)) ∧ ∀y∃v(Q(y) ∨ R(v)) ∧ ∃t∀z(P (t) ∧ R(z))
↑ ↑ ↑
≡ ∀x∀y∀z(∃u(P (x) ∨ Q(u)) ∧ ∃v(Q(y) ∨ R(v)) ∧ ∃t(P (t) ∧ R(z)))

≡ ∀x∀y∀z∃u∃v∃t((P (x) ∨ Q(u)) ∧ (Q(y) ∨ R(v)) ∧ (P (t) ∧ R(z)))
↑ ↑ ↑
≡ ∀x∀y∀z((P (x) ∨ Q(f (x, y, z)) ∧ (Q(y) ∨ R(g(x, y, z)))

∧ (P (h(x, y, z)) ∧ R(z))))
Khi dó ta dă.t:
S = {P (x) ∨ Q(f (x, y, z), Q(y) ∨ R(g(x, y, z)), P (h(x, y, z)), R(z)}
trong dó các hàm f (x, y, z), g(x, y, z), h(x, y, z) là các hàm Skolem và mô˜i
` n tu’. cu’a S là mô.t clause. Mô˜i mô.t clause du.o..c lâ.p nên tù. các literal
mô.t phâ
là nhũ.ng công thú.c so. câ´p.
- Theo di.nh lý Skolem:
B là mâu thuâñ ⇔ S là mâu thuâñ (dô`ng nhâ´t sai).
Thâ.t vâ.y, ta xây du..ng hê. dâñ xuâ´t tù. S vê
` (rôñg) theo nguyên lý cu’a
phu.o.ng pháp phân gia’i cu’a Robinson nhu. sau:

1. P (x) ∨ Q(f (x, y, z)) 



2. Q(y) ∨ R(g(x, y, z))
(S)
3. P (h(x, y, z)) 



4. R(z)
5. Q(f (h(x, y, z), y, z)) (1, 3, thê´ {x/h(x, y, z)}, gia’i thú.c)
6. Q(y) (2, 4, thê´ {z/g(x, y, z)}, gia’i thú.c)
7. (5, 6, thê´ {y/f(h(x, y, z), y, z)}, gia’i thú.c)
Vâ.y theo nguyên lý cu’a phu.o.ng pháp phân gia’i cu’a Robinson ta nhâ.n
du.o..c tâ.p S nhu. trên là mâu thuâñ hay công thú.c B dã cho là logic dô`ng
nhâ´t sai, tú.c là A logic dô`ng nhâ´t dúng.
3.4 Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K

3.4.1 Di.nh nghı̃a
Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K bao gô`m
1) Các ký hiê.u:
- ¬, → là 2 phép toán nguyên thuy’,

- Că.p dâú ngoă.c: (,)
- Mô.t tâ.p dê´m du.o..c các biêń x1 , x2, . . . , xn , . . .
- Mô.t tâ.p hũ.u ha.n hoă.c dê´m du.o..c các tân tù. Anj (n, j ≥ 1) và tâ.p
này pha’i khác rôñg.
- Mô.t tâ.p hũ.u ha.n (có thê’ rôñg) hoă.c dê´m du.o..c các biêń hàm
fjn (n, j ≥ 1)
- Mô.t tâ.p hũ.u ha.n (có thê’ rôñg) hoă.c dê´m du.o..c các hă` ng tu’. ai (i ≥ 1)
` : 2 loa.i
2) Các tiên dê
3.4. Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K 101
` logic: vó.i công thú.c A, B, C tuỳ ý trong K

(i) Tiên dê
(A1) (A → (B → A))
(A2) (A → (B → C)) → ((A → B) → (A → C))
(A3) (¬B → ¬A) → ((¬B → A) → B)
(A4) ∀xi A(xi ) → A(t), trong dó term t là tu.. do dôí vó.i biêń
xi trong A(xi)
(A5) ∀xi (A → B) → (A → ∀xiB), trong dó A không chú.a các
vi. trı́ tu.. do cu’a biêń xi
` riêng:
(ii) Tiên dê
Các tiên dê ` nào dó, nhu.ng không mô ta’ cu. thê’, tuỳ thuô.c vào
tù.ng hê. riêng biê.t.
3) Qui tăć dâñ xuâ´t: 2 qui tăć
(i) Modus Ponens (Kê´t luâ.n)

Nêú A và A → B thı̀ B
(ii) GEN (Tô’ng quát hoá):

Tù. A kéo theo ∀x A i
Chú ý
(1) Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K không chú.a các tiên dê
` riêng du.o..c go.i là Hê.
toán tân tù. câ´p 1 (viê´t tă´t là PP)
(2) Dôí vó.i mô.t mô hı̀nh cu’a lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K, ta hiê’u là mô.t minh
hoa. mà trong dó mo.i tiên dê ` u dô`ng nhâ´t dúng.
` dê
(3) Nêú ta áp du.ng qui tăć Modus Ponens và Tô’ng quát hoá dôí vó.i các
công thú.c dô`ng nhâ´t dúng trong mô.t minh hoa. dã cho thı̀ kê´t qua’ ta
nhâ.n du.o..c cũng là mô.t công thú.c dô`ng nhâ´t dúng trong minh hoa. dó.
(4) Dôí vó.i hai tiên dê

` (A4) và (A5), ngu.ò.i ta du.a ra mô.t sô´ ha.n chê´ câ
`n
thiê´t, nêú không sẽ dâñ dêń sai, chă’ ng ha.n:
∗ Gia’ su’. A(x1 ) = ¬∀x2 A21(x1, x2 ) và gia’ su’. term t là x2. Khi dó rõ
ràng term t = x2 là không tu.. do dôí vó.i biêń x1 trong công thú.c A(x1).
Xét công thú.c sau:
∀x1(¬∀x2 A21(x1, x2 )) → ¬∀x2A21 (x2, x2)
Công thú.c này có da.ng cu’a tiên dê

` (A4):
∀x1 A(x1) → A(t),
nhu.ng term t = x2 là không tu.. do dôí vó.i x1 trong A(x1).

Ta xây du..ng minh hoa. nhu. sau:
- Tru.ò.ng minh hoa. D = {1, 2, 3, . . . }
- Tân tù. A2 là “=”
1
Khi dó ta có:
A = ∀x1(¬∀x2 A21(x1, x2 )) = ∀x1∃x2(x1 6= x2 ) = True
nhu.ng công thú.c B = ¬∀x2 A21(x2, x2 ) nhâ.n giá tri. False.

` (A4) là sai trong tru.ò.ng ho..p term t là không tu.. do dôí
Vâ.y tiên dê
vó.i x .
i
∗ Dôí vó.i tiên dê

` (A5), nêú ha.n chê´ bi. vi pha.m, tú.c là x1 là biêń tu..
do trong công thú.c A, thı̀ khi dó kê´t qua’ cũng dâñ dêń sai, chă’ ng ha.n:
gia’ su’. hai công thú.c A và B dê` u là A11(x1 ). Khi dó x1 là biêń tu.. do
trong A.
` (A5) sau dây:
Ta xét da.ng tiên dê
∀x1(A11 (x1) → A11 (x1)) → (A11(x1) → ∀x1A11(x1))
` n gia’ thiê´t: ∀x1(A11(x1 ) → A11 (x1)) nhâ.n giá tri.

Khi dó rõ ràng phâ
True, nhu.ng phâ` n kê´t luâ.n: (A11(x1 ) → ∀x1A11 (x1)) nhâ.n giá tri. False,
3.4. Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K 103
chă’ ng ha.n nêú ta cho.n tru.ò.ng minh hoa.: D = {1, 2, 3, . . . } và tân tù.
A11 là
A11 (x) =def “x là chăñ”
khi dó ta có phâ ` n kê´t luâ.n: ∀x1A11 (x1) nhâ.n giá tri. False, còn phâ
` n gia’
thiê´t: A1(x1 ), trong dó x1 là biêń tu. do, nên nó nhâ.n giá tri. True vó.i
1 .
x1 là sô´ chăñ, và ta có kê´t qua’ là False. Do dó trong tru.ò.ng ho..p, nêú
xi là biêń tu.. do trong công thú.c A thı̀ tiên dê ` (A5) sẽ nhâ.n giá tri.
False.
3.4.2 ` Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K

Mô.t vài thı́ du. vê
´p thú. tu.. bô. phâ.n
1) Lý thuyê´t să
Gia’ su’. K chú.a duy nhâ´t mô.t tân tù. A21 :
A21(y, z) =def “y < z”
và không chú.a các biêń hàm và hă` ng.

Ta ký hiê.u
A21 (x1, x2) tu.o.ng ú.ng là “x1 < x2”
¬A21 (x1, x2) tu.o.ng ú.ng là “x1 6< x2 ”
` riêng gô`m có:
Các tiên dê
(1) ∀x1(x1 6< x2 ) (không pha’n xa.)

(2) ∀x1∀x2∀x3 (x1 < x2 ∧ x2 < x3 → x1 < x3 ) (băć câ
` u)
Khi dó mô˜i mô.t mô hı̀nh cu’a lý thuyê´t này ngu.ò.i ta go.i là mô.t câú
trúc să´p thú. tu.. bô. phâ.n.
2) Lý thuyê´t nhóm

Gia’ su’. K có mô.t tân tù. A21:
A21(t, s) =def “t = s”,

mô.t biêń hàm f12 : f12 (t, s) =def “t + s”, và mô.t hă` ng tu’. a1 = 0. Các
` riêng gô`m có:
tiên dê
(1) ∀x1∀x2∀x3 (x1 + (x2 + x3) = (x1 + x2) + x3) (kê´t ho..p)
(2) ∀x1(0 + x1 = x1) ` n tu’. do.n vi.)
(tô`n ta.i phâ
(3) ∀x1∃x2(x2 + x1 = 0) ` n tu’. dôí)
(tô`n ta.i phâ
(4) ∀x1(x1 = x1 ) (pha’n xa.)
(5) ∀x1∀x2(x1 = x2 → x2 = x1 ) (dôí xú.ng)
(6) ∀x1∀x2∀x3 (x1 = x2 → (x2 = x3 → x1 = x3)) (băć câ
` u)
(7) ∀x1∀x2∀x3 (x2 = x3 → (x1 + x2 = x1 + x3 ∧ x2 + x1 = x3 + x1 ))
(phép thê´ cu’a dă’ ng thú.c)
Khi dó mô˜i mô.t mô hı̀nh cu’a lý thuyê´t này ngu.ò.i ta go.i là mô.t
nhóm. Ngoài ra nêú nó thoa’ mãn tiên dê` sau:
(8) ∀x1∀x2(x1 + x2 = x2 + x1) (giao hoán)
thı̀ nhóm dó du.o..c go.i là nhóm giao hoán hay nhóm Abel.
3.5 ñ trong logic tân tù.

Di.nh lý suy diê
Dôí vó.i di.nh lý suy diêñ trong logic mê.nh dê
` ta không thê’ chuyê’n tu.o.ng tu..
sang di.nh lý suy diêñ trong logic tân tù. mô.t cách dê˜ dàng, chă’ng ha.n: Vó.i
công thú.c A nào dó, A `K ∀x1A, ta suy ra: `K A → ∀x1A, tú.c là công
thú.c (A → ∀x1A) là mô.t di.nh lý trong lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K. Diê ` u này
là sai. Ta xét công thú c A có da.ng sau dây: A = A1 (x1) và minh hoa. du.o..c
. 1
xây du..ng nhu. sau:

- Tru.ò.ng minh hoa. D = {1, 2, 3, . . . }
- Tân tù. A11 : A11(x) =def “x là chăñ”
Khi dó dê˜ dàng ta có:
∀x1A11(x1 ) = False(1)
3.5. Di.nh lý suy diêñ trong logic tân tù. 105
P
Xét mô.t dãy s = (b1 , b1, . . . ) ∈ . Ta thâý ră` ng: A11 (x1) = True(2), khi và
chı’ khi b1 là mô.t sô´ chăñ cu’a D.
Do dó tù. (1) và (2) ta tı́nh du.o..c công thú.c B = (A11(x1 ) → ∀x1A11(x1))
nhâ.n giá tri. False trên dãy s = (b1 , b2, . . . ). Vı̀ s = (b1 , b2, . . . ) du.o..c cho.n
tuỳ ý, nên công thú.c B không logic dô`ng nhâ´t dúng. Ho.n nũ.a, ta dê˜ dàng
thâý ră` ng mô˜i mô.t di.nh lý cu’a lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K là logic dô`ng nhâ´t
dúng (di.nh lý 3.6.7).
Vâ.y công thú.c (A11 (x1) → ∀x1 A11(x1)) - là không di.nh lý trong K.

. . . .
` u này buô.c ta pha’i có nhũ ng thay dô’i thı́ch ho. p, dê’ nhâ.n du o. c di.nh
Diê
lý suy diêñ mô.t cách dúng dăń trong logic tân tù..
Di.nh nghı̃a 3.5.1 Gia’ su’. Γ là mô.t tâ.p các công thú.c, và A là mô.t công
thú.c cu’a Γ. Gia’ su’. B1 , B2, . . . , Bn là mô.t dâñ xuâ´t tù. Γ. Khi dó ta nói ră` ng
công thú.c Bi là phu. thuô.c vào A trong dâñ xuâ´t trên, khi và chı’ khi:
(i) Bi hoă.c là A hoă.c
(ii) Bi là dâñ du.o..c tru..c tiê´p tù. các công thú.c dú.ng tru.ó.c nó nhò. qui tăć
dâñ xuâ´t Modus Ponens hoă.c GEN, trong dó ı́t nhâ´t mô.t trong các
công thú.c dó phu. thuô.c vào A.
Thı́ du. 3.5.1 A, ∀x1A → C ` ∀x1 C
(B1) A (gia’ thiê´t)
(B2) ∀x1A (B1, GEN)
(B3) ∀x1A → C (gia’ thiê´t)
(B4) C (B2, B3 , MP)
(B5) ∀x1C (B4, GEN)

.
O’ dây
B1 phu. thuô.c vào A;

B2 phu. thuô.c vào A;
B3 phu. thuô.c vào ∀x1A → C;
B4 phu. thuô.c vào A và ∀x1A → C;
B5 phu. thuô.c vào A và ∀x1A → C.
Di.nh lý 3.5.1 Nêú B không phu. thuô.c vào A trong suy diêñ
Γ, A ` B thı̀ Γ ` B. Nêú B không phu. thuô.c vào A trong suy diêñ
Γ, A ` B thı̀ Γ ` B.
Chú.ng minh
Gia’ su’. B1, B2 , . . . , Bn là mô.t dâñ xuâ´t tù. Γ ∪ {A}, trong dó B không
phu. thuô.c vào A. Chú.ng minh bă` ng qui na.p theo dô. dài cu’a dâñ xuâ´t
i : i = 1, 2, . . . , n.
Gia’ thiê´t mê.nh dê` dã dúng dôí vó.i mo.i dâñ xuâ´t có dô. dài < n. Ta câ `n
.
chú ng minh mê.nh dê . . .
` cũng dúng vó i i = n. Ta xét các tru ò ng ho. p sau:.
- Nêú B thuô.c vào Γ hoă.c B là mô.t tiên dê ` thı̀ ta du.o..c Γ ` B (theo chú
ý 2 chu.o.ng 2 trang 29).
- Nêú B là dâñ du.o..c tru..c tiê´p tù. mô.t hoă.c hai công thú.c dú.ng tru.ó.c nó
thı̀ khi dó, vı̀ B không phu. thuô.c vào A, nên các công thú.c dú.ng tru.ó.c nó
cũng không phu. thuô.c vào A. Do dó theo gia’ thiê´t qui na.p các công thú.c
này dú.ng tru.ó.c nó dê ` u dâñ du.o..c tù. Γ mô.t cách do.n phu.o.ng. Vı̀ vâ.y suy ra
ră` ng B cũng dâñ du.o..c tù. Γ.
Di.nh lý 3.5.2 (di.nh lý suy diêñ trong logic tân tù.) Gia’ su’. Γ, A ` B và có
mô.t suy diêñ cu’a B tù. Γ và A, trong dó không su’. du.ng qui tăć GEN cho
mô.t công thú.c nào phu. thuô.c vào A vó.i biêń lu.o..ng tù. là mô.t biêń tu.. do cu’a
công thú.c A. Khi dó
ΓÀ→B
Chú.ng minh:
Gia’ su’. B1, B2, ..., Bn = B là dâñ xuâ´t cu’a B tù. Γ ∪ {A} thoa’ mãn các gia’
thiê´t cu’a di.nh lý dã cho. Ta sẽ chú.ng minh bă` ng qui na.p theo dô. dài dâñ
xuâ´t i = 1...n : Γ ` A → Bi .
- Nêú Bi là mô.t tiên dê
` hoă.c là phâ` n tu’. cu’a Γ thı̀ Γ ` A → Bi , vı̀
Bi → (A → Bi ) là tiên dê `.
- Nêú Bi là A thı̀ Γ ` A → Bi , vı̀ theo bô’ dê ` : ` A → A.
- Nêú tô`n ta.i j, k < i sao cho Bk = Bj → Bi thı̀ theo gia’ thiê´t qui na.p
Γ ` A → Bj và Γ ` A → (Bj → Bi ). Do dó ta có Γ ` A → Bi bă` ng cách
áp du.ng tiên dê` A2 và qui tăć MP. Cuôí cùng, gia’ su’. tô`n ta.i j < i sao cho
Bi = ∀xk Bj . Khi dó theo gia’ thiê´t qui na.p Γ ` A → Bj và hoă.c là Bj không
phu. thuô.c vào A hoă.c xk không pha’i là biêń tu.. do cu’a A.
∗ Nêú Bj không phu. thuô.c vào A thı̀ khi dó theo di.nh lý 3.5.1 ta có:
Γ ` Bj , và tiê´p theo su’. du.ng qui tăć GEN ta du.o..c: Γ ` ∀xk Bj . Do dó ta có:
Γ ` Bi .
Theo tiên dê` A1: ` Bi → (A → Bi ). Vâ.y ta có ngay kê´t qua’ Γ ` A → Bi
nhò. qui tăć MP.
∗ Nêú xk không pha’i là biêń tu.. do trong A thı̀ khi dó theo tiên dê` A5:
` ∀xk (A → Bj ) → (A → ∀xk Bj )
Vı̀ ră` ng Γ ` A → Bj , nên theo qui tăć GEN: Γ ` ∀xj (A → Bj ), và do

vâ.y ta có kê´t qua’: Γ ` A → ∀xk Bj nhò. qui tăć MP, tú.c là
Γ ` A → Bi .
Vâ.y ta dã chú.ng minh xong công thú.c:
Γ ` A → Bi ∀i = 1...n
Trong tru.ò.ng ho..p dă.c biê.t i = n, ta có:
Γ ` A → Bn hay Γ ` A → B

Hê. qua’ 3.5.1
a) Nêú Γ, A ` B không su’. du.ng qui tăć GEN vó.i biêń tu.. do có mă.t trong
A thı̀ Γ ` A → B.
b) Nêú A là mô.t công thú.c dóng và Γ, A ` B thı̀ Γ ` A → B.
Thı́ du. 3.5.2
a) Chú.ng minh ră` ng: ` ∀x1∀x2A → ∀x2∀x1A.

Chú.ng minh:
1. ∀x1∀x2 A (gia’ thiê´t)

2. ∀x1∀x2 A → ∀x2A (A4)
3. ∀x2A (1, 2, MP)
4. ∀x2A → A (A4)
5. A (3, 4, MP)
6. ∀x1A (5, GEN)
7. ∀x2∀x1 A (6, GEN)
Tù. 1 - 7 ta có ∀x1∀x2A ` ∀x2∀x1A, trong dó không su’. du.ng qui tăć
GEN dôí vó.i biêń tu.. do có mă.t trong ∀x1 ∀x2A. Do dó theo hê. qua’
3.5.1(a) ta có:
` ∀x1 ∀x2A → ∀x2∀x1A.
b) Nêú term t là tu.. do dôí vó.i biêń xi trong A(xi ) thı̀ ∀xiA(xi ) ` A(t) và
A(t) ` ∃xiA(xi ).
Chú.ng minh :
(1) ∀xi A(xi) ` A(t)

Xây du..ng dâñ xuâ´t nhu. sau:
1. ∀xiA(xi ) (gia’ thiê´t)
2. A(xi) (1, A4, MP)

3. A(t) (2, thê´ {xi/t})
Vâ.y tù. 1-3 ta có:
∀xi A(xi) ` A(t)

Dêń dây áp du.ng thêm hê. qua’ 3.5.1(a), ta thu du.o..c di.nh lý sau
dây:
` ∀xiA(xi ) → A(t).
(2) A(t) ` ∃xiA(xi )

Xây du..ng dâñ xuâ´t nhu. sau:
1. A(t) (gia’ thiê´t)

2. ∀xi¬A(xi ) → ¬A(t) (A4)
3. (∀xi¬A(xi ) → ¬A(t)) → (A(t) → ¬∀xi ¬A(xi)) (A3)
4. A(t) → ¬∀xi ¬A(xi ) (2, 3, MP)
5. ¬∀xi¬A(xi ) (1, 4, MP)
6. ∃xiA(xi ) (∃xi A(xi) ≡ ¬∀xi ¬A(xi))
Vâ.y tù. 1 – 6 ta có:
A(t) ` ∃xiA(xi )
Áp du.ng thêm hê. qua’ 3.5.1(a) ta có di.nh lý sau:
` A(t) → ∃xi A(xi).

3.6 ñ và dâ

Tı́nh phi mâu thuâ ` y du’ cu’a logic
tân tù.
3.6.1 Các khái niê.m và di.nh nghı̃a
Khái niê.m lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 du.o..c xác di.nh khá rô.ng rãi nhă` m bao hàm
mô.t pha.m vi rô.ng các lý thuyê´t logic và lý thuyê´t toán ho.c mà ta thu.ò.ng
gă.p. Hê. toán tân tù. câ´p 1 (viê´t tă´t là PP) là mô.t lý thuyê´t tân tù. câ´p 1,
trong dó nó chú.a các tâ.p dê´m du.o..c nhu. các ký hiê.u hă` ng dôí tu.o..ng, ký hiê.u
biêń hàm, và ký hiê.u tân tù., nhu.ng không chú.a các tiên dê ` riêng. Các lý
. . .
thuyê´t toán ho.c thu ò ng chú a các ký hiê.u hă` ng, ký hiê.u biêń hàm, ký hiê.u
tân tù. co. ba’n (tú.c là các thuô.c tı́nh hoă.c các quan hê. riêng cu’a lý thuyê´t)
` riêng cu’a lý thuyê´t dó.
và các tiên dê
Di.nh nghı̃a 3.6.1 Mô.t mô hı̀nh cu’a lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K là mô.t minh
` riêng cu’a K dê
hoa. cu’a K, trong dó mo.i tiên dê ` u dúng trong minh hoa. dó.
Dă.c biê.t, nêú K = P P thı̀ mo.i minh hoa. cu’a PP dê` u du.o..c xem là mô
hı̀nh cu’a PP.

- Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K du.o..c go.i là phi mâu thuâñ (ngũ. nghı̃a -
Semantic), nêú mo.i di.nh lý cu’a K dê ` u là công thú.c dúng trong mo.i mô hı̀nh
cu’a K.
- Lý thuyê´t tân tù. câ´p mô.t K du.o..c go.i là dâ
` y du’ (ngũ. nghı̃a), nêú mô˜i
mô.t công thú.c dúng trong mo.i mô hı̀nh cu’a K dê ` u là di.nh lý cu’a lý thuyê´t
K.

- Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K du.o..c go.i là phi mâu thuâñ (hı̀nh thú.c - formal),
nêú mo.i công thú.c A cu’a K dê ` u không thê’ có ca’ ` A và ` ¬A.
- Lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K du.o..c go.i là dâ ` y du’ (hı̀nh thú.c), nêú dôí vó.i
mo.i công thú.c dóng A: hoă.c là ` A hoă.c là ` ¬A.
` y du’ cu’a logic tân tù.
3.6. Tı́nh phi mâu thuâñ và dâ 111
Chú ý 1
∗ Nêú K là mâu thuâñ (hı̀nh thú.c) thı̀ có mô.t công thú.c A
sao cho ` A và ` ¬A. Do dó theo hê. qua’ 2.1.2 (chu.o.ng 2):
`x ¬A → (A → B) và qui tăć Modus Ponens suy ra ră ` ng mo.i công thú.c bâ´t
` u là di.nh lý trong K.
kỳ B dê
Bo’.i vâ.y, nêú trong K tô`n ta.i mô.t công thú.c không pha’i là di.nh lý thı̀ lý
thuyê´t K dó là phi mâu thuâñ (hı̀nh thú.c).
∗ Nêú lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K có chú.a ı́t nhâ´t mô.t ký hiê.u tân tù. P
không có mă.t trong các tiên dê` riêng thı̀ ta không có `K A và `K ¬A, trong
dó A là công thú c dóng ∀x1P (x1). Theo nghı̃a dó thı̀ lý thuyê´t tân tù. câ´p 1
.
PP là lý thuyê´t không dâ` y du’ hı̀nh thú.c, vı̀ ră
` ng công thú.c dóng ∀x1P (x1)
chu.a thê’ xem là mê.nh dê ` xác di.nh mà còn phu. thuô.c vào minh hoa., trong
. .
dó P du o. c xác di.nh. Tı́nh dâ ` y du’ (hı̀nh thú.c) chı’ có ý nghı̃a dôí vó.i các lý
thuyê´t toán ho.c riêng chù.ng nào trong lý thuyê´t dó không có các ký hiê.u tân
tù. (hoă.c biêń hàm) nào mà nô.i dung cu’a nó không du.o..c qui di.nh bo’.i các
` riêng cu’a lý thuyê´t dó.
tiên dê
3.6.2 ñ cu’a lý thuyê´t tân tù. câ´p 1

Tı́nh phi mâu thuâ
PP
Ta dã biê´t nêú K là mô.t lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 thı̀ mo.i di.nh lý trong K dê
ù
là công thú.c dúng trong mo.i mô hı̀nh cu’a K.
Di.nh lý 3.6.1 Hê. toán tân tù. câ´p 1PP là phi mâu thuâñ (ngũ. nghı̃a), nghı̃a
` ng dúng trong mo.i minh hoa. cu’a PP.
` u là hă
là mo.i di.nh lý cu’a PP dê
Di.nh lý 3.6.2 Hê. toán tân tù. câ´p 1 PP là phi mâu thuâñ (hı̀nh thú.c).
Chú.ng minh:
Ta xét ánh xa. h biêń dô’i mô.t công thú.c tân tù. thành mô.t công thú.c
` bă` ng cách sau dây:
mê.nh dê
- Cho công thú.c tân tù. A, ta loa.i bo’ tâ´t ca’ các dâú lu.o..ng tù. và các
terms cùng vó.i các dâú ngoă.c, dâú phâ’y tu.o.ng ú.ng. Kê´t qua’ thu du.o..c là
mô.t công thú.c mê.nh dê
` h(A).
- Nêú A là mô.t di.nh lý trong PP thı̀ h(A) cũng là di.nh lý trong logic
mê.nh dê` L.
- Nêú PP là mâu thuâñ, nghı̃a là tô`n ta.i công thú.c A sao cho `P P A và
`P P ¬A thı̀ khi dó trong logic mê.nh dê ` L, ta có `x h(A) và `x h(¬A) (tú.c
là `x ¬h(A)).
` u này mâu thuâñ vó.i di.nh lý 2.3.3 trong chu.o.ng 2: Hê. L là phi mâu
Diê
thuâñ.
Vâ.y ta có lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 PP là phi mâu thuâñ (hı̀nh thú.c).
3.6.3 Mô.t sô´ di.nh lý trong lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 K
Di.nh nghı̃a 3.6.4 Gia’ su’. xi và xj là hai biêń khác nhau, A(xi ) không chú.a
biêń tu.. do xj , xj tu.. do dôí vó.i biêń xi trong A(xi ), và A(xj ) là công thú.c
nhâ.n du.o..c tù. A(xi) bă` ng cách thê´ xj vào mo.i vi. trı́ tu.. do cu’a xi trong A(xi ).
Khi dó ta nói ră` ng A(xi ) và A(xj ) là dô`ng da.ng vó.i nhau.
Nhu. vâ.y trong tru.ò.ng ho..p này, ta cũng có A(xj ) không chú.a biêń tu.. do
xi và xi là tu.. do dôí vó.i xj trong A(xj ).
Bô’ dê
` 3.6.1 Nêú A(xi ) và A(xj ) là dô`ng da.ng thı̀
` ∀xi A(xi) ↔ ∀xj A(xj )
Chú.ng minh
Theo tiên dê` (A4): ` ∀xi A(xi) → A(xj ).
Su’. du.ng qui tăć GEN: ` ∀xj (∀xi A(xi) → A(xj )).
Mă.t khác theo tiên dê` (A5): ` ∀xi A(xi) → ∀xj A(xj ) nhò. qui tăć Modus
Ponens.
Bă` ng cách tu.o.ng tu.. ta nhâ.n du.o..c:
` ∀xj A(xj ) → ∀xi A(xi).
Do dó theo công thú.c dô`ng nhâ´t dúng: (A1 → (A2 → A1 ∧ A2)) và áp
` n qui tăć MP ta có
du.ng 2 lâ
` ∀xi A(xi) ↔ ∀xj A(xj ).

Di.nh lý 3.6.3 Nêú công thú.c dóng ¬A cu’a lý thuyê´t K là không dâñ du.o..c
trong K thı̀ lý thuyê´t K nhâ.n du.o..c tù. K bă
` ng cách thêm A nhu. mô.t tiên
0
` là phi mâu thuâñ (hı̀nh thú.c).

dê
Chú.ng minh: Pha’n chú.ng

Gia’ su’. ngu.o..c la.i K là mâu thuâñ. Khi dó tô`n ta.i mô.t công thú.c B sao
0
cho `K 0 B và `K 0 ¬B. Mă.t khác, ta có: `L (B → (¬B → ¬A)), nên ta cũng
có: `K 0 (B → (¬B → ¬A)). Áp du.ng 2 lâ ` n qui tăć MP ta có: `K 0 ¬A. Do
dó A `K ¬A.
Theo gia’ thiê´t A là công thú.c dóng, nên theo hê. qua’ 3.5.1 (b) cu’a di.nh
lý suy diêñ ta có:
`K A → ¬A.
Ho.n nũ.a, ta có: `L ((A → ¬A) → ¬A), nên ta cũng có: `K ((A → ¬A) →
¬A). Áp du.ng qui tăć MP ta có: `K ¬A, trái vó.i gia’ thiê´t cu’a di.nh lý. Vâ.y
0
K là phi mâu thuâñ.
` 3.6.2 Tâ.p ho..p tâ´t ca’ các biê’u thú.c (dãy hũ.u ha.n các ký hiê.u) cu’a
Bô’ dê
lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 K là dê´m du.o..c. Diê
` u này cũng dúng cho các tru.ò.ng
ho..p là tâ.p ho..p các term, tâ.p ho..p các công thú.c, tâ.p ho..p các công thú.c
dóng.
Chú.ng minh
Tru.ó.c hê´t ta thiê´t lâ.p mô.t hàm sô´ le’ phân biê.t g(u) dôí vó.i mô˜i mô.t ký
hiê.u u nhu. sau: g(() = 3; g()) = 5; g(, ) = 7; g(¬) = 9; g(→) = 11; g(xk ) =
5 + 8k; g(ak ) = 7 + 8k; g(fkn ) = 9 + 8(2n 3k ); g(Ank ) = 11 + 8(2n 3k ).
Khi dó dôí vó.i mô.t biê’u thú.c u1 u2...ur tu.o.ng ú.ng là sô´ 2g(u1 ) 3g(u2 )
... pr r , trong dó pi là sô´ nguyên tô´ thú. i. Ta có thê’ dê´m du.o..c
g(u )
tâ´t ca’ các biê’u thú.c theo thú. tu.. cu’a các con sô´ liên quan
dêń chúng.
Di.nh nghı̃a 3.6.5 Mô.t lý thuyê´t K có cùng các ký hiê.u co. ba’n nhu. lý
0
thuyê´t K du.o..c go.i là mo’. rô.ng cu’a K, nêú mo.i di.nh lý cu’a K cũng là di.nh
0
lý cu’a K .
Chú ý 2 Dê’ chú.ng minh K là mo’. rô.ng cu’a K chı’ câ ` n chú.ng minh ră` ng
0
0
mô˜i mô.t tiên dê
` riêng cu’a K là mô.t di.nh lý trong K .
Di.nh lý 3.6.4 (Lindenbaum)

Nêú K là mô.t lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 phi mâu thuâñ thı̀ tô`n ta.i mô.t lý
thuyê´t mo’. rô.ng cu’a K phi mâu thuâñ và dâ ` y du’ (theo nghı̃a hı̀nh thú.c).
Chú.ng minh
Theo bô’ dê` 3.6.2, tâ.p ho..p tâ´t ca’ các công thú.c dóng cu’a K là dê´m du.o..c,
chă’ng ha.n theo thú. tu.. sau: B1, B2 , B3, .... Ta xây du..ng mô.t dãy các lý thuyê´t
J0 , J1 , J2, .... nhu. sau:
- J0 = K.
- Gia’ thiê´t dã xác di.nh Jn (n ≥ 0).
- Nêú `Jn ¬Bn+1 thı̀ dă.t Jn+1 = Jn , còn trái la.i, nêú không pha’i `Jn
¬Bn+1 thı̀ dă.t Jn+1 là lý thuyê´t thu du.o..c tù. Jn bă` ng cách thêm Bn+1 nhu.
là mô.t tiên dê` . Theo di.nh lý 3.6.3, nêú Jn là phi mâu thuâñ thı̀ Jn+1 cũng
phi mâu thuâñ. Do dó mo.i lý thuyê´t Jn (n ≥ 0) dê ` u phi mâu thuâñ. Bây
. . . ` gô`m tâ´t ca’ các tiên dê
giò ta dă.t J là lý thuyê´t tân tù câ´p 1 vó i hê. tiên dê `
cu’a Ji (i ≥ 0).
Rõ ràng Jn+1 là mo’. rô.ng cu’a Jn và J là mo’. rô.ng cu’a mo.i Ji , kê’ ca’
J0 = K.
Dê’ chú.ng minh ră` ng J là phi mâu thuâñ, ta pha’i chú.ng minh mo.i Ji dêù
là phi mâu thuâñ, vı̀ ră` ng mô.t suy diêñ cu’a mâu thuâñ trong J du.o..c thu..c
hiê.n chı’ trong mô.t sô´ hũ.u ha.n các tiên dê
` , cũng là mô.t suy diêñ cu’a mâu
thuâñ trong mô.t Jn nào dó. Ta chú.ng minh tı́nh phi mâu thuâñ cu’a mo.i Ji
bă` ng qui na.p.
- Theo gia’ thiê´t J0 = K là phi mâu thuâñ.
- Gia’ su’. ră` ng Ji là phi mâu thuâñ.
Nêú Ji+1 = Ji thı̀ Ji+1 là phi mâu thuâñ.
Nêú Ji+1 6= Ji và ho.n nũ.a, theo di.nh nghı̃a cu’a Ji+1 : ¬Bi+1 là không dâñ
du.o..c trong Ji , nên khi dó theo di.nh lý 3.6.3 thı̀ Ji+1 cũng phi mâu thuâñ.
Do vâ.y Ji+1 là phi mâu thuâñ, nêú Ji là phi mâu thuâñ, và tù. dó ta có J
là phi mâu thuâñ. Ta chú.ng minh tı́nh dâ ` y du’ cu’a J . Gia’ su’. A là công
thú.c dóng cu’a K. Khi dó A = Bj+1 dôí vó.i j ≥ 0 nào dó. Bo’.i vâ.y hoă.c là
`Jj ¬Bj+1 hoă.c `Jj+1 Bj+1 , vı̀ ră` ng nêú không pha’i `Jj ¬Bj+1 thı̀ Bj+1 du.o..c
bô’ sung vào Jj+1 nhu. là mô.t tiên dê` . Tù. dó dâñ tó.i hoă.c là `J ¬Bj+1 hoă.c
là `J Bj+1 . Vâ.y J là mô.t mo’. rô.ng dâ
` y du’ và phi mâu thuâñ cu’a K.
Di.nh lý 3.6.5 (Gödel)

Mo.i lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 K phi mâu thuâñ dê ` u có mô.t mô hı̀nh dê´m
. . .
du o. c (tú c là mô hı̀nh có miê` n dôí tu o. ng là dê´m du.o..c).
. .
Chú.ng minh:
Gia’ su’. K là lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 phi mâu thuâñ.
1) Ta go.i K0 là lý thuyê´t nhâ.n du.o..c tù. K bă` ng cách thêm vào K mô.t tâ.p
dê´m du.o..c {b1 , b2, ...} các ký hiê.u hă` ng dôí tu.o..ng mó.i. Ta chú.ng minh ră` ng
K0 là phi mâu thuâñ.
Thâ.t vâ.y, gia’ su’. ngu.o..c la.i, K0 là mâu thuâñ. Khi dó có tô`n ta.i mô.t công
thú.c A sao cho có mô.t suy diêñ trong K0 cu’a A ∧ ¬A.
Ta thay thê´ trong suy diêñ này mô˜i mô.t xuâ´t hiê.n cu’a bi du.o..c thay bo’.i
mô.t ký hiê.u biêń chu.a có mă.t trong suy diêñ và tru.ó.c dó chu.a du.o..c dùng
dê’ thay thê´. Dê˜ dàng thâý ră` ng viê.c thay thê´ này ta thu du.o..c mô.t suy diêñ
trong K cu’a mô.t công thú.c da.ng A ∧ ¬A , tú.c là mâu thuâñ. Diê
0 0
` u này trái
vó.i gia’ thiê´t K là phi mâu thuâñ.
Vâ.y ta có K0 là phi mâu thuâñ.
2) Theo bô’ dê ` 3.6.2, tâ.p tâ´t ca’ các công thú.c chú.a không quá mô.t biêń tu..
do trong K0 là tâ.p dê´m du.o..c, chă’ng ha.n theo cách dánh sô´ sau dây:
F1(xi1 ), F2(xi2), ..., Fk(xik ), ...
(xik là biêń tu.. do cu’a Fk , nêú Fk không chú.a biêń tu.. do; trái la.i, dă.t
xik = x1). Ta cho.n mô.t dãy bj1, bj2 , ..., bjk , ... tù. các ký hiê.u hă` ng mó.i sao
cho bjk không chú.a trong F1, F2 , ...., Fk và khác bj1 , bj2 , ..., bjk−1.
Xét công thú.c du.o..c xác di.nh nhu. sau:
Sk = ¬∀xk Fk (xik ) → ¬Fk (bjk ).
Gia’ su’. Kn là lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 nhâ.n du.o..c tù. K0 bă` ng cách thêm
S1 , S2 , ..., Sn nhu. là các tiên dê
` mó.i, và K∞ là lý thuyê´t nhâ.n du.o..c bă` ng
cách thêm tâ´t ca’ các công thú.c Si nhu. là các tiên dê
` vào K0 .
Mô˜i mô.t suy diêñ trong K∞ chı’ chú.a mô.t sô´ hũ.u ha.n các Si , và do dó
nó cũng là suy diêñ trong mô.t Kn nào dó. Do vâ.y, nêú mo.i Ki là phi mâu
thuâñ thı̀ K∞ cũng phi mâu thuâñ. Dê’ chú.ng minh ră` ng mo.i Ki là phi mâu
thuâñ, ta chú.ng minh bă` ng qui na.p.
- K0 là phi mâu thuâñ.
- Gia’ su’. Kn−1 là phi mâu thuâñ, nhu.ng Kn là mâu thuâñ (n ≥ 1). Khi
dó nhu. ta dã biê´t mô˜i mô.t công thú.c là dâñ du.o..c trong Kn theo công thú.c
dô`ng nhâ´t dúng A1 → (¬A1 → A2) và qui tăć MP. Dă.c biê.t `K ¬Sn . Do dó
ta có Sn `Kn−1 ¬Sn .
Vı̀ Sn là công thú.c dóng, nên theo hê. qua’ 3.5.1 (b) ta có `Kn−1 Sn → ¬Sn .
Mă.t khác, ta cũng có công thú.c (A1 → ¬A1) → ¬A1 là dô`ng nhâ´t dúng, nên
ta có: `Kn−1 ¬Sn nhò. qui tăć MP, tú.c là
`Kn−1 ¬(¬∀xin Fn (xin ) → ¬Fn (bjn ))
Theo các công thú.c dô`ng nhâ´t dúng:

¬(A1 → A2 ) → (A1 ∧ ¬A2 ); (A1 ∧ A2 ) → A1; (A1 ∧ A2) → A2; ¬¬A1 →
A1 , ta nhâ.n du.o..c kê´t qua’ sau:
`Kn−1 ¬∀xin Fn (xin ) và `Kn−1 Fn (bjn )
Xét mô.t suy diêñ nào dó cu’a Fn (bjn ) trong Kn−1 . Ta cho.n xp là mô.t biêń
không có mă.t trong suy diêñ dó. Ta thay khă´p no.i trong suy diêñ dó ký
hiê.u bjn bo’.i xp, khi dó ta nhâ.n du.o..c mô.t suy diêñ trong Kn−1 cu’a F (xp),
tú.c là `
Kn−1 F (x ).
n p
Áp du.ng qui tăć GEN ta du.o..c: `Kn−1 ∀xp Fn (xp), và theo bô’ dê ` 3.6.1 ta
có: `Kn−1 ∀xin Fn (xin ), vı̀ Fn (xin ) và Fn (xp) là dô`ng da.ng vó.i nhau.
Vâ.y ta dã chú.ng minh du.o..c ră` ng Kn−1 là mâu thuâñ, diê ` u dó trái vó.i
gia’ thiê´t qui na.p. Do dó Kn là phi mâu thuâñ, và tù. dó K∞ cũng là phi
mâu thuâñ.
Chú ý ră` ng K∞ là mo’. rô.ng phi mâu thuâñ cu’a K0 , và theo di.nh lý 3.6.4
lý thuyê´t J là mô.t mo’. rô.ng phi mâu thuâñ và dâ
` y du’ cu’a K∞ .
3) Bây giò. ta xây du..ng mô.t minh hoa. dê´m du.o..c M cho lý thuyê´t tân tù. K0
(theo dâ ` y du’ tiêń trı̀nh sau dây).
Di.nh nghı̃a 3.6.6 Mô.t term (ha.ng tu’.) du.o..c go.i là dóng, nêú nó không
chú.a các biêń.
Minh hoa. M cu’a K0 du.o..c xây du..ng nhu. sau:
- Ta dă.t D là tâ.p ho..p tâ´t ca’ các terms dóng cu’a K0 . Tâ.p này là dê´m
du.o..c theo bô’ dê ` 3.6.2, và tâ.p D này là Tru.ò.ng minh hoa. (hay miê ` n xác di.nh
. .
dôí tu o. ng cu’a M).
- Mô˜i mô.t ký hiê.u hă` ng c cu’a K thı̀ nó du.o..c minh hoa. bo’.i chı́nh là hă` ng
dó (vó.i tu. cách là mô.t phâ ` n tu’. cu’a D) trong M.
- Mô˜i mô.t ký hiê.u biêń hàm fjn cu’a K du.o..c gán mô.t toán tu’. fjn∗ tù. Dn
vào D trong M sao cho dôí vó.i mô˜i mô.t bô. (t1 , t2, ..., tn)∈ Dn các term dóng
tu.o.ng ú.ng cho ta mô.t giá tri. fjn∗ (t1, t2, ..., tn) là mô.t term dóng thuô.c D cu’a
K0 .
- Mô˜i mô.t ký hiê.u tân tù. Anj trong K du.o..c gán mô.t ánh xa. An∗ j tù
.
Dn vào {T, F } trong M sao cho dôí vó.i mô.t bô. (t1 , t2, ..., tn) ∈ Dn ta có
An∗ n
j (t1 , t2 , ..., tn) = T , khi và chı’ khi `J Aj (t1 , t2 , ..., tn).
Mu.c dı́ch cu’a ta là chú.ng minh ră` ng minh hoa. M là mô.t mô hı̀nh cu’a lý
thuyê´t tân tù. K0 .
Dê’ chú.ng minh diê ` n chú.ng minh ră` ng mô˜i mô.t công thú.c
` u này, ta chı’ câ
dóng A cu’a K0 là dúng trong M, khi và chı’ khi `J A, vı̀ ră` ng mo.i di.nh lý
cu’a K0 dê` u là di.nh lý trong J . Ta chú.ng minh mê.nh dê ` này bă` ng qui na.p
theo sô´ phép toán và lu.o..ng tù. trong công thú.c A.
Tru.ó.c hê´t, gia’ su’. A là mô.t công thú.c dóng so. câ´p. Khi dó, theo di.nh
nghı̃a A là dúng trong M, khi và chı’ khi `J A.
Bây giò. bu.ó.c gia’ thiê´t qui na.p: nêú B là công thú.c dóng nào dó có sô´
phép toán và lu.o..ng tù. ı́t ho.n A, và B là dúng trong M khi và chı’ khi `J B.
` n pha’i xét các tru.ò.ng ho..p sau dây:
Ta câ
• Tru.ò.ng ho..p 1: A là ¬B

- Nêú A là dúng trong M thı̀ B là sai trong M, và theo gia’ thiê´t qui
` y du’ và B là công thú.c dóng, nên
na.p: không có `J B. Vı̀ J là dâ
`J ¬B, tú.c là `J A
- Trái la.i, nêú A là sai trong M thı̀ B là dúng trong M. Do dó `J B. Vı̀
J là phi mâu thuâñ nên ta nhâ.n du.o..c: không có `J ¬B, tú.c là không
có `J A
• Tru.ò.ng ho..p 2: A là B → C

Vı̀ A là công thú.c dóng, nên B và C dê
` u là công thú.c dóng.
- Nêú A là sai trong M thı̀ B là dúng và C là sai. Do dó theo gia’ thiê´t
qui na.p: `J B và không có `J C. Theo tı́nh dâ ` y du’ cu’a J : `J ¬C. Do
.
vâ.y theo các công thú c dô`ng nhâ´t dúng: A1 → (¬A2 → ¬(A1 → A2))
nên ta có `J ¬(B → C) nhò. qui tăć Modus Ponens, tú.c là `J ¬A, và
nhu. vâ.y theo tı́nh phi mâu thuâñ cu’a J : không có `J A.
Mă.t khác, nêú không có `J A thı̀ theo tı́nh dâ
` y du’ cu’a J : `J ¬A.
Theo các công thú.c dô`ng nhâ´t dúng:
¬(A1 → A2 ) → A1 và ¬(A1 → A2 ) → ¬A2,
ta nhâ.n du.o..c kê´t qua’: `J B và `J ¬C nhò. qui tăć Modus Ponens. Do
vâ.y B là dúng trong M. Theo tı́nh phi mâu thuâñ cu’a J : không có
`J C và do vâ.y, C là sai trong M. Vâ.y A là sai trong M.
• Tru.ò.ng ho..p 3: A là ∀xn B

Gia’ su’. B là Fk (xik ). Ta có thê’ gia’ thiê´t ră` ng xn là xik . Ngoài ra, B là
công thú.c dóng và không chú.a xn vó.i tu. cách là biêń tu.. do. Nhu.ng
trong tru.ò.ng ho..p này, A là dúng khi và chı’ khi B dúng, và `J A khi
và chı’ khi `J B. Do vâ.y mê.nh dê ` B dúng thı̀ A cũng dúng.
Tru.ó.c hê´t ta gia’ thiê´t ră` ng A là dúng trong M, nhu.ng không có `J A.
Theo tı́nh dâ ` y du’ cu’a J : `J ¬A, tú.c là `J ¬∀xik Fk (xik ). Nhu.ng `J Sk
và dùng qui tăć MP ta thu du.o..c `J ¬F (bjk ). Vı̀ A = ∀xik Fk (xik ) là
dúng trong M, nên Fk (bjk ) cũng dúng trong M.
` u này mâu thuâñ vó.i tı́nh phi mâu

Theo gia’ thiê´t qui na.p `J Fk (bjk ), diê
thuâñ cu’a J . Do dó ta pha’i có: `J A.
- Bây giò. ta gia’ thiê´t A là sai trong M nhu.ng `J A. Vı̀ ∀xik Fk (xik ) là sai
trong M, nên tô`n ta.i ı́t nhâ´t mô.t phâ` n tu’. trong D, tú.c là mô.t term dóng cu’a
K0 sao cho Fk (t) là sai trong M. Vı̀ ta gia’ thiê´t `J A, tú.c là `J ∀xik Fk (xik ),
nên theo tiên dê ` (A4) ta có `J Fk (t). Do dó Fk (t) là dúng trong M, diê ù
này mâu thuâñ vó.i tı́nh sai cu’a Fk (t) trong M. Vı̀ vâ.y không thê’ có `J A.
` mà ta dòi ho’i hoàn toàn du.o..c chú.ng minh dôí vó.i A.
Mê.nh dê
Nhu. vâ.y ta dã chú.ng minh du.o..c M là mô.t mô hı̀nh dê´m du.o..c cu’a
lý thuyê´t J , và do dó cũng là dê´m du.o..c dôí vó.i lý thuyê´t K0 . Vı̀ mo.i di.nh
lý cu’a K là di.nh lý cu’a K0 , nên M cũng là mô hı̀nh dê´m du.o..c cu’a lý thuyê´t
K.
3.6.4 ` y du’ cu’a lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K

Tı́nh dâ
Di.nh lý 3.6.6 Mô˜i mô.t di.nh lý cu’a lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 PP là logic dô`ng
nhâ´t dúng.
Chú.ng minh
- Ta dê˜ dàng kiê’m tra du.o..c ră` ng các tiên dê
` tù. (A1) dêń (A5) dê` u là
logic dô`ng nhâ´t dúng.
- Các qui tăć dâñ xuâ´t MP và GEN dê ` u có tı́nh logic dô`ng nhâ´t dúng.
Do dó mô˜i mô.t di.nh lý là logic dô`ng nhâ´t dúng.
` 3.6.3 Mô˜i mô.t công thú.c logic dô`ng nhâ´t dúng cu’a lý thuyê´t tân tù.
Bô’ dê
câ´p 1 K là mô.t di.nh lý cu’a K.
Chú.ng minh
` n xét các công thú.c dóng. Gia’ su’. A là mô.t công thú.c dóng và
Ta chı’ câ
logic dô`ng nhâ´t dúng cu’a K. Gia’ su’. A không pha’i là di.nh lý cu’a K. Khi dó
theo di.nh lý 3.6.3 ta thêm vào K công thú.c ¬A nhu. mô.t tiên dê ` , ta du.o..c
0 0
mô.t lý thuyê´t phi mâu thuâñ K . Theo di.nh lý 3.6.5, K có mô.t mô hı̀nh
` cu’a K , nên ¬A dúng trong M. Ho.n nũ.a, A là logic
0
M. Vı̀ ¬A là tiên dê
dô`ng nhâ´t dúng, nên A cũng dúng trong M. Nhu. vâ.y công thú.c A dô`ng
3.7. Áp du.ng trong chú.ng minh di.nh lý cu’a lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 121
thò.i vù.a dúng, vù.a không dúng trong mô hı̀nh M. Diê
` u này là mâu thuâñ.
Vâ.y A là mô.t di.nh lý cu’a K.
Di.nh lý 3.6.7 (di.nh lý dâ ` y du’ cu’a Giödel [1930])
Trong lý thuyê´t tân tù câ´p 1PP, ló.p các di.nh lý trùng vó.i ló.p các công
.
thú.c logic dô`ng nhâ´t dúng.
Chú.ng minh
` u này du.o..c suy ra tù. di.nh lý 3.6.6 và bô’ dê
Diê ` 3.6.3.
Di.nh lý 3.6.8 (di.nh lý Skolem-Löwenhim [1919, 1915])

Nêú mô.t lý thuyê´t tân tù. câ´p 1 K có mô.t mô hı̀nh nào dó thı̀ nó cũng có
mô.t mô hı̀nh dê´m du.o..c.
Chú.ng minh
Chú ý ră` ng nêú K có mô.t mô hı̀nh thı̀ K là phi mâu thuâñ. Do dó theo
di.nh lý 3.6.5, K có mô.t mô hı̀nh dê´m du.o..c.
3.7 Áp du.ng trong chú.ng minh di.nh lý cu’a

lý thuyê´t tân tù. câ´p 1
Chú.ng minh ră` ng:
` ∀xi(A ∨ B) → (∃xiA ∨ ∀xiB)
Chú.ng minh
• Cách 1: Áp du.ng di.nh lý suy diêñ trong logic tân tù.. Tru.ó.c hê´t ta
biêń dô’i công thú.c dã cho nhu. sau:
` ∀xi(A ∨ B) → (∃xiA ∨ ∀xiB) ⇔

` ∀xi(A → B) → ((∀xi A) ∨ ∀xiB) ⇔
` ∀xi(A → B) → (∀xi A → ∀xiB)
Ta chú.ng minh bă` ng cách xây du..ng dâñ xuâ´t:

1. ∀xi (A → B) (gia’ thiê´t)

2. ∀xi A (gia’ thiê´t)
3. A → B (1, A4)
4. A (2, A4)
5. B (3, 4, MP)
6. ∀xi B (5, GEN)
Vâ.y tù. 1 - 6 ta có:
∀xi (A → B), ∀xiA ` ∀xi B.
.
O’ dây trong khi xây du..ng dâñ xuâ´t ta không su’. du.ng qui tăć GEN
dôí vó.i biêń tu.. do cu’a ∀xi(A → B) và ∀xi A. Do dó theo di.nh lý 3.5.2,
ta dê˜ dàng áp du.ng 2 lâ ` n di.nh lý suy diêñ, ta có ` ∀xi (A → B) →
(∀xi A → ∀xiB)
` y du’ cu’a Gödel ta dă.t:

• Cách 2: Áp du.ng di.nh lý dâ
C = ∀xi(A ∨ B) → (∃xiA ∨ ∀xi B)
là di.nh lý, khi và chı’ khi C là logic dô`ng nhâ´t dúng.
Ta xét mô.t minh hoa. vó.i D là Tru.ò.ng minh hoa. mà trên dó các công
thú.c A và B du.o..c xác di.nh.
P
Gia’ su’. dãy s = (b1, b2 , ...., bi, ...) ∈ tuỳ ý. Ta sẽ chú.ng minh ră` ng C
là thu..c hiê.n du.o..c trên s, tú.c là C = 1 trên dãy s = (b1, b2 , ...., bi, ...).
Thâ.t vâ.y, ta xét 2 tru.ò.ng ho..p sau dây:
a) Tru.ò.ng ho..p 1: D = ∀xi(A ∨ B) là không thu..c hiê.n du.o..c trên s

tú.c là D = 0 trên s. Khi dó rõ ràng ta có ngay C = 1 trên dãy s.
Vâ.y C thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s = (b1 , b2, ...., bi, ...).
b) Tru.ò.ng ho..p 2: D = ∀xi(A ∨ B) là thu..c hiê.n du.o..c trên s =

(b1, b2, ...., bi, ...) (tú.c là D = 1 trên dãy s). Khi dó theo di.nh nghı̃a
D là thu..c hiê.n du.o..c trên dãy s = (b1 , b2, ...., bi, ...) ⇔ (A ∨ B) là
thu..c hiê.n du.o..c trên mo.i dãy bâ´t kỳ s khác s không quá thành
0
` n thú. i ⇔ A là thu..c hiê.n du.o..c trên mo.i dãy bâ´t kỳ s khác
0
phâ
s không quá thành phâ ` n thú. i (1) hoă.c B là thu..c hiê.n du.o..c trên
` n thú. i (2).
0
mo.i dãy bâ´t kỳ s khác s không quá thành phâ
Tù. (1) suy ra ră` ng công thú.c ∃xiA là thu..c hiê.n du.o..c dôí vó.i ı́t
P
` n thú. i. (3) (s ∈ ).
0 0
nhâ´t mô.t dãy s khác s không quá thành phâ
Tù. (2) suy ra ră` ng ∀xi B là thu..c hiê.n du.o..c trên mo.i dãy bâ´t kỳ
` n thú. i. (4)
0
s khác s không quá thành phâ
Kê´t ho..p (3) và (4) ta có: G = ∃xi A ∨ ∀xiB là thu..c hiê.n du.o..c
trên dãy s, tú.c là G = 1 trên dãy s.
Vâ.y C = D → G = 1 → 1 = 1, nghı̃a là C là thu..c hiê.n du.o..c trên
P
dãy s = (b1, b2 , ..., bi, ...) ∈ . Vı̀ s du.o..c cho.n tuỳ ý, nên công
thú.c C là logic dô`ng nhâ´t dúng.

1. Hãy viê´t dâú ngoă.c cho các công thú.c sau:
a) ∀x1¬A11 (x1) → A32(x1, x2 , x3) ∨ ∀x1A12 (x1)

b) ¬∀x1A11 (x1) → ∃x2 A12(x2) → A21(x1, x2 ) ∨ A11(x2 )
c) ∀x1∀x3∀x4A11(x1 ) → A12(x3 ) ∧ ¬A11 (x1)
d) ∃x1∀x2∃x3A11 (x1) ∨ ∃x2¬∀x3 A21(x3, x2 )
2. Hãy chı’ ra biêń nào là biêń tu.. do, biêń nào là biêń ràng buô.c cu’a các
công thú.c sau:
a) ∀x3((∀x1A21 (x1, x2)) → A21(x3 , x1))

b) ∀x2A21(x3 , x2) → ∀x3A21(x3, x2 )
c) (∀x2∃x1A31(x1, x2 , f12 (x1, x2))) ∨ ¬∀x1A21(x2 , f11 (x1))
3. Có pha’i t = f12 (x1, x2 ) là tu.. do dôí vó.i x1 trong công thú.c sau dây không:
a) A21 (x1, x2) → ∀x2A11(x2 ),

b) (∀x2A21(x2 , a1)) ∨ ∃x2A21 (x1, x2).
4. Chú.ng minh ră` ng các công thú.c sau dây không logic dô`ng nhâ´t dúng:
a) ∀x2∃x1 A21(x1, x2) → ∃x1∀x2A21(x1 , x2)

b)(∀x1A11(x1 ) → ∀x1A12(x1 )) → ∀x1(A11 (x1) → A12 (x1))
c) ∀x1(A11(x1) ∨ A12(x1)) → (∀x1A11(x1 ) ∨ ∀x1A12(x1 ))
5. Chú.ng minh ră` ng các công thú.c sau dây là logic dô`ng nhâ´t dúng:
a) A(t) → ∃x1A(x1), nêú t là tu.. do dôí vó.i x1 trong A(x1)

b) ∀xiA → ∃xiA
c) ∀xi∀xj A ≡ ∀xj ∀xiA
d)(∀xiA ∨ ∀xi B) → ∀xi (A ∨ B)
e) ∃xi∃xj A ≡ ∃xj ∃xiA
f) ∃xi ∀xj A → ∀xj ∃xi A
6. Nêú A là mô.t công thú.c dóng thı̀ khi dó chú.ng minh ră` ng A logic kéo
theo B, khi và chı’ khi B là dúng trong mô˜i mô.t minh hoa. mà ta.i dó A
là dúng.
7. Chú.ng minh ră` ng công thú.c sau dây không logic dô`ng nhâ´t dúng:
a) ∃x∀y(A21(x, y) ∧ ¬A21(y, x) → [A21(x, x) ↔ A21(y, y)])

b) ∀x¬A21(x, x) ∧ ∀x∀y∀z(A21(x, y) ∧ A21 (y, z) → A21 (x, z)) →
∃x∀y¬A21(x, y)
c) ∀x∀y∀z(A21(x, x)∧(A21(x, z) → A21(x, y)∨A21(y, z))) → ∃y∀zA21(y, z)
8. Chú.ng minh ră` ng các công thú.c sau là di.nh lý:
a) ` ∀x1(A → B) → (∀x1A → ∀x1B)

b) ` ∀x1(A → B) → (∃x1A → ∃x1B)
c) ` ∀x1(A ∧ B) ≡ (∀x1A ∧ ∀x1B)
d) ` ∀x1∀x2...∀xnA → A
e) ` ∃x1¬A ≡ ¬∀x1 A
f) ` ∀x1A ≡ ¬∃x1¬A
g) ` ∃x1(A ∨ B) ≡ (∃x1A ∨ ∃x1B)
9. Dôí vó.i mô˜i mô.t lý thuyê´t tân tù. câ´p 1K, nêú Γ `K A và mô˜i mô.t công
thú.c cu’a Γ là dúng trong minh hoa. M dã cho cu’a K thı̀ A cũng dúng
trong M.
Chu.o.ng 4
Ngôn ngũ. PROLOG
4.1 Mo’. dâ

ù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
4.2 Ngôn ngũ. PROLOG . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
4.2.1 Qui tăć cú pháp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
4.2.2 Các kiê’u dôí tu.o..ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
4.2.3 Các phép toán, quan hê. và hàm chuâ’n . . . . . . . 137
4.3 Câú trúc cu’a chu.o.ng trı̀nh PROLOG . . . . . . 139
4.4 Tân tù. FAIL, nhát că

´t (!) và tân tù. NOT . . . 141
4.5 Phu.o.ng thú.c xuâ´t nhâ.p dũ. liê.u . . . . . . . . . 143
4.5.1 Phu.o.ng thú.c xuâ´t dũ. liê.u . . . . . . . . . . . . . . 143
4.5.2 Phu.o.ng thú.c nhâ.p dũ. liê.u . . . . . . . . . . . . . 145

` lâ.p trı̀nh PROLOG 148
4.7 Bài tâ.p chu.o.ng 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

4.1. Mo’. dâ
ù 127
4.1 Mo’. dâ

ù
Prolog là mô.t kê´t qua’ quan tro.ng cu’a công viê.c nghiên cú.u trong nhiê ` u năm
bo’.i nhóm nghiên cú.u cu’a Alain Colmerauer ta.i tru.ò.ng da.i ho.c Marseille,
cô.ng hoà Pháp, vào nu’.a dâ` u thâ.p ky’ 70.
Mô.t trong nhũ ng nguyên nhân chu’ yêú làm cho Prolog du.o..c phô’ câ.p
.
` có liên quan dêń xu’.
rô.ng rãi là kha’ năng gia’i quyê´t có hiê.u qua’ các vâń dê
lý ký hiê.u, chă’ng ha.n:
• Các co. so’. dũ. liê.u quan hê.
• Logic Toán ho.c
` trù.u tu.o..ng
• Lý thuyê´t gia’i quyê´t vâń dê
• Hiê’u ngôn ngũ. tu.. nhiên, ta.o các giao diê.n Ngu.ò.i - Máy bă` ng ngôn
ngũ. tu.. nhiên
• Viê´t các chu.o.ng trı̀nh biên di.ch ngôn ngũ.
• Thiê´t kê´ câú trúc
• Gia’i các phu.o.ng trı̀nh da.ng ký hiê.u, xu’. lý các công thú.c
• Phân tı́ch câú trúc sinh hoá
` u khiê’n Robot, Trı́ tuê. nhân ta.o, Hê. chuyên gia v.v...
• Diê
Diê’m ma.nh cu’a ngôn ngũ. PROLOG so vó.i ngôn ngũ. lâ.p trı̀nh truyê `n
. .
` bă` ng viê.c mô ta’ phu o ng pháp gia’i
thôńg là cách tiê´p câ.n gia’i quyê´t vâń dê
quyê´t. Chu.o.ng trı̀nh Prolog không mô ta’ thu’ tu.c gia’i quyê´t vâń dê ` mà mô
ta’ logic cu’a vâń dê ` câ
` n gia’i quyê´t.
Prolog du o. c coi là bu.ó.c thành công dâ
. . ` u tiên cu’a lâ.p trı̀nh logic, hu.ó.ng
` u khı́a ca.nh thông minh cu’a mô.t chu.o.ng
dâñ viê.c cài dă.t có hiê.u qua’ nhiê
trı̀nh, chă’ng ha.n: lu..a cho.n không tâ´t di.nh, xu’. lý song song, go.i thu’ tu.c
không qua tham sô´ (pattern dicected procedure call), ...
Vı̀ Prolog tiê´p câ.n các vâń dê ` mô.t cách tu.. nhiên và logic, nên nhũ.ng
ngu.ò.i mó.i lâ.p trı̀nh và nhũ.ng ngu.ò.i lâ.p trı̀nh viên có kinh nghiê.m dê ` u có
128 Chu.o.ng 4. Ngôn ngũ. PROLOG
thê’ dùng nó dê’ viê´t nhũ.ng chu.o.ng trı̀nh ú.ng du.ng có tâ ` m cõ. nhu. các hê.
chuyên gia, các co. so’. tri thú.c, các giao diê.n bă` ng ngôn ngũ. tu.. nhiên, và các
hê. thôńg qua’n lý thông tin go.n nhe. và hiê.u qua’.
Diê’m ma.nh cu’a Prolog là cách tiê´p câ.n gia’i quyê´t vâń dê ` bă` ng viê.c mô
ta’ phu.o.ng pháp gia’i quyê´t. Chu.o.ng trı̀nh Prolog không mô ta’ thu’ tu.c gia’i
quyê´t vâń dê` mà mô ta’ logic cu’a vâń dê ` câ` n gia’i quyê´t, nghı̃a là ngu.ò.i lâ.p
trı̀nh câ` n dành toàn bô. sú.c lu..c và su.. quan tâm cu’a mı̀nh vào viê.c khai báo
cho máy tı́nh mô.t sô´ khă’ng di.nh câ ` n thiê´t vê` các tı́nh châ´t cu’a các dôí tu.o..ng
trong lı̃nh vu..c du.o..c dê` câ.p và mô.t sô´ luâ.t suy diêñ, mô ta’ tı́nh châ´t và các
quan hê. giũ.a các dôí tu.o..ng.
Du..a vào viê.c suy diêñ theo các luâ.t, kê´t ho..p vó.i khă’ng di.nh dã cho,
chu.o.ng trı̀nh Prolog tu.. xác di.nh cách thú.c “dâñ” ra lò.i gia’i cu’a vâń dê `.
Ngoài ra Prolog cho phép gia’i quyê´t các vâń dê ` mà lò.i gia’i là không tâ´t di.nh
và làm viê.c vó.i các dôí tu.o..ng hoàn toàn chu.a du.o..c biê´t hoă.c mó.i chı’ biê´t
mô.t phâ ` n vê
` chúng.
Cũng nhu. các ngôn ngũ. lâ.p trı̀nh truyê ` n thôńg: Pascal, C, ... ngu.ò.i ta
xây du..ng phâ ` m Turbo-Prolog giúp cho ngu.ò.i lâ.p trı̀nh cha.y chu.o.ng
` n mê
trı̀nh Prolog dê˜ dàng và hiê.u qua’ ho.n. Turbo-Prolog tro’. thành mô.t công cu.
lâ.p trı̀nh râ´t hũ.u du.ng vó.i nhũ.ng lý do sau dây:
1. Có thê’ ta.o ra các chu.o.ng trı̀nh dô.c lâ.p cha.y trên các máy PC, và
cho phép dê˜ dàng truy câ.p dêń bô. nhó. và các cô’ng vào/ra cũng nhu.
các kha’ năng phôí ho..p các chu.o.ng trı̀nh viê´t bă` ng mã máy vào trong
chu.o.ng trı̀nh Turbo Prolog.
2. Turbo Prolog duy trı̀ tên biêń cu’a riêng ngu.ò.i lâ.p trı̀nh, nghı̃a là kê’ ca’
khi chu.o.ng trı̀nh dã du.o..c biên di.ch, ta vâñ có thê’ làm chu’ chu.o.ng trı̀nh
gôć. Trong khi tı̀m và gõ. lô˜i, ta dùng vê´t (trace) cho phép quan sát
viê.c thu..c hiê.n chu.o.ng trı̀nh và quá trı̀nh thao tác qua các dı́ch (goal).
3. Turbo Prolog là mô.t môi tru.ò.ng phát triê’n chu.o.ng trı̀nh hoàn toàn
theo môdun. Các môdun chu.o.ng trı̀nh viê´t trong Turbo Prolog hoă.c
4.1. Mo’. dâ
ù 129
các ngôn ngũ. khác nhu. C, Assembler, ... có thê’ du.o..c nôí la.i vó.i nhau
thành mô.t chu.o.ng trı̀nh.
4. Các tân tù. có săñ trong hê. thôńg cho phép su’. du.ng các tê.p truy nhâ.p
tru..c tiê´p (random access files).
5. Toàn bô. các thao tác tı́nh toán vó.i các sô´ nguyên, sô´ thu..c, các hàm
lu.o..ng giác cũng nhu. các thao tác bit dùng dê’ viê´t các chu.o.ng trı̀nh
ú.ng du.ng cho Robot và diê ` u du.o..c du.a vào thành
` u khiê’n kỹ thuâ.t, dê
thao tác chuâ’n cu’a hê. thôńg Turbo Prolog.
Turbo Prolog có thê’ du.o..c su’. du.ng:
1. Ta.o hı̀nh mâ˜u (prototype) cho mô.t chu.o.ng trı̀nh ú.ng du.ng. Nhũ.ng
ý tu.o’.ng ban dâ
` u có thê’ du.o..c mô hı̀nh hoá nhanh chóng bă` ng Turbo
Prolog và cha.y thu’. ngay mô hı̀nh dó.
` u khiê’n và chı’ da.o các quá trı̀nh sa’n xuâ´t công nghiê.p.
2. Diê
3. Cài dă.t các co. so’. dũ. liê.u dô.ng quan hê..
4. Di.ch ngôn ngũ. hoă.c di.ch ngôn ngũ. tu.. nhiên cu’a con ngu.ò.i, hoă.c di.ch
tù. mô.t ngôn ngũ. lâ.p trı̀nh này sang mô.t ngôn ngũ. lâ.p trı̀nh khác,
chă’ng ha.n mô.t chu.o.ng trı̀nh di.ch ngôn ngũ. viê´t bă` ng Turbo Prolog
di.ch du.o..c ngôn ngũ. Basic sang ngôn ngũ. C cha.y trong hê. diê ` u hành
Unix trên máy tı́nh HP-9000.
5. Xây du..ng các giao diê.n bă` ng ngôn ngũ. tu.. nhiên cho các hê. thôńg phâ
`n
` m có săñ dê’ có thê’ truy câ.p và su’. du.ng chúng thuâ.n lo..i ho.n.
mê
6. Xây du..ng các Hê. chuyên gia và các công cu. (Tools) dê’ xây du..ng hê.
chuyên gia.
7. Viê´t các chu.o.ng trı̀nh ú.ng du.ng cho Trı́ tuê. nhân ta.o và chú.ng minh
di.nh lý.
Chu.o.ng trı̀nh Prolog bao gô`m các khai báo: su.. khai báo này du.o..c ta.o
thành bo’.i 3 phâ
` n:
a) Tên và câú trúc cu’a các dôí tu.o..ng trong bài toán
b) Tên các quan hê. giũ.a các dôí tu.o..ng
c) Các su.. kiê.n (fact) và luâ.t (rule) mô ta’ nhũ.ng quan hê. này.
Su.. khai báo trong chu.o.ng trı̀nh Prolog du.o..c su’. du.ng dê’ xác di.nh môí
quan hê. giũ.a các dũ. liê.u vào và các dũ. liê.u ra sẽ du.o..c Prolog ta.o ra khi nó
su’. du.ng các su.. kiê.n và luâ.t. Ngoài nhũ.ng khai báo câ ` n thiê´t, mô.t chu.o.ng
trı̀nh Prolog còn bao gô`m mô.t danh sách các mê.nh dê ` logic hoă.c da.ng các
su.. kiê.n, chă’ng ha.n “Hôm nay trò.i mu.a” hoă.c da.ng luâ.t, chă’ng ha.n “Nêú
trò.i mu.a mà ba.n quên ô thı̀ ba.n sẽ u.ó.t”.
Prolog có thê’ thu..c hiê.n suy diêñ, chă’ng ha.n cho tru.ó.c các su.. kiê.n:
Folin thı́ch Mery.
Tom thı́ch Sam.
và luâ.t: Nêú Tom thı́ch X thı̀ Jeanette thı́ch X.
Prolog có thê’ suy diêñ nhu. sau:
Jeanette thı́ch Sam
Ba.n cũng có thê’ cho Prolog mô.t dı́ch, chă’ng ha.n:
Hãy tı̀m ngu.ò.i thı́ch Sam?
Khi dó Prolog sẽ su’. du.ng kha’ năng suy diêñ cu’a mı̀nh dê’ tı̀m ra tâ´t ca’ các
lò.i gia’i có thê’ cu’a bài toán.
Khi mô.t chu.o.ng trı̀nh Prolog du.o..c thu..c hiê.n, hê. thôńg sẽ cô´ găńg tı̀m
ra các tâ.p giá tri. có thê’ thoa’ mãn dı́ch dã cho. Prolog su’. du.ng co. chê´
backtracking (quay lui), nghı̃a là khi dã tı̀m ra mô.t lò.i gia’i thı̀ quay la.i bâ´t
cú. mô.t gia’ thiê´t dã xác di.nh dê’ xem liê.u có rút ra du.o..c lò.i gia’i mó.i nũ.a
không.
Prolog có mô.t cú pháp râ´t ngăń go.n và do.n gia’n, nên dê˜ ho.c ho.n nhiê ù
so vó.i các ngôn ngũ. lâ.p trı̀nh truyê
` n thôńg.
4.2. Ngôn ngũ. PROLOG 131
4.2 Ngôn ngũ. PROLOG
Theo quan diê’m cu’a lâ.p trı̀nh logic, Prolog là mô.t ngôn ngũ. tân tù. câ´p
1 có ha.n chê´ du.o..c xây du..ng nên tù. các thành phâ
` n co. ba’n sau dây:
• Mô.t ba’ng chũ. cái (tâ.p các ký hiê.u co. ba’n cu’a ngôn ngũ.)
• Tâ.p các ký hiê.u hă` ng
• Tâ.p các ký hiê.u biêń
• Tâ.p các ký hiê.u hàm
• Tâ.p các ký hiê.u phân cách
• Tâ.p các toán tu’. liên hê.
4.2.1 ć cú pháp

Qui tă
Các qui tăć cú pháp cu’a mô.t ngôn ngũ. mô ta’ cách thú.c ghép nôí ta.o nên
các tù. cu’a ngôn ngũ..
Thuâ.t ngũ. “term” dùng dê’ chı’ mô.t dãy các ký hiê.u co. ba’n phù ho..p vó.i
các qui tăć cú pháp cu’a ngôn ngũ.. Ngôn ngũ. Prolog phân biê.t 3 loa.i “term”:
• Các hă` ng
• Các biêń
• Các kiê’u term du.o..c go.i chung là câú trúc.
4.2.2 Các kiê’u dôí tu.o..ng

4.2.2.1 Ba’ng ký hiê.u co. ba’n
1. Nhóm các ký hiê.u viê´t hoa

A B C D E F G H I J K L M
N O P Q R S T U V W X Y Z
2. Nhóm các ký hiê.u viê´t thu.ò.ng

a b c d e f g h i j k l m
n o p q r s t u v w x y z
3. Nhóm các chũ. sô´

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
4. Nhóm các ký hiê.u dă.c biê.t

|
; ” # $ % & () |
- ∼ b
} ] [ { + − ; ∗ : < > , . ?
` ng
4.2.2.2 Các hă
Trong Prolog các hă ` ng dùng dê’ dă.t tên các dôí tu.o..ng và các quan hê.
` n pha’i phân biê.t hai loa.i hă` ng: hă` ng ký hiê.u và hă` ng sô´.
riêng biê.t, và ta câ
Có hai kiê’u hă

` ng ký hiê
. u:
– Kiê’u thú. nhâ´t là mô.t dãy các chũ. và các chũ. sô´ bă´t dâ
` u bă` ng mô.t chũ.
viê´t thu.ò.ng chă’ng ha.n: ta.i chú.c, c500, john.
– Kiê’u thú. hai là mô.t dãy ký tu.. bâ´t kỳ nă` m giũ.a hai dâú nháy do.n,
chă’ng ha.n ‘hoa lan’, ngoài ra dâú ga.ch thâ´p “ ” du.o..c dùng dê’ chèn
vào giũ.a hai dãy ký hiê.u làm cho hă` ng dó dê˜ do.c, dê˜ hiê’u ho.n nhiê
` u.
Các dãy ký hiê.u sau dây không pha’i là các hă` ng ký hiê.u : 124k, Void,
1hoa lan, alpha.
Các hă` ng sô´ dùng dê’ biê’u diêñ dũ. liê.u sô´. Các thao tác tı́nh toán có thê’
du.o..c thu..c hiê.n vó.i chúng.
` n dũ. liê
Ba’ ng các miê . u chuâ’n cu’ a Prolog
- integer: sô´ nguyên tù. - 32768 dêń 32767.
- real: sô´ thu..c cha.y tù. ±10−307 dêń ±10+307
- char: ký tu.. du.o..c viê´t trong hai dâú nháy do.n, chă’ng ha.n: ‘a0, ‘b0, ‘c0...
- string: xâu ký tu.. du.o..c viê´t giũ.a hai dâú nháy kép, chă’ng ha.n “chào các
ban”
- file: là các tê.p tin
- symbol: có hai loa.i ký hiê.u
1. Dãy các chũ., các sô´ và dâú ga.ch thâ´p. Dãy này pha’i bă´t dâ
ù
. . .
bă` ng mô.t chũ viê´t thu ò ng, chă’ng ha.n: anh em.
2. Dãy ký tu.. nă` m giũ.a că.p dâú nháy kép chă’ng ha.n: “DR no” ,
“Hanoi”, v.v...
Chú ý: Symbol (ký hiê.u) và string (xâu) có thê’ su’. du.ng thay cho nhau,
nhu.ng chúng du.o..c xu’. lý khác nhau.
4.2.2.3 Các biêń
Biêń pha’i bă´t dâ ` u bă` ng mô.t chũ. viê´t hoa hoă.c mô.t dâú ga.ch thâ´p “ ”
(du.o..c go.i là biêń vô danh anonymous variable). Biêń vô danh có mô.t tı́nh
châ´t râ´t dă.c biê.t là nó có thê’ ký hiê.u cho mo.i dôí tu.o..ng, vı̀ thê´ nó có thê’
du.o..c su’. du.ng vào bâ´t kỳ chô˜ nào mà mô.t biêń khác có thê’ dùng du.o..c,
nhu.ng không câ ` n nhâ.n mô.t giá tri. cu. thê’.
` n phân biê.t hai loa.i biêń

Chú ý: Ta câ
• Biêń tu.. do: Prolog không biê´t giá tri. cu’a nó,
• Biêń ràng buô.c: Prolog biê´t giá tri. cu’a nó.
Thı́ du. 4.2.1

domains
person, hobby=symbol
predicates
likes(person, hobby)
clauses
likes(john, reading).
likes(ellen, computers).
likes(eric, swimming).
likes(eric, reading).
Cha.y chu.o.ng trı̀nh theo chê´ dô. Interactive Mode (hô.i thoa.i)
Goal: likes(X, reading)←-
Kê´t qua’ là: X=ellen
X=eric
2 solutions
trong dó X du.o..c xem là biêń tu.. do găń liê
` n vó.i quan hê. cu’a lu.o..ng tù. toàn
thê’ ∀, còn reading du.o..c xem là ràng buô.c găń liê
` n vó.i quan hê. cu’a lu.o..ng
tù. tô`n ta.i ∃.
4.2.2.4 Các câú trúc
Câú trúc là loa.i term thú. 3 (thu.ò.ng du.o..c go.i là biêń hàm f ) du.o..c su’.
du.ng trong chu.o.ng trı̀nh Prolog.
Mô.t câú trúc là mô.t dôí tu.o..ng do.n du.o..c ta.o nên tù. mô.t tâ.p ho..p các dôí
tu.o..ng khác go.i là các thành phâ ` n. Các thành phâ ` n du.o..c liên kê´t vó.i nhau
trong mô.t câú trúc dê’ có thê’ xu’. lý chúng mô.t cách thuâ.n tiê.n và thôńg
nhâ´t.
Mô.t câú trúc du.o..c viê´t trong cú pháp Prolog bă` ng cách mô ta’ tên du.o..c
go.i là “functor” cu’a câú trúc, sau dó mô ta’ các thành phâ ` n. Các thành phâ `n
. . . .
này du o. c viê´t trong hai dâú ngoă.c do n, và cách nhau bo’ i các dâú phâ’y.
Thı́ du. 4.2.2

co(john, sach(doi gio hu, ten tac gia(emily, brownte)))
/* John có quyê’n sách “Dôì gió hú” cu’a tác gia’ Emily Brownte*/
Câú trúc sách là mô.t dôí cu’a khă’ng di.nh trên và tham gia vào quan hê.
“co” nhu. là mô.t dôí tu.o..ng do.n.
Viê.c biê’u diêñ các chu.o.ng trı̀nh Prolog nhu. là các câú trúc functor (...)
` u u.u diê’m, vı̀ ră` ng có thê’ thao tác các thành phâ
có râ´t nhiê ` n cu’a mô.t chu.o.ng
trı̀nh mô.t cách thôńg nhâ´t bă` ng mô.t sô´ công cu. du’ ma.nh, dó là co. chê´ dô`ng
nhâ´t hoá (unification mechanism).
Viê.c thôńg nhâ´t các hă` ng sô´ và các câú trúc vào trong mô.t khái niê.m
chung du.o..c go.i là “object” (dôí tu.o..ng) cu’a Prolog du.a dêń mô.t u.u diê’m ló.n
là nó cho phép ngu.ò.i lâ.p trı̀nh di.nh nghı̃a kiê’u dũ. liê.u mó.i cu’a mı̀nh, ngoài
nhũ.ng kiê’u dũ. liê.u chuâ’n cu’a ngôn ngũ., rôì khai báo chúng vó.i chu.o.ng trı̀nh
biên di.ch.
Viê.c dô`ng nhâ´t hoá sẽ bao gô`m
- Gán giá tri. cho các biêń (truyê

` n tham sô´).
- Truy câ.p vào câú trúc dũ. liê.u bă` ng co. chê´ dôí sánh dôí tu.o..ng tô’ng quát.
- Kiê’m tra tı́nh bă` ng nhau (trên co. so’. các nguyên tăć cu’a tı́nh bă` ng nhau).
- Có su.. giôńg nhau cu’a 2 quá trı̀nh dô`ng nhâ´t hoá và hàm cho các dôí
tu.o..ng bă` ng nhau.
` viê.c su’. du.ng co. chê´ dô`ng nhâ´t hoá trong Turbo Prolog:
Thı́ du. 4.2.3 Vê
domains
ten sach, tac gia=symbol
so trang=integer
xuat ban=sach(ten sach, so trang)
predicates
viet boi (tac gia, xuat ban)
tieu thuyet dai(ten sach)
clauses
viet boi (flemming, sach (“DR NO” , 210))
viet boi (melville, sach (“X30” , 600)).
tieu thuyet dai(Ten sach):-
viet boi( , sach(Ten sach, So trang)),
So trang>300.
Sau dây là mô.t sô´ câu ho’i và tra’ lò.i:
• Goal: viet boi (X, Y) ←-

X=flemming, Y =sach(“DR NO”, 210)
X=melville, Y =sach(“X30” , 600)
2 solutions
• Goal: viet boi(X, sach(“X30”, Y)) ←-

X= melville, Y =600
1 solution
• Goal: tieu thhuyet dai(X) ←-

X=X30
1 solution
4.2.2.5 Danh sách (List)
Danh sách là mô.t câú trúc dũ. liê.u co. ba’n cu’a Turbo Prolog và nó tu.o.ng
tu.. nhu. là ma’ng (array) cu’a Pascal. Turbo Prolog trı̀nh bày danh sách nhu.
là mô.t dôí tu.o..ng phú.c ho..p, và du.o..c viê´t nhu. sau: [X || Y ], trong dó X là
` n dâ
phâ ` u cu’a danh sách, còn Y là phâ ` n duôi cu’a danh sách, dâú || là dâú
phân cách. Tâ.p rôñg du.o..c ký hiê.u là [ ].
Thı́ du. 4.2.4

- [dog, cat, canary]
- [“Mary”, “John”]
` n giôńg tâ.p ho..p, tuy nhiên các phâ
Danh sách gâ ` n tu’. trong danh sách có
thê’ giôńg nhau, chă’ng ha.n: [1, 2, 3, 2]
Thı́ du. 4.2.5

domains
ilist=interger*
predicates
headtail (ilist)
clauses
headtail (H || T): –
write(“The head is H=”, H), nl,
write(“The tail is T =”, T ).
goal
headtail([2, 4, 6])
Khi cha.y chu.o.ng trı̀nh ta có kê´t qua’
H =2
T = [4, 6]
4.2.3 Các phép toán, quan hê. và hàm chuâ’n
4.2.3.1 Các phép toán sô´ ho.c và kiê’u toán tu’.
Ba’ng các kiê’u cu’a toán ha.ng và kê´t qua’

Toán ha.ng 1 Toán tu’. Toán ha.ng 2 Kê´t qua’

integer +, -, * integer integer
integer +, -, * real real
real +, -, * integer real
real +, -, * real real
integer or real / integer or real real
integer div integer integer
integer mod integer integer
4.2.3.2 Các quan hê.
Ba’ng quan hê. nhu. sau

Cách viê´t Quan hê.
< nho’ ho.n
<= nho’ ho.n hoă.c bă` ng
= bă` ng
>= ló.n ho.n hoă.c bă` ng
< > hay > < khác nhau
4.2.3.3 Các hàm chuâ’n
- abs(x) cho giá tri. tuyê.t dôí cu’a x
- cos(x), sin(x), tan(x), arctan(x), exp(x), ln(x), log(x), sqrt(x)
- round(x) dôí là sô´ thu..c, kê´t qua’ là sô´ nguyên do x du.o..c làm tròn, không
pha’i là sô´ nguyên ló.n nhâ´t nho’ ho.n hoă.c bă` ng x, dâú là dâú cu’a x.
Thı́ du. 4.2.6 round(-3.2)=-3.

- trunc(x) dôí là sô´ thu..c, kê´t qua’ là bo’ phâ
` n thâ.p phân sau dâú châ´m.
4.2.3.4 Các phép toán logic
<AND>=def and || ,
<OR>=def or || ;
.
O’ dây dâú , || , thay cho “hay là”
4.3. Câú trúc cu’a chu.o.ng trı̀nh PROLOG 139
4.3 Câú trúc cu’a chu.o.ng trı̀nh PROLOG

Chu.o.ng trı̀nh Prolog có phâ ` n duôi mo’. rô.ng là .PRO và thu.ò.ng du.o..c câú
ta.o bo’.i 3 hoă.c 4 phâ
` n co. ba’n là domains, predicates, clauses và goal (phâ `n
. . .
goal có thê’ bo’ di khi cha.y chu o ng trı̀nh trong cu’ a sô’ Dialog – máy yêu câ ù
cho biê´t Goal:-?..)
` n nào làm quen vó.i mô.t chu.o.ng trı̀nh
Qua mô.t sô´ thı́ du. trên, ta dã phâ
viê´t bă` ng Prolog.
` n domains
• Phâ
Dây là phâ` n khai báo kiê’u cu’a các dôí sô´ trong các tân tù. cu’a chu.o.ng
trı̀nh. Tru.ò.ng ho..p các tân tù. du.o..c viê´t du.ó.i da.ng khai báo kiê’u dôí
tu.o..ng tru..c tiê´p thı̀ phâ
` n domains không câ ` n khai báo.
` n predicates
• Phâ
Nêú trong phâ ` n clauses ta có su’. du.ng tân tù. nào thı̀ pha’i khai báo,
trù. các tân tù. chuâ’n có săñ nhu. write, nl, fail... và trên mô˜i dòng mô.t
tân tù..
` n clauses
• Phâ
Dây là các su.. kiê.n và luâ.t mà máy pha’i tuân theo dê’ thoa’ mãn phâ
`n
goal (dı́ch).
` n goal
• Phâ
Nêú goal viê´t săñ trong chu.o.ng trı̀nh thı̀ nó du.o..c go.i là goal nô.i, còn
không thı̀ cha.y ta.i cu’.a sô’ Dialog go.i là goal ngoa.i.
Goal: -
Con tro’ - nhâ´p nháy chò. ngu.ò.i dùng dánh vào goal ngoa.i, và bâ´m
Enter sẽ cho kê´t qua’.
Chú ý: Goal nô.i và goal ngoa. i khác nhau o’. chô˜: goal ngoa.i cho tâ´t ca’ các
lò.i gia’i, còn goal nô.i khi dã da.t du.o..c mô.t lò.i gia’i rôì thı̀ dù.ng. Vı̀ thê´ khi
dùng goal nô.i mà muôń có mo.i lò.i gia’i, ta dùng thêm tân tù. fail (xem mu.c
sau) o’. cuôí cùng trong goal nô.i.
Ngoài các phâ ` n trên, còn có thê’ thêm các phâ
` n sau:
` n database (co. so’. dũ. liê.u) du.o..c dă.t tru.ó.c vùng predicates, và
• Phâ
pha’i chı’ rõ nhũ.ng tân tù. nào liên quan dêń co. so’. dũ. liê.u dê
` u pha’i khai
.
` y du’ o’ vùng này.
báo dâ
Thı́ du. 4.3.1 database

person(name, address, age)
` n constants cho tên và giá tri. các hă` ng sô´, du.o..c khai báo tru.ó.c
• Phâ
vùng predicates.
Thı́ du. 4.3.2 constants

pi=3.141592653
ega=3
Tru.ó.c khi di.ch chu.o.ng trı̀nh Turbo Prolog thay thê´ mô˜i hă` ng (viê´t
du.ó.i da.ng mô.t chuô˜i chũ. pi, ega...) bă` ng giá tri. cu’a nó.
` n chı’ thi. di.ch

• Phâ
- Trace: yêu câ ` u cha.y chu.o.ng trı̀nh tù.ng bu.ó.c theo vê´t, và chı’ thi.
trace này viê´t lên trên cùng cu’a chu.o.ng trı̀nh.
- Nowarnings: yêu câ ` u không cho warnings (nhăć nho’.) khi mô.t biêń
` n, dây có thê’ là mô.t lô˜i pha’i su’.a hoă.c có thay
chı’ xuâ´t hiê.n mô.t lâ
bă` ng biêń vô danh, hoă.c bâ´m F10 dê’ bo’ qua.
` n include “filename”
• Phâ
` u khi cha.y, Turbo Prolog du.a thêm vào mô.t tê.p tin có săñ
- Yêu câ
trong ô’ dı̃a A:, B:, C:,
Thı́ du. 4.3.3 include “A:\ Grapdecl. Pro”

4.4. Tân tù. FAIL, nhát că´t (!) và tân tù. NOT 141
4.4 Tân tù. FAIL, nhát că

´t (!) và tân tù. NOT
4.4.1 Tân tù. fail yêu câ ` u Turbo Prolog sau khi tı̀m du.o..c mô.t lò.i gia’i pha’i
` dê’ tı̀m các lò.i gia’i khác.
quay vê
Fail là mô.t tân tù. luôn luôn sai nhă` m gây hiê.u ú.ng backtracking (quay
lui).
Thı́ du. 4.4.1 /*builds.Pro*/

predicates
builds(symbol, symbol).
clauses
builds(an, houses).
builds(ba, computers).
builds(cong, tables).
builds(dung, computers).
goal
builds(X, computers), write(X), nl, fail.
Khi cha.y chu o ng trı̀nh ta có kê´t qua’ o’. cu’.a sô’ Dialog:
. .
ba
dung
2 solutions
Chú ý: nl là viê´t tă´t cu’a new line (xuôńg dòng).
4.4.2 Nhát că´t (!) ngăn không cho quay vê ` xét la.i các su.. kiê.n dú.ng tru.ó.c
nó. Ta dùng nhát că´t khi muôń chı’ có mô.t lò.i gia’i trong goal ngoa.i.
Thı́ du. 4.4.2 /*Buy car.pro*/

predicates
buy car(symbol, symbol)
car(symbol, symbol, interger)
color(symbol)
clauses
buy car(Model, Color):-
car(Model, Color, Price),
color(Color), !,
Price <= 25000.
car(toyota, green, 23000).
car(datsun, blue, 24000).
car(mazda, red, 25000).
color(red).
color(blue).
color(green).
- Nêú cha.y chu.o.ng trı̀nh theo goal ngoa.i

Goal: buy car(X, Y) ←-
thı̀ ta du.o..c kê´t qua’ trên cu’.a sô’ Dialog:
X=toyota Y =green
1 solution
- Nêú ta bo’ nhát că´t ! và cũng cha.y theo goal ngoa. i
Goal: buy car(X, Y) ←-
thı̀ ta du.o..c kê´t qua’ trên cu’.a sô’ Dialog:
X=toyota Y =green
X=datsun Y =blue
X=mazda Y =red
3 solutions
4.4.3 Tân tù. NOT phu’ di.nh dôí sô´ dú.ng sau nó.
4.5. Phu.o.ng thú.c xuâ´t nhâ.p dũ. liê.u 143
Thı́ du. 4.4.3 /*Darling.pro*/

predicates
male(symbol)
smoker(symbol)
sophie could darling(symbol)
clauses
male(“John”).
male(“Tom”).
male(“Bill”).
smoker(“Mary”).
smoker(“Tom”).
sophie could darling(X):-
male(X), not(smoker(X)).
goal
sophie could darling(X),
write(“A possible darling for Sophie is”, X), nl, fail
Khi cha.y chu o ng trı̀nh ta thu du.o..c kê´t qua’:
. .
A possible darling for Sophie is John
A possible darling for Sophie is Bill
2 solutions
4.5 Phu.o.ng thú.c xuâ´t nhâ.p dũ. liê.u

4.5.1 Phu.o.ng thú.c xuâ´t dũ. liê.u
- Ta dùng tân tù. sau dây:
write(Arg1, Arg2, ..., ArgN)
- Xuâ´t theo khuôn da.ng ta dùng tân tù. sau:

write(Formatstring, Arg1, Arg2, ..., ArgN)
.
O’ dây các dôí sô´ Arg1, Arg2, ... ArgN là nhũ.ng xâu hoă.c biêń, hă` ng.
Thı́ du. 4.5.1 /*Write.pro*/

constants
a=10
goal
X=a+5, write(“a=” ,a), nl, write(“X=” , X), nl,
.
write(“Du a cho tôi”, X, “dô`ng!” )
Khi cha.y chu.o.ng trı̀nh ta có kê´t qua’
a=10
X=15
Du.a cho tôi 15 dô`ng!
Tân tù. writef là tu.o.ng dôí phú.c ta.p. Formatstring bao gô`m nhũ.ng ký
tu.. thu.ò.ng, hoă.c dă.c tru.ng khuôn da.ng sau dây:
% - m.pf
trong dó:
- % chı’ thi. khuôn da.ng,
- Dâú ga.ch ngang nho’ - chı’ căn lê

` trái (không ga.ch ngang chı’ căn lê
` pha’i).
- m dô. dài tô’ng thê’ cu’a khuôn da.ng lu.u trũ..
- p chı’ sô´ các chũ. sô´ thâ.p phân sau dâú châ´m.
- f cho phép in giá tri. da.ng khuôn chuâ’n.

Thı́ du. 4.5.2 /* Writef. pro*/
Goal
A=one
B=432.7685
writef(“A=’ % -8’ \ B=’% 10.2e’ \ n” , A, B),
writef(“%% c” , 4, 4).
Khi cha.y chu.o.ng trı̀nh ta có kê´t qua’ là:
A = ‘one 0
B = ‘4.33E + 02 0
4
4.5.2 Phu.o.ng thú.c nhâ.p dũ. liê.u

Ta có 5 tân tù. nhâ.p dũ. liê.u chuâ’n sau dây:
- readln(X) biêń X có kiê’u xâu hoă.c kiê’u ký tu...
- readint(X) biêń X thuô.c kiê’u interger
- readreal (X) biêń X thuô.c kiê’u real
- readchar(X) biêń X thuô.c kiê’u char
` n dôí tu.o..ng.
- readterm(<tên>, TermParam), trong dó <tên> là tên cu’a miê
Thı́ du. 4.5.3

domains /*miê ` n dôí tu.o..ng*/
ten, dia chi=string
muc du lieu=p(ten, dia chi)
Khi dó tân tù. readterm có thê’ do.c bâ´t kỳ dôí tu.o..ng nào du.o..c ghi vào
file nhò. write:
readterm(muc du lieu, p(Ten, Dia chi)).
Dê’ xu’ lý tê.p trong Turbo Prolog, ta hay dùng mô.t sô´ tân tù. chuâ’n sau
.
dây:
- openread(SymbolicFileName, DosFileName), trong dó SymbolicFileName

là tê.p tin mà ta dă.t tên, chă’ng ha.n myfile, còn DosFileName là tê.p tin
mà ta mo’. dê’ do.c và tê.p này pha’i có săñ trong dı̃a hoă.c o’. ô’ dı̃a nào
dó, chă’ng ha.n:
domains
file=myfile
Khi dó trong chu.o.ng trı̀nh ta su’. du.ng tân tù. openread du.o..c viê´t nhu.
sau:
Goal
openread(mylife, “a:\ bai hat.text” ),
- openwrite(SymbolicFileName, DosFileName),
trong dó DosFilename là tên tê.p mó.i ta mo’. dê’ viê´t. Nêú tên tê.p mó.i
dă.t trùng tên tê.p cũ thı̀ tê.p cũ sẽ bi. viê´t dè lên.
Thı́ du. 4.5.4 domains

file=myfile
goal
openwrite(mylife, “c:\nhac\muathu.txt”),
closefile(myfile),
file str(“c:\nhac\muathu.text”),
display(Str).
- openappend(SymbolicFileName, DosFileName) là tân tù. dùng dê’ mo’. mô.t

tê.p tin và thêm vào cuôí tê.p tin vù.a mo’., chă’ng ha.n:
domains
file=myfile
goal
openappend(myfile, “c:\nhac\muthu.txt”)
writedevice(myfile),
write(“\Chao mua thu Ha-Noi” ),
closefile(myfile),
file str(“c:\nhac\muthu.text” ),
display(Str).
- openmodify(SymbolicFileName, DosFileName) là tân tù. dùng dê’ mo’. mô.t

tê.p tin và su’.a dô’i.
Thı́ du. 4.5.5 domains

file=myfile
goal
openmodify(myfile, “c:\nhac\muthu.text” ),
readdevice(myfile), readln( ),
filepos(myfile, FilePos, 0)
filepos(myfile, FilePos, 0),
write(“Tra lai cho toi nhung ngay ngay tho” ),
closefile(myfile),
file str(“muthu.text”, Str),
display(Str).
Trong các thı́ du. trên ta su’. du.ng thêm mô.t sô´ tân tù. mó.i:
- readdevice(SymbolicFileName) dùng dê’ xác di.nh la.i thiê´t bi. do.c hiê.n hành
dôí vó.i tê.p tin SymbolicFileName.
- writedevice(SymbolicFileName) dùng dê’ xác di.nh la.i thiê´t bi. viê´t dôí vó.i
tê.p tin SymbolicFileName.
- closefile(SymbolicFileName) dùng dê’ dóng tê.p tin SymbolicFileName.
- file str(DosFileName, StringVariable) dùng dê’ do.c hoă.c dê’ viê´t mô.t tê.p
tin trên dı̃a do biêń StringVariable mà ta thu.ò.ng dă.t ngăń go.n là Str.
- filepos(SymbolicFileName, FilePosition, Mode) dùng dê’ cho.n vi. trı́ cu’a

SymbolicFileName dê’ cho tê.p tin mó.i thay vào. Vi. trı́ này tuỳ thuô.c
.
vào Mode. O’ dây Mode có 3 chê´ dô.:
` n bă´t dâ
+ Mode=0: phâ ` u cu’a tê.p tin
+ Mode=1: vi. trı́ hiê.n hành
` n cuôí tê.p tin.
+ Mode=2: phâ
- display (String Variable) là tân tù. dùng dê’ hiê.n mô.t xâu lên màn hı̀nh.

` lâ.p trı̀nh
PROLOG
Thı́ du. 4.6.1 Câ.p nhâ.p dũ. liê.u
/*LAP1-DOC.PRO*/
/* LAP-DOC.PRO
Lap va Doc mot tep CSDL trong PROLOG2.0 ve mot
CO SO DU LIEU QUAN HE
*/
domains
name,address,gender=string
age=integer
file=myfile
database
person(name,age,address,gender)
predicates
run
repfile(file)
laptep
doctep
thoat
demo
clauses
/*Lap mot TEP*/

4.6. Mô.t sô´ thı́ du. minh hoa. vê
laptep:-write(”Update the Database (Tentep.DAT):”),

readln(Tentep),nl,
/*
Truoc khi tao lap Tep Moi,them dau % truoc consult(), sau do
quay lai cap nhat. Va muon them du lieu vao tep vua cap
nhat thi hay bo dau % , neu khong du lieu sau se de len du
lieu cu
*/
%consult(Tentep),
run,
save(Tentep).
run:-write(”Khong muon nhap nua, An ENTER !”),nl,
write(“Name ?”), readln(Name), Name<>””,
write(“Age ?”),readint(Age),
write(“Address ?”),readln(Address),
write(“Gender ?”),readln(Gender),
assertz(person(Name,Age,Address,Gender)),run,nl.
run.
/*Doc mot TEP*/
repfile( ).
repfile(F):-not(eof(F)),repfile(F).
doctep:-write(”Ban doc tep nao(Tentep.DAT) ?”),
readln(Tentep),
openread(myfile,Tentep),
readdevice(myfile),repfile(myfile),
readln(L),write(L),nl,fail.
demo:-write(”Ban LAP: An 1; DOC: An 2; THOAT: An 0 !”),
readint(Ch),
Ch=1,laptep;
Ch=2,doctep;
Ch=0,thoat;
demo.
thoat:-write(”Chao tam biet!!!”),exit,nl.
goal
demo.
Thı́ du. 4.6.2 Vẽ dô` thi.

/*E3.PRO*/
constants
bgi path = ” ”
include ”GRAPDECL.PRO”
goal
initgraph (detect, 0, GraphDriver, GraphMode, bgi path),
circle(150,150,100),
ellipse(150,150,0,359,100,50),
pieslice(100,100,0,135,49),
pieslice(100,100,135,225,49),
pieslice(100,100,225,360,49),
readchar ( ),
closegraph.
Thı́ du. 4.6.3 Kỹ thuâ.t khai báo dô` hoa.

/*Grapdecl.pro*/
/*************************************************
**************************************************
Graphic constants
Include file: “GrapDecl.PRO”
***************************************************
**************************************************/
Constants
/* graphresult error return codes */

grOk = 0
grNoInitGraph = -1
grNotDetected = -2
grFileNotFound = -3
grInvalidDriver = -4
grNoLoadMem = -5
grNoScanMem = -6
grNoFloodMem = -7
grFontNotFound = -8
grNoFontMem = -9
grInvalidMode = -10
grError = -11 /* generic error */
grIOerror = -12
grInvalidFont = -13
grInvalidFontNum = -14
grInvalidDeviceNum = -15
/* define graphics drivers */

DETECT = 0 /* requests autodetection */
CGA = 1
MCGA = 2
EGA = 3
EGA64 = 4
EGAMONO = 5
RESERVED = 6
HERCMONO = 7
ATT400 = 8
VGA = 9
PC3270 = 10
/* graphics modes for each driver */

CGAC0 = 0 /* 320x200 color palette 0: red, yellow, green, 1 page */
CGAC1 = 1 /* 320x200 color palette 1: cyan, magenta, white, 1 pg */
CGAC2 = 2 /* 320x200 color palette 2: */
CGAC3 = 3 /* 320x200 color palette 3: */
CGAHI = 4 /* 640x200 1 page */
MCGAC0 = 0 /* 320x200 color palette 0: red, yellow, green, 1 page
*/
MCGAC1 = 1 /* 320x200 color palette 1: cyan, magenta, white, 1 pg
*/
MCGAC2 = 2 /* 320x200 color palette 2: */
MCGAC3 = 3 /* 320x200 color palette 3: */
MCGAMED = 4 /* 640x200 1 page */
MCGAHI = 5 /* 640x480 2 color 1 page */

EGALO = 0 /* 640x200 4 pages */
EGAHI = 1 /* 640x350 16 color 2 pages */
EGA64LO = 0 /* 640x200 16 color 1 page */
EGA64HI = 1 /* 640x350 4 color 1 page */
EGAMONOHI = 3 /* 640x350 64K on card, 1 page - 256K on card, 4
pages */
HERCMONOHI = 0 /* 720x348 2 pages */
ATT400C0 = 0 /* 320x200 color palette 0: red, yellow, green, 1 page
*/
ATT400C1 = 1 /* 320x200 color palette 1: cyan, magenta, white, 1 pg
*/
ATT400C2 = 2 /* 320x200 color palette 2: */
ATT400C3 = 3 /* 320x200 color palette 3: */
ATT400MED = 4 /* 640x200 1 page */
ATT400HI = 5 /* 640x400 1 page */
VGALO = 0 /* 640x200 16 color 4 pages */
VGAMED = 1 /* 640x350 16 color 2 pages */
VGAHI = 2 /* 640x480 16 color 1 page */
VGAHI2 = 3 /* 640x480 2 color 1 page */
PC3270HI = 0 /* 720x350 1 page */
/* Colors for setpalette and setallpalette */

BLACK = 0 /* dark colors */
BLUE = 1
GREEN = 2
CYAN = 3
RED = 4
MAGENTA = 5
BROWN = 6
LIGHTGRAY = 7
DARKGRAY = 8 /* light colors */
LIGHTBLUE = 9
LIGHTGREEN = 10
LIGHTCYAN = 11
LIGHTRED = 12
LIGHTMAGENTA = 13
YELLOW = 14
WHITE = 15
/* Line styles for get/setlinestyle */

SOLID LINE = 0
DOTTED LINE = 1
CENTER LINE = 2
DASHED LINE = 3
USERBIT LINE = 4 /* User defined line style */
/* Line widths for get/setlinestyle */

NORM WIDTH = 1
THICK WIDTH = 3
DEFAULT FONT = 0 /* 8x8 bit mapped font */
TRIPLEX FONT = 1 /* ”Stroked” fonts */
SMALL FONT = 2
SANS SERIF FONT = 3
GOTHIC FONT = 4
HORIZ DIR = 0 /* left to right */
VERT DIR = 1 /* bottom to top */
USER CHAR SIZE = 0 /* user-defined char size */
/* Fill patterns for get/setfillstyle */

EMPTY FILL = 0 /* fills area in background color */
SOLID FILL = 1 /* fills area in solid fill color */
LINE FILL = 2 /* — fill */
LTSLASH FILL = 3 /* /// fill */
SLASH FILL = 4 /* /// fill with thick lines */
BKSLASH FILL = 5 /* \\\ fill with thick lines */
LTBKSLASH FILL = 6 /* \\\ fill */
HATCH FILL = 7 /* light hatch fill */
XHATCH FILL = 8 /* heavy cross hatch fill */
INTERLEAVE FILL = 9 /* interleaving line fill */
WIDE DOT FILL = 10 /* Widely spaced dot fill */
CLOSE DOT FILL = 11 /* Closely spaced dot fill */
USER FILL = 12 /* user defined fill */
/* BitBlt operators for putimage */

COPY PUT = 0 /* MOV */
XOR PUT = 1 /* XOR */
OR PUT = 2 /* OR */
AND PUT = 3 /* AND */

NOT PUT = 4 /* NOT */
/* Horizontal and vertical justification for settextjustify */

LEFT TEXT = 0
CENTER TEXT = 1
RIGHT TEXT = 2
BOTTOM TEXT = 0
/*CENTER TEXT = 1 already defined above */

TOP TEXT = 2
/* Define some handy constants */

esc = ’\027’
true = 1
false = 0
pi = 3.14159
Thı́ du. 4.6.4 Tı́nh toán hàm

/*TGGTDAO.PRO*/
/* TGGDAO.PRO
Chuong trinh tinh:Giai thua,
Tong giai thua dao,Giai thua dao
Trace
*/
nowarnings
predicates
gthua(integer,real)
tggtdao(integer,real)
gtdao(integer,real)
demo
goal
demo.
clauses
gthua(1,1).
gthua(N,Kq): - N > 1,N 1 = N − 1,
gthua(N1,KqN1), Kq=KqN1*N.
tggtdao(1,1).
tggtdao(N,Kq2):-N > 1,N2=N-1,
gthua(N2,KqN3),
tggtdao(N2,KqN2),
Kq2=KqN2+1/(N*KqN3).
gtdao(1,1).
gtdao(N,Kq):-N > 1,N1=N-1,
gtdao(N1,KqN1),
Kq=KqN1*(1/N).
demo:-write(”Ban TINH GIA TRI cua GT,TGGTdao,GTdao cua N?
”),nl,
write(”Ban cho gia tri cua N ?”),
readint(N),
gthua(N,Kq),
writef(”Ket qua:\n %2.0!= %3.0”,N,Kq),nl,
tggtdao(N,KqTGNGTD),
writef(”\n 1/1!+1/2!+..+1/%1.0! = %10.9”,N,KqTGNGTD),nl,
gtdao(N,KqDGT),
writef(”\n Dao giai thua: 1/%1.0! = %10.9”,N,KqDGT),nl.
Thı́ du. 4.6.5 Giao tiê´p giũ.a ngu.ò.i và máy

/*ELIZA.PRO*/
/* ELIZA */
domains
namelist=name*
name=symbol
predicates string namelist(string,namelist)

member(name,namelist)
ans(symbol)
run
run1
uni(symbol)
uni1(symbol,namelist)
clauses
string namelist(S,[H—T]):-
fronttoken(S,H,S1),!,string namelist(S1,T).
string namelist( ,[]).
member(X,[X— ]):-!.
member(X,[ —T]):-member(X,T),!.
run:-
makewindow(1,7,7,”ELIZA”,0,0,25,80),
write(”-HELLO,PLEASE TELL ME YOUR PROBLEM”),nl,
readln(Answ),
string namelist(Answ,List),
uni1( ,List).
run:-
write(” THIS IS OUT MY DOMAIN.”,
”I’M NOT SURE I UNDERSTAND YOU FULLY.”),nl,run1.
run1:-
readln(Answ),
string namelist(Answ,List),
uni1( ,List).
uni1(a,L):-
member(a,L),!,
uni(X),member(X,L).
uni1(X,L):-
uni(X),member(X,L),
ans(X).
uni(depressed).uni(unhappy).uni(help).uni(mother).
ans(”depressed”):-!,
write(”I’M SORRY TO HEAR YOU ARE DE-
PRESSED”),nl,run1.
ans(”unhappy”):-
write(”-DO YOU THINK COMING HERE WILL HELP YOU”,
” NOT TO BE UNHAPPY”),nl,run1.
ans(”help”):-!,
write(”-WHAT WOULD IT MEAN TO YOU IF YOU GOT
”,”HELP?”),nl,run.
ans(”mother”):-!,
write(”-TELL ME MORE ABOUT YOUR FAMILY”),nl,run1.
goal
run,exit.
Thı́ du. 4.6.6 Các thu’ tu.c vào ra dũ. liê.u

/*OPENREAD.PRO*/
/*openread-write-append-modify*/
domains
file=myfile
predicates
repfile(file)
demo
thoat
opread
opwrite
opappe
opmodi
clauses
repfile( ).
repfile(F):-
not(eof(F)),
repfile(F).
opread:-
write(”Ban doc-tep nao(Tentep.TXT) ?”),
readln(Tentep),
openread(myfile,Tentep),
readdevice(myfile),
repfile(myfile),
readln(L),write(L),nl,
fail.
opwrite:- write(”Ban viet-vao tep nao(Tentep.TXT) ?”),
readln(Tentep),
openwrite(myfile,Tentep),
write(”\nTroi van con mua”),
write(”\nSao em cu doi.”),
write(”\nNho mai trong con mua nay”),
closefile(myfile),
file str(Tentep,Str),
display(Str),nl.
opappe:-
write(”Ban noi-vao tep nao(Tentep.TXT) ?”),
readln(Tentep),
openappend(myfile,Tentep),
write(”\nNho mai trong con mua nay!!”),
write(”\nDoi buon co hay”),
closefile(myfile),
display(Str),nl.
opmodi:-
write(”Ban sua-vao tep nao(Tentep.TXT) ?”),
readln(Tentep),
openmodify(myfile,Tentep),
readdevice(myfile),
readln( ),
filepos(myfile,FilePos,0),
filepos(myfile,FilePos,0),
write(”\nNho mai trong dem mua nay!!!”),
write(”\nDoi buon co nhau”),
closefile(myfile),
display(Str),nl.
thoat:-write(”Chao tam biet!”),exit,nl.
demo:-write(”\nBan Mo doc: An 1;\nMo viet: An 2; \nMo noithem
:An 3; \nSua doi : An 4;\n va THOAT: An 0 !”),
readint(Ch),
Ch=1,opread,exit;
Ch=2,opwrite,exit;
Ch=3,opappe,exit;
Ch=4,opmodi,exit;
Ch=0,thoat;
demo.
goal
clearwindow,
demo.

1. Cho dãy Fibonacci du.o..c xác di.nh nhu. sau: F1 = 1, F2 = 1, Fn =
Fn−1 + Fn−2 (n > 2).
Hãy lâ.p trı̀nh bă` ng Prolog tı́nh dãy Fibonacci không vu.o..t quá N , trong
dó N du.o..c nhâ.p vào tù. bàn phı́m. In dãy Fibonacci dó lên màn hı̀nh.
2. Hãy viê´t mô.t chu.o.ng trı̀nh Prolog sao cho khi hô.i thoa.i ta du.a câu ho’i
vào thı̀ hê. thôńg Prolog sẽ tra’ lò.i hay biêń dô’i câu dó theo mô.t cách
di.nh săñ, chă’ng ha.n dê’ có thê’ ta.o ra cuô.c hô.i thoa.i sau dây:
Ngu.ò.i ho’i: Anh là máy tı́nh?
Máy tı́nh tra’ lò.i: Tôi không pha’i là máy tı́nh.
Ngu.ò.i ho’i: Anh nói du.o..c tiêńg Dú.c không?
Máy tra’ lò.i: Không, tôi chı’ nói du.o..c tiêńg Anh.
(Chú ý: Prolog xu’. lý tiêńg Viê.t không dâú).
3. Hãy viê´t mô.t chu.o.ng trı̀nh Prolog in mô.t danh sách các di.a chı’ cá nhân
da.ng sau dây:
Nguyêñ Văn Hoàng
20 Nguyêñ Ca’nh Chân
Ba Dı̀nh, Hà Nô.i
Tel. 048512346.
4. Hãy viê´t mô.t chu.o.ng trı̀nh Prolog do.c vào mô.t dãy ký tu.. tuỳ ý tù. bàn
phı́m và cú. gă.p ký tu.. ‘a’ thı̀ lâ.p tú.c dô’i nó thành ký tu.. ‘b’ rôì in kê´t
qua’ cu’a dãy cuôí cùng lên màn hı̀nh.
5. Hãy viê´t mô.t chu.o.ng trı̀nh Prolog sinh ngâ˜u nhiên mô.t sô´ tu.. nhiên
trong khoa’ng tù. 1 dêń 200.
6. Cho chu.o.ng trı̀nh Prolog sau dây:

/*trace*/
predicates
ke’ că´p (symbol)
thı́ch (symbol, symbol)
có thê’ ăn că´p (symbol, symbol)
clauses
ke’ că´p (john)
thı́ch (mary, dô` trang sú.c).

thı́ch (mary, nha.c).
thı́ch (john, X): – thı́ch (X, nha.c)
có thê’ ăn că´p (X, Y ):– ke’ că´p (X), thı́ch (X, Y ), nl.
goal
có thê’ ăn că´p (john, X)
Hãy cha.y chu.o.ng trı̀nh vê´t (Trace) dê’ xem kê´t qua’ và xem các bu.ó.c
tı̀m lò.i gia’i cu’a Prolog.
7. Gia’ su’. ta khai báo cho Prolog các quan hê. sau:
bô´ (X, Y ) /*X là bô´ cu’a Y */
me. (X, Y ) /*X là me. cu’a Y */
dàn ông (X) /*X là dàn ông*/
dàn bà (X) /*X là dàn bà*/
bô´ me. (X, Y ) /*X là bô´ hoă.c me. cu’a Y */
khác nhau (X, Y ) /*X khác Y */
Hãy viê´t các luâ.t suy diêñ theo cú pháp cu’a Prolog dê’ di.nh nghı̃a các
quan hê. sau dây:
là me. (X) /*X là me.*/
là bô´ (X) /*X là bô´*/
là con (X) /*X là con*/
chi. em gái (X, Y ) /*X là chi. em gái cu’a Y */
ông (X, Y ) /*X là ông nô.i/ngoa.i cu’a Y */
con cùng cha (X, Y ) /*X và Y có cùng mô.t bô´*/
cô (X, Y ) /*X là cô cu’a Y */
8. Xét chu.o.ng trı̀nh Prolog do.n gia’n sau dây:

domains
tên=symbol
predicates bô´ (tên, tên)
clauses
bô´(mary, charles)
bô´(john, charles)
Hãy dă.t câu ho’i cho Prolog dê’ tı̀m mô.t ngu.ò.i nào dó là bô´.
9. Hãy cha.y vê´t (Trace) cu’a chu.o.ng trı̀nh sau dê’ in kê´t qua’:
domains
ds sô´ nguyên=interger∗
predicates
in ds (ds sô´ nguyên)
in5(ds sô´ nguyên, interger)
goal
in ds ([1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13])
clauses
in ds (DS): – nl, in5 (DS, 0), nl.
in5 (L, 5): – !, nl, in5 (L, 0).
in5 ([H || T], N): – write(H, “ ”), N1=N+1, in5 (T, N1).
in5 ([ ], ).
Chu.o.ng 5
Logic mò.
5.1 Mo’. dâ

ù . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
5.2 Các khái niê.m co. ba’n . . . . . . . . . . . . . . . . 169
5.3 ` biêń ngôn ngũ.
Mô.t sô´ chú ý vê . . . . . . . . . . 172
5.4 Các phép toán trên tâ.p mò. . . . . . . . . . . . . 176
5.5 Các tı́nh châ´t trên tâ.p mò. . . . . . . . . . . . . . 177
5.6 Quan hê. mò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
Các phép toán trên quan hê. mò. . . . . . . . . . . 180
5.6.1
5.6.2 Mô.t sô´ tı́nh châ´t trên quan hê. mò. . . . . . . . . . 180
5.7 Logic mò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
5.7.1 Mo’. dâ
` u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
5.7.2 Các phép kê´t nôí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
5.7.3 Phép tuyê’n (OR-disjunction) . . . . . . . . . . . . 183
5.7.4 Phép kéo theo (Implication [Zadeh 1973]) . . . . . 183
5.8 Su.. dô`ng nhâ´t dúng mò. (Fuzzy Tautologies) . . . . 185
5.9 Các phép toán t − norm T và t − conorm S . . . . 185
5.10 Phép ho..p thành (Composition) . . . . . . . . . . . 187
5.1. Mo’. dâ
ù 167
5.11 Phu.o.ng trı̀nh quan hê. mò. . . . . . . . . . . . . . 187

5.12 Lâ.p luâ.n mò. (Fuzzy Reasoning) . . . . . . . . . . . 189
5.12.1 Thuâ.t toán mò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
5.12.2 Lâ.p luâ.n mò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
5.12.3 Mô.t sô´ phép suy diêñ mò. khác . . . . . . . . . . . 192
5.13 Các luâ.t ho..p thành cu’a suy diê ñ . . . . . . . . . 194
.
5.14 Ú ng du.ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
5.15 Bài tâ.p chu.o.ng 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Tài liê.u tham kha’o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
5.1 Mo’. dâ

ù
Su.. phát triê’n cu’a khoa ho.c và kỹ thuâ.t dã dem la.i năng suâ´t lao dô.ng mó.i
và su.. phát triê’n cu’a nó dã dâñ dêń kha’ năng “kéo dài” năng lu..c tu. duy, su..
suy luâ.n cu’a con ngu.ò.i. Thê´ gió.i hiê.n thu..c và tri thú.c khoa ho.c câ ` n khám
phá là vô ha.n và cu..c kỳ phú.c ta.p nhu.ng ngôn ngũ. mà năng lu..c tu. duy và
tri thú.c cu’a con ngu.ò.i su’. du.ng làm phu.o.ng tiê.n nhâ.n thú.c và biê’u diêñ
chı’ là hũ.u ha.n. Và nhı̀n chung con ngu.ò.i luôn o’. trong bôí ca’nh thu..c tê´ là
không thê’ có thông tin dâ ` y du’ và chı́nh xác cho các hoa.t dô.ng dê’ du.a ra
quyê´t di.nh cu’a mı̀nh và cũng khó hy vo.ng du.a ra nhũ.ng quyê´t di.nh dúng
dăń và chı́nh xác tuyê.t dôí, nhiê ` u hàm chú.a nhũ.ng yêú tô´ có ba’n
` u hay ı́t dê
châ´t không dâ ` y du’, không chăć chăń. Tı́nh không chăć chăń có thê’ là dâú
âń dê’ di dêń nguyên lý cu’a Heisenberg, ngu.ò.i dã thiê´t lâ.p nên logic da tri.
vào năm 1920. Mô.t thò.i gian sau, vào năm 1930 nhà Toán ho.c Max Black
dã vâ.n du.ng logic liên tu.c cho tâ.p ho..p các phâ ` n tu’. và ký hiê.u, và nó du.o..c
dă.t tên là tı́nh không chăć chăń. Các bu.ó.c phát triê’n tiê´p theo cho phép
dâñ dêń khái niê.m bâ.c cu’a tı́nh không chăć chăń, trong dó giá tri. dúng và
sai du.o..c xem là cu..c tri. cu’a phô’ liên tu.c vê
` tı́nh không chăć chăń. Vào năm
1965, trong buô’i thuyê´t trı̀nh Xê-mi-na cu’a mı̀nh vó.i tiêu dê ` “Các tâ.p mò.”
168 Chu.o.ng 5. Logic mò.
Lotfi Zadel dã trı̀nh bày lý thuyê´t logic da tri. là lý thuyê´t du.o..c ông dùng
thuâ.t ngũ. Lý thuyê´t tâ.p mò.. Zadel dã vâ.n du.ng thuâ.t ngũ. Logic mò. và
` n ta’ng cu’a mô.t lı̃nh vu..c mó.i trong khoa ho.c mà nó du.o..c
thiê´t lâ.p nên nê
tiê´p tu.c phát triê’n cho dêń tâ.n ngày nay. Dâ ` u ngu.ò.i dã phê phán
` u tiên nhiê
lý thuyê´t cu’a Zadel, chı’ trı́ch ră` ng logic mò. không pha’i là cái gı̀ khác mà là
lý thuyê´t xác suâ´t trá hı̀nh. Zadeh dã phát triê’n lý thuyê´t cu’a mı̀nh thành
Lý thuyê´t kha’ năng. Lý thuyê´t này khác biê.t mô.t cách có ý nghı̃a so vó.i lý
thuyê´t xác suâ´t. Dă.c biê.t ta.i Nhâ.t Ba’n, lý thuyê´t logic mò. dã du.o..c hu.o’.ng
ú.ng mô.t cách nhanh chóng dêń tâ.n mo.i miê ` n ú.ng du.ng, mà o’. dó nó mang
la.i nhũ.ng món lo..i nhuâ.n kêćh sù. Kosko gia’ thuyê´t ră` ng các nguyên lý cu’a
logic mò. găń chă.t nhiê ` u ho.n vó.i khái niê.m logic cu’a ngu.ò.i phu.o.ng Dông so
vó.i logic cu’a Aristote găń chă.t vó.i ngu.ò.i phu.o.ng Tây, và vı̀ vâ.y dây chı́nh
là lý do dê’ hiê’u ră` ng ta.i sao ngu.ò.i Nhâ.t tiê´p câ.n nhiê
` u ho.n vê` logic mò..
Lý thuyê´t logic mò. thiê´t lâ.p nê

` n ta’ng co. ba’n cho viê.c biê’u diêñ tri thú.c
và phát triê’n tı́nh co. ho.c chu’ yêú dê’ di dêń nhũ.ng quyê´t di.nh trên các hành
dô.ng dang chiê´m giũ. mà nó câ ` n pha’i thu..c hiê.n viê.c diê
` u khiê’n mô.t thiê´t
bi. nào dó. Tù sau năm 1970, Logic mò dã tı̀m thâý nhũ.ng ú.ng du.ng ló.n
. .
ho.n trong các quá trı̀nh sa’n xuâ´t công nghiê.p, các hê. thôńg diê ` u khiê’n giao
thông và du.ò.ng să´t, ... và dă.c biê.t ngày nay trong các máy móc phu.c vu.
cho gia dı̀nh và cuô.c sôńg.
Nhũ.ng nhân tô´ co. ba’n nhâ´t cu’a logic mò. câ
` n du.o..c hiê’u là các kỹ thuâ.t
` u khiê’n mò.. Ngày nay không chı’ các nu.ó.c phát triê’n mà ca’ các nu.ó.c
diê
dang phát triê’n cũng quan tâm nghiên cú.u và phát triê’n ú.ng du.ng cu’a lı̃nh
vu..c “khoa ho.c mò.” nhu. Trung Quôć, Singapor, Brazil, Iran... Diê ` u này
chú.ng minh thêm ý nghı̃a thu..c tiêñ cu’a lı̃nh vu..c “khoa ho.c mò.” .
5.2. Các khái niê.m co. ba’n 169
5.2 Các khái niê.m co. ba’n

Di.nh nghı̃a 5.2.1 Gia’ su’. X là mô.t tâ.p nê ` n và A ⊂ X. Khi dó hàm dă.c
tru ng χA cu’a tâ.p ho. p A du o. c di.nh nghı̃a nhu. sau:
. . . .
(
1, vó.i x ∈ A
χA (x) =
0, vó.i x ∈ /A
Hı̀nh 1. Hàm dă.c tru.ng cu’a tâ.p Boole cô’ diê’n
Tı́nh mò. có thê’ du.a vào trong lý thuyê´t tâ.p ho..p, nêú hàm dă.c tru.ng cu’a
nó du.o..c mo’. rô.ng trên tâ.p vô ha.n các giá tri. nă` m giũ.a 0 và 1.
Di.nh nghı̃a 5.2.2 Gia’ su’. X là mô.t tâ.p nê ` n. Mô.t tâ.p ho..p A du.o..c go.i là
∼
mô.t tâ.p mò. cu’a tâ.p nê
` n X, nêú tâ.p dó du.o..c dă.c tru.ng bo’.i hàm thuô.c µA (x)
∼
là ánh xa. cu’a tâ.p nê ` n X vào doa.n [0, 1] (nghı̃a là µA (x) là dô. thuô.c cu’a
∼
phâ` n tu’. x sao cho x ∈ A), tú.c là:
∼
µA : X → [0, 1]
∼
` n X là hũ.u ha.n và rò.i ra.c thı̀ ta ký hiê.u tâ.p mò. A nhu. sau:
- Nêú tâ.p nê
∼
X µA
∼
(xi )
A=
∼ xi
xi ∈X
` n X là liên tu.c và vô ha.n thı̀ ta ký hiê.u tâ.p mò. A nhu. sau:
- Nêú tâ.p nê
∼
Z µA (x)
∼
A=
∼ x
P R
Chú ý ră` ng hai ký hiê.u và du.o..c dùng trong tâ.p mò. là không liên
quan gı̀ dêń tô’ng và tı́nh tı́ch phân o’. dây.
Thı́ du. 5.2.1 Cho tâ.p nê ` n X = {1, 2, 3, 4, 5, 6}. Mô.t tâ.p mò. A du.o..c xác
∼
di.nh nhu. sau:
0.3 0.8 0.65 0.72
A(x) = + + +
∼ 1 2 3 5
` n tu’. 1 vào tâ.p mò. A là 0.3, cu’a 2 là 0.8, cu’a 3 là
nghı̃a là dô. thuô.c cu’a phâ
∼
0.65, cu’a 5 là 0.72, còn các phâ ` n tu’. 4 và 6 có dô. thuô.c là 0.
Di.nh nghı̃a 5.2.3 Mô.t biêń mò. là mô.t biêń mà giá tri. cu’a nó du.o..c xét
dêń là các nhãn (label) cu’a tâ.p mò..
Thı́ du. 5.2.2 “Nhiê.t dô.” có thê’ xem là mô.t biêń mò. mà nó có kha’ năng
nhâ.n các giá tri. ngôn ngũ. nhu. “Thâ´p”, “Trung bı̀nh”, “Bı̀nh thu.ò.ng”, “Cao”,
và “Râ´t cao” .
Nói chung bâ´t kỳ biêń mò. nào cũng có thê’ du.o..c biê’u diêñ bă` ng thuâ.t
ngũ. cu’a các câu, và các câu này là tô’ ho..p cu’a các biêń mò., các diêñ ta’ ngôn
ngũ. và các tù. nhâń (hedges) chă’ng ha.n các giá tri. cu’a biêń mò. “Nhiê.t dô.”
có thê’ du.o..c mô ta’ nhu. sau:
“Cao”, “Không cao”, “Quá cao”, “Không râ´t - Cao”, “Cu..c cao”, “Toàn
cao”,... trong dó nhãn là “Cao”, phu’ di.nh là không (NOT), và tù. nhâń là
“cu..c”, “quá”, “toàn”, ...
Hı̀nh 2 du.ó.i dây cho ta hı̀nh dung bú.c tranh vê

` “Nhiê.t dô.”:
5.2. Các khái niê.m co. ba’n 171
Hı̀nh 2. Biêń ngôn ngũ. “Nhiê.t dô.” và mô.t sô´ giá tri. cu’a nó
Su.. phu. thuô.c cu’a mô.t biêń ngôn ngũ. vào mô.t biêń khác du.o..c diêñ ta’
thông qua mô.t câu lê.nh mò. có diê
` u kiê.n du.ó.i da.ng sau dây:
R: IF S1 THEN S2
hoă.c bă` ng ký hiê.u:
S1 → S2 (hay còn go.i luâ.t mò.)

trong dó S1 và S2 là các câu lê.nh mò. có diê
` u kiê.n du.o..c cho du.ó.i da.ng co.
ba’n sau dây:
S : x là A
∼
Thı́ du. 5.2.3 Ta nói “Hoàng có tuô’i trung niên”. Ta cho.n x là biêń ngôn
ngũ. “Tuô’i”, tâ.p nê
` n là thò.i gian sôńg: X = [0, 130] (tuô’i). A là tâ.p mò.
∼
“Trung niên” tu.o.ng ú.ng vó.i hàm thuô.c µA : X → [0, 1].
∼
Khi dó có su.. kiê.n “có thê’ tuô’i cu’a Hoàng là 40” dı̃ nhiên không chăć
chăń và khá ho..p lý, nêú diêñ da.t theo lý thuyê´t kha’ năng cu’a Zadeh là:
Kha’ năng (Tuô’i cu’a Hoàng là 40)=Poss (x = 40) cho biê´t du.o..c dô. thuô.c
cu’a sô´ tuô’i 40 vào tâ.p mò. A = A(40).
∼ ∼
` mò. “Hoàng có tuô’i trung niên” du.o..c diêñ da.t thành mê.nh dê
Mê.nh dê `:
P ={ biêń x nhâ.n giá tri. mò. cu’a A trên nê
` n X}={x là A }
∼ ∼
Thı́ du. 5.2.4 Ta cho.n biêń ngôn ngũ.

x=”góc tay quay” trên tâ.p nê `n
0
X=[0, 360 ], và tâ.p mò .
A là “góc ló.n” tu.o.ng ú.ng vó.i hàm thuô.c µA : X → [0, 1].
∼ ∼
Tu.o.ng tu.., biêń ngôn ngũ. y=“tôć dô. xe” trên tâ.p nê` n Y = [0, 150]
(km/giò.), và tâ.p mò. B là “xe di nhanh” tu.o.ng ú.ng vó.i hàm thuô.c
∼
µB : Y → [0, 1].
∼
`:
Khi dó ta ký hiê.u mê.nh dê
S1 = “góc tay quay ló.n” = {x là A}
∼
S2 = “xe di nhanh” = {y là B }
∼
` u kiê.n mò. có da.ng S1 → S2 du.o..c diêñ da.t nhu. sau:
` diê
thı̀ mê.nh dê
IF “góc tay quay ló.n” THEN “xe di nhanh”.
5.3 ` biêń ngôn ngũ.

Mô.t sô´ chú ý vê
Nhu. dã dùng o’. dây, mô.t biêń ngôn ngũ. có thê’ nhâ.n các giá tri. là các mê.nh
` cu’a ngôn ngũ. tu.. nhiên (hoă.c ngôn ngũ. nhân ta.o).
dê
Nói chung giá tri. cu’a mô.t biêń ngôn ngũ. du.o..c dă.c ta’ thông qua các thuâ.t
ngũ. sau:
• Các thuâ.t ngũ. so. câ´p là các nhãn cu’a tâ.p mò., chă’ng ha.n nhu. “Cao”
, “Thâ´p” , “Nho’” , “Trung bı̀nh” , “Bă ` ng không”.
• Phu’ di.nh NOT và các liên kê´t AND và OR.
• Các tù. nhâń, chă’ng ha.n nhu. “râ´t” , “gâ

` n” , “hâ
` u hê´t”.
• Các diê’m ghi chú (markers), chă’ng ha.n nhu. dóng mo’. ngoă.c ().
` biêń ngôn ngũ.
5.3. Mô.t sô´ chú ý vê 173
` các hàm thuô.c du.o..c dùng trong

Hı̀nh 3. Thı́ du. vê
` u khiê’n mò. cu’a F.L. Smidth
diê
Các hàm so. câ´p có thê’ hoă.c là hàm thuô.c liên tu.c, hoă.c là hàm thuô.c rò.i
ra.c. Các hàm thuô.c liên tu.c thông thu.ò.ng du.o..c xác di.nh bo’.i các hàm gia’i
tı́ch. Công ty Dan Ma.ch cu’a F. L. Smitdth trong khi thiê´t kê´ bô. diê ` u khiê’n
cho công nghiê.p sa’n suâ´t xi-măng dã su’. du.ng hàm thuô.c phân bô´ Gauss có
da.ng sau dây:
α !β
µA (x) = 1 − e |γ − x| (dô` thi. o’. hı̀nh 3)
∼
dùng trong diê ` u khiê’n mò. cu’a F. L. Smidth.

.
O’ dây bô. ba (α, β, γ) du.o..c dùng dê’ xác di.nh tâ.p mò. cu’a F.L.Smidth
du..a trên ba’ng dã du.o..c thiê´t lâ.p sau dây (hı̀nh 4).
Biêń ngôn ngũ. Viê´t tă´t α β γ

Positive Large LP 0.25 2.5 1
Psitive Medium MP 0.25 2.5 0.7
Psitive Small SP 0.25 2.5 0.4
Psitive Zero ZP 0.1 6 0.1
Zero ZE 0.25 6 0
Negative Zero ZN 0.1 6 -0.1
Negative small SN 0.25 2.5 -0.4
Negative Medium MN 0.25 2.5 -0.7
Negative Large LN 0.25 2.5 -1
Large HIGH 0.5 6 1
Normal OK 0.6 8 0
Low Low 0.5 6 -1
Hı̀nh 4. Ba’ng dũ. liê.u α, β, γ cu’a F. L. Smidth
Bă` ng cách xác di.nh luân phiên hai hàm thuô.c dă.c chu’ng, ký hiê.u là S và
Π, du.o..c chı’ ra sau dây:
Hàm thú. nhâ´t S là mô.t hàm do.n diê.u và du.o..c xác di.nh nhu. sau (H5.)



 0 vó.i x ≤ α

 2

 x−y

 vó.i α ≤ x ≤ β
γ − α 2
S(x, α, β, γ) =

 x−γ


 1−2 vó.i β ≤ x ≤ α

 γ − α

1 vó.i x ≥ γ
Hı̀nh 5. Hàm dă.c chu’ng S(x, α, β, γ)
Hàm thú. hai Π là hàm dă.c chu’ng, hàm này thay dô’i tı́nh do.n diê.u ta.i
duy nhâ´t mô.t diê’m và du.o..c xác di.nh du..a vào hàm thuô.c S, trong dó tham
sô´ β biê’u diêñ dô. rô.ng cu’a hàm giũ.a các diê’m trung bı̀nh sao cho hàm thuô.c
có mô.t giá tri. 0,5. Hàm này du.o..c xác di.nh nhu. sau (hı̀nh 6.)
Hı̀nh 6. Hàm thuô.c dă.c chu’ng Π(x, α, β, γ)

` biêń ngôn ngũ.
5.3. Mô.t sô´ chú ý vê 175

 S(x, γ − β, γ − β , γ) vó.i x ≤ γ

Π(x, α, β, γ) = 2
 β
 1 − S(x, γ, γ + , β + γ) vó.i x > γ
2
Các tâ.p mò. liên tu.c cũng có thê’ xây du..ng tù. các hàm tam giác hoă.c hı̀nh
thang. Ba thı́ du. cu’a các hàm hı̀nh thang sau dây (H7.) biê’u diêñ các tâ.p
so. câ´p (Small, Medium và Large), và các tâ.p mò. tu.o.ng ú.ng du.o..c xác di.nh
có su’. du.ng 4 tham biêń: hai diê’m trong b và c, hai diê’m mép trái - pha’i a
và d.
Hı̀nh 7. Hàm thuô.c hı̀nh thang
Các tâ.p mò. tu.o.ng ú.ng vó.i các biêń ngôn ngũ. (small, medium và large)
là
µsmall (x) = {0.3 + 0.7 + 1 + 0.7 + 0.3 + 0 + 0}

µmedium (x) = {0 + 0 + 0.3 + 0.7 + 1 + 0.7 + 0.3}
µlarge (x) = {0 + 0 + 0 + 0 + 0.3 + 0.7 + 1}
` n X = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6} (tâ.p rò.i ra.c) và du.o..c biê’u diêñ bo’.i dô`
trên tâ.p nê
thi. sau dây (hı̀nh 8):
` hàm thuô.c rò.i ra.c

Hı̀nh 8. Các thı́ du. vê
Chú ý: Ta có thê’ kiê’m tra mô.t sô´ hàm thuô.c trong MATLAB/Fuzzy Tool-
box.
5.4 Các phép toán trên tâ.p mò.

1. Mô.t tâ.p mò. A trên X du.o..c go.i là tâ.p rôñg, nêú hàm thuô.c cu’a nó
∼
bă` ng 0 ta.i mo.i no.i, tú.c là:
A = φ, nêú µA (x) = 0 ∀x ∈ X.
∼ ∼
` n bù A cu’a mô.t tâ.p mò. A du.o..c xác di.nh do.n gia’n:
2. Phâ
∼ ∼
µA (x) = 1 − µA (x) ∀x ∈ X.
∼ ∼
3. Hai tâ.p mò. A và B du.o..c go.i là bă` ng nhau, ký hiê.u A = B nêú
∼ ∼ ∼ ∼
µA (x) = µB (x) ∀x ∈ X
∼ ∼
4. Tâ.p mò. B du.o..c go.i là bao tâ.p mò. A, ký hiê.u A ⊂ B , nêú µA (x) ≤
∼ ∼ ∼ ∼ ∼
µB (x) ∀x ∈ X.
∼
5. Ho..p cu’a hai tâ.p mò. A và B trên tâ.p nê

` n X, ký hiê.u A ∪ B du.o..c xác
∼ ∼ ∼ ∼
di.nh là
µA∪B (x) = µA (x) ∨ µB (x) ∀x ∈ X.
∼ ∼ ∼ ∼
6. Giao cu’a hai tâ.p mò. A và B trên tâ.p nê

` n X, ký hiê.u A ∩ B du.o..c xác
∼ ∼ ∼ ∼
di.nh là:
µA∩B (x) = µA (x) ∧ µB (x) ∀x ∈ X.
∼ ∼ ∼ ∼
Chú ý:
1. A ⊆ X ⇒ µA (x) ≤ µX (x)
∼ ∼
5.5. Các tı́nh châ´t trên tâ.p mò. 177
2. ∀ ∈ X : µX (x) = 1
3. Luâ.t De Morgan:
• A∩B = A∪B
∼ ∼ ∼ ∼
• A∪B = A∩B
∼ ∼ ∼ ∼
4. A ∪ A 6= X
∼ ∼
A ∩ A 6= ∅
∼ ∼
5. Hiê.u cua’ hai tâ.p mò. A và B , ký hiê.u A|B , du.o..c xác di.nh là:
∼ ∼ ∼ ∼
A|B = A ∩ B
∼ ∼ ∼ ∼
Thı́ du. 5.4.1
a) Ho..p cu’a A và B b) Giao cu’a A và B ` n bù cu’a A và B

c) Phâ
∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼
d) Minh ho.a chú thı́ch 4 e) Minh ho.a chú thı́ch 4
5.5 Các tı́nh châ´t trên tâ.p mò.

1. Giao hoán:
A∪B = B ∪A
∼ ∼ ∼ ∼
A∩B = B ∩A
∼ ∼ ∼ ∼
2. Kê´t ho..p
A ∪ (B ∪ C = (A ∪ B ) ∪ C
∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼
A ∩ (B ∩ C = (A ∩ B ) ∩ C
∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼
3. Phân phôí hai bên:

A ∪ (B ∩ C ) = (A ∪ B ) ∩ (A ∪ C )
∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼
A ∩ (B ∪ C ) = (A ∩ B ) ∪ (A ∩ C )
∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼
4. Lũy dă’ng:
A∪A=A
∼ ∼ ∼
A∩A=A
∼ ∼ ∼
5. Dô`ng nhâ´t:
A ∪ ∅ = A và A ∩ X = A
∼ ∼ ∼ ∼
A ∩ ∅ = ∅ và A ∪ X = X
∼ ∼
6. Băć câ
` u: Nêú A ⊆ B ⊆ C thı̀ A ⊆ C
∼ ∼ ∼ ∼ ∼
7. Phu’ di.nh kép: A = A

∼ ∼
Thı́ du. 5.5.1 Gia’ su’. cho hai tâ.p mò.
1 0.5 0.3 0.2 0.5 0.7 0.2 0.4

A= + + + và B = + + +
∼ 2 3 4 5 ∼ 2 3 4 5
` n X = {1, 2, 3, 4, 5}. Khi dó ta có:
trên tâ.p nê
5.6. Quan hê. mò. 179
1 0 0.5 0.7 0.8

-A= + + + +
∼ 1 2 3 4 5
1 0.5 0.3 0.8 0.6
-B= + + + +
∼ 1 2 3 4 5
1 0.7 0.3 0.4
- A∪B = + + +
∼ ∼ 2 3 4 5
0.5 0.3 0.3 0.2

- AB = A ∩ B = + + +
∼ ∼ ∼ ∼ 2 3 4 5
1 0 0.3 0.7 0.6
- De Morgan: A ∪ B = A ∩ B = + + + +
∼ ∼ ∼1 2∼ 3 4 5
1 0.5 0.5 0.8 0.8
A∩B =A∪B = + + + + .
∼ ∼ ∼ ∼ 1 2 3 4 5
5.6 Quan hê. mò.

Di.nh nghı̃a 5.6.1 Gia’ su’. X và Y là hai tâ.p nê ` n. Mô.t quan hê. mò. R là
∼
ánh xa. cu’a tı́ch Des Carte X × Y vào doa.n [0, 1], trong dó hàm thuô.c cu’a
quan hê. ký hiê.u µR (x, y), và du.o..c tı́nh bă` ng công thú.c:
∼
A × B = R ⊂ X × Y vó.i
∼ ∼ ∼
µR (x, y) = µA×B (x, y) = min(µA (x), µB (y)).

∼ ∼ ∼ ∼ ∼
0.2 0.5 1
Thı́ du. 5.6.1 Gia’ su’. cho tâ.p mò. A = + + `n X =
trên tâ.p nê
∼ x1 x2 x3
0.3 0.9
{x1 , x2, x3 }, và tâ.p mò. B = + ` n Y = {y1, y2 }.
trên tâ.p nê
∼ y1 y2
Hãy tı̀m quan hê. mò. R = A × B trên tâ.p nê `n X × Y ?
∼ ∼ ∼
Gia’i: Dê’ dê˜ dàng tı́nh toán, ta viê´t tâ.p mò. A du.ó.i da.ng ma trâ.n cô.t nhu.
∼
x1 0.2
y1 y2
sau: A= x2 0.5 và tâ.p mò. B du.ó.i da.ng ma trâ.n dòng: B =
∼ ∼ ∼ 0.3 0.9
x3 1
Khi dó quan hê. mò. R là ma trâ.n cõ. 3 × 2 sau dây du.o..c tı́nh tu.o.ng tu..
∼
nhu. nhân hai ma trâ.n:
y1 y2
x1 0.2 0.2
R = A × B=
∼ ∼ ∼ x2 0.3 0.5
x3 0.3 0.9
5.6.1 Các phép toán trên quan hê. mò.

1. Phép ho..p: µR∪S (x, y) = max(µR (x, y), µS (x, y))
∼ ∼ ∼ ∼
2. Phép giao: µR∩S (x, y) = min(µR (x, y), µS (x, y)).

∼ ∼ ∼ ∼
` n bù: µR (x, y) = 1 − µR (x, y)

3. Phâ
∼ ∼
4. Bao hàm thú.c: R ⊂ S ⇒ µR (x, y) ≤ µS (x, y)

∼ ∼ ∼ ∼
5.6.2 Mô.t sô´ tı́nh châ´t trên quan hê. mò.

Tu.o.ng tu.. nhu. trên tâ.p mò.: giao hoán, kê´t ho..p, phân phôí hai bên, luỹ
dă’ng và dô`ng nhâ´t, các luâ.t De Morgan cũng dúng trên quan hê. mò.. Ngoài
ra ta còn chú ý thêm:
R ∪ R 6= E
∼ ∼
R ∩ R 6= 0
∼ ∼
   
1 ··· 1 0 ··· 0
. . ` y du’) và 0 =  . . .
trong dó E =  .. . . . ..  (quan hê. dâ  .. . . ..  (quan hê.
1 ··· 1 0 ··· 0
null).
5.7 Logic mò.

5.7.1 Mo’. dâ
ù
5.7. Logic mò. 181
Vâń dê` ha.n chê´ cu’a logic mê.nh dê ` cô’ diê’n là o’. chô˜ “Logic hai giá tri.”,
và dã ta.o nên nhiê ` u nghi.ch lý thú vi. qua nhiê ` u thò.i da.i, chă’ng ha.n ngu.ò.i
tho.. ca.o cu’a xú. Seville là mô.t nghi.ch lý, và nó thu.ò.ng du.o..c go.i là “Russell’
s barber”: o’. mô.t thành phô´ nho’ cu’a Tây Ban Nha thuô.c xú. Seville có tô`n
ta.i tù. lâu dò.i mô.t luâ.t nhu. sau: “Tâ´t ca’ và chı’ có nhũ.ng ngu.ò.i dàn ông,
ho. không tu.. ca.o râu thı̀ du.o..c ca.o râu bo’.i ông tho.. ca.o. Ho’i ră ` ng ai ca.o râu
.
ông tho. ca.o”.
Nghi.ch lý này du.o..c chı’ ra nhò. khái niê.m tâ.p ho..p: gia’ su’. S là mô.t mê.nh
` thê’ hiê.n ngu.ò.i tho.. ca.o tu.. ca.o râu, và S là mê.nh dê
dê ` thê’ hiê.n ngu.ò.i tho..
ca.o không làm. Khi dó vı̀ S → S và S → S là hai mê.nh dê ` logic tu.o.ng
du.o.ng: S ↔ S. Do dó hai mê.nh dê ` nhâ.n cùng giá tri. chân lý, nghı̃a là:
1
T (S) = T (S) = 1 − T (S), suy ra T (S) =
2
.
O’ dây ta ký hiê.u T (S) là giá tri. chân lý cu’a mê.nh dê ` S. Vâ.y ta nhı̀n thâý
.
nghi.ch lý dâñ dêń giá tri. mô.t nu’ a mô.t cách hoàn toàn Toán ho.c. Trong logic
mê.nh dê` cô’ diê’n nhũ.ng diê
` u nhu. vâ.y là không cho phép, mà chı’ có giá tri.
T (S) = 1 hoă.c T (S) = 0.
Mô.t mê.nh dê ` logic mò. P là mô.t câu chı’ ra mô.t khái niê.m nào dó không
∼
rõ ràng du.o..c xác di.nh nhiê ` u gió.i ha.n. Giá tri. chân lý cu’a P có thê’ là mô.t
∼
giá tri. nào dó trong doa.n [0, 1], tú.c là:
T : x ∈ X → [0, 1].
Các mê.nh dê` mò. du.o..c gán cho tâ.p mò.. Gia’ su’. mê.nh dê ` P du.o..c gán cho
∼
tâ.p mò. A. Khi dó giá tri. chân lý cu’a mê.nh dê ` du.o..c ký hiê.u T (P ) và du.o..c
∼ ∼
tı́nh: T (P ) = µA (x)(∗), trong dó 0 ≤ µA (x) ≤ 1.
∼ ∼ ∼
Dă’ng thú.c (*) chı’ ra ră` ng bâ.c chân lý cu’a mê.nh dê
` P : x là A là tu.o.ng
∼ ∼
du.o.ng vó.i dô. thuô.c cu’a x trong tâ.p mò. A.
∼
5.7.2 Các phép kê´t nôí

Các phép kê´t nôí thông thu.ò.ng bao gô`m phu’ di.nh (NOT), hô.i (AND),
tuyê’n (OR), và kéo theo (→, Implication).
5.7.2.1 Phép phu’ di.nh (NOT)
Phu’ di.nh (Negation) là mô.t trong nhũ.ng phép toán logic co. ba’n:
T (P ) = 1 − T (P )
∼ ∼
Mô.t sô´ tı́nh châ´t quen thuô.c vâñ thu.ò.ng du.o..c dùng trong logic:
a) T (P ) chı’ phu. thuô.c vào T (P ).
∼ ∼
b) Nêú T (P ) = 1 thı̀ T (P ) = 0.
∼ ∼
c) Nêú T (P ) = 0 thı̀ T (P ) = 1.
∼ ∼
d) Nêú T (P1 ) ≤ T (P2 ) thı̀ T (P 1 ) ≥ T (P 2 ).

∼ ∼ ∼ ∼
5.7.2.2 Phép hô.i (AND - conjunction)
Phép hô.i là mô.t trong nhũ.ng phép toán logic co. ba’n nhâ´t và là co. so’.
di.nh nghı̃a phép giao cu’a hai tâ.p mò.. Ta xác di.nh phép hô.i nhu. sau:
P ∧ Q : x is A and B
∼ ∼ ∼ ∼
T (P ∧ Q) = Min(T (P ), T (Q)).
∼ ∼ ∼ ∼
Mô.t sô´ tı́nh châ´t do.n gia’n hay du.o..c dùng:

a) T (P1 and P2 ) chı’ phu. thuô.c vào T (P1), T (P2 ).
∼ ∼ ∼ ∼
b) Nêú T (P1 ) = 1 thı̀ T (P1 and P2 ) =T (P2) vó.i mo.i mê.nh dê
` P2 .
∼ ∼ ∼ ∼ ∼
c) T (P1 and P2 )= T (P2 and P1 ) (giao hoán).

∼ ∼ ∼ ∼
d) Nêú T (P1) ≤ T (P2) thı̀ T (P1 and P3 )≤T (P2 and P3 ) vó.i mo.i mê.nh dê
`
∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼
P3 .
∼
e) T (P1 and (P2 and P3 )) = T ((P1 and P2 )and P3 )) (kê´t ho..p)

∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼
5.7. Logic mò. 183
5.7.3 Phép tuyê’n (OR-disjunction)
Phép tuyê’n là mô.t trong nhũ.ng phép toán co. ba’n và du.o..c xác di.nh nhu.
sau:
P ∨ Q : x is A or B
∼ ∼ ∼ ∼
T (P ∨ Q) = Max(T (P ), T (Q))
∼ ∼ ∼ ∼
Mô.t sô´ tı́nh châ´t quen thuô.c:
a) T (P1 or P2 ) chı’ phu. thuô.c vào T (P1 ), T (P2)

∼ ∼ ∼ ∼
b) Nêú T (P1 ) = 0 thı̀ T (P1 or P2 ) = T (P2) vó.i mo.i mê.nh dê

` P2
∼ ∼ ∼ ∼ ∼
c) T (P1 or P2 ) = T (P2 or P1 ) (giao hoán)

∼ ∼ ∼ ∼
d) Nêú T (P1 ) ≤ T (P2 ) thı̀ T (P1 or P3 ) ≤ T (P2 or P3 ) vó.i mo.i mê.nh dê
` P3
∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼
e) T (P1 or (P2 or P3 )) = T ((P1 or P2 )orP3 ) (kê´t ho..p)

∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼
5.7.4 Phép kéo theo (Implication [Zadeh 1973])
Phép kéo theo là mô.t da.ng luâ.t (rule) du.o..c xác di.nh nhu. sau:
P → Q : IF x is A THEN x is B
∼ ∼ ∼ ∼
T (P → Q) = T (P ∨ Q) = Max(T (P ), T (Q))
∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼
Nhu. trong logic 2 giá tri., phép kéo theo có thê’ du.o..c mô hı̀nh hoá thành
da.ng luâ.t nhu. sau:
P → Q: IF x is A THEN y is B
∼ ∼ ∼ ∼
tu.o.ng du.o.ng vó.i quan hê. mò. R = (A × B ) ∪ (A × Y )
∼ ∼ ∼ ∼
ú.ng vó.i hàm thuô.c µR (x, y) = max[(µA (x) ∧ µB (y)), (1 − µA (x))]
∼ ∼ ∼ ∼
Thı́ du. 5.7.1 Dê’ dánh giá mô.t phát minh mó.i nhă` m xác di.nh kha’ năng
thu.o.ng ma.i cu’a nó, ngu.ò.i ta dùng dô. do là “The uniqueness” (tı́nh duy
nhâ´t) thông qua tâ.p nê
` n X = {1, 2, 3, 4} và “The market size” (pha.m vi
. . ` n Y = {1, 2, 3, 4, 5, 6}. Trong ca’ hai tâ.p nê
thu o ng ma.i) thông qua tâ.p nê `n
nhũ.ng con sô´ hy vo.ng nhâ´t là “the hightest uniqueness” (tı́nh duy nhâ´t cao)
và “the largest market” (thi. tru.ò.ng rô.ng nhâ´t). Ngu.ò.i ta go.i A là tâ.p mò.
∼
“medium uniqueness” (tı́nh duy nhâ´t trung bı̀nh) và B là tâ.p mò. “medium
∼
market” (thi. tru.ò.ng trung bı̀nh).
Trong thı́ du. này, ngu.ò.i ta muôń xác di.nh phép kéo theo IF A THEN B
∼ ∼
xa’y ra nhu. thê´ nào.
Gia’ su’. tâ.p mò. A là:
∼

0.6 1 0.2
A = medium uniqueness = + + ,
∼ 2 3 4
và tâ.p mò. B là:
∼

0.4 1 0.8 0.3
B = medium market size = + + +
∼ 2 3 4 5
Khi dó các ma trâ.n sau dây cho phép ta xác di.nh hàm thuô.c cu’a phép
kéo theo µR (x, y) nhu. sau:
∼
x\y 1 2 3 4 5 6
1 0 0 0 0 0 0
A×B = 2 0 0.4 0.6 0.6 0.3 0
∼ ∼
3 0 0.4 1 0.8 0.3 0
4 0 0.2 0.2 0.2 0.2 0
x\y 1 2 3 4 5 6
1 1 1 1 1 1 1
A×Y = 2 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4 0.4
3 0 0 0 0 0 0
4 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8
.
và cuôí cùng theo công thú c:
5.8. Su.. dô`ng nhâ´t dúng mò. (Fuzzy Tautologies) 185
x\y 1 2 3 4 5 6
1 1 1 1 1 1 1
R = max(A × B , A × Y ) = 2 0.4 0.4 0.6 0.6 0.4 0.4
∼ ∼ ∼ ∼
3 0 0.4 1 0.8 0.3 0
4 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8
5.8 Su.. dô`ng nhâ´t dúng mò. (Fuzzy Tautologies)

Ta dã biê´t trong logic mê.nh dê ` có tı́nh châ´t dô`ng nhâ´t dúng (tautology),
còn trong logic mò. ngu.ò.i ta xem “dô`ng nhâ´t mò.” là tu..a dô`ng nhâ´t (Quasi
Tautology) nghı̃a là các giá tri. chân lý kê´t qua’ là ≥ 0.5 (và du.o.ng nhiên ≤ 1)
thı̀ xem ra dê˜ châ´p nhâ.n, chă’ng ha.n trong suy diêñ xâ´p xı’ (approximate
modus ponens) các giá tri. chân lý cu’a mê.nh dê ` là không thu..c su.. dúng,
không thu..c su.. sai. Xét ba’ng chân lý sau (ba’ng A).
Ba’ng A. Ba’ng chân lý (approximate Modus Ponens)

A B A→B (A ∧ (A → B)) (A ∧ (A → B)) → B
0.3 0.2 0.7 0.3 0.7 Quasi-
0.3 0.8 0.8 0.3 0.8 Tautology
0.7 0.2 0.3 0.3 0.7
0.7 0.8 0.8 0.7 0.8
Ba’ng B. Ba’ng chân lý (approximate Modus Ponens - có thay dô’i giá tri. chân
lý mô.t ı́t)
A B A→B (A ∧ (A → B)) (A ∧ (A → B)) → B
0.4 0.1 0.6 0.4 0.6 Quasi-
0.4 0.9 0.9 0.4 0.9 Tautology
0.6 0.1 0.4 0.4 0.6
0.6 0.9 0.9 0.6 0.9
5.9 Các phép toán t − norm T và t − conorm S

Dê’ làm gia’m bó.t su.. phu. thuô.c vào các phép tı́nh Min và Max, dô`ng thò.i
` m de’o và linh hoa.t trong viê.c gia’i các bài toán thu..c tê´,
dê’ làm tăng tı́nh mê
ngu.ò.i ta mo’. rô.ng hai phép tı́nh Min, Max thành hai ló.p hàm t − norm và
t − conorm.
Di.nh nghı̃a 5.9.1 Mô.t hàm T : [0, 1]2 → [0, 1] du.o..c go.i là t-norm (hay là
t-chuâ’n), nêú nó thoa’ mãn các diê
a) T (1, x) = x ∀x ∈ [0, 1]
b) T (x, y) = T (y, x) ∀x, y ∈ [0, 1] (giao hoán)
c) T (x, y) ≤ T (u, v) ∀x ≤ u, y ≤ v (không gia’m)
d) T (x, T (y, z)) = T (T (x, y), z) ∀x, y, z ∈ [0, 1] (kê´t ho..p)
Thı́ du. 5.9.1

1) Min (Zadeh 1965) T (x, y) = min(x, y)
2) Da.ng tı́ch T (x, y) = 
xy
min(x, y), nêú x + y > 1
3) Min nilpotent (Fodor 1993) T (x, y) = .
0, nêú x + y ≤ 1
Di.nh nghı̃a 5.9.2 Mô.t hàm S : [0, 1]2 → [0, 1] du.o..c go.i là t-conorm (hay
là t-dôí chuâ’n), nêú nó thoa’ mãn các diê
a) S(0, x) = x ∀x ∈ [0, 1]
b) S(x, y) = S(y, x) ∀x, y ∈ [0, 1] (giao hoán)
c) S(x, y) ≤ S(u, v) ∀x, y : 0 ≤ x ≤ u ≤ 1 và 0 ≤ y ≤ v ≤ 1

(không gia’m).
d) S(x, S(y, z)) = S(S(x, y), z) ∀x, y, z ∈ [0, 1] (kê´t ho..p)
Thı́ du. 5.9.2 (So sánh tı́nh dôí chuâ’n cu’a S vó.i T trong 3 thı́ du. trên)
5.10. Phép ho..p thành (Composition) 187
T (x, y) S(x, y)
min(x, y) max(x, y)
xy x + y − xy
 min0(x, y) =  max1 (x, y) =
min(x, y), nêú x + y > 1 max(x, y), nêú x + y < 1
0, nêú x + y ≤ 1 1, nêú x + y ≥ 1
5.10 Phép ho..p thành (Composition)

Di.nh nghı̃a 5.10.1 Cho R1 là mô.t quan hê. mò. trên X × Y và R2 là mô.t
quan hê. mò. trên Y × Z, khi dó phép ho..p thành, ký hiê.u là R1 ◦ R2 là mô.t
quan hê. mò. trên X × Z.
Các phép ho..p thành hay dùng là:
a) Ho..p thành Max-Min du.o..c xác di.nh bo’.i:
µR1 ◦R2 (x, z) = Max{min(µR1 (x, y), µR2 (y, z))} ∀(x, z) ∈ X × Z.
y
b) Ho..p thành Max-Product du.o..c xác di.nh bo’.i
µR1 ◦R2 (x, z) = Max{µR1 (x, y).µR2 (y, z)} ∀(x, z) ∈ X × Z.

y
c) Ho..p thành Max-? du.o..c xác di.nh bo’.i toán tu’. ?: [0, 1]2 → [0, 1]
µR1 ◦R2 (x, z) = Max{µR1 (x, y) ? µR2 (y, z)} ∀(x, z) ∈ X × Z.

y
5.11 Phu.o.ng trı̀nh quan hê. mò.

Phu.o.ng trı̀nh quan hê. mò. dóng mô.t vai trò vô cùng quan tro.ng trong
các lı̃nh vu..c phân tı́ch các hê. mò., thiê´t kê´ các bô. diê
` u khiê’n mò., qui trı̀nh
ra quyê´t di.nh và nhâ.n da.ng mò.. Ta có thê’ diêñ da.t do.n gia’n nhu. sau:
Cho mô.t hê. mò. biê’u diêñ du.ó.i mô.t quan hê. R mò. hai ngôi trên tâ.p nê
`n
∼
X × Y . Dâ ` u vào (input) là mô.t tâ.p mò. A trên tâ.p nê ` n X. Tác dô.ng cu’a
∼
` u vào A lên hê. R sẽ là phép ho..p thành A ◦ R, và cho dâ
dâ ` u ra (output) mô.t
∼ ∼ ∼ ∼
tâ.p mò. B trên tâ.p nê
` n Y . Khi dó ta có phu.o.ng trı̀nh:
∼
A ◦ R = B.
∼ ∼ ∼
Thı́ du. 5.11.1 Cho tâ.p mò. A trên tâ.p nê

` n X và quan hê. mò. R trên X × Y ,
∼ ∼
trong dó:
X = {x1 , x2, x3}, Y = {y1 , y2, y3 }
0.2 0.8 1
A= + + = (0.2 0.8 1) (vecto. dòng)
∼ x1 x2 x3
 
0.7 1 0.4
 
R = 0.5 0.9 0.6
∼
0.2 0.6 0.3
Ta su’. du.ng phép ho..p thành Max-Min cho hàm thuô.c cu’a B du.o..c xác di.nh
∼
theo da.ng sau:
µB (y) = µA◦R (y) = max(min[µA (x), µR (x, y)])

∼ ∼ ∼ x y ∼ ∼
Khi dó ta dê˜ dàng nhâ.n du.o..c:



0.7 1 0.4
 
B = A ◦ R = (0.2 0.8 1) ◦  5 0.9 0.6 = (0.5 0.8 0.6)
∼ ∼ ∼
0.2 0.6 0.3
0.5 0.8 0.6
= + +
y1 y2 y3
Bây giò., nêú ta su’. du.ng phép ho..p thành Max-* cho hàm thuô.c cu’a B
∼
du.o..c viê´t du.ó.i da.ng sau:
5.12. Lâ.p luâ.n mò. (Fuzzy Reasoning) 189
µB (y) = µA◦R (y) = max(µA (x) ? µR (x, y)).

∼ ∼ ∼ x ∼ ∼
Khi dó ta có kê´t qua’ sau:

 
0.7 1 0.4
 
B = A ◦ R =(0.2 0.8 1) ◦ 0.5 0.9 0.6 = (0.4 0.72 0.48)
∼ ∼ ∼
0.2 0.6 0.3
0.4 0.72 0.48
= + +
y1 y2 y3
5.12 Lâ.p luâ.n mò. (Fuzzy Reasoning)

Ta biê´t ră` ng mô to. suy diêñ có nhiê
` u cách khác nhau phu. thuô.c vào su..
vâ.n hành, trong dó su.. suy diêñ dã du.o..c xác di.nh - Mô.t phép kéo theo mê.nh
` mò. xác di.nh môí quan hê. giũ.a các biêń ngôn ngũ. cu’a bô. diê
dê ` u khiê’n mò..
Gia’ su’. cho hai tâ.p mò. A và B trên hai tâ.p nê` n X và Y tu.o.ng ú.ng. Khi
∼ ∼
dó ta di.nh nghı̃a phép kéo theo mê.nh dê ` mò. là:
R : IF A THEN B = A → B ≡ A × B ,
∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼
trong dó A × B là tı́ch Des Carte cu’a hai tâ.p mò..
∼ ∼
Nêú ta su’. du.ng toán tu’. hô.i là min thı̀ tı́ch Des Carte du.o..c xác di.nh là:
Z
A×B = µA (x)) ∧ µB (y)/(x, y) (5.1)
∼ ∼ ∼ ∼
X×Y
Z
= min(µA (x), µB (y))/(x, y) (5.2)
∼ ∼
X×Y
Còn trong tru.ò.ng ho..p nêú ta su’. du.ng toán tu’. hô.i là tı́ch da.i sô´ thı̀ tı́ch
Des Carte du.o..c xác di.nh là:
Z
A×B = (µA (x) ∗ µB (y))/(x, y)
∼ ∼ ∼ ∼
X×Y
1 0.7 0.2
Thı́ du. 5.12.1 Cho hai tâ.p mò. A = + + ` n X = {1, 2, 3}
trên tâ.p nê
∼ 1 2 3
0.8 0.6 0.4 0.2
và tâ.p B = + + + ` n Y = {1, 2, 3, 4}. Khi dó ta
trên tâ.p nê
∼ 1 2 3 4
có:
x\y 1 2 3 4
 
1 0.8 0.6 0.4 0.2
 
Rhô.i = A × B = 2 0.7 0.6 0.4 0.2
∼ ∼ ∼
3 0.2 0.2 0.2 0.2
trong khi dó

x\y 1 2 3 4
 
1 0.8 0.6 0.4 0.2
 
R∗ = A × B = 2 0.56 0.42 0.28 0.14
∼ ∼ ∼
3 0.16 0.12 0.08 0.04
Quan sát hai kê´t qua’ mò. cu’a hai quan hê. Rhô.i và R∗ ta thâý ră` ng khi su’.
∼ ∼
du.ng toán tu’. hô.i là min cho tı́ch Des Carte thı̀ do.n gia’n ho.n nhiê ` u và tı́nh
hiê.u qua’ cao cho viê.c cài dă.t tı́nh toán.
Vı̀ vâ.y nói chung ngu.ò.i ta thı́ch su’. du.ng toán tu’. này trong mô to. suy
` u khiê’n mò..
diêñ diê
5.12.1 Thuâ.t toán mò.
Hàm thuô.c dă.c ta’ cho phép kéo theo mò. du.o..c chı’ ra nhò. các hàm thuô.c
µA (x) và µB (y) cu’a hai tâ.p mò. A và B theo nhiê ` u cách khác nhau và du.o..c
∼ ∼ ∼ ∼
mô ta’ nhu. sau:
Gia’ su’. ră` ng
µR (x, y) = ψ(µA (x), µB (y)) vó.i x ∈ X, y ∈ Y,

∼ ∼ ∼
trong dó ψ là toán tu’. kéo theo nào dó và R = {µR (x, y)/(x, y)}.
∼ ∼
Mô.t cách tô’ng quát, nêú A1 , A2 , . . . , AN là các tâ.p mò. trên X và
∼ ∼ ∼
B 1 , B 2 , . . . , B N là các tâ.p mò. trên Y thı̀ khi dó thuâ.t toán mò. du.o..c xác
∼ ∼ ∼
di.nh nhu. là tâ.p cu’a các luâ.t
RN : IF A1 THEN B 1
∼ ∼
OR
IF A2 THEN B 2
∼ ∼
OR
................
IF AN THEN B N
∼ ∼
Da.ng luâ.t này hay du.o..c su’. du.ng trong diê ` u khiê’n mò. và nó gâ
` n gũi vó.i
tu. duy và thao tác cu’a con ngu.ò.i.
Phép liên kê´t OR, viê´t tă´t là ϕ, phu. thuô.c vào ψ - toán tu’. mò. cu’a phép
kéo theo. Do dó hàm thuô.c N luâ.t trong thuâ.t toán mò. xác di.nh bo’.i công
thú.c sau:
µRN (x, y) = ϕ(µR1 (x, y), µR2 (x, y), ...)

∼ ∼ ∼
= ϕ(ψ(µA1 (x), µB1 (y)), ψ(µA2 (x), µB2 (y)), ...)

∼ ∼ ∼ ∼
Ngoài ra, ngu.ò.i ta còn mo’. rô.ng da.ng câu lê.nh (luâ.t): “IF ... THEN ...
ELSE” dê’ thu..c hiê.n cho nhiê
` u biêń và có thê’ biê’u diêñ du.ó.i da.ng dãy bao
nhau:
IF A1 THEN (IF A2 THEN ... (IF AN THEN B )) hoă.c viê´t nhò. liên kê´t
∼ ∼ ∼ ∼
AND nhu. sau:
IF (A1 AND A2 AND ... AND AN ) THEN B , trong dó
∼ ∼ ∼ ∼
n
µR (x1, x2, ..., xN , y) =ϕ µA1 (x1), ϕ(µA2 (x2)), ...,
∼ ∼ ∼
o
ϕ(ϕ(µAN (xN ), ϕ(µB (y))))
∼ ∼
vó.i x1 , x2, ..., xN ∈ X và y ∈ Y , hay là
µR (x1, x2, ..., xN , y) =ϕ{µA1 (x1 ) ∧ µA2 (x2)... ∧ (µAN (xN ), µB (y))}
∼ ∼ ∼ ∼ ∼
=ϕ{∧k (µAk (xk ), µB (y))} vó.i k = 1...N

∼ ∼
5.12.2 Lâ.p luâ.n mò.

` vó.i luâ.t có diê
Ta dã biê´t trong hê. toán mê.nh dê ` u kiê.n:
IF A THEN B du.o..c viê´t bă` ng ký hiê.u:
∼ ∼
A → B và tu.o.ng du.o.ng vó.i A ∨ B , trong dó A là tâ.p mò. trên X, B là tâ.p
∼ ∼ ∼ ∼ ∼ ∼
mò. trên Y .
Trong logic mò. và lâ.p luâ.n xâ´p xı’ có tô`n ta.i hai luâ.t suy diêñ mò. dôí
vó.i phép kéo theo:
1. Luâ.t Modus Ponens tô’ng quát, viê´t tă´t GMP nhu. sau:
GMP: Su.. kiê.n 1: x là A0
∼
.
Su. kiê.n 2: IF x là A THEN y là B
∼ ∼
Kê´t luâ.n: y là B 0.

∼
Tru.ò.ng ho..p dă.c biê.t:
Nêú A0 = A và B 0 = B thı̀ GMP là Modus Ponens thông thu.ò.ng.
∼ ∼ ∼ ∼
2. Luâ.t Modus Tollens tô’ng quát, viê´t tă´t là GMT nhu. sau:
GMT: Su.. kiê.n 1: y là B 0
∼
.
Su. kiê.n 2: IF x là A THEN y là B
∼ ∼
Kê´t luâ.n: x là A0.

∼
GMT liên quan tru..c tiê´p dêń mô to. suy diêñ dâñ vê ` dı́ch ngu.o..c lên
(backward) và du.o..c áp du.ng trong hê. chuyên gia, trong khi dó GMP la.i liên
quan dêń mô to. suy diêñ dâñ dũ. liê.u theo chiê
` u xuôi (forward).
. . .
Tru ò ng ho. p dă.c biê.t:
Nêú A0 = A và B 0 = B thı̀ GMT là Modus Tollens thông thu.ò.ng.
∼ ∼ ∼ ∼
5.12.3 ñ mò. khác

Mô.t sô´ phép suy diê
Ngu.ò.i ta còn xây du..ng thêm nhiê
` u mô to. suy diêñ cho phép kéo theo:
5.12.3.1 Phép kéo theo Boole (Boolean Implication)

- RBoole = A × B = (A × Y ) ∪ (X × B ) tu.o.ng ú.ng vó.i hàm thuô.c µR (x, y) =

∼ ∼ ∼ ∼ ∼
(1 − µA (x)) ∨ µB (y).
∼ ∼
- Tru.ò.ng ho..p cho N luâ.t có su’. du.ng liên kê´t AND:
RN = ∧k Rk vó.i k = 1, 2, 3, ..., N và

∼ ∼
µR (x, y) = ∧k ((1 − µAk (x)) ∨ µB k (y)).

∼ ∼ ∼
5.12.3.2 Phép kéo theo Lukasiewicz
- RL = (A × Y ) ⊕ (X × B ) tu.o.ng ú.ng vó.i hàm thuô.c

∼ ∼
µRL (x, y) = 1 ∧ (1 − µA (x) + µB (y)).

∼ ∼ ∼
- Tru.ò.ng ho..p cho N luâ.t có su’. du.ng liên kê´t AND:
RN = ∧ Rk vó.i k = 1, 2, 3, ...N và

k
∼ ∼
µRN (x, y) = ∧k (1 ∧ (1 − µAk (x) + µBk (y))).

∼ ∼ ∼
5.12.3.3 Phép kéo theo Zadeh Zadeh su’. du.ng hai phép toán Max-Min:
RZadeh = (A × B ) ∪ (A × X ) tu.o.ng ú.ng vó.i hàm thuô.c
∼ ∼ ∼
µR (x, y) = (µA (x) ∧ µB (y)) ∨ (1 − µA (x)).
∼ ∼ ∼ ∼
Luâ.t mò. kéo theo cu’a Zadeh là khó áp du.ng trong thu..c tê´ và nó kéo dài
` u năm cho dêń khi Mamdani dê
nhiê ` xuâ´t da.ng do.n gia’n ho.n và thu.ò.ng hay
du.o..c su’. du.ng trong diê
` u khiê’n mò..
5.12.3.4 Phép kéo theo Mamdani

Mamdani dã su’. du.ng toán tu’. Min và di.nh nghı̃a nhu. sau:
–R = A × B tu.o.ng ú.ng vó.i hàm thuô.c
∼ M amdani ∼ ∼
µR (x, y) = µA (x) ∧ µB (y) = min(µA (x), µB (y)).

∼ ∼ ∼ ∼ ∼
– Tru.ò.ng ho..p cho N luâ.t có su’. du.ng liên kê´t OR:
RN = ∨k Rk vó.i k = 1, 2, 3, ..., N và

∼ ∼
µRN (x, y) = ∨k (µAk (x) ∧ µBk (y)).

∼ ∼ ∼
5.12.3.5 Phép kéo theo Larsen

Larsen dã su’. du.ng phép nhân sô´ ho.c và di.nh nghı̃a nhu. sau:
– R = A × B tu.o.ng ú.ng vó.i hàm thuô.c

∼ Larsen ∼ ∼
µR (x, y) = µA (x) ? µB (y).
∼ ∼ ∼
– Tru.ò.ng ho..p cho N luâ.t có su’. du.ng liên kê´t OR:
RN = ∨Rk vó.i k = 1, 2, 3, ..., N và

∼
µRN (x, y) = ∨k (µAk (x) ∗ µBk (y)).

∼ ∼ ∼
Hai phép kéo theo cu’a Mamdani và Larsen du.o..c áp du.ng nhiê ` u trong
` u khiê’n mò., dă.c biê.t trong tâ´t ca’ các bô. diê
chê´ ta.o các bô. diê ` u khiê’n mò.
công nghiê.p có su’. du.ng mô.t trong các phép kéo theo mò. nói trên và nói
riêng kéo theo cu’a Mamdani su’. du.ng tı́nh toán nhanh ho.n và râ´t thu.ò.ng
xuyên.
5.13 Các luâ.t ho..p thành cu’a suy diê

ñ
Gia’ su’. cho hai luâ.t mò. có diê
` u kiê.n sau:
1
R : IF A THEN B
∼ ∼
R2 : IF B THEN C
∼ ∼
Ta có thê’ tô’ ho..p 2 luâ.t này dê’ ta.o ra mô.t luâ.t:
R12: IF A THEN C .
∼ ∼
Phép ho..p thành cu’a 2 luâ.t này cho ta mô.t luâ.t du.o..c biê’u diêñ nhu. sau:
R12 = R1 ◦ R2 , trong dó ◦ là phép ho..p thành. Mamdani dã su’. du.ng toán
tu’. Max-Min và dã du.a ra hàm thuô.c sau dây:
µR12 (x, z) = ∨y (µR1 (x, y) ∧ µR2 (y, z))

= max(min(µR1 (x, y), µR2 (y, z)))
5.13. Các luâ.t ho..p thành cu’a suy diêñ 195
và trong khi dó Larsen su’. du.ng toán tu’. Max-product:
µR12 (x, z) = ∨y (µR1 (x, y) ? µR2 (y, z))

= max(µR1 (x, y) ? µR2 (y, z)).
. .
. ng : Gia’ su’ cho hai tâ.p mò :
Áp du
A = {µA (x)/x} vó.i x ∈ X và
∼ ∼
B = {µB (y)/y} vó.i y ∈ Y , trong dó luâ.t suy diêñ ho..p thành:
∼ ∼
R = {µ (x, y)/(x, y)} vó.i x ∈ X và y ∈ Y

R
∼ ∼
Ta suy diêñ dêń kê´t luâ.n, nêú su.. kiê.n dâ

` u vào du.o..c thay dô’i chút ı́t
thành A0 tú.c là A0 = {µA0 (x)/x} vó.i x ∈ X.
∼ ∼ ∼
Khi dó ta có phu.o.ng trı̀nh quan hê. mò. nhu. sau:
B 0 = A0 ◦ R
∼ ∼ ∼
= ∨x (µA (x)/x ∧ µR (x, y)/(x, y)) vó.i x ∈ X và y ∈ Y

∼ ∼
hoă.c su’. du.ng toán tu’. Max–product:

0 0
B =A ◦ R
∼ ∼
= ∨x (µA (x)/x ∗ µR (x, y)/(x, y)) vó.i x ∈ X và y ∈ Y.

∼ ∼
Thı́ du. 5.13.1 Mô.t cách cu. thê’ ho.n ta xét luâ.t: “IF A is Slow THEN B is
∼ ∼
Fast”
trong dó :
µA (x) = {1 + 0.7 + 0.3 + 0 + 0 + 0} và

∼
µB (y) = {0 + 0 + 0.3 + 0.7 + 1 + 1}

∼
vó.i tâ.p nê

` n X = Y = {1, 2, 3, 4, 5, 6}.
Bây giò. ta muôń xác di.nh dâ
` u ra, nêú ta cho.n A0 =“slightly Slow” nhu.ng
∼
không có luâ.t. Khi dó dê˜ dàng tı́nh du.o..c:
x\y 1 2 3 4 5 6
 
1 0 0 0.3 0.7 1 1
 
2 0 0 0.3 0.7 0.7 0.7
 
3 0 0 0.3 0.3 0.3 0.3
R = A × B = {min[µA (x), µB (y)]} = 

∼ ∼ ∼ ∼ ∼ 4 0 0 0 0 0 0
 
5 0 0 0 0 0 0
6 0 0 0 0 0 0
Nêú su.. kiê.n A du.o..c thay dô’i thành A0 tu.o.ng ú.ng vó.i hàm thuô.c, chă’ng
∼ ∼
ha.n:
µA0 = {0.3 + 0.7 + 1 + 0.7 + 0.3 + 0}
∼
Su’. du.ng luâ.t suy diêñ mò. ho..p thành:

B 0 = A0 ◦ R vó.i toán tu’. Max-Min (luâ.t Mamdani):
∼ ∼ ∼
µB0 (y) = max(min(µA0 (x), µR(y)))
∼ ∼ ∼
Ta nhâ.n du.o..c kê´t qua’ sau:

 
0 0 0.3 0.3 0.3 0.3
 
0 0 0.3 0.7 0.7 0.7 
 
0 0 0.3 0.3 0.3 0.3
µB 0 (y) = max  
y 0 0 0 0 0 0
∼
 
 
0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0
= (0 0 0.3 0.7 0.7 0.7),
tú.c là:
0 0 0.3 0.7 0.7 0.7
µB0 (y) = + + + + +
∼ 1 2 3 4 5 6
Nêú ta dùng luâ.t ho..p thành Max-product, ta du.o..c:
R∗ = A × B = {µA (xi ) ? µB (y)},

∼ ∼ ∼ ∼
5.13. Các luâ.t ho..p thành cu’a suy diêñ 197
và tu.o.ng ú.ng vó.i
µB 0 (y) = max(µA0 (x) ? µR (yj ))

∼ y ∼ ∼
 
0 0 0.09 0.21 0.3 0.3
 
0 0 0.15 0.35 0.49 0.49 
 
0 0 0.09 0.21 0.3 0.3 
= max  
y 0 0 0 0 0 0 
 
 
0 0 0 0 0 0 
0 0 0 0 0 0
= (0 0 0.15 0.35 0.49 0.49)
tú.c là
0 0 0.15 0.35 0.49 0.49
µB 0 (y) = + + + + +
∼ 1 2 3 4 5 6
` u khiê’n vó i m dâ
Mô.t cách tô’ng quát, nêú ta diê . ` u vào và mô.t dâ
` u ra, ta có:
N .
R = {µRN (x1, x2 , ..., xm, y)/(x1, x2 , ..., xm, y) vó i xk ∈ Xk và y ∈ Y .
∼ ∼
Bây giò. ta có:
A0 = {µA0 (xk )/xk } vó.i xk ∈ Xk (k = 1, 2, ...m)

∼k ∼k
thı̀ khi dó kê´t qua’ B 0 là:

∼
B 0 = (∧k A0 ) ◦ RN vó.i k = 1, 2, 3, ..., m hay là

∼ ∼k ∼
B = {µB0 (y)/y} vó.i y ∈ Y

0
∼ ∼
trong dó
µB0 (y) = ∨ ∨ .... ∨ [∧k (µA0 ∧ µRN (x1, x2 , ..., xm))] vó.i k = 1, 2, ..., m
∼ x1 x2 xm ∼k ∼
Cuôí cùng, nêú ta dùng phép ho..p thành Max-product ta có:

µB 0 (y) = ∨ ∨ .... ∨ [Πk (µA0 ? µRN (x1 , x2, ..., xm, y))]
∼ x1 x2 xm ∼k ∼
trong dó
µRN (x1, x2, ..., xm, y) = ∨j Πk [µAj (xk ) ? µB j (y)]
∼ k
.
vó i k=1, 2, ..., m và j = 1, 2, 3, ..., N .
` “su.. phát minh mó.i” cu’a thı́

Thı́ du. 5.13.2 Ta kha’o sát tiê´p tu.c thı́ du. vê
du. 5.7.1.
Gia’ su’. ta thay dô’i mú.c duy nhâ´t thành A0 = “almost high uniqueness”
` u nhu. duy nhâ´t cao) nhu. sau:
(hâ
0 0.5 1 0
A = “almost high uniqueness” ={ + + }
∼ 1 2 4
. .
Khi dó ta su’ du.ng phép ho. p thành Max-Min:
0.5 0.5 0.6 0.6 0.5 0.5

B 0 = A0 ◦ R = { + + + + + }
∼ ∼ ∼ 1 2 3 4 5 6
và ta thu du.o..c tâ.p mò. B 0 chı’ ra “market size” (pha.m vi thu.o.ng ma.i), trong
∼
dó không có giá tri. thuô.c quá chă.t hoă.c quá yêú dôí vó.i mô.t thi. tru.ò.ng,
` n 0 hoă.c gâ
nghı̃a là không có giá tri. thuô.c gâ ` n 1.
.
5.14 Ú ng du.ng
Mô.t thu..c tê´ chú.ng minh su.. phát triê’n vu.o..t bâ.c cu’a lý thuyê´t tâ.p mò. và
công nghê. mò. o’. Nhâ.t Ba’n pha’i nhăć dêń du.. án LIFE tù. năm 1989 dêń 1995
do GS. T. Terano làm giám dôć diê ` u hành và o’. dây ho. dã chuyê’n dâ ` n các
kê´t qua’ trong phòng thı́ nghiê.m sang thành sa’n phâ’m hàng hoá du.a ra thi.
tru.ò.ng mô˜i năm mô.t tăng cao. Các ú.ng du.ng bao gô`m nhu.:
` u khiê’n mò., chă’ng ha.n máy giă.t Fuzzy, máy tı́nh hiê’u du.o..c ngôn
• Diê
ngũ. tu.. nhiên nhu. “cao”, “nóng”, “â´m”, “yêú”, ...
• Dùng logic mò. dê’ biê’u diêñ tri thú.c nhu. các hê. chuyên gia mò. trong
các lı̃nh vu..c y ho.c, nông nghiê.p, qua’n lý, xã hô.i ho.c, môi tru.ò.ng...
• Giao tiê´p giũ.a ngu.ò.i và máy thông qua ngôn ngũ. tu.. nhiên nhu. Robot
thông minh Asimo, các hê. hô˜ tro.. quyê´t di.nh.
• Trı́ tuê. nhân ta.o tı́ch ho..p: giao lu.u và tı́ch ho..p giũ.a trı́ tuê. nhân ta.o,
logic mò., ma.ng no.ron và con ngu.ò.i, v.v...
5.15. Bài tâ.p chu.o.ng 5 199
Trong sô´ nhũ.ng ú.ng du.ng thu..c su.. thành công pha’i nhăć dêń bô. FLC
dùng trong qua’n lý sân bay, các hê. thôńg diê` u khiê’n du.ò.ng să´t và các hê.
thôńg câ` n câ’u container. Ngoài ra, mô.t ú.ng du.ng khác cu’a diê
` u khiê’n mò.
` u khiê’n “The camera tracking” cu’a NASA.
là hê. diê

1. Gia’ su’. ta xác di.nh nhiê.t dô. cu’a tâ.p T nhiê.t dô. cu’a nu.ó.c theo do.n vi.
Faradây (F):
T = {50, 55, 60}
và tâ.p O chú.a ôxy trong nu.ó.c: O={1, 2, 6}.

Gia’ su’. ta có quan hê. mò.:
1 2 6
 
50 0.1 0.2 0.9
 
R = T × O = 55 0.1 1 0.7
∼ ∼ ∼
60 0.8 0.7 0.1
Mă.t khác gia’ su’. ta có tâ.p mò. cu’a nhiê.t dô. “trên 55◦ F” vó.i hàm thuô.c
là:
0.5 1 0.7
I ={ + + }.
∼T 50 55 50
a) Su’. du.ng phép ho..p thành Max-min dê’ tı̀m S = I ◦ (T × O ).

∼ ∼ ∼ ∼ T
b) Su’. du.ng phép ho..p thành Max-product dê’ tı̀m S = I ◦ R.

∼ ∼ ∼ T
2. Trong ma.ng máy tı́nh có tô`n ta.i môí quan hê. giũ.a mú.c su’. du.ng ma.ng
băng thông rô.ng và tôć dô. du.ò.ng chuyê
` n peer- to - peer. Gia’ su’. X
∼
là tâ.p mò. cu’a mú.c su’. du.ng băng thông rô.ng và Y là tâ.p mò. tôć dô.
∼
truyê` n (in milliseconds) vó.i hàm thuô.c:
0.2 0.5 0.8 1.0 0.6 0.1

X ={ + + + + + }
∼ 10 20 40 60 80 100
và
0.3 0.6 0.9 1.0 0.6 0.3
Y ={ + + + + + }
∼ 0.5 1 1.5 4 8 20
a) Hãy tı̀m quan hê. R = X × Y
∼ ∼ ∼
. .
Gia’ su’ có thêm tâ.p mò Z băng thông rô.ng sau dây:
∼
0.3 0.6 0.7 0.9 1 0.5

Z ={ + + + + + }
∼ 10 20 40 60 80 100
b) Hãy tı̀m S = Z ◦ R có su’. du.ng phép ho..p thành:

∼ ∼ ∼
(1) max- min;

(2) max- product.
3. Xét luâ.t IF THEN

(1) If x is A1 then y is B1
∼ ∼
(2) If x is A2 then y is B2
∼ ∼
trong dó A1 , A2 là các tâ.p mò. trên X = {x1, x2, x3 } và B1 , B2 là các
∼ ∼ ∼ ∼
tâ.p mò. trên Y = {y1, y2 } có da.ng sau dây:
1 0.9 0.1
A1 = + + ;
∼ x1 x2 x3
0.9 1 0.2
A2 = + + ;
∼ x1 x2 x3
1 0.2
B1 = + ;
∼ y1 y2
0.2 0.9
B2 = + ;
∼ y1 y2
Cho su.. kiê.n “x is A ” , trong dó A = 0.8

0 0 0
0.9 0.1
x 1
+ x 2
+ x 3
hãy tı́nh B bă` ng
∼ ∼ ∼
cách su’. du.ng phép ho..p thành Max-min và Max – *?
5.15. Bài tâ.p chu.o.ng 5 201
4. Các qui luâ.t suy diêñ sau dây giũ. mô.t vai trò quan tro.ng trong lâ.p
` n thôńg. Dó là các luâ.t:
luâ.n truyê
a) Modus Ponens: P ∧ (P → Q) → Q
b) Modus Tollens: (P → Q) ∧ Q → P
4.1. Nêú luâ.t Modus Ponens du.o..c yêu câ

` u thı̀ tı̀m quan hê. mò. R cho
∼
luâ.t (1) cu’a bài tâ.p 3?
4.2. Nêú luâ.t Modus Tollens du.o..c yêu câ
` u thı̀ tı̀m quan hê. R cho luâ.t
∼
(1) cu’a bài tâ.p 3?
4.3. Nêú ca’ 2 luâ.t Modus Ponens và Modus Tollens du.o..c yêu câ ` u thı̀
` u gı̀ sẽ xa’y ra cho quan hê. R cho luâ.t (1) cu’a bài tâ.p 3?
diê
∼
5. Hãy cho mô.t thı́ du. vê` cuô.c sôńg dò.i thu.ò.ng cu’a mô˜i mô.t kiê’u mê.nh
` mò. và biê’u diêñ mê.nh dê
dê ` theo da.ng chuâ’n tăć.
` trong thı́ du. cu’a bài tâ.p 5 bă` ng cách su’. du.ng
6. Hãy gia’i quyê´t vâń dê
0.6 1 0.9
A= + + ;
∼ x1 x2 x3
0.6 1
B= + ;
∼ y1 y2
0 0.5 0.9 1
A = + + .
∼ x1 x2 x3
7. Tù. các gia’ thiê´t dã cho cu’a bài tâ.pp 6, hãy tı́nh quan hê. tâ.p mò.:
R = A×B
∼ ∼ ∼
và sau dó tı̀m B theo phu.o.ng trı̀nh quan hê.

0
0 0
B =A ◦R
∼ ∼ ∼
vó.i luâ.t ho..p thành Max-min, và Max-product.

8. Trong quá trı̀nh làm a’nh có hai khâu mâú chô´t: thò.i gian ru’.a (exposure
time) và thò.i gian tráng a’nh (development time). Gia’ su’. ră` ng mô˜i mô.t
khâu du.o..c dă.c tru.ng bo’.i tâ.p mò. sau:
0 1 0.7 0.1
A = “exposure” = { + + + }
∼ 0 1 2 3
` n X = [0, 3] (giây) và
trong dó tâ.p nê
0 0.2 0.3 0.5 0.7 1 0.9 0.6

B = “developmenttime” = { + + + + + + + }
∼ 0 1 2 3 4 5 6 7
` n Y = [0, 7] (phút)
trong dó tâ.p nê
a) Hãy xây du..ng quan hê. tâ.p mò. theo mê.nh `
dê
IF A THEN B trên co. so’. phép kéo theo cu’a Mamdani.
∼ ∼
b) Gia’ su’. thò.i gian tráng mó.i cho:
0 0 1 0.4 0
A = “about 1” = { + + + }
0 1 2 3
Su’ du.ng phu o ng pháp ho. p thành Max- min hãy tı̀m thò.i gian ru’.a a’nh
. . . .
mó.i B có quan hê. vó.i thò.i gian tráng phim mó.i A .
0 0
∼ ∼
Tài liê.u tham kha’o
1. A. D. Aczel, Câu chuyê.n hâ´p dâñ vê

` bài toán Phécma, Ba’n di.ch tiêńg
` n Văn Nhung, Dô˜ Trung Hâ.u, Nguyêñ Kim Chi, Nhà xuâ´t
Viê.t cu’a Trâ
ba’n Giáo du.c, 2002.
2. G. Asser, Einführung in die Mahtematische Logik, Teil I, II Leipzig

1959 bzw 1972, Teil III 1981.
3. Bùi Công Cu.ò.ng, Hê. mò., ma.ng no.ron và ú.ng du.ng, Nhà xuâ´t ba’n
Khoa ho.c và Kỹ thuâ.t, 2001.
` n Tho. Châu, Lu.ó.i Petri mò. và mô.t diê

4. Trâ ` n cu’a luâ.t tu.o.ng
` u kiê.n câ
pha’n trong logic mò., Ta.p chı́ Tin ho.c và Diê ` u khiê’n ho.c, Tâ.p 16, Sô´
3, 2000.
5. P. C. Cohen, Set Theory and the Continuum Hypothes, 1966.
6. Phan Tru.o.ng Dâ ` n, Lâ.p trı̀nh Turbo Prolog 2.0, Nhà xuâ´t ba’n Khoa
ho.c và Kỹ thuâ.t, 1998.
7. Phan Dı̀nh Diê.u, Logic Toán và Co. so’. Toán ho.c, Nhà xuâ´t ba’n Da.i
ho.c Quôć gia Hà Nô.i, 2003.
8. Dô˜ Dú.c Giáo, Toán rò.i ra.c, Nhà xuâ´t ba’n Da.i ho.c Quôć gia Hà Nô.i,
2004.
9. J. B. Grize, Logique Moderne, Mouton/ Gauthier-Villars, 2e Edition,

1972.
204 Tài liê.u tham kha’o
10. Ba.ch Hu.ng Khang, và n.n.k , Prolog và Hê. chuyên gia, Tâ.p 1, Viê.n
` u khiê’n, 1988.
khoa ho.c tı́nh toán và diê
11. R. E. King, Computational Intelligence in Control Engineering, Maried

Dekker, Inc., 1993.
12. S.C. Kleene, Mathematical Logic, John Wiley & Sons, Inc., 1988.
13. J. Legrand, Le Langage PROLOG Exemples in Turbo Prolog, L’Edition

Technique, 1992.
14. E. Mendelson, Introduction to Mathematical Logic, D. Van Nostrand

Co., Inc, 1964, 4th Edition 1997.
15. Nguyêñ Hũ.u Ngu.., Giáo trı̀nh Logic Toán, Da.i ho.c Tô’ng ho..p Hà Nô.i,
1989.
16. P. S. Novikov, Grundzüge der Mathematischen Logik, VEB Deutscher

Verlag der Wissenschaften Berlin, 1973.
17. T. J. Rose, Fuzzy Logic with Engineering Application, McGraw-Hill,

Inc., International Edition, 1995.
18. Dă.ng Huy Ruâ.n, Ba’y phu.o.ng pháp gia’i các bài toán Logic, Nhà xuâ´t
ba’n Khoa ho.c và kỹ thuâ.t, 2002.
19. P. Suppes, Introduction to Logic, D. Van Nostrand Inc., 1957, 3th Edi-
tion, 1994.

Logic Toán - Trần Thọ Châu (Download Tai Tailieutuoi.com)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Logic Toán - Trần Thọ Châu (Download Tai Tailieutuoi.com)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Trần Thọ Châu

NXB Đại học quốc gia Hà Nội 2007, 204 Tr.

Lò.i mo’. dâ

1 Da.i sô´ mê.nh dê

3 Hê. toán tân tù. 70

4 Ngôn ngũ. PROLOG 126

5 Logic mò. 166

5.7 Logic mò. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

lâ.p nên tù. các mê.nh dê

Da.i sô´ mê.nh dê

1.1 Các phép toán và ba’ng chân lý . . . . . . . . . . 8

1.1 Các phép toán và ba’ng chân lý

Thı́ du. 1.1.1

1. “Trên mă.t trăng không có ngu.ò.i” (T)

2. “35 chia hê´t cho 6” (F)

3. “Bác Hô` sinh ngày 19 tháng 5 năm 1890” (T)

1.1.1 Phép phu’ di.nh (¬, not)

1.1.2 Phép và (∧, and, hô.i)

` A ∧ B nhâ.n giá tri. T, khi và chı’ khi A và B dê

1.1.3 Phép hay là (∨, or, tuyê’n)

` A ∨ B nhâ.n giá tri. F, khi và chı’ khi A và B dê

1.1.4 Phép kéo theo (→)

1.1.5 Phép tu.o.ng du.o.ng (↔

1.2 Công thú.c mê.nh dê

1. Nê´u công thú.c mê.nh dê

2. Phu.o.ng pháp lâ.p ba’ng chân lý thu go.n

Chúng ta lâ.p ba’ng chân lý thu go.n nhu. sau:

3. Tı́nh u.u tiên cu’a các phép toán

Thı́ du. 1.2.3 Chúng ta lâ.p ngoă. c cho công thú.c

A = A ∨ ¬B → C ↔ A theo các bu.ó.c sau dây:

1.3 Mô.t sô´ di.nh nghı̃a

Thı́ du. 1.3.1

trong dó f2 (x) = x; f3(x) = ¬x

ba’ng sau dây:

x1x2 \f f9 f10 f11 f12 f13 f14 f15 f16

1.3.2 Su.. dô`ng nhâ´t dúng - dô`ng nhâ´t sai

Thı́ du. 1.3.3

Thay (2) vào (1) ta có: A ∧ B = F (3)

Thı́ du. 1.3.4 Công thú.c A ∧ (A → B) logic kéo theo B.

là dô`ng nhâ´t dúng.

Ba’ng công thú.c tu.o.ng du.o.ng

3. A ∧ (B ∨ C) ≡ (A ∧ B) ∨ (A ∧ C) (luâ.t phân phô´i hai bên

4. ¬(A ∧ B) ≡ (¬A ∨ ¬B) (luâ.t de Morgan)

7. ¬(¬A) ≡ A (luâ.t phu’ di.nh kép)

8. (A ∧ A) ≡ A (luâ.t luỹ dă’ ng)

9. A ∧ (A ∨ B) ≡ A (luâ.t hâ´p thu.)

Thı́ du. 1.3.6

1.4 Mô.t sô´ tı́nh châ´t

Chú.ng minh: (pha’n chú.ng)

Chú.ng minh: (tru..c tiê´p)

1.5 ´c cu’a công thú.c mê.nh dê

1.5.1 Da.ng chuâ’n tă

Thı́ du. 1.5.1

b) B = (A ∧ (B ∨ C)) ∨ (A ∧ B) ∨ A không pha’i là da.ng chuâ’n tă´c tuyê’n

Thı́ du. 1.5.2

b) B = (A ∨ B) ∧ (A ∨ C) ∧ (A ∨ B ∨ C) ∧ A - da.ng chuâ’n tă´c hô.i.

1.5.2 Da.ng chuâ’n tă

Thı́ du. 1.5.3

a) Công thú.c A = (A ∧ A ∧ B) ∨ (A ∧ B) ∨ (A ∧ C) không pha’i là da.ng

ta có công thú.c

b) Công thú.c A = (A ∧ B ∧ C) ∨ (A ∧ B ∧ C) ∨ (A ∧ B ∧ C) là da.ng chuâ’n

Thı́ du. 1.5.4

a) A = (A ∨ B) ∧ (A ∨ B) ∧ A - không pha’i da.ng chuâ’n tă´c hô.i hoàn toàn,