UNIVERZITET CRNE GORE

GRAĐEVINSKI FAKULTET
PODGORICA

SEMINARSKI RAD
Predmet:

INŽENJERSKA GEOLOGIJA

Tema rada:

INŽENJERSKO - GEOLOŠKI USLOVI IZGRADNJE PUTEVA

Profesor: Student:
Prof.dr.Milan Radulović,dipl.inž.geol. Nemanja Bojović 9/21

Podgorica,2022
 SADRŽAJ

1.Uvod ....................................................................................................................... 3
2.Inženjersko-geološke karakteristike stijena ....................................................... 4
2.1.Vezane(Okamenjene) ....................................................................................... 4
2.2.1.Magmatske ................................................................................................ 5
2.2.2.Sedimentne ................................................................................................ 8
2.2.3.Metamorfne ...............................................................................................11
2.2.Poluvezane (Neokamenjene) ......................................................................... 13
2.3.Nevezane ....................................................................................................... 14
3.Osnovni činioci koji utiču na izgradnju saobraćajnica .................................... 16
3.1.Uticaj reljefa.................................................................................................... 16
3.2.Uticaj hidroloških karakteristika terena ........................................................... 18
3.3.Klimatske karakteristike .................................................................................. 19
3.4.Uticaj biljnog pokrivača ................................................................................... 20
3.5.Pedološke karakteristike................................................................................. 21
3.6.Seizmičnost terena ......................................................................................... 22
4.Zaključak ............................................................................................................. 24
LITERATURA: ......................................................................................................... 25

2
1.Uvod
Pod geološkim istraživanjima, podrazumijevaju se istraživanja i ispitivanja koja se
vrše radi: upoznavanja razvoja, sastava i građe zemljine kore, prognoziranja,
pronalaženja i utvrđivanja ležišta mineralnih sirovina i ocjene ekonomskih efekata
njihovog korišćenja, utvrđivanja geoloških i geomehaničkih osobina tla za potrebe
izgradnje objekata, prostornog planiranja, uređenja prostora i zaštite i unapređenja
životne sredine. Geološka istraživanja, obuhvataju: opšta geološka, paleontološka,
stratigrafska, sedimentološka, minerološka, petrografska, geohemijska, geofizička,
metalogenetska, strukturno-geološka, inženjersko-geološka, hidrogeološka,
geofizička, seizmološka, geomorfološka, geodinamička, geobotanička, fotogeološka,
geostatička, hemijsko-tehnološka, ekonomsko-geološka i druga istraživanja i
ispitivanja.
Osnovna geološka istraživanja se vrše radi dobijanja osnovnih geoloških podataka
o razvoju, sastavu i građi zemljine kore, izradi odgovarajućih geoloških karata,
utvrñivanja potencijalnosti područja u pogledu otkrivanja i utvrđivanja rezervi
mineralnih sirovina, utvrđivanju stanja, svojstva i karakteristika stijena i tla, kao i radi
utvrđivanja geoloških uslova za detaljna geološka istraživanja i projektovanja
investicionih objekata, i istraživanja radi zaštite i unapreñenja životne sredine.
Geološke karte,su: opšte geološke, tektonske, geofizičke, seizmološke,
hidrogeološke, inženjerskogeološke, geotermalne, minerogenetske, geohemijske i
druge karte koje prikazuju navedena i druga geološka svojstva odreñenog područja
odgovarajuće razmjere (manje od 1: 5 000). Geološke karte (Slika 1). sadrže grafički
i tekstualni prikaz određene vrste podataka geoloških istraživanja na određenom
prostoru.

Slika 1:Geološka karta

3
2.Inženjersko-geološke karakteristike stijena
Stijene se prema inženjersko-geološkom aspektu mogu razvrstati u tri osnovne
grupe:
 Vezane(Okamenjene),
 Poluvezane(Neokamenjene),
 Nevezane.
2.1.Vezane(Okamenjene)

Vezane stijene sa inženjersko-geološkog aspekta mogu se svrstati u:

 dobro okamenjene(kamenite)stijene,npr.krečnjak,
 slabo okamenjene(polukamenite)stijene,npr.fliš(glinci,laporci,pješčari)
Odlika dobro okamenjenih stijena je velika kohezija,kojom se ostvaruje veoma čvrsta
veza među zrnima.
U ovu grupu mogu se uvrstiti dobro okamenjene
magmatske(dioriti,gabro,graniti,bazalt,andezit i dr)
sedimentne(krečnjaci,dolomiti,rožnaci) i metamorfne stijene (mermeri,amfibolti...),
(Slika 2).

Slika 2:Postanak i podjela stijena:

4
2.2.1.Magmatske
Stijene karakterišu se time što nemaju određeni nivo u kojem se stvaraju. Formiraju
se na različitim nivoima, počev od najdubljih, u kojima postoje uslovi za očvršćavanje
magmatskih rastopa, pa sve do površine Zemlje.
 Dubinske magmatske stijene
Graniti (Slika 3) su zrnaste strukture, masivne teksture, lučenje je paralelopipedno
pločasto ili nepravilno. Kuglasto lučeni graniti su nepovoljni za obradu. Ove stijene
upotrebljavaju se kao građevinski materijal, naročito ako su sitnozrni i povoljno
lučeni.

Slika 3:Granit

Boja granita varira u različitim nijansama bjeličaste do sive, zavisno od količine

obojenih minerala, najprije biotita pa do crvenkastih nijansi od felspata koji su
pigmentisani hematitom ili zelenkastih obojenih hloritom i/ili epidotom.
Granit čini veliki dio kontinentalnih kora. Granit je postajao dio zemljine kore tokom
svih geoloških perioda. Nastao je u različitim vremenima istorije Zemlje, od prije
milijardu do nekolko desetina miliona godina. Najstarije granitne stijene nalaze se u
Švedskoj, Britaniji i Arizoni. Široko je rasprostranjen u zemljinoj kori i najčešća je
bazična stijena ispod sedimentnih stijena. Često čine ogromne nepravilne mase,
batolite.
Diorit (Slika 4) je intruzivna eruptivna stijena zrnaste strukture. Sastavljen je od Na-
Ca-feldspata ili neutralnih plagioklasa (60-80%), amfibola i biotita (20-40%) kao i
akcesornih minerala i magnetita (do 6%). Budući da sadrži dosta obojenih sastojaka,
diorit je sive do tamnosive boje. Posebna odlika diorita je kvarcni diorit nazvan
tonalit, koji se sastoji od kvarca (10-20%), Na-Ca-feldspata (50-70%), hornblende i
biotita (15-30%) kao i akcesornih minerala (do 6%).

5
Dioriti se rijetko javljaju kao samostalni masivi. Lučenje i način pojavljivanja,
raspadanje isto kao i kod granita i granitoida.
Tehničke osobine i primjena je takođe kao kod granita.Diorit se u građevinarstvu
koristi kao dekorativni kamen za oblaganje.

Slika 4:Diorit

Gabro je bazična intruzivna eruptivna stijena zrnaste strukture. Sastavljen je od Ca-

Na-feldspata ili bazičnih plagioklasa (40-70%),piroksena,±olivina i ±hornblende (20-
50%) kao i akcesornih sastojaka i magnetita (do 10%). Gabro je tamnosive do crne
boje, može biti zelenkasto nijansiran. Krupnoća zrna može varirati, čak i u istom
masivu. Odlikuje se svojstvom da se glača do izvanredno visokog sjaja, gdje posebno
dolazi do izražaja njegova crna boja. Površina se može obraditi peskarenjem, pa je
tada svetlijih nijansi.

Slika 5:Gabro

Može se obrađivati i termičkim postupkom. Prvoklasan je prirodni kamen široke

lepeze upotrebe, a posebno se koristi za memorijalnu arhitekturu i arhitekturu
grobalja.

6
  Površinske magmatske stijene
Andezit (Slika 6) je efuzivni ekvivalent diorita. Izrazite je porfirske strukture. Sastoji
se od fenokristala plagioklasa, hornblende i biotita u sivoj osnovi približno istog
sastava. Rijetko se upotrebljava kao prirodni kamen.
Andeziti su i nosioci mnogih sulfidnih mineralizacija. Osim bakra, javljaju se olovo,
cink srebro, antimon, arsen,živa itd. Ako su sveži, sitnozrni i povoljno lučeni koriste se
građevinski kamen. Andeziti izlivani pre kenozoika nazivaju se porfiriti. Mogu se
koristiti kao građevinski kamen, ali su i nosioci mnogih sulfidnih minerala

Slika 6:Andezit

Bazalti (Slika 7) su izlivne stijene gabra. Strukture su porfirske, izgrađeni od

bazičnog plagioklasa, labradora, bitovnita i monokliničnog piroksena, augita,
često sadrže i olivin.
Bazalti su sitnozrne stijene, najčešće crne boje i školjkastog preloma. Lučenje im je
pločasto i stubasto, pri čemu stubovi dužim osama stoje upravno na površinu
hlađenja. Javljaju se i kao silovi i ploče. Bazalt ima široku primjenu u mnogim
granama privrede, rudarstvu, građevini, u železnicama za izradu brzih pruga,
izvanredan je izolator, a od bazaltnih vlakana može se dobiti veliki broj vrsta
proizvoda za potrebe industrije.

Slika 7:Bazalt

7
2.2.2.Sedimentne

Ili taložne stijene (lat. sedimentare - taložiti) nastaju fizičkim i hemijskim

raspadanjem postojećih (ranije stvorenih) magmatskih, sedimentnih i metamorfnih
stena. Fizičko-hemijski uslovi pri kojima se stvaraju sedimentne stijene znatno su
niži u poređenju sa uslovima nastanka magmatskih ili metamorfnih stijena. Stvaraju
se na temperaturama od oko 0-25 0C, do oko 100 0C, i pri relativno malim pritiscima.
Neki od predstavnika sedimentnih stijena su:krečnjaci,dolomiti,rožnaci...
Krečnjaci (Slika 8) su karbonatne sedimentne stijene pretežno organskog, a u
manjoj mjeri i anorganskog porijekla. Preovladavajući sastojak u njima je mineral
kalcit. Nastali su litifikacijom ili okamenjavanjem kalcitnih taloga sastavljenih od
anorganskih dijelova organizama i kalcitnog mulja.

Slika 8:Krečnjaci

Krečnjaci se, po mjestu nastanka, dijele na morske ili marinske, slatkovodne

(jezerske i rečne) i kopnene ili terigene.
Bigar (sedra) je sunđerasti, izrazito šupljikav, porozan, mek i drobljiv krečnjak.
Nastaje na slapovima kraških rijeka i jezera izlučivanjem kalcita na listovima
mahovina, modrozelenih algi i vodenom bilju.
Travertin je čvrsto litifikovani, šupljikavi i ćelijasto građen slojeviti krečnjak. Nastao
je pretežno anorganskim izlučivanjem kalcita iz toplih voda oko termalnih izvora i
gejzira.
Krečnjaci su sedimentne stijene izgrađene od kalcijum karbonata (CaCO 3). Krečnjaci
su najrasprostranjenije karbonatne stijene i jedne od najrasprostranjenijih sedimentnih
stena uopšte. Sastavljeni su od kalcita ali su rijetko sasvim čisti. Obično sadrže
hemijske primjese gvožđa, mangana i magnezijuma, zatim primjese gline, zrna
pijeska, organsku materiju i dr.

To su jedre stijene kristalaste strukture, neravnog ili školjkastog preloma. Javljaju se

u obliku:slojeva različite debljine (tankopločasti do bankoviti) ili kao masivne stijene
(Slika 9).
Boja im je različita - zavisno od sastava odnosno primjesa: bijela, siva, crvena,
mrkocrvena, crna, smeđa, mrkožuta, zelenkasta.
Po porijeklu mogu biti: organogeni (organsko poreklo), hemijski, pretaloženi.

8
Slika 9:Razni oblici krečnjačkih stijena

9
Dolomiti (Slika 10) su minerali i organogena sedimentna stijena izgrađena gotovo u
potpunosti od istoimenog minerala, nastala taloženjem otopljenog kalcijum
karbonata (CaCO3) i magnezijum karbonata (MgCO3) u vodi, a može nastati i
prekristalizacijom krečnjaka pod uticajem magnezijumskih soli.
Čisti dolomiti sadrže 45 % MgCO3, ali su rijetki. Slični su krečnjacima od kojih se
razlikuju jer ne reaguju sa hladnom HCl. Nastaju najčešće metasomatskim putem,
djelovanjem magnezijumom bogatih rastvora na krečnjake, ali i kao hemijski
sedimenti direktnim taloženjem iz rastvora .
Struktura im je kristalasta, a tekstura slojevita ili masivna. Boja im je mlečnobijela i
siva.
Dolomiti kao i krečnjaci najčešće imaju primjese na osnovu kojih se dijele na:
bituminozne (sa organskim materijama), siliciozne (sa SiO 2), gvožđevite,
manganovite, glinovite, laporovite, itd.

Slika 10:Dolomiti

Dolomitne stijene su jedne od najčešćih sedimentnih stijena (čak 10% svih

sedimentnih stijena su dolomiti),
Dolomiti se koriste kao i krečnjaci u gradjevinarstvu, hemijskoj industriji i
poljoprivredi, ali u manjoj mjeri. Koriste se kao ukrasni kamen, kao sirovina za
proizvodnju cementa (kao šljunak) u građevinarstvu i kao izvor magnezijum-oksida,
pa i elementarnog magnezijuma.
Samljeveni dolomit se koristi i kao materijal u proizvodnji keramike. Može biti nosilac
nafte. U dolomitima se mogu naći rude metala, kao što su cink, olovo i bakar. U
hortikulturi se koristi dolomit ili dolomitični krečnjak koji se dodaju tlu kako bi se
smanjila (redukovala) kiselost tla.

10
Rožnjac (Slika 11 i 12) - vrlo opšti termin za sitnozrnasti silicijumski sediment
anorganskog, biohemijskog, biogenog, vulkanskog ili hidrotermalnog porijekla.
Rožnac je stijena izgrađena od SiO2 minerala. Nastaje najčešće u vrijeme
submarinskih izlivanja bazične ili intermedijarne lave. Tom prilikom se oslobađa
izvesna količina slobodnog SiO2, koji biva istaložen iz rastvora kao pravi hemijski
sediment ili biva ugrađen u ljušture nekih organizama (radiolarija ili silicispongija), pa
se taloži po njihovom izumiranju.
Struktura rožnaca, prema tome, varira od amorfne do mikrokristalaste, dok je
tekstura masivna. Boje su veoma raznovrsne, mada najčešće srećemo crvene ili
zelene, ređe šarene. Zbog načina postanka, pojavljuju se kao proslojci i sočiva
unutar submarinskih vulkanita, sa kojima grade dvije značajne vulkanogeno-
sedimentne serije: “porfirit-rožnačku" (trijaske starosti) i “dijabaz-rožnačku"
(formiranu tokom jure).

Slika 11:Uzorak rožnjaca

nepravilnogoblika

Slika 12:Jasper - crveni

varijetet rožnjaca (primjese
željeza).
2.2.3.Metamorfne

Stijene grade veliki dio Zemljine kore, a klasifikovane su prema načinu nastanka,
strukturi i teksturi, hemijskom i mineralnom sastavu. Osnovna podjela metamorfnih
stijena zasniva se na osnovu tekstura, a izdvajaju se dvije osnovne grupe:
kristalasti škriljci i masivne metamorfne stijene (Slika 13).

Slika 13:Bobičava tekstura

11
Mermeri (Slika 14) je masivna stijena nastala kontaktnim i regionalnim
metamorfizmom kalcitskih i dolomitskih stijena. Najčešće je kalcitska, ređe
dolomitska stijena.
Strukture je granoblastične – zrnaste, a teksture masivne. Zbog uvećanja kalcitsko-
dolomitskih zrna pri metamorfozi stijene, zrna se najčešće vide golim okom. To je
jedan od bitnih elemenata za makroskopsko razlikovanje mermera od krečnjaka i
dolomita.

Slika 14:Krečnjak je matamorfisani ekvivalent

mermera

Jedri mermeri predstavljaju odličnu podlogu i radnu sredinu za građevinske radove.

Zbog dobrih fizičko-mehamničkih svojstava, relativno lake eksploatacije i dobre
obradivosti, mermeri imaju široku primjenu, naročito kao ukrasni kamen u arhitekturi
(za spoljašnje i unutrašnje ukrasno oblaganje zgrada - zidne i podne ploče), za
izradu spomenika, u hemijskoj industriji, vajarstvu itd.
Kvarciti (Slika 15) su metamorfne stijene u kojima kvarc čini više od 80% mase
stijene. To su izrazito para stijene nastale metamorfozom kvarcnih pješčara sa
silicijumskim vezivom ili od rožnaca. Teksture su masivne mada ima i škriljavih
kvarcita. Kvarcna zrna su u ovim stijenama često zupčasto srasla što stijeni daje
veliku čvrstinu.
Kvarciti su monomineralne stijene izgrađene od kvarca. Čisti kvarciti su bijele boje
ali su najčešće, zbog primjesa, sivi, mrki ili crni. Kvarcit u čiji je sastav samo mineral
kvarc (čist kvarcit bez primjesa) naziva se dinas kvarcit i koristi se za izradu dinas
opeka koje imaju primjenu pri oblaganju topioničkih peći.

Slika 15:Kvarc

12
2.2.Poluvezane (Neokamenjene)

Poluvezane stijene su izgrađene uglavnom od glinenih stijena sa prečnikom zrna

manjim od 0,002 mm.U ovu grupu stijena uglavnom spadaju gline i lapori.
Glina (Slika 16) (clay C) - je veoma značajna jer često izgrađuje teren na kome se
grade objekti, a takođe ima veliki praktični značaj u industriji gradjevinskog
materijala. Glina je plastični poluvezan sediment nastao dijagenezom mulja. Nastaje
uglavnom raspadanjem primarnih alumosilikata. Ovaj materijal se vezuje
isušivanjem ili istiskivanjem vode pod pritiskom gornjih slojeva. Glina predstavlja
srednji stadijum u dijagenezi muljevitog materijala. Pod uticajem pritisaka ili
intenzivnim isušivanjem glina gubi plastičnost i prelazi u čvrstu slojevitu stijenu koja
se naziva glinac.

Slika 16:Ležište gline

Lapor(ac) (Slika 17) - je poluvezana miješana karbonatno-glinovita stijena. Nastao
je taloženjem u prostranim, mirnim i srazmjerno dubokim morskim ili slatkovodnim
sredinama. To su finozrne stijene, uglavnom žućkaste, sivkaste, ili zelenkaste boje
koje se obično javljaju u slojevima male debljine. Sa povećanjem udjela kalcita
povećava mu se i tvrdoća.

Slika 17:Laporac

13
2.3.Nevezane

Nevezane stijene su izgrađene od mineralnih čestica ili odlomaka stijena,koje se

same među sobono dodiruju.
Prema granulometrijskom sastavu među nevezanim stijenama se
razlikuju:šljunčane,pješčane i prašinaste stijene.
Šljunak (Slika 18) (gravel G) - Šljunak je zaobljeni materijal u kojem krupnoća
valutaka prelazi 2 mm. Nalazimo ga u riječnim koritima sadašnjih ili nekadašnjih
rijeka (srednji i gornji tokovi) i priobalskim regionima mora i jezera. Veličina valutaka i
stepen zaobljenosti variraju. Najkrupnije fragmente, preko 1 m, u prečniku nazivamo
blokovima.
Prema mjestu gde se obrazuju dobili su nazive: potočni, rečni, jezerski, morski,
pustinjski.
Šljunak je odličan gradjevinski materijal. Povoljan je za izradu nasipa - tamponskog
sloja u gradnji saobraćajnica, (ima sposobnost relativno brzog slijeganja), drenaža, a
naročito kao agregat betona.Za spravljanje svežeg betona koristi se mješavina više
frakcija. Za to je povoljan šljunak koji je nastao od svih vrsta svežih magmatskih
stijena. Najvažnije je da u šljunku nema glinovito-prašinastih čestica, organskih
materija, škriljavih stijena ili listastih minerala, stijena sa piritom i drugih nečistoća.

Slika 18:Šljunak

Pijesak (Slika 19) (sand S) - Pijesak je sitnozrni nevezani materijal, zaobljenih zrna
čiji prečnik varira između 0,05 mm i 2 mm. Stepen zaobljenosti zrna zavisi od dužine
transporta i vrste stijena, odnosno minerala.
Prema veličini zrna razlikujemo krupnozrni pijesak sa prečnikom zrna od 0,5 - 2 mm,
srednjezrni pijesak od 0,20 - 0,5 mm i sitnozrni pijesak od 0,05 - 0,20 mm.
Najzastupljeniji minerali su kvarc i muskovit.
Po načinu postanka pijesak dijelimo na eolski, rečni, jezerski i marinski.
Pijesak ima veliku primjenu u građevinarstvu, livarskoj industriji i industriji stakla,
služi za dobijanje pojedinih vrsta korisnih mineralnih sirovina. U građevinarstvu se
najviše koristi za spravljanje maltera. Krupnozrniji se koriste za zidanje, a sitnozrniji
za malterisanje.

14
 Slika 19:Pijesak

Alevrit - Alevrit (prah M) je nevezani sediment izgrađen od finih čestica veličine od

0,005 do 0,05 mm. Transportuje se vodom ili vjetrom.U sastav praha ulaze čestice
kvarca, feldspata,liskuna, karbonata, minerala glina i dr. U grupi alevrita najvažniji
predstavnici su: nevezani Alevrit (prah M) i vezani Alevrolit. U ovu grupu stijena
spada i Les.
Les - je peskovito-prašinasta stijena, eolskog porijekla. Stvara se u stepskim
područjima sa bujnom, niskom vegetacijom (najčešće visokom travom) koja
zaustavlja prašinu nošenu vjetrom.
U njegovoj građi dominantni minerali su kvarc (50-70%), feldspati i kaoliski minerali
(10-20%), liskuni i kalcit (2-30%). Zrna krupnija od 0,1 mm učestvuju sa oko 20%,
zrna veličine 0,1-0,02 mm sa oko 70% i zrna sitnija od 0,002 mm sa oko 10%.
Les ima izraženu cjevastu građu sa nizom vertikalnih šupljina. nastalih truljenjem
biljaka koje su bile obložene prašinom. Zbog toga les lako propušta površinske vode
koje cirkulišući kroz stijenu, rastvaraju jedan dio kalcijum karbonata koga deponuju
na dnu cjevčica stvarajući konkrecije koje nazivamo lesnim lutkicama. Druga
teksturna karakteristika je odsustvo jasno izražene slojevitosti. Stijena je
poluvezana, a vezivo je kalcitska komponenta.

15
3.Osnovni činioci koji utiču na izgradnju saobraćajnica
Za potrebe projektovanja i izgradnje saobraćajnica neophodno je poznavati različite
činioce,medju najznačajnijim činiocima spadaju:geomorfološke odlike
terena,geološka građa terena,klimatske odlike,hidrografske i hidrološke
karakteristike terena,hidrogeološke odlike terena,pedološke
karakteristike,seizmičnost terena...
3.1.Uticaj reljefa

Dio fizičke geografije koji se bavi proučavanjem oblika reljefa, načinom njegovog
postanka i razvitka naziva se geomorfologija (Cvijić, 1991). Od reljefa u mnogome
zavise klimatske karakteristike, osobine vodenih tokova i uslovi oticanja, pedološke
karakteristike, kao i biljni pokrivač i slično.
Posmatrano u saobraćajnom planiranju, reljef je jedan od jako važnih fizičko-
geografskih faktora, koji utiče na izgradnju trase buduće saobraćajnice, smjer njenog
pružanja, kao i na troškove tokom eksploatacije. Prilikom izgradnje saobraćajnice,
nije dovoljno razmatrati samo spoljašnje orografske karakteristike reljefa, već je od
velikog značaja razjašnjavanje porijekla i razvitka oblika reljefa. Oblici reljefa koji su
slični po spoljašnjem izgledu, u svojoj unutrašnjosti vrlo često skrivaju različite
sadržaje. Poznavanje tih sadržaja važno je i neophodno radi izvršenja praktičnih
radova na terenu prilikom izgradnje saobraćajnice. Poznavanje starosti reljefa
olakšava zadatak da se pravilno priđe izboru pravca trase saobraćajnice.
S obzirom da postoje različiti oblici reljefa, način trasiranja saobraćajnica mora biti
različit. Pa tako, trasiranje visokoplaninskih predjela (Slika 20) može da prati niz
poteškoća, koje mogu da nastanu usled oštrine oblika reljefa, teške klime,
raspadanja putnog materijala (obavlja se mnogo brže nego na bilo kojem drugom
terenu). U visokoplaninskim predjelima vrlo su česti odroni stijena, odnosno fizičkog
raspadanja i odvajanja od osnovne stijenske mase. Stoga nije iznenađujuće da se
saobraćajnica prostire vijugavo.

Slika 20:Visokoplaninski put-karakteristična vijugava saobraćajnica

16
U srednje-planinskim predjelima, trasiranje puta i njihovo održavanje je dosta lakše.
Sa druge strane, i ovdje klizišta mogu da budu veliki neprijatelj putevima, izazivajući
njihove prekide i deformacije.
Široko prostranstvo i ujednačenost ravničarskog reljefa (Slika 21) pruža vrlo povoljne
uslove za izgradnju saobraćajnica. Sa druge strane, ovakav reljef, može da pričini i
izvjesne poteškoće.Ravničarski tereni umiju da stvaraju izvjesne neprilike prilikom
odvođenja voda. U ravnicama se često nalaze manja udubljenja ili ispupčenja
različitog oblika. Česta promjena podloge i tla, na koju se nailazi u ravničarskim
predjelima, može da bude otežavajuća okolnost prilikom projektovanja, građenja, pa
i održavanja takvih puteva (Gumenski, 1955). Nizije i rečne doline su povoljnije za
odvijanje drumskog saobraćaja, od planinskih predjela. Prohodni su i pogodni za
odvijanja saobraćaja velikih brzina. Sa druge strane, prilikom izgradnje saobraćajnog
infrastrukturnog koridora poprečno na doline, brdske grebene, preko talasastog
terena, moraju se planirati i veći ili manji nasipi, usjeci, mostovi, vijadukti i slično. U
zavisnosti od nagiba terena i geološkog sastava, zavisiće šta je umjesno i
najbezbjednije izvesti - usjeke u zemlji ili stijeni, potporne zidove i slično.

Slika 21:Ravničarski put

Ukoliko se put trasira u dolinama sa strmim, stepenastim padinama i ravnim uskim

dnom, puteve treba trasirati po terasama padina. Pri trasiranju puteva kroz rečne
doline, duž rečnih korita, treba izbjegavati močvarna mjesta, stara rečna korita
isušena jezera i slično. Razlog tome jesu nivoi prolećnih voda i izvori podzemnih
voda.

17
3.2.Uticaj hidroloških karakteristika terena

Hidrologija se definiše kao nauka koja se bavi proučavanjem voda u prirodi, bilo
površinskih ili podzemnih, njihovim pojavama i procesima. U okviru hidrologije, kao
nauke, izdvaja se i inženjerska hidrologija koja zadaje propise za izradu generalnog
projekta građevinskih radova na područjima različitog tipa. To su uglavnom područja
gdje izražene hidrološke pojave i procesi mogu da ugroze bezbijednost korišćenja
određenog objekta, saobraćajnice i slično.
Hidrološke pojave i procesi su usko povezani sa svim ostalim fizičko-geografskim
faktorima. Pa tako, u planinskim predjelima sa povećavanjem nadmorske visine,
povećava se količina padavina, a usled nižih temperatura, smanjuje se isparavanje.
Stoga, oticanje padavina u rijeke je povećano. Suprotno tome je situacija u nizijama.
U nizijama je oticanje ka rijekama manje usled većeg isparavanja. Takođe, litološki
sastav stijena, njihov položaj i dubina vodonepropusnih slojeva utiče na akumuliranje
i oticanje podzemnih voda u rijeke. U rastresitim stijenama, kakvi su aluvijalni nanosi
u rečnim dolinama, akumuliraju se znatne količine vode, što od padavina, što od
rečnih voda.
Od geološke građe zavisi i dubina erozivnog usijecanja rečne doline. Na različitom
geološkom substratu pod uticajem klimatskih elemenata, vegetacije,
mikroorganizama i slično, obrazuju se različiti tipovi zemljišta sa svojstvenim
hidrološkim karakteristikama.
Kada putevi prelaze preko rijeka ili potoka, jako je važno da se tokovi tih vodenih
struja ne ometaju, odnosno da saobraćajni infrastrukturni koridori budu projektom
izdignuti, a da vodeni tokovi idu ispod njih, što se najčešće ostvaruje izgradnjom
mostova ili manjih propusta. Sa druge strane, ukoliko je to moguće, projektom treba
težiti da se izbjegnu deonice puta podložne poplavama. Razlog tome je svakako
variranje količine vode u rijekama ili drugim vodenim tokovima, u zavisnosti od
vremenskih uslova, korišćenja zemljišta itd.. Čak i sa dobro osmišljenim projektom
saobraćajnice, u slučaju ekstremnih vremenskih pojava, sama konstrukcija puta
može biti dovedena u pitanje opstanka. Posledice lošeg projekta saobraćajnice, pri
ekstremnim vremenskim uslovima i bujičnim poplavama na putu i njegovoj okolini
mogu biti vrlo ozbiljne (Slika 22). Ne rijetko, takve situacije se dešavaju na
autoputevima širom svijeta.

Slika 22:Posledica ekstremnih vremenskih uslova

18
Da bi se pravilno ocijenio uticaj hidroloških činilaca na izgradnju puteva potrebno je
izanalizirati hidrografsku mrežu. U tom pogledu povoljniji su tereni sa malo
površinskih tokova i sa tokovima ujednačenog protoka. Trasa puta je bolje odabrana
ako se nalazi na terenu sa dubljim nivoom podzemnih voda, na ocjeditoj padini ili
terenu koji se lako drenira. Kod terena sa plitkim nivoom podzemenih voda, potrebno
je posebnu pažnju usmjeriti na vrsti materijala koja će se ugraditi u nasipe. Ovo je
važno kako bi se izbjegao lako rastvorljiv materijal, materijal koji lako bubri ili
materijal koji ima visoka kapilarna penjanja.
Visok nivo podzemnih voda može da bude vrlo problematičan u kombinaciji sa dužim
kišnim periodima. Upravo u tim periodima godine, u takvim sredinama, odnosno
predjelima kroz koje prolazi saobraćajni infrastrukturni koridori, očekuju se i veća
zadržavanja vode na kolovozu autoputa (kao i puteva drugih kategorija) ili u
kanalima koji prate desnu stranu kolovoza. Tada se može govoriti o smanjenoj
bezbijednosti na putu, jer vjerovatnoća za proklizavanje vozila sa puta u kanal koji je
takođe ispunjen vodom, vrlo je izvesna.
3.3.Klimatske karakteristike

Klimatske promjene utiču na stabilnost klime u različitim vremenskim i geografskim

razmjerama, ne rijetko izazivajući i prirodne hazarde koji mijenjaju čovekovu
svakodnevnicu. Stoga i naučna zajednica ima odgovornost da unaprijedi sveukupno
znanje i razumijevanje klimatskih promjena i njihovog uticaja na čovjekove
svakodnevne aktivnosti.
Promjena klimatskih prilika u nekom mjestu može imati veliki uticaj i na saobraćaj,
odnosno na saobraćajno planiranje. Istraživanja na ovu temu su još uvijek
nedovoljna i vrlo sporadično sprovedena. Po pitanju saobraćajnog planiranja,
klimatski elementi, koji su najviše zainteresovali istraživače jesu padavine - kiša i
snijeg. Uticaj temperature na bezbijednost odvijanja saobraćaja je nešto slabije
istraživana, kao i uticaj pojave magle; dok, je uticaj vjetra na bezbijednost odvijanja
saobraćaja od svih klimatskih elemenata najmanje istražen.
Zemlje zapadne Evrope (posebno Velika Britanija), skandinavske zemlje, kao i SAD i
Kanada su još prije trideset godina uložile velika sredstva u istraživanja nove nauke -
putne meteorologije. Ova nauka imala je za cilj formiranje informacionog sistema o
vremenskim uslovima na značajnijim putnim pravcima, posebno u onim oblastima
gdje vremenske prilike često ugrožavaju ili prekidaju normalno odvijanje saobraćaja .
Od posebnog je značaja pokušaj da se predvidi mogućnost pojave leda na putevima
pomoću izrade lokalnih klimatoloških modela uz praćenje kretanja temperature
vazduha i strukture kolovoza, kao i drugih relevantnih parametra. Da bi sistem
funkcionisao, potrebna je relativno skupa oprema, koja uključuje različite vrste
senzora, montiranih na vozila ili onih stacionarnog tipa, na posebno odabranim
kontrolnim punktovima.
Vremenski uslovi, odnosno uticaji klimatskih elemenata, mogu da smanje
bezbijednost odvijanja saobraćaja na putu, a studije su sprovedene širom svijeta.
Govoreći o saobraćajnim nezgodama, kao neizostavnim segmentima smanjene
bezbijednosti na putevima, one nisu samo i isključivo problematika jedne nacije,
značajan su uzrok smrti i povreda ljudi širom svijeta.

19
Prema istraživanjima, saobraćajne aktivnosti srazmjerne su meteorološkim
oscilacijama, opadaju ukoliko dolazi po pojave sezonskih ili dnevnih ekstrema,
odnosno rastu ukoliko je vrijeme stabilnije. Klimatske prilike možda nisu najčešći
uzorci saobraćajnih nezgoda, ali nipošto ne smiju biti zanemarene. One nisu uvijek
nepovoljne po saobraćaj, ali mogu da stvore itekako opasne uslove za njegovo
odvijanje, što dalje vodi saobraćajnim nezgodama i povredama ljudi. O tome se vrlo
malo zna i javnost je oskudno informisana.
3.4.Uticaj biljnog pokrivača

Povećanje zavisnosti od transporta, dovodi do dubljeg i široko rasprostranjenog

oštećenja životne sredine. Umjesto da se izgradnja autoputa planira (važi za sve
puteve).
Otuda se i javljaju brojni problemi po pitanju bezbijednosti na putu.Urbanisti nisu
uvijek spremni da modifikuju svoje planove, već ih čine sve gorim, nebezbijednim i
stranim predjelu kroz koji prolaze. Sve to je još dodatno potpomognuto brojnim
ubrzanim nacionalnim programima izgradnje autoputeva, posledice ovakve
institucionalizovane kratkovidosti vidljive upravo u ožiljcima predjela. Suština je da
vozač put posmatra samo sa jedne strane, a kakva je perspektiva posmatrana sa
druge strane puta, odnosno iz okolnog predjela, najbolji odgovor se može potražiti u
knjizi Autonauts of the Cosmoroute (Cortázar, 2007). Autori istaknute knjige, otvorili
su vrata jednog nepoznatog svijeta i kroz svoje dnevne zapise prikazali jedinstven i
posve neobičan svijet, koji se razvija i opstaje paralelno kolovozu autoputa. Svijet
prepun rijetkosti, diverziteta biljnog i životinjskog svijeta, zvukova i svetlosti. Otkrili su
svijet neotkrivenog, upravo u predjelu kroz koji saobraćajnica prolazi.
Dosadašnja istraživanja fizičko-geografskih faktora i njihovih uticaja na projektovanje
saobraćajnica, pokazala su da dobro oformljen vegetacijski sklop može biti jedan
bitan element koji će smanjiti ili ublažiti negativan uticaj istih. Ukoliko je na
adekvatan način odabrana i lokacijski dobro posađena u predjelu, vegetacija može
da igra veliku ulogu u kontroli bezbijednosti saobraćaja. Pravilan odabir biljaka je
jako važan, pogotovu kada se radi o njihovoj specifičnoj ulozi u predjelu. Vegetacija
sprečava odronjavanje zemljišta, klizišta, eroziju, sanira nasut materijal, smanjuje
udare vetra, nanose snijega na kolovoz puta, ublažava pretjeranu insolaciju i slično.
Prilikom sadnje potrebno je voditi računa da se biraju vrste otporne na izduvne
gasove, kao i vrste koje nemaju krto stablo da ne bi bile izložene vjetrolomima i
vjetroizvalama. Primat svakako treba da imaju autohtone, ali i alohtone vrste,
prilagođene staništu kroz koje saobraćajni infrastrukturni koridor prolazi.
Šumska vegetacija može da ima veliki uticaj na klizišta, pozitivan, ali i negativan.
Svojim korijenovim sistemom u gustoj sastojini može da stabilizuje kretanje
zemljišne mase. Takođe, šuma transpiracijom i usvajanjem vode iz zemljišta,
smanjuje kritičnu količinu vode, te na taj način vrši stabilizaciju terena. Ukoliko je na
nagibu terena ostalo samo nekoliko razbacanih stabala, onda je pritisak u
površinskom sloju neravnomjeran i izaziva kidanje klizajućeg sloja, čime se i
intenzitet klizanja povećava.
Međutim, u područjima izrazitih nagiba sa plitkim slojem zemljišta, kao što je
Kalifornija, vegetacija upija svu vodu iz zemljišta i atmosfere i skladišti ih u svojim
listovima. U trenutku kada dođe do pojave klizišta, biljke postaju teže (zbog
nagomilane vode) i snaga pokretanja klizišta se uvećava.

20
3.5.Pedološke karakteristike

U zavisnosti od profila profesije, pedološkim izučavanjima zemljišta se različito

pristupa. U šumarstvu, zemljišta se sa jedne strane proučavaju kao komponente
šumske biocenoze (šumskog ekosistema), a sa druge strane, u cilju izučavanja
proizvodnih vrijednosti zemljišta, za određene šumske vrste. U vodoprivredi
erozionih područja, poznavanje zemljišta usmereno je ka izvođenju bioloških,
hemijskih, hidrotehničkih melioracija zemljišta. U poljoprivredi i hortikulturi,
poznavanje zemljišta je važno u cilju stvaranja optimalnih uslova, pri kojima će biljke
dati svoj maksimalni kvalitet, pa i kvantitet. Poseban vid primjene, pedologija je našla
u prostornom planiranju, prilikom izrade planova različitih nivoa.
Zemljište je samostalan, složen i specifičan površinski sloj Zemlje, koji je nastao
sjedinjavanjem mineralne i organske komponente, a kao rezultat međusobnog
dejstva litosfere, atmosfere, hidrosfere i biosfere.
Pod zemljištem se smatraju svi dijelovi litosfere koji su pod uticajem procesa
pedogeneze pretrpeli makar i minimalne izmjene. U tom slučaju, zemljištu pripada i
onaj kompaktni dio stijena koji je djelimično izmijenjen. Stoga, poznavanje i
geoloških karakteristika područja u procesu izučavanja karakteristika zemljišta je od
značaja.
Za uspješan rast vegetacije, direktan uticaj imaju kako fizičke, tako i hemijske
osobine zemljišta. Jako je teško odvojeno razmatrati fizičke i hemijske osobine
zemljišta i vegetacijske asocijacije, te se oni proučavaju kao sinteza dva osnovna
elementa – zemljišta i fitocenoze. Primjera radi, na pjeskovitim zemljištima, razvija
se specifična psamofitska vegetacija. Uz rečna korita, na šljunkovitim zemljištima,
razvijaju se žbunaste zajednice rakite i sive vrbe. Na teškim glinovitim i jako vlažnim
zemljištima, zajednice crnog jove i poljskog jasena i slično. U odnosu na kisjelost
zemljišta, razlikuju se acidofilne, neutrofilne i bazifilne fitocenoze.
Pojavljuju se još i kalcifilne fitocenoze na krečnjacima, kao i vegetacija slatina na
izrazito zaslanjenim zemljištima itd.
Karakteristike zemljišta predjela saobraćajnica su vidno izmijenjene od njihovih
prirodnih vrijednosti na datom geografskom prostoru. Zemljište usled izgradnje
saobraćajnice u fizičkom, hemijskom i biološkom pogledu, podleže degradaciji. Pa
tako, usled prolaska građevinskih mašina, privremenog odlaganja građevinskog
materijala ili otpada, postavljanja pomoćnih objekata i slično, dolazi do njegovog
sabijanja. Kao posledica sabijanja slobodnog zemljišta, dolazi do promene vodno-
vazdušnih osobina samog medijuma (snižavanja sadržaja vazduha i povećavanja
sadržaja vode unutar profila na površini), što direktno smanjuje potencijalne kvalitete
takvog zemljišta za ozelenjavanje. Tokom nastajanja iskopa u izgradnji
saobraćajnice, uklanjaju se površinski slojevi najpovoljnijih osobina zemljišta
(posmatrano u odnosu na cjelokupni zemljišni profil). Ti površinski slojevi, koji se
nepovratno gube, vrlo često su povoljni za razvoj svih ili određenih, posebnih, biljnih
vrsta. Mineralizacija se usporava, zaustavlja ili biva podložna velikim hemijskim
izmjenama.
Zemljišta saobraćajnica su sklona trajnijoj izmeni hemijskog sastava i nakon
izgradnje saobraćajnice, a usled njenog aktivnog korišćenja. Naime, u zimskim
mjesecima, tehnička so koja se koristi za održavanje puteva, sliva se padavinama u
okolno zemljište. Takođe, takav slučaj je i sa uljima i drugim štetnim materijama
(nafta, teški metali, šut, organski otpad itd.), koje se nagomilavaju na kolovoz puta.

21
Izučavanje pedoloških karakteristika, prostora na kome će se izgraditi saobraćajnica,
važno je i zbog drugih faktora. Nije rijedak slučaj da putevi dobijaju pukotine, da
počnu da „tonu“ ili izgube prvobitnu uglađenost nakon nekog vremena korišćenja.
Ovakve pojave nisu rijetke na autoputevima, jer se radi o saobraćajnicama velike
prometnosti i opterećenja.
3.6.Seizmičnost terena

Uticaj seizmičnosti na izgradnu i stabilnost saobraćajnica tokom njihove izgradnje I

eksploatacije treba posvetiti posebnu pažnju u seizmički aktivnim područjima,kakav
je prostor Crnogorskog primorja.Na ovakvim terenima mogu se aktivirati mnoga
klizišta na padinama, kao i odroni na nekim strmim djelovima terena odnosno
liticama.Iz svih ovih razloga neophodno je poznavanje:stepena seizmičkog
intenziteta i projektnih seizmičkih parametara (ubrzanja na osnovnoj
stijeni,maksimalno ubrzanje tla,koeficijent seizmičnosti).
Nakon katastrofalnog zemljotresa koji je 15. aprila 1979. godine pogodio Crnogorsko
primorje (sa intenzitetom IX stepeni MCS skale) realizovan je obiman seizmološki
projekat koji je imao za cilj: utvrđivanje regionalnih seizmoloških karakteristika
teritorije Crne Gore i utvrđivanje detaljnih seizmoloških karakteristika teritorija
urbanih područja svih opština Crne Gore. Projekat je realizovan uz kompleksna
geološka i geofizička istraživanja u periodu od 1980. - 1986. godine. Priložena karta
(Slika 23) predstavlja uprošćeni rezultat seizmičke regionalizacije teritorije Crne
Gore, a prikazuje zone osnovnog stepena seizmičnosti u MCS skali, koji će se sa
vjerovatnoćom od 63% dogoditi u pripadajućim zonama, tokom narednih 100 godina.
Tako, na primjer, u narednih 100 godina, na teritoriji grada Podgorice i okoline treba
očekivati zemljotres intenziteta VIII stepeni MCS skale, sa vjerovatnoćom od 63%.

Slika 23:Karta seizmičke rejonizacije Crne Gore

22
Ovaj način iskazivanja stepena seizmičke opasnosti predstavlja prognozu u tzv.
dugoročnom obliku. Na osnovu karte je očigledno da se seizmička opasnost
smanjuje u smjeru i pravcu od primorja ka unutrašnjem dijelu kopna. Crnogorsko
primorje i zaleđe okarakterisano je očekivanim intenzitetom od IX stepeni MCS, dok
je krajnji sjever - sjeveroistok (između Pljevalja i Bijelog Polja) praktično aseizmičan.
Osnovni stepen seizmičkog intenziteta ne izražava lokalne efekte tla pri dejstvu
zemljotresa već se odnosi na tzv. uslove čvrste stijene. Seizmički efekti lokalnog tla,
kao i efekat nivoa podzemne vode (što je inače veoma značajno u dinamičkim
uslovima dejstva zemljotresa), obuhvaćeni su u okviru detaljnih seizmičkih
mikrorejonizacija teritorija urbanih prostora za svaku opštinu Crne Gore posebno. Na
tim kartama je specifiziran i koeficijent seizmičkog intenziteta koji se koristi za
definisanje maksimalnih očekivanih seizmičkih sila pri dejstvu zemljotresa na
građevinske objekte (Slika 24).

Slika 24:Karta očekivanih maksimalnih horizontalnih ubrzanja

Seizmička aktivnost nekog regiona može se kvantifikovati i brojem dogođenih

zemljotresa u jedinici vremena. Broj registrovanih zemljotresa u Crnoj Gori varira u
vrlo širokim granicama, što je inače slučaj i u svjetskim okvirima. Tokom uobičajeno
seizmički mirne godine, Seizmološki zavod registruje na teritoriji Crne Gore
prosječno oko 400 zemljotresa, sa magnitudama iznad 1.2 jedinice Rihterove skale.
Međutim, tokom seizmički aktivnih godina, taj broj može dostići cifru od preko 30.000
(iznad magnitude 1.0).

23
4.Zaključak
Put, cesta ili drum je dio zemljišta, najčešće traka, koji je pripremljen za odvijanje
saobraćaja i koji povezuje dvije destinacije. U najširem smislu, putem se smatra
svaka površina na kojoj se odvija saobraćaj
Tehnološki i društveni razvoj, uslovio je izgradnju vrlo naprednih saobraćajnica, ali je
za posledicu imao gubitak veze čoveka i prirode; ujedno i gubitak mnogih
biodiverziteta. U vezi sa tim, sa aspekta pejzažne arhitekture, vrlo je važno poštovati
principe Evropske konvencije o predjelu, spojiti predeone elemente u jednu prirodnu
cjelinu i povezati ih sa ljudima. Tome teži i novi pravac u planiranju i uređivanju
predjela – podizanje i očuvanje zelene infrastrukture, a kao ekvivalent nadolazećoj
sivoj infrastrukturi.
Na kraju, možemo li zamisliti da putujemo predjelom gdje se osjeća snaga jedne
zemlje, gdje gledajući predio razumijemo narod i kulturu života u toj zemlji? Snaga
njemačkog autoputa i njegovog kulturnog identiteta. Možemo li da zamislimo da
putujemo zelenom oazom, zaštićenim područjem? Američkim ozelenjenim putevima
(„parkways“). Poštujući prirodne zakonitosti, uvažavajući saobraćajne zahtjeve i
potrebe jedne države, saobraćajnice ne moraju da budu samo stroge rute koje
spajaju tačke A i B. One mogu da budu vožnja kulturnim predjelima,
biodiverzitetskim rezervatima, jednom novom dimenzijom – predjelima u pokretu
(Slika 25). O svemu tome možemo da razmišljamo, naravno, ali tek pošto učinimo
da saobraćajnice sa svojim okruženjem budu bezbijedne.

Slika 25:AUSTRIJA - GROSSGLOCKNER (Put se nalazi na visini 2054 m.n.v)

24
LITERATURA:

1. Alemu, M. M. (2016). Ecological Benefits of Trees as Windbreaks and

Shelterbelts. International Journal of Ecosystem, 6(1), 10-13.
2. Antić, M., Jović, N., & Avdalović, V. (1980). Pedologija. Beograd: Naučna
knjiga.
3. Dr Mićko Đ. Radulović (2003) Inženjerska geologija (izvodi iz
predavanja).Podgorica.
4. Vasić, M. (2003). Inženjerska geologija. Novi Sad: S Print.
5. ZAKON O GEOLOŠKIM ISTRAŽIVANJIMA ("Sl. list RCG", br. 28/93, 27/94,
42/94, 26/07).

25