MỤC LỤC

Lêi nãi ®Çu.............................................................................................................3

Ch¬ng I. Nguån gèc vµ c¬ së lý luËn.....................................................................7
1. B¶n chÊt con ngêi.............................................................................................7
2. Vai trß cña con ngêi trong ®êi sèng x· héi, ®Æc biÖt trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt x· héi...............................................................................................................8
Ch¬ng II. VÊn ®Ò c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam..........................11
1. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ g× ?............................................................11
2. Muèn tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ta ph¶i lµm g×?....................12
3 . Con ngêi ViÖt Nam cã thùc hiÖn ®îc vai trß ®ã kh«ng? V× sao?.................15
4. §Ó con ngêi ViÖt Nam thùc hiÖn ®îc vai trß ®ã cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch g×?
.............................................................................................................................. 19
KÕt luËn...............................................................................................................25
Chó thÝch.............................................................................................................27
Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o.........................................................................28

2
 Lêi nãi ®Çu

T¹i sao l¹i ph¶i nghiªn cøu vÒ ph¹m trï con ngêi vµ vÊn ®Ò vÒ con ngêi trong
sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc trong khi thÕ giíi ®· tr¶i qua
hai cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vÜ ®¹i vµ trªn thÕ giíi ®· cã rÊt nhiÒu, rÊt
nhiÒu níc ®· trë thµmh nh÷ng níc c«ng nghiÖp lín. Ph¶i ch¨ng ®ã lµ v× c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ ph¬ng thøc duy nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÕ
giíi vµ bÊt kú mét quèc gia nµo bá qua qu¸ tr×nh nµy ®Òu sÏ trë nªn qu¸ chËm,
qu¸ l¹c hËu so víi bíc ®i cña thÕ giíi? Vµ ph¶i ch¨ng gièng nh c¸c quèc gia kh¸c,
ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt chung ®ã? Nhng quan träng h¬n c¶,
ph¶i ch¨ng con ngêi lµ chñ thÓ, lµ mÊu chèt, lµ ®iÓm khëi ®Çu còng nh lµ c¸i
®Ých cña qu¸ tr×nh l©u dµi nµy?
§óng lµ trªn thùc tÕ ë nhiÒu quèc gia c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®· t¹o ra
nhiÒu thµnh tùu khoa häc kh«ng thÓ phñ nhËn ®îc. Ch¼ng h¹n viÖc sö dông
n¨ng lîng nguyªn tö, n¨ng lîng mÆt trêi ®· lµm gi¶m sù phô thuéc cña con ngêi
vµo nguån n¨ng lîng kho¸ng s¶n; sù ra ®êi cña c¸c vËt liÖu tæng hîp kh«ng nh÷ng
gióp con ngêi gi¶m phô thuéc vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn kh«ng t¸i sinh ®îc mµ
cung cÊp cho con ngêi nguån vËt liÖu míi cã tÝnh n¨ng u viÖt h¬n vµ t¸i sinh ®-
îc. Nhê ph¸t minh con ngêi sö dông nguån vËt liÖu míi nµy mµ con ngêi ®· cã
thÓ thu nhá m¸y tÝnh ®iÖn tö xuèng hµng v¹n lÇn vÒ thÓ tÝch ®ång thêi t¨ng
hiÖu n¨ng cña nã lªn hµng chôc v¹n lÇn so víi ba chôc n¨m tríc. Sù ra ®êi vµ xuÊt
hiÖn c¸c lo¹i vËt liÖu míi ®ang ngµy cµng trë thµnh nh©n tè v« cïng quan träng
cña sù ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt x· héi vµ tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ. Cïng víi qu¸
tr×nh tù ®éng ho¸, tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ cho thÊy kh¶ n¨ng loµi ngêi sÏ
tiÕn tíi mét x· héi cña c¶i tu«n ra rµo r¹t.
Cßn ë ViÖt Nam th× sao? Cho ®Õn nay,ViÖt Nam vÉn thuéc lo¹i nh÷ng níc
nghÌo nhÊt thÕ giíi, nÒn kinh tÕ vÉn ë t×nh tr¹ng l¹c hËu, cßn mang tÝnh chÊt tù
cÊp, tù tóc, ®Êt níc cha ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, l¹m ph¸t cßn ë møc

3
cao, s¶n xuÊt cha æn ®Þnh, t×nh h×nh mÊt c©n ®èi vÉn nghiªm träng, béi chi
ng©n s¸ch cßn lín, tèc ®é t¨ng d©n sè cao, lao ®éng thÊt nghiÖp hoÆc kh«ng ®ñ
viÖc lµm ngµy cµng t¨ng (7% d©n sè thµnh thÞ thÊt nghiÖp), ®êi sèng nh©n
d©n cßn nhiÒu khã kh¨n; tæng s¶n phÈm quèc d©n (GDP) tÝnh theo ®Çu ngêi
thuéc lo¹i thÊp nhÊt thÕ giíi: 220$ (t¹i thêi ®iÓm th¸ng 9 n¨m 1993), thÊp h¬n
Lµo, Bangladesh, chØ b»ng 1/9 cña Th¸i Lan, b»ng 1/4 cña Malaysia, 1/45 cña
§µi Loan; tèc ®é t¨ng b×nh qu©n chËm h¬n nhiÒu níc trong khu vùc. G¾n liÒn
víi nÒn kinh tÕ ®ã lµ lèi lµm ¨n t¶n m¹n vµ tuú tiÖn cña s¶n xuÊt nhá. Cïng víi
nh÷ng thuyÒn thèng tèt ®Ñp mµ chóng ta ®ang kÕ thõa còng cã nh÷ng truyÒn
thèng l¹c hËu cña ngêi ®· chÕt ®ang ®Ì nÆng lªn vai ngêi ®ang sèng... V× vËy
muèn kh«ng bÞ tôt hËu xa h¬n n÷a, muèn æn ®Þnh mäi mÆt ®Ó ®i lªn vµ ph¸t
triÓn th× tÊt yÕu ph¶i thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Héi
nghÞ lÇn thø VI Ban chÊp hµnh trung ¬ng §¶ng céng s¶n ViÖt Nam kho¸ VII (tõ
24/11/1993 ®Õn 1/12/1993) vµ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú (20-
25/1/1994) ®· x¸c ®Þnh tíi ®©y níc ta “chuyÓn dÇn sang mét thêi kú ph¸t triÓn
míi, ®Èy tíi mét bíc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, nh»m t¹o thªm nhiÒu
c«ng ¨n viÖc lµm, ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ, c¶i thiÖn h¬n n÷a ®êi
sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n. §©y lµ nhiÖm vô trung t©m cã tÇm
quan träng hµng ®Çu trong thêi gian tíi.” Song dùa vµo ®©u ®Ó ®¶m b¶o viÖc
thùc hiÖn nã cho thËt hiÖu qu¶ vµ kh«ng ph¶i tr¶ gi¸ qu¸ ®¾t th× l¹i kh«ng dÔ
dµng; bëi v× tõ chç thÊy ®îc tÝnh tÊt yÕu nÕu kh«ng cÈn thËn l¹i dÔ sa vµo duy
ý chÝ nh ®· tõng x¶y ra tríc ®©y hoÆc tr¸i l¹i nÕu chØ thÊy khã kh¨n, bÊt lîi,
thiÕu ®iÒu kiÖn råi cam chÞu tôt hËu th× l¹i lµ mét tai häa. Nh vËy còng cã
nghÜa lµ chóng ta ®· ®Ó l¹i cho thÕ hÖ t¬ng lai mét c¸i g¸nh qu¸ nÆng vµ sÏ cã
téi rÊt lín ®èi víi nh÷ng ai ®· hy sinh x¬ng m¸u cho sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc
b¶o vÖ ®Êt níc.
Nhng nÕu chØ cã nh vËy th× t¹i sao l¹i ph¶i ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò con ngêi?
LiÖu cã ph¶i con ngêi ®ang gi÷ mét vai trß g× ®ã trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp

4
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, vµ h¬n thÕ n÷a ph¶i ch¨ng ®ã lµ mét vai trß quan
träng, quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i cña sù nghiÖp ®æi míi nµy?
Tríc hÕt cã thÓ nãi r»ng x· héi loµi ngêi tån t¹i vµ ph¸t triÓn dùa vµo hai
nguån tµi nguyªn lµ: thiªn nhiªn vµ con ngêi. C¸i quý nhÊt trong nguån tµi nguyªn
con ngêi lµ trÝ tuÖ. Theo quan niªm cæ ®iÓn, mäi nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn
®Òu cã h¹n vµ ®Òu cã thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt. Song, sù hiÓu biÕt cña con ng-
êi ®·, ®ang vµ sÏ kh«ng bao giê chÞu dõng l¹i, nghÜa lµ nguån tµi nguyªn trÝ
tuÖ kh«ng cã giíi h¹n. TÝnh v« tËn cña nguån tiÒm n¨ng trÝ tuÖ lµ nÒn t¶ng ®Ó
con ngêi nhËn thøc tÝnh v« tËn cña thÕ giíi vËt chÊt, tiÕp tôc nghiªn cøu nh÷ng
nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cßn v« tËn nhng cha ®îc khai th¸c vµ sö dông, ph¸t
hiÖn ra nh÷ng tÝnh n¨ng míi cña nh÷ng d¹ng tµi nguyªn ®ang sö dông hoÆc s¸ng
t¹o ra nh÷ng nguån tµi nguyªn míi vèn kh«ng cã s½n trong tù nhiªn, nh»m phôc vô
cho sù ph¸t triÓn cña x· héi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi. Bëi vËy cã thÓ nãi, trÝ
tuÖ con ngêi lµ nguån lùc v« tËn cña sù ph¸t triÓn x· héi.
§ång thêi, nguån lùc ph¸t triÓn cña x· héi, tríc hÕt vµ quan träng h¬n c¶ còng
chÝnh lµ con ngêi- nguån tiÒm n¨ng søc lao ®éng. Con ngêi ®· lµm nªn lÞch sö
cña chÝnh m×nh b»ng lao ®éng ®îc ®Þnh híng bëi trÝ tuÖ ®ã. Ta ®· biÕt r»ng,
“tÊt c¶ c¸i g× thóc ®Èy con ngêi ho¹t ®éng ®Òu tÊt nhiªn ph¶i th«ng qua ®Çu ãc
cña hä”(1), tøc lµ ph¶i th«ng qua trÝ tuÖ cña hä. Tríc tiªn, nh÷ng nhu cÇu vÒ sinh
tån ®· thóc ®Èy con ngêi ho¹t ®éng theo b¶n n¨ng nh bÊt kú mét ®éng vËt nµo
kh¸c. Nhng råi “b¶n th©n con ngêi b¾t ®Çu tù ph©n biÖt víi sóc vËt ngay khi
con ngêi b¾t ®Çu s¶n xuÊt ra nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cña m×nh- ®ã lµ mét bíc
tiÕn do tæ chøc c¬ thÓ cña con ngêi quy ®Þnh” (2). Sù kh¸c biÖt c¨n b¶n vÒ mÆt
“tæ chøc c¬ thÓ” gi÷a con ngêi vµ con vËt chÝnh lµ bé ãc vµ ®«i bµn tay. Bé ãc
®iÒu khiÓn ®«i bµn tay, nghÜa lµ b»ng trÝ tuÖ (bé ãc) vµ lao ®éng (®«i bµn
tay) con ngêi ®· tiÕn hµnh ho¹t ®éng biÕn ®æi tù nhiªn lµm nªn lÞch sö x· héi,
®ång thêi trong qu¸ tr×nh ®ã ®· biÕn ®æi c¶ b¶n th©n m×nh.
Cho ®Õn khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ®¸nh dÊu bëi nh÷ng ph¸t minh
khoa häc, nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i th× trÝ tuÖ con ngêi vÉn cã søc m¹nh ¸p

5
®¶o. Nh÷ng t duy m¸y mãc, trÝ tuÖ nh©n t¹o... dï réng lín ®Õn ®©u, dï díi h×nh
thøc hoµn h¶o nhÊt còng chØ lµ mét m¶ng cùc nhá, mét sù ph¶n ¸nh rÊt tinh tÕ
thÕ giíi néi t¹i cña con ngêi, chØ lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khoa häc
kinh tÕ, cña ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña con ngêi. Mäi m¸y mãc dï hoµn thiÖn, dï
th«ng minh ®Õn ®©u còng chØ lµ kÎ trung gian cho ho¹t ®éng cña con ngêi. Do
®ã con ngêi lu«n lu«n ®· vµ vÉn lµ chñ thÓ duy nhÊt cña mäi ho¹t ®éng trong x·
héi.
Thùc tiÔn ngµy nay cµng kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n trong quan niÖm
cña M¸c vÒ vÞ trÝ vai trß kh«ng g× thay thÕ ®îc cña con ngêi trong tiÕn tr×nh
ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i, cña x· héi loµi ngêi. B¶n th©n sù nghiÖp c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ mµ chóng ta ®ang tõng bíc thùc hiÖn víi nh÷ng thµnh
c«ng bíc ®Çu cña nã còng ngµy cµng ®ßi hái mçi chóng ta ph¶i nhËn thøc s©u
s¾c “nh÷ng gi¸ trÞ lín lao vµ ý nghÜa quyÕt ®Þnh cña nh©n tè con ngêi”, thÊy
râ vai trß cña con ngêi trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn thùc tÕ vµ
trong quan niÖm cña mçi chóng ta, con ngêi ngµy cµng thÓ hiÖn râ vai trß lµ
“chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸, mäi nÒn v¨n
minh cña c¸c quèc gia” (3)
. Bëi vËy ®Ó ®Èy nhanh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN vµ ®a sù nghiÖp c¸ch m¹ng lín lao
®ã ®Õn thµnh c«ng ë mét níc vÉn cßn trong t×nh tr¹ng l¹c hËu nh níc ta, chóng ta
kh«ng thÓ kh«ng ph¸t triÓn con ngêi ViÖt Nam, n©ng cao ®éi ngò nh÷ng ngêi
lao ®éng níc ta lªn mét tÇm cao chÊt lîng míi. NhËn ®Þnh nµy ®· ®îc kh¼ng
®Þnh trong nghÞ quyÕt §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng: “N©ng
cao d©n trÝ, båi dìng vµ ph¸t huy nguån lùc to lín cña con ngêi ViÖt Nam lµ
nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸”.
Mét lÇn n÷a ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh tÝnh cÊp thiÕt vµ ý nghÜa quan träng
cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nµy. Qua ®ã, triÕt häc tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ,
vai trß cña m×nh trong ®êi sèng x· héi vµ trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc. Sù
nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta ®îc tiÕn hµnh nh thÕ nµo, quy

6
m« vµ nhÞp ®é cña nã ra sao, ®iÒu ®ã mét phÇn tuú thuéc vµo sù ®ãng gãp cña
triÕt häc.

7
 Ch¬ng I. Nguån gèc vµ c¬ së lý luËn

1. B¶n chÊt con ngêi

Con ngêi lµ sinh vËt cã tÝnh x· héi. §èi víi M¸c “con ngêi kh«ng ph¶i lµ mét
tån t¹i trõu tîng, Èn n¸u ®©u ®ã ngoµi thÕ giíi” (4)
. §ã lµ nh÷ng con ngêi sèng
trong mét thêi ®¹i nhÊt ®Þnh, mét m«i trêng x· héi nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng quan hÖ
x· héi phong phó, phøc t¹p vµ ngµy cµng phong phó víi sù ph¸t triÓn cña v¨n
minh.
C¸c M¸c viÕt “B¶n chÊt con ngêi kh«ng ph¶i lµ mét c¸i trõu tîng cè h÷u c¸
nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ngêi lµ tæng hoµ
nh÷ng quan hÖ x· héi” (5). Qua luËn Ò næi tiÕng ®ã, chóng ta thÊy M¸c muèn nãi
b¶n chÊt con ngêi, mét sù trõu tîng khoa häc, lµ sù kh¸i qu¸t tõ ®êi sèng cô thÓ, tõ
thuéc tÝnh cña con ngêi hiÖn thùc, thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c, b¶n chÊt con
ngêi ®îc thÓ hiÖn vµ chØ cã thÓ ®îc thÓ hiÖn th«ng qua tæng thÓ c¸c quan hÖ
x· héi. Muèn t×m b¶n chÊt con ngêi th× ph¶i t×m ë bªn trong chø kh«ng ph¶i ë bªn
ngoµi ®êi sèng hiÖn thùc cña con ngêi. LuËn ®Ò cña M¸c kh«ng lµm mÊt ®i
tÝnh c¸ nh©n, kh¼ng ®Þnh sù kú diÖu, sù phong phó v« h¹n cña tÝnh c¸ch con
ngêi. NÕu ®øng trªn quan ®iÓm sinh vËt häc mµ xÐt th× kh«ng thÓ hiÓu ®îc
ch¼ng nh÷ng thùc chÊt cña con ngêi, mµ ngay c¶ ý nghÜa cña c¬ thÓ con ngêi,
tõ khi qu¸ tr×nh nguån gèc loµi ngêi kÕt thóc th× nh÷ng biÕn ®æi trong c¬ thÓ
®Òu ®îc híng dÉn bëi ¶nh hëng quyÕt ®Þnh cña v¨n ho¸: kh¶ n¨ng ®èi xö cã
tÝnh ngêi ®èi víi thÕ giíi vµ ®èi víi nh÷ng ngêi kh¸c, kh¶ n¨ng lao ®éng, giao
tiÕp víi nh÷ng ngêi chung quanh, kh¶ n¨ng t duy, cã nh÷ng t×nh c¶m ®¹o ®øc vµ
nh÷ng xóc c¶m thÈm mü, tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã ®Òu kh«ng ph¶i lµ ®Æc tÝnh cña
c¬ thÓ mµ lµ nh÷ng nÐt ®· h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh thùc tiÔn lÞch sö x· héi,
tiªu biÓu cho thùc chÊt cña con ngêi trong c¸ch biÓu hiÖn vµ béc lé c¸ thÓ cña
nã. Nh÷ng nÐt Êy ®îc h×nh thµnh nhê chç con ngêi tham gia vµo hÖ thèng c¸c
quan hÖ x· héi, vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng lao ®éng, ®i liÒn víi sù tham gia cña

8
con ngêi vµo qu¸ tr×nh n¾m v÷ng vµ t¸i t¹o nÒn v¨n ho¸ x· héi (lao ®éng, ho¹t
®éng). ChÝnh trong qu¸ tr×nh nµy con ngêi ®· tù s¸ng t¹o ra b¶n th©n m×nh mét
c¸ch lÞch sö vµ kh«ng ngõng t¸i hiÖn b¶n th©n m×nh, tù gi¸o dôc b¶n th©n víi t
c¸ch lµ con ngêi. Tiªu chuÈn lÞch sö cho phÐp ngêi ta ph©n biÖt con ngêi- ®ã lµ
s¶n xuÊt ra c«ng cô lao ®éng còng b»ng chÝnh c«ng cô. §ång thêi tiÒn ®Ò tuyÖt
®èi vµ ®iÒu kiÖn cña v¨n ho¸ con ngêi lµ giíi tù nhiªn mµ con ngêi dïng ®Ó x©y
dùng nÒn v¨n hãa cña m×nh b»ng c¸ch chinh phôc tù nhiªn mét c¸ch s¸ng t¹o. Con
ngêi x· héi lµ kÎ s¸ng t¹o ra lÞch sö, s¸ng t¹o ra b¶n th©n m×nh. ChÝnh v× vËy,
con ngêi hoµn toµn mang tÝnh x· héi.
VËy th× trong ®êi sèng x· héi con ngêi cã vai trß g×?

2. Vai trß cña con ngêi trong ®êi sèng x· héi, ®Æc biÖt trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt x· héi
H¬n mét tr¨m n¨m tríc, khi kh¼ng ®Þnh tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña x·
héi loµi ngêi lµ sù thay thÕ lÉn nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, C¸c M¸c ®·
nãi tíi viÖc lÊy sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ngêi lµm thíc ®o chung cho sù
ph¸t triÓn x· héi. C¸c M¸c cho r»ng, xu híng chung cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch
sö ®îc quy ®Þnh bëi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm con ngêi vµ
nh÷ng c«ng cô lao ®éng do con ngêi t¹o ra. Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt tù
nã ®· nãi lªn tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi qua viÖc con ngêi chiÕm lÜnh vµ sö
dông ngµy cµng nhiÒu lùc lîng tù nhiªn víi t c¸ch lµ c¬ së vËt chÊt cho ho¹t
®oäng sèng cña chÝnh con ngêi. Chóng ta biÕt r»ng s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh ho¹t
®éng thùc tiÔn c¬ b¶n cña con ngêi nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu cña m×nh.
S¶n xuÊt quyÕt ®Þnh nhu cÇu nhng kh«ng cã nhu cÇu th× còng kh«ng cã s¶n
xuÊt. Nhu cÇu cña con ngêi t¨ng lªn kh«ng ngõng, do ®ã mµ con ngêi lu«n lu«n
ph¸t triÓn s¶n xuÊt v× muèn n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lîng, hiÖu qu¶ cña s¶n
xuÊt, gi¶m nhÑ lao ®éng. V× vËy cã thÓ nãi, trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, tríc hÕt
vµ quan träng h¬n c¶ lµ ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt, bé ãc vµ bµn tay con ngêi
kh«ng ngõng hoµn thiÖn. Sù hoµn thiÖn cña bé ãc lµ c¬ së, lµ nguån vËt chÊt v«

9
tËn cho nh÷ng ho¹t ®éng ngµy cµng phøc t¹p, tinh vi, ®a d¹ng, phong phó cña con
ngêi, ®a ®Õn sù thay ®æi liªn tôc c¬ së vËt chÊt vµ kü thuËt cña x· héi. Sù ph¸t
triÓn hoµn thiÖn kh«ng ngõng cña trÝ tuÖ con ngêi ®· ®îc thÓ hiÖn b»ng viÖc
truyÒn ®¹t, tµng tr÷ nh÷ng tri thøc lý luËn vµ kinh nghiÖm tõ thÕ hÖ nµy sang
thÕ hÖ kh¸c vµ ®îc ghi nhËn nh©n c¸ch cô thÓ, tríc hÕt ë sù biÕn ®æi cña c«ng
cô s¶n xuÊt. Hay nãi c¸ch kh¸c, søc m¹nh trÝ tuÖ con ngêi kh«ng ngõng ®îc vËt
thÓ ho¸ trong c«ng cô s¶n xuÊt, trong lùc lîng s¶n xuÊt nãi chung. TÝnh v« tËn
cña trÝ tuÖ con ngêi ®îc biÓu hiÖn ë sù biÕn ®æi kh«ng ngõng ë tÝnh ®a d¹ng,
phong phó v« cïng tËn cña c«ng cô s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi.
Nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng lùc lîng s¶n xuÊt ®· vµ ®ang diÔn ra trong lÞch sö x· héi
loµi ngêi lµ nh÷ng nÊc thang ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn ngµy cµng cao h¬n cña c«ng
cô s¶n xuÊt: tõ löa ®Õn c«ng cô s¶n xuÊt thñ c«ng, råi c«ng cô c¬ khÝ m¸y mãc
vµ c«ng nghÖ trÝ tuÖ ngµy nay.. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã chøng tá r»ng con ngêi
víi bµn tay vµ khèi ãc cña m×nh lµ nh©n tè thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng
s¶n xuÊt.
Nhng bªn c¹nh vai trß con ngêi lµ chñ thÓ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt, lµ yÕu tè
hµng ®Çu ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong lùc lîngs¶n xuÊt cña x· héi, con ngêi
cßn lµ chñ thÓ ho¹t ®éng cña qu¸ tr×nh lÞch sö. Th«ng qua ho¹t ®éng s¶n xuÊt
vËt chÊt, cc s¸ng t¹o ra lÞch sö cña chÝnh m×nh, s¸ng t¹o ra lÞch sö cña x· héi
loµi ngêi. KÕt qu¶ lµ x· héi loµi ngêi ®· bíc tõ thêi ®¹i v¨n minh nµy sang thêi
®¹i v¨n minh kh¸c cao h¬n, trong qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn.
MÆt kh¸c khi s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn, tÝnh chÊt x· héi hãa cña s¶n
xuÊt ngµy cµng gia t¨ng, viÖc tiÕn hµnh s¶n xuÊt tËp thÓ b»ng lùc lîng cña toµn
x· héi vµ sù ph¸t triÓn míi cña nÒn s¶n xuÊt do viÖc ®ã mang l¹i sÏ cÇn ®Õn
nh÷ng con ngêi hoµn toµn míi. C¸c M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: sù ph¸t triÓn cña lùc l-
îng s¶n xuÊt x· héi tríc hÕt cã ý nghÜa lµ “sù ph¸t triÓn phong phó cña b¶n chÊt
con ngêi, coi nh lµ mét môc ®Ých tù th©n”(6). Bëi vËy theo C¸c M¸c, ý nghÜa
lÞch sö, môc ®Ých cao c¶ cña sù ph¸t triÓn x· héi lµ ph¸t triÓn con ngêi toµn
diÖn, n©ng cao n¨ng lùc vµ phÈm gi¸ cña con ngêi, gi¶i phãng con ngêi, lo¹i trõ ra

10
khái cuéc sèng con ngêi mäi sù tha ho¸ ®Ó con ngêi sèng víi cuéc sèng ®Ých thùc
cña m×nh.
Thùc tÕ ®· chøng minh, trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc, chØ cã con ngêi-
yÕu tè quan träng nhÊt trong lùc lîng s¶n xuÊt cña x· héi míi lµ nh©n tè chÝnh,
lµ nguån lùc mang tÝnh quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i. Nhng con ngêi
còng lµ môc tiªu, lµ c¸i ®Ých cña sù ph¸t triÓn, sù ®æi míi nµy. Hay nãi c¸ch
kh¸c, c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc mµ cô thÓ lµ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ
do con ngêi, phô thuéc vµo con ngêi vµ v× con ngêi.

11
 Ch¬ng II. VÊn ®Ò c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam

1. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ g× ?

Tõ tríc tíi nay, cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ c«ng nghiÖp ho¸. VËy
nªn hiÓu ph¹m trï nµy nh thÕ nµo?
Quan niÖm ®¬n gi¶n nhÊt vÒ c«ng nghiÖp ho¸ cho r»ng “ c«ng nghiÖp ho¸
lµ ®a ®Æc tÝnh c«ng nghiÖp cho mét ho¹t ®éng, trang bÞ ( cho mét vïng, mét n-
íc), c¸c nhµ m¸y, c¸c lo¹i c«ng nghiÖp...” Quan niÖm mang tÝnh triÕt tù nµy ®îc
h×nh thµnh trªn c¬ së kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh h×nh thµnh lÞch sö c«ng nghiÖp ho¸ ë
c¸c níc T©y ¢u, B¾c Mü.
Nghiªn cøu ®Þnh nghÜa ph¹m trï c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c nhµ kinh tÕ Liªn
X« (cò) ta thÊy trong cuèn gi¸o khoa kinh tÕ chÝnh trÞ cña Liªn X« ®îc dÞch
sang tiÕng ViÖt Nam 1958, ngêi ta ®· ®Þnh nghÜa “ c«ng nghiÖp ho¸ XHCN lµ
ph¸t triÓn ®¹i c«ng nghiÖp, tríc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng, sù ph¸t triÓn Êy cÇn
thiÕt cho viÖc c¶i t¹o toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n trªn c¬ së kü thuËt tiªn
tiÕn.”
Quan ®iÓm c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®¹i c«ng
nghiÖp, tríc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng cña c¸c nhµ kinh tÕ häc Liªn X« ®· ®îc
chóng ta tiÕp nhËn thiÕu sù ph©n tÝch khoa häc ®èi víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña
níc ta. Cuèn “ Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt” ®· gi¶i thÝch c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh
x©y dùng nÒn s¶n xuÊt c¬ khÝ lín trong tÊt c¶ c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc
d©n vµ ®Æc biÖt c«ng nghiÖp nÆng, dÇn tíi sù t¨ng nhanh tr×nh ®é trang bÞ kü
thuËt cho lao ®éng vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Trªn thùc tÕ, qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc nh÷ng n¨m 60, ta ®· m¾c ph¶i sai lÇm ®ã, kÕt
qu¶ lµ nÒn kinh tÕ vÉn kh«ng tho¸t khái nÒn c«ng nghiÖp l¹c hËu, n«ng nghiÖp
l¹c hËu, kÕt cÊu h¹ tÇng yÕu kÐm... MÆc dï kh«ng ®¹t ®îc môc tiªu nhng còng
chÝnh nhê c«ng nghiÖp ho¸ mµ níc ta ®É x©y dùng ®îc mét sè c¬ së vËt chÊt kü

12
thuËt nhÊt ®Þnh, t¹o ra tiÒm lùc vÒ kinh tÕ-quèc phßng, phôc vô chiÕn tranh,
®¶m b¶o ®îc phÇn nµo ®êi sèng nh©n d©n.
N¨m 1963, tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Liªn hiÖp quèc ( UNIDO) ®·
®a ra mét ®Þnh nghÜa: “c«ng nghiÖp ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ,
trong qu¸ tr×nh nµy, mét bé phËn ngµy cµng t¨ng c¸c nguån cña c¶i quèc d©n ®îc
®éng viªn ®Ó ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu ngµnh ë trong níc víi kü thuËt
hiÖn ®¹i. §Æc ®iÓm cña c¬ cÊu kinh tÕ nµy lµ cã mét bé phËn lu«n thay ®æi
®Ó s¶n xuÊt ra t liÖu s¶n xuÊt, hµng tiªu dïng vµ cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho toµn
bé nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn víi nhÞp ®é cao, ®¶m b¶o ®¹t tíi sù tiÕn bé cña nÒn
kinh tÕ vµ x· héi.” Theo quan ®iÓm nµy, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ nh»m thùc
hiÖn nhiÒu môc tiªu chø kh«ng ph¶i chØ nh»m mét môc tiªu kinh tÕ-kü thuËt.
Cßn theo quan niÖm míi phï hîp víi ®iÒu kiÖn níc ta th× c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ g¾n liÒn víi ®æi míi
c«ng nghÖ, x©y dùng c¬ cÊu vËt chÊt-kü thuËt, lµ qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn s¶n
xuÊt x· héi tõ tr×nh ®é c«ng nghÖ thÊp sang tr×nh ®é c«ng nghÖ cao h¬n, nhê
®ã mµ t¹o ra sù t¨ng trëng bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶ cña toµn bé nÒn kinh tÕ
quèc d©n.
Nãi tãm l¹i ®ã lµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt tõ thÊp ®Õn cao, tõ cha hoµn
thiÖn ®Õn hoµn thiÖn. Thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ lµ nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ-
x· héi, ®a níc ta theo kÞp c¸c níc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi.

2. Muèn tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ta ph¶i lµm g×?
Sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái ngoµi
m«i trêng chÝnh trÞ æn ®Þnh, ph¶i cã c¸c nguån lùc cÇn thiÕt nh: nguån lùc con
ngêi, vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, vÞ trÝ ®Þa lý, nguån
lùc níc ngoµi. C¸c nguån lùc nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, cïng tham gia vµo
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nhng møc ®é t¸c ®éng vµ vai trß cña

13
chóng ®èi víi toµn bé qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng gièng nhau,
trong ®ã nguån lùc con ngêi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh.
Vai trß cña nguån lùc con ngêi quan träng nh thÕ nµo ®· ®îc chøng minh
trong lÞch sö kinh tÕ cña nh÷ng níc t b¶n ph¸t triÓn nh NhËt B¶n, Mü,... nhiÒu
nhµ kinh doanh níc ngoµi khi ®Õn tham quan NhËt B¶n thêng chØ chó ý ®Õn kü
thuËt, m¸y mãc vµ coi ®ã lµ nguyªn nh©n t¹o nªn “kú tÝch NhËt B¶n”. Nhng hä
®· nhÇm, chÝnh ngêi NhËt B¶n còng kh«ng quan niÖm nh vËy. Ngêi NhËt cho
r»ng kü thuËt vµ c«ng nghÖ cã vai trß rÊt to lín nhng kh«ng ph¶i lµ yÕu tè quyÕt
®Þnh nhÊt. YÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt dÉn ®Õn thµnh c«ng cña hä lµ con ngêi.
Cho nªn hä ®· tËp trung cao ®é vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®éc ®¸o ph¸t triÓn yÕu
tè con ngêi.
Ngµy nay ®èi víi nh÷ng níc l¹c hËu ®i sau, kh«ng thÓ ph¸t triÓn nhanh
chãng nÕu kh«ng tiÕp thu nh÷ng tiÕn bé khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn
®¹i cña c¸c nícph¸t triÓn. Nhng kh«ng ph¶i cø nhËp c«ng nghÖ tiªn tiÕn b»ng mäi
gi¸ mµ kh«ng cÇn tÝnh ®Õn yÕu tè con ngêi. CÇn nhí r»ng, c«ng nghÖ tiªn tiÕn
cña níc ngoµi khi ®îc tiÕp thu sÏ ph¸t huy t¸c dông tèt hay bÞ l·ng phÝ, thËm chÝ
bÞ ph¸ ho¹i lµ hoµn toµn phô thuéc vµo yÕu tè con ngêi khi sö dông chóng.
NhiÒu c«ng ty chØ chó ý ®æi míi kü thuËt vµ c«ng nghÖ nhng v× kh«ng chó ý
®Õn yÕu tè con ngêi nªn ®Òu thÊt b¹i. ¤ng Victor S.L.Tan, gi¸m ®èc cña
Ohostate University ®· viÕt: “§iÒu mØa mai lín nhÊt cßn lµ ë chç, trong cã
nhiÒu c«ng ty ®· cè thùc hiÖn ®æi míi, nhng l¹i cã Ýt c«ng ty thùc hiÖn ®ñ møc
®Ó ®¹t tíi thµnh c«ng. NhiÒu c«ng cuéc ®æi míi ®· tiÕn hµnh nhng thÊt b¹i v×
c¸c c«ng ty ®ã ®· kh«ng ®a vµo cÊu t¹o cña kÕ ho¹ch ®æi míi hoÆc ch¬ng
tr×nh ®æi míi cña hä mét nh©n tè khã nhÊt ®Ó thµnh c«ng- con ngêi.”
Nh mäi quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
ë ViÖt Nam còng ph¶i phô thuéc vµo nguån lùc con ngêi vµ do nguån lùc nµy
quyÕt ®Þnh. Bëi v×:
_ Thø nhÊt, c¸c nguån lùc kh¸c nh vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vÞ trÝ ®Þa lý... tù
nã chØ tån t¹i díi d¹ng tiÒm n¨ng. Chóng chØ ph¸t huy t¸c dông vµ cã ý nghÜa

14
tÝch cùc x· héi khi ®îc kÕt hîp víi nguån lùc con ngêi th«ng qua ho¹t ®éng cã ý
thøc cña con ngêi. Bëi lÏ, con ngêi lµ nguån lùc duy nhÊt biÕt t duy, cã trÝ tuÖ vµ
cã ý chÝ, biÕt “lîi dông” c¸c nguån lùc kh¸c, g¾n chóng kÕt l¹i víi nhau, t¹o thµnh
mét søc m¹nh tæng hîp, cïng t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸. C¸c nguån lùc kh¸c lµ nh÷ng kh¸ch thÓ chÞu sù c¶i t¹o, khai th¸c cña con ng-
êi, hÕt th¶y chóng ®Òu phôc vô cho nhu cÇu, lîi Ých cña con ngêi, nÕu con ngêi
biÕt c¸ch t¸c ®éng vµ chi phèi. V× thÕ trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc lîng s¶n
xuÊt, ngêi lao ®éng lµ yÕu tè quan träng nhÊt, lµ “lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu
cña toµn nh©n lo¹i”.
Ch¼ng h¹n nh vèn còng lµ mét nguån lùc ®Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸ nhng vèn chØ trë thµnh nguån lùc quan träng vµ cÊp thiÕt cña sù
ph¸t triÓn khi nã n»m trong tay nh÷ng ngêi biÕt sö dông ®óng môc ®Ých vµ cã
hiÖu qu¶ cao.
T¬ng tù nh vËy, sù giµu cã vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nh÷ng u thÕ vÒ vÞ
trÝ ®Þa lý còng sÏ mÊt ý nghÜa nÕu chñ nh©n cña nã kh«ng cã n¨ng lùc khai
th¸c.
Ngµy nay tríc xu híng quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, sù hîp t¸c ®Çu t níc
ngoµi còng lµ nguån lùc quan träng, nã t¹o ra “c¸i hÝch” kinh tÕ, nhÊt lµ víi c¸c
níc cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, nhng søc m¹nh cña “c¸i hÝch” nµy ®Õn ®©u, t¸c
®éng tÝch cùc cña nã nh thÕ nµo cßn tuú thuéc vµo yÕu tè con ngêi khi tiÕp
nhËn nguån lùc ®ã.
XÐt ®Õn cïng nÕu thiÕu sù hiÖn diÖn cña trÝ tuÖ vµ lao ®éng cña con ng-
êi th× mäi nguån lùc ®Òu trë nªn v« nghÜa thËm chÝ kh¸i niÖm “nguån lùc”
còng kh«ng cßn lý do g× ®Ó tån t¹i.
_ Thø hai, c¸c nguån lùc kh¸c lµ h÷u h¹n, cã thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt, trong khi
®ã nguån lùc con ngêi l¹i lµ v« tËn. Nã kh«ng chØ t¸i sinh vµ tù s¶n sinh vÒ mÆt
sinh häc mµ cßn tù ®æi míi kh«ng ngõng, ph¸t triÓn vÒ chÊt trong con ngêi x·
héi, nÕu biÕt ch¨m lo, båi dìng vµ khai th¸c hîp lý. §ã lµ c¬ së lµm cho n¨ng lùc
nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi ph¸t triÓn nh mét qu¸ tr×nh v« tËn

15
xÐt trªn b×nh diÖn céng ®ång nh©n lo¹i. Nhê vËy con ngêi ®· tõng bíc lµm chñ
tù nhiªn, s¸ng t¹o, kh¸m ph¸ ra nhiÒu nguån tµi nguyªn míi, nhiÒu c«ng cô s¶n
xuÊt cã hiÖu qu¶ h¬n, ®a x· héi chuyÓn qua c¸c nÒn v¨n minh tõ thÊp ®Õn cao.
_ Thø ba, trÝ tuÖ con ngêi cã søc m¹nh v« cïng to lín mét khi nã ®îc vËt thÓ ho¸,
trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Dù b¸o vÜ ®¹i nµy cña C.M¸C ®· vµ ®ang
trë thµnh hiÖn thùc. Sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc-kü
thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ang dÉn nÒn kinh tÕ cña c¸c níc c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn vËn ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ cña trÝ tuÖ. Giê ®©y søc m¹nh cña trÝ
tuÖ ®· ®¹t ®Õn møc mµ nhê nã con ngêi cã thÓ s¸ng t¹o ra nh÷ng ngêi m¸y “b¾t
chíc” hay “pháng theo” nh÷ng ®Æc tÝnh trÝ tuÖ cña chÝnh con ngêi. Râ rµng lµ
b»ng nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i do chÝnh bµn tay khèi ãc con ngêi lµm
ra mµ ngµy nay nh©n lo¹i ®ang chøng kiÕn nh÷ng biÕn ®æi thÇn kú trong lÞch
sö ph¸t triÓn cña m×nh.
_ Thø t, kinh nghiÖm cña nhiÒu níc vµ thùc tiÔn cña chÜnh níc ta cho thÊy sù
thµnh c«ng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc ho¹ch
®Þnh ®êng lèi, chÝnh s¸ch còng nh tæ chøc thùc hiÖn, nghÜa lµ phô thuéc vµo
n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi. §èi víi nh÷ng nÒn kinh
tÕ n«ng nghiÖp cha c«ng nghiÖp ho¸ th× mÆt sè lîng cña nguån nh©n lùc cã
tÇm quan träng ®Æc biÖt v× nã qui ®Þnh quy m« cña thÞ trêng. Nhng khi tiÕn
hµnh c«ng nghiÖp ho¸ th× mÆt chÊt lîng, c¬ cÊu vµ c¬ chÕ sö dông nguån nh©n
lùc l¹i quan träng h¬n. C¬ cÊu lao ®éng cÇn cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i
bao gåm: c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c häc gi¶, c¸c nhµ
kinh doanh, c¸c nhµ kü thuËt vµ c«ng nghÖ, c¸c c«ng nh©n lµnh nghÒ... kh«ng
cã c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c häc gi¶ tµi ba th× khã cã thÓ cã ®îc nh÷ng chiÕn lîc,
chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®óng ®¾n; kh«ng cã c¸c nhµ kinh doanh lçi l¹c th× còng sÏ
kh«ng cã ngêi sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn, nh©n lùc, c«ng nghÖ.
Sù thiÕu v¾ng hay kÐm cái cña mét trong c¸c bé phËn cÊu thµnh nh©n lùc trªn
®©y sÏ cã h¹i cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc.

16
 Qua toµn bé ph©n tÝch trªn cã thÓ kÕ luËn r»ng nguån lùc con ngêi lµ nguån
lùc cã vai trß quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸ ®Êt níc. Do vËy, muèn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ thµnh c«ng th×
ph¶i ®æi míi c¬ b¶n c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t cho c¸c ngµnh khoa häc, v¨n ho¸, gi¸o
dôc, y tÕ ë ViÖt Nam nh»m ph¸t triÓn nguån lùc con ngêi cho c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸. §©y lµ nhiÖm vô lín nhÊt vµ khã kh¨n nhÊt trong c«ng cuéc ®æi
míi hiÖn nay.

3 . Con ngêi ViÖt Nam cã thùc hiÖn ®îc vai trß ®ã kh«ng? V× sao?
Cã rÊt nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng cuéc c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc víi nguån lùc chñ ®¹o lµ con ngêi. VËy trong
c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam h«m nay, Víi nh÷ng thÕ m¹nh vµ nh÷ng h¹n chÕ
cña m×nh con ngêi ViÖt Nam cã thùc hiÖn ®îc vai trß cña m×nh hay kh«ng?
Tríc hÕt ta t×m hiÓu xem nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam cã nh÷ng ®Æc
®iÓm g× ®Ó ph¸t huy vµ nh÷ng h¹n chÕ g× cÇn ph¶i kh¾c phôc.
Nh÷ng thÕ m¹nh ph¶i nãi ®Õn ®ã lµ:
_ Thø nhÊt, ë ViÖt Nam hiÖn nay cã lùc lîng lao ®éng dåi dµo víi 36,5 triÖu ngêi
trong ®é tuæi lao ®éng, dù b¸o ®Õn n¨m 2000 con sè nµy sÏ lµ 45,6 triÖu ngêi.
_ Thø hai, ViÖt Nam cã tû träng t¬ng ®èi cao vÒ lao ®éng trÎ, phÇn lín cã häc
vÊn phæ th«ng, ngay c¶ ë n«ng th«n. §©y lµ mét tiÒn ®Ò quan träng t¹o ®iÒu
kiÖn tiÕp thu c¸c kiÕn thøc kü n¨ng nghÒ nghiÖp, kÓ c¶ nh÷ng ngµnh nghÒ míi.
Lùc lîng lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô ®îc ®µo t¹o t¬ng ®èi lín
(so víi c¸c níc cã thu nhËp nh níc ta). HiÖn t¹i níc ta cã trªn 9000 tiÕn sÜ vµ phã
tiÕn sÜ, trªn 800000 ngêi cã tr×nh ®é ®¹i häc cao ®¼ng, trªn 2 triÖu c«ng nh©n
kü thuËt. §©y lµ ®iÒu kiÖn quan träng cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khoa häc, tiÕp
thu, lµm chñ vµ thÝch nghi víi c¸c c«ng nghÖ nhËp tõ níc ngoµi, kÓ c¶ c«ng
nghÖ cao.
_ Thø ba, chóng ta cã mét lîng t¬ng ®èi lín ngêi ViÖt sèng ë níc ngoµi, tËp trung
chñ yÕu ë ch©u ¢u, ch©u Mü vµ ¤xtraylia; trong ®ã tØ lÖ ngêi cã tr×nh ®é cao

17
vÒ chuyªn m«n vµ nghiÖp vô lµ ®¸ng kÓ ( trªn 300000 ngêi). §©y lµ mét nguån
lùc quan träng gãp phÇn ph¸t triÓn ®Êt níc, lµ cÇu nèi gi÷a ViÖt Nam vµ thÕ giíi
vÒ mÆt chuyÓn giao tri thøc, c«ng nghÖ vµ c¸c quan hÖ quèc tÕ.
_ Thø t, ®ã lµ b¶n tÝnh hiÕu häc, th«ng minh cÇn cï lao ®éng cña con ngêi ViÖt
Nam. TruyÒn thèng ®ã cÇn ®îc nu«i dìng vµ ph¸t huy lµm c¬ së cho viÖc n¾m
b¾t, tiÕp thu vµ vËn dông mét c¸ch nhanh chãng, s¸ng t¹o nh÷ng ph¸t minh, s¸ng
kiÕn khoa häc cña nh©n lo¹i phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña
®Êt níc. TÝnh céng ®ång, ý thøc tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång ®îc ph¸t huy m¹nh
mÏ sÏ cã thÓ hç trî ®¾c lùc kh«ng chØ cho viÖc truyÒn b¸ tay nghÒ, kinh
nghiÖm nghÒ nghiÖp mµ cßn cã thÓ gióp nhau c¶ vÒ vèn liÕng, t¹o dùng vµ
ph¸t triÓn c¬ nghiÖp, hç trî nhau t×m kiÕm c«ng ¨n viÖc lµm, gãp phÇn lµm
gi¶m søc Ðp vÒ lao ®éng hiÖn nay. D©n téc ViÖt Nam cßn cã truyÒn thèng biÕt
chÞu ®ùng gian khæ ®Ó tiÕt kiÖm, tÝch luü cho ®Çu t më réng, t¹o dùng c¬ ®å
cho m×nh vµ cho nÒn kinh tÕ níc nhµ nãi chung.
Nhng bªn c¹nh ®ã, nguån nh©n lùc ë ViÖt Nam cã nh÷ng h¹n chÕ,nh÷ng
®iÓm yÕu kÐm sau ®©y:
_ Thø nhÊt, sè ngêi lao ®éng ®îc ®µo t¹o qu¸ Ýt chØ chiÕm 5.5% d©n sè vµ
11% tæng sè lao ®éng. MÆt b»ng d©n trÝ cßn thÊp, sè n¨m ®i häc cña ngêi d©n
tõ 7 tuæi trë lªn míi ®¹t 4,5 n¨m. §¸ng lo ng¹i h¬n lµ mÆc dï chóng ta ®· cè g¾ng
®Ó ®¹t ®îc 88% d©n sè biÕt ch÷ nhng hiÖn nay l¹i ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh t¸i mï
ch÷, nhÊt lµ c¸c tØnh miÒn nói (cã x· sè ngêi mï ch÷ lªn tíi 70%); trong sè trÎ em
ë ®é tuæi ®i häc chØ cã 45% em häc hÕt cÊp I. Sè ngêi ®îc ®µo t¹o cã tay nghÒ
cao còng nh ngêi cã häc vÊn ®¹i häc vµ sau ®¹i häc n¨m 1982 lµ 0,26% n¨m 1993
cßn 0,2%. TØ lÖ nµy ë c¸c níc c«ng nghiÖp míi §«ng nam ¸ lµ 0,6 ®Õn 0,8.
Trong 75% lao ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp chØ cã 7% ®îc ®µo t¹o. V× vËy n¨ng
suÊt lao ®éng thÊp, trong c«ng nghiÖp chØ ®¹t 30% møc trung b×nh cña thÕ
giíi, cßn trong n«ng nghiÖp mét lao ®éng cña ta chØ nu«i ®îc 3 ®Õn 5 ngêi,
trong khi chØ sè nµy ë c¸c níc ph¸t triÓn lµ 20 ®Õn 30 ngêi. §©y lµ trë ng¹i lín

18
nhÊt khi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ trong n«ng nghiÖp trong kinh tÕ n«ng th«n
nãi riªng vµ trong c¶ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung.
_Thø hai, ®éi ngò c¸n bé khoa häc trÎ qu¸ Ýt. Qua ®iÒu tra ë 17 trêng ®¹i häc
th× sè c¸n bé gi¶ng d¹y díi 35 tuæi chØ cã 8%. PhÇn lín nh÷ng tri thøc cã tr×nh
®é trªn ®¹i häc ®ang lµ nh÷ng chuyªn gia ®Çu ngµnh ®· ë ®é tuæi 55 ®Õn 60.
H¬n 60% phã tiÕn sÜ vµ tiÕn sÜ, h¬n 70% gi¸o s vµ h¬n 90% gi¸o s ®Òu ë ®é
tuæi nµy.Trong khi ®ã sinh viªn giái sau khi tèt nghiÖp ®Òu kh«ng muèn ë l¹i tr-
êng. V× vËy viÖc chuÈn bÞ cho ®éi ngò trÝ thøc kÕ cËn sÏ gÆp kh«ng Ýt khã
kh¨n.
_Thø ba, viÖc bè trÝ sö dông c¸n bé cßn nhiÒu viÖc bÊt hîp lý gi÷a c¸c vïng, c¸c
ngµnh: 80% c¸n bé khoa häc c«ng nghÖ lµm viÖc t¹i Hµ Néi, ë thµnh phè Hå
ChÝ Minh chØ cã 12%. §a sè c¸c c¸n bé khoa häc cña ta lµm viÖc trong c¸c viÖn
nghiªn cøu, c¸c trêng häc, cßn trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt th× rÊt Ýt
Ch¼ng h¹n, trong c¸c ngµnh n«ng l©m ng nghiÖp chØ cã 8,1% c¸n bé cã tr×nh
®é ®¹i häc vµ 6,49% c¸n bé cã tr×nh ®é sau ®¹i häc. Trong khi cã tíi 34% c¸n bé
cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ 55,47% tr×nh ®é sau ®¹i häc lµm viÖc trong c¸c ngµnh
khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi. Nh×n vµo mét sè níc trong khu vùc, c¸n bé
khoa häc lµm viÖc trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt chiÕm tØ lÖ rÊt cao nh Th¸i Lan:
58%, HµnQuèc: 48%, NhËt B¶n: 64%. ChÝnh viÖc ph©n bè lùc lîng lao ®éng
kh«ng hîp lý nµy g©y nªn hiÖn tîng thõa thiÕu gi¶ t¹o, g©y ra n¹n thÊt nghiÖp
®Æc biÖt trong lao ®éng tri thøc. Qua ®iÒu tra ë 55 trêng ®¹i häc cã kho¶ng 14
ngh×n sinh viªn ra trêng cha cã viÖc lµm. Ch¼ng h¹n tõ n¨m 1988 ®Õn nay sè
sinh viªn tèt nghiÖp ë 19 trêng ®¹i häc vµ cao ®¼ng khu vùc Hµ Néi cha t×m ®îc
viÖc lµm t¨ng dÇn tõ 13,4% (n¨m 1988) lªn 35,38% (n¨m 1992). Trong khi ®ã
nhiÒu vïng, nhiÒu miÒn nhÊt lµ miÒn nói vïng s©u vïng xa l¹i thiÕu c¸n bé khoa
häc kü thuËt. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ mét mÆt do sinh viªn ra trêng muèn ë l¹i
c«ng t¸c t¹i c¸c thµnh phè, khu c«ng nghiÖp, n¬i kinh tÕ ph¸t triÓn ®Ó cã thu
nhËp cao h¬n vµ ®iÒu kiÖn viÖc lµm tèt h¬n, mÆt kh¸c chóng ta cha cã chÝnh
s¸ch thu hót ®Ó ®iÒu chØnh sù ph©n bè nµy.

19
_ Thø t, thÓ chÊt, søc khoÎ cña thanh niªn ViÖt Nam cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ. Sù
ph¸t triÓn vÒ ph¬ng diÖn sinh lý vµ thÓ lùc dêng nh ch÷ng l¹i “sau h¬n 40 n¨m
thanh niªn níc ta kh«ng cao thªm 1cm nµo vµ kh«ng c©n nÆng thªm 1kg nµo”,
møc duy dinh dìng ë trÎ em díi n¨m tuæi lµ 51,5%.
_ Thø n¨m, ngêi lao ®éng níc ta nãi chung cha cã nÕp lao ®éng c«ng nghiÖp,
quen theo kiÓu s¶n xuÊt nhá, lao ®éng gi¶n ®¬n cßn gß bã trong nÕp sèng ph¬ng
®«ng, cha truyÒn con nèi. ChÝnh v× thÕ mµ cho tíi tËn thÕ kû 20 c«ng cô lµm
viÖc ë c¸c bÔ lß rÌn B¾c Ninh vÉn kh«ng kh¸c bao nhiªu víi c«ng cô ®· rÌn cµy
cuèc vµ vò khÝ ®¸nh giÆc ¢n thêi Th¸nh Giãng, c¸c c« g¸i Hµ §«ng vÉn dÖt lôa
trªn c¸c khung cöi mµ c¸ch ®©y 900 n¨m c¸c c« g¸i triÒu Lý ®· sö dông.
Trªn ®©y lµ nh÷ng ®iÓm trong nguån lùc con ngêi ë ViÖt Nam víi nh÷ng
thÕ m¹nh còng nh c¸c mÆt h¹n chÕ. Ph¶i cã nh÷ng nè lùc phi thêng b»ng hµnh
®éng thùc tiÔn trong viÖc huy ®éng vµ sö dông nguån lùc nµy th× c«ng nghiÖp
ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ míi cã thÓ thµnh c«ng. §ã còng lµ lý do v× sao nhiÒu nhµ khoa
häc kªu gäi ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc “c¸ch m¹ng con ngêi” mµ thùc chÊt lµ c¸ch
m¹ng vÒ chÊt lîng nguån lao ®éng. “C¸ch m¹ng con ngêi” víi c«ng nghiÖp ho¸
hiÖn ®¹i ho¸ lµ hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt, gi÷a chóng cã mèi quan
hÖ biÖn chøng víi nhau. Bëi vËy, mçi bíc tiÕn lªn cña cuéc “c¸ch m¹ng con ngêi”
sÏ ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu to lín cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ vµ
ngîc l¹i.

4. §Ó con ngêi ViÖt Nam thùc hiÖn ®îc vai trß ®ã cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch
g×?
Thùc chÊt c¨n b¶n cña chñ nghÜa M¸c vÒ con ngêi lµ sù ph¸t triÓn tù do cña
mçi con ngêi lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn tù do cña mäi ngêi. X· héi loµi ngêi
chØ ®îc ph¸t triÓn khi ph¸t triÓn tèi ®a tõng c¸ nh©n. VÊn ®Ò ph¸t triÓn c¸
nh©n kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò lý thuyÕt mµ lµ nhu cÇu thiÕt yÕu trong thùc tiÔn
x· héi ta ngay tõ h«m nay. Cô thÓ ®Ó c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ cÇn ph¶i
tiÕn hµnh mét cuéc “c¸ch m¹ng con ngêi” nh»m t¹o ra mét sè lîng lín c¸c nhµ khoa

20
häc mét ®éi ngò ®«ng ®¶o c¸c nh©n viªn kü thuËt cã tr×nh ®é tri thøc t¬ng ®èi
cao vµ nh÷ng ngêi lao ®éng lµnh nghÒ. §iÒu ®ã ®ßi hái sù nghiÖp gi¸o dôc båi
dìng nh©n tµi ph¶i ph¸t triÓn t¬ng øng.
Thö nh×n vµo lÞch sö kinh tÕ cña mét sè níc t b¶n ph¸t triÓn, ta thÊy nãi
chung nh÷ng níc nµy ®Òu rÊt coi träng c«ng t¸c gi¸o dôc. Ch¼ng h¹n thêi kú ®Çu
sau chiÕn tranh, kinh tÕ NhËt b¶n bÞ ph¸ ho¹i nÆng nÒ, tµi chÝnh quèc gia v«
cïng nguy ngËp nhng chÝnh phñ NhËt b¶n kh«ng hÒ gi¶m chi phÝ gi¸o dôc, tû
träng kinh phÝ gi¸o dôc lu«n chiÕm 20% trë lªn trong kinh phÝ hµnh chÝnh cña
NhËt cßn ë Mü n¨m 1985 chi tiªu nhµ níc cho gi¸o dôc chiÕm 4,2% GDP vµ
chiÕm 12,8% chi tiªu cña nhµ níc. Thùc tÕ ®· chøng minh, ë Mü nÕu ®Çu t cho
gi¸o dôc 1$ th× sÏ l·i 4$, cßn ë NhËt th× 1$ sÏ l·i 10$.
Thùc ra kh«ng chØ cã c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn nh×n thÊy vai trß cña gi¸o dôc
trong ph¸t triÓn kinh tÕ mµ mét sè níc §«ng nam ¸ còng ®· nhËn thøc ®îc vÊn
®Ò nµy. Vµ kÕt qu¶ lµ sù ra ®êi cña nh÷ng níc c«ng nghiÖp míi ë ch©u ¸. Suèt
40 n¨m qua, c¸c níc nµy ®· ®Çu t cho gi¸o dôc ngµy mét t¨ng. Tû lÖ chi tiªu cho
gi¸o dôc trong ng©n s¸ch nhµ níc ë céng hßa TriÒu Tiªn n¨m 1972 lµ 13,9%, n¨m
1981 t¨ng 17,9%, n¨m 1983 t¨ng lªn 21,6%. Trong 30 n¨m tõ 1952 ®Õn 1981 ë §µi
Loan tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm quèc d©n t¨ng 26,43 lÇn nhng kinh phÝ gi¸o dôc t¨ng
h¬n 90 lÇn. HoÆc nh ë Singapore, hiÖn nay kinh phÝ gi¸o dôc chiÕm 4% gi¸ trÞ
GDP, mÊy n¨m n÷a sÏ lªn ®Õn kho¶ng 6% ngang víi møc cña c¸c níc ph¸t triÓn
ph¬ng T©y. Nh÷ng con sè, ë mét møc ®é nµo ®ã tù nã ®· gi¶i thÝch r»ng kh«ng
ph¶i ngÉu nhiªn mµ trong mét têi gian dµi mét lo¹t c¸c níc quanh ta ®· v¬n lªn trë
thµnh “ nh÷ng con rång ch©u ¸”.
§ã lµ do kinh nghiÖm cña c¸c níc ®i tríc, cßn ë ViÖt Nam th× sao?
Trong nhiÒu n¨m qua, nhµ níc ta ®· chó ý ph¸t triÓn nguån lùc con ngêi b»ng
nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p kÞp thêi, kh¸ hîp lý tuy kh«ng tr¸nh khái mét sè h¹n
chÕ do ®iÒu kiÖn kinh tÕ h¹n hÑp.
Thö ®i s©u vµo mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch ®ã- chÝnh s¸ch ph¸t triÓn gi¸o
dôc -®µo t¹o; tõ ®ã rót ra nhËn xÐt, t×m ra bíc ®i tiÕp theo ®Ó hoµn thµnh cuéc

21
“ c¸ch m¹ng con ngêi” ë ViÖt Nam. Cã thÓ kh¸i qu¸t t×nh h×nh gi¸o dôc ë ViÖt
Nam nh sau:
_ Quy m« gi¸o dôc kh«ng ngõng ®îc t¨ng lªn, liªn tôc ph¸t triÓn ë c¸c ngµnh häc
vµ cÊp häc. Ch¼ng h¹n, quy m« ®µo t¹o sinh viªn ®¹i häc vµ cao ®¼ng cã nhiÒu
biÕn ®éng lín. H×nh thøc ®µo t¹o cao häc cña ta rÊt phong phó: chÝnh quy tËp
trung, t¹i chøc vµ ng¾n h¹n...Tû lÖ sinh viªn ®¹i häc, cao ®¼ng trong ®é tuæi ®i
häc cña ViÖt Nam lµ 2,3_2,5%, cao h¬n møc 2% cña Trung Quèc nhng thÊp h¬n
so víi møc16% cña Th¸i Lan, 40% cña Hµn Quèc.
_ HÖ thèng gi¸o dôc ®îc më réng: sè trêng häc t¨ng nhanh, mçi lµng x· cã Ýt nhÊt
mét trêng tiÓu häc hoÆc trung häc c¬ së. Sè trêng phæ th«ng trong c¶ níc liªn tôc
t¨ng tõ n¨m 1991-1992 ®Õn n¨m 1994-1995 lµ 16%. Tríc t×nh h×nh ph¶i t¨ng sè
lîng ngêi cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao, nhµ níc chñ tr¬ng ph¸t triÓn hÖ thèng ®µo
t¹o ®¹i häc vµ cao ®¼ng. TÝnh ®Õn n¨m 1994, ViÖt Nam ®· cã 109 trêng ®¹i
häc, cao ®¼ng vµ ®µo t¹o h¬n 200 ngµnh häc. Tuy nhiªn so víi tiªu chuÈn quèc
tÕ th× hÇu hÕt c¸c trêng ®¹i häc cña ViÖt Nam cßn nhá bÐ.
_ Trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, h×nh thøc gi¸o dôc t¹i chøc ®-
îc nhµ níc quan t©m chó ý ®Æc biÖt. HiÖn nay ®· cã kho¶ng 200 trung t©m
®µo t¹o nghÒ theo c¸c ch¬ng tr×nh ng¾n h¹n vµ dµi h¹n, nhng hµng n¨m míi chØ
®¸p øng ®îc 15% nhu cÇu cña ngêi häc.
_ Hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o còng ®îc ph¸t triÓn. TÝnh
®Õn cuèi n¨m1994, ®· cã 1900 sinh viªn, 394 sinh viªn cao häc, 715 nghiªn cøu
sinh, 298 thùc tËp sinh ®ang häc tËp nghiªn cøu t¹i 25 níc trªn thÕ giíi. §Ó cã vèn
®Çu t ph¸t triÓn gi¸o dôc ViÖt Nam ®· kªu gäi c¸c tæ chøc quèc tÕ tµi trî vµ cho
vay vèn. Trong chu kú 1991-1995, UNICEF ®· hç trî 10 triÖu USD ®Ó n©ng
cÊp c¸c nhµ trÎ, më thªm c¸c trung t©m d¹y nghÒ. ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· vay
cña NhËt B¶n tõ nguån ODA thêi kú 1993-1995 lµ 1431,02 triÖu yªn, cña ng©n
hµng thÕ giíi 70 triÖu USD ®Ó n©ng cÊp vµ c¶i t¹o mét sè trêng häc lôp xôp.
Ngoµi ra ng©n hµng thÕ giíi cßn cam kÕt cho ViÖt Nam vay 60 triÖu USD thêi
kú 1995-1998 ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn trêng §H Quèc gia HN vµ §H Quèc gia thµnh

22
phè HCM. Cã thÓ nãi hîp t¸c trong lÜnh vùc khoa häc vµ gi¸o dôc lµ tiÒn ®Ò
n©ng ®ì ViÖt Nam vît qua nh÷ng khã kh¨n vÒ vèn, kh¾c phôc c¸c mÆt yÕu
kÐm vÒ ch¬ng tr×nh, vÒ c«ng nghÖ gi¸o dôc, t¨ng cêng sù hiÓu biÕt gi÷a ViÖt
Nam vµ c¸c níc trong khu vùc.
_ Tõ n¨m 1990, ng©n s¸ch gi¸o dôc cña ViÖt Nam ®· ë møc 10-11% tæng ng©n
s¸ch hµng n¨m cña nhµ níc. So víi nh÷ng n¨m tríc ®©y, ng©n s¸ch nµy ®· t¨ng
nhng còng míi chØ ®¸p øng ®îc 50% yªu cÇu cña ngµnh gi¸o dôc. Gi¸ trÞ thùc tÕ
b×nh qu©n ®Çu ngêi vÒ ng©n s¸ch gi¸o dôc cña ViÖt Nam vµo kho¶ng 7,7 USD
chØ b»ng 1/29 cña Hµn Quèc, 1/22 cña Malaixia vµ 1/8 cña Th¸i Lan.
Tuy nhiªn so víi c¸c níc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp nh ViÖt Nam
th× nÒn gi¸o dôc ViÖt Nam vÉn ®îc xÕp vµo lo¹i kh¸.
MÆc dï vËy sù nghiÖp gi¸o dôc ë ViÖt Nam cßn béc lé mét sè mÆt yÕu
kÐm nh:
_ M« h×nh gi¸o dôc -®µo t¹o ®a ngµnh vµ chuyªn m«n hÑp ®· kh«ng thÝch nghi
kÞp xu thÕ ®æi míi, kh«ng ph¶n øng nh¹y bÐn tríc yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ
trêng, ®µo t¹o ngµnh nghÒ kh«ng t¬ng xøng víi ®ßi hái kh¾t khe cña thi trêng
lao ®éng. NhiÒu n¨m x¶y ra sù mÊt c©n ®èi gi÷a ®µo t¹o vµ sö dông...
_ Cïng víi nã lµ c¬ cÊu ®µo t¹o t¹o kh«ng hîp lý gi÷a ®µo t¹o ®¹i häc vµ ®µo t¹o
nghÒ. Cã dù b¸o cho r»ng t¬ng lai ViÖt Nam sÏ thiÕu c¸c nhµ to¸n häc, vËt lý häc
vµ c¸c nhµ khoa häc kh¸c. Lùc lîng nghiªn cøu c¬ b¶n thiÕu sÏ ng¨n c¶n kh¶ n¨ng
tiÕp thu c«ng nghÖ vµ tri thøc míi.
_ ChÊt lîng gi¸o dôc còng lµ vÊn ®Ò ®¸ng ph¶i quan t©m. Tríc hÕt cÇn kh¼ng
®Þnh, bé phËn häc sinh giái cña ViÖt Nam kh«ng thua kÐm c¸c níc kh¸c. §iÒu
®ã ®îc chøng minh qua c¸c kú thi OLEMPIC Quèc tÕ vÒ to¸n häc, tin häc, vËt lý
häc... Nhng nh÷ng n¨m gÇn ®©y chÊt lîng gi¸o dôc ë nhiÒu cÊp bÞ gi¶m sót,
theo sè liÖu cña Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cø 1000 häc sinh n¨m häc 1986-1987 th×
chØ cã 500 em tèt nghiÖp tiÓu häc. Chñ yÕu lµ do häc sinh bá häc vµ lu ban.
Nguyªn nh©n lµ do ®êi sèng cña ®«ng ®¶o ®éi ngò gi¸o viªn thÊp dÉn ®Õn
t×nh tr¹ng bá d¹y, ch©n trong ch©n ngoµi, nh÷ng häc sinh giái kh«ng thÝch nghi

23
vµo s ph¹m. Theo ®¸nh gi¸ cña Bé GD vµ §T, th× gi¸o viªn kh«ng ®ñ tiªu chuÈn ë
møc 60-70% còng theo thèng kª cña bé th× chØ cã 10% gi¸o viªn cã nøc sèng t¬ng
®èi kh¸, 60% cã møc sèng trung b×nh, 30% cã møc sèng thÊp. Ngoµi ra, chÊt lîng
gi¸o dôc gi¶m sót cßn do t×nh tr¹ng thiÕt bÞ häc tËp nghÌo nµn, thiÕu thèn, c«ng
nghÖ l¹c hËu.
Cã thÓ nãi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ë ViÖt Nam ®ang ®øng tríc nh÷ng th¸ch thøc
lín lao, tríc yªu cÇu ®æi míi kinh tÕ-x· héi, tríc yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸ ®Êt níc, tríc søc Ðp vÒ nguy c¬ tôt hËu so víi c¸c níc trong khu vùc.
Trong 20 n¨m tíi, gi¸o dôc ViÖt Nam ph¶i thùc hiÖn ®îc c¸c môc tiªu s¬ b¶n lµ
n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc vµ båi dìng nh©n tµi theo híng
kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ trong thêi gian qua, trªn c¬ së nç lùc cña b¶n th©n vµ
kinh nghiÖm, cïng sù gióp ®ì cña c¸c níc ph¸t triÓn.
Muèn vËy nhµ níc ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p phï hîp nh:
_ T¨ng ng©n s¸ch gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, sö dông ng©n s¸ch ®ã mét c¸ch cã hiÖu
qu¶. KÓ tõ n¨m 1996, mçi n¨m ng©n s¸ch gi¸o dôc ph¶i t¨ng 1% ®Ó ®¹t ®îc møc
trung b×nh cña khu vùc vµo n¨m 2005.
_ §ång thêi, nhµ níc ph¶i ch¨m lo ®Õn ®êi sèng cña ®éi ngò gi¸o viªn, c¶i thiÖn
chÕ ®é tiÒn l¬ng, t¨ng phô cÊp cho gi¸o viªn ®Ó gi¸o viªn cã thÓ n©ng cao vÞ
trÝ x· héi cña m×nh.
_ MÆt kh¸c, ph¶i chó ý ®µo t¹o c¸c ngµnh kü thuËt, c«ng nghÖ nhiÒu h¬n c¶ vÒ
chiÒu réng lÉn chiÒu s©u.
_ N©ng cao chÊt lîng cña c¸c bËc tiÓu häc, lµm tiÒn ®Ò v÷ng ch¾n cho chÊt l-
¬ng cña c¸c cÊp häc tiÕp sau.
Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y míi chØ ®Ò cËp ®Õn ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ
®µo t¹o - mét yÕu tè mét c¬ së ®Ó con ng¬i ViÖt Nam cã thÓ thùc hiÖn vai trß
cña m×nh.
V× vËy tån t¹i song song víi ph¸t triÓn gi¸o dôc, nhµ níc ta cßn ph¶i thùc hiÖn
nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch sau ®©y:

24
_ Mét lµ, c¨n cø vµo yªu cÇu ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh vµ c¸c vïng l·nh thæ, cÇn
tæ chøc bè trÝ l¹i lùc lîng lao ®éng mét c¸ch hîp lý trªn ph¹m vi c¶ níc theo híng
®æi míi c«ng nghÖ, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, t¹o ra nh÷ng ngµnh kinh tÕ
mòi nhän.
_ Hai lµ, cÇn tr¶ l¬ng ®óng vµ ®ñ cho ngêi lao ®éng, trong ®ã chó ý ®Õn ®éi
ngò c¸n bé khoa häc. CÇn nhÊn m¹nh r»ng, b¶n th©n tiÒn l¬ng kh«ng ®¬n gi¶n
chØ lµ viÖc tr¶ c«ng, mµ nã cßn t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng ( nhiÒu hay Ýt),
kÝch thÝch nh÷ng phÈm chÊt (tÝch cùc hay tiªu cùc) cña ngêi lao ®éng.
_ Ba lµ, tiÕn hµnh ®µo t¹o båi dìng l¹i lùc lîng lao ®éng hiÖn cã vµ ®µo t¹o lùc
lîng míi theo chuyªn ngµnh nhÊt ®Þnh. Trong ®ã, b¶o ®¶m sù c©n ®èi vµ ®ång
bé gi÷a lao ®éng phæ th«ng, lao ®éng kü thuËt vµ lao ®éng khoa häc.
_ Bèn lµ, tiÕn hµnh mét c¸ch thêng xuyªn ®ång bé ho¹t ®éng gi¸o dôc ®èi víi ng-
êi lao ®éng vÒ c¸c mÆt: chÝnh trÞ-t tëng, lîi Ých, ý thøc ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm
c«ng d©n, truyÒn thèng. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, chØ quan t©m ®Õn lîi Ých
vËt chÊt mµ kh«ng thùc hiÖn c«ng t¸c gi¸o dôc th× sÏ dÉn ®Õn sai lÇm, t¹i h¹i,
lµm h háng con ngêi, thËm chÝ c¶ mét thÕ hÖ ngêi. C.M¸c ®· tõng nh¾c nhë
chóng ta, trong ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i g¾n “sù nghiÖp gi¶i phãng con ngêi víi
cuéc ®Êu tranh chèng l¹i biÓu hiÖn thùc tiÔn cùc ®oan cña sù tha hãa con ng-
êi”(7). Kh«ng nghi ngê g× r»ng, mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· vµ ®ang
t¸c ®éng ®Õn tõng c¸ nh©n, tõng gia ®×nh vµ mçi tËp thÓ cña chóng ta. Trong
x· héi hiÖn nay, cã t×nh tr¹ng mét sè ngêi cã kinh tÕ kh¸, thËm chÝ lµ giµu cã nh-
ng vÉn tham «, mãc ngoÆc, ¨n c¾p, bu«n lËu. Tr¸i l¹i, mét sè ngêi nghÌo, thËm
chÝ rÊt nghÌo nhng kh«ng chÞu lao ®éng ch©n chÝnh, chuyªn dïng thñ ®o¹n lõa
bip, ¨n c¾p... Bªn c¹nh ®ã, cßn mét líp ngêi (thêng lµ trÎ tuæi) kh«ng chÞu häc
hµnh, lµm viÖc, chØ lo ¨n ch¬i vµ tõ ®©y dÉn ®Õn téi ph¹m.
_ N¨m lµ, ph¶i n©ng cao thÓ lùc cho thanh niªn. MÆc dï ®©y lµ mét vÊn ®Ò
®ßi hái ph¶i cã thêi gian ®Ó gi¶i quyÕt trªn c¬ së n©ng cao dÇn møc sèng cña
nh©n d©n vÒ vËt chÊt còng nh vÒ tinh thÇn. Tríc m¾t, cÇn tËp trung gi¶i quyÕt
cho ®îc c¸c môc tiªu cña ch¬ng tr×nh ch¨m sãc, b¶o vÖ trÎ em ®Õn n¨m 2000,

25
nhÊt lµ c¸c môc tiªu gi¶m ®¸ng kÓ tû lÖ suy dinh dìng: ®Çu t n©ng cao chÊt lîng
cña ch¬ng tr×nh gi¸o dôc thÓ chÊt vµ y tÕ häc ®êng; ®Èy m¹nh phong trµo rÌn
luyÖn th©n thÓ trong thanh thiÕu niªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho §oµn thanh niªn duy
tr× phong trµo “ khoÎ v× ngµy mai lËp nghiÖp”, “khoÎ ®Ó b¶o vÖ Tæ quèc”.
Thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô trªn ®©y cã nghÜa lµ vÒ c¬ b¶n nhµ níc ta ®·
hoµn thµnh cuéc “ c¸ch m¹ng con ngêi ”, biÕn con ngêi ViÖt Nam thµnh nguån
lùc quyÕt ®Þnh ®a sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc ®i ®Õn
thµnh c«ng.

KÕt luËn
C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®·, ®ang vµ sÏ lµ xu híng ph¸t triÓn chung
cña tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. §ã còng lµ con ®êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña
níc ta ®Ó ®i tíi môc tiªu “d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh” c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng chØ lµ c«ng cuéc x©y dùng kinh tÕ mµ chÝnh
lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi, c¸ch m¹ng s©u s¾c mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi
(kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, khoa häc vµ con ngêi), lµm cho x· héi ph¸t triÓn lªn
mét tr¹ng th¸i míi vÒ chÊt. Nhng c¬ së, ®éng lùc cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ lµ g×? Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin, con ngêi võa lµ
®iÓm khëi ®Çu võa lµ ®iÓm kÕt thóc, ®ång thêi võa lµ trung t©m cña mäi

26
biÕn ®æi lÞch sö. Nãi c¸ch kh¸c, con ngêi lµ chñ thÓ ch©n chÝnh cña c¸c qu¸
tr×nh x· héi. Trong x· héi hiÖn ®¹i ngµy nay, chñ thÓ cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vÉn chÝnh lµ con ngêi. ChÝnh v× vËy, qu¸ tr×nh nµy ®ßi hái
ph¶i cã nguån nh©n lùc ®ñ vÒ sè lîng, m¹nh vÒ chÊt lîng. Nãi c¸ch kh¸c, nguån
nh©n lùc ph¶i trë thµnh ®éng lùc thËt sù cña sù ph¸t triÓn.
Quan ®iÓm ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®· ®îc nhiÒu quèc gia quan t©m vµ
®Æc biÖt ®ang næi lªn ë khu vùc §«ng ¸. XuÊt ph¸t lµ nh÷ng níc nghÌo, chØ cã
thÓ rót ng¾n thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng trëng
cao, bÒn v÷ng trong trêng hîp ®Çu t ph¸t triÓn ®ñ m¹nh nguån nh©n lùc. Sù
®Çu t Êy ®îc hiÓu c¶ ba mÆt: ch¨m sãc søc khoÎ, n©ng cao møc sèng vµ ph¸t
triÓn gi¸o dôc, trong ®ã ®Çu t cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ ®Çu t cho gi¸o dôc. Khi
nghiªn cøu quan hÖ gi÷a GDP vµ c¸c yÕu tè cña nguån nh©n lùc, ngêi ta thÊy sù
ph¸t triÓn cña nguån nh©n lùc cµng sím th× tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cµng cao.
Thùc tÕ ®· chøng minh, do ph¸t triÓn nguån nh©n lùc mµ Hµn Quèc ®· mau
chãng trë thµnh níc c«ng nghiÖp, cã sù héi nhËp thÇn kú ë khu vùc §«ng ¸ vµ trë
thµnh mét ®iÓm s¸ng bªn NhËt B¶n siªu cêng.
§ång thêi, xuÊt ph¸t tõ t tëng cña C.M¸c vÒ sù ph¸t triÓn v× con ngêi, v× sù
nghiÖp gi¶i phãng cña con ngêi, gi¶i phãng nh©n lo¹i, chóng ta cã thÓ kh¼ng
®Þnh r»ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trªn thÕ giíi nãi chung vµ
®Æc biÖt lµ ë níc ta hiÖn nay chÝnh lµ mét cuéc c¸ch m¹ng- c¸ch m¹ng con ngêi.
Trong “T b¶n”, C.M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: “®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng con ngêi toµn
diÖn” cÇn ph¶i cã mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, mét nÒn v¨n ho¸ míi, mét nÒn
khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i, mét nÒn gi¸o dôc tiªn tiÕn. Vµ «ng coi t¹o ra nh÷ng
thµnh tu kinh tÕ x· héi ®ã “kh«ng ph¶i chØ lµ mét ph¬ng ph¸p ®Ó lµm t¨ng thªm
nÒn s¶n xuÊt x· héi, mµ cßn lµ mét ph¬ng ph¸p duy nhÊt ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng
con ngêi ph¸t triÓn toµn diÖn” (8) - nh÷ng chñ nh©n thùc sù cña mét x· héi v× con
ngêi. Nh vËy c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ph¶i v× môc tiªu ph¸t triÓn con ngêi.
ChØ cã nh vËy, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ míi trë thµnh sù nghiÖp c¸ch
m¹ng cña quÇn chóng.

27
 Qua toµn bé ph©n tÝch trªn, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, bíc sang thêi kú ph¸t
triÓn míi, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc theo ®Þnh híng
XHCN chóng ta ph¶i lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ngêi ViÖt Nam hiÖn ®¹i
lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng, ph¶i g¾n t¨ng trëng
kinh tÕ víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc, thùc hiÖn
tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. §ång thêi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ph¶i lµ v×
sù ph¸t triÓn con ngêi ViÖt Nam toµn diÖn, con ngêi ph¶i ®îc coi lµ gi¸ trÞ tèi
cao vµ lµ môc ®Ých cña sù nghiÖp ®Çy khã kh¨n, phøc t¹p nhng tÊt yÕu nµy.

---------------------------

28
 Chó thÝch

(1)
C.Mac-F.Anghen tuyÓn tËp, tËp VI-NXB Sù thËt Hµ Néi- 1981, trang 409.
(2)
C.Mac-F.Anghen tuyÓn tËp, tËp I- NXB Sù thËt Hµ Néi- 1981, trang 268.
(3)
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. V¨n kiÖn héi nghÞ lÇn thø t. Ban chÊp hµnh TW
kho¸ VII, trang 5.
(4)
C.Mac-F.Anghen tuyÓn tËp, tËp I. NXB Sù thËt Hµ Néi- 1981, trang
13,14.
(5)
C.Mac-F.Anghen tuyÓn tËp, tËp VI. NXB Sù thËt Hµ Néi- 1981, trang
257.
(6)
C.Mac-F.Anghen toµn tËp, tËp 26, phÇn II. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ
néi- 1995, trang 168.
(7)
C.Mac-F.Anghen toµn tËp, tËp 1. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ néi- 1995,
trang 561.
(8)
C.Mac-F.Anghen toµn tËp, tËp 23. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ néi- 1995,
trang 688.

29
Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o

 NguyÔn §×nh Toµn- Ph¸t huy yÕu tè con ngêi trong lùc lîng s¶n xuÊt
t¹p chÝ triÕt häc sè 1 (3/1993).
 Hå Anh Dòng- Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i...
t¹p chÝ triÕt häc sè 1 (3/1993).
 NguyÔn ThÕ NghÜa- Nguån nh©n lùc...CNH, H§H ®Êt níc
t¹p chÝ triÕt häc sè 1 (2/1996).
 NguyÔn Thanh- Môc tiªu con ngêi trong sù nghiÖp CNH, H§H...
t¹p chÝ triÕt häc sè 5 (10/1996).
 §Æng H÷u Toµn- Ph¸t triÓn v× con ngêi trong quan niÖm cña M¸c vµ...
t¹p chÝ triÕt häc sè 1 (2/1997).
 TrÇn H÷u TiÕn- VÊn ®Ò con ngêi, c¸ nh©n, x· héi trong häc thuyÕt cña M¸c
t¹p chÝ céng s¶n 1/1994.
 Vâ §¹i Lîc- C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ViÖt Nam ®Çu n¨m 2000.
 Ph¹m Khiªm Ých, NguyÔn §×nh Phan- C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt
Nam vµ c¸c níc trong khu vùc.

30