MOGUĆA PITANJA ZA I PARCIJALN ISPIT

INŽENJERSKA EKONOMIKA

1. Objasniti pojam ekonomike, pojam inženjerske ekonomike, i osnovne principe

inženjerske ekonomike?
IE je skup matematičkih tehnika preko kojih se izračunavaju i procjenjuju
ekonomski / finansijski efekti mogućih poslovnih odluka.
Ekonomika kao naučna disciplina proučava djelovanje ekonomskih zakonitosti u
određenoj zemlji, privrednoj oblasti ili preduzeću.
Ekonomska analiza je upoređivanje između više mogućnosti, pri čemu se razlike
iskazuju u novčanim pokazateljima. Ako su u ovom procesu uključena i tehnička
razmatranja, onda se ovaj postupak naziva inženjerskom ekonomskom analizom.
2. Šta je inžinjering; i navesti faze inženjerskog procesa?
Inženjeri proizvode produkte i usluge ovisno o fizičkim zakonima
Inženjerski proces može biti podijeljen u nekoliko faza:
• Određivanje ciljeva
• Identifikacija strateških faktora
• Određivanje sredstava
• Evaluacija inžinjerskih prijedloga
• Pomoć u donošenju odluka
3. Šta je održivi razvoj i koje su mu dimenzije?

4. Objasniti osnovne ekonomske pojmove – vrijednosti, tržišne vrijednosti, cijene,

inflacije i deflacije
Tržišna vrijednost predstavlja najvišu cijenu (količinu novca) koja se za neku
imovinu ili proizvod može dobiti na otvorenom tržištu, u nekom razumnom roku, pod
uslovom da kupci raspolažu svim informacijama relevantnim za tu imovinu.
Cijena predstavlja količinu novca koja je plaćena, tražena ili ponuđena za robu ili
uslugu.
Inflacija je povećanje cijena proizvoda i usluga unutar jedne države (pojava rasta
cijena). Suprotan pojam od inflacije je deflacija (kao konstantan pad cijena kroz duži
vremenski period).
5. Objasniti osnovne ekonomske pojmove – imovine (sa posebnim naglaskom na realnu i
finansijsku imovinu) i amortizacije
Imovina kao knjigovodstveni pojam, predstavlja sve ono što firma posjeduje,
građevinski objekti, oprema, zalihe, potraživanje, novac. Postoji realna imovina
društva i finansijska imovina
Amortizacija je smanjenje vrijednosti imovine zbog fizičkog trošenja, uništenja ili
ekonomskoga zastarijevanja kao posljedice razvoja nauke i tehnologije. Prema načinu
računanja amortizacije razlikuje se:
1.funkcionalna amortizacija, koja se utvrđuje na osnovici intenziteta trošenja
(npr. pređenih kilometara…);
2.vremenska amortizacija, utvrđuje se na osnovici procijenjenoga vijeka
trajanja (npr. 10 god. trajanja neke mašine);
 3.metoda zamjene.
6. Objasniti vremensku vrijednost novca; navesti formule za sadašnju i buduću vrijednost
novca i pojasniti oznake
Vremenska vrijednost novca se temelji se na premisi da će vrijednost imovine
narasti protekom vremena za iznos kamate. Temelji se i na konceptu da novčana
jedinica koju posjedujemo danas, vrijedi više od obećanja ili očekivanja dobivanja
iste, u budućnosti. Vremenska vrijednost novca ima tri komponente: sadašnju
vrijednost, buduću vrijednost i glavnicu, čiju vrijednost u vremenu i posmatramo.
7. Šta je kamata; nominalna i realna kamatna stopa?
Kamata predstavlja trošak posudbe novca. Razlikujemo nominalnu kamatnu stopu i
realnu kamatnu stopu. Nominalna kamatna stopa je stopa zamjene između novčane
jedinice (npr. KM) danas i novčane jedinice u neko buduće vrijeme. Realna kamatna
stopa predstavlja stopu zamjene između dobara i usluga danas i usluga na neki datum
u budućnosti. Realna kamatna stopa služi kao kompenzacija kreditoru za odgodu
potrošnje za razdoblje posudbe odnosno kreditiranja.
8. Objasniti jednostavni i složeni kamatni račun
Kod obračuna kamatne stope upotrebljava se jednostavni ili složeni kamatni račun.
Jednostavna kamata se obračunava za razdoblje koje traje manje od godinu dana.
Složena kamata se za svako razdoblje obračunava na glavnicu uvećanu za kamatu
akumuliranu tokom prethodnog razdoblja obračuna.
9. Objasniti odluku o investiranju kao funkciju finansija
Najznačajnija odluka
Alociranje kapitala u investicijske prijedloge  koristi u budućnosti
10. Objasniti odluku o finansiranju kao funkciju finansija
Najbolja kombinacija finansiranja i strukture
Posljedica varijacije strukture kapitqala na vrijednost preduzeća
11. Objasniti odluku o raspodjeli dividende
Isplata profita – smanjuje iznos zadržanog profita i unutrašnji izvor finansiranja
12. Šta je bilans stanja; objasniti šta čini aktivu a šta pasivu u bilansu
Bilans stanja prikazuje imovinu kojom preduzeće raspolaže i obaveze prema
izvorima (obaveze i kapital) u određenom trenutku. Bilans stanja se iskazuje kroz:
aktivnu (imovinu preduzeća) i pasivnu (izvori imovine preduzeća).
13. Šta je bilans uspjeha; kada poslujemo sa dobitkom, a kada sa gubitkom
Bilans uspjeha (račun dobiti i gubitka) – dvostrani pregled rashoda i prihoda koji su
nastali u određenom obračunskom period.
14. Šta čini prihode, a šta rashode preduzeća
Prihodi - povećanja ekonomskih koristi tokom obračunskog perioda u obliku priliva
ili povećanja sredstava, odnosno smanjenja obaveza što dovodi do povećanja
sopstvenog kapitala
Rashodi - gubici i troškovi koji proističu iz uobičajenih aktivnosti (poslovni,
finansijski rashodi) i ostali rashodi.
15. Objasniti Tejlorova polazišta, principe, doprinos organizaciji i princip ekonomičnosti
•Polazišta
Proizvodnja i plaće su niski.
Neefikasnost, gubici vremena, loše korištenje potencijala.
Odluke menadžera su nesistematične.
Potreban je naučni pristup za analizu posla i metode rada
 •Principi
Naučni metod za svaki element rada
Naučni metod za izbor, obuku i razvoj svakog zaposlenog.
Rukovodioci moraju surađivati sa radnicima na izvršenju plana.
Rad i odgovornost između rukovodilaca i radnika su podijeljeni
Cilj radnika je visoka plaća
Tejlorov doprinos organizaciji kao nauci je u sljedećem:
•Uveo je metodu naučnog upravljanja,
•Uveo je eksperiment da bi utvrdio najbolji metod rada,
•Uveo je funkcionalno rukovođenje,
•Postavio je princip ekonomičnosti
16. Objasniti šest poslovnih funkcija u preduzeću prema Fajolu
•Tehnička funkcija
•Komercijalna funkcija
•Finansijska funkcija
•Funkcija bezbjednosti
•Računovodstvena funkcija
•Administrativna funkcija
17. Objasniti funkcije upravljanja (menadžmenta) prema Fajolu
•Predviđanje (planiranje)
•Organizovanje
•Naređivanje (komandovanje)
•Usklađivanje (koordiniranje) rada
•Kontrolu
18. Objasniti podjelu rada, autoritet i odgovornost
Podjela rada je nužna u proizvodnji jer upućuje izvršioce na određenu vrstu posla
(specijalizaciju), čime se postiže veća efikasnost i produktivnost.
Autoritet i odgovornost je osnovno obilježje svakog rukovodioca koji mu daje
funkcija koju obavlja.
19. Objasniti centralizaciju i hijerarhiju u komuniciranju
Centralizacija je važna za dobru organizaciju i prirodna je posljedica organizovanja.
U svakom preduzeću mozak treba da bude rukovodstvo.
Hijerarhija u komuniciranju je jedan od osnovnih principa koji karakterišu Fajolovu
teoriju o organizaciji.
20. Objasniti pojam ekonomike preduzeća i proces reprodukcije
Ekonomika preduzeća - teorijska-primijenjena disciplina koja polazi od osnovnih
kategorija političke ekonomije i dalje ih razrađuje kroz konkretnu praksu privrednih
preduzeća.
21. Objasniti osnovna sredstva preduzeća
U osnovna sredstva ubrajamo vrijednosno iskazana sredstva kao što su: stvari, prava i
novac.
22. Šta je tekuće i investiciono održavanje
 Tekuće održavanje: obavljaju ga radnici koji rade na toj mašini ili radnici službe za
održavanje u preduzeću.
Investiciono održavanje: obavlja se po preporuci proizvođača mašina u periodima do
godinu dana
23. Objasniti obrtna sredstva
Obrtna sredstva - stvari, prava i novac koji se jednokratnom upotrebom u potpunosti
troše u poslovnom procesu
24. Objasniti kratkoročne i dugoročne kredite
Kratkoročni krediti: najčešće se uzimaju krediti na period od jedne godine, a rjeđe
do tri godine, što se definiše ugovorom između zajmodavaca (banke) i preduzeća.
Dugoročni krediti: koriste se za nabavku osnovnih sredstava, a rokovi za vraćanje su
deset i više godina.
25. Objasniti velika i srednja preduzeća
Karakteristike velikih preduzeća:
• raspolažu velikim kapitalom i pokrivaju velika tržišta
• zapošljavaju veliki broj zaposlenih (imaju preko 250 zaposlenih, prema
Agenciji za statistiku FBiH)
• imaju veći uticaj na tržište
• ostvaruju veći profit zahvaljujući prednostima ekonomije obima i efektima
tržišne moći
• država je zainteresovana za njihovu sigurnost i stabilnost u poslovanju, zbog
šireg privrednog značaja velikih preduzeća
U BiH srednjim preduzećem se smatra ono preduzeće koje ispunjava neko od tri
uslova:
•Zapošljava od 50 do 250 radnika
•Ostvaruje ukupan prihod od 8,8 do 35 miliona eura
•Posjeduje vrijednost imovine od 4,4 miliona do 17,5 miliona eura
26. Objasniti mala preduzeća
U BiH malim preduzećem se smatra ono preduzeće koje ispunjava neko od tri uslova:
• Zapošljava manje od 50 radnika
• Ostvaruje ukupan prihod manji od 2,5 miliona eura
• Posjeduje vrijednost imovine manju od 1 million eura
27. Šta je korporacija, koje su osnovne osobine korporacije, prednosti i nedostaci
korporacije
Korporacija se uglavnom koristi kao organizacioni model velikih preduzeća.
Međutim kao korporacije organizuju se srednja i mala preduzeća.Velika primjena
korporacije kao organizacionog modela rezultat je njenih prednosti u odnosu na druge
organizacione modele.
Korporacija ima :
Izdvojen pravni idenditet
Može na svoj račun kupovati prodavati i posuđivat i novac
Proizvesti dobra i usluge i sklapati ugovore
Korporacija ima punu ograničenu odgovornost.
Osnovne osobine savremene korporacije su :
• Vlasništvo korporacija određuje se vlasništvonm dionica preduzeća
• Korporacija u javnom vlasništu vrijednost osređuju u berzama.
 • Na takvim se tržištima dionica trguje pravima najveće korporacije i ulaže
pretežan dio vlastitog kapitala države.
• U načelu dioničari nadziru rad preduzeća koja posluju.
•Oni ubiru dividende srazmjerno broju dionica koje posjeduju. Biraju direktora
i glasaju o mnogim važnim pitanjima.
• Menadžeri i direktori korporacija imaju pravnu moć da donesu odluke za
korporaciju. Oni odlučuju kako šta proizvoditi i kako to proizvoditi.
Zašto su korporacije efikasne:
• Lako se ulazi u posao
• Pravna osoba
• Može imati neprekidno nasljeđivanje ili opstanak bez obzira koliko dionice
puta prelaze iz ruke u ruku
• Menadžeri mogu brzo donositi odluku
• Dioničari korporacije imaju ograničenu odgovornost koja ih štiti od
podnošenja dugova ili gubitka korporacije iznad njiohovog početnog
doprinosas.
• Ako kupimo 100 $ dionca ne možemo izgubiti više od našeg početnog uloga.
• Korporacije sa ograničenom odgovornošću i predviđenom strukturom
upravljanja mogu privući velike ponude privatnog kapitala, proizvoditi mnogo
srodnih proizvoda i udruživati se.
Nedodostaci korporacija
• Postoji dodatni porez na korporacijski profit.
• Dvostruko se oporezuje korporacijski profit, a potom i dohodak pojedinca na
dividendu
28. Objasniti funkcionalnu organizacionu strukturu i njena tri osnovna oblika
Funkcionalno povezivanje i objedinavanje vrši se postepeno i na više mjesta i nivoa u
organizaciji. Uglavnom se komponuje po principu → jedna funkcija - jedan sektor.
Glavna karakteristika modela: Segmentacija organizacije preduzeća prema
poslovnim funkcijama.
Diviziona, Projektni model, Matrična, mrežna
29. Objasniti karakteristike divizione organizacione strukture i navesti tri osnovne vrste
divizione strukture
• Pojedine funkcije se organizuju decentralizovano po proizvodu/teritoriji/
potrošačima
• Velika preduzeća se dijele na manja preduzeća (divizione) po određenim
osnovama
• Odlučivanje je decentralizovano (odluke se donose uglavnom na nivou
divizona)
• Fleksibilna i prilagodljiva potrebama okruženja
• Primjenjuje se u velikim preduzećima
• Brže se donose odluke
• Omogućava razvoj menadžera na nivo top menadžera
Podjela
1. Predmetna ili proizvodna struktura
2. Teritorijalna ili geografska
3. Organizaciona struktura prema potrošaćima
30. Objasniti projektni model organizacione strukture
 Projektni model - privremena organizaciona forma kojom se uspostavlja realizacija
jednog određenog zadatka/projekta. Ima karakteristike fleksibilne i timske
organizacije.
31. Objasniti šta je matrična organizaciona struktura, njene karakteristike, prednosti i
nedostatke
Matrična organizaciona struktura - usmjerava se na rješavanje problema izazvanih
dinamičkim progresom u oblasti tehnike i tehnologije kao i potrebom koordinacije
podsistema pri rješavanju problema u ovim uslovima.

Matričnu organizacionu strukturu karakterišu:

• Dvodimenzionalnost (organizacija po dvije osnove),
• Optimizacija dvaju dimenzija organizacije,
• Podjednaka važnost obje dimenzije organizacije,
• Otklanjanje slabosti funkcijske i divizijske strukture, a korištenje njihovih
prednosti (spajanjem tih dvaju struktura u jednu),
• Ostvarivanje ovlaštenja i odgovornosti po vertikali (linijski menadžeri
određuju ko će i gdje obavljati posao),
• Upravljanje i vođenje projekata/proizvoda po horizontali (menadžeri odgovaraju za
integraciju svih aktivnosti),
• Dualna (dvostruka) odgovornost članova matričnog tima (odgovornost menadžeru
proizvoda i linijskom menadžeru)

Dobre strane matrične organizacione strukture:

• Naglašena fleksibilnost
• Pojačana koordinacija
• Poboljšano komuniciranje
• Veća motiviranost zaposlenih
Slabe strane matrične organizacione strukture:
• Povećana mogućnost pojave konflikata zbog dualne odgovornosti
• Sporije odlučivanje
• Povećani troškovi zbog dvostranog menadžmenta
32. Objasniti mrežnu organizacionu strukturu (šta predstavlja; šta su entiteti/veze; najveća
prednost)
Mrežna organizacija - skup autonomnih firmi ili jedinica koje se ponašaju kao
samostalni entiteti (čvorovi) koji koriste različite mehanizme (veze) za koordinaciju i
kontrolu. Oblici povezivanja preduzeća u mrežu mogu biti različiti pa se razlikuju i
oblici mreža: jednostavni poput lanca, mreže u obliku tačkica i višekanalna mreža.
Najveća prednost mreže: njena prilagodljivost putem koje je moguće okupiti toliko
znanja koje nikad ne bi bilo moguće imati u pojedinačnoj organizaciji
33. Objasniti internu mrežu i stabilnu mrežu – kao vrste mrežne organizacione strukture
Interna mreža formira se unutar organizacije
Stabilna mreža nastaje dislociranjem određenih poslovnih aktivnosti iz preduzeća
drugim preduzećima koja su za ove poslove kompetentnija i koja će ih brže i bolje
obavljati
34. Objasniti dinamičku mrežu i tržišne mreže – kao vrste mrežne organizacione strukture
Dinamička mreža gotovo sve obavlja spolja. Dinamička mreža je najfleksibilniji
oblik povezivanja organizacija.
 Tržišne mreže - ove organizacije nemaju glavnog igrača koji koordinira aktivnosti
drugih.
35. Objasniti virtualnu organizaciju
• Organizacioni model koji obezbjeđuje maksimalnu fleksibilnost i adaptibilnost
• Fleksibilna organizacija u kojoj timski rad i saradnja između zaposlenih ili njenih
partnera nisu ograničeni ni geografski ni organizaciono
36. Objasniti inokosno preduzeće i društvo lica
Male radnje (prodavnice, kiosci) koje osniva i vodi jedno lice (vlasnik), koje je nosilac
potpunog rizika poslovanja u njemu. Inokosni vlasnik odgovara za obaveze preduzeća
povjeriocima cjelokupnom svojom poslovnom i privatnom imovinom
Društvo lica mogu biti: ortačka društva, komanditna društva. Komanditna društva
nastaju kao i ortačko društvo (osniva se udruživanjem kapitala/imovine kroz ugovor
više lica). Glavne prednosti ortakluka: formiranje veće mase kapitala za finansiranje
djelatnosti.
37. Objasniti društvo kapitala i zadruge
Kod društva kapitala dominantnu ulogu ima kapital, a ne lica koja ulažu. Društvo
kapitala može biti: akcionarsko društvo, društvo sa ograničenom odgovornosti,
komanditno društvo na akciji.
38. Objasniti osnove o akcionarskom (dioničkom) društvu
Akcionarsko društvo - najznačajnije društvo kapitala. Praktično to je organizacioni
model velikog broja preduzeća, a posebno velikih preduzeća u zemljama tržišne
privrede. Po pravilu dioničko društvo osniva više osnivača, međutim ovo društvo
može osnovati i jedno pravno ili fizičko lice. U tom slučaju društvo se naziva
jednopersonalno dioničko društvo
39. Objasniti osnivačku skupštinu, upravni i nadzorni odbor
Upravni odbor - upravljačko tijelo d.d.; obično sastavljen od 5-7 članova.
Nadzorni odbor - ima zadatak kontrole finansijsko materijalnog poslovanja društva.
Upravni odbor može da imenuje nadzorni odbor.
40. Objasniti osnove o društvu sa ograničenom odgovornošću
Društvo sa ograničenom odgovornošću (d.o.o.) - formiraju ulagači na bazi uloga
koji mogu biti u obliku novca, stvari i prava. Svaki ulagač svoje uloge može prenositi
na treća lica, ali samo uz pristanak drugih članova, što nije slučaj u DD-u.
41. Objasniti holding
Holding je složeni model organizovanja velikih poslovnih sistema koji u svom sastavu
ima više preduzeća, od kojih je jedno matično ili upravljačko preduzeće ili društvo, a
ostala su zavisna ili kontrolisana preduzeća. Za razliku od korporacije holding nije
jedinstvena poslovna cjelina, već su sve članice – preduzeća autonomna u svom
poslovanju.
42. Navesti šta međunarodna zajednica poduzima kako bi minimizirala negativne efekte
saobraćajnog sistema i koje su mjere za racionalizaciju ukupnog saobraćajnog sistema
u EU
Nacionalne saobraćajne sisteme međunarodna zajednica uvezuje u jedinstven
saobraćajni sistem na jednoznačan način.
 Ograničivanje emisije štetnih gasova do nivoa do koga neće uticati na
klimatske promjene
 Smanjenje zagušćenja u saobraćaju
  Povećanja stepena bezbijednosti i smanjenja broja poginulih i povrijeđenih da
povećava mobilnost stanovništva
43. Objasniti bezbjednost, brzinu i ekonomičnost kod prevoza putnika
Bezbijednost vida transporta, transportnog sredstva i sigurnost robe u transportu
Brzina - veoma važan element kod izbora najpovoljnijeg vida transporta u jednom
transportnom lancu
Ekonomičnost u transportu - ne znači uvijek najjeftinija transportna usluga, jer ne
znači uvijek da je cijena prevoza najbitniji element transporta.
44. Objasniti osnovne elemente međunarodnog saobraćaja
Međunarodni prevoz - svaki drumski prevoz koji obuhvata prelaženje najmanje
jedne državne granice.
Međunarodni ugovor - svaki međunarodni multilateralni i bilateralni sporazum,
protokol, odnosno razmjena nota, kojima se uređuje međunarodni prevoz, a koji
obavezuju BiH ili prevoznika iz BiH.
Međunarodni red vožnje - akt kojim se utvrđuju elementi za obavljanje javnog
linijskog prevoza putnika u međunarodnom drumskom prevozu

45. Objasniti mjere i ciljeve za poboljšanje stanja saobraćajnog sistema u BiH

Na osnovu uočenih trendova i razlike između BiH i razvijenih zemalja potrebno je
prvo definisati “slabe tačke” domaćeg saobraćajnog sistema, utvrditi ciljeve za
poboljšanje opšteg stanja i definisati strategiju dostizanja tih ciljeva.
 Donošenje nove saobraćajne politike u skladu sa svjetskim i evropskim
opredjeljenjima kojima se prije svega uvažavaju osnovni principi tržište
privrede i razvoja;
 Drumski transport treba permanentno svoditi na minimalan negativan uticaj na
životnu sredinu i potrošnju pogonskog goriva; i
 Tražiti mogućnost i metode za uključivanje međunarodnih finansijskih
institucija za modernizaciju i razvoj saobraćajne infrastrukture
Ovi ciljevi se mogu realizovati sljedećim mjerama:
 Postepeno usklađivanje uslova konkurencije između vidova transporta u cilju
ostvarivanja približno istih uslova svih učesnika na tržištu transportne usluge;
 Postepenim uvođenjem zakonske legislative i pravila ponašanja na bazi
evropskih iskustava radi obezbjeđenja uslova za formiranje transportnog tržišta
saobraćajnih usluga;
 Prihvatanje međunarodnih konvencija, potpisivanjem međunarodnih
dokumenata i učlanjivanje u međunarodne organizacije radi standardizacije i
olakšanog uključivanja u sistem međunarodnog transporta;
 Stimulisanje i podrška KDT u cilju smanjenja negativnog uticaja drumskog
transporta na životnu sredinu;
 Izgradnja, obnova i modernizacija drumske infrastrukture radi poboljšanja
kvaliteta usluga i smanjenja troškova
 Carinskom politikom doprinijeti stimulisanju uvoza novih i kvalitetnih
transportnih sredstava;
 Usvajanje programa i preuzimanjem konkretnih mjera za povećanje
bezbijednosti drumskom saobraćaju;
 Edukacije kadrova zaposlenih u drumskom transportu, razmjena iskustva sa
razvijenim zemljama;
 Kontinuirana edukacija kompletnog stanovišta o općem stepenu saobraćajne
kulture;
 Unapređenje i modernizacija tehnologija drumskog transporta;
 Uvođene informacionih tehnologija u praćenje i regulisanje saobraćajnih
tokova.