UNIVERZITET U SARAJEVU Sarajevo, šk.god. 2021. / 22.

ARHITEKTONSKI FAKULTET
Vizuelna kultura

SEMESTRALNI RAD

Tema rada:
Hronologija razvoja escajga kroz historiju sa fokusom na escajg
dizajniran od strane arhitekata tokom 20. i 21. stoljeća

Predmetni nastavnik: Studentica:

Prof. Dr. Lemja Chabbouh Akšamija Amina Ašćerić Šojko

1
APSTRAKT
U ovom radu autor se bavi analizom hronologije razvoja escajga kroz historiju, te se fokusira na
analizu escajga kreiranog od strane arhitekata tokom 20. i 21. stoljeća. Analizom hronološkog
razvoja escajga kroz historiju autor dolazi do zaključka da je srebrnina, industrijalizacija, te
revolucija sa pronalaskom nehrđajućeg metala 1920-tih godina dovela do masovne proizvodnje
escajga i dostupnosti istog u domovima kako imućnih tako i siromašnih porodica. Escajg je
prošao put od statusnog simbola do svima dostupnog predmeta masovne konzumacije. Također
se ističe doprinos svjetskih arhitekata zaslužnih za razvoj stiliziranog escajga i pronalaženje
puteva integracije i korelacije umjetničkih sadržaja s praktičnim potrebama i zadovoljavanjem
potreba korisnika.

KLJUČNE RIJEČI: escajg, arhitekti dizajneri, 20. i 21. stoljeće, nehrđajući metal

2
SADRŽAJ:

1. Uvod..............................................................................................................................................
1.1. Opće informacije o temi.................................................................................................
1.2. Prostorni okvir................................................................................................................
1.3. Vremenski okvir.............................................................................................................
1.4. Temetski okvir................................................................................................................
1.5. Ciljevi rada......................................................................................................................
1.6. Metodologija istraživanja................................................................................................
1.7. Metodi pisanja naučnog rada..........................................................................................

2. Razrada i diskusija.......................................................................................................................
2.1. Elaboracija uže teme.....................................................................................................
3. Zaključak razmatranja..................................................................................................................
3.1.Rezultati rada...................................................................................................................
3.2. Zaključak........................................................................................................................
4. Literatura.......................................................................................................................................
5. Popis slika.....................................................................................................................................

3
 1. UVOD
1.1. Opće informacije o temi
Istraživanja i otkrića o životu i kulturi ljudske civilizacije, historičare navode do zaključka da su
prva oruđa koja su ljudi koristili za jelo ona oruđa koja će i danas nositi sa sobom; naše ruke.
Evolucija escajga počinje sa prvim otkrićima čovjeka da prirodni oštri komadi kamena pomažu u
struganju i rezanju hrane. Kada u prirodi nije dostupno dovoljno oštrog kremena, ljudi počinju
oblikovati vlastite noževe, tako što kamenje obrađuju i preoblikuju u odgovarajući oblik. U
prahistoriji razvoj kašike je započeo od šupljih rogova ovaca i koza, koje služe kao posude za
tečnost. U kasnijim fazama ljudi su oblik kašike dobijali obradom i oblikovanjem komada
drveta.
Otkrićem metala, dolazi do evolucionalnog razdoblja oblikovanja escajga. Srebro je esencijalni
materijal za čovječanstvo kroz milenijume, cijenjeno od strane civilizacija širom svijeta kao
jedan od sedam drevnih metala. Srebro se kroz historiju koristilo za različite funkcionalne i
ukrasne svrhe: koristilo se kao novac, kao i materijal za izradu nakita, šupljih i stolnih posuda,
artefakata, pa čak i cijelih komada namještaja. Srebro je tokom vremena oblikovano u brojnim
stilovima kako bi odgovaralo modernim zahtjevima i interesima. Također, proizvodnja srebrnih
artefakata se dramatično promijenila, posebno od otkrića kako se srebro miješa s drugim
metalima u srednjem vijeku i pojave industrije u 18. i 19. stoljeću.
Istraživanjem potreba korisnika, arhitekti pomjeraju svoje granice u dizajnu. Arhitekti dizajniraju
strukture napravljene da se u njima živi, radi, uči. Ili jednostavno da se vide i komuniciraju sa
njima. Ipak, mnogi svoj stil dizajna preslikavaju u funkcionalne alate za dom. Pristupačniji i sa
kraćim vremenom proizvodnje, svakodnevni predmeti poput stolica čine gledište arhitekte
dostupnijim masama. Tim više sa srebrnim priborom. Iako je manje uobičajen od namještaja,
pribor za jelo koje je dizajnirao arhitekta sažima osnovne ideologije velikih projekata u ručne
alate.1
1.2. Prostorni okvir
Sa obzirom da tema obuhvata hronološki razvoj escajga, kratki osvrt će biti na prvo definiranje
pribora, što nema samo jedan prostorni okvir. A zatim na fokusom na zapadni svijet- Evropa i
Sjeverna Amerika, sa razlogom jer je našim prostorima najbliži.
1.3. Vremenski okvir
Historijski razvoj escajga je tekao veoma sporo sve do početka 20. stoljeća, kada se doživljavaju
velike promjene po pitanju dostupnosti i masovne proizvodnje escajga. Industrijalizacija je
uveliko bila u toku, a pronalazak nehrđajućeg čelika otvara vrata masovne proizvodnje i
dostupnosti escajga u svim domovima. Escajg je prošao put od statusnog simbola do svima
dostupnog predmeta masovne konzumacije.

1- https://www.robertwelch.com/blogs/news/cutlery-design-history

4
Moderna sredinom stoljeća kao pokret u historiji dizajna započela je još 1933. godine, ali je
dostigla vrhunac poslije II. svjetskog rata (1945-1965) kada su dizajneri preispitali sve oko sebe i
počeli pokušavati da sinhroniziraju prirodno i umjetno stvoreno kako bi stvorili optimističan novi
pogled. Termin je prvi put korišten za opisivanje trenda sredinom 1950-ih. Estetika je bila
funkcionalna ljepota – elegantna, skulpturalna jednostavnost s povremenim dodirom pop kulture
hirovitosti – a filozofija je bila pristupačan dizajn za prosječnog vlasnika kuće.
1.4. Tematski okvir
Nakon otkrića metala i mogućnost upotrebe u svakodnevnom životu, a tako i u izradi escajga,
kako dizajneri tako i korisnici dugo istražuju i eskperimentišu sa dizajnom oblika escaga kako bi
se zadovoljile potrebe korisnika. Nakon dostizanja zadovoljavajućeg sveokupnog dizajna
escajga, ne dolazi do evolucionarnog otkrića i promjena u dizajnu. Postavljaju se standardizirane
norme i forme esjaga koje se razlikuju u nijansama. Tačnije vizuelni efekat najviše privlači
korisnika. Tema se bazira na analizi dizajnerskog escajga od strane arhitekata u definiranom
razdoblju. Također dizajnirani escajg je odraz stila arhitekte.2

1.5. Ciljevi rada

Cilj rada je istražiti evoluciju escajga kroz historiju, upotrebe srebra od antike do današnjih dana.
Te se fokusirati na najznačajnije primjere escajga izrađenih od strane arhitekata u 20. i 21.
stoljeću. Sa zaključkom koliko vizulena kultura escajga utiče na korisnike.

1.6. Metodologija istraživanja

Struktura rada se može podijeliti na tri cjeline. Prvi dio istraživanja se odnosi na općenite
informacije escajga i njenoj evoluciji. Dok u drugom dijelu se tema specifično fokusira na razvoj
srebrenog escajga u 20. i 21. stoljeću, te analizom karakterističnih primjera escajga od priznatih
arhitekata tog razdoblja.

1.7. Metodi pisanja naučnog rada

Koristeći različite metode istraživanja pomoću kojih se dolazi do kvalitetnijih zaključaka,
uključujući analizu sadržaja, studiju slučaja i metodu promatranja. Vodeći se Top-down
pristupom koji ide od općeg ka specifičnom. Metoda olakšava organizaciju istraživanje teme.
Tačnije, analizom općeg pristupa dizajniranju escajga, te karakteristike dizajna escajga od strane
arhitekata u 20. i 21. stoljeću će omogućiti komparacije i sličnosti izrade istih.

2- https://ancientfoods.wordpress.com/2013/02/08/a-history-of-eating-utensils-in-the-west-a-brief-
timeline/

5
2. RAZRADA I DISKUSIJA
Vizuelna kultura se bavi istraživanjem mnogih znanosti čiji se aspekti preklapaju sa znanstveno-
tehnološkim istraživanjima, te teorijama o vizuelnoj percepciji. Vizuelna kultura je
multidisciplinarna, i može istraživati svakodnevne pojave predmeta kao što je escajg. Teorije o
vizuelnoj kulturi objašnjavaju kako npr. escajg utiče na korisnike, te kako korisnici mogu uticati
na razvoj dizajna predmeta.
Trenutno se malo zna o tome kako se nejestivi predmeti povezuju s jelom i pićem (predmeti za
jelo kao što su tanjiri, zdjele, pribor za jelo, čaše, flaše, itd.), ili čak o faktorima okoline (kao što
su osvjetljenje i/ ili pozadinska muzika), utiču na percepciju ljudi o hrani. Ovi efekti se
objašnjavaju kombinacijom psiholoških faktora (atributi visokog nivoa, kao što je percipirani
kvalitet, koji mogu posredovati u efektima koji se razmatraju), faktorima percepcije i fiziološko-
hemijski faktori. Zajedno, ovi faktori pomažu da se objasni sve veći broj dokaza koji pokazuju
da i posuđe i okolina mogu imati uticaj na percepciju hrane i pića.
U studiji od Piqueras-Fiszman i Spence nedavno su pokazali da je hrana ocijenjena kao znatno
ugodnija i da se smatra kvalitetnijom, kada se jede s težom metalnom kašikom u poređenju sa
plastičnom kašikom metalnog izgleda. Piqueras-Fiszman i Spence su sugerisali da se povećane
ocjene ugodnosti za hranu konzumiranu uz pomoć kašike od nehrđajućeg čelika mogu pripisati
percepciji sudionika da su kašike od nehrđajućeg čelika višeg kvaliteta od plastičnih kašika.
Procjena sudionika o kvaliteti kašike se tada mogla prenijeti na hranu, zbog čega se ona smatra
kvalitetnijom kada se jede iz kvalitetnije kašike od nehrđajućeg čelika.
Uz težinu i svojstva materijala bitna je i veličina pribora za jelo. Mishra, Mishra i Masters su
demonstrirali da veličina pribora za jelo može uticati na to koliko ljudi jedu. Zaključili su da su
oni pojedinci koji su jeli uz pomoć manjih viljuški skloniji konzumiranju više hrane u poređenju
sa onima koji su jeli većom viljuškom. Istraživači su svoje nalaze objasnili u terminima "cilja
zasićenja". Odnosno, kada ljudi odu u restoran, trošak i trud koji su uključeni u iskustvo
hranjenja uzrokuju da traže odgovarajuću korist – tj. žele veći broj količinu hrane kako bi
zadovoljili svoj unaprijed određeni cilj zasićenja.
Sa druge strane vizuelna percepcija dizajna escajga ima veliki uticaj na potražnju određenog seta
escajga. Postoji promišnjeni dizajn escajg koji imaju cilj pridati važnost predmetima koji su u
svakodnevnoj upotrebi. Dobar dizajn je pogodan za masovnu proizvodnju, što znači da imaju
racionalni i funcionalni formu. Ali homogen (svakodnevan) dizajn se ne može nazvati
dizajnerskim. Kada se govori o dizajnu escajga od strane arhitekata dizajnera, zna se da će
vizuelni aspekt biti primarno zadovoljen a tako i ergonomski. Za arhitekte dizajn escajga postaje
jedan specifičan način izražavanja umjetničkog stila. Dizajn slavnih arhitekata je cijenjeno
prvenstveno kao umjetničko djelo, a zatim kao funcionalni pribor za jelo.3

3- https://flavourjournal.biomedcentral.com/articles/10.1186/2044-7248-1-7

6
2.1. Elaboracija uže teme
Arhitekti dizajniraju strukture napravljene da se u njima živi. Ipak, mnogi svoj arhitekti imaju
potrebu da svoj dizajn izraze u dizajniranju funkcionalnih alata za svakodnevnu upotrebu.
Pristupačniji i sa kraćim vremenom proizvodnje, svakodnevni predmeti poput stolica čine
gledište arhitekte dostupnijim masama, tako i sa srebrnim priborom. Iako je manje uobičajen od
namještaja, pribor za jelo koje je dizajnirao arhitekta sažima osnovne ideologije velikih projekata
u ručne alate. 4
Istraživanjem predmeta, izdvajaju se osam arhitekata i njihova djela dizajna escajga:
1. Suhi pribor za jelo
Dizajn: Alessija Achillea Castiglionija
Dizajniran od strane Achillea Castiglionia 1982. godine. Milanski arhitekta kreirao je praktičani
set, kombinujući pribor za jelo u ogledalu i mat ručke. Dizajner, koji se smatra jednim od velikih
majstora italijanskog dizajna, smatrao je da pribori moraju ispuniti dva osnovna zahtjeva. Prvo,
oni bi trebali ponuditi praktična rješenja za male probleme koji nastaju dok su za stolom, moguće
uz inteligentnu funkcionalnu inovaciju. Drugo, trebali bi zadovoljiti i ukus javnosti, na primjer,
za završnu obradu metala.4

Slika 1. Pribor Alessija Achillea Castiglionija

4- https://www.gearpatrol.com/food/a317547/designer-cutlery/

7
2. New York Flatware Henninga Koppela

Dizajn: Georga Jensena

Dizajniran od strane samog majstora danskog

dizajna sredinom stoljeća, njujorški pribor
Henninga Koppela izgleda moderno kao kada je
prvi put dizajniran 1963. godine. Elegantni set ima
zakrivljenu siluetu u kombinaciji s mat završnom
obradom od nehrđajućeg čelika koja utjelovljuje
minimalistički skandinavski dizajn. Svaki komad
elokventno izražava Koppelovu sposobnost da
spoji formu sa funkcijom sa jasnim linijama i
smanjenom estetikom, koju je oživio ovaj
renomirani danski brend.5

Slika 2. Pribor Georga Jensena

3. 98 Set pribora za jelo

Dizajn: Antonio Citterio

Dizajnirajući hotele Armani i Bulgari, Antonio
Citterio svoju pažnju usmjerava na nešto
manjeg obima sa svojim setom od 98 pribora
za jelo za finski dizajnerski brend Iittala. Pod
uticajem tradicionalnog restoranskog
pribora za jelo, dobro proporcionalni komadi
su dovoljno raznovrsni za svečanu večeru ili
opušteni obrok sa prijateljima. Odvažne i
osebujne kolekcije iz 98-ih su obilježene kao
moderan klasik. 5

Slika 3. Pribor Antonio Citterio

https://www.gearpatrol.com/food/a317547/designer-cutlery/

8
4. Kolekcija posuđa
Kreirao proslavljeni britanski dizajner John
Dizajn: John Pawson
Pawson, njegova kolekcija posuđa je
produžetak Pawsonove jednostavne,
minimalne estetike. Calvin Klein pribora za
jelo, za razliku od trgovine u New Yorku koju je
dizajnirao za Calvin Kleina, Pawsonov pribor za
jelo od nehrđajućeg čelika ima precizne linije i
nema dodatnog bujanja izuzev onog što je
apsolutno neophodno. Komadi dolaze u
sjajnoj ogledalnoj završnoj obradi i sa
petokrakom viljuškom, što je za jednu više od
Slika 4. Pribor Johna Pawsona standardne četiri. Ipak treba istaći i da je
dostupna i viljuška sa tri kraka, što će usrećiti i
minimaliste.6

5. Coca -Sambonet

Dizajn: Gio Ponti

Slavni arhitekta Gio Ponti, bio je poznat po
dizajniranju više od 200 projekata, od
zgrada do urbanističkog planiranja, od
pozorišnih scena pa do izložbi, te kreiranju
preko 250 komada namještaja, mašina,
lampi, keramike, tekstila, pločica,
staklenog posuđa i metalne predmete, da
ne spominjemo bibliju o osnivanju dizajna,
Domus. Njegova kolekcija Coca od
nehrđajućeg čelika za Sambonet
jedinstvena je kao i sam arhitekt, zajedno
sa kašikom koja izgleda kao školjka.6

Slika 5. Pribor Gio Pontija

6- https://www.gearpatrol.com/food/a317547/designer-cutlery/

9
6.Pribor za jelo Nuovo Milano Ettorea Sottsassa za Alessija

Poznat po osnivanju dizajnerskog kolektiva iz 1980-ih u

Memphisu, uticaj Ettorea Sottsassa na dizajn je
neosporan. Od zagovaranja nekonvencionalnog
namještaja do dizajna kultne pisaće mašine Olivetti,
Sottsasov uticaj se i dalje vidi u radovima Toma Dixona i
Thomasa Heatherwicka. Njegov set pribora za jelo
Nuovo Milano za Alessija osvojio je XVI. Compasso d'oro
nagradu. Nepotrebno je reći da je to klasika dizajnirana
da bude „glatka kao okeanska stijena“, mehkog i
zaobljenog oblika. 7

Slika 6. Pribor Nuovo Milano Ettorea Sottsassa

7. Mu

Dizajn: Toyo Ito

Sa ručkama koje odzvanjaju štapićima za jelo
i plitkim posudama sa kašikom inspirisanim
listovima ginka, arhitekta Toyo Ito, dobitnik
Pritzkerove nagrade, primjenio je japanske
uticaje na pribor za jelo u zapadnom stilu u
svojoj kolekciji posuđa Mu. Ito je svoju
karijeru izgradio na arhitekturi namijenjenoj
oslobađanju zgrada od granica urbane
mreže, opuštajući granice integracijom
negativnog prostora i fasetiranih prozora u
čvrste forme. 7

Slika 7. Pribor Toya Ito

7- https://www.gearpatrol.com/food/a317547/designer-cutlery/

10
8. Georga Jensena

Dizajn: Arean Jacobsen

Jedan od vodećih skandinavskih arhitekata i

industrijskih dizajnera 20. vijeka, pristup „manje
je više“ Arnea Jacobsena evidentan je u ovom
veličanstveno moderniziranom setu za Georga
Jensena. Tokom 1960-ih, Jacobsen se sve više
okretao oblicima kao što su krug, cilindar, trokut
i kocka, uvijek vodeći računa o proporcijama. —
artnet. Revolucionarni, inovativni i
nekonvencionalni kada je prvi put kreiran, sada
kultni set pribora za jelo od nehrđajućeg čelika
prvobitno je dizajniran 1957. za remek-djelo iz
sredine stoljeća, kopenhaški SAS Royal Hotel, a
čak se pojavio i u glavnom znanstveno-
fantastičnom filmu Stanleya Kubricka, 2001:
Odiseja u svemiru. 8

Slika 8. Pribor Areana Jacobsen

8- https://de-architects.com/Flatware

11
3. Zaključak razmatranja
3.1.Rezultati rada
Istraživanje je pokazalo da je escajg nastao iz potrebe čovjeka za zadovoljavanjem svojih
osnovnih potreba za unosom hrane, odnosno iz potrebe za upotrebom pribora prilikom jela.
Ljudska potreba za lijepim dovodi do toga da osim zadovoljavanja funkcije, kroz historiju
svjedočimo i stvaranju vizuelno prihvatljivih, lijepih rješenja za escajg. Naravno pojavom
dizajna ne odustaje se od forme, a industrijalizacija dovodi do masovne proizvodnje i masovne
dostupnosti escajga. Pored industrijalizacije tome doprinosi i napredak u finoj obradi metala, te
pojava nehrđajućeg čelika. U 20. stoljeću svjedočimo većem angažmanu arhitekata koji svoje
ideologije, razmišljanja i stilske ideje žele da primijene na alatima svakodnevne upotrebe.
Vođeni primjerom arhitekata koji su projekte dizajnirali da najsitnijih detalja, znači od objekta pa
do namještaja i detalja poput escajga, i mnoge druge arhitekte se počinju fokusirati na
reflektiranje i primjenu arhitektonskog dizajna i umijeća na predmete masovne upotrebe.

3.2. Zaključak
Historijski razvoj escajga pokazuje zapravo koliko vremenski okvir ima uticaj na dizajn i na
vizuelnu kulturu. Escajg je nastao prvenstveno iz ljudske potrebe, a vremenom prilagođavanjem
ljudskim potrebama escajg dobija druge forme. Iako se čini da je escajg jednostavan i jednoličan,
stoljeća razvoja su pokazatelj da dizajneri rade na unaprijeđenju escajga i stvaranju što
podobnijeg escajga za korisnike. Pojavom raznih metala i mašenerija, mogućnosti dizajniranja
raznih oblika je bila moguća. Dostignuće dizajna u 20. i 21. stoljeću je itekako vidljivo i
zapaženo. Arhitekti imaju poziv da dizajniraju sićušni korisni kućni alat, te iskazuju svoja
dizajnerska umjetnička umjeća. Koliko funkcionalnost bila u prvom planu, toliko je i kvalitetan
dizajn u fokusu. Iz navedenih primjera rada arhitekata, može se zaključiti da forma mora pratiti
funkciju. Finese forme, lahkoće, prozračnosti, masivnosti, i tome slično, daju potpis umjetnika.
Vremenom se vizuelni efekat poboljšavao i došlo je do razmišljanja da vizuelni efekat ima
uticaja na korisnike, odnosno na osobu koja koristi pribor. Lahki pribor poput viljuške zasićuje
sporije, dok teški pribor poput kašike zasićuje brže i daje notu da se radi o bogatijem i
luksuznijem za razliku od lakšeg.

12
4. LITERATURA

ČLANCI:
Legacy and future: Evolution of cutlery. Robert Welch Designs Ltd. (n.d.). Retrieved June 20,
2022, from https://www.robertwelch.com/blogs/news/cutlery-design-history

How cutlery came to be: History of flatware in a Nutshell. Studio William. (2019, September
16). Retrieved June 20, 2022, from https://studiowilliam.com/how-cutlery-came-to-be-history-
of-flatware-in-a-nutshell/

Singer, E. (2021, June 1). 5 modern cutlery sets designed by famous architects. Gear Patrol.
Retrieved June 20, 2022, from https://www.gearpatrol.com/food/a317547/designer-cutlery/

Spence, C., Harrar, V., & Piqueras-Fiszman, B. (2012, May 2). Assessing the impact of the
tableware and other contextual variables on multisensory flavour perception - flavour. BioMed
Central. Retrieved June 21, 2022, from
https://flavourjournal.biomedcentral.com/articles/10.1186/2044-7248-1-7

Hall, J. (2015, April 1). 10 easy pieces: Architect-designed flatware. Remodelista. Retrieved
June 20, 2022, from https://www.remodelista.com/posts/10-easy-pieces-architect-designed-
flatware/

De Architects. de architects. (n.d.). Retrieved June 20, 2022, from https://de-

architects.com/Flatware

13
5. Popis slika:

Slika 1 - https://www.gearpatrol.com/food/a317547/designer-cutlery/
Slika 2 - https://www.scandinavia-design.fr/georg-jensen-new-york-cutlery_en.html
Slika 3 - https://modusdesignshop.hr/product/citterio-pribor-za-jelo/
Slika 4 - https://www.dopo-domani.com/en/when-objects-work-john-pawson-cutlery-16-pieces.html
Slika 5 - https://www.sambonet-shop.com/gio-ponti-5-pcs-place-setting-solid-handle-knife-/
Slika 6 - https://bs.mode-culture.com/13661711-alessi-the-most-beautiful-cutlery-sets
Slika 7 - https://www.gearpatrol.com/food/a317547/designer-cutlery/
Slika 8 - https://www.georgjensen.com/en-us/shop/dining-and-bar/shop-by-
category/cutlery/arne-jacobsen-5-pcs.-set-%28012-017-021-022-031%29/3355555.html

14