You are on page 1of 281
» LUTS HENRIQUE E DIASITAVARES, ¢., ‘DABAHIA. 12 EDIGAO ¢revistaeampliada) __ #327] a—==——_—_—_—_— ~~ ~& 2 2z 6 Luts HENRIOUE DIAS Hts tb & rt aw DA BAHIA 12 FOICLO amet TAVARE $ seat tb agg He rama te Wes Eins eon Ahh AR Wo ineavedengalio bier bivintihts liad ty evan tiene hob hvehyan Hieber ay 1 PHO NY MHA Haas to bares bee Paige: ee Phen Mier Pehdueatcesder MA ys pa ose Pl Ii ebceciusenss angel M1 ATT He eee SOT TNLLE apa ope fate Filia Herein Aap tetunie Bove Juha bp estat be toate ect Walaby Swe slat ta Mian teats Wages Hesogedea (sonal tay etait Mats Las ana Myosk Pais itt Shona nbd dlbtnoy- LA Via tn Hogue Ds iia hia Digs Tren 120 (ve eI DMI; Shs Pa INTE, 2019 sped Iowa dalle p. SOLS eos Rin vrens 2119120 ¢ DUTTA) IRIN 14-K8- HY IM2 2-4 (aL INEST) 1 di ini AT, cop - 981.42 cpu sista) Namenvieia de Auli Rovdigues el Costa T Para José Calacans Beane as Sis ‘Marl Gerakla Teiveira Maris José le Souza Andrasle€ Laurits, com amor, como sempre, SUM AIdO A titettor tthe ann Wet to cgane trig tay ann eatin enna ee veer din atewanene VTE rege oe ne Wahi be ares ha Beal antes emt A tata Ba J.00N8 inal sar Bay ister trio ew dianyen vit aan Cdtura steel, Cate surodendeaken eursqenth Aled Honk Mane Fale fibre Heim oma nercaneil | Wane Nesp dl Ihr nngtaees nian pelts nye ala Bosropee Ove “ At eve son Cndental hei 1 Orc ulental, Eis Avanailan qe ¥ Da ite tree Has ofan, Vo Matin AN Una ae mn staal Malla a) Lastly Wasa, O esenane Mai, Calla aioe Baga se a Ha ‘tie Meni by Gatos Lestwa ov apne Oseurnpers | 73 Uo peng’: Digs Nb haves, Carman Couteibuigio cultural: Soviets ntl, Daygevts: Fuvatore sa a Bat: capato ot uate capitanian | 87 ‘pals iain Caan sepa bettoow cyt Sos 8 Tas Pt Cth Cpl NH Canine ne Rabe [92 Teeth Casas Po He Catia pan Fae VIL Captanfa ele yh Cay Ea ayaa Fane owe het paar Nvtt Ccpanite Mat Pest ha Rain Wawa Cay Ba eins Wotovia ds goveunngerat E109 Ah bt yoga ay vain Mig by oh gy ng nen hy Nw oi yas ivy NYE A sven ates Atuitalgen hy Jone gyal ST tyson Sennen, Hy gion am ESA oN a NO 1 sevihy NVA Dalit aby inane anette nei hal News Clade ste Satan | as Link boobs a tots Sah ans AN Ae pag Howat ae pe ~ ——— t— lade do Salvador: rasta Pesenga ape Cates eres Armas ea clea {© Page our Casa ala Cas we Ger egg le Mat Heit apts S Anvanties hel ror mene, Pte tage ans: Os Arepatea ie a das filbas Octet, svfevany a eke a Salat avna Bahia | 19% "ea Unido Heries © Candas Tava iasores ta ates abo Saath velierta es a Bai News ui la Walia ae ret al Guetnss splat aa bbs O Luiapavaareecong alge la Cp Joe INE Hates Fadi Anta Ven edtuna ily Aa aes tort ttsnton to aby Hea, Rex die laggy ste Caan, MU ‘nina Dias sr, Gated Soates d NVI, Lean nose Das ae tMavabe Avila, Sercanistay way tn Gost ae e418 NVI Vetus Bava gh ho Setanttn Fevsnnades Tt, Sone Veleitor as Matta, Legpaltaion bss ‘Aula Sealy Gate tes AT S ‘Wali Tbs Tosa Ute ae stat aby Ate canta ahi Wal Mtsana Leal Vesta ayia ME Cottitoe na Cokinla | 178 Caatliise eats ne antonins 6 Mtge, Ce miotios ae UPL O Matlin ahi Masta; €¥ Mbt se Davontyay, sant do Tengo Nella, prise sy saute ats Chan Votes de essays eit Caynnabo SO Seiligiiy de 1798 | ANT Vials pists O% "heeting oa ts ipissiting 8 “Based ssaticsons A vere noo Cams aby D6 na . i amp to Dine: Vivo evymaoanages Mo wa tase ennngpstatina Cavaloitos oa Uae, ONES apustons cgccnec mean pea bende OS ‘ wotanda pur a eqguetagio chasse aD ecemesbaenenes tie Fem Coens : pagabo ear UY am dae Vins de cuancte Mowe nies thar ns weer do Beat fan Bees Ge Lbs, Rrminges nd Loewe s secnncene acta Bare tsa ah Bead (1S mer aia Bin (UFOEATED copa ramaerducia do govt de Raetugal aed Naan Soins Eagan a Tate 6 bt Bah rrr on aha A Canta Regia ae 28 oe fancies © soc he ug Bi de fanny Beast | 2s tsa Bahia Neeagal amatbes 0 penis etn ces ata Ba, Suhaador on gested be vgantesestrangny rpahine ayenoagho de ISU Jou dla Sha tabs tewor Caputo Mt Adesdo dla Bahia As Cortes de Libor | {Was feveretee de E8215 Juba Dioorias Depa pasonnianente Isao Cyeuio eit apts ‘Guctea pla twlepevntincda do Meas a Habla | 237 SMfesuhoae Se mod ee 1825 Leste tar pnts Reve ur Hat O25 he ab Ae sas, has Pa Eoige Ett d Pvist e eis 2 ce jul snot vit ded tye eer onary Caleta: Rorpanaaglo da Basile Navi Quer eta 1 Aran Tait 4 cana pel dle Anuinedtanismo € feteratiens | Unik ds Babin as opens do Brak Levan dos evade dcr fi {Sutin Revd eras de NSabiada, 0 heared 7 abe movers Reayin shoe propencta {ean farts oa Subiacas Dgerta initar eb Suber ‘Sabo Vieira emsgizoss Visita ho SAHISBK go recon tore appeats MN Bolugio socate pottica | 277 velagi bo eins Cosa ke Ft so Rabicas Reforma de [8815 Ser ape ibs Fpakemiasae 1SS0-L8S; Vista bo inperar Reles Ui Fata pias Cesiteraa. Carne So O's Faria Seam Carey: O Unison sta de Silva Jasin [instra pablia ern 18S Loita Capt ~ Eyulugdo da ecunomia ageiria. vo trabalho eserava | 289 oonnia tsar tratallayesenangg Const tad para a exportagioe baseata 4 Desevuteayte aa Houta: ano wanans Manuals guise ake UST Easte Abes te resides ea Yuwie eh Baia (US2AS LSS) eine Arpt de 1889 na Hatta | 304 ‘eeepc gang iis Hemleeaea ge eve oocansae B Emenee ul A vase Can er ont ling hous ect ia Vala toed: A Cana Can Bla © beet da eae thesia Eig e pose Sols Ps Giver Anne Me dese (O48, LOI 12 Drofissoness Ae greves he 1919; A grove dos fertonitioss Dak Deport Seab mole J ‘ A gueve dos ‘caps dienes, Campanha contra | J Sesbra, 4, Tengits Segunda gowerme de JJ. Seabra, Awexipinciasdle murdangas suay a isin, Campana ls 10 Canine “a Coby Prestes na Babin: Cale ww ste ap candied Bahia (1890-1930) | 365 1, Coie oxo trims re rin Fangs Arrenbode rendas Di. aon arse Fro sta de aa dasesterrs cern unre fal Tansporte urbana Mort da cide do Sakador Ancona ian anne uy Barbo : Capitol NIN Revolugio de 1930 na Bahia | 385 1s Thahia; O quebra-bondes leangu a habia Pris de caruncise assassinate Horscio de M vente se Jracy Magulies, O 22 ee agosto; Campanha contra Lamp; Jin pet eels Eig do vernal Elis dos tleantan, A Conntitinte © Constituigio de 1935; Movimentas politicos nme AIDS ANI. na Bahias Os levantes militares de 1935 ¢ a Bahia Pesto Baragsingt: Anos Finals; H Cangeesso Afvo-brasei, we mneses de convo rac; Administragio de Jracy Magalhiies Arevolusio. Inter 1930; Acons Lis Tarquin esa Capitulo NIV A Repaiblica do Estado Novo uM dle Lande Ahes; O Bahia | 427 Novo na Bal ira fase eo Esta tau de Colliers Morte de Lapin satutia do general Pinto Alcina, pela demacracia; Anistia; Partilos Esta Bi pate Campanha pce Bras polities; Depaodge ee Vargas; eigen Nasi9 Mangala x ‘A Repbica da Comattubgan de 166 m4 ee acinnal e146, Fein As Com Nebeirn, A Conti vos stangbeirs, Sac 3O% be pteasterren, Ulteurmer Rabia | 457 inte Wena © pele 1947, Cost sernaor (nisin Mt Gener Continuo de 194 Campanas patristicas, Sui dhe Babas, Programa de desenwolsimentir, Fprstion prrtar evra 1 e #eatabelecem eleven wahiretan: Emernabor cleat por ste ie J de eta Constituigho de 1967 Anisio Tetseira Capitute NAVE acta repreventativa | 491 [Dor governos militares a0 retorno a dlemoe dow tnultaren, Gerwermes de La Patho 1x han om prions odde Antbnes Carle Magalies (1977 1-197 Gover (1967-197), Gover 19), Segunda gine she Se de Roberta Santos (1975-197 1983); Retorne a fegaldade elemwocraticn Lule Viana Fit L Referencias | 504 indice onomdsticn | 316 -_ des pe ores, sere ipocnaers DUD ee iq posse tren eae ee prin veaules rexieteon «repro atte * fin 4 cake eoleger ey gern ee cesomanialer so ene we Sease snigunals ast: taanbeeen pore oa ve a Munirns be Poca le at tae ye tient abe Mya stkitie sen + prone." peta see ages on posi el srr se prions te ssh sures pothaghngess. grolenales wet prienaes a a ave song sete, 1 nian ara bilayer Baller 0% mene | trates oe te pd abies tuples yo vnberaande she proesant, ner pte 14 se et ie ata re, the pun ome toe ovale sans Ihave Tavera nawalian ite roa valle pnetea ctueites ae Provan bao Hiab wenn Isashae © ssrpanhan sane vautyan ealegive a, panes © ohetete da haps ion vohacine v0 a tie VA Et Scams «Babb ese oy govern yp tal rs yore setae evap capitden 1 fester ME ‘eos que integraram juntas governatisas receberam 0 titulo de view com seus respectivos ttulos. ses anenos para © pesqusnlor ples factuais sio de grande im. quando necessita se situar no period hecer os representantes do poder tado da Bahia, durante os periods arquia ¢ repébli portin Ristérico da 9 pesquisa ov con politic da eapitania, provincia oes itéricos espectivos da coldnia, mont m : ‘eoitava ealic6es, publicadas pela Editora Atica, sma linha metodolégica e le 1986 quando osenhor Nas sexta, stima « profesor Lufs Henrique mantér a mesa ft shorshgem histérica, estendenddosua pesquisa até Willi Pires foi cleito governadlor da Bahia. 0, publieada no ano 2000 pelo jornal Coro de Babi, amplo ce diversificado. Bum novo tivo, moderno, stragiesexpressvas e excelente programagio, tcos que bem a car. Anona edig Ipusca um pablicom ‘com pesquisa recentes 1 disso, integram-na instrumentos di im CD-Rom e um CD com rniscas que cantam a Bahia 500 anos do descobri- visual. Ak aeterizam Iisa edigio inowadora, comemorativa dos niciasborlanclo os povos indigenas que habit anes presenga das europeus eafricanes, $6 depois *Terrasda Bahia dldica un capitulo para a expansio da Europ Ocklental 38 especas ceomdigies dhe Portugal nesse comtexto. Qua istic, este io ap rrento do Beas enta outras novidades, abordagen nw decorrer do tex io cevidamente trabalhaclas pela historiogra- se preocupa em Jevantar quest fia batana, bem came fe iniieras inicagde » dos diversas temas, Essa indieagdes bem demonstram a bliogrsticas durante a expos cruigio de quenn transits pelasobrascom conbecimente c reflexdo, {importante tani ressaltar que a histria da Bahia republicana esti, 1 ase er novas pesqusas fist eigio, completamente reeset, Alesenwubis pelo autor nosis anos, Esta obra ating a Ba ‘seu momento constiicnal de LORS, ae A décima edigi ha Hind do Bah, comemorativa dos seus 50 anos de exiséncia, em como a presente edigio comemoratva los 60 cas investigativas que s© anos dle sua publicagio, mantérn a9 carat construram a0 longo de sua existéncia e que a distinguem como com= pponente indispensi E nunea édemais ressaltar seus principal 10 conbecimenta da realiddade brasileira, Jpectos, conve se sequen: de pesquisa e estuclos a, umm trabalho resultante da experi scumulados durante mais ee 40 anes: b. Constitui-se abordagem que se estende por cinco séculos, desde a apt n texto de sintese dinieo sobre a Bahia, com sentagio dos primeiros habitantes da terra, no momento em que os europeus nela desembarcaram no tiltime ano do seul LXV, atéo retomo do Brasi/Bahia legalide democritica,c0 promulgagio da Constituigio de 1988. ‘uni texto em que @ autor procura elaborar uma anilise Hos hos 3 histria ea Babi, nverindo-os no content episcdios li nacional e los dentzo de ampla ae «Ein primicira leitura, destacam-se imediatamente as abord= sem dificullade, gens paliticas e socioecondmieas. No constalamos. tratamento cultural que e autor di acertos assun~ enase das 105, como, por exemplo, 3s temiticas dos pores indig nagbesalricanas, bem como a imposigio ds através dle diversos instruntentos, 6 papel da Igreja Cat Bahia colonial ou mestno.a Guerra de Canudos, explicando sua ierengas culiueais” ‘origem na “enorme dlistincia entre ltoral © 0 sert e. Owsto, em sirios capitulos, eontém dades para o esturlo day aulor © no interior da Bahia, Af ests 0 ote de armazéin aberto, 0 poo, o homer comum, «nego + livres, ibertos 1 comereiante sareista, os amb peau ‘ox esermvas, os soldadas das tropas regu nhegren = livres, lbertos ou escravos — com sity amp diversie les proprtetinios ale tere uate, altos fanclonatios publics, adininistiath evhsiitions ec eptesentintes do poder focal inte ‘Ciinanay Munieipats seins ry86008 EO ANH hay wale ie ~ sates carmaddas saci ost epregn st slinentos, seseanee Me vettos pdt deg natant, aseptenias que se alata sobre a poptlagse ia Aan ii etna ab Als colds até a nepali de FQ, autor ama as wets san al eso tabiilate, Cig clay elas tse iineites teva tonto, a ha Terns da expec taidate sh attr 4 Conia Baling, We F798, 0 singly pe Weal e Monty eas pt a Hale ta mien tes ae Wate litre sueecandaate ay wna thea bibbiopratiee propie nena Inatnur a adil NN, pata jus ai alla possaniy onypetde a pt ls Depttanwnteae stn ahs ~~ __”_ i#«~-| qRuros ETNICOS NO POVOAMENTO pO TERRITORIO BAIANO Boia foi siode ts grupos étivos nente poroado a9 6 taal territiro do estat chy Jentos anos pes 0 rv hi cerca de ie von prelomiinineia dos portuguese, os log dese qin cos panos que 0 habia £112,000), a europetss ‘Yeicanos tras da costa ovdental as do Brasil irabalho escravo nas fea Fase td grupos estalecera relages que prod amestgoe de africana ¢ portugués, de Tupi eu Taps Tamoio ow Tapuia, Karri ow Kiet eo alricano, Tais eras mts prtcparam ds formagio Fisk cultural do povo blano « Bahia Namos iniciar nossos estudos pelos cede outeas Sreas da Afrien para 6 © 0 portugy daextensio do poroamento da pososerradamente dewominados ind por uma sefidncia generalizadla 10 Colombo em 1492 20 lo engano cometido pelo navegador Crit eangar has da hoje América Central conveto de que estaxa cheganido india tio procurada pelos europeus. A palayra indo eriginowrse da palora india, Acrescentousse a esse e¢70 Jo para todos os poros que os europeus Américas do Norte, Centrale do Sul. Portanto, também outro maior: a denominagio foram encontrando nasterr3s {que seiam as no Brasil © mais certo € reconhecer ariginais. No caso da Bahia cls eram os Tupinambs ou Tupi, os Gés 2) on Tamoio ou Tapui e os Karin ou Kiri, Os Tupinambs eos “Tapininquim toraram-se oF mals conhecdos porquc ocupavam oto de onde haa deslocado os Gés (J) ou Tamoio ou Tapuia muito antes da chegada dos portuguese do afrcanos,Flsformavam o grupo Tupi- Guarani que se divi em dois grupos: os Guarani migraram das terras {do Amazonas para osul das terras do Brasil. Os Tupinambs e Tupiniquim teriam migrado do Alto Xingu e ocupado o ltoral das terras do Brasil Nas circunstncias d posse das terras do Brasil pelos europeus—no conviiodo trabalho de producio da grande lavoura da cana-de-achcar, do algodio e do fumo, nos currais de gado © nas minas de ouro € a esses povos por suas denominagoes xa EE llUlUrrO~— nantes tas ram astungice que possibiiaran ats sagan os tpos mestigos ce Tapinambs ov TUPING (Gee G2) ow Tamoio ou Tapaia, de Karri ott Kirst com portugueses © Afieanos que estio na yariedade colorda do povo Daianoy homens aveheres que ralizaram o spalhado poroarnento dis wise FEY es do. srit6rio da Babi (Os povos que habitava estrus fsicamente nas guerras que 08 europe sans das docngas que Des transmitram. Conrado permaneesi0 aoe es aspectos da cultura Baiana, nas tribos que sobresiverany 5° us antepassados e nos descendentes que tiveram Com ter foram sm as terras da atual Bahia quase ws thes fzeram © por massacre dos 5 portugueses ¢afficanos tupt, GES (J) E KARIRT 0s pores que 0 eurepeu encontrou no litoral foram o8 Teph ali instalades (calcula-se) hi cerca de dois séculos antes do desembarque jocee no sul ca Bahia (1500). & proxivel que tenham vindo {Jo Alto Xingu, norte do Brasil, descendo pelo litoral norte, nordeste ¢ teste, combatendo ¢ expulsando para 0 interior as tribos Jé, posterior mente também conhecidas com a denominacio de tapuias, que significa de ports inimigos na lingua tupi. Habitando o litoral, os Tupi das tribos Tupinambés ¢ Tupiniquins foram os primeiros que os europeus conheceram. Assim sc explica a cexisténcia de maior nimero de informagbes sobre eles na correspon déncia das autoridades coloniais ¢ nas cartas, crdnicas e livros de padres ‘da Companhia de Jesus, frades carmelitas, franciscanos e beneditinos ¢ siajantes. Deixaram outras noticias a respeito de povos no Tupi, come 1s Aimorés © Botocudos, que tiveram grande presenga no litoral sul baiano, dos limites da Bahia com o Espirito Santo © do Espirito Santo 20 Rio de Janciro, No século XIX, o principe Maximiliano du Wied-Newwied transmi- tiu importantes informagies sobre os camacis no livro Viagem ao Brasil (1820). Spix e Martius deixaram valiosas observacées nos volumes do Hiroma pa Bans (MINAS GERAIS f PERNAMBUCO [BB erinombs ee — smo sucedendo com J. B. Dowie, no Les indiens {Indios do sul da Bahia, Mais recentemente, Unkel (Handbook of South America” aque habitava as margens iayom pelo Brasil, o mest ‘hamaken, potaché ct haachs, fifo trabalho de Kurt Nimuendaju Indians, 1946, «2 sobre 08 machacalis, ribo dos ris Hanahem ¢ Jucurucu em 1936. O filar dos Karr foi estudado pelo pare esta Luiz Vincenzio ramitica Karri Ae degramdtea da lingua brastee > capuschinko frei Bernardo de Nantes. Encontramt-se ‘sna relagio de frei Martin de Nantes, Relarion suciote Frederico Edelweiss ceditada em 1979 ‘Mamiani nap Naso Karr) pelo sutras informagdes net ela. qual hs edicio fae-similar publicada por tin 1952 ¢ uma tradugio de Barbosa Lima Sobeinho, tna Colegio Brasiiana da Editora Nacional atidio os pontos do atual ter~ Tupi, J@ © Karin, ‘ecientistas. Eram nomades regides hoje designadas de vel reunir E quase impossivel localizar com ex nos quals vseram as diversas rit6rio da Babi pear dos documentos livros de vajantes cre deslocavam de uma regido para outra, todo diferente nos séoulos XVI, XVII e XVIII. Mas € cont etic sobre os Tipi em Ferndo Cardim, Azpileueta Navarro, Gabriel Soares de Sousa, José de Anchieta c outros informantes. Eles indicam pi ocuparam todo o itoral baiano € 08 Jé, 0 interior. Sabemos ficiente para localizé-los na vasta region queos' pouco dos Karir, contudo o sil . Sergipe, Alagoas ¢ Pernambuco. sanfraneiseana da Bah DISTRIBUIGAO GEOGRAFICA Com as cautelas ¢ reservas que a questio exige, ousa-se sugerin, apenas sugerir, a seguinte distribuicio geogréfica dos Tupi, Jé € Karirt no século XVI: cal ms Litoral ~ Da costa de Sergipe até Camarmus, no b Tapinamby De Regito do rio Paramirim ~ Typinaé ou Tabajara, tribos que falavarn alojados do litoral pelas guerras que « na regtio do rio Paramirim, o sul da Bahia: to: Tapiniquim. mamu até o litoral do estado do Espirito S dlisleto da lingua Tupi, Foran d ‘os europeus Ihes fizeram, Localizarams bs Haron 04 Bana ‘Cotys en bas Cotas No Hinton dy sate SM lta Janel Minune Mo cn as tre Ae ae o tw Ube hls, Hey ua Habitasan Wnt Katand, dle Contas ae Gungold © Crancal, dele Nyito de A apie Sat co a, ass «a Faq eas Ho a ones Na iesina ergo sul play een le ls oe ha sav tannbigae canbe Mac hacall «Mt as tribun doy Kaan Camack Se ap Vale svinhangas eos Cama ta da Shacord-~ Os Marae estavam may Hite sl de terete agua © 1, Ono de Contas era 0 yan ova lev Pa lan werras de acct tuiat referidos enn docuraenter antigon, maseitio ‘eam proves Incest pel scredita que es Maracd wT Kairie flow que cep Ain So Fran sp a qua Gabriel Soares de Sansa eerwanioea Ubisapra, Perteat Nin Carinhuanlhae serra ela Gurgucl le Golds, e ah serra en Garg, do Aralés on Cheriabs e 0s Aero, Tuambém xo ie linge ca J, Na eee ea io Caria fiumteiea conn 0 esta Fawalizadon we alto Sto Francie 1 ro Grande tla lo Pre POVOS INDIGENAS NA BAHIA HOJE nyanizad pela Asvoclagio Nacional de Balla, So 0s seputintes os povos ine Acca reente Apna fo ANAL, 6 Aina ita sal Bai das entre Ronllase Nova Gléria, Kanara onaletas eal Tins, ev Hallas, vl ali ovina da cde le Eucla Cant vei de Barreleas, Kalai ose Aric Patandlei ti se sun ee Can Patan, wos wns 7 vefpion ta Cruz Cabra, Poot Segura « Paucbnasil ere Authur, ne unk pies de thes nie fp de Neva Gira B Xubur Pankararé, no sertio de Paulo Nanaes (ase da Catarina) Kirlei-Bansad ¢ Quijingie det Kari nos Paulo Al Pankar, ne enunic ip rn Jesus la Lapa SISTEMA TRIBAL bo era ode conperagio: apanhar Sut © (0 sistema de trabalho na til ques de sigs feruler a akleia contra a4 ex enlggn acest te Ja natural na divisio dow stabelecta urna eveal ninuava conn os parentes agar e prsear F proc hn Finalsades objetivas. Ser ‘forma de subsisténia baseacbe tn la cooperayso vicinal, unit & nav decisdes ds anais vethos trabalho nals pedis Hle exintin coletivo do expugey ecupad, estabele ecia on elerne ia para garantir 0 dominio vida cole eer obbrigatirio © Fnypor, Compreendenta iss sisténc ia ek indio as foreman sas quiserarn Tes le prowl procurou desteuir Conn daiscumportamentos. Urn pel eateuese pratices pe fe elginis cation, Outey, a guerra le exter= Duarte da Costa © Mem de $8 © cent onsrivs da ladda nos goserne VII, Lin urna situagion » sistema tribal Tupi rar cla conajsta das tert os dhs éeulos XVI, NVILE ‘otra, o objetivo de europeu era de por taddos os pave alo fadio também contribuiram para A eseravinlio © 0 i lestruir 0 sis ORGANIZAGAO FAMILIAR fel Soares dhe Sousa: *... 0 tia, iemdo do pai tha moga, Pati em nem the toca quande faze o que devem faver, indo casa conta sobvi La com pai Ihe wbelece, depois da ws tener enn gar de itha, az arom ra ven MAPA DOS POVOS INDIGENAS NA BAHIA es @ cea NoWeNa TD CIDADE MAIS PROM Bs-vorosure Beyer air Orwxk sip anon Serose Berar & z “] ARICOBE & PANKARU PATAXG- ‘ HAH A couse Bearveon OuiveNcA No sheava a extria dependéncia ds parencel da mulher. Tisha de realizar eabulhos pesados, ‘Os mais velhos da tribo difcultvam as liggSes permanentes do jovem cual indio, No exist nsw nenhuma preoeupagio sewaih mas fhm de outra natureza. A mulher india era um ber na € © rd companhias que tar os problemas causados pelo danos para ent cobria enor ‘A atividade comercial tornou-se cidades-estath Plorenga © Ragusa buscavam 15 na Inglater tecloes, Na capa seguintecolocaram os teciddos na circulagio com paraatender 3s novas exigencias decor foram abertas passagens is fae lila, rio Reno ve tornow uma estrada liquida, Surgiu a oF ansa no norte da Europa. considerivel no século XIIT nas de Flandres. Galeras de Génova, ‘rae a levavam para 09 ScUs yercial. italianas © na regh nos Alpes, izagio comercial H. A cidade de Lubeque foi o seu centro ¢ facilitou permanente trinsito de produtos para Anvers © Amsterds, De Flandres saiam ou eram re= c-veluddo, as sedas, © agticar da Sicilia € a8 joscada ¢ cancla) chegadas da india distribuidos os tecidos de espe fou de pontos mais distantes pelo norte da. Afri 1s (cravo, pimenta, nov a, dali aleangando as cidades italian © con senhores feudais © chegava aos que acumulavam capitais: os comer sm destaque Vena. \do econdmico da Europa Ocidental saia das mios dos Giantes © os banqueiros. £ preciso entender que isso ocorreu em longo period histérico. . isyonay 2A BON Ses cage Td penguin ¢ = = : z Geraetia den Seis dees Beegee, COATT po chaws Vioac ies RBCS coer Sesiais cosistnen com 0 capialiome crmercal. O regime prion de momar foural cas para 2 Ze seccais operas, 1 Conhecimentos ¢ instrumental tecnolégico nace O curopen do século XV (1401-150) sabia que a Terra era resto 4. O grego Entintenes caleulon 2 circunferéncia da Terra ¢ Estrabio (6320. -204.C), deinas descrigies reconhecheis da Europa, Asia Africa do seu tempo em saa Geogecfia, ubra monumental em 17 sohsmex x 5 cgpco Prolomeu fo outro autor antigo queinfluenciou o penssmen, gcogrifico da Europa Oidental no século XV Ele legou Europa Og. ‘Tent adescrgio do mundo conhecido na época da maior extensio dg Inmpére Romano (130d C.). A Gegrafia de Prolomen fi traduzda parg olatim em 1410, mesmo ano da publicaio do Imago Mundy famosolisro ddocardeal Pierre dill: Ambos foram ldos por Cristévto Colombo, (Os desenhistasitalianoseibéricosjé preparasam of porlon desde oséculo XIII. Eram carts prticas de navegagio. Consistiam em esbo- 08 dis linha litorineas do mundo eonhecido, Outras contibuigSes de ordem pritica para a navegacio no Atlintico vieram da observacio dos astros, de preferéncia a Este Pola. Os barcos europeus levavam biisola, nfo obstante fosse a bissola rstica que os Srabes trouxeram para a Europa, de origem chines Pesteriormente os europeus introduairam apereigeamentos na bis- sola, um dos quis fia rost-dos-ventos.Também criaram outros instru- mentos paraa orientagio dos navegadores:astroltbio, quodrante,balestilha e taoleta, que servram para marcar as posgies de latitude e longitude. [As embarcagées eolufram. Da gal, ou galera primitiva,chegaram 41 um tipo de embarcagio de dois mastros. Construiram nowas © mais aperfeigoadas embarcacGes com as viagens no Adintco. Esto neste caso ana a taforea © aurea "Acaravel & considerada criagio portugues, mas cla se originou de pe- .quena embareagio abe, chamada car, carabo, caro, carevo ov a3, Gm eatalhano, E conhecia em Portugal desde o sculo XII Era um tipo de embarcago lier, de trés ou mais mastros, da qual evluiu para as, carmelas do tempo do principe dom Henrique. Tornou-se mas esteita ‘comprida que os avis de remo. Tinha fundo menos largo do que 0 dos navios redondos e dois mastros com velasredondas ¢triangulares, ou latinas, o que permitia manobras ripidase faciltava a mavegagio em ic nee. Ama fiavaentre 300-€ 360, Jeve-se acentuar que © poderoso elemento para a expansio da ear ft ums de fg Os cope ere ees vot ‘castados de suas embarcagoes, novidade desconhecida na india, na China e no mundo drabe daquela época. ° culos XY va e territorial dom Fernando € a lo are ge comerciantes © bangueto® Fr on bel enc ob pon, Boro e Viana pars 05 BROS dow finais do século XIV pata © «eee dads comers QUE a spor sects dos ones © MAUS anh Fo oercge Tomé Principe «cosa da Af) cose bps sieeve sus unidade, Com Frontera defini desde 0 século ocsto do poder real eda aurordade do Fo estabelecidas fortemente Portugal transitou para a expansio Tigao a0 comércio europen das cidades jtalianas (Génova c Florens®), Taree eg nglatersa, exporando sate de olta ino, Ors sale fos Srabes atrasara ara o financiament© Portugal abriu os portos d tas primeiras décadas desse século, eons enportante acentuar que a Iingua portsguess fol oficializada ne reinado de dom Dinis (1261-1325). vrewlucio de 1383-1385 levou Portugal para o Estado monérquico seal Defniuese um rei mals forte que os nobres, dom Joo, fundador vGadinastia de Avis, Podia doar ou contiscar terras, elevar comerciantes € srrecios ap Conselho do Rei ¢ aunentar 0s estimulos para as atividacles ‘comerciais nos centros uzbanos mais desenvolvidos, a exemplo de Lisboa, Porto e Viana. Com ele comeca a expansio portuguesa para o norte da Aliica. Nio hi nisso nenhuma excepcionalidade, nem de natureza geo- grifica, nem de ordem de conhecimentos néuticos, de astronomia ou de grografia todavia possivel realgar a expansio maritima de Portugal ligada 3 Buropa Ocidental, destacando-se as condigdes de mudangas sociais, politcas, culturais,rligiosas¢ econdmicas nos séculos XV e XVI. Portugal ‘sti territorialmente definido na segunda metade do século XV. Tinha Hisrona 08 BA ce Amonieno Uso di Mare deseobrer? @ 1455 — Abs so Gimbia, importante vis pAF2 0 ‘No 200 ds monte do principe dom Hew jac da Gain. fo constants € Fico C wero african. Pique, VADs PUTS Leos « des rics Gib sommircio Se excrevens af » pimmenta, marfim € guro, arurmalandio pI © siagens de expansio ¢ exploragio. Te teh de Sina chege regio do rio das Palmas edo cab Diogo Clo ulrapass 0 cabo de Santa Catarina © chez 20 Joto Afonso Joeiro conhece 0 Reino de Benin. Em 1486, Pero da Corilhi © Aforso de Paha stravesteram o Mar Vermetho ¢ chegaram 2 Aden. Ali se separaram. Pero da Coniiha fot conhecer por terra os portos indicos comerciais de Cananor, Caliete, Ormuz, Goa e Sofiia. A Europa chegou 20 ocean Indico com esse Pormaguts. » y \ ne ne a De Hn um rc Pe dats ss Sentral ¢ Sul, Now snug ii Made em Tne fier tat go ui ee om Os res de Espana, Fernando « fsabel, expulsrar om drabey 4, jranadla em 1492 € 5 astociaran anh yun : ye Coat les tina porgio que ocupavam € ‘ inque financiaram aexpetigiodle Crigiggy Iunqueiro italiano espn Colombe, Dela resultou 9 descobrimento, tum evn otinente: 0 das Arica do No i ae capitie saat con porton he Palo ¢ Cl seguintes, entra plotose capt 7 ‘continuaram nosasexploragies. Una dels i laa po Yin Vitor didlo Ceans, pests ere ’ tananhos. va pd Finzi, qucesteve na ponta de Jabaran Fan emp tase dint awe we fa fone seve! © principe dom Henrique, posterormente charade (© Noveqodor, nasceu na cidade do Porto, 0 4 de mango o de 1994, quite tiho do rei dom Jobo Ie do rwinha Joana. pi me No et omnes ton ses tis pense” Reno eon de Lonceae. Seu nome e3' igodo 6 exponséo. Portugel no sécuo " Too mate 60 0 tei dom Jobo 1 0 nomeou duqve de Vizeu, senor de Covilhd e outs wos de Porugal, conforme a pedica feudel. A conquis de Cevio deu-ihe @ posto politica ‘que expice 0 sve nomenrto pore governador perpétve do Algone, Torsfvute por Logot, onde fundau a via do Infor, prbtime do cabo de Sagres. Recebev 0 tHvlo de Grdo-mesedo Ordem de Crt'o7 1420, oqve he gorertis loro milior«recurcstroneeios permorentes, Destoco-te {que em 1443 ori dom Duote, seu ima, doouslhe 0 ho do Modeve, Nach nechumo prove documenta que dom Henrique teh funded @ digido uma excole néutica no promontério de Sagres. € mois oconselnéve! considerar que se interessou porosrologio, moemstica e navegoss0. eunivoo seulodo comeriortestalionose udeus. Tombém se aceile 0 seu en- volimento com os viagens aceBnicos — no cam a extensto ‘ue se lomau confecide -, mos em cerco de um terco dos «et from reoizods ene 1415 @ 1460, ano de sua morte. # CarituLo IIT (Os europeus na bafa de Todos os Santos A AINCLUSAO DAS TERRAS DO BRASIL NA EXPANSAO DA EUROPA OCIDENTAL lio de Portugal na exe Justo das terras eo Brasil fol wat © pansio da Europa Ocide Ens 1500. Lisboa a maior esquacdra do seu tempor de seeomerciais regulates cont 8S ports 2890 aause trés navios peg imo ano elo século XY Destinasa-seaestaelecer reg folicos de Calieute, Cananor Sofia iniclaas ana, Pero Ahares Carl fo nomeado ep nents argo. ite dias 9px 1498 coma slagem, cequadea, Comandaya catorze pilotos exp A exqudea partiv de Lisboa no dit 9 dee avistou a itha de Sio Nicola, uma das que compar Wo ino “por este mae de forgo", CoM € nna carta de Pore Vaz ee Canin notar sins de terra arquipélago bo Verses Comegaram pprxima no aia 21 de abril, No lia sept, una Quarta-feira Santa, no erepiscuto das avert atie dlenominads Monte Matalin svistarany aves alto € restore”, ano Sgande m ods tras lo Brasil no tree Pascal, Os portyguesesestosomn chey sicente ao terst6zio do extalo ea Baba na dhe 22 ale abril a 1" de mato de dda Bahia, A Babla & da costa seste, hole pe Tale «que acvantecet a se 1500 ¢ parte dla Hist6ria tl Bn ENCONTRO DO GOLEAO DENOMINADO BAIA DE TODOS OS SANTOS te wore 0 encanto poli que 5 As veraies livery explieseeis por ca gueses lenomsinaran bata dle Labo dle aypecton obncuees 1a hitéria da expedigier que pa fan 10 de mato de. 1501 trarenude coms pilote « Hlorenting América ve cencentre to pollo oeorrew nod fio. A atual historiagralla braslcina e portuguesa accita que o de nuembro, na continuidade da lagen de 1501 —,, oa de setembro de 150 1503. 5 carta de Americe V pa, Hessa cart pivio a Pedro rma soliee a Nia ‘equisoca pore referén our sais a Taw pe we valorizo c passage ean 1503. 0 eset no sew trabalho [resi que Interpretagio Je 1501 56m singer dle 1501 a0 feonfass ee Ts03 e aelvout a snitia julgarse ave 8 at aiano Frederico Fale een €44a quent I aemate espec(N sere 20 le Pore Atle Teno Sus pice Revita do fn 73, pp 275-82, fea Pear Soaterin “¢ cr dos navion se qualquer eo aay yo Descbrieere Inveise ext neva Cayedfeo © ise sh Babs Vesicle nto aF-Rebonddenade ques ime ssa passa frota ode se ese : pters'(o0)) ; 150 rea ce Xe Tae do rl st Vee agentece 1501 0004 vont para os scot Vespicio ale cle denominada cabo de Sio Roqu Agostino, mnbro entron no gol igont ce hiatizon 0 Fewarlas para a Europa pela initiram que Alberta Canting calocayse a bala nee Ge 15002, ny tmapacke Wakscesmller, que éle 1507, ¢ apn de Huysuie (1508) © Schorr (1520) ARMADAS QUE VISITARAM A BAIA DE TODOS OS SANTOS de Tinton 0 Santon foi seguielannente visitada por ¢ a de vinte diay, provavelon a fndia, O proprio Vespicio voltou em 83 Huron oe Bees or embarque de tore de pa francis Bat Pauliier de cp ae Large brasil, Em 1503 04 1504, aparece nnevile, pilot do LEpete. Come entra i. o de paucbrasil no trecho entre a farce yig Beal ea bala de ‘Tordon on Santos, “ Feltoria portuguena On francenes nae chieg Ao ttaral bailey apes La regular prose slasdo Jitoral balano, Preferiam utilizar interme pou » Alvaren, Ur O68 seu prdilon btGrpretes, om “Uinguan” Franceses dese prdprton intérpretes, on “linguan” f esembarcados para wiles néulrago ample Die imerte de tes de Lisboa, do Porto © sem Perna © Cabo Frio, Ea propsitodlelas que o Lora da Naw Bretoa transmite informagdes poste= tala feitor nlirmnaslay na docu ferent dla nat franicens La Péléine (1531) pelos portugueses. Da feitoria por- dle“Tios ox Santos I inicativon da presenga de urn dle Bh vygens na Armada de Pero Lopes de Sousa Martim Afonso de Sousa \Grio para a renovagto d potivel das nous a bata de Tvlos os Santas funcionou também como apoio na gure portuguesa contea as embarcagies francesas que exer il no sallonte do nordeste € na costa leste das terran clo Brasil, exemplo o comportament da armada cle Pero Lopes de Sousa © Martin Afonso de Sousa Partin de Lishoa em devembro de 1530, eomposta de duas nas (Siv Miu oS shuns craves (Pans © Rosa) ele um galeto, Martin Afonso dle Sousa ina como titulo dle expitio-mor ¢ “governs lor para toda terra do Brasil", razio por queo seu nome ficou associado Vie ee” si no perfodo seca ee evkoniracaer€ penosammente 8s KTS do Brasil no pe ilo rei dom Joso HT. Tosa armada alcango a bal ide 1531. Sabernos de suas ativi fro que ests valor taped Suse reir que ex valoriady 1 8 oe pots pee historiador portugues Eugenio de Cet wa Pe aportow na baa de Todor oF Santos Po TE eosa catoque de gua potsve!e consertar alguns erbareages, Fok nee woke que ero Lopes ¢ Martim Afonso de Sows encontraram DOES eae guago portugues hi muito aceito pelos tupinambis, com 13 de marco io do navegaea wntada bata de Todos os Santos em Iades lendo 0 livro Didrio rizado na edigao COME! ovar © Alvares, 14 ivia como igual ae E bahia achamos hum homem onta 0 Diério da navegagao: “Nesta o cs 1 que estava nesta terra. és é havia vinte ¢ dous annos vot ore 289 a ae S ‘aramuru facilitou a hos- ‘de supor que a presenga de C roe drammpes da terra”, como esto referidos nO para a armada € seus recursos. E pitalidade clos “principaes hommn : Dido da naveqagdo, por terem forneciclo mantimentos feito “grandes festase bales”. de novernbro de 1501, abaia de Todos os Santos Frncontrada em tum dos pontos mais conhecidos e vsitados no existiam sobre ela ta de doa- pasouaser, dese enti, Tivoral do Brasil. Isso explica os conhecimentos que «em Lisboa na oeasizo em que o rei dom Joio IIL assinou a ca ‘oda capitania de Francisco Pereira Coutinho, em 5 de abril de 1534. © NOME DO ESTADO DA BAHIA (© nome do estado de Bohia originou-se do denomi- og60 dada pele pilote Américo Vespicio oo goltse que ele ‘elcongou om sua primeira viogem ao Iiloral das terros do Brosl, Come iso sucedeu no dia 1° de novembro de 1501, dio sonlo, dedicade @ Todos os Sontos, assim Vespacio de- nominou aquele ecidente geogrético. A polavre “bohia” nga 22, no entonto, no forol da capitania doods 0 Francisco Pereira Coutinho em 1534, $6 es relerido que ele recebio ss asrona 04 Baw soertevmerte ut Toma i 2 onaterne leagues de teres, moreades fet bo Ho Sa Fn, we 8 cerns de Pash, igualmente comtondose cng se eotbelecda, rnig de Rubio #9 os0FeCeL COM Fa denon. legucs pore Asoo negte no regiments de provedermer AMIN Cardoso dy Somat, detodo de 17 de dezembve de 1548. Porece que some Bohs se estendou folgadarnente 69 Ito © 29 interce a segunda metade do século NVI Felo menos & assim gug ests no lino de Gabriel Soares de Sousa, dotodo erie 1584 1587. No fomosa Annua da Provincia do Bros, 1624/1625, ‘pode Ankinio Vieimescreve que, por se “formosa”, @ bog ee nome 8 cidade, Fro Vicente do Sokador fol mis explicto: “Toma eta copitania © nome de bahia porter huma 180 grond, que por antonométia e excekinco se levanta com @ nome commum eprosriando:se as se choma Bahia". No correr do tempo, Bohic (com h) passou 0 vole pore © vest tetitrio batons. LEFTURA, Domingo 13 dar do ms de Marge pelo tears quar kyo come mos uhqqumos sis ela von cemos ser a Bala de Tos o% San 90 melo da entramos ls tem elas: hua oo suMoete, 6 ouins ay norte, € entra ve norosste: do vento subsaloeste & eso, Na enteads enn sete, eto brags de fal, pares pros, ype até nel, Fie @ entrada nor asl tem omnes fn lniey dba, conde os ros sor, Bi tors, sponta do pratram, tomet sol en ines gro € hums quarts. Ao mar da pont do pdm, se fz a roving ana, ea hagas ped; entee ola ea pont dem entrar nis, no mais bulxo da dita reaoyps ab brag ¢ nfo, Aqui extineme tomando dguaelenba,e carina as ndos, {que dos tenporses que nor dius pasulor nos deram, vinham slsyparethadas. Neta babla uchamos hum iomem por, ‘qué huni vite eds annos que extana nesta tera; ¢ de resem —_——- vera Irommes da tere eens prezee POE sedan hae pam pens Cree gstrando at cbs ames ms 1 Capuano awe tue ote pr ev tages Sasi ee A “ ‘esilva 8 Brae U1, dho Amsoeah or da prvi ss Bais 6 oni 57 ier | ~ 0 2: Us 60 Luts Hexnigue Daas Thames O ESCRAVO AFRICANO. [A importagdo de escravos africanos para a Bahia comesou em seguida a0 estabelecimento dos primeiros engenhos de agtcar. Nig ¢ possfvel estabelecer uma data precisa, mas € aceitével uma estimativa que a localize no muito antes de 1549 nem muito depois de 1550, E possivel afirmar que no houve escravos afticanos na Bahia no periodo do donatirio Francisco Percira Coutinho. Documentos e cartas falam em “negros”, mas estio se referindo aos tupinambis. A expressio “negros da Guing” s6 comteca a aparecer no period dos governos gerais, aexemplo do governador Mem de Si, que trouxe 336 escravosaafricanos, dos quais 42 morreram ra travessia do oceano Atlintico, No inventério desse governador, escravos tupis € negros da Guiné estio igualmente relacionados entre os bens que deixou Na época das cartas de doagio das capitanias e da criacio do governo-geral — atos efetivos da colonizagio das terras do Brasil pela Coroa de Portugal , 0s portugueses reuniam larga experiéncia com o comércio de escravos afficanos para a Europa ¢ ilhas atlinticas. Portu- sal estabeleceu o ciclo do lucrative comércio de escravos afticanos 20 chegar na bafa de Arguim. O escravo tornou-se mercadoria. Nio foi somente por necessidade de mao-de-obra que o colono curopeu wtilizou ‘ trabalho escravo dos milhares de africanos trazidos para as terras do Brasil, Sucedeu também em decorréncia do comércio de eseravos que denis compradores. O niimere de escravos africanos cresceu, portanto, na Ba- hhia do século XVI, na medida da capacidacle aquisitiva dos proprietérios de engenhos dle agacar e plantagdes de cana, no caleulo mats provével, de 1570 para os inicios do século XVII. ia e procurava incentivara abertura de novos e amplos mercados 0 escravo alricano era vendido, “Trabalhador escravo, o alricano estava em todas as atividades rurais ce urbanas da Bahia. Era praticamente tudo, como sintetiza a expressiva frase do padre Antonil (Cultura e opuléncia do Brasil: “Os escravos sio as ios e 0s pés do senhor do engenho”. eC” CLASSIFICACAO DO ESCRAVO: nada diferenciava que cra sempre esrao. Em quate nla He a aeauthose nas planagies de canacde-aghear Sms Te aan ens 2 so gorcnnniocaeeguen cons (0 escravo dlo senor, como d 7 madeira, Era sempre €sCrav0- ; coptira, engor a ; a Pe mon ans «svirias observacbes a propésito das dl eo i Duigdes dadas ao trab: es. cate’ ai da lavoura da eana-de-agiean exravon © SETAE rrrenicos, esravos dos trabalbos mas casas dt caldeira © de purgart see engenlo. Vivendona cidade do Salvador nos ais doséeulo ferencase sugerit ua classifiagio de acordo com 2 POsisto que cnenavo ocupava nas fases da fabricagio do agar: "Eseravo para o periodo da moagem de cana. Eseravo para o trabalho na casa da caldeira TExcravo pata o trabalho na casa de purgar | Bscravo para 0 embarque do agicar Na fave do corte da cana-de-agicar e do seu transporte para 2 <28% dio engenho, Vilhena destacou a utlzagio dos escravos nos canavins 10 yendas transporte da cana em carros de bois, no corte da lenha, nas ro ee nas almanjarras. Pareceu-Ihe haver disciplina nisso tudo, Descreveu tum sistema de exploraclo complex, no qual o escravo tinha ocupacies dlefinidas, a exemplo dos que pasticipavam do embarque das caixas de agiicar em burros ou embarcagbes ¢ dos que podiam ser saveiristas, carregadores ou remadures. oda a economia da Bahia no perfodo colonial estava baseada no trabalho do african escravo ORIGEM ETNICA DO ESCRAVO AFRICANO- Pergunta-se: Quem era e de onde veio esse escravo africano? 0 designativo “africano” esta longe de identificar um s6 tipo Fisico HH Costa dos Escravos #8 Banto ot © COMERCIO DO ESCRAVO AFRICANO PARA AS TERRAS DO BRASIL Fosse qual fosse a su Seva goon de oFgemy 1 ho, 5 falar ss cultura, o africano escravo era merexon x Nov séeulos NVIAXVILe XVUL todos 0s povos da Europ Ocidenty ppstcpasam do comer de esctavosaécanosparas America do Nor, Central edo Sul e para tocasasilhas das Antifhss. Os port pioneinos no como de eseraves, pelo menos na segunda meta dg século NV primeira do NVI seguinulosea elesos holandeses, ingles, foram franceses, alemes, stecos,dinamarqueses talianos ¢ expandis, Algans comer Bahia conseguiram associarsse antes portugueses aos de Lisbon, Porto ¢ Viana no coméreio de escravos na costa ocidental Uda ites no século XVI, situagio que se manteve até os anos 20 do sgeulo XIX. Un dos setts aspectos foi o comércio de reexportagi tmanufaturads europeus, destacandose os ingleses, Apesar de fatrados puro porto da cidade do Sahador destinasamse realmente para a costa foxidental da Alien, nama auténtica pritica No mecanismo do comércio de escravos, a Bahia for ptalista do tifico negreir. dente dec - agticar de cicar, fame de corda curtido em melagt aula ¢ um tipo de biixio muito comam mas praias de C destinado a servir como dinheiro em diversos pontos da costa mi AB ‘marlin © ouro em pé. em po. ia recebia da Africa escravos, pano-da-costa, cera de Quase todos os tumbeiros (navios dedicados a0 comércio de « cxavos, assim denominados porque eram verdadeiros timulos) fii cconteabando de manufitur tecolhidos das colénia ‘ou nasilhasathinticas, em destaque Sao Tomé ¢ Principe, Agores e Madeira, Outra linha de contrabando burlava 0 rigoroso mo- nopilio comercial portugues nos portos do Brasil. Deve-se registrar que todos os grandes comerciantes da cidade do Salvador participaram do ex Meese no século XVIII e boa parte do XIX, como teste- rmunlam as biografias dos luso-brasileiros AntOnio da Silva Lisboa, Jo de Cerqueira Lima, Antonio Pedroso de Albuquerque, Joaquim ie et” ses, Jos! a es GuimardessJ°* 3 Cruz Rios, Francisco LoP' Jon Jong A coe gst da costa ECE Francise rin M 1a Cunha, Ant Pereira Coelho 4 ie Godinho © OUtEOS, » jaca co comércio de apes de ra Jenominas eg (UB3E1ESO. PE r pmerco Oe ee proi “potato stn coma oe exeravos se eno 1 1" Sn dtica de 7 de novembro de | ned 326 « pes ei antiestico de 7 nod 84 Pereea Marino capitalizow I fort ee jon momitos de Péis), casa comercty (ais ile quaeuecntey SOYCaptad da orem de mil conte de om fron (apl OW Banco da Ban, MS ce importadors conte a dels, ins de oro € pra € aS0eS en hin que enriqueeen com 0 6° iro, a Bahia ¢ 0s seus comer ico comerciante da Ba spois do Rio de srciantes tivos de escravos. De we importadores) (0 do Atlintico estava ‘Sal- m destaque a baia de (esportadore fava proibido, De um ldo dental da Afviea, ‘ verou e Batagre, Hoeais em que resin ‘le ge Fula —que falavam portugues. excescravos brasiteiros — Torubs, As fac posta er gomo certo que o itm deseroargue dS woe na Bahia ocorres em 1852 na Ponta, ih de Teaparica, Mas b6 ssembarques de escravos ent sie grosso trato™ nna fase er que os rior ¢, do outro, a costa oct Benin, Lagos, Porto Novo, Cor aistros ingleses de de outros pontos do Iitoral brasileiro até 1880. © ESCRAVO AFRICANO E A ESCRAVIDAO Conceitos preconceituosos ainda tansmitem a noo ertacs de P3s> haique destacam esse sividacle dos africanos perante a escravidio. Autor Comportamento “passivo” para estabekver contents entre afficano co tupi, Mas essa questio & complexa e deve ser con como base os niveis culturais do fndio ¢ do africano, O indio que © cur némade, e pescava, Nio iderada tomando-se ropeu encontrou nas terras do Br conhecia aescravielio, Em outro estigio cultural, os afticanos conheciam: « praticavam a escravido, sendo necessirio exclarecer que 0 eseravo na Africa nfo tinha a mesma condigio do escravo no Brasil. Com efcito, as tribos em que se dividiam os povos africanos transformavam em esc’ vos Hieropis 08 Buta 66 Lois Herve Dus Tavs os prions de era eo que se endvidavam, ms es Pan yy incorporados is tribos que os escravizavam. Escravo em terras estranhas, de revsténcia 3 escravidio, Iam do envenenamento dos senhores oy dy teas familiares 20 quilombo.e3 mais aa de todas, a revolts © evaniy reunir dezenas de escravos. 0 africano praticou todas as for aque chegavam a A Revolta dos Malés De todas as revoltas de escravos ocorridas na Bahia, a mais im, portante foi a dos malés, na cidade do Salvador, em janeiro de 1835, Plangjada por um grupo de aficanos de féiskimica, entre 0s quis se tencontravam escravos iclosos e respeitados pelo saber ¢ religiosidade ~ Ahuma, Pacifico Licutan, Luis Sandim, Manuel Calafate, Elesbio do Carmo, Nicoti e Dissalu ~, ela deveria comegar no amanhecer de 25 de janeiro, da dos tradicionais festejosreligiosos dedcados 3 Nossa Senhora dda Guia, que ocupavam boa parte da populagio. Houve demiincia © a policiainvadiu a residéncia de Manuel Calafate na noite do dia 24. Ele residia na ladeira da Praca. Sua casa era um dos locais de encontros © reunides de africanos. Resistindo & policia, partiu dali um grupo que tentou assaltar a cadeia instalada na parte baixa do prédio da Camara Municipal. Outro grupo procurou avisar escravos ¢ libertos malés que trabalhavam nas residéncias de cénsules e comerciantes estrangciros (principalmente ingleses) no corredor da Vitdria, Reuniram-se cerca le Cinqilentaa sessenta homens armados com pistolas, lancas, espadas ¢ facase entraram em luta com a policia. Vencidos, instalou-se na cidade do Salvador ena vila de Santo Amaro da Purificagio a mais generalizada 1a mareada por condenagies 8 ce cruel repressio contra us escravos. Fh mort, cstgos fscos e expulsio sumaria de centenas de nagds €aussis para a costa ocidental da Alrea Na completa violéacia ¢ agressio do regime escravista, senhores se impunhiam 36 mulheres afvicanas eseravas dando origem ao grande iximero de mestigos na populagio baiana. S30 raros os casos de unides dle mulheres luso-brasieiras com homens afficanos, mas existiram, Disfargadas ou escondidys que fossem, existiram, ee eS” CULTURA AFRO-BRASILEIRA NA BAHIA ntos da enorme contribuigio cult no vocabulirio, na culindri sideram a principal: ‘ ral africana fo virios os cleme! ~ a stra baiana. Encontsam-s¢ ity no candlomblé, que alguns autores con Aiferem nos rituais,conforme sia, ewe GSI)» uss Ket rabies congo. A festa do candomblé comess 20 amankecer do dia com ums sermonia privada de sacifcio de animais (310, pombo, carnelios SSbrito), em homenagem aos orixis. Aberta 20 priblico, fiéis ou nos mmudam de vestes e recebem os adornos dos orixs. Retornando ao terreiro, sio saudados pela mae-de-santo, que se levanta do trono numa demonstracio de respeito e obediéncia. A festa alcanga ponto méximo com todos os orixés presentes dancando, Somente momento em que 0s orix8s para a cult costumes © le Candomblé & 0 conjun' ou os “possutdos depois desse climax € que a roda se desfaz, So se recolhendo a camarinha e a mie-de-santo se retira. ‘Acorquestra de tambores, agog6, adjé e xeré tem especial destaque « fungio na festa do candomblé. Os tambores (atabaques) sao de trés formas e tamanhos: rum, rumpi e lé. © agogo € um instrumento de ‘metal, formado de duas campSnulas de sons diferentes. O adja, uma sineta, © xeré € um chocalho formado por dois cones de folha-de- -flanilres soldados pelas bases e dotado de um cabo cilindrico estreito. (efinigio de Luts da Camara Cascudo no Diciondro do ollre brasileiro). Buusado nas festas de Xango. Cada candomblé tem hierarquia espiritual ¢ administrativa. A primeira é exercida pela mac-de-santo (ialorixé) ou pelo pai-de-san- to (babalorixé), com direitos indiscutiveis sobre 0 genoa da casa e 67 Hisronun oa Bann avame eave mele send shire tals 10 Otis, B Nenitbtray Hee laden hes aaniates ta mietecvante 1080 sie say, Hes vopeeaber pela ngera eka nals de que #288 Decay Cy, gin, enpuien edi aren parte dew sArcinistrane. Principals orixhs si eninge dea cardnenilé da Bahia ser fs, mernageien entre in erivks etn seres trait, deve ve sepa, ads exe presents e crmrishen para rue gacanta 2 hasrrunia 1 bers, ‘emir de Ea e Ontnsi eink hy Serta e pronstin dn ue enexerto webalbin rani, Ops likarn een etal, in agpicdtenes e den eospade riod da benign « das donna, manifestase CAT um welins chen be doves. rt, arco-itis, trago de unio entre 0 céu © a terra, E ecereieae ane cnn Onser trades na verpente, Onin rind dos caratiores, a manifestas-xe com arco-e-flecha, ss sez corn oma expingarda. ‘Onalé, orixd da criagzo, € um dos mais cultuados na Bahia. Ma- festa-ne vestido de banc. Xangh, orixd don reios € do trovdo. and, uring dos ventos e das tempestades, é 0 Gnico capaz de + au espiriton dus mortos (os eguns). Danga com um alforje ou um espansdor feito com rabo de boi. cman, mse das éguas e de todos os orixis, danca com enfeites de conchss, espada e leque de metal com a figura de uma sereia no centro, Poss outros numes: Janaina, Inaé, Dandaluanda e princesa de Aioks, | Oxumm, orixé das fontes de gua ¢ da beleza, danga enfeitado de pulseiras © com musimentos de quem penteia os cabelos. Nandburucy ov Nan3, a mais velha dos orixis das Aguas, mae de Omolu Iroco ou loco, orix das matas, guerreiro e protetor dos fracos. A irvore do terrciro é seu préprio santusrio, motivo pelo qual ali se colocam suas comidas preferidas, ll Sep. tied canton ma wane cs 0 OSA Or a “Aas Seren bo ee eT aa hem opamp ssp Sree, we pens pune, pore wah co posastvn © 0 EE “ Sion a ait pe w= PO as ribet Sart hia per veppaiatis de Tes rata nas ses segs ra bow day Berelaees (ab) a Cert) amcathesn ORs J sa Lazare (reas), Sant Aan (Cpaeny © 74 he WERINENHA DO GANTOS More tale et One Pat Bonn, Gort. or 4 ot Devcecdarte de de aincorat. 7 waem en home tara Nigh, Wie Mennrhe wotide do binea por 20 base, MO no exdode do Solweder gizode ne Boroavehe terrera da rayon Kato artigos do Brow! Provnevo eviews ng Federazis. semere 32 MEMENGD, BEM “gres, hos oto meses dx dade eponteronrente sob 0 comardo de vevs fom {oi “lesa” no condomblé e 08 ses onan ie poneinars dot qutos 008 ornds. frm 1922, oot 28 orcs. assumiv 0 POO Se interno Teret0 do Gore's. Muito conhecida e respetodo pelo seriedode do seu trobelhe, menieve os wodicbes oft conos do culo 008 oFxds #10 convivio pociice do candomblé com 0 comunidode. Dito: “Esse negécio de vir me procu- tor pore descosor ov emarror pessoes dos outros & perder tempo. Mesmo que eu quisesse, née poderio, porgue do sei 0s segredos dessos coises. Agoro, pore curer desgrogos, perturbosbes, Jago tudo © que estiver 00 meu alconce. Rogo 208 encontodos, me eslorco". Eo insprou artists e poetes, aconselhou politicos, oiu- dou e osistu 0s pessoas necessitados. Tornou-se conhecida 70 J Oumde Boho. Em um depoimenty, nate Bical come sree. Nowe avem psa anor de Meciingy secrete que me ented, mths ov6, MORO HO, minh de Meninsho, Desde cronga. Al oo que conte dela, 80. Ey dangore 9 con. rook cnango. ABO Iringave mui core dombit com todos desde os 368 708" de 1986 008 92.0008 de idode, Folecev em 13.de ago" LEITURA, won 04 pis do senor de enyenbo, ‘evil ds Ie he pose fact, conserva ‘ angentar fares, oer eng coven. E do mods ‘eo que seh com ele, een tes be sacar ea anno algunas pose, ws € hart. E porque porque sem eles ow mus para @ serge Por ihe new pas pon pres, wy 14 ras, «hue mal ages que ote five seen com reste, sean pono rail so Anes, semen sie mae ies de uns mu frees Bae ‘ata, ¢ ns eg. Oe Mina Cp de Tots, de Cal Kleene “Mb, gee nine fink, Os Ako noe vin rbasen Orde Car Wade © S. Thome to ana wos. Os Arpt cide Loon nats cares ce aprender ois neva, queda pat pl romeo. Entae on Congr Id tumben aby btantemente utes, «bone rit 6 pra sv seog a cana, npr a olla, para mene de cos Fate Ae Jokes Amon Rte SP Sle hai gr, HAD, OA CariTULO V Os europeus el o portuGués cansis expresso 7 . © portugads contribu com 0 "om —— cman toe yumano para a formagie de pow Ba? hlsdecee ead can dade cee umentan da Santa dlamente as Hinhae de sua cultura mae acgar ang alas escrgg serie Merece ten rte eid de vslon om wae Lingua Portuguesa. Foi spor daetsia bana. Ll pri fos Ort, mas nad Mem com a questzn de cipe fice 0 one Seam on ctrl, eOnFOME ening, veticipon a Forrmaio hse ian, Neves ers emp portug’s, mio poset unidal cge ee Vasconcelos (Een Pa Pe Jentficagio cultura cor nedoe de pene saats, omvdiuemect peasy tip fs para defini 0 pore a "bie eee Diogo Aares, copgvominate Coramnl cum thon as coarse EE Yatra bag Br alma ¢ mobs so porte cans, eae acer na ee moreno. nore, ee rao rope 5 rab aca do potipnee aa heranga dics dg “ he sev antes gio eas HE fenfcios, omanos, isigods, da ee Pero do Carmpe Tours E> vanian sllten, es), a szesss ones de povoador mina" a pera dear areest és Reconecer isso & accitar a impos. os tupinambs jtaram temerosos do 9 orm arma the n, Essa versio o coloe ‘na Bahia 15:10, todavia portugy fogo. que desconhec que existe no pene bilidade de definir as arate" stata balsa 0 ea cas lo portugues Ue PovDOU a Jo louro ou preto; pele clara ; ares le Soust Gabriel Sos forma aida do data dem sua id (Toma descritnv Francisco Tercit comega a liste de Beal em 1587). no treelo em que Tate Seguro (onde Diego bares 1 om tupinambiis © franceses sre ata; cabel so, o etndgealo Carlos OW sugere dentidade historiea Bahia: we era dee Fa Apress veaomindnia de elem 0p le Entre Douro © Minho, Procuroy “ag énia da clade do Salsador com, habitantes da Bahia intos saidos do norte de aati que existiv alum Portugal, especialmente da reg dernonstr dla no lor Fora 66 bhai tabela ota a orig eos pov contr warece ents mas tarde 13 purse fess do Estado ena das guerras br »prcurar) crt bse ce niin atgcattoa vids do Hered Rea ‘Vicente tho Salvador, na Cinna ha Comp soho na His ado Brasil lef do Basil (1063). 10 p silas (1675). le E re Simo de Vase dele 0 sévulo NVI - _ ‘Seeulos eS (1710), ele Sebastio la Rou Pitta © ne Nene ooke fw (Tet). de ter Para metho anitive, porke-se lero trabulbo pc unaure 6fornsyeo Brsl Tae Dano Me Ts L072 1064 2954 Inn ht ns) 14 Minas ey he 7 TBs S87 a se liga a diversas mulheres tupinambis, Ey Ustemadara «eR 527 out 1528 toi leva Feanga pe cates franceses aos quai " eas 677 1528 (lleva Framing ’ ss " iW He: @ jos de paurbrasil a praia Ness oxasio fesse acompanhat ae, a futura Catarina Paraguay que © sobreviveu & fevonheridto por causa da certidio do 1 8 nna cidlade de Saint Malo em 1528 sx Si seu baatignie er P 16 scene Cain esc centiin com kg anigem Jresbenedlitinos de urn peda, ne fez aos pad hr cermenta he dager ae rhe ‘Alvares secebecs de Francisco Pereira ( ’ que Dig " y Fos covenant ra dy dla sesnari dla Bal slonutiri da capitania I in engueran aia coset de Nong ied conn ela de filbos. Sa Bi Graga ne qual os be Ana caventove senbora da Gra, Te vom Costlaio Rarlrigues Correa dee ; Ind Rebryas Caria, Laren Correa, Paul, lente de caval o pute Manga unlrigues,ercapiti And Jon hae Cac abe Bugs tame remnes € Persinae ig nin ala. Com ta tai, Genera ese ‘ seu Ding Dias, que se caso com uma Garcia D'Avila, Outros descendentey Vicente Dias, dessa unio 0 filha ven a Canada Torre 1 Moréia (anne que participa fe Maria Dia. fill Aplin {ha Griia, com Antio Gil Diogu Alva ibis, Aprendew a furan Belch L pata) Ding, Haaean, Veen ‘ann Joli de Liguérede, Maver {prima lig oa itr ev é que ele sobrevive ‘Aegan iin é que ni deixon de ner portuget, confor tion nw implant do gsernreral ein 1543s abrir cas pri- rucinas teats de alli ee conacale-agicar cam terra que He terlarn slay por sexnaria une hoje extio os bairroy da Graga, Chane ’ % veda Bar proprietirioy de tun fate dessa se 1 cle Catarina, 9 com (Oy heneitinas tornaram: Chae e p aria por teste ecido por tun cpa vulgar dy Ke Sk Bana. CONTRIBUIGAO CULTURAL Acontribuigio cultural do portugués para a cultura bana est na cothura cena espittnl F inowas 1 ing tgs da Bal 2 da Chiara « eed nos solos, grease eanventos, tension dante estas ‘onmunieagie, no tragada d Neasa tracic A ad 5: balan rept a plata ca as portuguesa aque v9 m1 mesma disio de cdma, Depois da porta de entrada, sinha 0 conrredor, is veres Neng, Idea de guar sab irninadrs ie finalizando ern ampla saa interna, a ala de jartar A cntinba, 0 ba Niheira « alojamentes din escravn demelaticon Waclizwramase fara da aa, Eva dlisisio ve manta nen Avie ea tees andaces wuperines de abradlos © casasegrandes, na sua maiotia constr uias rm funelagies, que dietamente do chin, «con puedes de dria errberts de dharsn, Aredia queen proprietrion melharavar de tess, tambéan sllavam suas resco, constr inlas crm funda pateles de adobe on tjo, orev: spor que existia una planta-pudri para tag das vlan depots cade) cr a repetiioda pra central queda, eigen ‘qa da Camara Calla, runs paring diveia ea equena,oogtaiais ie aransweras, muitay delay irregulares © estreta, FE tnlavia neces vnervar que posterior desenvolviment decals uma das antiga sil deixon de cumpeir qualquer previsio, Has creceram © chegacara as 6 “le de manera desordenaa, Foi a forma de desersohimenti urbane de antigas clades de Portugal, a exemple de Lisboa, Coimbra, Porto, Vin com suas rus, veka € becon extreiton e desalinhados, 6 portugues t relgi eaten, os tos litrgico da grea Ramana e fests religions tradicion ra Bahia, principalmente africans. E prestfgio na cidade do Sabador, a do Se ans de jane para as terras da Baia a fe wos dogmas dla isem Portugal Estas incomporar: sentos ult wwe do Bonfim, no terc 2 origem mais antiga esti ma devogion dlomingo portuguesa ao Crist Critica, Foi com esse sentido que 0 capt cdlecmar-cejucrsa “Teodisio Rovlrigues cle Faria constrain a primitiva Igrejado Bonfinn, A cultura he aevescentou manifestagdes Festivas aque deturparam as suas antigas intengies votivas SOCIEDADE AGRARIA, ESCRAVISTA E MERCANTIL nti, com estrutura social forte~ A Bhabha agri, eseravsta © mer mente hierdrquica,olgiryuica ¢ repress, € outa construgi do periodo colonial portugués Hanon 09 BUH 78 we Hexeaget Dus Tons dle produgho sistem sn terra onde Chegando © in ocolono , M port Je paves nomaders ut, gista comercial em e capitalist mexpany Teoria AGHCAFIT, Tyas Asexighnchas th Trey tae cores € Madeira) © plane a habitavam, Construy nas tora qt =" vingenthos ¢ proxdin acicass 2 300 ona época pela icf ‘9 fume ence africans, esse colon powes qe pp de malo pro no mere, 2 ¢ ilhas atlanticas. “Fam ie ill Tambén, ie ia conqul enaropeu abaste 2. Quanlo trou mercado € foi colocady inauguron posda Cacho: Belém, Ser, mow algodio a do comércio de esta"? centre os artigos do Jiu alavoura forma nos ca Cruz das Almas. administrvuasterrasdo Braslcomay aircquico. Nada se faa sera administragio hierarquizady ie dos estavam em Lishoa o re, ralstas que mandasam ordens para ay 0s dng nt ecleciam aos regimentos que traam, seus conselhiros coffins, Os gonemadoresevice-te » das autores coloniais fica ras, plantagies tho os denomina “procutores” no Ainixo fam 08 parceiros coloniais, os grances proprietirios de te historiador Wanderley eng do eccao. Seguia-se 2 catals socal dos ‘eseravos, engenhos e fazendlas dle gato. seu ive Furia dew le-agicar, propritaro ial que dependia dos senhores de plantadores decana os de terras e escravos, masnio dle engenhos, Ocupavam um escalio soci ‘enigenh para a moagem dle sua cana e' comercializagio do agticar que lhes «chia nu ratio final la proclucio, Os lavradores portugueses sem-terra agreglos, meciro,foreius e moradores de favor) vinham depois. Os *P Livralres pobresfcavam mais abaixo. Nao possufam bens de nenhuma snturez e trabalhavam quase ao nivel clos seravos africanos e tupinambs carpi, dos quais se diferenciavam por serem “brancos”. Por eas onan erat tupinambs ou tapuia cativos. at ale ci rane no cetron urbane na cama icias militares do exércto colonial, funcionérios da admi civil e penal, comere “ na pena, comerciantes de “grosso rato”, mercadlores, exportadores , ll” cemportadores, mestres, artes, ofiiaise aprendizes todos conside- taclos “homens bons”. : usivamente rural nos dots primeiros “h vila social foi quase ex sécslon cla histri Taba, Exista a cade do Sabatlor see dos g0- vernon ger Snadlos, centro administrativa, religioso, militar comercial mibarque de agicar, Fumo, agodio, entre «yon, A maria dos proprictrios via nos sobeados ¢ 5 de suas pinntagées,engenhos efzendas © x6 cesar 2165 residéncia fixe Pm idade na segunda metade do sGeulo XVI. Muitas das grandes propriedades produriam em regime de cco oo} sia natural. Prosuviarn, eels proprio consumiam 0 Feijbo milho, fea e as bananas da lavoura de subsistencia que coexisia com ‘eativo porto de a mand ida cana-de-agicar, furno e algodao. Senhor em saa propria, colono portguts govern engenho, suas plantagies, sous excravose sua fama extern {que inclula 26s, 65, ‘fon, us sobrinhos,primos, aerenteseagregidos adem da spo dos illios “Jo caal e dos muitos gerados em mulheres Tupinarb, Tamoio ow Kirin e 27) ‘Algunsautoresareditam quo todo dasinvasdies holandlesas o de judeus aumentounape. 1624-1625) com Pernambucy (1630-1654), No i lacimentag comprovando quo jueu exercey ‘Jominantes na Olinda emo Recife de 1638-1643, na melhor vale oo Maurice Nassau peste tere existidosinagogs ves buco hola, a esemplo das con lem RecieyeMage Abraham, rm Marfa, NZo Gq inexistissem restrighes + religiosas juslaicas. Plas existiram (Charles Boxer, cavinistas prt Oshoanes no Bra p. 173). Maso que interessa saber & que os diversos ‘gull, Alvares, Veiga, Azevedo, Belmonte, Bomdlia, Burgos, Cardoro, Castanho, Coelho, Castich, Costa, Castro, Dias, $4, Mendes Dias, Franco Figuerda, Fonseca, Frio, Morais, Henriques, Leo, Lemos, Lares, Bueno ae Mesquita, Moreno, Pena, Pereira, Peres, Pinheiro, Gomes, Pra, Preto, Querido, Miranda, Valverde « Swart fori ira, Silva, ‘Torres, Ribeiro, ram familias brasilciras em terras brasileira Ocspanhol Na fla de cumsos demogrstcos dos conseliel qlquerafrnutv, Riomnihgerrcsudat ple 89, cataioou base espeito do contingente espanhol,gale- espanhol, ovo baiano, Mas é verificével i ra luso= ficAvel que a mistura hus a, sierica eonnegava nos padre Portugal, sedrretudo na re de AstGrias. De se clnersae que Portugal rsesnentaanin (1580-16AU),rootive paraa vinda isoleadesespaniis que pariciparam ea guerra cmtra invancre nhois na Baia no euler XVI, a exemple de Francisco Bruza de pinena em Forte Segre dda Galicia © pO tunieler Expanha den holanelés, No se deve eaquecer que Have francés (0 francés concorreu com 0 portugus na fase do excainb do pate “yi « qaficon durante anus no larg litoral brasileira que vai ea ith dle [tamarach (Pern unde na bata de ‘Tudos oy Santoy até a implantags -geral. Qcapou, em 1555, algumas bas ela aia da Gua furos e desaguadouros do litoral do Rio de Janeiro, tic) a Cabo Fro (Ri de fanceo) S gow pula davensenda, reaparece 0 Maran Newsas Mas evinda gue ats Topi e dene diescendentenentre eles, conforme testemanho de Hany Starlen, Nie eran o que permite ide ose fai maior que a dos italianos, icagio em tipor fisicos de mes francs com tupinambs, mas, ainda asin, ingleses€alemes, nos dois primiroy séeulos da Babin Povos dos Pafses Baixos ¢ do norte da Europa (Os holandeses — generalizagio sob a qual aparece povos dos Fa sxe Baixos e do norte da Europa (Inglaterra, Eseécia, Gales, Irlanda, marca) que estiveram nas terras do Brasil nos finais do | —casaram ¢ constituiaim Suécia © século XVI e primeira metade do século XVI iro, o que inclui Alagoas, Sergipe Manuel Calado (Valoroso Luci- familias no saliente do nordeste brasil eare ‘ana da Bahia. Fr dleno) repara que as Felagoes amorosas de hi ‘mulheres holandesas jamais evaram ao easamento, Isso no invalidava ifo sanfranci ins hiso-brasileiros com a possibilcacle de filhos, como observou Oliveira Lima. 1 comprovatlo que familias luso-rasileira-holandesas © des- iros de holandeses no foram tantos quanto a eracreditar, Entenda-se que existiam vérias :m primeiro lugar, a diferenca de lingua, cendentes luso-brasil suposigio a principio qui circunstincias contra as und 83 usroess oe RON 84 antes luso-brasi parando os hab Ciros de Dy, ai tha dos holandeses. Sobretud, gf ee Ba . la estabelecido na In estabeleido na py estranhos 20° sistema de vid ; exam irvasores go ee Po ts FPAAE A Cons, fipeutando qualquer assimilagio, now encontrar antepassado olan, cabelos loures, come 5. costumes € eli ago nammbuaces «Pernambuco h tenaz e sever d situagio de lata, ae House tempo em que ~ Iciro ce pee cara, olhos a2 ed ee ve portugues Na snsata observa rio purtese sr de wo oye do Brasil holandés, p. 89-92), aléry Luts ela Camara Case a i ea c verificar que *... olhos azuis, de se eer aM ™ germina grupo Eni, SEES Notar que “patandeses® mitra lees frances ingess, pooneses, S066, naMarqUessejudeyy centre os que esiveram ocupando largo trecho do Brasil de 1630. 1654, Sem que baja, portato, preocupasio com 608 a ple, dos olhos edo cabelo, é perfetamente correto destacar 2 contribuigio dos europeus “rename nfo somente nas unies que frmaram as familias de Gaspar van der Ley, Abraham Tapper, Joris Garstman, Jan Wiznants, Charles {J Tourlon «Girt de With, mas nos que icaram do intercurso sexual ‘com mulheres Tapinambs, Tamoio ou Kiiri~ por exemplo, um Jacob Rabby ef, que viveu quatro anos entre esses povos — ou de luso-brasi- Jeiros com mulhercs holandesas (conkecem-se poucos casos), caracteristic variedade de coceses, irlanceses gales a PADRE FERNAO CARDIM Noxcevem Viana Alero, Portugal, e morreu Boho, ena, oi dopo Son ol Arai) Fl umn dos moi Gute pes do Componio de ess no Er nos sb 1M eM ei poo Babi‘ 1563, juntomente com op dhe Reiss 0 vsedor dos estes no Bros, Cito de Gora, ro ere que house 0 goverrador Morvel Tels foneto. Dessa sua pessagem na Bohio ficaram os cartos Patera persone Node Nara pile tov no ade do Soledorquondo da primeira vito 40 Sento Oo (1591). Foi retor do Cog dos Jesus no Rio de Joneira em 1596, Eleia la congregariio da prow io dos jesuitas no Bros, representona am Roma, Voliova pore © Bahio quando coiu prisianato de patos ingleses 1608. Resgotodo, regratzou & cidade do Salvador e chagou 12 provincial dos jesutos no Brow Ferdo Cord ¢ partculorearts chlabre prio Narrative epistolar(narracS0 dos vistas que realou 0+ coptarias do Ithéus, Porto Seguro, Exptl Santo, Ria de Jorewo-e Perna buco) ¢ pelos livts Terra do Bras @ Principio @ ongem dos Indios do Brasil Foram publicados por Redoloho Gorcio ¢m 1925 em um 6 volume: Trotode do terra e da gente do Bros LEITURA Anda que o nome de engenho compreensla tals 0 ei fio, como as ofcins € ass necesina para met a can, comer, purgar 0 ssucar, conto, tomaco ais em particu, ‘omesmo he dcr css ho engenho, ue eas de moet a canns como arificio, que engenhowmente imentario, E tendo ns jf'chegadoa esta cas com a canna condi para a moenda, dlaremos noticia do que ella he, ¢ do que nel se obra, para csprimer o asucar ican yalendo-me do que vw eno realde Sergipedo Conde, que entretodosos da Bahia he omais afimadlo, Levanta-sea bonds do to sobre dezesete grandes pilares de tol, lagos quatre palmes, altos vinte © dous, © dlistantes hum do outro quinve cexjo tecto coberto de telha a € vigas de pais, que nenhuma outra terra leva nesta parte saint; com dha chamta de li, que So dos mais forte, wamas alta, € expagost casa, nta sobre tirantes, frechaes, aque ha no Brazil, a yarandas ao redo, huma para receber canna, lena, € outra para guardar makiras sobrecelentes. Ea esta chamio casa de moendas, capaz de receber com= modamente quatro tarefas de canna, sem perturbagio, € cembarago dos que necesariamentehio de lidar na dita casa alee Ane Joo Andrconi Anti SJ (aap do Bet Shaler, Lara Progresso, 1980, p. 89-99, 8s Histone Buses CapituLo VI A quotio dis capitanias oo . ghana a mere dem, oso TL marteve-se 02 meg co dexurso do 23 reinado que ror nero pela Edis ¢ costs ocidental da Aico, pag pee ef ecomercantes de Lisboa, rai e comercializnam toros Ages eo infu Arg, asenbarcaes cdo Pores ede Vir retards teras do B “Te randira aruda fk (pau-brai, de largo wo na tinturaa de te- Sie nes de pers ors poles deanna, eras meicinals (8 mais ppovteeaieraaipecain) cress, Chegarama ter fetorasem Peruri eu bia de Todos es Santos, sels no garantiam a posse elds ters rvladse 1500. L501, Na eada de 1530, dom Joo UUbdecdiraaupar mtadedss terms americanus que pertenciam a Portugal feo Tato de Tonks (1497), que €avalado como o mais contun= shee reulta dipnstico da viager de Crstévdo Colombo emt 1492. | | Newn eernestin ta expansin he Enrrga emerinsine pan 22 decision. Foram in wepiete: dewsbera de tacts © prita tak WIT americana ocapods pel Espanta (era Cri 0 Maaco, © Ptr Bola). intrusko de bolandese, ings Kacarses tn eobects Oe pimenta, marfim. care were sbiacin, cron fearasica cea Pega endidarenta ts rei dom Joke Medea concen artes tigacxes fom os banqueires © grandes comerciartes taliacan, © » preseria Titoral do Brasil de embarcagtes financindas pre creer ates frances para o exambo do pas-bras ‘A decisto de dom Joo IM apoicn-ie nas opines de algens dos seus conselheizos € nos requerimentos de candidatos a captanias nas terrasdo Brasil Assinou 2s primers cars de doagio em 1324, Drwe-se ceclarecer que ss solugio de doar capianins jf er um compartment antigo dos reis pormgueses, conforme 2 ocupaso dis ilhas ocednicas, também tentada em Angola (CARACTERISTICAS DAS CAPITANIAS Excluindo a capitania dosda 20 comerciante Fernio de Loroaha (aitha atlintica depois conhecida sob a denominagia de Fernando de Noronha), que nio chegou a se concretizr. as capitanias hereditirias comecaram a ser concedidas no Brasil em 10 de margo de 1534 Em 32 anos, de 1534 2 1566, foram doadas dezessete capitanias a quinze donatirios: 1, Duarte Coelho 10.03.1534 2. Francisco Pereira Coutinho 05.08.1534 3. Vasco Fernandes Coutinho 01.05.1534 4. Pero do Campo Tourinho 27.05.1534 5. Jorge de Figueiredo Correia — 6. Pero Lopes de Sousa 01.09.1534 7. Martin Afonso de Soust 06.10.1534 8. Aires da Cunha (08.03.1535 9, Josio de Barros 08.03.1535 10, Fernando Alvares de Andrade 11.03.1535 ce da Coa een Ae sia Cae aac De Pero tapas do Soe De Duate Coho Le etn en Ca eh mann | f/f nto do Cargo Fino _ 11 Antiinio Cardose de Harton 19111535 12. Pero de Gide 2HOL.ISS6 25.08.15 38 15.08.1558 29.03.1566 14D Anva 15. Aare Alternanthe sedlecingientaasesentalijgias de canta salen anaes sso iis he un a ta ean inp as carta de da parte onde se ataharen as de outea™, Mas € pensive 24 ese acomsellia om tester public atln nv volume XU Daven sui 1 ubltess Nacho do Rosle Jane 1 hava ae nati nacivile no crime, podenda a donatirio, por st ps inlor,escolher jue eoficais para a apticagion de ica para a eriagte de las = licenga ps wonese dar posse a tabelides = mored day mes do quer tribute, ude dig {gus salina so leer Kas ae ter athe ea lie o pesca, redline tla as renasediecitos pagos na capitan a0 ei 3 Orelem de Cristo. © diseita de venda de vinte © quatro excravoy por an dos povos {que habitavam ay terras para Portugal dice le sucessio: acapitania pasa paray herdeive do donatirio 12 masculina, Quando exgotada, passava para a As cartas foram documentos legis de doagio, Os forais definiam ‘os dlircitos © a ubrigayiies de cada dona, le nr capitania no Brasil,consdere-se que era um lote de terra dloado a particular da escolha do rei para que @ acupssse o explorasse ‘com os seus pri ‘urs, ubrigado a conceder sesmaria ao cristo {que a solicitasse ¢a pagar twas tributes ao rei € Ondem de Crist, — 2 fxrTo OU RACASSO DAS CAPITANIAS: fe véctos historindo sce com? pcs portugues Drang solugioimalequada & Spucy 4 condenar € até 8 ep, a aralagio i esl Pori8a® paso cone ep aventuat 05 A9Ctog cera shugo Feu esnips ddoadas a Franses pt agains dramstcos dn bi co Fernandes Cou 2 * Coutinho, Pero do Campo Tou sa’ did cap rei do Cr ar que # queso das Captonas E de lr ja est a Earp Osi reditfria situa-se no quadto “OP sos palses curopeusm, aptalismo comers ais icdamen don crim sg racer” pra a occ © cxporGio a6 rT acho dlescobertas. Vejase que as diferenses $© ne nas formas de colonizacio, Elas se estabeleceram "2 proporgio do Iie ‘ou menoe ompromiao com o descent epi sta SOMET AN MENOr em tga e Espanha, onde 38 s man ener ea extents 20 dominio de “uss les” 03 que vrtnabva, En Fortugol Espanta pesistiram aspectos do feuds. amo que foram mais rapdamente sperados m2 Inglaterra, Holanda, Frang e replicas italiana. Eda expesiénciahist6rica jamats ter existido| forcosa rejeicio de uma formago socioecondiica por outra. © apitalismo europe gerouse no feudalismo, mas 0 seu desenvolvimento no significou a imediata lquidago ds estruturas Feud. tanto que coexist em Portugal Fspanha com formas ccondmicns que desfiguravam elimitavam. Elas participaram na formagSo da economia do Brasil no perfodo colonial, Mas hi aspectospoltcos na criagio das capitanias hereditérias que «kyo ser ested: oink da posse efetva da terrae a produgio «de artis exigidos pelo comércio curopeu, principalmente 0 agicar, aperew que a questio da exist@ncia ou nao de caracteristicas Feu- «his nas capita hereirase mas pnd sesmariasdoadas no Bras ‘jt examina no contexto da contradigfo entre @ eapitalismo mercantil opi expansto do circunstincias hist6ricas mantiveram nas ‘ea concentragso de grandes propricdades nas mos de uma minoria. Por af se destacwam a predomininca do trabalho exrav e a depend Tucson ecu nar panos itor posteriormente, como descreve Waverley Pinho no eu fimo ro Hi ti de um Eogenbo do ResSnio ao se refreb reloghes entre lnradores de ‘ana-de-acicare seahores de engenho, Ea condirram is formas até hoje ‘estes da terga, meago, di de trabalho gratuito (ou das de trabalho) on pagamento da terra ocupada de vo" SESMARIAS Com a doagio das capitanias hereditrias inaugurou-se também «a instituigio da sesmaria no Brasil. Velha forma de ocupacio da terra, presente na Rema antiga, a sesmaria exe na Lusitinia romana tor now nova dimensio em Portugal durante o reinado de dom Fernando (1345-1383), quando surgiu para incentivar a producSo em terras abandonadas. A sesmaria ganhou outro perfil no Brasil, com dimensies largas incontroliveis que se desenvolveram como ltifindios. A arta de doagio de uma sesmaria estabelecia que tivesse “meia gua”. Mas ‘como limitar ou demarcar com exatidio uma sesmaria nas astidGes de terras da Bahia no perfodo colonial? ( sesmeiro tinha direitos que repetiam os do donatirio. Podia re- [querer sesmarias diretamente 20 re, alegandlo servigos, como fizeram destacados participantes da “guerra ao gentio birbaro”. Foi dessa forma {que se multiplicaram as terras de Anténio Guedes de Brito, que iam até o sertio da Bahia, ¢ as terras dos senhores da Casa da Torre, eujas propriedades continuas se estendiam de Tatuapara, no litoral baiano, até a regio sanfranciscana, “Todo e qualquer eristio podia requerer sesmaria em Portugal e suas coldnias, mas tinha que atender exigencia de serem terras desocupadas, ‘0 que nao era o caso das terras usurpadas dos Tupinambés, Tapuias ou Kiriris na “guerra contra o gentio bérbaro”. ‘Outta forma de propriedade da terra na Bahia foi a “posse”. Fra dlitetae simples. Muitas vezes sucedeu com “azendas” que pertenciam a erom coin

You might also like