You are on page 1of 10
TS.PHAN KHACNGHE. _TAILIEU DANH RIENG CHO HQC SINH CUA THAY NGHE. TAP, CO TRON pone wos) NHE CAC EM Git. Long hit ha Toa bo to ra be mit tgp xe gitar cay va ln than. Lye thodt hoi nude tao dng Ive phia tren dé ko nude tr ‘TRONG TAM B. I. Trao déi nude: - RE cay hitt nude va hit ion khodng théng qua long - Lure ap suit ré a d6ng lye dau duéi day made tr than len la - La la co quan thoat hoi nude. Thoat hoi nude lam mat li, Kim Khi khong mé dé Ly COs va tgo dau trén dé kéo nude tir re lén li - Cy mat nude (cay bi héo) néu lugng nude thoat ra > lugng nude hut vao, - Khi khong la logi té bao diéu tiét qua trinh thost hoi nua theo ca ché khuyéch chi durge hit vio theo co ché tham thau. IL Trao d6i khodng va ni : ~ Nguyén t6 dinh dung thiét yéu (gdm cae nguyén t6 dai lugng va mét s6 nguyén t6 vi lugng). Digp luc duge cau tao boi cic nguyén t6: MgsN,C,HLO, ON ~ Axit mueleic (ADN, ARN) due cu go boi cée nguyen té:P, N, C, HO. ET 202 = Protein dug edu tgo bGi ede nguyén 16: N, C, H, O. = RE cay chi hap thy niter duéi 2 dang la NH’; NOy. Khi vao r8 cay, NOs s& duge khit thanh NH. - Trong mé thuc vat, NH" doe dng héa theo 3 con duéng: amin héa, chuyén vj amin, hinh thanh amit. - C62 phuong phip bén phan cho edy, 46 la bén qua li va bén qua r8. BOn phan qua li cin bn khi troi khong mua, Khi toi khéng niing git; Khi bén cin cha ¥ dic diém sinh trudng cia cai = Khi bén phan cho edy, e = Bén phan héa hoe voi nic can thiét sé gay doe cho cay, gay 6 nhiém néng pham, 6 nhiém moi tring; lim gidm nang suit cdy trong: gay r6i loan qua trinh phat trién ciia cay. . | é ig cay ho du dé b6 sung ngudn nite cho dat. Bon voi bot dé cai tao loai dit chua. Bén phan chudng dé cai tgo cdc logi dat chua. TIL. Quang hop: = Phurong trinh tng quat ctia quang hap 6COs + 12H:0 > CsHis0« + 602 + 620. : = Quang hgp o6 3 chire nang: Tao ra chat hirwco; Chuyén hoa quang nang thanh hoa ning; Digu hda khéng khi - Anh sing mat troi co 7 mau, nhumg eay chi quang hgp 6 tia sang do va tia sang xanh tim. Do vay, Khi trong cay dui {inh sing nhén tao, thi ngudi ta chi chon logi anh sing Bo va anh sang xanh tim dé chiéu lén cho cay. = Quang hgp ¢6 pha sng va\pha t6i, Hai pha lién hé m@t thiét véi nhau. Pha t6i sir dung mét s6 san phim eita pha sang (chit NADPH va ATP); Pha sing sir dung mt s6 san phim ca pha t6i (NADP"; ADP). Pha sang dign ra 6 mang tilacoit, cn c6 anh sing, nude, NADP", Pha sang tao ra Os: NADP ~ Pha toi dign ra 6 chat nen lye lap, ean 66 CO:, ATP, NADPH; Pha toi . ~ Qua trinh quang hgp phu thuge vio anh sng, nhigt d moi trudng, lwong mrde; nong 45 CO., nguyen t6 khosing. - Khi tréng cay trong nha kinh (nha Iuéi) thi cho phép khac phy dugc cée dieu kign bat loi cia khi hau moi trudmg; Six dung nha kinh dé san xuét rau sgch; Dé nudi cdy mo; Dé kich thich canh dam ra r8, dé wom cay gidng. - Dé ting ning suat ey trong thi phdi: Bon phan, tu6i nude hop lis Tao digu kién dé cay hap thy nang hrong mit trai | céch higu qua; Sir dung cic giong cay 6 euemg a6 quang hgp cao; Cae giong gid tri kinh té cao. w = Kh bon phan qua fa thi ein chd'y: KHONG BON KHE w0i ning git; khi tri mua; Phaibém véi ndng 46 phi hop; phai chit ¥ dae diém sinh trrong cha chy) ~ Hinh bén mo ta vn tit so dd quang hgp. Quan sat hinh nay, ching ta thay duge san phim thir cap cia quang hgp 1a saccarozo, tinh bot. Nude duge cdy cung cp thong qua hé mach din tir 8 lén; COs duge 1i lay vio thong qua cae khi khéng, TV. Hé hap & thye vat: ~ Phuong trinh tong quét cua hé hap: C,H OHO ATP + nhigt. - Thyee vat 6 2 con during ho hip, 46 ho hip hiéu khi). : : - Hé hip chju anh hung ctia méi trudng (nhigt 46, ndng 45 O>, ndng 46 CO>, d am), - Nong sin dé bi hur hong do qua trinh 6 hdp lim tiéu hao chat hifu co. Do d6, muén bio quan néng sin thi ngudi ta phai han ché qué trinh hé hap dén mire thap nhat. van chuyén chit déng, van chuyén thy dng. Nhumg me thi TP. ‘on sing mat toi pth sina + 60; > 6CO; + A phan giai kj khi (duéng phin va lén men) va phan giai hiéu khi (duong phan va HIEU BAN CHAT DE SUY LUAN GIAI QUYET MQI VAN DE CAC EM NHE! TS. PHAN KHACNGHE. _TAILIEU DANH RIENG CHO HQC SINH CUA THAY NGHE + Doi yGi cde nOng phim kh6 (hat kh6, qui khé) thi ngw6i ta bio quan bang phoi kho. Vi dy hat lac, hat cafe, hat ng, ... thi bao quan bing phoi kh Oi véi cde néng phim tuoi (rau, qua tuoi) thi ngudi ta bio quin bing udp lanh, Vi dy qua dua chudt thi bao quan lanh. C - Hinh bén m6 ta thi nghigm vé hé hip 6 thye vat. Thi nghigm nay Céc nhim chimg minh hé hap thai COs; Ching ta dé muse vio binh thi nghém dé nude chiém thé thich cia binh, lim diy khi vio éng nghigm.Qué trinh h6 hap thai CO., cho nén trong binh thi nghigm cd Nut cao su nhiéu CO2. Nude duge rot vao sé day CO, vio éng thiy tinh hinh chit U; khi CO: s& chui xudng éng nghigm phan img véi nude voi tgo ra CaCOs (Kim dye nude voi trong). Trong qué trinh thi nghigm, Binh chia hat sir dung hat dang nay mim dé tao ra nhiéu khi CO2, Néu thay hat nay mam dang nay mam bang het da luc chin thi thi nghigm khéng thai CO> (nude véi khong bi duc). ove TRONG V. Tigu héa 6 dong vit come ue = Tit hoa la qud th bib dBi cg BRA dinh ding e6 trong the dn thdnh nhimg chit don gién ma eo thé hp thy duge Thite dn 6 chia: tinh batsprten, lipit; xenlulézo thi phai duge bién doi thanh céc don phan (glucézo, axit amin, ..) moi duge co thé hap thu va str duns - 6 déng vat don bio, thite dn duge tiéu hoa trong khéng bao tiéu héa (goi la tigu hoa néi bio). = Dong vat din cdc loai thire in khac nhau cé dng tiéu héa bién ddi thich nghi véi thite an. + Thin thit c6 ring nanh, ring tree ham va ring &n thit phat trién, rudt ngdn. Thite in durge tiéu hda co hoc va héa hoc. + Thin thyce vat e6 cae ring dé nhai va nghién thie an phat trién; manb tring rét phat trién, rudt dai. Thite an durge tigu héa co hoc, héa hoc va bién doi nhé vi sinh vat c6ng sinh (& da cé hogc 6 manh tring). a + Cae loai ngura va tho (dg dy 1 tai) c manh tring phat trién, Thire dn duge tiéu h6a va hép thy m6t phin trong rugt non; phan cén lai duoc chuyén vao manh tring va tiép tuc duge tiéu héa sinh hoc nha vi sinh vat cdng sinh. + Déng vat nhai lai (trdu, ba, ciru, dé, ciru, hou, nai) c6 da day 4 ngin: Thite an tir migng > da cd > da t6 ong > 6 len migng dé nhai lai > da la sich > da mdi khé > rugt non > Ru6t gid > Hau mon, + O guid, ché d an khoa hoe va hgp Ii thi sé hen ché bénh tt. Vi dy: Néu dn thie an ¢6 nhigu Colesteron thi dé bj bénh aj thug xuyén an man thi dé bj huyet ap cao; Néu thiéu vitamin A thi dé bj quéng gi; Néu thire mai; New thie an thiéu canxi thi 8 bj loaing xwong; Néu thite an thigu iot thi dé bj budu cé. a VI. HO hép dng va ~ 6 dong vat c6 4 hinh thie hé hap cha yéu li: H6 hip qua bé mat cor thé; H6 hap bing hé théng dng khi; H6 hap bing ~ Cac loai giun (giun dat, giun tron, giun dep): H6 hap qua bé mit co’ thé (hd hap qua da). . - Cén tring h6 hap bing éng khi. Ong khi phan nhdnh va tiép xi trye tiép véi t8 bio dé dura khi dén té bio, Vi cén tring ho hip biing dng khi cho nén hé twin hodn khdng lim nhigm vy van chuyén khi. Do 46, trong mdu cia cOn tring ludn c6 Iugng O: rat thap. ic loai cd, t6m, dc: Hé hip bing mang = B sat, chim, thi: H6 hap bang pho. JRONG TAM & Phéi cita chim khéng c6 phé nang (Ph6i tia chim durge cu tao boi hé théng n; VIL. Tuan hoan ae Z - HG twin hodn ho 06 & daysé tée lodi déng vit thuge nginh thin mém (6c, trai, sQ) va chén khép (t6m, cua, c6n trig). Tuan hodn he thi khong e6 mao mach; mau tiép xtie va trao ddi chat trac tiép véi té bao nén mau chay véi dp luc thip. - Té bdo mau gom c6 hong cau, bach cau, tiéu cau. Hong cau lam nhiém vy van chuyén khi O2. - Céc6 hé tuin hodn don (Tim 2 ngan, | vong tuan hoan). - Lurdng cu, bo sat, chim, thir: ¢6 hé tuan hodn kép (c6 2 ving tun hod). = Céc loai éch nhdi, bo sét: Tim 3 ngin (2 tém ni, | tam that). O tam that, c6 su pha trn mau gidu O2 véi mau gidu CO: Do d6, mau di nudi co thé 1é mau pha. - Cie loai Chim, thi: Tim 4 ngin (2 tim nbi, 2 tm thét). Khéng c6 su pha trOn méu gidu O2 vdi mau gidu CO;. Do d6, Gi co thé la mau d6 toi 8 dp Ie ctia mdu len thinh mach, Trong hé mach, cdng xa tim thi huyét 4p thap nl h mach), : : : - Van toe cia dong mau ti Ig nghich vai tong tiét dign cia mach mau. G mao mach (c6 t6ng tiét dign ln nhat) nén c6 van tc mau nho nbat. ~ Khi co thé van dgng manh hoje khiéng vat nang thi nhip tim tng, nhip thé ting, huyét 4p tng, than nhiét ting. VIIL. Cén bing ndi moi. = Cain li duy tri dn dinh mdi trudmg trong eiia co thé (6m dinh moi trudmg mau va bach huyét), HIEU BAN CHAT DE SUY LUAN GIAI QUYET MOI VAN DE CAC EM NHE! hic miao mach bao quanh). ng gidm (cao nhit 6 déng mach, TS. PHAN KHACNGHE. _TAILIRU DANH RIENG CHO HQC SINH CUA THAY NGHE ~Khi ndng a6 glucézo trong miu ting thi tuyén tyy tiét insulin; glucézo trong miu gidm thi tuyén twy tigt glucagén. - Khi 4p suat thim thu trong méu ting (do Zn nhiéu mudi) thi than tang cuimg ti hap thu nuée va ting euémg thai mudi. = Khi d6 pH cia mau gidm thi hé dém sé ting cuimg lay di céc ion H” dé dura d6 pH vé mite binh thurimg. Phoi tham gia diéu hda dé pH ciia mau bing céich thai CO>; Than tham gia diéu hda d6 pH bing cach thai H’, ti hap thu ri thai NHb. nin thé hoje lao dong ning thi 4} pH mau giam, tim dap nhanh, nhip tho ting; ho van tim thi huyét ép gidm; : : ~ Néu suy than, suy gan thi ap suat thim théu cia méu gidm, dn t6i co thé bi phi né. IX. Thye hinh do ede chi s6 sinh li é: ngudi: . . - Khi sir dung huyét ap ke (huyét dp dign tir hodc huyét ap théng thumg) dé do huyét ap, thi: Nguoi bénh phai gidt nguyén tur thé binh thuong; Khong kim rung may do; Trénh xa cae ving tir trong manh; Khi do xong ngudi | thi phai di tir 5 8 phiit sau méi tién hanh do cho nguoi thit 2; Khi kim déng hé chi 6 khong 160-180mmHg thi dimg vin niit xoay. Can chi ¥ cée biéu tuomg hign tra h cita huyét ép ké dign tic Biéu twgng ¥ thi dang do binh thurimg; Biéu tugmg Err hoge PullEtr thi may dang bao Idi, cin tat may dé khoi dng lai; Biéu hign pin dign bj hét thi thay pin. - Kh do huyét dp thi phai do 6 thoi diém nghi ngoi vi do 6 thoi diém van dng chay tai ché trong 5 phiit. (Sauk hi chay, huyét ap sé tang, nhp tim tang, than mhigt ing, mhip the ng) onc 1. CO CHE DI TRUYEN VA BIEN DI 1. ADN: ADN 1a mét logi-axit'hucleie. ADN c6 cu tric 2 mach polinucleotit; ADN duge céu tao theo nguyén tic da phn va nguyen te b sung (Alin Ke viT bing 2 lig Ket hide: lin ket vi X bing ign ket hiro) Gssinh vat nhan thye, ADN c6 dang mach thing va lign két v6i protein histon dé tgo nén NST. G sinh vit nhan so, ADN c6 dang vong; ADN 6 trong té bao chit ca vi khudn cing ¢6 dang mach vong. 2. Gen (ld mot dogn cia phan tir ADN mang théng tin ma hod cho mt chudi polipeptit hay mt phan tir ARN), Vi viy, gen c6 céu trite 2 mach polinucleotit, durge ciu tgo tir4 loai dom phan la A, T, G, X. Gen nim trong nhan té bio hode niim trong t& bao chat (G bio quan ti thé hogie bao quan Iue lap). . Gen c6 3 ving: Ving diéu hda (Noi Khoi déu phién ma); Ving ma héa (Noi tao ra mARN); Ving két thie (Noi két thie phién ma. 3. Ma di truyén: 18 ma b6 ba. (0 trén MARN thi duge goi 1d c6don; 6 trén ARN thi durge goi 1a anticddon; 6 trén mach thi goi la triplet) RONC of tinh de iu (dj DASA mi hoe 1 anit ne BOM AL ALA 2 (Cic toai ding chung mot b6 ma di truyen, trir mot vai ngoai 18); ~ Ma di truyén c6 tinh thodi fiéa (Nhiéu bo ba khdc nhau cing ma héa cho 1 axit amin), Tinh ph6 bién ciia ma di truyén 1a biing ching vé nguén géc chung cia cdc loai sinh vat * CO 1 ma mer dau li SAUG3? va 3 ma ket thic la: S'UAAS’, 5 4. Nha d6i ctia ADN: . . . - G trong nhan té bio, mdi phan tir ADN e6 nhiéu diém khoi diw nhan doi; 6 ADN trong té bio chit, ADN vi khuin mi ADN chi c6 1 diém khoi diu nha d6i : ce ~ G trong té bio nhan thye, ADN 6 trong té bio chat c6 thé nhan doi nhiéu in va nhan doi de Ip véi ADN trong nan, - Thong tin di truyén 6 trén gen (trong nhan té bio) durge truyén lai cho ddi sau nhis co ché nhiin dbi ADN. 5, Cac loai ARN: Ca 3 loai ARN déu co cau trie mét mach, duge cau tao tir 4 loai nucleotit 1a A, U, G, X. Phan tir MARN khéng ¢6 cfu trie theo nguyén tée bo sung nhung phan tr (ARN va rARN thi e6 nguyén tie bo sung. mARN: Duge diing dé lam khuén cho qua trinh dich ma, b§ ba mé dau (AUG) nim 6 #au 5° ctia MARN, tARN: Van chuyén axit an rong qu trinh dich ma. Mdi tARN chi c6 1 bd ba d6i ma, chi gn dc higu véi 1 aa. Phin {WetARN duge xem li “NGUOI PHIEN DICH tong qui trinh dich ma. ARN: Két hop véi mon 8 tao nén riboxém, Riboxom thyc hign dich mai dé tng hop protein. Trong cic loai ARN thi mARN c6 nhiéu loai nhat nhung him Iuong it nhat; rARN c6 it loai nhat nhung ham luong cao nat. 6. Phién ma (Phign ma a qua trinh tong hop MARN theo nguyén tic bd sung). - ARNpélimeraza irurgt trén mach gée theo chiéu 3'5. Chi c6 mach géc (mach 3'5') cia gen durge ding dé tam khudn ting hop ARN, - O sinh vat nhin so, phién ma va dich ma din ra cling mt thoi diém. O sinh vat nhan thye, phién ma trade, dich ma sau. = Enzim ARN polimera vita e6 chit vi kéo di mach potinucleotit m 7. Dich ma, (Dich ma li qué trinh sinh tng hgp protein Ef - B6 ba mér du la S’AUG3*. G vi khudin, aa m6 dau la focmin Metionin, 6 sinh vat nha thyc, aa mé dau la Metionin. - Dién ra theo nguyén tic bd sung (bd ba déi ma trén ARN khép bé sung véi bO ba ma sao tren MARN). = Ribéxdm trugt trén mARN theo timg b6 ba tir b6 ba mé diu dén khi gip bd ba két thiic, mdi b ba duge dich thanh 1 aa (bo ba két thie khong quy dinh aa). Khi dich ma, ign két peptt duye hinh thinh gia cic axit amin, HIEU BAN CHAT DE SUY LUAN GIAI QUYET MQI VAN DE CAC EM NHE! c nang thio xoiin doan ADN, tich 2 mach ei dogn ADN; vita ¢6 chire nang téng hyp TS. PHAN KHACNGHE. _TAILIEU DANH RIENG CHO HQC SINH CUA THAY NGHE = Nhigu ribGxGm cing dich ma trén mARN duge goi ki poiribdxém. 8. Didu hod hoat dong gen * Digu hoa hoat dng gen la diéu hod luemg sin phim cia gen duuge tgo ra * F, Jacop va J. Ménd la nhimg ngudi dau tién phat hign ra co ché diéu hda hoat déng gen 6 vi khuan E.coli * G sinh vat nhan so, sir dieu hoa hogt dng cia gen ip 49 phién m inh (O), cc gen cau tric. Ving khéi dong la vi ti dae hhigu dé enzim ARN polimeraza gin vio dé khoi déng phién ma, ving van hanh (ving O) la noi chat tre ché (protein tre ché bim vao) dé kiém sodt phign ma, - Gen diéu hoi (duge goi la gen R; khéng thude éperon) {HUGH RUVEH tng hop ra protein te cl ving vain hanh (ving O) cia operon dé ngn can qué trinh phién ma cua cde gen cau tric. ie gen Z, Y, A ciia operon khOng phién ma khi: Chat tte ché bm vao ving van hanh (ving O); Ho: mat ving khéi dng (P) ciia operon. Opreon phién ma khi: Ving vin hanh (O) duge ty do va ving khoi dng (P) ctia operon hogt dong binh thug. 9, Dot bién gen ~ Dot bién gen li nhiing bién déi trong edu tric cla gen, DBG tao ra alen méi cung clip nguyén ligu so cp cho tién hoa, = Dot bién diém La loai dét bién chi lien peg 1 ep nucléotit. (C6 3 dang dot bién diém ta: Mat, thém, thay thé 1 cap nuclé6tit) he WET 212 = Thé dot bién la co thé c6 kiéu hinh AGt bién. G vi khuiin (sinh vat nhan sa), d6t bién lam thay thi ludn biéu hign thanh k otis dot bign, Pee 7 - Trong céc loai DBG thi d6t bién dang thay thé mt cap nucleotit 1a loai phé bién nhat, ft gay hai nha - Dét bién mat hdc thém 1 ciip nucledtit sé Lim thay déi todin b6 cdc bé ba tir vi tri dot bién cho dén cudi gen. Do d6, s& lim thay déi cde axit amin twong img = DOL bid sinh d6t bign gen (Do virut cdi vio lim hong ADN hoge do téc nhn phéng xa lim ditt gay ADN). Bi Moi sinh vat e6 cling mét nguén ede chung, & RONG - Trong cae bang chimg tién héa thi héa thach la bang ching quan trong nhit, sau d6 én bing chime sinh hoe phan tit, Ru6t tha ctia ngudi twong dong: voi mani tring cia tho; chi true cia méo tong dong véi cénh dois vay nguE ca v cénh tay ngudi. oa IL. Hoe thuyét Dacuyn "de ca thé sinh vét lun phai daw tranh sinh tén véi nhau, chi nhiing cd thé ndo mang nhiéu bién dj e6 loi thi mdi sng sét va sinh sim wu thé, Baw tranh sinh tn chinh la déng le thie day st tién héa cua loa. - Theo Dacuyn, thie chat ciia CLTN la sir phan hod vé kha ning sng sét va sinh sn cua cfc cd thé trong lod. - Theo Dacuyn, di tutomg cia chon loc ty nhién 1a cd thé; két qua cua chon Toc tyr mhién s8 tao nén loai méi e6 cae de diém thich nghi v6i moi wudng sing, IIL. Hoe thuyét tién hod tong hop hign dgi 1. Tién hoa nhé va tién hoa lon ’inh thanh loai méi > Quin thé la don vi YET 2021 ighign ectu bing thye nghigm, = Tin hod lon 1a qua Sates thnh cfc don vi phan logitrénloai (chi, ho, bd, I6p, nga, gi). Tiém hoa lin dign ra trén pham vi rng lén, trong thoi sian dic of thbaghita ctu bing ting hop, so sinh, 2, Nguon bién dj di truyén ea quin thé Dot quan thé, ngoai cac bién dj di truyén thi cdn cé cae bién dij khdng di truyén (thuéng bién). Chi cé bién dj di truyén méi la nguyén ligu cia tién héa. 3. Cte nbn ¢6 tién hoa (la nhimg nhan t6 lam thay d6i thinh phn kiéu gen va tin s6 ede alen ctia qui thé). 8. Bp big Tin 6 thip (10% dn 10°), ha it du la d6t bién gen Kn va c6 ha ccaia tién hoa va chon gidng. Vi DB 6 tin sn DB ta nhan t6 tién héa vo hung. - Dot bign gen tao ra cde alen méi. Tir cde alen méi, qua giao phéi sé tao ra céc kiéu gen mii - Gia tri thich nghi cua DBG tiy thude vao moi trudmg sOng va 16 hop gen. (moi trudmg song thay déi thi gid tr thich nghi thay di) b. Giao phdi khong ngdu nhién (ty thy phin, ty giao phéi, = Chi Lim thay di thinh phin kiéu gen, khong lim thay d HIEU BAN CHAT DE SUY LUAN GIAI QUYET MQI VAN DE CAC EM NHE! thip nén n6 1a a0 phi gin, giao phéi cd Iya chon) tin s6 alen cua quin thé. TS. PHAN KHACNGHE. _TAILIEU DANH RIENG CHO HQC SINH CUA THAY NGHE = Lim ting din ty 1 kigu gen dng hop va giam dan ty 1g kigu gen dj hop => Tam cho BB Ign nhanh chong durge biéu hign thanh kiéu hinh dot bién €. Chon le ty nhién (CLTN): Khéng tao ra kiéy gen mdi ma ehi sing lee va log 9 nhiing kiéug en di c6 sin, zen Khe nhau trong quan thé hoi). nha hom fen sinh vat lung 4. Di - nhp gen: Cac of thé nhip cu o6 thé mang dén hing alen méi kim phong phi vén gen ciia quan thé. Su di cu lim i cua quin thé; sit ship cur lam ting tinh da dang di truyén cua quin thé. Sw di cur cia cée ef thé, su phat a giao tr dou dan 16% di tin sé alen. Yéu t6 ngiu nhién cé = Voi quan thé co 16 ngiu nhién cang dé lim thé Lim thay d6i d6t ng6t tan s6 alen cia quan thé, lam gim tinh da dang cua quan thé. - Yéu t6 ngiu nhién lim thay déi tin s6 alen khOng theo mét hung xée dinh; M@t alen nio 46 dit e6 loi vin c6 thé bi loai bo ra khdi quan thé béi tée dong cua yéu t6 ngdu nhién. TRONG TAM Li THUYEy Mot sé tun ¥: ~ ET 202 Nhiing nhan té lam thay déi tin sdailen k khéng theo mt hung xac dinh la: BB; Di —nhfp gen; Cac yéu t ngdu nhién. = Nhimg nhan 46 c6 thé é Tim tang da dang di truyén quan thé la: BB, nhdp gen - Nhiing nan t6 e6 thé kim gim da dang di truyén cia quan thé li: GP khéng ngfu nhién, Céc yéu t6 ng nhién, chon toe tyrnhién, di gen, = Nhimg nhan t6 e6 thé tgo ra kiéu gen méi cho quinn thé la: GP khOng ngiu nhién, BB, nh§p gen. = Quin thé dang & trang thai cn bing di truyén 1h quin thé 6 ti 18 kigu gen: p?AA : 2pqAa : qa. Néu quin thé duy ti trang thai cin nay sang thé h kh thi quain thé d6 khong tién hoa, Nhan 16 tién héa 1a nhiing nh «6 bam cho quan thé mat can bing di truyén. 4. Qua trinh hinh thanh quan thé thich nghi ~ CLIN khong tgo ra kiéu gen thich nghi, né chi déng vai trd sing Ige va Kam tang s6 Iueng e4 thé cé kigu hinh thich nghi trong quiin thé. (Kigu gen thich nghi do d9t bién va giao phi tgo ra). ~ Ba nhan 6 chinh tham gia vao qua trinh hinh thinh de diém thich nghi ka Bt bien; Giao ph Trong céc nhin t6 tién héa thi chon loc sgauién lim ting euémg mige 46 thich nghi cia cae die cic alen tham gia quy dinh céc dac diem thich nghi. YET 20. TV, Loai va qué trinh hinh h Mt : Hee * G ld giao ph ee thé ® kh ning gio phi do v6i nu va céch I sinh sn v6i ee Lodi Khe. Quin thé Lt don vi edu trie eta loa a. Hinh thanh loai bang céch ti dja i (Khae khu vue dia Ii). ~ Digu ign da ia nhan © gy ra str chon loe thin (6 ce dieu kign da i Khe nhau, CLIT tién hin theo cc hung kha nhau), - Dién ra chim chap qua nhiéu giai dogn trung gian, hinh than noi dja Ii sau dé hinh thanh loai méi. - Hay xay ra d6i vi cae loai dng vat c6 kha nang phat tin manh (vi dy chim, thi). * Churcng nga da f ngin cn sur giao phdi wr do gia ce quan thé nén gp phin thie dy su phan ha vén gen git ede qui the * Digu kign dia li khong phai ki nguyén nhan trac tigp gay ra nhimg bien ddi twong img trén co thé sinh vat. Digu kign dia la nhain 6 chon loc nhing KG thich nghi, b, Hinh thanh Todi bang céch li t§p tinh, Chixay ra 6 ede loa dng, phdi thay ddi nén tir 1 loai ban dau d@’hinh thanh nén 2 loai mdi. ¢. Hinh thanh lodi bing ech ho Hai qua thin nén 2 lodi méi 4. Hinh thin lai ah Go ché li xa va da bi hos ~ Lai xa kém theo da bi ho sé tao ra con lai c6 b6 NST song nh béi nén bj cach li sinh sn voi lodi bé va loai me thanh loaii méi. - Lai xa kém theo da bi hos nhanh ching tgo nén loli md vi sy khdc nau vé b NST di nhanh ching din dn sy céch Hi sinh - Hinh thnh loai mdi bing lai xa vi da bOi hod pho bién & thyc vat (dung xi, thyte vat e6 hoa), rat it gap 6 dong vat - Hinh thanh loai bing lai xa va da boi héa din ra véi tc d6 nhanh hon so véi hinh thanh loai bing cdc con dubng khée. Y. Su phat trién cia sinh gidi qua cic dai dia chit Luu ¥: Dai Thai c6, sinh vat méi chi e6 nhan so. Sy séng dang t§p trung dudi nue. Dai Nguyén sinh: Bit dau phan héa cde nganh dong vat bac thap, phin héa tao. Sur song dang tp trung dudi nude. CLIN. iiém bang céch tich ly tinh giao phoi phite tap. Do ¢6 tp tinh gi i, 6 ti thé cia cling mdt loai séng 6 2 6 sinh thai khae nhau, dan din sé hinh Dai dja chat Sinh vat phat sinh inh vat phat trién wu the C6 sinh Eich nhai, b6 sat, c6n tring: cay hat tran Duong xi phat trién manh; Ech nhai ngy tr] ‘Trung sinh | Phat sinh chim, thi vA thyc vat e6 hoa (Cay hat trn ngy tr, bd st ngur tr Tan sinh | Phat sinh céc loai linh trudng, loai ngudi Cay e6 hoa ngy tri: Chim, tha, edn tring ngy ty PHAN SINH THAI HQC HIEU BAN CHAT DE SUY LUAN GIAI QUYET MQI VAN DE CAC EM NHE! TS. PHAN KHACNGHE. _TAILIEU DANH RIENG CHO HQC SINH CUA THAY NGHE T. Moi tring song va cde nhan t6 sinh thai 1. Mai trudng sng va cée nhan t6 sinh thai = C6 4 logi m6i trudmg (moi trudng dit, moi trudmg nude, mdi trudng trén can, moi trudng sinh vat, - Nhan t6 v6 sinh (Khi hau, céc chat v6 co, céc tia phéng xa, tir ngoai,..); Nhan t6 v6 sinh téc déng len co thé sinh vat khong hu thue vito mat d6 quain the + Nhin 16 hitu sinh (thé gigi itu eo va quan hé gitta ede sinh vt véi nhau). Nhdn 16 hitu sinh tie ding len co thé sinh vat phy thuge vio mat d6 quan the ih vat cling anh huéng dén ni din t6 sinh thai, lam thay d6i 6 4, Giéi han sinh thé’: La khong gid tri xée dinh eta mot nl phat trién én dinh theo thoi Gidi han sinh thai vé nhigt do phi la: 5,6°C dén 42°C. - Khoding thugin loi: Sinh vat sng tot nhat, Khoang thugin loi nim ving gita eta gigi han sinh tha. = Khoiing chéng chu: Gay Ge ché cho hoat dng sinh Ii cua sinh vat. Trong gidi han sinh tha khoang chong chiu. ye TRONC inh thii ma trong khodng d6 sinh vt o6 thé tn ti vi 1 khoang thudn loi va 2 ~ Sinh vt e6 gid han sinh thai cing rng thi kha nang phn bd cng rong (thich nghi tion ee sinh vat kha), - Gidi han sinh thai cia sinh vat ran hon bign d6 giao déng cia moi trudng thi sinh vat méi tn tai va phat trién duge. b, O sinh that oye 70 sinh thd Ib Kning gen i thi tim bio cho lai thn ti va phét iri theo th gn, © sin thi chin I tap ton b@ gidi hen ede nhan t6 sinh thai v6 sinh, hiru sinh, : ~ O sinh thai bigu hign cach sinh sdng cita loi; cin noi 6 14 noi cu tr cia Lodi. Cling mt noi 6 thi c6 nhigu 6 sin thai = CAc loai séng chung trong m6t mdi trvdng thi thrdng cé 6 sinh théi tring nhau mt phin; O sinh théi tring nhau 1 nguyén nhan din ti su canh tranh khéc loi Canh tran kha loa lam tha hep 6 sinh thai cia oa TL Quan thé sinh vat i ae 1. Quan thé sinh vat va méi quan h@ giitn cde c4 thé trong quin thé = Quan thé 1a mot tap hop cé thé trong cling mot lodi, cling sOng trong mot moi trudmg, tai mot thoi diém, e6 tinh tyr nhign = Quin thé duye hinh thinh do sr phittén cia mot nh c& thé én mt ving dt m6 thst lapthnh quan thé mei. ~ Quin thé la don vi tnt, dom vj sinh sn, dom vj tén ho§ ea ld, Cée ef thé trong quan thé try nhau hog can tranh nhau, 0 ~ Quan hg hé tr: fn tgi 6n dinh, khai thac t6i uw nguén séng, lam ting kha néng séng sét vt sinh sain eta ce 4 thé “Quan he canh tranh: Xa Fir noes band ting cao va mi diy sy tién héa cia loa ~ Cie bigu hign cia canh tranh cing lodi: én Kin nhau, doa nat nhau 6 dng vat, ty ta thu 6 thy vat, ~ Canh tranh eiing loai fam cho s6 lung ca thé duy tri 6 mite 49 phi gp voi stte chira moi trumg (vi khi mat 49 cao thi xy ra canh tranh, mat d@ eng cao thi can tranh cng khéc lit. Sir cank tranh lam giim s6 lugng c4 thé va dura mat 46 vé mite phit hop véi sie chia eta mdi true). 2. Cac die trung co ban cia quin thé @. Ti lé gidi tinh (= 30 c4 thé dueisé cdi thé cdi): Thay di tuy theo mai tring, tuy loa, tiy vio tap tinh eta sinh vat, 6 Niném tug (tuoi truse sinh san tui sinh sn, tuoi sau sinh sn) - Thanh phan nhém tuéi ciia quan thé thay déi tuy thude vio timg loai va diéu kién s6nig ctia mai trang, Tub sin cub capac ct ha Lo bce dy de, ‘Tus tho sin th 6 tu tho te cin moi che ing Wi gu kign mi tring trudmg khan hiém ngudn sng. Canh tranh cing loai thie ©. Sue phan bé cd thé (phan bé ding déu, ngiu nhién, theo hom), : - Phan b6 déng déu: Xi ra khi moi trudmg ding nhat va cdc ca thé c6 sy canh tranh gay git (hoc cae c4 thé cé tinh Kanh thé cao) - Phan bé ngdu nhign: Xay ra ki mi tnrémg sng dng nhat va cdc cd thé Khdng e6 sir canh tranh gay git = Phin bé theo nhém (ld kigu phan bo pho bign nha): Khi m6i trudmg sng phin bo khéng déu, cd cd thé tu hop véi nha. . Mét d6 cé thé ctia quan thé (Vi 86 lugng e4 thé trén mot don vi dign tich hode thé tich eiia moi trudmg) ~ Mat dj la de trumg ca ban nt vi né anh hung t6i mizedd sit dung ngudn song, t Ig sinh sin va te vong. = Khi mat d qua cao thi sir canh tranh eiing loa xay ra gay cee thé c6 thé logi trir Kin nhau. €. Kich thueée quan thé (la téng s6 ca thé cia quan thé) : ~ Ca thé c6 kich thuée cdng 16m thi kich thue quan thé cing bé (vi du quan thé voi cé kieh thude bé hon quan thé kin). - Kich thude t6i thiéu la s6 wong cd thé it nhdt ma quan thé can 06 dé duy tri va phat trién. Kich thude t6i da la s6 lung cd thé 1én nhét ma quan thé c6 thé dat duge, phi hop véi sire chita cla méi trudng. Quin thé phat trién tot nhat khi co thude 6 mire d6 phit hop (khong qua lon va khong qua bé) - Kich thurée cia quiin thé ludn thay di va phy thuge vio mite dé sinh sin, ti vong, nhdp eu, xudt eu. HIEU BAN CHAT DE SUY LUAN GIAI QUYET MQI VAN DE CAC EM NHE! TS. PHAN KHACNGHE. _TAILIEU DANH RIENG CHO HQC SINH CUA THAY NGHE ~ Cie nhan #8 diéu chin kich thude quan thé; Can tranh eting loa; dich bénh; vt an tht. - Khi_quiin thé c6 kich thuée qué bé (durdi mite 161 thiéu) mudn bao tOn quan thé thi phai tién hanh tha vao 46 mot sé e& thé dé dim bao kich thud trén mite t6i thiéu). 3. Bién dOng sé lung ca thé eta quin thé Sir ting hay gidm s6 hugng ed thé durge got la s6 lugng dt ng6t) va bién déng theo chu ki bidn dong s6 lugng. Gm c6 bién d6ng khéng theo chu ki (ting hod idm ~ Quin thé o6 kha nding diéu chinh sé Iugng cé thé vé trang thai can bang dé phir hop voi ngudn sing cia n qua tig sinh sn va tr vong). chu ki thang khong ¢6 hai cho quin thé nhung bi aruimg (thd 6 Khi kim tuyét di 1. Quan xa sinh vat 1. Mot s6 dic trung co ban ciia quan xi a, Die trung vé thinh phin loai: ae TRO} 4 - B§ da dang cia quin 686 § itgng loai va s6 lugng ca thé cua mdi ‘oli. Quin xa 06 a6 da dang cang cao thi inh én dinh cng cao, jan lui thir phic tap. = Loai c6 nhiéu ca thé, hoatdéng manh (cé vai tré quan trong trong quan xa) durgc goi la loai wu thé. Loai chi c6 & mot qin xa (hoe 66 vai tf quan trong hon céc loi khée) durge goi la loa de trang. b Dic trung vé phan bo khong gian (theo chiéu ngang, theo chiéu thing ding). + Trong quiin x2, mdi loai thurdng chi phn bd 6 mot vi ti xe din. Vi tri phiin b6 cua loti phu thuge vao de diém thich nghi cita loai dé va phy thuge vao sur phn bé ciia diéu kign méi trrdmg séng - Si phan ting trong quain xi fam gidm sy can tranh kha loai va ing kha nding sir dung ngudn sng cho nén tim tng ning suit sinh hoe. 2. Quan hé giira cac loai trong quan xa 4a) Quan hé ho tro (cOng sinh, hoi sinh, hop tac): ~ COng sinh: Ca 2 lodi edng o6 Igi va gan b6 chat ché v6i nha. (hi quy va cua; vi Khun rhizdbium véi cay ho du, nim va tio thinh dia Y, tring roi véi mdi, vi khuain lam véi béo hoa diy, vi Khun véi cay ho dia) = Hp tie: Ci 2 loai cig ¢6 lpi nhung khéng gn bS chit ché véi nau (chim séo va trau nimg: chim m6 46 vat linh durong) ~w HUYET 2¢ = Hi sink: Mee odio I, oa i kia trung tinh (chim lim t6 tn canh cy, sau bg s6ng trong t6 méi, phong lan sng trén than cay g6). +) Quan hg i Khang (Shah tranh Khic loti, Ki sinh, ie ché - cdr nbim, sinh v8t an sinh v80. = Cankh tranh: Ca 2 loai déu e6 hai. Xay ra khi 2 loai e6 6 sinh thai tring nhau. Canh tranh khéc loai sé lam thu hep 6 sinh thai cia mdi lodi, Canh tranh khéc loai la d6ng Iue thie day su tién hoa ciia moi lodi; La nguyén nhan dan toi cn bang sinh th ~ Ki sinh: M6t loai c6 Igi, m6t loai c6 hai (giun sin véi lon, to hing véi cy than g6). - Ue ché cdm nhiém: MOt loa trung tinh, mot loai e6 hai (vi du tao tiét ra doe 16 dA v6 tinh giét chét trong ho). - Sinh vat nay an sinh vat kc: Mot bén e6 hai, mt bn 6 Io. (Ang vt nthe vat, Ong vat an tit, thve vt an con tring), 1 * Khong ché sinh hoe 1a hie ngudi sit dung céc loai thi 3. Dign thé sinh thai Pikes bi cila mdi trudng). a. Dién thé nguyén sinh: khoi du tir mot modi trusng chua c6 sinh vt, két thi s& hinh thanh mot qudn xd dinh eye (46 da dang cao). ‘b. Dién thé thir sinh: quin x8 suy thodi, : : c. Nguyén nhdn dién thé: Do téc dng cha nhin t6 bén ngodi (khi hu, thién tai) hoge do sur can tranh gay git gta cée Jodi trong quiin xa (nhan 0 bén trong) 4. ¥ nghia cia thién nhién va khie phuc nhiing bién d6i bat Igi ctia moi trubng. IV. HE SINH THAI, SINH QUYEN VA BAO VE MOI TRUONG 1. Khai nigm h@ sinh thai (HST) : ~ Hé sinh thai ld mét hé théng hoan chinh va tong déi én dinh, bao gdm quan xa sinh vat va méi trudmg séng cba quin xa ~ Trong he sinh thai khong ngimg dién ra trao di chat va trao déi nang tugng (dng hos va di hod). - Kich thuée cita mt hg sinh thai rat da dang (nh6 nhur mot gigt mde hoge lon nhur dai duong), Joai ca tom séng. tong s6.ldgmig c4 thé cia mot loa bi iii kde khéng ché & mot mite 46 nhat dink. Con 2 phn re sah Vy ae ey wn inh thdi Id qué trinh bién d6i tudn ty cia quin xi qua céc giai doan trong ig véi su bign iy ra 6 moi trrimg da 6 quan xa sinh vét, két qua s& hinh thinh quan xa én dnh (dinh cxte) hoyle HIEU BAN CHAT DE SUY LUAN GIAI QUYET MQI VAN DE CAC EM NHE! TS. PHAN KHACNGHE. _TALLIBU DANH RIENG CHO HQC SINH CUA THAY NGHE = Sinh vat trong HST duoc chia thinh 3 nhém (Sinh vat sin xudt, sinh vat tiéu thy, sinh vat phan gidi), Sinh vat san xuit (Thye vit, tio, vi khuin lam) lim nhigm vy tng hgp chat hou co tir chit v6 eo ciia moi trudmg. SVSX eung cp chit hitu co cho ca HST. Sinh vat phan gidi (VSV, nm, mt s6 dng vét an min hitu ca) lim nhigm vu phan giai cde chit itu cer thanh chat vé co dé tra lai cho méi trudmg, chat v6 co nay cung cap tré lai cho sinh vat sin xuat. - HST ty nhién (vi du: rimg rm, mot dio lon) gin nhw khong chiu su chi phéi, téc dng cua con ngubi. - HST nhan tgo durge con nguéi bd sung thém vat chat va nang lugng nén 6 nang suat cao hon nhung kém én dinh hon HST tw nhién, 46 da dang thap hon hé sinh thai tu nhién. - So v6i HST nhan tao thi cée HST tr nhién thurimg cé chudi thie an dai, Ini thie an phite tap, 6 da dang cao, tinh dn inh va kha ning tw digu chinh cao hon hé sinh thdi nhan tao 2. Trao déi chat trong hé sinh thai loai sinh vat &6 quan hg dinh dung voi nhau, mdi Li moe dink it xich ting voi mot ‘hudi thire an (chudi bat dau bang th tu bang sinh vat an min ba hitu co). - Vi du: Cay ng6 — Sau an la ngé —» Nhai —» Ran ho mang — Diu hau; Giun dit + vit cao. bs. Luéi thie Gn (gbm cée chudi thite an ¢6 cae mat xich chung) ~ Quin xd cing da dang thi luéi thie an cang phe tap. = Trong li thite an, tat ca cd loa ¢6 cng mite dinh dirdmg hop thinh mot bée dinh drome (bic I, bie 2, bie 3.) ©. Thap sinh thé. ras = C6 3 loai la thip s6 ong inh Khoi, thap ning wong (trong 46 thap nang long ludn e6 dy rong va dinh hep). - Dya vio thap sinh thai sé biét durgc higu sudt chuyén hod nding Iueng cia mdi bie dinh during. 3. Chu trinh sinh dja hod va sinh quyén = Chit dinh dudng trong mdi truéng duge di vao sinh vat san xudt (thye vat hip thy) > vao sinh vat tigu thy > sinh vat phan gidi va tr Iai mdi trudmg duxge goi li chu trinh sinh dja hod. = Chu trinh sinh dja hod duy tri sy edn bing vat chat trong sinh quyén, : - Mét chu trinh sinh dja hoa gim 3 phin (ting hop cic chat; tudn hodn vat chat trong tw nhién; phan gidi va ling dong mt phan). ~ Sinh quyén gdm toan bé sinh vat sng trong cae lop dat, nude, khéng khi ctia trai dat. 4, Dong ming lugng trong h@ sinh thi ~ Nang lugng duge truyén theo mt chiéu tte mit tri > SVSX > SVTT bac 1 > SVTT bac 2 > SVTT bic 3 va cudi ciing ro vé dang mhie RON = Qua mdi bée dinh durdng, ning luomg bi that thost t61 90%, chi khoang 10% ning ltong duge truyén lén bac dinh during cao hon. Nang Iugng bi tl ene 90%, trong dé hé hap (70%), bai tiét (10%), tiéu hoa (10%). = Vat chit durge Iuan chuyén trong he sinh thai thong qua chu trinh tun hoan vat chat ~ Higu sudt sinh thai la t 18 phn tram chuyén hod nang lung gitta cdc bie dinh duéng. Sinh quyén if - Tap hop tod b6 sinh vat trén Trai at tao nén 1 sinh quyén duy nhat. Trong sinh quyén c6 céc Biom Sinh hoc. - Di tir Bac cue xuéng xich dao, c9 4 nhém hg Biom Sinh hoe la: (1) Bong réu; (2) Rimg lé kim; (3) Théo nguyén, Rimg LirOng 6n d6i, Rimg Bja Trung Hai; (4) Rimg nhiét déi, Svan, Hoang mac va sa mac. aot TRONG TAM LI THI en® ) yr HIEU BAN CHAT DE SUY LUAN GIAI QUYET MQI VAN DE CAC EM NHE!

You might also like