ఒంటరితనము ఏకాంతము నీలంరాజు లక్ష్మీప్రసాద్

ˇ+≥]‘·qeTT...
@ø±+‘·eTT
˙\+sêE \ø°å àÁ|ükÕ<é

ˇ+≥]‘·qeTT...@ø±+‘·eTT
© ˙\+sêE \ø°àå Á|ükÕ<é
yÓTT<ä{Ï eTTÁ<äD : 2017

ø±|”s¬ ≥’ T ø£\<äT.
yÓ\ : s¡÷. 80/`
k˛˝Ÿ &çÁdæºã÷´≥sY‡ :
qy√<äjT· ãTø˘V≤ü Ödt
Äs¡´düe÷CŸ eT+~sY m<äTs¡T M~Û,
ø±∫>∑÷&É, ôV≤’ <äsêu≤<é`27.
bò˛qT : 24652387
nÁ&ÉdüT :
˙\+sêE \ø°åàÁ|ükÕ<é
91/3 ÄsY.{Ï., $»j·Tq>∑sY ø±\˙,
ôV≤’ <äsêu≤<é`500 057.
bò˛Hé : 23346115
eTTÁ<äD :
nqT|üeT Á|æ+≥sY‡
Á^HéeP´, 126, XÊ+‹q>∑s,Y ôV≤’ <äsêu≤<é`28.
bò˛Hé : 23391364, 23304194
Email: anupamaprinters@yahoo.co.in
n+øÏ‘+·
l Ç+Á<>ä +∑ {Ï lø±+‘· X¯sà¡ >±s¡T,

Ä+Á<ÛäÁ|üuÛÑ Mø°¢ m&ç≥sY>± e⁄qï ø±\+˝À,
Hê#˚‘· Ä<Ûë´‹àø£, sê»ø°jT·
yê´kÕ\T y Á êsTT+∫ bÁ ˛‘·V
‡ ≤æ +#ês¡T.
ø£è‘·»„‘ê |üPs¡«ø£+>± yê]ø° |ü⁄düÔø£+
n+øÏ‘·$TdüTÔHêïqT.

á |ü⁄düøÔ +£ ˝Àì yê´kÕ\T
Ä+Á<ÛäÁ|üuÛÑ &Ó’©, Ä+Á<ÛäCÀ´‹ yê] qe´ Mø°¢˝À
Á|ü#T· ]+#·ã&çq$.
Ä j·÷»e÷Hê´\T, m&ç≥s¡¢ nqTeT‹‘√
á |ü⁄düøÔ +£ ˝À |ü⁄qs¡TàÁ~+#êqT.
`˙\+sêE \ø°å àÁ|ükÕ<é

$wüjT· dü÷∫ø£
1. ˇ+≥]‘·qeTT...@ø±+‘·eTT 7
2. ÁbÕNq uÛ≤s¡rj·T yêøÏ‡H˚wHü é 10
3. XÊX¯«‘·yTÓ qÆ e÷s¡TŒ 13
4. $~Û e&Éq¶ 17
5. m&É ‘Ó>ì∑ ã+<Û+ä 20
6. áX¯«sπ #·Ã¤ 23
7. $TdüºsY <˚e⁄&ÉT 29
8. eTqXÊÙ+‹ì kÕ~Û+#·T— ø√s¡≈î£ 32
9. ˝Àø£+ e‹Ô&ç ` eTìwæ |æ∫Ã 35
10. ªeTdtμÔ \qT <ë]øÏ ‘Ó∫Ãq yÓTVü≤sY 38
11. ‘·\ ‘êø£≥T¢ 41
12. ˝Àø£+ |æ∫Ã e~*‘˚ eTTøÏÔ e÷s¡yZ T˚ ! 44
13. »qq eTs¡D≤\ ne‘·\... 47
14. sêeTø£èwüßìí ÁbÕ|ü⁄ s¡deü TDÏ 50
15. eTqdüT uÛ≤s¡+ 56
16. |üsT¡ \ <äèwæ˝º À ‘êqT 59
17. ‘·]+#·&+É ˙ #˚‘T· ˝À¢H˚ ñ+~ 62
18. Hê ù|sπ $T{Ï? 65
19. ôV≤’ ôdì‡{Ï${° 68
20. ì|üMT~ q&Éø£ 71
21. ø£èwüeí T÷]Ô <äsÙ¡ q+ 74
22. n#·T´‘Y |ü≥«s¡Hú ≈é î£ n+‹eT XÊ\÷´{Ÿ... ˙\+sêE \ø°å àÁ|ük77
Õ<é
23. eTq Äsê≥+ <˚ìø√dü+? 82
24. eT‘êìøÏ Ä‘·à$#ês¡D nedüs+¡ 85
25. y˚T<Ûôä |’ Vü≤è<äjT· $»j·T+ 88
26. ‘êHÓes¡T? 91
27. s√Eø√ q÷s¡T $‘·HÔ ê\T 95
28. ø√¬sÿ\T rπs dü˝ú ≤\T 99
29. düV≤ü q+ m+‘ÓH’ ê nedüs+¡ 103
30. Ä˝À#·q≈£î dü«dæÔ 107
31. ˙˝Àì düTC≤„Hêìï yÓ*øÏrsTT 111
32. z|æø£ |ü{qºÏ sêsTT 115
6
ªˇ+≥]>±H˚ e#êÃe⁄, ˇ+≥]>±H˚ b˛‘êe⁄μ nH˚ e÷≥ y˚<ë+‘·T\ H√{Ï
qT+&ç $qï|ü&ÉT, yêπs<√ #Ó|⁄ü +Ô {≤s¡T˝Ò nì ‘√dæ|⁄ü #˚ÃdüT+Ô {≤+. @Hê&√ XËX’ e¯ +˝À,
eTqøÏ+ø± düŒèVü≤ @s¡Œ&Éì ø±\+˝À ˇ+≥]>± ‘·*¢ >∑s“¡ +¤ qT+&ç á uÛ÷Ñ $Tô|ø’ Ï e∫Ã
ñ+&Ée#·TÃ. n|ü&Ó˝≤ ñ+&˚yêfi¯flyÓ÷, @$T #˚XÊyÓ÷ n<ä+‘ê Ç|ü&ÉT me]øÏ ø±yê*?
n|üŒ{Ï dü+>∑‹ eTq≈£î >∑Ts¡TÔ#˚dæq+<äTe\¢ eTq≈£î ˇ]π><˚$T{Ï? n˝≤π> m|ü&√
b˛j˚T s√Eq ˇ+≥]>± b˛‘êyÓ÷, |ü~eT+~‘√ ø£*dæ @ uÛÑ÷ø£+|ü+˝ÀH√
kÕeT÷Væ≤ø£+>± b˛‘êyÓ÷? Ç˝≤+{Ï $wüj÷· \T Ç|ü&ÉT >∑Ts¡TÔ #˚jT· &É+˝À ñ<˚X› y¯ T˚ $T{Ï?
düŒèVü≤˝Ò≈î£ +&Ü m˝≤ |ü⁄{≤ºH√, b˛j˚T≥|ü&ÉT ≈£L&Ü düŒèVü≤˝Ò≈î£ +&ÜH˚ b˛‘êH˚y÷Ó ?
Ç|ü&Ü Á|ükÕÔeq ‘Ó∫Ã, Vü‰sTT>± |ü~eT+~ eT<Ûë´ dü+‘√dü+>± ã‘·T≈£î‘·Tqï ÁbÕDÏøÏ
á ˇ+≥]‘·q|ü⁄ uÛj Ñ T· + ø£*–+#·&+É <˚ìøÏ? nì nHê\ì|æd÷ü +Ô ~.
nsTTHê, á ˇ+≥]‘·qeT+fÒ ‘·qø¬ +<äTø° uÛj Ñ T· +? XËX’ e¯ + <ë{° <ë≥≥+
‘√fÒ, ‘êqT ˇø£ $&çeTìwæqì >∑T]Ô+#·Hês¡+_Û+#·&+É , ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\÷, #·T≥÷º ñqï
yês¡T á uÛ≤yêìï ô|+∫b˛wæd÷ü Ô ñ+&É&+É »s¡T>∑T‘·T+~. n˝≤ ˇ+≥]>± ñ+&É&+É
Çwü+º ˝Òø£ |ü~eT+~ì b˛π>düT≈£î+{≤&ÉT. mø£ÿ&çøÏ yÓ[flHê z $TÁ‘·ãè+<ä+‘√ ø£*dæy[Ó fl,
á ˇ+≥]‘·Hêìï |üøÿ£ ≈£î HÓ≥Tº‘T· +{≤&ÉT. dü+‘·è|æøÔ s£ y¡ TÓ qÆ @sêŒ≥T>± ø£ì|ædTü +Ô ~
ø±˙, @<√ y˚fi˝¯ À...@ q&çsêÁ‘·|ü &√ eTÚ*ø£yTÓ qÆ ‘·q ˇ+≥]‘·q+ eT∞fl bı&Éd÷ü |ü⁄‘T· +~—
‹]– uÛj Ñ T· + ø£*–düT+Ô ~.
ô|[fl #˚dTü ≈£î+fÒ, Ä kÕ+>∑‘´· +˝À, ˝…+’ –ø£ düTK+˝À á u≤<Ûëø£sy¡ TÓ qÆ ˇ+≥]
‘·q+ ‘=\–b˛‘·T+<˚yÓ÷qH˚ ÄX¯ »ìdüTÔ+~. ø±˙, eTq≈£î »+≥>± e#˚Ã eTìw”
ˇ+≥πs! ‘·q ˇ+≥]‘·q+ m˝≤ rs¡T‘·T+<ë nì nH˚«wædTü qÔ ï eTs√ Ád”j Ô ÷Ó , |ü⁄s¡Twüß&√...
Ç˝≤{Ï Ç<ä›s¡T ˇ+≥s¡T\T ˇø£#√≥ #˚]Hê ˇ+≥] uÛ≤e+ ø±ùd|ü⁄ eTs¡T>∑Tq
|ü&qç ≥T¢+≥T+<˚ ø±˙, nq‹ ø±\+˝ÀH˚ eT∞fl ‘√düT≈£îedüT+Ô ~. ∫es¡ ∫es¡≈î£ , á
#˚dTü ≈£îqï uÛsÑ Ô¡ qT+&û, uÛ≤s¡´ qT+&û, á dü‘êsTT+|ü⁄ qT+&û ‘·|ü ø√e&ÉyTÓ ˝≤ nH˚<˚
7
ô|<ä› düeTdü´ nsTTb˛‘·T+~. n‘·&TÉ e÷{≤¢&HÉ ês¡+_Û+#·>±H˚, Ä e÷≥\T <ä+|ü‘T· *<ä]› ˙
@ >√‹˝À |ü&k˚ ÕÔj÷Ó ÄyÓT≈£î ‘Ó\TdüT— ÄyÓT @<ÓH’ ê Á|ükÕÔ$ùdÔ Ä <Û√s¡DÏ @ dü+|òTü s¡¸D≈£î
<ë] rdüTÔ+<√ n‘·&çø° nqTuÛÑey˚T, ø£+sƒ√bÕsƒ¡y˚T! á <ë+|ü‘·´+˝À yÓTÆÁruÛ≤e+,
kÂ≈£îe÷s¡´+, Áù|eT nqT≈£îqïB, n˙ï @Hê&√ q•+∫HêsTT.
Äe÷≥ ø=ùdÔ á dü+ã+<Û+ä ˝À ˇø£|ü &ÉT e÷Á‘·+ Áù|eT ñ+&ÓHê? Ç<ä]›
ˇ+≥s¡T\ eT<Û´ä Áù|eT m˝≤ »ìdüT+Ô ~? uÛj Ñ T· yÓTTø£ÿfÒ |ü⁄≥Tºø=düT+Ô ≥T+~. á ˇ+≥]
‘·q+ qT+&ç y˚&TÉ ø£\ <ë«sê, e´s¡ú dü+uÛ≤wü\ <ë«sê, ø£*dæ Äs¡+–+#·&+É ø£*dæ
$Vü≤]+#·&+É <ë«sê ‘·|Œæ +#·T≈£î ‹]>±&˚ø±˙ <ëì dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\qT dü+|üPs¡+í >±
#·÷∫q<Ó|ü &ÉT? Bìe+ø£ ‹qï>± #·÷#˚ <Ûs’Ó ´¡ eT÷ ˝Ò<Tä — Ç#êÃ¤˝<Ò Tä . n+<äTø£H˚ á
»≥T¢ ø£≥&º +É , Á>∑÷|ü⁄˝À¢ #˚s&¡ +É , dü+‘êq+ ø£q&É+, yê] $»j·÷˝Ò ‘·q $»j·÷\T>±
uÛ≤$+∫ dü+‘·d+æ #·&+É , ‘·q C≤‹ì ‘·\T#·T≈£îì >∑]«+#·&+É ...Çe˙ï Ç<ä+‘ê ˇ+≥]
‘·qeTH˚ uÛj Ñ T· + qT+&ç |ü⁄≥Tºø=∫Ãqy˚.
Ç|ü&Ésyú¡ TÓ +Æ ~. ÇHêïfi¯Sfl á uÛj Ñ T· + qT+&ç |ü˝≤j·Tq+ ∫‘·–Ô +#·&+É H˚sT¡ Ã
≈£îHêïH˚ø±˙, Bìì |üØø£>å ±, düMT|ü+>±, <ä>sZ∑ ≈¡ î£ rdüT≈£îì @Hê&É÷ #·÷&É˝<Ò Tä . Bì
>∑T]+∫ $X‚w¢ +æ ∫q |ü⁄düøÔ ±\T #ê˝≤ #·~yêqqT≈£î+{≤qT. nyÓ‘’ ˚ ø£&yç &Ó TÉ düe÷#ês¡+
n+~+∫HêsTT ø±˙, <ëì qT+&ç Hê≈£î $eTTøÏÔ ø£*–+#·˝<Ò Tä . n+<äTe\¢ Á>∑+<∏|ä sü q¡ƒ +,
n+fÒ eTs=ø£] C≤„q+, Hê≈£î |üì#˚jT· <äT. Hê˝Àì Á>∑+<∏ëìï H˚H˚ |ü]+ƒ #ê*. Hê
ˇ+≥]‘·Hêìï H˚H˚ #·÷&Ü*. n|ü&ÉT>±˙ n~ Hê≈£î ns¡+ú ø±<äT.
á ˇ+≥] uÛ≤e+ qqTï Á|ü‘´· ø£+å >± ÄÁø£$T+∫q|ü&˚ Bìì H˚qT |ü]o\q>±
#·÷&Ü*. n~ qqTï u≤~ÛdTü qÔ ï|ü&˚ ˇøÏ+‘· m&É+>± qT+#·Tì <ëìì >∑eTì+#ê*.
ÇHêïfi¯ófl>± Bì qT+&ç ‘·|Œæ +#·Tø√&ÜìøÏ mes√ $TÁ‘·T&ç Ç+{ÏøÏ yÓ[fl ø£ãTs¡T¢ #Ó|Œü &É+,
dæìe÷≈£î |ü]>¬ ‘·&Ô +É , sπ &çj÷Ó {°M\T dæ«#Y ÄHé#j ˚ T· &É+...Ç˝≤ @y˚y√ Á|üÁøÏjT· \T
ne\+_+#˚yêDÏ.í Ç|ü&çø£ n˝≤ #˚jT· qT. á ˇ+≥]‘·qy˚T$T{À, Ç~ ø£*–+#˚
$düT>∑÷, ∫sê≈£L, uÛj Ñ T· eT÷...nìï{Ï˙ dü+|üPs¡+í >± #·÷kÕÔqT. Ç~ qqTï eTT+#Ó‘Ô̊
≥|ü&˚ >∑eTìkÕÔqT. $T>∑‘ê$ mìï ñqï|üŒ{Ïø,° <ÛHä êìø° ø°]øÔ ° ø=s¡‘· ˝Òøb£ ˛sTTq|üŒ{Ïø°
@<√ yÓ*‹, ‘·<ë«sê »ì+#˚ á ˇ+≥]‘·Hêìï eTTU≤eTTF m<äTs√ÿø£ ‘·|Œü <äT.
nqTuÛ$Ñ +#˚ düeTj·T+˝ÀH˚ Bìì Ç+‘· $X¯<+ä >± #·÷#˚d]ü øÏ Hêø√ $wüjT· +
>√#·]+∫+~— Bì qT+&ç H˚HìÓ ï yÓ|’ ⁄ü \≈£î |üsT¡ >¬ ‹ÔHê, n~ Hê‘√H˚ edüTqÔ ï~. nH˚ø£
8
ø£è‘·øy£ TÓ qÆ dü+ã+<Ûë\ <ë«sê Bìì |üP&˚Ãj·T>∑\q˙, ˝Ò≈î£ +&Ü #˚jT· >∑\q˙ nqT≈£îHêïqT.
ø±ì, á yÓ*‹ì ny˚M rôdj·T´>∑*–˝Òeì ‘Ó\TdüT≈£îHêïqT.
∫Á‘·øfi£ ,¯ dü+^‘·+, kÕVæ≤‘·´+, y˚<ë+‘· #·s´¡ \T...Ç˝≤{Ïe˙ï ‘ê‘êÿ*ø£+>±
‘√&ÉŒ&çqy˚ ø£˙, ndü\T yÓ*‹ì düeT÷\+>± rdæyj ˚ T· ˝Òøb£ ˛sTTHêsTT. á yÓ*‹ì,
á ˇ+≥] uÛ≤yêìï #Û~˚ +#·T≈£îì ˝À˝ÀìøÏ #·÷#˚d]ü øÏ @<√ dü‘Ô· (Being) >√#·]+∫+~.
Hê Ä˝À#·q\˙ï <√e˝ÀH˚ sê*b˛sTTHêsTT. Ç|ü&ÉT Hê ù|s¡T, Hê }s¡T, Hê Vü≤À<ë,
dü+|òTü +˝À Hê kÕúq+, Hê dæ‹ú >∑‘T· \T...n˙ï mø£ÿ&Éeø£ÿ&É e<ä*b˛‘·THêïsTT. n<äT“¤‘·
yÓTqÆ dü‘qÔ· T ø£qT>=HêïqT. <ëìe+ø£ #·÷#˚d]ü øÏ, Ä #·÷ù| ñqï~ ø±ì H˚qT ˝ÒqT.
H˚qT nH˚ uÛ≤e+ ñqï+‘·ø±\+ Hê ˇ+≥]q‘·+ nH˚ >±j·T+ dü\|ü]dü÷HÔ ˚ ñ+~. á
>±j·T+ e÷qŒ{≤ìøÏ H˚qT @$T#˚dHæ ê, n+‘ê ìwüŒ\¤ yÓT+Æ ~. Ç|ü&û dü‘qÔ· T ø£qT>=HêïqT
ø±ã{Ï,º Çø£ me]‘√ @ dü+ã+<Û+ä HÓs|¡ Hæ ê ∫≈£îÿ˝Ò<Tä . Çø£ H˚qT <˚ì˝ÀqT ∫≈£îÿø√
>∑*–˝ÒqT. me]MT<ë e÷qdæø£+>± Ä<Ûës¡|ü&˚ neø±X¯+ ˝Ò<äT. me]˙ Hê
dü«Á|üj÷Ó »HêìøÏ $ìjÓ÷–+#·Tø√qT.
ÄX¯Ãs¡´+...Ç|ü&ÉT Hê≈£î Áù|eT ø£ì|ædTü qÔ ï~. Ä Áù|eT˝À ndü÷j·T ˝Ò<Tä .
ás¡¸´ ˝Ò<Tä . <˚ì˙ kÕ«BÛq|üs#¡ T· ø=ì ‘·q >∑Tô|Œ{À¢ ñ+#·Tø√yê\H˚ ø√]ø£ ˝Ò<Tä . Hê˝À
@<√ @ø£‘«· + >√#·]düTqÔ ï~. ˇ+≥]‘·Hêìï ‘·e⁄«≈£î+≥÷ ˝ÀìøÏ yÓfiÔ‚ nkÕ<Ûës¡DyÓTqÆ
á @ø£‘«· +, @ø±+‘·+ <äsÙ¡ q$T∫Ã+~. Ç~ qH˚ï<√ <Ûë´q+yÓ|’ ⁄ü rdüT≈£îb˛‘·Tqï~. á
<Ûë´qy˚T Hê≈£î <Ûqä ´‘· #˚≈L£ s¡TdüT+Ô <˚y÷Ó ?
Z
eTìwæì ‘·q e<ä›≈£î ‘·qì rdüT¬øfi¯fl&ÜìøÏ <Ó’e+ #˚ùd Á|üj·T‘·ïy˚T, á

ˇ+≥]‘·q+
`ôV≤sYe÷Hé ôV≤dt
(Çs¡yÓ’j·Te X¯‘êã›|ü⁄ Á|üU≤´‘· »s¡àHé qe˝≤ø±s¡T&ÉT)
9
ÁbÕNq uÛ≤s¡rj·T yêøÏ‡H˚wüHé

mH√ï X¯‘êu≤›\Hê{Ï qT+&û uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À yêøÏ‡H˚wHü é |ü<‹Δä neT\T˝À e⁄qïfÒ¢
ø£ì|ædTü +Ô ~. ˇø£Hê{Ï XÊπøj Ô T· Á>∑+<∏+ä ˝À yêøÏ‡H˚wHü é ({°ø± eT+<äT) e]í+#·ã&ç e⁄+~.
á $wüj÷· ìï 1826 dü+e‘·‡s¡+˝À (nø√ºãsY 16) yÓ÷s√ &çCÀyÓ{Ÿ nH˚ Áô|+ò ∫
XÊgE„&TÉ , ÁbòÕHé‡˝Àì ôdH’ ‡é nø±&ÓMT˝À ‘·q ù||üsY #·<Tä e⁄‘·÷ ñ<äV≤ü ]+#ê&ÉT.
ªªbı≈£îÿ\ qT+&ç b˛>∑T #˚dqæ s¡dìæ ˇø£ ∫qï áf…˝≤+{Ï X¯g+ (˝≤HÓ‡{Ÿ)
jÓTTø£ÿ nÁ>∑u≤Û >±ìøÏ ‘√dæ, eTìwæ #˚‹˝ÀìøÏ >∑T∫Ã, Ä Á<äe+ n‘·&ç s¡ø+Ô£ ˝À ø£*ùd≥T¢
#˚j÷· *. Ç~ Ä eTìwæ˝À ø=~› bÕ{Ï »«s¡+ rdüT≈£îedüT+Ô ~. ø±˙ n≥T ‘·sê«‘· e#˚Ã
yê´~Û e÷Á‘·+ #ê˝≤ ø=~›˝À ‘˚*b˛‘·T+~. s√–ø±˙ ‘·~‘·sT¡ \T >±˙ uÛj Ñ T· + #Ó+<ë*‡q
nedüs+¡ e⁄&É<Tä .μμ
Ábıô|dò sü Y _. m+. ôV≤π>,¶ \+&ÉH,é m&çHãé s√, >±¢k˛Z, &É_H¢ é j·T÷ìe]Ù{°\
qT+&ç yÓ<’ ´ä &çÁ^\T bı+~q düeTø±*≈£î&ÉT. Äj·Tq Ç˝≤ sêkÕÔ&TÉ . ªªuÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À
|ü<Ó›ì$T<äe X¯‘êã›+˝À neT\T˝À qTqï y˚øÏ‡H˚wüHé |ü<äΔ‘·T\qT >∑T]+∫ C….»&é.
Vü≤À˝Ÿy˝Ó Ÿ, \+&ÉH˝é Àì sêj·T˝Ÿ ø±˝ÒCŸ Ä|òt |òJæ wæjT· Hé‡ düu˝ÑÛ À e÷{≤¢&TÉ ‘·÷, ªªáHê&ÉT
eTq+ Ç+>∑+¢ &ÉT˝À eTX¯S∫ ‘·>\∑ ≈£î+&Ü @ yêøÏ‡H˚wHü é |ü<‹Δä qe\+_+∫, <ëì
|ò*ü ‘ê\≈£î dü+‘√wædTü HÔ êïyÓ÷, Ä |ü<‹Δä nqTø√ì $<Û+ä >± eTq≈£î m˝≤ ‘·≥dü|ú &ü +ç <√
‘Ó*j·TCÒkÕÔqT. BìøÏ dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡+, s¡TEe⁄ eTq≈£î ÁbÕNq uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯
qT+&ç \uÛ´Ñ eTe⁄‘·Tqï~.
m+&Üø±\+ ÁbÕs¡+uÛeÑ Tj˚T´|ü&ÉT Á|ü‹ j˚T{≤ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À á eTX¯S∫
bı&Édü÷|ü⁄‘·T+~. Ä düeTj·T+˝À {°ø±\T y˚j·T&Üì¬ø’ ìj·T$T‘·T˝…’q ø=+<äs¡T
Áu≤Vü≤àDT\T z düeT÷Vü≤+>± _+<ä÷ã+<é, m*j·÷u≤dt, u…Hês¡dt ø£fi≤XÊ\\ qT+&ç
ãj·T\T<˚] nìï sêÁcÕº\≈£L ekÕÔs¡T. ‘·eTì ‘êeTT ∫qï ∫qï ãè+<ë\T>±
@s¡Œs¡#T· ø=ì, @ sêÁcÕº\˝ÀHÓ‘’ ˚ á kÕ+Áø£$Tø£ yê´~Û ã\+>± e⁄+≥T+<√, nø£ÿ&çøÏ
eTT+<äT>±H˚ #˚]b˛‘ês¡T.
10
á {°ø±eT+<äT y˚sTT+#·Tø√yê\ì ìX¯ÃsTT+#·T≈£îqï kÕúì≈£î\T, M] sêø£ø¬ ’
m<äTs¡T#·÷ùd y˚fi˝¯ À, nedüsy¡ TÓ qÆ ÄVü‰s¡ ìj·Te÷\˙ï bÕ{ÏkÕÔsT¡ . á Áu≤Vü≤àD yÓ<’ Tä ´\T
Ç+{Ï+{ÏøÏ yÓ[¢ ‘êeTT n+‘·≈£îeTT+<˚ ‘Ó*j·TCÒdæq |ü<∏ä´+ bÕ{Ï+∫q yê]ì, Ä
{°ø±\T y˚sTT+#·Tø√ <ä\∫q yê]ì ø£*dæ, |üì ÁbÕs¡+_ÛkÕÔsT¡ . ã\e+‘·+>± {°ø±\T
y˚jT· &É+ e⁄+&É<Tä . n+‘˚ø±<äT, mìï {°ø±\T y˚sTT+#·T ø√yê\H˚ $wüjT· +˝À ≈£L&Ü,
y˚sTT+#·T≈£îH˚yêπs ìs¡sí TT+#·T≈£î+{≤s¡T. á yÓ<’ ´ä ãè+<ë\T nH˚ï {°ø±\T y˚dTü +Ô ~.
{°ø±\T #˚‹jÓTTø£ÿ ãj·T{Ïyù’Ó | y˚ùdyês¡T. {°ø±\T y˚ùd e´øÏÔ ˇø£ |ü]X¯óÁuÛyÑ TÓ qÆ
eg+ #˚‹˝ÀøÏ rdüTø=ì, {°ø±\T y˚jT· qTqï eTìwæ jÓTTø£ÿ #˚‹ uÛ≤>±ìï |ü]X¯óÁuÛ+Ñ >±
‘·T&ÉTkÕÔ&TÉ . á ‘·T&Ée&É+ |ü~ì$TcÕ\T |ü&TÉ ‘·T+~. n≥T ‘·sê«‘· Ç|ü&ÉT eTq+
Ç+>±¢+&ÉT˝Àyê&˚ ˝≤HÓ‡{ŸøH£ êï eT+∫ ˝≤HÓ‡{Ÿ‘√, |ü]X¯óÁuÛ|Ñ ]ü ∫q #˚‹ uÛ≤>±qTï+&ç
s¡ø+Ô£ ãj·T{ÏøÏ sê≈£î+&Ü ^s¡T‘ê&ÉT. yÓ<’ ´ä <äfi+¯ jÓTTø£ÿ n~Û|‹ü s¬ +&ÉT eT&É‘\· T
y˚dæq ã≥º dü+∫ ˇø£{Ï ‘·q q&ÉTeTT≈£î #·T≥Tºø=ì e⁄+{≤&ÉT— n+<äT˝À b˛sTTq
dü+e‘·‡s¡+ {°ø±\T y˚dqæ yê] s¡dæ ìøÏ|å yÔü TÓ Æ e⁄+≥T+~.
á s¡dæ s√–jÓTÆ q yê&ç bı≈£îÿqT+&ç rdæq~ ø±<äT— Äs√>∑é+‘·T&Óq’ yê&çøÏ
{°ø±\T y˚dæq ‘·sê«‘· @s¡Œ&˚ |ü⁄+&ÉTqT+&ç rdæq≥Te+{Ï~. Ç~ >∑eTì+#·<ä–q
$wü j · T +. Bìì #˚ ‹ ô|’ ^]q#√≥ |ü P dæ , |ü ] X¯ ó ÁuÛ Ñ y Ó T Æ q eg+‘√ ø£ ≥ Tº ø £ { Ï º
s¬ +&ÉTs√E\bÕ≥T ø£≥TºqT j·T<∏ëkÕúq+˝À e⁄+#·T‘ês¡T. >∑+>±»\+ #·Tø£ÿ\T ø=ìï#·*¢
n≥T ‘·sê«‘· ø£≥Tº |üP]Ô#k˚ ÕÔsT¡ . á ø±s¡´+ »]–q+‘·ùd|üP á eTX¯S∫ yê´~ÛøÏ
dü+ã+~Û+∫q ô|<ä› neTàyê]ì ñ<˚•› +∫q eT+Á‘· |üsq¡ƒ + kÕ>∑T‘·÷H˚ e⁄+≥T+~.
>∑‘· dü+e‘·‡s¡+ {°ø±\T y˚dqæ |ü⁄+&ÉT qT+&ç rdæq NeTTH˚ yê&ÉT‘ês¡T. ø±˙,
q÷‘·q+>± rdæq NeTTqT á {°ø±\≈£î $ìjÓ÷–+#·sT¡ . düV≤ü »+>± yê´~Ûk˛øÏq
yê] qT+&ç ` yê´~Û rÁeyÓTqÆ <ÓH’ ê ‘·sT¡ D <äX˝¯ À e⁄Hêï ` NeTT rdæ yê&É≥+ nH˚~
e⁄+&ÉH˚ e⁄+&É<Tä . Hê <äèwæ˝º À Ç<˚ ñ‘·eÔ TyÓTqÆ |ü<‹Δä . {°ø±\T y˚sTT+#·T≈£îqï ‘·<Tä |ü]
ø=~›>± ø£q|ü&˚ »«s¡ø±\+˝À Ä e´øÏÔ |ü‘ê´ìï ø£∫Ã‘·+>± bÕ{Ï+#ê*.
yÓTT<ä{À¢ Hêø° uÛ≤s¡rj·T $<Ûëq+ MT<ä ø=+‘· <äTs¡_ÁÛ bÕj·TeTT+&˚~. eTq
Á_{Ïwt yÓ<’ Tä ´\T ‘·eT $XÊ«kÕqTkÕs¡+>±, á uÛ≤s¡rj·T yÓ<’ ´ä $<ÛëHêìï nH˚øs£ ø¡ ±\
e÷s¡TŒ\≈£î >∑T]#˚dæ Ä $<ÛëHêìï yê&ç #·÷XÊs¡T. ø±˙ H˚qT n≥Tyê] |ò*ü ‘ê\q÷,
11
Ç≥T M] |òü*‘ê\q÷ nìï{Ï˙ C≤Á>∑‘·Ô>± |ü]o*düTÔ+&˚yêDÏí, Hê≈£î ø±qe∫Ãq
$wüjT· y˚T$T≥+fÒ, á Áu≤Vü≤àD ‘Ó>y∑ ês¡T ˇø£ÿ øπ düT ≈£L&Ü qwübº ˛≈£î+&Ü ãj·T≥|ü&>É ±,
eTq yÓ<’ ´ä $<Ûëq+ Çìï e÷s¡TŒ\÷ #˚sT¡ Œ\÷ #˚dqæ ‘·sê«‘· ≈£L&Ü, nH˚ø£ øπ düT˝À¢
$|ò\ü yÓTHÆ ês¡H~˚ dü«j·T+>± #·÷XÊqT.μμ
uÛ≤s¡rj·T $<ÛëHêqïqTdü]+∫ |ü‘´· + rdüT≈£îH˚ düeTj·T+˝À, bÕ\T #˚|\ü T
m+<äT≈£î yê&É≈L£ &É<√ Vü≤À˝Ÿy˝Ó Ÿ ns¡+ú #˚dTü ø=ì, Ä ø±s¡D≤\qT $e]+#ê&ÉT. n˝≤+{Ï
|ü‘ê´ìøÏ XÊÁd”j Ô T· yÓTqÆ Ä<Ûësê\THêïj·THêï&ÉT.
á dü+<äs¡“¤+>± á uÛ≤s¡rj·T $<Ûëq+ ÁX‚wü˜yÓTÆq<ä˙, Bìì bÕ{Ï+#·&Éy˚T
y˚T\˙, ‘·qø£Hêï eTT+<äT uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À |üì#˚dqæ eT]<äs› T¡ ô|<ä› &Üø£sº T¡ ¢ ôV≤˝Ÿ yÓ*j
º T· dt,
øÏsÿY bÕÁ{Ïø˘ n|üŒ{Ïøπ #Ó|Œæ e⁄Hêïs¡ì düu≈ÑÛ î£ ‘Ó*j·TCÒXÊ&ÉT Vü≤À˝Ÿy˝Ó Ÿ.
Z
Çs¡yÓ’ X¯‘·u≤›\bÕ≥T, ˇø£ÿ ôd’ì≈£îDÏí ≈£L&Ü ‘·q dü]Vü≤<äT›\ ø£e‘·*øÏ

|ü+|ü≈î£ +&Ü, uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ #ÓH’ ê <˚XÊìï kÕ+düÿ è‹ø£+>± »sTT+∫, ‘·q
ÁbÕã˝≤´ìï #ê≥T≈£î+~.
nyÓT]ø±˝À |üPs¡«+ #Ó˙’ dt n+u≤dæ&sÉ >Y ± |üì#˚dqæ VüA´w” (Hu Shih)
ÁbÕNq uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À #ê˝≤ ô|<ä› z&É*ï, Á|ü|+ü #·+˝À¬ø˝≤¢ n‹ <äè&ÛyÉ TÓ qÆ

n$T‘· eTìïø£>\∑ eT\u≤sY fÒø˘ #Óøÿ£ ‘√ ‘·j÷· s¡T #˚ùdyês¡T— Á_≥Hé˝À
‘·j÷· s¡jT˚ HÍø± ìsêàD+˝À yê&˚ dæ+<Û÷ä s¡ (oak) #Óøÿ£ ø£Hêï á fÒ≈î£
#Óøÿ£ m+‘√ y˚T˝…q’ ~. Á_{Ïwt HÍø£\T |üHï˚ +&˚fifl¯ øπ eT÷\|ü&$˚ — uÛ≤s¡rj·T
HÍø£\T kÕ<Ûës¡D+>± q÷πsfi¯óflô|ã’ &ç ñ|üj÷Ó >∑|&ü $˚ .
12
XÊX¯«‘·yTÓ qÆ e÷s¡TŒ
n$uÛøÑ Ô£ u…+>±˝Ÿ sêh sê»<Ûëì ø£\ø£‘êÔ q>∑sêìøÏ 1935e dü+e‘·‡s¡+˝À
l sƒê≈£LsY nqT≈£L˝Ÿ #·+Á<ä nH˚ eTVü≤˙j·TT&ÉT e∫Ãq|ü&ÉT, ùV≤yéTø£$ nH˚ q≥T&ÉT
` ø£$ Äj·Tìï ø£*XÊ&ÉT. ùV≤yéTø£$ ø°sqÔ¡ \T m+‘√ düV≤ü »+>± bÕ&˚yê&ÉT— ø£$‘·«yÓT+‘√
eT<ÛTä s¡+>± #Óù|Œyê&ÉT. n+<äT≈£î Á|ü»\T n‘·ìì m+‘·>±H√ n_Ûe÷ì+#˚yês¡T. ø±˙
n‘·ì nVü≤+ø±s¡ dü«uÛ≤e+, ‘ê>∑TuÀ‘·T \ø£Då + e÷Á‘·+ yê]¬ø+‘√ E>∑T|ü‡ ø£*–+#˚~.
mes¡T m+‘·>± #Ó|Œæ Hê n‘·ì \ø£Då + e÷πs~ ø±<äT. sƒê≈£LsY e+{Ï eTVü≤˙j·TT&ç
e<ä≈› î£ ‘ÓùdÔ e÷s¡T‘ê&˚y÷Ó qH˚ ñ<˚X› +¯ ‘√ ˇø£ $TÁ‘·T&ÉT ùV≤yéTqT nø£ÿ&çøÏ rdüT≈£îe#êÃ&ÉT.
>∑s«¡ +‘√ $T&çd|æ &ü TÉ ‘·÷, ‘ê–q yÓTøÆ +£ ˝À ‘·÷\T‘·÷ >∑~˝ÀøÏ e∫Ãq ùV≤yéTqT #·÷∫,
eT¬se]‘√H√ Á|üdü+–dü÷Ô ≈£L#·Tqï sƒê≈£LsY, nø£ÿ&ç |ü]#ês¡≈£îDÏí ˇø£ d”kÕ $d”ÿ
rdüT≈£îs¡eTàì |ü+|æ, n~ sê>±H˚ <ëìì ùV≤yéT≈£î Çe«eTì #Óù|Œ•, eTπs$T
|ü{Ïº+#·Tø√≈£î+&Ü ‘·q bÕ{ÏøÏ ‘êqT nø£ÿ&É ≈£L#·Tqï ‘·~‘·s¡T\‘√ Á|üdü+–dü÷Ô
ñ+&çb˛j·÷&ÉT.
á #·s´¡ qT m˝≤ ns¡+ú #˚dTü ø√yê˝À ‘Ó*j·Tì ùV≤yéT, ªªH˚HM˚ T ‘·≈î£ ÿe ‹qï
yêDÏí ø±<äT. qHÓïes¡÷ @$T #˚jT· C≤\s¡Tμμ nqï≥T¢ sƒê≈£LsY |üøÿ£ H˚ ≈£L#=ì >∑&>É &∑ É
Á‘ê>∑&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤º&ÉT. sƒê≈£LsY, @ e÷Á‘·+ ‘=D≈£îÿ+&Ü, ‘·qì <ä]Ù+#·&ÜìøÏ
e∫Ãq yê]‘√ Á|üd+ü >∑+ ø=qkÕ–dü÷HÔ ˚ e⁄Hêï&ÉT. Ç<ä+‘ê #·÷dæq ùV≤yéT, @MT ‘√#·ø,£
ø±ùd|üsTT+ ‘·sê«‘· nø£kÕà‘·T>Ô ± ˝Ò∫qT+#=ì ô|<ä› >=+‘·T‘√ ªªsƒê≈£LsY, qTe«+fÒ
HêøÏw+ºü düTe÷. Á‘ê>∑T&ÉT e÷HÓjTY nì ñ∫‘· dü\Vü‰ n+~e«ìyê&ç$ qTy=«ø£ÿ&çy˚
ø£ì|æ+#êyéμμ nHêï&ÉT.
sƒê≈£LsY ÄX¯Ãs¡´|ü&≥¶É Tº #˚‘T· \T ô|ø¬’ ‹Ô, ªªn<˚$T{Ï ùV≤yéT? Á‘ê>∑T&ÉT e÷H˚j÷· \ì
H˚HeÓ ]ï ˙≈£î #Ó|Œü &ÜìøÏ? ø±˙ qTe«+fÒ Hê øÏw+ºü . ˙≈£î nqT≈£L\yÓTqÆ |ü&ÉT eT∞fl
e∫Ã ø£\Te⁄μμ nHêï&ÉT qe⁄«‘·÷.
13
ùV≤yéT düsπ q+≥÷, eTsêï&ÉT n≥T ‘·sê«‘· s√p s√p e∫Ãb˛‘·T+&˚yê&ÉT.
e∫Ãq|ü&É˝≤¢ $d”ÿ d”kÕ n+~dü÷HÔ ˚ e⁄+&˚yês¡T. sƒê≈£LsY ø=Hêïfi¯fløÏ ‘·q dü«Á>±eTyÓTqÆ
bÕeHê≈£î ‹]– yÓ[flb˛‘·÷, nø£ÿ&É ‘·q Ä‹<∏´ä + d”«ø£]+#·eTì ùV≤yéTì ÄVü‰«ì+#ê&ÉT.
Äj·Tq ÄVü‰«Hêìï |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì, ùV≤yéT Ä Á>±e÷ìøÏ yÓfi¢̄H˚ yÓfi≤fl&ÉT. nø£ÿ&É
sƒê≈£LsY, ùV≤yéT≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ e÷eT÷\T n‹~∏ dü‘êÿsê\˙ï #˚d,æ n+‘·{‘Ï √ Ä>∑ø,£
bÕeHê Á>±eT+ #˚sT¡ eqTqï ˇø£ ãd”Ô qT+&ç ˇø£ $d”ÿ d”kÕ ≈£L&Ü ‘Ó|Œæ +∫ ‘·q
düeTø£+å ˝ÀH˚ n‘·&øç Ï Ç|æŒ+#˚ @sêŒ≥T >±$+#ê&ÉT. ùV≤yéT Ä kÕ«>∑‘· dü‘êÿsê\≈£î
eTT>∑T&› ,’Ó nø£ÿ&˚ e⁄+&çb˛j·÷&ÉT. s√E\T >∑&TÉ düTHÔ ï’Ó . $d”ÿ d”kÕ ‘Ó∫Ã j·T<Ûë$~Û>±
s√p n+~dü÷HÔ ˚ e⁄Hêïs¡T. Ä $wüjT· +˝À ø±˙, eTπs $wüjT· +˝À ø±˙ ˝À|üyT˚ MT
»s¡>&∑ +É ˝Ò<Tä . yêsê\T >∑&∫É b˛‘·THêï, sƒê≈£LsY nqT≈£L˝Ÿ #·+Á<ä, ‘·q n‹<∏Tä \≈£î
$d”ÿ yÓTT<ä˝q’… eT‘·TÔ |ü<ësêú\T n+~dü÷Ô e⁄+{≤&Éì ePs¡+‘ê #Ó|ü ø√Hês¡+_Û+#ês¡T.
sƒê≈£LsY e<ä› á ‘ê>∑TuÀ‘·T ø£$, HÓ\\ ‘·sã¡ &ç ‹wü̃yj ˚ T· &É+, sƒê≈£LsY Ç‘·s¡ $TÁ‘·T\≈£î
nqTj·÷j·TT\≈£î n+‘· nqT≈£L\eTì|æ+#·˝<Ò Tä . ªªmHêï∞¢ ‘ê>∑TuÀ‘·TqT Çø£ÿ&É Ç˝≤
y˚T|ü⁄‘·T+{≤s¡T? ndü*<ä+‘ê @$T{Ï?μμ nH˚ nqTe÷Hê\T bı&Éd÷ü bÕsTT. ø±˙ sƒê≈£LsY
‘·q |ü<‹Δä @MT e÷s¡TÃ≈£îH˚≥T¢ ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . me]‘√q÷ á Á|üdøü ÔÏ rdüT≈£îsêq÷˝Ò<Tä .
ø±˙ ø=+‘· ø±\eTsTT+‘·sê«‘· sƒê≈£LsY m+<äTøÏ˝≤ #˚dTü HÔ êï&√ yÓT˝…y¢ TÓ ˝…>¢ ± ns¡eú Te
Hês¡+_Û+∫+~.
m|ü&É÷ |ü]X¯óÁuÛyÑ TÓ qÆ ‘Ó\{¢ Ï ã≥º\T <Û]ä +#˚ sƒê≈£LsY eÁkÕÔ\˙ï ˇø£ s√E
ñ<äj÷· qï yê+‹ #˚dTü ≈£îqï ≈£≈î£ ÿ‘√ n|ü]X¯óÁuÛ+Ñ >±, N<äs>¡ ± ø£ì|æ+#êsTT. n+‘·≈î£
eTT+<äT sêÁ‹ $TÁ‘·T\T n‘·&ç‘√ Á|üdü+–+∫ yÓ[¢b˛sTTq #√≥ sƒê≈£LsY n˝≤H˚
≈£L#·T+&çb˛sTT e⁄Hêï&ÉT. á n|ü]X¯óÁuÛyÑ TÓ qÆ eÁkÕÔ\T rùddæ, kÕïq+ #˚dæ ã≥º\T
e÷s¡TÃ≈£îì s¡eTàì mes¡T m+‘·>± #Ó|Œæ Hê $q≈£î+&Ü n˝≤π> ≈£L#·THêï&ÉT. e∫Ãqyê]
düeTdü´\qT $+≥÷, eT<Ûä´ eT<Ûä´˝À dü\Vü‰\+~dü÷Ô m|üŒ{Ï˝≤>± e÷eT÷\T>±H˚
eéVü≤]düTÔHêï&ÉT.
eT<Ûë´Vü≤ï+ y˚fi¯≈£î ùV≤yéT ø£$ kÕïq+ e¬>’sê eTT–+#·Tø=ì |ü]X¯óÁuÛÑyÓTÆq
<äTdüT\Ô T <Û]ä +∫, #·øÿ£ >± eT˝…|¢ Pü e⁄˝≤>± y˚T&ÉMT<ä qT+&ç øÏ+~øÏ ~–, sƒê≈£LsY ≈£L#·Tqï
#√{ÏøÏ e#êÃ&ÉT. sƒê≈£LsY eTT]øÏ <äTdüT\Ô T, nX¯óÁuÛyÑ TÓ qÆ Ä yê‘êes¡D+ #·÷&É>±H˚
n‘·&øç Ï #·T≥÷º ñqï yê]MT<ä #Ó&ø¶É √|üyTÓ T∫Ã+~.
14
ªªMTs¡+‘ê @+ #˚dTü HÔ êïs¡+&û? sƒê≈£LsY Ä |ü]dæ‹ú ˝À ≈£L#·Tì e⁄+fÒ, Äj·Tq
kÕïHêìøÏ, yπ̊s <äTdüT\Ô T <Û]ä +#·&ÜìøÏ @sêŒ≥T¢ >±$+#ê*‡+~ b˛sTT, MT düeTdü´\qT
$e]düTHÔ êïsê?μμ nì ì|ü\T ≈£î]|æ+#ê&ÉT. n+<äT≈£î nø£ÿ&É mes¡÷ düe÷<Ûëq+
#Ó|Œü ˝Ò<Tä . ‘·q e÷≥*ï sƒê≈£LsY düeT]úkÕÔ&ìÉ ùV≤yéT Äj·Tq ø£fi˝¢̄ À¢øÏ #·÷#ê&ÉT.
ø±˙ sƒê≈£LsY HÓeTà~>± ªªùV≤yéT, ˙≈£î C≤„|øü +£ sêe&É+ ˝Ò<ë?μμ nì eTè<äTe⁄>±
nHêï&ÉT ªªìqï sêÁ‹...μμ nì nsêú+‘·s+¡ >± Ä–b˛j·÷&ÉT sƒê≈£LsY.
ùV≤yéT ø£$ ‘·≥|ü{≤sTT+#ê&ÉT. n‘·&øπç <√ dü+<˚V≤ü + e∫Ã+~. ªªìqï sêÁ‹?
@eTsTT+<ä{≤s¡T?μμ
ªªeTπs+ ˝Ò<äT. H˚qT yÓ[fl |ü&ÉT≈£î+<ë eTqT≈£î+≥T+&É>±, qTe⁄« e∫Ã Hê
y=fiÀfl ‘·\ô|≥Tºø=ì ìÁ<äb˛j·÷e⁄. n+‘·≈î£ eTT+<˚$T ‹Hêïy√ n~ ˙ X¯ØsêìøÏ
dü]|ü&çq≥T¢ ˝Ò<äT. Hê y=fiÀflH˚ yê+‹ #˚düT≈£îHêïyéμμ nì yÓT˝…¢>± ne÷j·Tø£+>±
nHêï&ÉT sƒê≈£LsY. ùV≤yéT ø£$ eTTK+ |üXÊÃ‘êÔ|+ü ‘√ ì+&çb˛sTT+~. yÓ÷ø±fi¯fl MT<ä
≈£L#=ì ‘·\ #˚‘T· ˝À¢ ô|≥Tºø=ì _≥Tºq @&É«kÕ>±&ÉT.
ªªùV≤yéT, qqTï yÓ[fl kÕïq+ #˚dæ s¡eTà+{≤yê?μμ nì ùdïVü≤+>± n&ç>±&ÉT
sƒê≈£LsY.
ùV≤yéT Vü≤è<äj·T+ u≤>± >±j·T|ü&É¶~. n‹ Bq e<äq+‘√ ªªqqTï MTs¡T
ø£$å T+#·>\∑ sê, sƒê≈£LsY?μμ nì n&ç>±&ÉT.
ªª<˚ìøÏ ø£å$T+#·eTì n&ÉT>∑T‘·THêïyé? qTy˚«$T ‘·|ü #˚XÊeì ø£å$T+#˚~?
sƒê≈£LsY >=+‘·T˝À ì+<ë dü÷#·øy£ TÓ qÆ <Û√s¡DÒ ˝Ò<Tä . ªªqTe⁄« nqTø√≈£î+&Ü yê+‹
#˚dTü ≈£îHêïyé n+‘˚ø<£ ë?μμ
ùV≤yéT ø£$ yÓ÷ø±fi¯fl MT<ä n˝≤π> e⁄+&çb˛j·÷&ÉT. eTT+#·T≈£î edüTqÔ ï n‘·&ç
<äT'UÀ<˚«>∑+ ø=~› ø=~›>± ‘·–+Z ~.
ªªùV≤yéT, H˚qT yÓ[¢ kÕïq+ #˚kÕÔqT. á ˝À>± ˙e⁄ &çôdŒq‡ØøÏ yÓ[fl, yê+‹
\ø£Då ≤\T ‘=\>∑&ÜìøÏ eT+<äT ‘Ó#T· Ãø√μ nHêï&ÉT sƒê≈£LsY.
‘·&ãÉ &ÉT‘·Tqï ùV≤yéTqT nø£ÿ&ÉTqïyês¡T n‘·&ç ø±fi¢̄ MT<ä ì\u…{,ºÏ &çôdŒq‡Ø
yÓ’|ü⁄ rdüT¬øfi≤fls¡T.
sƒê≈£LsY ˝Ò∫ qT+#·THêï&ÉT— n+‘·≈î£ eTTqT|ü⁄ |üHïÓ +&ÉT >∑+≥\bÕ≥T, ‘êqT
mø£ÿ&É ≈£L#√qT+&ÓH√ nø£ÿ&˚ ≈£L#·THêï&ÉT. ÄHê{Ï kÕj·T+Á‘·+ ùV≤yéT, sƒê≈£LsY düsd¡ qü
15
ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . ùV≤yéT ø√dü+ sƒê≈£LsY ø£ãTs¡+bÕ&ÉT. ùV≤yéT sê>±H˚ ªª á $d”ÿ d”kÕ
rdüTø√μeTì ã\e+‘·ô|{≤º&TÉ . ùV≤yéT ø£fió¯ ¢ ø±ùd|ü⁄ d”kÕ MT<ë, ø±ùd|ü⁄ sƒê≈£LsY yÓTTVü≤+
MT<ä ì*∫HÓ.’ ø±ùd|ü⁄ á e+ø±, ø±ùd|ü⁄ Ä e+ø± #·÷XÊ&ÉT. Vü≤sƒê‘·T>Ô ± n‘·&ç
eTqdüT˝Àì }–dü˝≤≥ Ä–b˛sTT+~. sƒê≈£LsY #˚‹˝Àì $d”ÿ d”kÕqT >∑uÛ≤\ï
n+<äTø=ì, <ä>sZ∑ T¡ qï q~ y=&ÉT≈¶ î£ <äè&Û+É >± q&ÉT#·T≈£î+≥÷ yÓ[fl, <ëìì Ä q~
eT<Û´ä ≈£î $dæsê&ÉT.
uÛøÑ Ô£ düeT÷Vü≤+‘√ ≈£L#√qTqï sƒê≈£LsY e<ä≈› î£ ‹]– edüTqÔ ï ùV≤yéT eTTK+
MT<ä ∫s¡Tqe⁄« ‘ê+&É$düqÔ ï~. ªªMT &ÉãT“ Hê¬ø’ Ç˝≤ m+<äT≈£î eè<Ûë #˚kÕÔs+¡ &û?μμ
nì yÓT\¢>± sƒê≈£L]ï n&ç>±&ÉT. n˝≤ n&çπ> düeTj·T+˝ÀH˚ n‘·&ç ø£+sƒ¡+, ‘ê>∑
e<ä›+≥÷ ìùw~Û+#·ì ‘·q $TÁ‘·T&É+fÒ ‘·q¬ø+‘· ÇwüºyÓ÷ ‘Ó*j·TCÒdü÷Ô >±q+
#˚jT· Hês¡+_Û+∫+~.
me] ì» dæ‹ú yê]øÏ $X¯<+ä >± ø£ì|æ+∫ q+<äTe\¢ dü+uÛ$Ñ +#˚ e÷πsŒ ndü˝q’…
e÷s¡TŒ— n<˚ XÊX¯«‘·yTÓ qÆ e÷s¡TŒ.
Z
ñ|üHê´düeTT\T, uÀ<Ûäq\T #˚j·Tqedüs¡eTT ˝Ò<äT. MT |ü]es¡Ôqy˚T, MT

yÓK’ ]j˚T, MT o\y˚T Ç‘·sT¡ \qT dü+düÿ]+#·TqT.
`kÕ«$T sêeTrs¡ú
(f…Vt≤Ø >∑sYyê˝Ÿ)
16
$~Û e&É¶q
$~ÛøÏ ‘·\ ˇ>∑øZ £ #˚ùd<˚MT ˝Ò<Tä — $~ÛøÏ m<äTs=&ç¶ b˛sê&çq yês¡T ≈£L&Ü á
dü‘ê´ìï Á>∑V≤æ +#ês¡T. ø±ø£b˛‘˚, b˛sê&ç, z&çq ‘·sê«‘· ªVü‰, Vü≤‘·$BÛ!μ nì ì+~+#ês¡T.
ì+~+#·&É+ düT\uÛÑy˚T— n~ @ nX¯≈£îÔ&Ó’Hê #˚j·Te#·TÃ. ø±˙ $~Ûj˚T <Ó’eeTì
>∑T]Ô+#·>*∑ –q ‘Ó*$ e⁄qïyê] dæ‹ú y˚sT¡ .
ªÇ~ Hê ÁbÕs¡u+Δ — nqTuÛ$Ñ +#·ø£ ‘·|Œü <äTμ nì ‘·qø± dü‘´· + ì»+>±H˚ ‘Ó*dæq≥T¢
∫\ø£ |ü\T≈£î\T |ü\ø£e#·TÃ. ø±˙ á e÷≥*ï <äT'K+‘√, ‘·q MT<ä ‘êqT C≤*|ü&TÉ ‘·÷,
‘·q ìdü‡Vü‰j·T‘·˝À nq&É+ y˚sT¡ . n~ $~Ûì ns¡+ú #˚dTü ≈£îqï≥T¢ ø±<äT.
Ç˝≤ ø±ø£ $~Û #˚wqºü T ˇø£ |òTü ≥q>± ns¡+ú #˚dTü ≈£î+fÒ, n|ü&ÉT @ $X‚w¢ Dü ≤
nedüs+¡ ˝Ò<Tä — n~ ÁbÕs¡ãe› Te⁄H√ ø±<√ eTq≈£î ‘Ó*j·Tqø£ÿs¡˝<Ò Tä . n~ ‘Ó\TdüTø=ì
eTq*ï eTq+ z<ës¡TÃø√e&ÜìøÏ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· qø£ÿs¡˝<Ò Tä .
á J$‘êìøÏ $|ü‘·TÔ˝≤>± ø£ì|æ+#˚ ªÇ~μ |òüT{Ï*¢+~— ‘·≥dü˜|ü&ç+~. @
j·TTe‹H√ mø£ÿ&√ ˇø£ j·TTe≈£î&ÉT Áù|$T+#·&+É dü+uÛ$Ñ +∫+~. nB ˇø£ |òTü ≥H˚—
Á|ü<eä∏ T+˝À dü+‘√wæ+∫ e⁄+{≤&ÉT, Äq+~+∫ e⁄+{≤&ÉT. yÓTeÆ Ts¡∫ e⁄+{≤&ÉT. ˇø√ÿkÕ]
Ä Áù|eT ô|qT ‘·TbòÕqT˝≤>± eTìwæì ≈£î~|æ y˚dæq|ü&ÉT |üPs¡«+ l kÕ\÷]
sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ ‘·q #·øÿ£ ì >=+‘·T‘√ bÕ&çq≥T¢, ªá Áù|e÷, @\ ø£*–‹ Hê˝Àμ nì
$#ês¡|ü&É‘ê&ÉT. ˇπø Áù|eT Äq+<ä bÕs¡eXÊ´˙ï ÇdüTÔqï~— ~>∑T\÷ $#êsê˙ï
ø£*–düTÔqï~. yÓTT‘êÔìøÏ Ä Áù|eT≈£îqï X¯øÏÔ ÄbÕs¡+. n˝≤+{Ï Áù|eTqT m˝≤
$X‚¢wæ+#·&É+?
n˝≤π> @<√ ˇø£ e´‹πsø±+XÊìï >∑T]+∫ @$T #˚j÷· *? @MT #˚jT· ˝ÒeTT.
@$T #˚j·Te\dæ+B ˝Ò<äT. <ëì e+ø£ dü]>± #·÷&É>∑*– e⁄+&Ü*. J$‘·+˝À
eTqø=ø£kÕ] nqT≈£L\yÓTÆq≥T¢ @<√ dü+uÛÑ$düTÔ+~. Ä nqT≈£L\+>± ø£ì|æ+#˚<˚
Á|ü‹≈£L\+>± |ü]D$TdüTÔ+~. n˝≤π> Á|ü‹≈£L\+>± ø£ì|æ+#˚~ nqT≈£L\+>±
17
e÷]b˛e#·TÃ. ø±ã{Ïº s¬ +{Ï˙ ª#·÷&ÉHs˚ ê«*μ. eTqeTT <ëìì dü+uÛ$Ñ +|ü #˚jT· >∑*–q
yês¡eT÷ ø±<äT. ìsêø£]+#·>*∑ qZ yês¡eT÷ ø±<äT. n~ $~Û #˚w—ºü <Óe’ |òTü ≥q. W<ä\<ë\Ãø£
‘·|Œü <äT. Ç˝≤+{Ï ª#·÷|ü⁄μ ne>±Vü≤q˝À qT+&ç »ì+∫q á n+^ø±s¡+, ÄyÓ÷<ä+,
düeTà‘·+ n‘·´<äT“¤‘y· TÓ qÆ $. J$‘· qB Á|üyêVü≤+‘√ u≤≥T Á|üeVæ≤+#·>*∑ qZ á düTfi¯óe⁄
>∑qø£ H˚]ùd,Ô J$‘·+˝À n+‘·d‡ü +|òTü s¡¸D e⁄+&É<Tä . ìs¡à\ ∫‘êÔìøÏ ª<äsÙ¡ q uÛ≤>∑´+μ
ø£*>π neø±X¯+ yÓT+&ÉT>± e⁄+≥T+~.
ˇø£s√Eq u≤ÁkÕ q>∑s+¡ qT+&ç Vü≤düHé nH˚ >∑Ts¡TeP, e÷*ø˘ nH˚ >∑Ts¡TeP,
u≤˝Ÿÿ sêh+ qT+&ç kÕøÏø˘ nH˚ kÕ<ÛTä |ü⁄s¡Twüß&É÷, eTT>∑TsZ ÷¡ sê_j·÷ nH˚ dü÷|ò”
uÛ≈Ñ î£ sÔ ê* Äs√>∑´+ ø°Då +Ï ∫+<äì ‘Ó\dæ ÄyÓTqT #·÷∫b˛e&ÜìøÏ e#êÃs¡T.
‘·q eTqdüT≈£î ‘√∫q $<Û+ä >± Vü≤düHé Ç˝≤ nHêï&ÉT. ªª$~Û e&ç+¶ #˚ <Óã“\qT
zs¡TŒ‘√ düV≤æ +#·ì yê&Óe&É÷ uÛ>Ñ e∑ +‘·TDÏí Áù|$TdüTHÔ êïqì #Ó|ü ø√ >∑*–˝Ò&TÉ μμ
n+<äT≈£î sê_j·÷ ªªì»y˚T ø±˙, Ç~ nVü‰ìï dü÷∫düTqÔ ï~μμ nqï~.
n|ü&ÉT kÕøÏø˘ Ç˝≤ nHêï&ÉT:
ªª<Óe’ + nqTÁ>∑V≤æ +#˚ <Óã“\≈£î eTìwæ ø£è‘·»‘„ · ‘Ó\T|ü⁄≈£î+fÒ ‘·|Œæ ‘˚, n‘·&TÉ
ì»yÓTqÆ uÛ>Ñ e∑ <ä“≈¤ î£ &Ô qÉ ˝ÒeTT.μμ
ªªÇB ì»y˚T ø±˙, Bìì eT]+‘· dü+düÿ]+#ê*. Ç+<äT˝À ≈£L&Ü ø=~› bÕ{Ï
nVü≤+ #√≥T #˚dTü ≈£îqï~μμ nqï~ sê_j·÷
n|ü&ÉT e÷*ø˘ ªªuÛÑ>∑e+‘·T&ç <ë«sê e∫Ã|ü&˚ <Óã“*ï dü+‘√wü+>±
d”«ø£]+#·>∑*Zq X¯øÏÔ @s¡Œ&çq|ü&˚ eTìwæ uÛÑ>∑e‘Y Áù|$T≈£î&ÉT nì|æ+#·T≈£î+{≤&ÉTμμ
nHêï&ÉT.
ªª|òsü ê«˝Ò<Tä . u≤>±H˚ e⁄qï~. nsTTHê Bìì ≈£L&Ü eT]+‘· yÓTs¡T>∑T |üs#¡ ê*.
#ê˝≤ dü÷ø£ÎyÓTqÆ nVü≤+ #Ûêj·÷ e÷Á‘·+>± Ç+<äT˝À ≈£L&Ü qøÏÿ e⁄qï~μμ nqï~
sê_j·÷.
n|ü&ÉT Ä eTT>∑TsZ ÷¡ sê_j·÷‘√, ªªeT] qTy˚« #Ó|Œü e÷à. ì»yÓTqÆ uÛ>Ñ e∑ <ä“≈¤ î£ Ô
\ì|æ+#·T≈£îH˚ yê¬se¬s’ e⁄+{≤s√ Çø£ qTy˚« #ÓbÕŒ*μμ nHêïs¡T.
sê_j·÷ ∫s¡Tqe⁄«‘√, ªª‘·q Á|üuTÑÛ e⁄ eTTU≤s¡$+<ëìï ‹\øÏd÷ü Ô ‘·q≈£î ‘·–˝Ò
<Óã“\qT eTs¡∫b˛>∑*–q yê&˚ ì»yÓTqÆ uÛ>Ñ e∑ <ä“≈¤ î£ &Ô TÉ μμ nqï~.
18
ª<äsÙ¡ qμ uÛ≤>∑ý˚T uÛ≤>∑´+. á ø£cÕº\ ø£&*É ˝À eTq+ ø√]Hê, ø√s¡øb£ ˛sTTHê,
e#˚Ã düTU≤\÷ e⁄+f…—Æ ø£cÕº˝˝… ≤>∑÷ e⁄+f….Æ á ø£wdºü Tü U≤\T eTq*ï #·*+|ü#j
˚ T· ≈£î+&Ü,
eTq <äèwæº j·÷e‘·÷Ô uÛ>Ñ e∑ ‘Y <äsÙ¡ q+ MT<äH˚ e⁄+∫‘˚, n~ eTq≈£î dæ~+Δ #·e#·TÃ.
qs¡T&Ó’ »ìà+∫q|ü&ÉT Ä uÛ>Ñ e∑ +‘·T&˚ nìï s¡ø±\ ø£cÕº\ qqTuÛ$Ñ +#ê&ÉT— eTqyÓT+‘·{Ï
yês¡+?
★ ★ ★ ★
$TÁ‘·l e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ ªª<ëq+ #˚j÷· \ì eTq n+‘·sê+‘·sêfi≤˝À¢ nì|æ+#ê*.
Ä&É+ãs¡+>± q\T>∑T]ø° ‘Ó*ùd≥T¢ #˚ùd <ëHê\ <ë«sê ≈£L&Ü Á>∑V≤” ‘·\T \_Δ bı+<äT‘ês¡H˚
e÷≥ ì»y˚T. ø±˙ <ë‘· Vü≤è<äjT· +˝À Ä <ëq >∑TD+ »ì+#·&+É <ëìì Ä#·]+#·&+É
»]–q|ü&ÉT <ëìøÏ $\Te ø£≥˝º eÒ TT.
ˇø£ ◊]wt <˚X|¯ ⁄ü ù|<äsê\T nyÓT]ø±˝À ìedæd÷ü ,Ô u≤düHº é |ü≥Dº + ˝Àì ˇø£
Á|”dtº e<ä›¬ø[¢, Ä düeTj·÷q ◊sê¢+&ÉT˝Àì Á|ü» øå±e÷ìøÏ >∑Ts¡sTTq+<äTe\¢, ‘·q
e+‘·T düV‰ü j·T+ d”«ø£]+#·eTì ø√]+~. Ä$&É ù|<ä]ø£+ >∑eTì+∫q Á|”dTü º ªqTyÓ«+‘·
düV‰ü j·T+ #˚jT· >∑\q+{≤yé?μ nì n&ç>±&ÉT. ªH˚H√ e+<ä &Ü\s¡T¢ $T–˝≤ÃqT— n~
Ç#˚ÃkÕÔqTμ nqï~ ÄyÓT.
Ç+‘· ;<ä eTìwæ n+‘· ô|<ä› yÓTT‘·Ô+ Çe«ã÷q&É+ n+‘· düeT+»dü+>±
ø£ì|æ+#·q+<äTe\¢ Ä Á|”dtº Ä$&É≈£î q#·ÃC…|üŒ&ÜìøÏ #ê˝≤ Á|üj·T‹ï+#ê&ÉT— ø±˙
Ä$&É $q˝Ò<Tä .
ªªH˚q÷ @<√ ø=+‘· düV‰ü j·T+ #˚jT· >∑*>±qH˚ ‘·è|æÔ Hê≈£î+≥T+~. nø£ÿ&çø=ìï
≈£î≥T+u≤\qT Äø£*qT+&ç, ãVüQXÊ eTs¡D+ qT+&ç ≈£L&Ü ø±bÕ&É>*∑ >±qH˚ e÷≥
Hê eTqdüT≈£î m+‘√ }s¡≥ ìdüT+Ô ~μ nqï~.
n|ü&çø£ #˚ùd<˚MT ˝Òø,£ Á|”dºt Ä$&É Ç∫Ãq &ÉãT“ rdüT≈£îHêï&ÉT. ªªÇø£b˛‘˚, ˙
ù|sπ $T{Ï— Á|ü#T· ]|ü+CÒkÕÔqTμμ nHêï&ÉT.
ªªHê ù|sê? μμ n+≥÷ Ä$&É ÄX¯Ãs¡´|ü&+ç ~. ªªHê ù|s¡T‘√ |üHe˚ TT+~ bòÕ<äs?Y
á düV‰ü j·T+ yê] ø£+~+#˚ @sêŒ≥T #˚jT· +&ç. n<˚ |ü~y˚\T. Hê ù|s¡T <˚e⁄&çøÏ
m˝≤>∑÷ ‘Ó\TdüT. Hêø£~ #ê\Tμμ nqï~.
Z
19
m&É ‘Ó>∑ì ã+<Ûä+

s√>±ìï |üP]Ô>± qj·T+ #˚dæ |ü+|æ+∫y˚ùd yÓ<’ Tä ´&ÉT y˚sT¡ — ‘·q ndüeTs¡‘ú ·
ø±s¡D+>± s√>±ìï |üP]Ô>± qj·T+ #˚jT· ˝Òø,£ s√–ì ‘·q#·T≥÷º ‹|ü≈£î+≥÷ e⁄+&˚
yÓ’<äT´&ÉT y˚s¡T.
Ä<Ûë´‹àø£ s¡+>∑+˝À ≈£L&Ü Ç<˚ es¡d.ü Ä<ÛTä ìø£ >∑Ts¡Te⁄\qT qeTTà≈£îì ‹]π>
y˚˝≤~ eT+~ nqT#·sT¡ \T XÊX¯«‘·+>± Ä >∑Ts¡Te⁄ì n+{Ïô|≥Tº≈î£ H˚ ñ+{≤s¡T. ˇø£kÕ]
>∑Ts¡Te⁄ bÕ<ë\ <ä>sZ∑ ¡ #˚sês¡+fÒ Ç≥T á •wüß´\≈£L $yÓ÷#·q+ ˝Ò<Tä , Ä >∑Ts¡Te⁄≈£î
n+‘·øH£ êï $yÓ÷#·q+ ˝Ò<Tä . Ç˝≤+{Ï >∑Ts¡T •wü´ dü+ã+<Û+ä m&É‘>Ó ì∑ ~. •wüß´&ÉT ‘·q
uÛ≤s¡+ >∑Ts¡Te⁄ MT<ä y˚XÊq+{≤&ÉT. nedüs¡ yÓTqÆ |ü&ÉT Äj·Tq ª<äsÙ¡ q+μ #˚dTü ≈£î+≥÷
ñ+{≤&ÉT— ªÄosê«<ë\Tμ Ä•dü÷Ô ñ+{≤&ÉT. ‘·q e+‘·T ø£seÔ¡ ´+ |üPs¡sÔ TTq≥T¢ uÛ≤$+∫,
‘·q düeTdü´\˙ï Çø£ Ä >∑Ts¡Ty˚ rsêÃ\+{≤&ÉT.
ªªqqTï qeTTàø√. ˙ düeTdü´\˙ï Hê≈£î n|üŒ–+#·T. Çø£ ˙ u≤<Û´ä ‘·+‘ê Hê~μμ
nì Ä >∑Ts¡Te⁄ n+‘·≈£î eTT+<äT Á|üø£{Ï+∫q+<äTe˝qH˚, á •wüß´&ÉT Ç˝≤+{Ï
$XÊ«dü+‘√ #·]düT+Ô {≤&ÉT nH˚ e÷≥ ì»y˚T. ø±˙ M] $XÊ«dü+‘√ ø±˙, yê] Äosê«<ä
ã\+‘√ ø±˙ ì$T‘·+Ô ˝Ò≈î£ +&Ü ø=ìï düeTdü´\T yê≥+‘·≥ ny˚ r]b˛‘·T+{≤sTT.
n˝≤ rs¡&+É >∑Ts¡Te⁄ nqTÁ>∑V≤ü y˚T qqT≈£î+{≤&ÉT á •wüß´&ÉT— •wüß´&ç qeTàø±ìï
>∑Ts¡Te⁄ ∫s¡Tqe⁄«‘√ ã\|üsT¡ düT+Ô {≤&ÉT. nsTTHê ø=ìï düeTdü´\T n|ü]wüÿ è‘·+>±H˚
ñ+&çb˛‘êsTT. ô|>’ ± Ä düeTdü´\T ø±\Áø£yT˚ D≤ eT]+‘· »{Ï\eTe⁄‘·÷ ñ+{≤sTT.
n+<äT≈£î ìyês¡D√bÕj·T+>± •wüß´&ÉT >∑Ts¡Te⁄qT eT]+‘· ‘·s#¡ T· >± dü+<ä]ÙdüT+Ô {≤&ÉT.
m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT düeTdü´ dü«s¡÷bÕìï ìy˚~dü÷Ô ñ+{≤&ÉT. >∑Ts¡Te⁄ ns¡ú ìMT*‘· H˚Á‘·T&Ó’
Ä˝À∫kÕÔ&TÉ ø±˙, @MT #˚jT· ˝Òø£ ªsêeTHêeT+μ »|æ+#·eTì dü\Vü‰ ÇkÕÔ&TÉ . ªªÇ<äT>√
Çìï \ø£\å sêeT HêeT+ »|æ+#êqT. @MT ø±˝Ò<Tä μμ nì eT∞fl Äj·Tq düeTTàK+˝À
b˛sTT ≈£Ls¡TÃ+{≤&ÉT á •wüß´&ÉT. <ëq <Ûsä êà\T #˚dTü ø√eTì Ä<˚•kÕÔ&TÉ >∑Ts¡Te⁄.
20
ªn$ ≈£L&Ü X¯ø±Ô´qTkÕs¡+ #˚XÊqT, |òü*‘·+ ˝Ò<äTμ n+{≤&ÉT •wüß´&ÉT. n≥Tô|’q
rs¡új·÷Á‘·\T, j·TC≤„\T, j·÷>±\T, mH√ï Á|æÁdæÿ|ü¸qT\T. ªªn˙ï #˚XÊqT, nì
$qï$+#·T≈£î+{≤&ÉT •wüß´&ÉT. >∑Ts¡Te⁄ düTBs¡+È >± Ä˝À∫+∫ ªªÁbÕs¡ãΔ ø£sà¡ , ø=Hêïfi¯ófl
nqTuÛ$Ñ +#·ø£ ‘·|Œü <äTμμ nì ‘˚˝ÃÒ kÕÔ&TÉ .
Ç˝≤+{Ï >∑Ts¡Te⁄\T, •wüß´\ ªnC≤„q+μ nH˚ yê´~Ûì qj·T+ #˚jT· >∑*–q yês¡T
ø±<äT. ‘êeTT •wüß´\ düeTdü´\T |ü]wüÿ]+#·&Üìπø ñHêïeTH˚ ÁuÛeÑ T ø£*ŒdüT+Ô {≤s¡T.
eTìwæ düeTdü´\T nC≤„q »ì‘·+ ø±ã{Ï,º nC≤„q+ ‘=\>∑q+‘· ø±\+ düeTdü´ rπs
Á|üdøü ÔÏ ˝Ò<Tä . Ç˝≤+{Ï >∑Ts¡T •wü´ dü+ã+<ÛëH˚ï l sêeTø£èwüí |üse¡ TVü≤+dü ªªbÕeTT
#êe<äT, ø£Ás¡ $s¡><∑ Tä μμ nì n_Ûe]í+#ê&ÉT.
Ä ø±s¡D+#˚‘˚ ì‘·´+ >∑Ts¡Te⁄ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&˚ á <Û√s¡DÏì, l õ&ÉT¶
ø£èwüeí T÷]Ô>±s¡T Ä~˝ÀH˚ n+‘·+ #˚jT· &ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïdüT+Ô &˚yês¡T, ì»yÓTqÆ kÕeTs¡´ú eTTqï
@ >∑Ts¡TyÓH’ ê n+‘˚ #˚kÕÔ&TÉ . ø£èwüeí T÷]Ô>±s¡T ‘·q e<ä≈› î£ e∫Ãq yêfi¢̄q+<ä]˙, me]
ø±fi¯¢ MT<ä yêfi¯ì¢ ì\ã&ÉeTì #Ó|⁄ü +Ô &˚yês¡T. eT∞¢ eT∞fl ‘·q e÷≥\T $q&ÜìøÏ e#˚Ã
yê]ì $eT]ÙdüT+Ô &˚yês¡T. ˇø£kÕ] $qï~ ns¡+ú ø±ø£b˛‘˚ mìïkÕs¡T¢ $+fÒ e÷Á‘·+
m˝≤ ns¡eú Te⁄‘·T+<ä+&û?μμ nì Á|ü•ïdüT+Ô &˚yês¡T. n\Hê{Ï l ø£èwüß&í H’Ó ê ns¡Tì® &çøÏ
^‘√|ü<X˚ +¯ ˇø£ÿkÕπs #˚XÊ&ÉT ø±˙, J$‘·+ bı&ÉT>∑THê #˚d÷ü Ô ≈£Ls√Ã˝Ò<Tä ø£<ë?
n+<äTπø l ø£èwüíeT÷]Ô>±s¡T, ªªáHê&ÉT ns¡ú+ ø±ø£b˛sTTHê eTπs<√Hê&ÉT
ns¡eú Te⁄‘·T+~˝Ò nH˚ n\dü uÛ≤e+‘√ á MT{Ï+>∑T\≈£î e∫Ã ≈£Ls√Ãe<ä+› &ûμμ nì
ôV≤#·Ã]düT+Ô &˚yês¡T. ªªÁX¯<Δä |ü{ºÏ ˇø£ÿkÕ] $+fÒ, ÁbÕD≤bÕj·T+ dü+uÛ$Ñ +#˚ ‘·sT¡ D+˝À
m+‘· ÁX¯<>Δä ± $+{≤yÓ÷, n+‘· ÁX¯<‘Δä √ >∑qø£ ˇø£ÿkÕ] $Hêï, Çø£ á ÁbÕdü+–≈£î&ç
#Ûêj·T\≈£î sêqedüs+¡ ˝Ò≈î£ +&Ü b˛‘·T+<ä+&ûμμ nì #Ó$ì Ç\T¢ø≥£ Tºø=ì #Ó|⁄ü +Ô &˚yês¡T.
ø±˙ mH˚ïfiËfl’ Hê, n+‘·≈î£ eTTqT|ü⁄ edü÷Ô e∫Ãq yês¡T nH˚≈î£ \T, n\yê≥T>± n˝≤
edü÷HÔ ˚ ñ+&˚yês¡T. n+fÒ ÁX¯<ëΔ, Ä#·sD¡ ≤düøÔ° s¬ +&É÷ ˝À|æ+∫qeH˚ nqTø√yê*.
Äj·Tq MT{Ï+>∑T\≈£î sêe&Éy˚T ‘·|üŒì ø±<äT. Ä eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ç n<äT“¤‘·
Á|üd+ü >±\T eT∞fl eT∞fl $q≈£L&É<ìä ø±<äT. Äq+<ä+ ø=B› Ä Á|üd+ü >±\˝À ÁXÀ‘·>±
bÕ\T |ü+#·Tø√e&É+ <√wüeT˙ ø±<äT. ø±˙ Ä<Ûë´‹àø£+>± y˚T˝§ÿq&ÜìøÏ m\¢ø±\+
Äj·Tq Á|üd+ü >±\ MT<˚ Ä<Ûës¡|&ü &É +É n˝yêf…‘Æ ˚ J$‘·+ bı&ÉT>∑THê Ä<Ûës¡|&ü Ü*‡
21
ñ+≥T+~. Äj·Tq >∑‹+∫q ‘·sê«‘· Äj·Tq˝≤+{Ï eT¬se]HÓH’ ê yÓ‘T· ≈£îÿì Äj·Tq
MT<ä Ä<Ûës¡|&ü eÉ \dæ edüT+Ô ~. Ç˝≤ Ä<Ûës¡|&ü TÉ ‘·÷H˚ J$‘·+ |ü]düe÷|üÔ eTe⁄‘·T+~.
Ä<Ûë´‹àø£ s¡+>∑+˝À eTs=ø£]ô|’ Ä<Ûës¡|&ü &É +É ø£Hêï nqs¡+ú y˚s=ø£{Ï ñ+&É<Tä .
n+<äTøπ nH˚ø£ dü+e‘·‡sê\T ˇø£ >∑Ts¡Te⁄ e<ä› Ä<Ûë´‹àø£ $<ä´qT nuÛ´Ñ dæ+∫q
•wüß´&ÉT ªªH˚sT¡ Ãø√>∑*–q+‘· H˚sT¡ Ã≈£îHêïqT. ø£è‘·»D„ .íÏ Çø£ yÓ[fl ekÕÔqTμμ nì >∑Ts¡Te⁄
e<ä› XË\e⁄ rdüT≈£îH˚+<äT≈£î düMT|æ+∫q|ü&ÉT Ä >∑Ts¡Te⁄ ªª˙≈£î $<ä´ |üP]Ô>± n_“q≥T¢
˝Ò<Tä Hêj·THê. eT] ø=Hêïfi¯ófl Çø£ÿ&˚ ñ+&ç kÕ<Ûqä #ÓsTT´μμ nì #Ó|Œæ q ˇø£ bÕ‘· ø£<ä∏
ñ<äVü≤]düTÔ+{≤s¡T.
•wüß´&ÉT ÄX¯Ãs¡´b˛sTTq|üŒ{Ïø,° >∑Ts¡Te⁄ e÷≥ »e<ë≥≈£î+&Ü eT]ø=H˚ïfi¯ófl
kÕ<Ûqä #˚XÊ&ÉT. á kÕ] ãj·T\T <˚] yÓfió¯ qÔ ï •wüß´&ç eTTK+˝À, >∑Ts¡Te⁄ @<√ q÷‘·q
‘˚»düT‡qT #·÷XÊ&ÉT. XË\e⁄ rdüTø√≈£î+&Ü ìs¡$Z TdüTqÔ ï •wüß´&ÉT $eTT≈£î&Ô j É ÷· ´&É˙,
ª¬s+&ç{μÏ kÕúq+˝À Ç|ü&ÉT ªˇø£ÿfÒμ #·÷düTHÔ êï&É˙, n<Ó«’ ‘·d~æ Δ bı+<ë&É˙ Á>∑V≤æ +∫
>∑Ts¡Te⁄ ˝À˝Àq dü+‘√wü+‘√ qe⁄«≈£îHêï&ÉT. ‘êqT H˚]Œq $<ä´≈£î n<˚ ì»yÓTqÆ kÕ|ò\ü ´+.
Z
ªªqqTï >∑Ts¡Teì me¬sH’ ê dü+uÀ~ÛùdÔ H˚qT düV≤æ +#·>*∑ – ˝ÒqT.μμ nH˚

yês¡T l sêeTø£èwüí |üse¡ TVü≤+dü. ªªÄ e÷≥ Hê≈£î ∫sê≈£î ø£*–düT+Ô ~.
>∑Ts¡Te+fÒ mes¡T? Ä dü∫Ã<ëq+<ä dü«s¡÷|ü⁄&ÉT e÷Á‘·yT˚ >∑Ts¡T |ü<ëìøÏ
ns¡TΩ&TÉ .μμ
u≤Vü≤´ >∑Ts¡Te⁄ <ë] #·÷|ækÕÔ&TÉ — ˝Àì >∑Ts¡Te⁄ e÷Á‘·yT˚ Ä‘·àqT y˚T˝§ÿ\Œ
>∑\&ÉT. >∑Ts¡Te⁄\eTì #Ó|ü ≈£îH˚ yê]øÏ~ ‘Ó*j·Tq+<äTe\¢ ‘·eT nVü≤+ø±s¡+‘√
‘·eTì HêX¯q+ #˚dTü ≈£î+≥THêïs¡T.
`kÕ«$T ‘·TØj·÷q+<ä
22
áX¯«sπ #·¤Ã
>∑Ts¡Te⁄\T ‘·eT •wüß´\≈£î, nqT#·sT¡ \≈£î J$‘·+‘√
u≤≥T Á|üeVæ≤+#·&É+ H˚sêŒ*. J$‘·+ nqTÁ>∑Væ≤+#˚
düTK<äT'U≤\˝À eTq m+|æø£ #Ó\<¢ ìä yê]øÏ #ÓbÕŒ*. J$‘·+
ø±ùd|ü⁄ düTK s¡÷|ü+˝Àq÷ eT] ø±ùd|ü⁄ <äT'Ks¡÷|ü+˝Àq÷
~– edüT+Ô ≥T+~. ªª<äT'KeTH˚~ ˝Ò≈î£ +&Ü MT nqTÁ>∑V≤ü +‘√
e÷≈£î ø£e#·+ ø£≥+º &çμ nì >∑Ts¡Te⁄*ï ø√s¡&+É ‘·|ü . <äT'K
dü+|òTü ≥q\T <ä]sêìe«≈£î+&Ü ìyê]+#·>*∑ – e⁄HêïeTì
>∑Ts¡Te⁄\T yê>±›Hê*e«&É+ n$y˚ø+£ . ì»yÓTqÆ >∑Ts¡Te⁄\T
eTìwæì <äT'U≤ìøÏ nr‘·+>± Áã‘·øH£ s˚ T¡ Œ‘·T+{≤s¡T.
ˇø£Hê{Ï u§+u≤sTT q>∑s+¡ ˝Àì ˇø£ ≈£î≥T+ã+ yês¡T yÓTVü≤sYu≤u≤ (1894`
1969) MT<ä #ê˝≤ uÛøÑ ÔÏ ø£*– e⁄+&˚yês¡T. ‘·+Á&ç, ‘·*,¢ ˇø£ ≈£îe÷s¡T&ÉT, Ç<äs› T¡
≈£îe÷¬s\Ô T. ‘·*ø¢ Ï ˇø£kÕ] >∑T+&ÓH=|æŒ e∫Ã+~. düV≤ü »+>± uÛsÑ Ô¡ ˇøÏ+‘· Ä+<√fi¯q‘√
yÓTVü≤sY e<ä≈› î£ yÓ[¢ ‘·q uÛj
Ñ T· eT÷, u≤<Ûë #Ó|ü ≈£îHêï&ÉT.
uÛ≤s¡´ÁbÕD≤ìï >∑T]+∫ ∫+‹+#·&+É e÷H˚dæ uÛsÑ qÔ¡ T ‘·q yÓ÷ø£+å , ‘·q ÁX‚jT· düT‡
MT<ä ÁX¯<Δä eVæ≤+#·eTì dü\Vü‰ #Ó|Œæ |ü+|æ+#ê&ÉT yÓTVü≤sY.
nq‹ø±\+˝À uÛ≤s¡´ Äs√>∑´+ ≈£î<äT≥|ü&+ç ~. ø±˙ ø=+‘·ø±\ eTj˚T´˝À>±H˚
uÛsÑ Ô¡ >∑‹+#ê&ÉT. düTK <äT'U≤\H˚$ J$‘·+˝À ˇø£{Ï ‘·sê«‘· eTs=ø£{Ï edü÷HÔ ˚ e⁄+{≤j·Tì
Á>∑V≤æ +∫q uÛ≤s¡´ yÓTVü≤sY MT<äH˚ $XÊ«dü+ ô|≥Tº≈î£ ì ã‘·T≈£î‘·T+&˚~.
n≥T ‘·sê«‘· Ä$&É |æ\*¢ ï ô|+∫ ô|<ä› #˚jT· &ÜìøÏ #ê˝≤ ø£w|ºü &ü eÉ \dæ e∫Ã+~.
mH√ï Ä]úø£ Çã“+<äT\qT m<äTs=ÿì ≈£îe÷s¡TDÏí #·~$+∫, ô|’ #·<Tä e⁄\≈£î Ç+>±¢+&ÉT≈£î
≈£L&Ü |ü+|æ+~. #·<Tä e⁄˝À¢ sêDÏd÷ü Ô \+&ÉH˝é À ñ‘ê‡Vü≤+>± Áã‘·T≈£î‘·Tqï ≈£îe÷s¡T&çøÏ
ˇø£s√E Vü≤sƒê‘·T>Ô ± >∑T+&ÓH=|æŒ e∫Ã+~. ªª|ü]dæ‹ú d”]j·Tdtμ nHêïs¡T nø£ÿ&ç &Üø£sº T¡ —¢
23
\+&ÉHé q>∑s+¡ ˝ÀH˚ e⁄+≥Tqï yÓTVü≤sY u≤u≤ ‘·eTTà&ÉT ªÄ~μ øÏ ‘Ó*j·TCÒjT· eTHêï&ÉT
Ä j·TTe≈£î&ÉT. |ü]dæ‹ú $wüeT+>± e⁄+<äì &Üø£sº T¡ ¢ Ä~‘√ #ÓbÕŒs¡T. Ä~ Ä j·TTe≈£îDÏí
z<äsêÃ&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïdüTqÔ ï|ü&ÉT, Ä ≈£îÁs¡yê&ÉT ‘·qì >∑T]+∫ ‘·qøπ ∫+‘· ˝Ò<ìä ,
‘êqT yÓTVü≤sY u≤u≤H˚ ‘·\#·T≈£î+≥÷ e⁄HêïqHêï&ÉT. yÓTVü≤sYì ø£*dæq|ü&ÉT ‘·q
Áù|eTqT Äj·Tq≈£î ‘Ó*j·TCÒjT· eTì Ä~‘√ nHêï&ÉT. z ns¡>+∑ ≥ ‹]π>˝À>±, Ä~
düeTø£+å ˝ÀH˚ yÓTVü≤sY Hêe÷ìï ‘·\#·T≈£î+≥÷ Ä j·TTe≈£î&ÉT eTs¡D+Ï #ê&ÉT.
nVü≤à<éq>∑sY qT+&ç u§+u≤sTTøÏ e∫Ã e⁄qï yÓTVü≤sY u≤u≤≈£î á es¡eÔ ÷Hêìï
\+&ÉHé qT+&ç |ü+|æ+#ê&ÉT Ä~. u≤u≤ ‘·q nqT#·sT¡ &Óq’ ms¡Tø˘qT |æ*∫ ªá ≈£îÁs¡yêì
‘·*¢ ndü˝Ò ã\V”≤qTsê\T. nB>±ø£ Ä$&É≈£î Vü≤è<äj·Tdü+ã+<ÛäyÓTÆq yê´~Û ≈£L&Ü
e⁄qï~. ‘·qj·TT&ÉT #·ìb˛j·÷&ÉH˚ yês¡qÔ T ÄyÓT ‘·≥Tºø√>∑*–q dæ‹ú ˝À e⁄+&ç e⁄+&É<Tä .
nsTTq|üŒ{Ïø° á e÷≥ Ä$&É≈î£ #Ó|Œü ø£ ‘·|Œü <äT. eT] qTe⁄« Ä$&É cÕø˘ ne≈£î+&Ü
á yês¡qÔ T m˝≤ n+<äCkÒ ÕÔy√ C≤Á>∑‘>Ô· ± ìs¡«Væ≤+#ê*μμ nì #Ó|Œæ |ü+bÕ&ÉT.
ms¡Tø˘ ÄyÓT Ç+{ÏøÏ yÓ[¢ @y√ nM ÇM e÷{≤¢&ç, n≥T ‘·sê«‘· Ä$&É
≈£î≥T+;≈£î\≈£î yÓTVü≤sY u≤u≤ jÓT&É\ Áù|eTqT >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT. ‘·q |æ\\¢ +<ä]ø°
u≤u≤ jÓT&É\ >±&ÛÜqTsê>∑+, uÛÑøÏÔ e⁄qïeì Ä$&É #Ó|æŒ+~. ª‘êqT eTs¡DÏ+∫q
düeTj·÷HÓ’ïHê |æ\¢\T XÀøÏ+#·sê<äì, n+‘ê <Ó’y˚#·Ã¤, yÓTVü≤sY Ç#·Ã¤ Á|üø±s¡y˚T
»s¡T>∑T‘·Tqï<äì uÛ≤$+#ê* nì≈£L&Ü yê]øÏ uÀ~Û+#êqTμ nqï~.
‘êqT ‘Ó*j·TCÒj÷· *‡q $wüjT· + m˝≤ ‘Ó\bÕ˝≤ nì neø±X¯+ ø√dü+ m<äTs¡T
#·÷düTqÔ ï ms¡Tø˘, ªeTìwæ |ü⁄≥Tºø,£ eTs¡D+ n+‘ê Ä uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT, yÓTVü≤sY Ç#·ÃM¤ T<˚
Ä<Ûës¡|&ü ç e⁄+{≤j·Tì eTqeT+<äs+¡ nqT≈£î+≥Tqï e÷fÒ ø£<ë. n+<äTe\¢ me¬sH’ ê
#·ìb˛sTTq|ü&ÉT eTq+ $#ê]+#·≈L£ &É<Hä ~˚ ≈£L&Ü eTqyÓT]–q $wüjT· y˚T. u≤u≤
Ç#·Ãq¤ T e´‹πsøÏd÷ü Ô <äT'œ+#·sê<äì MT |æ\\¢ ø¬ ‘’ ˚ #ÓbÕŒs¡T. eT] MTs¡T ≈£L&Ü Ä
Ç#·Ãq¤ T e´‹πsøÏ+#·≈L£ &É<ìä |üP]Ô>± ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêïsê?μμ nì n&ç>±&ÉT.
ªªÄVü‰, H˚q÷ n+‘˚μμ qqï~ Ä$&É.
ªªe÷≥ es¡Tdü≈î£ MT ≈£îe÷¬s\Ô ˝À ˇø£sT¡ #·ìb˛‘˚ MTs¡T <äT'œkÕÔsê?μμ
ªª}VüQ, <äT'œ+#·qTμμ
24
ªªMT |æ\\¢ +<äs÷¡ nqTø√≈£î+&Ü eTs¡DùÏ d.Ô .. n|ü&√?μμ nHêï&ÉT ms¡Tø˘ <Ûs’Ó ´¡ +
#˚d.æ
ªªnsTTHê <äT'œ+#·qTμμ
ªªMTØ e÷≥\T eTq'|üP]Ô>±, ì»+>± n+≥THêïsê?μμ
ªªne⁄qT. n˝≤π> n+≥THêïqTμμ
ªªm{Ïº |ü]dæú‘·T\˝ÀHÓ’Hê MTs¡T Ä áX¯«πs#·Ã¤qT Á|ü•ï+#·≈£î+&Ü e⁄+&É>∑\sê
nH˚<˚ #·÷∫ s¡eTàì yÓTVü≤sY u≤u≤ qìïø£ÿ&É≈î£ |ü+|æ+#ês¡T. \+&ÉH˝é À MT ≈£îe÷s¡T&ç
ÁbÕD≤\T nq+‘êø±X¯+˝À ø£*dæb˛sTTHêsTT. n‘·&ÉT yÓTVü≤sYqT dü+|üPs¡í+>±
Áù|$T+#ê&ÉT. u≤u≤ ù|s¡T düà]dü÷Ô Vü≤èÁ<√>∑+‘√ ÁbÕD≤\T e~˝≤&ÉT. u≤u≤ ù|s¡TqT
ô|<äe⁄\‘√ ñ#·Ã]dü÷Ô b˛sTTqyês¡T u≤u≤˝ÀH˚ ◊ø£éTe⁄‘ês¡Tμμ nHêï&ÉT. Ä e÷≥\T
‘·*¢ #Ó$q ã&çq ‘·sê«‘· >∑~˝À ø=ìï ì$TcÕ\T dü+|üPs¡í ìX¯Ùã›+ HÓ\ø=qï~. n|ü&ÉT
ms¡Tø˘ ªªH˚qT eT∞fl u≤u≤ e<ä›≈£î yÓ[¢q|ü&ÉT Äj·Tq≈£î MT e÷≥>± @yÓTÆHê
#Ó|Œü eT+{≤sê?μμ nì n&ç>±&ÉT.
ªªyÓTVü≤sYu≤u≤ HêeT+‘√ Hê ≈£îe÷s¡T&ÉT eTs¡DÏ+∫q|ü&ÉT Äj·Tq˝À
©qyÓTqÆ |ü&ÉT, Çø£ H˚H+Ó <äT≈£î ∫+‹+#ê*?μμ nqï~ yÓT*¢>±, Ä ‘·*.¢
ªªu≤u≤ $TeTà*ï |æ*|æ+∫, MTs¡T e´<Û#ä +Ó <ësê ˝Ò<ë nì n&ç–q|ü&ÉT Äj·Tq≈£î
MTs¡T ì»+ #Ó|Œü >∑*– e⁄Hêïsê?μμ
ªªH˚ì|ü&ÉT ì»y˚T #Ó|⁄ü ‘·THêïqT. Äj·Tq‘√HÓH’ ê Ç<˚ #ÓbÕÔqT. Äj·Tq m˝≤
nqT≈£î+fÒ n˝≤ »s¡>˙∑ . Hê Ç#·Ãø¤ ±<äT. Äj·Tq Ç#˚Ã¤ »s¡>±*μμ nqï~ Ä$&É.
ø=Hêïfi¯¢sTTq ‘·sê«‘· yÓTVü≤sY u≤u≤ Ä$DÏí |æ*|æ+∫, ≈£îe÷s¡T&ç eTs¡D+
Ä$&É˝À m˝≤+{Ï uÛ≤e+ ø£\T>∑CÒdæ+~, nì n&ç>±&ÉT. n+‘·≈£îeTT+<äT ms¡Tø˘‘√
#Ó|Œæ q e÷≥˝Ò Ä$&É u≤u≤‘√ ≈£L&Ü #Ó|Œæ +~.
ªªHê‘√ u≤≥T Çyêfi¯ dæìe÷ #·÷{≤ºìøÏ eùdHÔ ˚ H˚qT ˙ e÷≥\T qeTTà‘êqTμμ
nHêï&ÉT u≤u≤. n+‘·≈î£ eTT+<˚ u≤u≤ ‘·q eT+&É* düuTÑÛ ´\qT ª~ f…Hé ø£e÷+&éyTÓ +{Ÿ‡μ
dæìe÷≈£î yÓ+≥u…≥Tº≈î£ yÓfi≤¢\ì ìX¯ÃsTT#·T≈£îHêï&ÉT.
ªªH˚qT eTs¡DÏ+∫q s√Eq @&É«e<ä›˙, ÄHê&ÉT MTs¡+‘ê ø£*dæ dæìe÷≈£î
yÓfi+¢̄ &çμμ nì Hê |æ\\¢ øπ H˚ #Ó|⁄ü +Ô {≤qT. Çø£ MT‘√ ø£*dæ dæìe÷ #·÷{≤ºìøÏ yÓfi&¢̄ +É
ø£Hêï, Hê≈£î ø±e\dæ+<˚ eTT+≥T+~? <Ûqä T´sê* qqT≈£î+{≤qTμμ nqï~ Ä$&É.
25
ÄyÓT‘√ düVü‰ n+<äs¡÷ dæìe÷≈£î yÓfi≤¢s¡T. ˇø£ÿ ø£˙ï{Ïu§≥Tº sê\Ã≈£î+&Ü,
Ä$&É Ä ‘·sê«‘· ‘·q Ç+{ÏøÏ yÓ[b¢ ˛sTT+~.
Ä$&É $XÊ«düã\+, ÄyÓTqT <äT'U≤ìøÏ nr‘·+>± #˚d+æ <ë ˝Ò<ë nH˚~, u≤u≤
Ç+ø± |üØøÏ+å #· <ä\#·T≈£îHêï&ÉT. eTsêï&ÉT ‘·q eT+&É*˝Àì ø=+<äsT¡ düuTÑÛ ´sê+Á&ÉqT
|æ*∫. ªªÄ ‘·*¢ ‘·q ≈£îe÷s¡T&ç eTs¡D <äT'U≤ìï ~>∑$T+–+<ä˙, n+<äTe\¢H˚ ˇø£
ø£˙ï{Ï #·Tø£ÿ ˝Ò≈î£ +&Ü e⁄+&çb˛sTT+<ä˙μ nHêï&ÉT. Ç~ Ä$&É Äs√>±´ìøÏ eT+∫~ø±<äT
ø±ã{Ïº eT+&É* düuTÑÛ ´sê+Á&ÉT Ä$&É Ç+{ÏøÏ yÓ[,¢ nø£ÿ&É Ä eTs¡D Á|ükÕÔeq rdüT≈£î
e∫Ã, ÄyÓT eTT+<äT ‘êeTT @&Ü«\˙, n+<äT≈£î düŒ+~dü÷Ô Ä$&É ≈£L&Ü @&ÉTdüT+Ô <˚y÷Ó
#·÷&ÉeT˙, ˇø£yfi˚ ¯ @&É«ø£b˛‘˚, Á|üjT· ‘·ï |üPs¡«ø£+>± @&É«eTì dü\Vü‰ #Ó|Œü +&çμ nì
|ü+bÕ&ÉT.
yêfi¯ó¢ u≤u≤ #Ó|æŒq≥T¢ #˚dæ #·÷XÊs¡T. |òü*‘·+ ˝Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~. Ä$&É
$\|æ+#·˝<Ò Tä . ªu≤u≤ Hêe÷ìï ô|<äe⁄\ô|’ qT+#·T≈£îì #·ìb˛j·÷&ÉT Hê ≈£îe÷s¡T&ÉT.
Ç+‘·øH£ êï X¯ó<äyΔ TÓ qÆ eTs¡D+ eTπseTT+≥T+~? H˚H+Ó <äT≈£î <äT'œ+#ê*?μ n+≥T+~
Ä$&É, ªMTs¡T @&É«&ÜìøÏ >±qT, eTeTà*ï >∑{Ïº Á|üj·T‘·ï+ #˚j·TeTì |ü+|æ+#ês¡T
u≤u≤μ n+{≤s¡T düuTÑÛ ´sê+Á&ÉT. Ä$&É Á|üjT· ‹ï+∫+~ ø±˙, ˇø£ ø£˙ï{Ïu§≥Tº ≈£L&Ü
sê\˝Ò<Tä .
‹]–yÓ[q¢ düuTÑÛ ´sê+Á&ÉT u≤u≤≈£î »]–q<ä+‘ê #ÓbÕŒs¡T. u≤u≤ Ä$DÏí |æ*|æ+∫
ªªHê jÓT&É\ ˙ Áù|eT <Ûqä éTsTT+~. Ç+‘·{Ï Áù|eTqT #·÷dæq|ü&ÉT Hê ø£fi˝¢̄ À¢ ˙fi¯ó¢
‹s¡T>∑T‘·THÓï’ μμ nHêï&ÉT.
yÓTVü≤sYu≤u≤ ø£fió¯ ¢ ˙fi¢̄‘√ ì+&çb˛e&É+ Ä$&É #·÷&É˝øÒ b£ ˛sTT+~. ÄyÓT˝Àì
uÛ≤y√<˚«>∑+ ø£≥º\T ‘Ó+#·T≈£îqï~. Ä$&É ø£˙ï{Ï #·Tø£ÿ\T »\»\ eT+≥÷ Ä$&É
#Ó+|ü\MT<ä >∑T+&Ü øÏ+~øÏ sê\ C§∫ÃHÓ.’ ø=&ÉT≈£î MT<ä ô|≥Tº≈î£ ≈£L#·Tqï ÄX¯\˙ï
ãT–Z˝À ø£*dæb˛sTTq|ü&ÉT Ä$&É <äT'U≤r‘·+>± ì*∫+~. ø±˙ Ç|ü&ÉT Ä ø=&ÉT≈£î
ø√dü+ >±ø£, ‘êqT |ü&ÉT‘·Tqï u≤<ÛäqT #·÷dæ ‘·q >∑Ts¡Te⁄ u≤<Ûä|ü&É≥+ Ä$DÏí
rÁe<äT'U≤ìøÏ >∑T]#˚d+æ ~.
★ ★ ★ ★
26
yÓTVü≤sYu≤u≤ ‘·q nqT#·sT¡ \‘√ ˇø£kÕ] ìC≤+ø±\+Hê{Ï ôV≤’ <äsêu≤<é˝À eTø±+
#˚XÊ&ÉT. n|ü&ÉT ù|<ä]ø£+˝À e⁄qï mì$T~ ≈£î≥T+u≤\qT m+|æø£ #˚dæ yê]øÏ <Ûqä
düV‰ü j·T+ #˚XÊ&ÉT. á m+|æø≈£ î£ yê]ø√ $<ÛëqeTT+&˚~. ˇø£|ü &ÉT u≤>± ã‹øÏ,
‘·sê«‹ ø±\+˝À ∫‹øÏb˛sTTq yê]ì >∑T]+∫ }fiÀ¢ yêø£ãT #˚d,æ n˝≤+{Ï ≈£î≥T+u≤\
HÓqTïø=ì yê]πø <Ûqä düV‰ü j·T eT+~+#˚yês¡T.
n˝≤+{Ï ≈£î≥T+u≤˝À¢ì ˇø£ e´øÏÔ ‘·q ‘·+Á&ç qT+∫ ø√≥¢ <ÛHä êìï yês¡d‘ü «· +>±
bı+<ë&ÉT. n‘·&ç uÛ≤>∑ýÓT+‘·{<Ï +ä fÒ ˇø£|ü &ÉT n‘·&ç ÄBÛq+˝À ø=ìï @qT>∑T\T+&˚$.
s¬ ˝’ «Ò ˝À¢ (_.mHé.ÄsY) n‘·&øç Ï s¬ +&ÉT ø£+bÕs¡Tyº TÓ +≥T¢ kı+‘êìøÏ e⁄+&˚$. n‘·ì ‘·+Á&ç
#·ìb˛j˚T eTT+<äT, ‘êì∫Ã b˛‘·Tqï ÄdæÔ ‘=$Tà~ ‘·sê\es¡≈L£ <äsê®>± Áã‘·ø&£ ÜìøÏ
dü]b˛‘·T+<äì #Ó|Œæ yÓfi≤¢&TÉ .
ø±˙ yÓTVü≤sY nqT#·sT¡ \T Ä yês¡dTü &ÉT ìedædTü qÔ ï dü˝ú ≤ìøÏ yÓ[q¢ |ü&ÉT n‘·&TÉ
n$T‘· ìø£èwüyº TÓ qÆ <ä]Á<ä+˝À, uÛ≤s¡´‘√ ˇø£ >∑T&çôd˝À Áã‘·T≈£î yÓfiB¢¯ düTHÔ êï&ÉT— ìô|Œf…\º T
neTTàø√e&É+ n‘·&ç JeHê<Ûës¡+. á <ä]Á<ä+ #ê\<äqï≥T¢ s√>∑Á>∑dTü &Ô ’Ó eT+#êq |ü&ç
e⁄Hêï&ÉT.
Ç‘·&øç Ï z s¬ +&=+<ä\ s¡÷bÕj·T\T (Ä ø±\+˝À n~ #Ó|ü ø√<ä–q+‘· &Éu“Ò )
Çe«&ÜìøÏ yÓTVü≤sY n‘·&ç >∑T&çôde<ä≈› î£ e∫Ãq|ü&ÉT u≤u≤ nqT#·sT¡ ˝À¢ Ç<äs› T¡ Ä
e´øÏìÔ ˝Ò|æ ≈£L#√u…{ºÏ |ü≥Tº≈î£ Hêïs¡T. u≤u≤ eTT+<äT≈£î e+– n‘·&ç bÕ<ë\T ø£&>ç ±&ÉT
(‘êqT me]HÓH’ ê dü‘ÿ· ]+#˚eTT+<äT u≤u≤ Ç˝≤ bÕ<ë\T ø£&TÉ >∑T‘·T+&˚yê&ÉT ` n˝≤
ø£&>É &∑ +É ˝À e⁄+&˚ ÁbÕ<Ûëq´+ u≤u≤˝≤+{Ï yê]πø ‘Ó\TdüT+Ô ~ ` $T>∑‘êyês¡T á |üìì
j·÷+Á‹ø£+>± #˚kÕÔsT¡ )
eT+#·+MT<ä s√– u≤u≤ e<ä›qT+&ç á yÓTT‘·Ô+ d”«ø£]+#·>±H˚, H˚\MT<ä
|ü&bç ˛j·÷&ÉT. á e∫Ãqyês¡T uÛsÑ ≈Ô¡ î£ &É_“#êÃs¡H˚ dü+>∑‹ ‘Ó*j·Tì Ä ìsê“¤>T∑ ´&ç
uÛ≤s¡´, uÛÑs¡Ô n˝≤ |ü&çb˛e&É+ #·÷dæ #·ìb˛sTT e⁄+{≤&Éì uÛ≤$+∫ >=\T¢q @&É«
Hês¡+_Û+∫+~. ø±ùd|ü⁄ me]bÕ{ÏøÏ yês¡T ‘·eT≈£î ‘√∫q≥¢˝≤¢ nqT≈£îHêïs¡T. ø=+‘·
>∑+<äs>¡ √fi¯+ @s¡Œ&É~¶ . n≥T ‘·sê«‘· n‘·DíÏ eT+#·+ MT<ä |ü&TÉ ø√u…{≤ºsT¡ . yÓT˝…>¢ ±
n‘·&øç Ï düŒ èVü≤ ‹]– e∫Ã+~. Ç+‘· &ÉãT“ Vü≤sƒê‘·T>Ô ± n‘·&#ç ‹˚ ˝ÀøÏ sêe&É+‘√
27
n‘·&øç Ï düŒ èVü≤ ‘·|Œæ +~. eT÷s¡Ãb¤ ˛j·÷&ÉT. yÓTVü≤sY nø£ÿ&çqT+∫ yÓfie¢‚ TT+<äT n‘·&øç Ï
eT+∫ eT+<äT\T ø=ìe«+&Éìμ eTs√ e+<ä s¡÷bÕj·T\T Ç∫Ã ãj·T\T<˚sê&ÉT.
Áã‹øÏ #Ó&qç yêfi¢̄ì #·÷ùd,Ô eTq˝À me]¬øH’ ê ø=+‘· kÕqTuÛ÷Ñ ‹ ø£\T>∑T‘·T+~.
ø±˙ yêfi¯ó¢ Ä BqyÓTqÆ dæ‹ú øÏ sêe&ÜìøÏ ‘·s#¡ ÷· yê] kı+‘· u≤<Û´ä ‘· ≈£L&Ü e⁄+≥T+~.
n~Ûø<£ qäÛ + ø£\yê&ç eTqdüT‡ n$T‘· $∫Á‘·+>± e÷]b˛‘·T+~. ‘êqT düs«¡ X¯øeÔÏ T+‘·TDíì
nqT≈£î+{≤&ÉT. ø±˙ Çy˚M |ü{Ïº+#·Tø√≈£î+&Ü yÓTVü≤sYu≤u≤ n˝≤+{Ïyê]ì m+|æø£
#˚dæ düV‰ü j·TeT+~+#· >∑*>π yê&É+fÒ, n+<äTøπ <√ >∑{ºÏ Ä<Ûë´‹àø£ ø±s¡DeTT+&ç e⁄+&Ü*.
eTq≈£î ‘Ó*j·Tì<˚<√, eTqø£+{ÏøÏ >√#·s+¡ ø±ì<˚<√ yÓTVü≤sY≈î£ ‘Ó*dæ ñ+≥T+~.
Z
e´s¡+ú >± mes¡÷ u≤<Û|ä &ü sÉ T¡ . m+<äTe\¢q+fÒ ì»yÓTqÆ ùd«#·Ã¤ Ä<Ûë´‹àø£

ùd«#˚Ã—¤ Çø£b˛‘˚ u≤<Ûä nH˚~ Ä ùd«#·Ã≈¤ î£ ì#ÓÃq ˝≤+{Ï~.
eTìwæ ‘·q≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ uÛÑ>∑e+‘·T&ç ø=i¬ø’ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·T+{≤&ÉT—
Çø£ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ç <ä÷‘·jT˚ yÓ÷, eTìwæ ø√düyTÓ Æ ‘Ó*düT+&ç u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·T+{≤&ÉT.
`yÓTVü≤sY u≤u≤
uÛ>Ñ e∑ +‘·TDÏí m+‘·>± Áù|$TkÕÔe+fÒ, uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çy’Ó b˛j˚T≥+‘·>± Áù|$T+#·T.

ne>±Vü≤q <ë«sê $XÊ«dü+ kÕ<Ûäý˚T— ø±˙ ø£fi¯fl‘√ <ä]ÙùdÔH˚ ì»yÓTÆq
$XÊ«düeTe⁄‘·T+~. mes√ mø£ÿ&√ kÕøå±‘Y uÛ>Ñ e∑ +‘·T&˚ nsTT, $XÊ«kÕìï
kÕ~Û+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~.
28
$TdüºsY <˚e⁄&ÉT
1954 |òÁæ ãe]˝À yÓTVü≤sY Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝Àì @\÷s¡T q>∑sêìøÏ e#êÃs¡T.
@\÷s¡T˝Àì u≤u≤ nqT#·sT¡ \T ~q|üÁ‹ø£˝ <ë«sêq÷, ø£sÁ¡ |ü‘ê\T |ü+#·&+É <ë«sêq÷
u≤u≤ @\÷s¡T Áb˛Á>±eTTqT }s¡+‘ê ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T.
ã&çqT+&ç kÕj·T+Á‘·+ y˚fi¯ ‹]– edüTqÔ ï z Äπsfi¢̄ |üdyæ ê&ÉT }fiÀ¢ |ü+∫ô|{Ïqº
á ø£s|¡ Áü ‘·yTÓ Tø£{Ï #·~yê&ÉT. n+<äT˝À |ò˝ü ≤ì #√≥ u≤u≤ n+<ä]ø° <äsÙ¡ q$TkÕÔsì¡
Á|üø{£ +Ï ∫ e⁄qï~. ‘·qì u≤u≤ e<ä≈› î£ rdüTø¬ fi¢̄eTì ‘·q ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\qT ø√sê&ÉT.
|æ\¢yê&ç ≈£î≥T+;≈£î\T ÁXÀÁrj·TT˝…’q Áu≤Vü≤àDT\T. n+<äTe\¢ ˇø£ bÕØÙC≤‹
kÕ<ÛTä |ü⁄s¡TwüßDÏí <ä]Ù+#·Tø√e&ÜìøÏ yê]øÏ eTqkı|üŒ˝Ò<Tä . |æ\y¢ ê&çøÏ Ä e÷{≤ á
e÷{≤ #Ó|Œæ yê&ç eTqdüT eT[¢<ë›eTì Á|üjT· ‹ï+∫ #·÷XÊs¡T. ø±˙ |æ\y¢ ê&ÉT u≤u≤
<äsÙ¡ q+ #˚dTü ø√yê\H˚ ‘·q ø√¬sÿqT e~*ô|≥º˝<Ò Tä . |æ\y¢ ê&ç yÓTT+&ç‘H· êìøÏ ‘·+Á&ç
ÄÁ>∑Væ≤+∫ yê&çMT<ä #˚sTT #˚düT≈£îHêï&ÉT. ø±˙ |æ\¢yê&ç |ü≥Tº<ä\ dü&É\ø£b˛>±,
~«>∑TD°øè£ ‘·eTsTT+~. eTsêï&ÉT u≤u≤ <äsÙ¡ HêìøÏ rdüT≈£îyÓ[‘˚ ‘·|Œæ ‘˚, ‘êqT Ä sêÁ‹øÏ
nqï+ ‹qqì ;Ûwàæ +#·T≈£î ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. n+‘˚ |ü≥Tº<\ä ‘√ ‘·+Á&ç |æ\y¢ êDÏí rdüT≈£î
yÓfi~¢‚ ˝Ò<ìä rsêàì+#·&+É ‘√, |æ\y¢ ê&ÉT Ä sêÁ‹ nqï+ ‹q≈£î+&Ü, ø£˙ïfi¢̄‘√ |üøÿ£ MT~øÏ
#˚], u≤u≤ bò˛{À e⁄qï ø£s|¡ Áü ‘·+ ~+&ÉT øÏ+<äô|≥Tºø=ì @&ÉTdü÷Ô ìÁ<äb˛j·÷&ÉT.
>±j·T|ü&qç eTqdüT‡‘√ Ä |üdyæ ê&ÉT eTsêï&ÉT eTÚq+>± ãj·T\T<˚] ã&çøÏ
#˚sT¡ ≈£îHêï&ÉT. |æ\y¢ ê&ç eTqdüTqT yÓTVü≤sY m+<äTø√ ÄÁø£$T+#˚XÊ&ÉT. n‘·&ç Vü≤è<äjT· +
u≤u≤MT~ Áù|eT‘√ ì+&çb˛sTT+~. $~ÛjT˚ ø±<äT, Áù|eT≈£L&Ü ã*j·TyÓTqÆ <˚. |æ\y¢ ê&ç
X¯Øs¡+ ã&ç˝À e⁄+~ ø±˙, eTqdüT u≤u≤MT<äH˚ ñ+&çb˛sTT+~. Çø£ yÓTVü≤sYì ø£*ùd
neø±X¯+ ˝Ò≈î£ +&Ü b˛‘·Tqï<äì Ä |üdæ Vü≤è<äjT· + n$T‘·yTÓ qÆ Äy˚<qä #Ó+<äT‘·Tqï~.
Ä s√Eq yÓTVü≤sY Áb˛Á>±+ Á|üø±s¡+ ‘·qô|’ Áù|e÷_Ûe÷Hê\Tqï ø=ìï Çfi¯≈¢ î£
yÓfi≤¢*‡ e⁄qï~. n+‘˚>±ø£ ø=ìï eT‘· dü+düú\T, ø=ìï dü÷ÿfi¯¢≈£î yÓfi¯¢&ÜìøÏ ≈£L&Ü
29
ìX¯Ãj·T+ #˚dTü ≈£îHêïs¡T. n˝≤ yÓfiS¯ ,Ô yÓfiS¯ Ô e⁄qï yÓTVü≤sY, Ä |æ\y¢ ê&ç ã&ç e⁄qï ∫qï
M~Û |üøÿ£ >± eT¬s{À yÓ&TÉ ‘·÷, ‘·q ø±s¡´Áø£eT+˝À Ä ã&çøÏ yÓfi&¢¯ eÉ TH˚~ ˝Òøb£ ˛sTTq|üŒ{Ïø,°
Vü≤sƒê‘·T>Ô ± ‘êqT Á|üj÷· DÏdTü qÔ ï ø±s¡TqT Ä dü+<äT˝Àì ã&ç e<ä≈› î£ rdüT≈£î yÓfie¢̄ Tì
Á&Óe’ s¡T≈£î dü÷∫+#ê&ÉT. H˚sT¡ >± Ä ã&ç e⁄qï ø±+bÂ+&é˝ÀøÏ yÓfi≤¢&TÉ . yÓfi&¢̄ +É , yÓfi&¢̄ +É
dü÷{Ï>± Ä |üdyæ ê&ç ø±¢dst ÷¡ yéT˝ÀøÏ yÓ[b¢ ˛j·÷&ÉT.
|æ\y¢ ê&ÉT me] ø=s¡ø¬ ’ s¬ +&ÉT s√E\T>± |ü]‘·|dæ Tü HÔ êï&√, Ä eT÷]ÔeT+‘·T&ÉT
‘·q ø±¢dt s¡÷yéT˝À ‘·q ø£fi¯¢eTT+<˚ ì\ã&É≥+ #·÷XÊ&ÉT. n+‘·≈£î eTT+<Óqï&É÷
u≤u≤ì #·÷&Éì Ä |üdyæ ê&ÉT ø£Då ≤˝À¢ u≤u≤ e<ä≈› î£ |üsT¡ >¬ {≤º&TÉ . ø±¢d{t #° s· ≈Y î£ >±˙,
ø±¢dTü ˝À $T>∑‘ê |æ\\¢ ≈£î >±˙ @$T »s¡T>∑T‘·Tqï<√ n+‘·Tã≥ºøe£ TT+<˚, u≤u≤ Ä
|üdyæ êDÏí ô|ø¬’ ‹Ô ‘·q n≈£îÿq #˚sT¡ Ã≈£îHêï&ÉT. |æ\y¢ ê&ç Äq+<ä+ n+‘ê Ç+‘ê ø±<äT.
Ä |üdøæ fi£ fl¯ ˝À¢ qT+&ç Äq+<ëÁX¯óe⁄\T »\»˝≤ sê\Hês¡+_Û+∫HÓ.’ u≤u≤ |æ\y¢ êDÏí
HÓeTà~>± ~+|æ, ø£Då + Ä\dü´+ #˚jT· ≈£î+&Ü #·ø#£ ø· ± ø±s¡Te<ä≈› î£ yÓ[b¢ ˛j·÷&ÉT.
|æ\¢yê&ÉT kÕj·T+Á‘·+ Ç+{ÏøÏ yÓ[¢q|ü&ÉT »]–q<ä+‘ê Ç+{À¢ yê]øÏ
|üPdü>T∑ ∫Ãq≥T¢ #ÓbÕŒ&ÉT. ‘·+Á&ç Vü≤è<äjT· + #·*+∫+~. ≈£î≥T+ãeT+‘ê, u≤u≤ n‹~∏>±
ìedædüTÔqï >∑èVü‰ìøÏ yÓ[¢, Äj·Tìï dü+<ä]Ù+#·T≈£îHêïs¡T. ‘·+Á&ç ‘·q ‘·|æŒ<ëìøÏ
|üXÊÃ‘êÔ||ü &ü ,ç $wüjT· eT+‘ê Äj·Tq≈£î #Ó|ü ø=ì, ø£$å T+#·eTì y˚&TÉ ≈£îHêï&ÉT.
∫qïyê&ç˝À>±˙, ô|<äy› ê]˝À>±˙, ‘·qMT<ä uÛøÑ ,ÔÏ Áù|eT\T @ Vü≤è<äjT· +˝À
ô|\T¢u≈… î£ ‘·THêï, yÓTVü≤sY <ä÷s¡<÷ä sê\qT+#˚ |üd>æ f∑ ºÒ yê&ÉqTø√yê*. ‘·qø¬ ’ |ü]‘·|+æ #˚
@ Vü≤è<äj÷· ˙ï ≈£L&Ü yÓTVü≤sY ìs¡ø¢ ´å£ + #˚jT· >∑*– ˝Ò&TÉ .
nsTT‘˚ ø=ìï dü+<äsê“¤˝À¢ ‘·q uÛ≈Ñ î£ \Ô T ø±ì yês¡T, ‘·qì ms¡T>∑ì yê]ô|’
≈£L&Ü yÓTVü≤sY ‘·q ø£sT¡ Dì #·÷|æ+∫q≥T¢ ø£ì|ædTü +Ô ~. ≈£îe÷sY nH˚ ˇø£ sê»ø°jT·
$|ü¢eyê~øÏ uÛÑ>∑e+‘·T&É+fÒ ÇdüTeT+‘· $XÊ«dü+ ≈£L&Ü e⁄+&˚~ ø±<äT. yÓTVü≤sY
uÛÑ>∑e+‘·T&ç ne‘ês¡+>± |ü]>∑DÏ+|ü ã&ÉT‘·Tqï|üŒ{Ïø°, uÛÑ>∑e+‘·TDÒí qeTàì yê&ÉT
n‘·&ç ne‘êsê\qT qy˚Tà Á|üdøü ÔÏ @eTT+≥T+~?
‘·q $|üe¢ #·s´¡ \ eT÷\+>± ≈£îe÷sY C…\’ T˝À e⁄+≥Tqï ˇø£ ‘·sT¡ D+˝À sêÁ‹y˚fi¯
ªªÇ≥T #·÷&ÉT $Tdüsº Y <˚e⁄&É÷` ndü\T <˚e⁄&ÉHy˚ ê&ÉT ˇø£&TÉ +fÒq÷, á ø£≥ø£{≤\
˝À|ü\ |ü&ÉT+&É≥+ Hê¬ø+‘Ó’Hê $düT>∑T |ü⁄{ÏºdüTÔqï~. πsbıŒ<äT›{Ïø£˝≤¢, Çø£ÿ&çqT+&ç
30
yÓ[b¢ ˛yê\ì >±&Û+É >± ø√s¡T≈£î+≥THêïqT. qqTï Á|üuTÑÛ ‘·«+ >∑qTø£ ì»+>±H˚ $&ÉT<ä\
#˚ùd,Ô ìqTï H˚qT qeTTà‘êqT. Çø£ á C…\’ T>√&É\ ne‘·\ mìï u≤<Û\ä T nqTuÛ$Ñ +#ê*‡
e∫ÃHê, nqTuÛ$Ñ kÕÔqTμμ nì <˚e⁄&ç‘√ |ü+<Ó+ ø±∫q≥T¢ e÷{≤¢&Ü&ÉT.
düs«¡ kÕ<Ûës¡D+>± ˇø£ sê»ø°jT· U…B’ ì $&ÉT<ä\ #˚ùd≥|ü&ÉT eT÷&ÉT s√E\
eTT+<äT>±H˚ ‘Ó*j·TCÒkÕÔsT¡ . C…\’ T qT+&ç $&ÉT<ä\ nsTTq ‘·sê«‘· J$‘·+˝À |ü&Ü*‡q
u≤<Û\ä ˙ï |ü&&É ÜìøÏ ‘·q dü+dæ<‘Δä · ‘Ó*j·TCÒXÊ&ÉT ø±ã{Ïº <˚e⁄&ÉT ‘·q e÷≥ @e÷Á‘·+
eTìïkÕÔ&√ #·÷<ë›eTqï≥T¢ ≈£îe÷sY C…\’ T˝Àì ‘·q edüTeÔ ⁄\˙ï düsT¡ ø› =ì |ü&TÉ ≈£îHêï&ÉT.
eTsêï&ÉT ñ<äjT· + ‘Ó\y¢ ês¡ø£ eTT+<˚ C…\’ T n~Ûø±] ˇø£sT¡ , ≈£îe÷sY >∑~‘·\T|ü⁄
‘Ós¡∫, ªªìqTï $&ÉT<ä\ #˚XÊs¡T. qTe⁄« yÓfi¯¢#·TÃμμ nHêï&ÉT. $T>∑‘ê U…’B\T Ç+ø±
y˚T˝§ÿqø£ eTT+<äT ≈£îe÷sY ‘·q dü+∫‘√ dü+‘√wü+>± C…\’ T ãj·T{ÏøÏ q&ç#ê&ÉT.
@&˚fi¢̄ ‘·sT¡ yê‘· ≈£îe÷sY yÓTVü≤sY u≤u≤qT ø£*XÊ&ÉT. e÷≥\ dü+<äs“¡ +¤ >± ‘·q
>∑‘· J$‘·yT˚ $T{À #Ó|Œü eTì ≈£îe÷sYì u≤u≤ n&ç>±&ÉT. ø£e÷sY ‘·q C…\’ T J$‘·+
$e]+#·>±, ªªC…˝’ À¢ e⁄Hêïq+{≤yê? m˝≤ ãj·T{Ïø=#êÃyé?μμ nì kÂ»„\ <ë«sê n&ç>±&ÉT
u≤u≤.
≈£îe÷sY uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çøÏ ÄHê&ÉT #˚dqæ $qï|ü+, düyê˝Ÿ, yê>±›q+ yÓTT<ä{kÏ Õ]
>∑Ts¡TÔ ‘Ó#T· Ãø=ì, n<ä+‘ê $es¡+>± u≤u≤≈£î #ÓbÕŒ&ÉT. yÓTVü≤sY ≈£îe÷sY e+ø£ ‘·<ø˚ £
<äèwæ‘º √ #·÷dü÷,Ô ≈£îe÷sY #˚‹MT<ä ‘·q #˚sTTô|{Ï,º ªªqTe⁄« me]HÓ‘’ ˚ ÁbÕ]ú+#êy√, Ä
$Tdüsº Y <˚e⁄DÏí H˚Hμ˚ μ qHêï&ÉT yÓTVü≤sY.
yÓTVü≤sY ‘·qì ‘êqT <˚e⁄&Éì Á|üø£{Ï+#·Tø√e#êÃ, ne‘ês¡ |ü⁄s¡TwüßDÏí nì
uÛ≤$+#·e#êÃ nH˚ #·sÃ¡ n˝≤ e⁄+∫, $|üy¢ ê~ ≈£îe÷sYqT nø£kÕà‘·T>Ô ± @ X¯øÔÏ $&ÉT<ä\
Z
#˚sTT+∫+~, nH˚ Á|üXï¯ ≈£î düe÷<Ûëq+ yÓ‘ø· ±*‡ e⁄qï~.
uÛ>Ñ e∑ +‘·TDÏí $X¯Bø£]+#·˝eÒ ⁄. Äj·Tìï >∑T]+∫ yê~+#·>*∑ – ˝Òe⁄.

dæ<ëΔ+rø£]+#·˝eÒ ⁄. n‘·DíÏ >∑T]+∫ #·]Ã+∫ ns¡+ú #˚dTü ø√˝Òe⁄. uÛ>Ñ e∑ +‘·TDÏí
J$+#·&+É ˇø£ÿfÒ qTe⁄« #˚jT· >∑*–+~.
31
eTqXÊÙ+‹ì kÕ~Û+#·T— ø√s¡≈î£
@ eTìwæ˝À @ $XÊ«dü+ bÕ<äTø=\Œ&ÜìøÏ Ä eTVü‰X¯øÏÔ me]<ë«sê

|üPqT≈£î+≥T+<√ eTq≈£î ‘Ó*j·T<äT. Ä X¯øÔÏ ‘·q ø£è|ü #·÷|æ+#·&ÜìøÏ á ≈£îe÷sY
nH˚ $|üe¢ ø±s¡TDÒí m+<äT≈£î mqTï≈£îqï<√ eTq+ }Væ≤+#·>*∑ –˝ÒeTT. uÛ>Ñ e∑ <ä“ø¤ ìÔÏ
y˚fi≤ø√fi¯+ #˚d÷ü ,Ô ‘·e÷cÕ>± z yê>±›q+ #˚dqæ á ø£e÷sY $&ÉT<ä\ nsTTq @&˚fi¢¯
düTBs¡øÈ ±\+ ‘·sê«‘· yÓTVü≤sYu≤u≤ <äsÙ¡ HêìøÏ m+<äT≈£î sê<ä\TÃ≈£îHêï&√ eTq≈£î ns¡+ú
ø±<äT. ‘·sÿ¡ + <ë«sê Çe˙ï eTq≈£î n+‘·Tã≥ºe⁄.
ø±˙ yÓTVü≤sY J$‘·+˝À »]–q |òTü ≥º$T~. yÓTVü≤sY |ü*øÏq≥T¢ ‘êH=ø£ÿ&˚ <˚e⁄&ÉT
ø±<äT. ñ‘·yÔ ÷Ó ‘·eÔ T kÕ<Û≈ä î£ \+<ä]˝Àq÷ <Óy’ ê+X¯ ø=~›>±H√ >=|üŒ>±H√ <√´‘·øe£ Te⁄‘·÷H˚
e⁄+≥T+~. sêeTø£èwüí |üse¡ TVü≤+dü $wüjT· y˚T rdüT≈£î+<ë+.
sêeTø£èwüí $TwüHé yês¡T Á|ü#T· ]+∫q Á>∑+<∏ë\qqTdü]+∫ 1886 e÷]Ã 14q
rÁe nHês√>∑´ eTqTuÛ$Ñ düTqÔ ï sêeTø£èwü,í –Øwt nH˚ ‘·q düV≤ü #·sT¡ &ç e+ø£≈î£ ‹]–
ªªH˚qT uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ç nH˚ø£ s¡÷bÕ\T #·÷düTHÔ êïqT. yê{Ï˝À¢ Ç~ ≈£L&Ü ø£ì|ædTü qÔ ï~.
(nì ‘·q s¡÷bÕìï ≈£L&Ü dü÷∫dü÷Ô e÷{≤¢&Ü&ÉT) n+‘·e÷Á‘êq sêeTø£èwüí ˇø£ÿ&˚
<˚yê~<˚e⁄&ÉT, $T>∑‘êyê¬se«s¡÷ @MT ø±<äT nì Á|üø{£ +Ï #·˝eÒ TT ø£<ë.
nsTT‘˚ yÓTVü≤sY ‘êqT <˚e⁄&Éqì nq&ÉyT˚ ø±<äT— $T>∑‘ê yê]øÏ ≈£L&Ü <˚e⁄fi¯ó¢
nj˚T´ e÷s¡+Z #·÷|æ+#ê&ÉT. yÓTVü≤sY |ü\T≈£î˝À¢ ªªnq+‘·yTÓ qÆ rÁeyê+#Ûø· ˙Ï ï, nq+‘·yTÓ qÆ
‹rø£å eT<Ûë´ düeT‘·÷ø£+ e⁄qï|ü&˚ |ü]$T‘·yTÓ qÆ á eTqdüT‡qT #Û̊~dü÷Ô kÕ<Û≈ä î£ &ÉT
eTT+<äT≈£î kÕ>∑>∑\&ÉT. á ¬s+&ÉT n‹ rÁe dæú‘·T\T n‘·&ç˝À ø£*dæq|ü&˚, Ç~
kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+~. Ä‘·à á dæ‹ú ˝À ‘·qì ‘êqT eTqdüT <ë«sê>±ø£, kÕøå±‘·÷Ô Ä‘·à<ë«sêH˚
ms¡T>∑ >∑\T>∑T‘·T+~. n|ü&É~ ‘êH˚ <˚e⁄Díì nÁ|üjT· ‘·ïyÓTqÆ n+‘·sMY ø£Då <ë«sê
‘Ó\TdüT≈£î+≥T+~μμ
32
1947˝À yÓTVü≤sYu≤u≤ eTÁ<ëdüT (H˚{Ï #ÓHï’Ó ) yÓfi≤¢&TÉ . @Á|æ˝Ÿ 3q ñ<äjT· +
8.30 >∑+≥\≈£î u≤u≤ <äsÙ¡ q$Te«&ÜìøÏ düHêïVü‰\T |üPs¡sÔ TTHÓ.’ e+<ä˝≤~ eT+~
<äsÙ¡ HêìøÏ ª≈£L´μ ø£{≤ºsT¡ . Ä ≈£L´˝À me]ø° dü]>±Z ‘Ó*j·Tì ˇø£ bı&ÉT>∑TbÕ{Ï eTìwæ
≈£L&Ü e⁄Hêï&ÉT. <äsÙ¡ Hêq+‘·s+¡ $T>∑‘ê n+<ä]˝≤π> n‘·&TÉ Vü‰\T e~* yÓ[b¢ ˛‘·THêï&ÉT.
nqTø√≈£î+&Ü u≤u≤ <äsÙ¡ qÁø£eTe÷|æ, #˚‘T· \‘√ #·|Œü ≥T¢ #·sT¡ dü÷,Ô Ä bı&ÉT>∑T eTìwæì
yÓq≈£îÿ s¡eTàì kÂ»„\T #˚XÊ&ÉT. ˇø£|ü &ÉT qTe⁄ qqTï ø£*XÊe⁄ ø£<ë? nì dü÷∫+#ê&ÉT.
(u≤u≤ n+‘·≈£îeTTqT|ü⁄ 1930˝À ≈£L&Ü ˇø£kÕ] eTÁ<ëdüT e∫ÃyÓfi≤¢&ÉT) #·T≥÷º
e⁄qïyês¡T á e÷{\ ÁbÕ<Ûëq´+ Á>∑V≤æ +#·˝<Ò Tä .
eTsêï&ÉT ‘êqT ìedædTü qÔ ï #√{ÏøÏ ˇø£ ø±s¡T ‘Ó|Œæ +#ê&ÉT yÓTVü≤sY. Äj·Tq,
eT]ø=+<äs¡T eT+&É* düuÛÑT´\T ø±s¡T˝À ãj·T\T<˚sês¡T. mø£ÿ&çøÏ yÓfi¯ó‘·THêïeTH˚~
düuTÑÛ ´\¬øe«]ø° ‘Ó*j·T<äT. u≤u≤ Á&Óe’ s¡T |üøÿ£ H˚ ≈£L#=ì m≥TyÓfi≤¢\H˚~ ‘êH˚ dü÷∫dü÷Ô
e⁄Hêï&ÉT. ˇø£#√≥ ˇø£ eT\T|ü⁄, eTs√M~Û, Ç+ø√M~Û, Ç˝≤ M<ÛTä \ìï{Ï˙ <ë{Ï, ˇø£
∫qï dü+<äT˝ÀìøÏ Á|üy•˚ +#ês¡T. nø£ÿ&É ø±s¡T Ä|æ+∫ M~Û yÓ\T|ü\H˚ e⁄qï yÓT≥¢MT<ä
>∑T+&Ü ˇø£ Ç+{Ïô|’øÏ VüQ{≤VüQ{Ïq m≈£îÿ‘·÷ u≤u≤, ô|’q e⁄qï z >∑~ ‘·\T|ü⁄
‘·≥ºHês¡+_Û+#ê&ÉT. ˝À|ü*qT+&ç düe÷<Ûëq+ ˝Ò<äT. ndü˝…e¬s’Hê e⁄Hêïsê ˝Ò<ë
nqï≥T¢qï~ nø£ÿ&ç |ü]dæú‹. n|üŒ{ÏøÏ eT+&É* düuÛÑT´\T u≤u≤qT y˚T&ÉMT<ä
n+<äT≈£îHêïs¡T. y˚dæ e⁄qï >∑~ ‘·\T|ü⁄qT ã\e+‘·+>± ‘Óse¡ eTì u≤u≤, eT+&É*
düuTÑÛ ´\≈£î dü÷∫+#ê&ÉT.
u≤u≤ >∑~˝ÀøÏ Á|üy•˚ +#ê&ÉT. eT+&É* düuTÑÛ ´\T Äj·Tq yÓqø£qT+&ç >∑~˝À
@$T »s¡T>∑T‘·Tqï<√ ‘=+– #·÷düTHÔ êïs¡T. ˝À|ü\ n+‘·≈î£ eTT+<äT <äsÙ¡ Hé düeTj·T+˝À
u≤u≤ e<ä›≈£î e∫Ãq Ä bı&ÉT>∑T eTìwæ ø£ì|æ+#ê&ÉT. Ä >∑~˝À n‘·&ÉT ÁbÕs¡úq
#˚dTü ≈£î+≥THêï&ÉT. >∑~ ˝À|ü\ >√&É\MT<ä sêeTT&ÉT, ø£èwüß&í TÉ , Ç‘·s¡ ne‘ês¡ |ü⁄s¡Twüß\
u§eTà\T y˚fi≤¢&BÉ dæ e⁄HêïsTT.
>∑~˝À ˇπø ˇø£ÿ ≈£îØÃ e⁄qï~. u≤u≤ >∑~˝ÀøÏ Á|üy•˚ +#·>±H˚, H˚sT¡ >± yÓ[¢
<ëì˝À Äd”qT&Éj÷· ´&ÉT. ‘·\T|ü⁄ >∑&ç $s¡>=Z&TÉ ‘·÷, ã\e+‘·+>± ˝À|ü*øÏ Á|üy•˚ +∫q
Ä X¯u≤›\≈£î >±&Û<É ëÛ ´q+˝ÀqTqï Ä uÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ ø£fió¯ ¢ ‘Ó]∫ #·÷XÊ&ÉT. ≈£îØÃ˝À ≈£L#√qTqï
u≤u≤ì #·÷∫, Ä uÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ ˝Ò∫ e∫Ã, u≤u≤ ø±fi¯M¢ T<ä ‘·\ Äì+∫ @&ÉeHês¡+_Û+#ê&ÉT.
33
eT+&É* düuTÑÛ ´\+<äs÷¡ ÄX¯Ãs¡´+>± #·÷dü÷Ô e⁄+&çb˛j·÷s¡T. @&ÉT|ü⁄ ø±düÔ ‘·–,Z
}|æ] |”\TÃ≈£îqï ‘·sT¡ yê‘· Ä uÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ ‘êqT @fi¢̄ ‘·sã¡ &ç Ä >∑~˝À ÁbÕ]údTü qÔ ï≥T¢
‘Ó*bÕ&ÉT. ‘êqT ì»yÓTqÆ uÛ≈Ñ î£ &Ô ‘’Ó ˚ ‘·q uÛøÑ ÁÔÏ X¯<\Δä T ˇø£ ne‘ês¡ |ü⁄s¡TwüßDÏí Ä ≈£îØÃ˝ÀøÏ
e∫Ã ≈£L#·TH˚≥≥T¢ #˚jT· eTì uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çï ÁbÕ]úd÷ü Ô e#êÃ&É≥. n+‘·es¡≈L£ @ eTìw”
e∫Ã Ä ≈£îØÃì ÄÁø£$T+∫+~ ˝Ò<Tä . yÓTT<ä{kÏ Õ], ‘·q+‘·≥ ‘êH˚ u≤u≤ ‘·\T|ü⁄\T
ã<ä\› Tø=≥Tºø=ì ˝ÀìøÏ e∫Ã, Ä ≈£îØÃ˝À Äd”qT&Éj÷· ´&ÉT.
Ç‘·&˚ ‘êHÓ<Tä s¡T #·÷∫q ne‘ês¡ |ü⁄s¡Twüß&Éì, Ä uÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ Äq+<ëX¯èe⁄\T
ø±sêÃ&ÉT. u≤u≤ n‘·DíÏ m+‘·{Ï ø£èbÕ<äèwæ‘º √ #·÷XÊ&É+fÒ, eT+&É* düuTÑÛ ´\+<ä] ø£fiS¯ ¢
#ÓeTsêÃsTT. H√{Ï‘√ e÷{≤¢&ìÉ u≤u≤ ª˙y˚<H’Ó ê n&É>e∑ #·TÃμqì Ä uÛ≈Ñ î£ &Ô øç Ï dü÷∫+#ê&ÉT.
ªHê≈£î XÊ+‹ ø±yê*μ nHêï&ÉT Ä uÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ . ªXÊ+‹ ‘·|Œæ ‘˚ eTπs<ÓH’ ê n&ÉT>∑Tμ nì kÂ»„
#˚XÊ&ÉT u≤u≤. ø±˙ Ä uÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ e÷Á‘·+ ªXÊ+‹μ nì eT∞¢ nHêï&ÉT. u≤u≤ eT∞¢
s¬ +&√kÕ], ªn~‘·|Œü eTπs<ÓH’ êμ nHêï&ÉT. Ä uÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ ‘·\ n&É+¶ >± ‹|æŒ, >∑<~Zä ø£ dü«s¡+‘√
ªHê≈£î XÊ+‘˚ ø±yê*μ nHêï&ÉT. Vü≤è<äjT· $<ës¡ø+£ >± @&ÜÃ&ÉT. u≤u≤ ‘·q Vü≤kÕÔìï Ä
uÛ≈Ñ î£ &Ô ç ‘·\ô|’ qT+#ê&ÉT. n+‘˚, ªneTs¡XÊ+‹μ Ç∫Ãq≥¢sTT+~. uÛ≈Ñ î£ ìÔ Ä‘·à u≤u≤˝À
©qyÓTbÆ ˛sTT+~μ n+{≤s¡T eT+&É* düuTÑÛ ´\T.
$TÁ‘·l á ñ<ä+‘·+ô|’ yêÚ≤´ìdü÷,Ô ªªyÓTVü≤sY uÛøÑ eÔ£ T+&É*, n‘·DíÏ ne‘ês¡
|ü⁄s¡Twüß&ç>± uÛ≤$+∫q|üŒ{Ïø,° $T>∑‘êyês¡+‘ê Ä e÷≥ì n+^ø£]+#ê*‡q nedüs+¡
˝Ò<Tä . ø±˙ eTÁ<ëdüT q>∑sêìï n+‘·≈î£ eTT+<äT ˇø£ÿkÕπs dü+<ä]Ù+∫q yÓTVü≤sY, Á&Óe’ sY≈î£
#˚dæq dü÷#·q\qTã{Ïº, Ä uÛÑ≈£îÔ&ç Ç+{ÏøÏ yÓfi‚¢es¡≈£L me]˙ @MT n&É>∑≈£î+&Ü,
yêø£ãT #˚jT· ≈£î+&Ü, H˚sT¡ >± Ä dü+<äT˝Àì Ç+{ÏøÏ düsêdü] yÓfi&¢̄ +É , #·ø#£ ø· ± ô|ø¬’ øÏÿ
>∑&ç_–+∫ e⁄qï Ä ‘·\T|ü⁄ì ‘√düT≈£îyÓ[¢ Ä ≈£îØÃì ÄÁø£$T+#·&É+, Çe˙ï ø±düÔ
ÄX¯Ãs¡´+>±H˚ ‘√ôd.ÌÔ
Á|üXÊ+‘· Jeq+, eTqXÊÙ+‹ nH˚$ ‘·qì ‘êqT ns¡+ú #˚dTü ≈£î+fÒ Ä ˝À‘Óq’
ne>±Vü≤q˝À qT+&ç |ü⁄≥Tº≈î£ sêe\dæ+<˚ ø±˙, eTqdüT‡qT n|ü]wüÿ è‘·+>± e⁄+#·Tø=ì,
XÊ+‹¬ø’ yÓ+|üs˝¡ ≤&É≥+ ìC≤ìøÏ dü]ø±<äT.
ªXÊ+‹ ‘·|æŒ‘˚ eTπs<Ó’Hê ø√s¡Tø√μeTì yÓTVü≤sY m+‘·>± #Ó|æŒHê $q≈£î+&Ü
n‘·&ÜXÊ+‘˚ ø±yê* nì yÓTT+&çøπ j·T&É+, yÓTVü≤sY nqTÁ>∑V≤æ +#·>±H˚ n‘·&ç ÁbÕD≤\T
nq+‘·yêj·TTe⁄˝À¢ ©qyÓTÆ b˛e&É+, Bìø£+‘ê me] ns¡ú+ yês¡T #Ó|üø√e#·TÃ.
yÓTVü≤sYu≤u≤ >=|üŒ Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Û≈ä î£ &ÉH˚ e÷≥˝À e÷Á‘·+ dü+<˚V≤ü eTT+&Éqø£ÿs¡˝<Ò Tä .
34
˝Àø£+ e‹Ô&ç ` eTìwæ |æ∫Ã

ªªJ$‘·+ düeTdü´\ e\j·T+ nqTø√e#·TÃ. J$‘·+ ndü\T düeTùd´ ø±<äT.
n~ ˇø£ eTVü‰<äT“¤‘+· — z $∫Á‘· s¡V≤ü dü´+. J$‘êìï bÕq+ #ÓsTT´— Ä düTsêbÕq|ü⁄
eT‘·T˝Ô À ‘˚*j·÷&ÉTμμ n+{≤&ÉT l s¡»˙wt.
‘·q ø±\+˝À yÓTVü≤sYu≤u≤ (1894`1969) Ä<ä]+∫q ªeTdtμÔ \T Ä uÛ>Ñ e∑ ‘Y
neTè‘êìï n$T‘·+>± ùd$+∫q yêπs. Á|ü|ü+#·y˚T ‘êqT, ‘êH˚ Á|ü|ü+#·+ nì
ø£qT>=qï|ü&ÉT düe÷~Ûd‹úæ ˝À Á<äwºü <äèX¯´+ @ø£yT˚ qì ‘Ó*dæq|ü&ÉT <äèwæº Á|ü|+ü #·+
MT<ä ì*#˚ neø±X¯+ düqï–\T¢‘·T+~. eT]<˚ì MT<äH√ yÓ[¢ ì\TdüTÔ+~. n~
dü+uÛÑ$+∫q|ü&ÉT ø=+<äs¡T Á|ü|ü+#· $eTTK‘ê«ìï ô|+#·T≈£î+{≤s¡T. eT]ø=+<äs¡T
uÛ÷Ñ $TMT<ä ‘·eT ø£syÔ¡ ê´ìï >∑Ts¡TÔ ‘Ó#T· Ã≈£îì, Ä u≤<Û´ä ‘·qT C≤Á>∑‘>Ô· ± ìs¡«]Ôd÷ü ,Ô eTs√
e+ø£ ‘·eT≈£î ÁbÕDÁ|ü<yä TÓ qÆ , Ä ªÁbÕDdüKTDÒμí düà]+#·T≈£î+≥÷ Áã‘·T≈£î kÕ–kÕÔsT¡ .
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&˚ dü‘´· +, Á|ü|+ü #·+ ndü‘´· + nH˚ rÁe uÛ≤yêy˚X+¯ ˝À eTTì–b˛sTTq
yês¡T düeT‘·T\´+ ø√˝ÀŒsTT eTdtÔ dæ‹ú ˝ÀøÏ yÓ[b¢ ˛‘ês¡T. düe÷»+ ªñHêà<äT\Tμ>± uÛ≤$+#˚
M]ì yÓTVü≤sYu≤u≤ q>∑s¡ q>∑sêq yÓ‹øÏ yÓ‹øÏ düHêàì+∫q rs¡T e÷Á‘·+ nkÕ<Ûës¡DeTì
#Ó|ü ø√yê*. 1936 qT+∫ 1949 es¡≈L£ |ü<eä T÷&˚fib¢¯ Õ≥T Ç˝≤+{Ï ñHêà<äT\T ˝Òø£
eTdt\Ô T e+<ä˝≤~eT+~ì >∑T]Ô+∫, yê] kÕïHêìøÏ, uÛÀ»HêìøÏ @sêŒ≥T >±$+∫,
‘êqT dü«j·T+>± yê] ø±fi¯ó¢ ø£&–ç , q÷‘·q eÁkÕÔ\T ãVüAø£]+#˚yê&ÉT. @ }]øÏ
yÓ[H¢ ê, }fiÀ¢ |ü~eT+~˙ $#ê]+∫, á eTdt\Ô qT b˛>∑T#˚jT· &ÜìøÏ ‘·q •wüß´*ï
q\TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ |ü+|æ+#˚yê&ÉT yÓTVü≤sY.
ªªÇ+<äsT¡ kÕ<Û≈ä î£ \T+&É>±, á |æ∫Ãyê]‘√ ô|≥Tº≈î£ ì, ˙ ø±˝≤ìï m+<äT≈£î
eè<∏ë|üsT¡ #·T≈£î+{≤yé?μμ nì yÓTVü≤sYì n&ç–qyês¡T ˝Òøb£ ˛˝Ò<Tä . n+<äT≈£î yÓTVü≤sY
düe÷<Ûëq$Tdü÷Ô, ªª@ |æNÃ ˝Ò≈£î+&Ü e⁄qï eTìwæì n‘·&ç dæú‹ qT+&ç Çe‘·*øÏ
‘Ó∫Ã|ü&j ˚ T· &É+ #ê˝≤ ø£w+ºü ‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï |üì— ˇø£ $<Û+ä >± #·÷ùdÔ |æ∫Ãyê&çï ˇ&ÉTq¶
35
|ü&j ˚ T· &ÉyT˚ düT\uÛ+Ñ . n‘·&|ç Œü {Ïøπ , eTìwæ e÷eT÷\T dæ‹ú øÏ ne‘·\ |ü&ç e⁄Hêï&ÉT.
nsTT‘˚ ô|s¡{Ï <ë«sêq ne‘·\ |ü&Ü¶&TÉ . kÕ<Ûës¡D bÂs¡Tì dæ‹ú ø±ì<˚<√ n‘·&|ç Œü {Ïøπ
m]– e⁄Hêï&ÉT. n‘·&ç $wüjT· +˝À eTq+ #˚j÷· *‡q<ä˝≤¢, ªª#·÷&ÉT, qTe⁄« <=&ç<¶ ë]q
ãj·T≥|ü&Ü¶e⁄— n~ bıs¡bÕ≥T. Ç≥T dæ+Vü≤<ë«s¡+ qT+&ç ãj·T{ÏøÏ sê. á kÕ<Ûës¡D
kÕ+kÕ]ø£ Jeq+ qT+&ç yÓ*e&É≥+ dü]jÓTÆ q |üH.˚ ø±˙ <ë«s¡eT~ø±<äT— Ç~, á
dü]jÓTÆ q ‘·\T|ü⁄ qT+&ç yÓ*øÏsêμμ
Ä $<Ûä+>± yÓTVü≤sY nH˚ø£eT+~ |æ∫Ãyê+Á&ÉT>± |ü]>∑DÏ+|üã&çq yê]ì,
C≤„qT\T>± s¡÷|ü⁄~<ë›&TÉ . ªªX¯‘êu≤›\ nq+‘·s+¡ á uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À, Ç˝≤ eTqTwüß\
|æ∫Ãì qj·T+#˚dæ dü«dü‘ú · #˚≈L£ ]Ãq yê]˝À yÓTVü≤sYu≤u≤ nÁ>∑>D∑ T´&ÉTμμ n+{≤&ÉT l
s¡»˙wt.
Çø£ÿ&É eTq+, »bÕHé˝Àì C…Hé Ä\j·÷˝À¢ |æ∫Ãyê]øÏ ∫øÏ‘‡· m˝≤ #˚kÕÔs√
‘Ó\TdüTø√e&É+ ÄdüøÏÔ<ëj·Tø£+>± e⁄+≥T+~, ª|æ∫Ãyê&ÉTμ>± |ü]>∑DÏ+|üã&˚yê&çì
Á>±e÷ìøÏ <ä÷s¡+>± e⁄+&˚ C…Hé Ä\j·T+˝À ìedæ+|üCkÒ ÕÔsT¡ . dü+|ò÷ü ìøÏ <ä÷s¡yTÓ Æ
ˇ+≥]>± ìedæ+#·&+É ÁbÕs¡+_Û+∫q|üŒ{Ï qT+&û, n‘·&øç Ï ø=~›ø=~›>± dü«dü‘ú · #˚≈L£ sπ
neø±X¯y˚Ts¡Œ&ÉT‘·T+~. n‘·&çøÏ ø±e\dæq ÄVü‰s¡bÕ˙j·÷\T n+<äCÒkÕÔs¡T ø±˙,
eTqTwüß´\qT ‘ês¡d\æ &¢ +É , yê]‘√ ns¡+ú |üs+ú¡ ˝Òì yÓÁ]ø£ãTsê¢&≥É + e⁄+&É<Tä . n<˚,
Ä @ø±+‘·yT˚ dü«dü‘ú ≈· î£ <ë]rj·THês¡+_ÛdTü +Ô ~.
Ä\j·T+˝Àì uÖ<ä_Δ ≈Û îå£ e⁄\+‘ê ø£\dæ ÁbÕ]ú+#˚ y˚fi˝¯ À, á |æ∫Ãyê&ÉT ≈£L&Ü
e∫Ãyê] eT<Û´ä ˝À ≈£L#·T+{≤&ÉT. _Û≈îå£ e⁄\ ÁbÕs¡qú á |æ∫Ãyê&çï >∑T]+∫ ø±<äT, Ç‘·&ç
ø=i¬ø’ ø±<äT. düTe÷s¡T z e+<äeT+~ _Û≈îå£ e⁄\T ÁbÕ]ú+#˚yfi˚ ˝¯ À, Ä X¯ã› ‘·s+¡ >±\T
n‘·DíÏ Á|üu≤Û $‘·+ #˚dTü +Ô {≤sTT. Ä _Û≈îå£ e⁄\T n‘·&ïç |æ∫Ãyê&ç>± m+#·sT¡ . ˝À≈£î\T
#˚ùd, m>∑‘ê[ #˚jT· s¡T. $∫Á‘·+>± #·÷&ÉsT¡ . n˝≤ #˚ùd,Ô n~ n‘·&ôç |’ #Ós>¡ ì∑ eTTÁ<ä
y˚düTÔ+~.
n‘·&øç Ï $ÁXÊ+‹ ø±yê*. ˝Àø£+ n‘·&ôç |’ n$T‘·yTÓ qÆ ˇ‹Ô&ç ‘Ó∫Ã+~. ÄdüT|üÁ‹øÏ
|ü+|æ Á|üj÷Ó »q+ ˝Ò<Tä . Ä\j·÷ìπø |ü+bÕ*. ãVüQXÊ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì Ä\j·÷\T
≈£L&Ü ˇø£|ü&ÉT eTìwæøÏ˝≤ dü«düú‘· #˚≈£Ls¡Ã{≤ìπø ñ|üjÓ÷>∑|ü&ç e⁄+&Ée#·TÃ.
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ç‘√ eTìwæ ‘·q≈£îqï dü+ã+<Ûëìï ‘·\#·Tø=ì, <ëìì <äè&Û‘É s· +¡ #˚dTü ≈£î+{≤&ÉT.
36
ªªuÛ>Ñ e∑ #·Ãøπ¤ Ô eTìwæì Äs√>∑é+‘·Tì>± #˚dTü +Ô ~μμ n+{≤&ÉT l s¡»˙wt. Á‹eT÷s¡T\Ô ˝Àì
•e⁄DÏí ˇø£ e+ø£ ñqà‘·XÔ K‚ s¡T&Éì e]íd÷ü Ô ≈£L&Ü |üse¡ T|üP»˙j·TT&ç>± Äsê~Û+#·>\∑ >∑&+É
ˇø£ÿ uÛ≤s¡‘<· X˚ ì¯ øπ #Ó*+¢ ~.
ªeTdtμÔ n+fÒ ø¬ ô’ |øÏÿqyê&ÉT. uÛ>Ñ e∑ ‘Y Áù|eT n‘·DíÏ |üP]Ô>± ÄÁø£$T+∫ y˚d+æ ~.
|æ∫Ãyê&ÉT, C≤„ì Ç<äs› ÷¡ ≈£L&Ü ‘·sêÿìï, ùV≤‘·Tyê<ëìï ˇø£ <äX˝¯ À <ë≥ø£ ‘·|Œü <ä+{≤&ÉT
l s¡»˙wt. n|üdeü é÷sêZqHÓH’ ê <ë{≤*. á dü]Vü≤<äT\› T <ë{Ïq|ü&ÉT Ç<äs› ÷¡ ≈£L&Ü
eT‹ì <ë{Ï eT‘·T˝Ô À $Vü≤]düT+Ô {≤s¡T.
ø±˙ C≤„ìjÓTÆ qyê&ÉT Ä eT‘·TÔ qT+&ç ‘·«s¡>± $&çe&É‘ê&ÉT. n‘·&TÉ Á|üjT· ‘·ï
|üPs¡«ø£+>± eTqdüT qT+&ç $eTTøÏ#Ô +Ó ~qyê&ÉT ø±ã{Ï,º eT‘·TqÔ T+&ç ≈£L&Ü áe\≈£î
sêe&É+ düT\uÛ+Ñ . ñHêà~, ‘·q Á|üjT· ‘·ïy˚TMT ˝Ò≈î£ +&Ü eT‹ì <ë{Ï eT‘·T˝Ô À |ü&y¶É ê&ÉT.
n‘·&TÉ n+<äT˝ÀqT+&ç ‘·q+‘·≥ ‘êqT ãj·T≥|ü&˝É &Ò TÉ .
á eT‘·T‘Ô √ ì+&çq ªeTdtμÔ \T #ê˝≤ dü+‘√wü+>± e⁄+{≤s¡T. yê] eTqdüT
‘·sÿ¡ düeTà‘·+>± Ä˝À∫+#·<Tä ø±ã{Ï,º yê]øÏ ~>∑T\÷ $#ês¡eT÷ e⁄+&Ée⁄. düùV≤‘·Tø£+>±
Ä˝À∫+#·>*∑ >π yê&çøπ ~>∑T\÷, $#ês¡eT÷ e⁄+&˚ neø±X¯eTT+≥T+~μμ nì yÓT\¢>±
qyê«&ÉT $TÁ‘·l.
$TÁ‘·l ø±düÔ ]˝≤ø˘‡ nsTTq≥T¢ ø£ì|æ+#·>±H˚, ñ‘·ÿfi¯sêe⁄ n+<äTø=ì ªªÇ|ü&ÉT
nyÓT]ø±˝Àì ˇø±$&çï >∑T]+∫ #ÓbÕÔ$q+&ç. Ä$&É‘√ y˚>&∑ +É #ê˝≤ ø£weºü Tì ‘√{Ï
ôdø’ jÏ ÷· Á{ÏdTü \º T #Ó|Œæ q|üŒ{Ïø,° $\‡Hé nH˚ ôdø’ j Ï ÷· Á{ÏdTü º ø=+‘·<s’ÓÛ ´¡ + |üPì, Ä$DÏí
#·÷&É&ÜìøÏ ˇ|ü≈£îHêï&ÉT. ªªnsTT‘˚ MT düeTdü´ @$T{À #Ó|Œü +&çμμ nHêï&ÉT.
ªªHêø£d\ü T ùdïVæ≤‘·T\+≥÷ mes¡÷ ˝Òs+¡ &û. H˚ì{≤¢ e÷{≤¢&≥É + yÓTT<ä˝≥… >º ±H˚,
n+<äs÷¡ nø£ÿ&ÉqT+∫ ˝Ò∫b˛‘ês¡Tμμ nì @&çÃ+~.
ªªn˝≤>±? n˝≤ m+<äT≈£î »s¡T>∑T‘·Tqï<√ MT¬ø|ü&ÓH’ ê nqTe÷qyÓTT∫Ã+<ë?μμ
ªª@$Tø±s¡DyÓ÷ H˚H˝Ó ≤ #Óù|Œ~? ãVüQXÊ H˚qT ˇø£<ëì ø=ø£≥qT≈£î+{≤qT.
Hê |ü\T≈£î\T yê]øÏ nsTTwüeº TsTT e⁄+f….Æ n+<äTe\¢ MTs¡T Hêπø<√$<Û+ä >± düV‰ü j·T|ü&Ü*
&Üø£sº T¡ >±s¡÷. MTs¡+‘·{Ï düeTs¡T\ú T ø±<ä˙, &ÉãT“<√#˚ >∑TDeTTqïyês¡˙ MT≈£î Ád”\Ô qT
#ÓiãfÒº \ø£Då eTTqï<ä˙ q\T>∑Ts¡÷ #Ó|Œæ q|üŒ{Ïø° MT e<äøπ› e#êÃqTμμ nqï~.
37
ªeTdtÔμ\qT <ë]øÏ ‘Ó∫Ãq yÓTVü≤sY

ªeTdtÔμ\ >∑T]+∫ e÷≥\T ø=qkÕ–dü÷Ô $TÁ‘·l ªªˇø£ $<Ûä+>± #·÷ùdÔ
|æ∫Ãyê&É÷, C≤„˙ ˇπøs¡ø+£ >± ø£ì|ækÕÔsq¡ e#·TÃ. |æ∫ÃyêìøÏ ìHêï ˝Ò<÷ä , sπ |üP˝Ò<Tä —
C≤„ìø° n+‘˚. nsTT‘˚ uÛ<Ò yä T˚ $T≥+fÒ |æ∫Ãyê&ÉT á ø£Då +˝À ne´ø£+Ô >± (unconscious)
ã‘·T≈£î‘ê&ÉT. C≤„ì n˙ï ‘Ó*dæq+<äTe\¢ >∑‘·eTH˚ <ëì˙ uÛÑ$wüß´‘·TÔ nH˚ <ëì˙
|üø£ÿ≈£î HÓ{Ïº, á ø£åD≤q e´ø£Ô #˚‘·q‘√, J$düTÔ+{≤&ÉT. |æ∫ÃyêìøÏ, ‘ê˙ ø£åD≤q
Áã‘·T≈£î‘·THêïqH˚ düŒ èVü≤˝Ò<Tä , C≤„ìø± düŒ èVü≤ e⁄qï~.
C≤„ì m\¢|ü&É÷, ª‘Ó\TdüT≈£î+≥Tqï dæú‹˝Àμ Äq+<ä+ nqTuÛÑ$düTÔ+{≤&ÉT.
|æ∫Ãyê&É÷ Äq+<ä+˝À e⁄qï≥T¢ ø£ì|ækÕÔ&TÉ ø±˙, m|üŒ{Ïø¬ H’ ê Ä |æ∫Ã ≈£î~]‘˚, kÕ<Ûës¡D
J$‘êìøÏ e∫Ãq|ü&ÉT, ∫+‘êÁø±+‘·T&Ée⁄‘ê&ÉT. eT∞fl |æ∫Ã Á|üy˚•düTÔ+<˚yÓ÷qì
uÛÑj·T|ü&ÉT‘·T+{≤&ÉT.
eTdt\Ô T uÛ>Ñ e∑ ‘Y ∫+‘·qe\¢, |æ∫Ãyê] ˝≤>±H˚ düeTj·T+ dü+<äs“¡ +¤ ˝Ò≈î£ +&Ü
Á|üe]ÔdTü +Ô {≤s¡T. yê]ø° Á|ü|+ü #·eT÷, ÁbÕ|ü+∫ø£ $wüj÷· \÷ |ü≥eº ⁄ ø±ã{Ï,º @<√
ÁuÛ≤+‹˝À e⁄qï≥T¢ eTqø£ì|ædüTÔ+~. ‘·s¡#·÷ düe÷~Û˝ÀøÏ C≤]b˛j˚T l sêeTø£èwüí
|üse¡ TVü≤+dü ˇø√ÿkÕ] |æ∫Ãyê&˚y÷Ó qH˚ ÁuÛeÑ T ø£\>∑CùÒ dyê&ÉT. ø±˙ Ä düe÷~Û dæ‹ú
ø±ùdô|q’ ‘·sê«‘· kÕ<Ûës¡D düŒ èVü≤˝ÀøÏ e#˚Ãyê&ÉT ø±ã{Ï,º n‘·&ç eTVü‰C≤„q+ eT∞¢
˝À≈£î\≈£î Á|üø±X¯e+‘·+>± ø£ì|æ+#·Hês¡+_Û+#˚~.
|üP]Ô>± eTdtÔ\T nsTTb˛sTTq yê]øÏ C≤„H√<äj·TeT÷ ø±˝Ò<äT. ÁbÕ|ü+∫ø£
$\Te\q÷ ˝…øÿ£ #˚jT· s¡T. yÓ\T>∑÷ Nø£{° eT<Û´ä y˚˝≤&ÉT‘·Tqï≥T¢ uÛ≤$+#·e#·TÃ. eTìwæ
‘·s‘¡ s· ê\ ìÁ<äqT+&ç y˚T˝§ÿq&É+ m+‘ÓH’ ê ÄeX¯´ø£+— ø±˙ y˚T˝§ÿqï ‘·sê«‘· eTìwæøÏ
‘·qô|’ ‘·q≈£î kÕ«BÛq‘· e⁄+&Ü*. øπ e\+ yÓTfi¯≈î£ e e∫Ã, ‘êHÓes√ @$T #˚dTü HÔ êï&√
>∑Ts¬ sÔ >¡ ì∑ dæ‹ú ˝ÀøÏ C≤]b˛‘˚, n+‘ê ndüeÔ ´dü+Ô >± ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~. y˚T˝§ÿqï dæ‹ú ˝À
eTìwæ eTqdüT eTTø£ÿ\T #Óøÿ£ ˝…b’ ˛‘˚, Ä dæ‹ú ˝À @ ˝Àø£ø±s¡éT÷ düe´+>± düV≤ü »+>±
kÕ>∑<Tä .
38
yÓTVü≤sYu≤u≤ kÕ<Ûës¡D |æ∫Ãyê]ì, ªeTdtÔμ \qT yπ̊s«s¡T>±H˚ >∑T]Ô+#˚yê&ÉT.
kÕ<Ûës¡D |æ∫Ã yês¡T uÛÖ‹ø£ Á|ü|+ü #·+˝Àì düeTdü´\≈£î ‘·≥Tºø√˝Òø,£ <äTdü‡Vü≤eTì|æ+∫,
eTs√ }Vü‰ Á|ü|+ü #·+˝ÀøÏ |ü˝≤j·Tq+ ∫‘·–Ô kÕÔsT¡ . ø±˙ uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì |æ∫Ã˝À |ü&y¶É ê]
eTqdüT ‘·eT kÕe÷q´ dæ‹ú ì ø√˝ÀŒsTTq|üŒ{Ïø,° ÁbÕ|ü+∫ø£ düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#·˝øÒ ,£
yÓ|’ \üò úÛ≤e+‘√ á dæ‹ú øÏ sê˝Ò<Tä — ∫+‘·q j·÷e‘·÷Ô uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì >∑T]+#˚ nsTTq+<äT
e\¢, eTqdüT≈£î+&Ü*‡q düeT‘·÷ø£+ ø√˝ÀŒj·÷&ÉT. kÕ<Ûës¡D |æ∫Ãyê&ç eTqdüT @<√
>∑+<äs>¡ √fi¯+˝À, nÁ>∑V≤ü +˝À, HÓs’ êX¯´+˝À e⁄+≥÷ e⁄+≥T+~. eTdtÔ eTqdüT z >=|üŒ
Äq+<√Á<˚ø+£ ‘√, uÛ>Ñ e∑ ‘Y yÓTøÆ +£ ˝À e⁄+≥T+~.
e÷eT÷\T |æ∫Ã˝À eTìwæ eTqdüT øÏ+~øÏ C≤]|ü&‘É ê&ÉT. eTdtÔ ‘·q |æ∫Ã˝À
eTqdüT Äe* rsêìøÏ #˚] e⁄+{≤&ÉT. eTqdüTqT <ë{Ïy[Ó q¢ yê&çøÏ >=|üŒ Á|üXÊ+‘·‘·
e⁄+≥T+~— eTqdüT øÏ+~øÏ C≤]b˛‘˚, eTìwæ eTqdüT≈£î u≤ìdü nsTTb˛‘ê&ÉT. eTqdüT
m{≤¢ Ä&çùdÔ n{≤¢ Ä&Ü*‡ e⁄+≥T+~. eTqdüT eTìwæ n<äTbÕ»„˝À¢ e⁄+&É<Tä .
eTqdüT <ë{Ïq C≤„ì, <ëìì ‘·q dü+|üPs¡í ø£≥º&ç˝À e⁄+#·Tø√>∑\&ÉT.
nedüsy¡ TÓ qÆ |ü&ÉT <ëìì $ìjÓ÷–+#·Tø√>∑\&ÉT. ˝Òq|ü&ÉT |üøÿ£ q ô|f…j º T· ´>∑\&ÉT.
n˝≤+{Ïyê&ç #˚‘·T˝À¢ eTqdüT ˇø£ kÕ<Ûäq+ e÷Á‘·y˚T. kÕe÷q´|æ∫Ãyê&ÉT eTqdüT
#˚‹˝À ˇø£ ø°\Tu§eTà.
ì»yÓTqÆ eTdt≈Ô î£ ∫‘·XÔ ó¯ <˚Δ eTTKýÓTÆ e⁄+≥T+~. n]wü&Ü«sêZ\T n+≥ì eTqdüT
>∑\ yê]øÏ X¯Øs¡+ô|’ m≥Te+{Ï ã≥ºe⁄qïB, kÕïqbÕHê<äT\T dü]>± »s¡T>∑T‘·Tqïyê
˝Òyê nH˚ $wüjT· + |ü≥øº b£ ˛e#·TÃ.
ªªn+‘·Xó¯ Ù~Δ eTØ ã©j·T+>± HÓ\ø=+fÒ, X¯Øs¡eT÷ <ëì |ü]X¯óÁuÛ‘Ñ ê ìs¡ø¢ ±å ´ìøÏ
>∑T] ne#·TÃ. Ç‘·s¡ X¯Øsê\qT ‘êqT düMT|æ+#ê\ì>±˙, Ç‘·s¡ X¯Øsê\T ‘·qe<ä≈› î£
#˚sê\ì>±˙ e⁄+&É<Tä μμ n+{≤&ÉT |ü‘+· »* eTVü≤]¸. á eTdt\Ô ≈£î <˚ìì >∑T]+N @
n_ÛÁbÕj·÷\÷, @ n_ÛeT‘ê\÷ e⁄+&Ée⁄. ø±ã{Ïº ‘êeTT |ò˝ü ≤ì eT‘êìøÏ #Ó+~q
yês¡eTH˚ düŒ èVü≤ ≈£L&Ü e⁄+&É<äT. uÛÑ>∑e‘Y düŒ èVü≤‘√ Áã‹πøyê&çøÏ e÷qe ì]à‘·
eT‘ê\‘√ |üHe˚ TT+≥T+~?
dü+|òüTJe⁄\T u≤Vü≤´+>± |ü]X¯óÁuÛÑ‘·qT bÕ{ÏdüTÔ+{≤s¡T. ø±˙ yê]≈£î+&˚
ásê¸´dü÷j·T\T, ≈£îj·TT≈£î\Ô T, yÓ÷düeT÷, <ä>±, ø±|ü≥éT÷ yÓTT<ä˝q’… e˙ï ø=qkÕ>∑T‘·÷
39
e⁄+f….Æ e÷*q´+ ˝Ò≈î£ +&Ü u≤Vü‰´+‘·s¡ X¯ó∫bÕ{Ï+#·&yÉ T˚ Ä<äsÙ¡ ÁbÕj·TyÓTqÆ |üŒ{Ïø,°
e÷*q´+‘√ ≈£L&çq eTdt\Ô e\¢ Ç‘·sT¡ \≈£î Vü‰ì »s¡><∑ Tä . b˛{° eTqdü‘Ô «· + ø£*>∑T+&É&+É ,
Ç‘·s≈¢¡ î£ Á<√Vü≤+ ‘·\ô|≥º&+É , Áøös¡´+ ô|+#·T≈£î+≥÷ e⁄+&É≥+ e+{Ï >∑TD≤\T ø£*qZ
m≈£îÿe eT+~ dü+|òTü Je⁄\T e˝Ò¢ |üsT¡ \≈£î ø°&TÉ dü+uÛ$Ñ düT+Ô ~.
eTdtÔ n+fÒ |ü]¸j·THé uÛ≤wü˝À ª|üsêìøÏ eoø£è‘·T&Ó’qyê&ÉTμ |üs¡+ n‘·DÏí
dü+|üPs¡+í >± z&ç+#˚d+æ ~. <ëì e÷≥qT n‘·&TÉ »e<ë≥˝Ò&TÉ .
eTdt\Ô ‘√ düe÷y˚Xy¯ TÓ qÆ yÓTVü≤sY yê]‘√ @ ø±s¡´Áø£eT+ ìs¡«Væ≤+#˚ yê&ÉH~˚
eTq+ |üP]Ô>± ø£qTø√ÿ˝ÒeTT. ø±˙ ø=+‘·es¡≈î£ ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. ÁbÕ|ü+∫ø£ ø√¬sÿ\qT
<ë{Ï rÁeyÓTqÆ uÛ>Ñ e∑ <ëy˚X+¯ ˝À e⁄+&˚ eTdt\Ô T, Ä<Ûë´‹àø£‘· ùd«#·Ã>¤ ± Á|üeVæ≤+#·&ÜìøÏ
nqTyÓq’ ª|ü+≥ø±\«˝…μ’ b˛‘ês¡T. eTVü‰X¯øÔÏ ‘·q Áù|eTq÷, X¯ø˙ÔÏ Ä ø±\«\ <ë«sê
n+~+#˚ M\T @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ø±˙ uÛ>Ñ e∑ ‘Y eT‘·T˝Ô À |ü&bç ˛sTTq á eTdt\Ô T, Ä yÓù’ |
ˇ]–b˛sTT, ˝Àø±ìï $düà]düTÔ+{≤s¡T. yê]‘√ düe÷y˚X¯eTj˚T´ yÓTVü≤sY, á
ª|ü+≥ø±\«˝À¢μ @s¡Œ&çq |üP&çø£ rùddæ, ˝À≈£î\ jÓT&É\ uÛ>Ñ e∑ ‘Y Áù|$T≈£î\ ø£syÔ¡ ê´ìï
>∑Ts¡T#Ô j˚ T· &ÉyT˚ »]– e⁄+≥T+<äqTø√yê*.
U≤\e÷• nH˚ Ád”Ô eTdt,Ô yÓTVü≤sY‘√ Ç˝≤ nqï~: ªªnj·÷´ qTe⁄ kÕ>∑sêì$. H˚
Á‘ê>∑&ÜìøÏ Hê≈£î Hê\T>∑T #·Tø£ÿ\ rs¡+ú nqTÁ>∑V≤æ ùdÔ #ê\Tμ. eTs=ø£ eTdtqÔ T yÓTVü≤sY
e<ä≈› î£ rdüT≈£î yÓfi&¢̄ ÜìøÏ Á|üjT· ‹ï+∫q|ü&ÉT n‘·&TÉ ìsêø£]dü÷Ô Ä kÕ>∑s+¡ e<ä≈› î£
e#êÃq+fÒ, Hê Hêe eTTì–b˛‘·T+~μμ nHêï&ÉT.
Z
40
‘·\ ‘êø£≥T¢
ø=+<äsT¡ nsTTq<ëìø° ø±ì <ëìø° ªª‘·\‘êø£≥Tº ô|≥ºsTTHê ˙ø±&ÉãT“ n+<ä
CÒkÕÔμμeTì Äy˚X+¯ >± |ü\T≈£î‘·T+{≤s¡T. Ç‘·&øç <Ï √ n\yê≥T. Ç<=ø£ e÷{≤¢&˚ rs¡T
nì eTq+ dü]ô|≥Tºø√e\dæ+<˚ ø±˙ ‘·\‘êø£≥T¢ ô|≥º&Éy˚T$T{Ï? Ä ‘êø£≥TºqT
n+^ø£]+#˚ Hê<ÛTä &˚&?ç @<√ |ò÷ü ≥T |ò÷ü ≥T>± |ü<ë\T <=]¢+#·&yÉ T˚ ø±˙, yê{Ïì
ñ#·Ã]+#˚yês¡T ns¡+ú ‘Ó*dæ n+≥THêïs¡qT≈£îH˚ M\T˝Ò<Tä . $H˚yês¡÷ ns¡+ú #˚dTü ø√>∑*>±s¡T
nqT≈£îH˚ neø±X¯+ ˝Ò<äT. Vü≤]X¯Ã+Á<√bÕU≤´q+˝À ˝≤>∑ |ü<ë˝Òy√ <ä&É<ä&ÉeTì
<=s¡T‘¢ T· Hêï me]ø° @MT n+‘·Tã≥º<Tä . Ç{≤¢ e÷{≤¢&y˚ ês¡T ñÁ<˚ø+£ ø£*–q|ü&É˝≤¢
ªª•s¡#Ã˚ <¤ +ä #˚sTT+#·T ≈£î+{≤eTμμì Á|ü‹»„\T CÀs¡T>± #˚dTü +Ô {≤s¡T. |üdü @MT ñ+&É<Tä .
ìC≤ìøÏ á u≤|ü‘T· yês¡T ‘·eT #=ø±ÿ q*–Hê zs¡TÃø√˝ÒsT¡ .
Ç˝≤+{Ï ˇø£ ô|<ä› eTìùw yÓTVü≤sY u≤u≤qT ø£\TdüTø=ì ªªq\uÛ…’ @fi¯ófl>±
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì¬ø’ yÓ‘T· ≈£î‘·THêïqT. s√p ìj·÷eTø£+>± Çìï >∑+≥\T <Ûë´q+ #˚dTü +Ô {≤qT.
ø±˙ Ç+‘·es¡≈î£ HêπøMT \_Û+#·˝<Ò Tä . Ç|ü&çø£ MT bÕ<ä düìï~Û˝À ‘·\yê\TdüTHÔ êïqTμμ
nì z ∫qï ñ|üHê´dü+ <ä+#ê&ÉT.
ªªHê Ä»„>q∑ ø£ •s¡kÕeVæ≤ùdÔ ˙ø£˝≤π> uÛ>Ñ e∑ +‘·T &É>T∑ |æ+#˚≥≥T¢ #˚kÕÔqT. •s¡kÕ
eVæ≤kÕÔyê eT]!μμ nì n&ç>±s¡T u≤u≤.
ªª•s¡kÕeVæ≤+#·&É eT+{≤πs$T{Ï? Hê ‘·\qT ñ‘·]Ô +∫ MT bÕ<ë\ eTT+<äT
|ü&j ˚ T· eTHêï |ü&k˚ ÕÔqTμμ nì Á|ü>\∑ “¤+>± |ü*ø±&ÉT Ä ô|<ä› eTìwæ.
ªªÇ|ü&ÉT ‘·\ K+&ç+#·Tø√e\dæq nedüs+¡ ˝Ò<Tä ø±˙, y=+{ÏMT~ <äTdüT\Ô ˙ï
rùddæ ~>∑+ãs¡+>± eTq á nVü≤à<éq>∑sY q&çM<ÛTä ˝À¢ q&ç∫sê, n~ #ê\Tμμ nHêïs¡T
u≤u≤.
Ä eTsê´<ädTü &Ô TÉ n~]|ü&ç u≤u≤>±s¡÷ MTs¡T #Ó|Œæ +~ kÕ<Û´ä eTj˚T≥T¢ ø£ì|æ+#·<.˚
H˚˙ ePfiÀfl |ü⁄{Ïº ô|]–qyêDÏ.í Çø£ÿ&ç yêfi¯ófl #ê˝≤eT+~ qHÓïs¡T>∑T<äTs¡T. yêfi‚fleTqT
≈£î+{≤s√qì uÛj Ñ T· +>± e⁄+~μμ nHêï&ÉT.
41
ªªeT] á ø±düÔ #˚jT· ˝Òìyê&ç$ •s¡dTü ‡ qT‘·]Ô +∫ bÕ<ë\MT<ä @+ |ü&k˚ ÕÔ
ej·÷´?μμ nHêï&ÉT u≤u≤.
ô|<ä› ô|<ä› e÷≥\T ‘Ó*d” ‘Ó©≈£î+&Ü yê&çq á ô|<ä› eTìwæ Ä≥ u≤>±
ø£{+ºÏ <äì eTq+ dü+‘√wæ+#·e#·TÃ ø±˙ nìï dü+<äsê“¤˝À¢q÷ Ç˝≤ »s¡T>∑T‘·T+<äqTø√
&ÜìøÏ ≈£L&Ü M˝Ò<¢ Tä . |üPs¡«+ #Óqï|ü⁄] Ä+Á<Ûä eTVü‰düu˝ÑÛ À >∑bÕŒ\T ø=fÒyº ês¡T ø=+<äsT¡
‘·s#¡ ÷· ˇø£#√≥ #˚sT¡ ‘·T+&˚yês¡T. mes¡T @~ e÷{≤¢&Hç ê eTs=ø£sT¡ ªª|ü+<Ó+ ø±kÕÔyêμμ
nq&É+ |ü]bÕ{Ï. yê]˝À dü÷\ú ø±j·TT&Óq’ z q&çej·TdüTÿ&ÉT eTÁ<ëdüT qT+&ç ‘·s*¡
yÓ[fl u§+u≤sTT eTVü‰q>∑s¡+˝À ã&Ü ã&Ü yê´bÕs¡düTÔ\≈£î CÀ´‹wü+ #Ó|æŒ u≤>±
dü+bÕ~düTÔ+&˚yê&ÉT. u§+u≤sTT˝À ‘·q eè‹Ô kÕ–+#·Tø√&ÜìøÏ n‘·&çø√ n<Ó› >∑~
e÷Á‘·yT˚ ñ+&˚~. eTÁ<ëdüT˝À dæsú |¡ &ü qç ‘·q ≈£î≥T+ã+‘√ ø±\+ >∑&|É &ü ÜìøÏ s¬ D…\¢í ø¢ √
kÕ] eTÁ<ëdüT y˚+#˚dTü +Ô &˚yê&ÉT. nø£ÿ&ÉTqï Ä Hê\T>∑T s√E˝À¢ ≈£L&Ü n\yê≥T ø=B›
kÕj·T+Á‘· eTj˚T´dü]ø£˝≤¢ Ä+Á<Ûä eTVü‰düu≈ÑÛ î£ edüT+Ô &˚yê&ÉT. >∑bÕŒ\T ø=≥º&+É ˝À ô|<ä›
H√s¡T. ˇø£kÕ] ªªHê≈£î <˚V‰ü _Ûe÷q+˝Ò<Tä düTe÷μμ nHêï&ÉT. ªª@&çXÊe⁄˝Ò. ˝Ò≈î£ +&Ü
m˝≤ e⁄+≥T+~!μμ nHêï&ÉT nø£ÿ&√ düuTÑÛ ´&ÉT. ªª˝Ò<ìä H˚q+{À+fÒ qTe⁄« zøÏkå ÕÔy$˚ T{Ï?μμ
nì VüA+ø£]+#ê&ÉT CÀ´‹wüßÿ&ÉT. ªª<˚V‰ü _Ûe÷q+ me]¬øH’ ê ñ+≥T+~. ˇø£ÿ ~>∑+ãs¡
jÓ÷>∑T\≈£î ‘·|æŒ‘˚μμ nHêï&ÉT, yê~+#˚yê&ÉT ªªH˚qT jÓ÷–‘√ düe÷qy˚TμμqHêï&ÉT
Á|ü>\∑ T“¤&TÉ ªª◊‘˚ qTe⁄« ~>∑+ãs¡+>± |üøÿ£ qTqï eT÷sY e÷¬sÿ{Ÿ #·T≥÷º ‹]– ekÕÔyêμμ
nì düyê\T #˚XÊ&ÉT yê~.
Á_{°wt yês¡T sê»ý˚T\TÔqï Ä s√E˝À¢ eT÷sY e÷¬sÿ{Ÿ <äTø±D≤\T ˝…≥’ ¢ ø±+‹‘√
$T\ $T˝≤ yÓT]dæb˛‘·T+&˚$. nH˚ø£ eT+~ uÛ≤>∑é+‘·T\T, j·T÷s√|æjT· qT¢, j·÷Ár≈£î\‘√
eTVü‰ düeTàs¡+› >± e⁄+&˚~.
ªªm+<äT≈£î ‹]– sêq÷? <äsê®>± ‹]– ekÕÔqT. ø±ø£b˛‘˚ n#·Ã+ ~>∑+ãs¡+>±
yÓfiÔ‚ b˛©düT\T n¬sdüTº #˚kÕÔsT¡ . >√N‘√ ‹]– s¡eTà+fÒ n˝≤π> ‹]– ekÕÔqTμμ nHêï&ÉT
Á|ü>∑*“.
ªªdüsπ Ä e÷≥ MT<ä ì\ã&ÉT. b˛˙ >√N‘√H˚ cÕ|ü⁄\ìï+{Ï #·T≥÷º ‹]–
ekÕÔyê.μμ
ªª@+, |ü+<Ó+ ø±kÕÔyê?μμ
42
ªª|ü~ s¡÷bÕj·T\Tμμ
Ä s√E˝À¢ |ü~ s¡÷bÕj·T\≈£î eT+r¢ bÕdüTø=qT≈£îÿ+fÒ Vü≤À≥fi¯fl˝À s¬ +&ÉT
|üP≥˝≤ düTwüß>º ± uÛÀ»q+ô|fÒyº ês¡T. ªôdμ’ n+fÒ ªôdμ’ nHêïs¡T. |ü~s¡÷bÕj·T\ H√≥T
eT<Û´ä e]Ô CÒãT˝ÀøÏ yÓ[fl+~.
dü÷\ú ø±j·TT&ÉT ‘·\bÕ>± rdæ fÒãT˝Ÿ MT<ä ô|{≤º&TÉ . qTqïì ã≥º‘\· . MT<ä
y˚dTü ø=qï ô|<ä› ø√≥Trdæ ≈£îØÃ #·T≥÷º ‘·–*+#ê&ÉT. #=ø±ÿ ãìj·TqT rdæ ≈£îØÃ˝À
|ü&X˚ Ê&ÉT. nø£ÿ&ÉTqïyês¡T ø=~›>± uÛj Ñ T· |ü&CÉ §#êÃs¡T. <Û√e‹ ˝≤π>dæ ≈£îØÃMT<ä |ü&X˚ Ê&ÉT.
n+<ä]ø° uÛj Ñ T· yÓT≈£îÿyÓ+’ ~. n+&ÉsyY s˚ Y rùdXÊ&ÉT. ø=+<äsT¡ ø£fió¯ fl eT÷düTø=Hêïs¡T.
Ä ÁbÕ+‘·+˝Àì kÕ+Á|ü<ëj·T+ nqTdü]+∫ n‘·&øç √ øö|”qeTTqï~. sêø£kå Õ
ø£è‹>± ô|]–q Ä <˚V≤ü +‘√ yÓT\¢>± n&ÉT>∑T\T y˚dTü ≈£î+≥÷ $ø√º]j·÷ |ü_ø¢ ˘ Vü‰\T˝À
n<Ó›≈£îqï Ä+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑ qT+&ç ãj·T\T<˚] Á|üø£ÿqTqï eT÷sY e÷¬sÿ{Ÿ˝ÀøÏ
Á|üy•˚ +#ê&ÉT. n+<ä]˝Àq÷ $düàj·T+. ˇø£]<äs› T¡ Ä <äèXÊ´ìøÏ düy÷Ó àVæ≤‘·T˝…’ eTVü‰
Hêj·T≈£îDÏí nqTdü]+∫q rs¡T>± yÓqø±˝Ò q&Éø£ kÕ–+#ês¡T. j·T÷s√|æjT· Hé Ä&Éyêfi¯ófl
ø=+<äs¡T ¬øe⁄«q πøø£ô|{Ïº yÓq≈£îÿ |ü]¬>‘êÔs¡T. ø=+<ä]øÏ eT÷s¡Ã¤b˛j˚T+‘· |üHÓ’+~.
dü÷\ú <˚VQü &ÉT e÷Á‘·+ Á|üXÊ+‘·+>± eT÷sYe÷¬sÿ{Ÿ #·T≥÷º ‹]–e∫Ã, Ä+Á<Ûdä uü ˝ÑÛ ÀøÏ
Á|üy•˚ +∫ ªªÄ |ü~ s¡÷bÕj·T\T Ç{≤¢‘μ˚ μ nì eT<Û´ä e]Ô qT+&ç H√≥T ˝≤ø=ÿì, ˇø£{Ï
yÓ+ã&ç ˇø£{>Ï ± ‘·q eÁkÕÔ\+ø£sD¡ |üP]Ô#d˚ Tü ≈£îHêï&ÉT. ªªÇ+¬ø|ü&É÷ Hê‘√ |ü+<Ó+
ø±j·T≈£îμμ nì >∑]+® #ê&ÉT. ø±˙ |ü+<Ó+ ø±dæqyê&ÉT áj·Tq yÓTT+&ç <Ûs’Ó ê´ìøÏ u…+uÒ
˝…‹,Ô m|ü&√ nø£ÿ&ç qT+&ç ñ&ÜsTT+#˚XÊ&ÉT.
★ ★ ★ ★
ñ‘·ÿfi¯sêe⁄ #Ó|Œæ q z ñ<ä+‘·+:
ªªnVü‰ìøÏ ‘·qqT >∑T]+∫ ‘·q≈£î e⁄+&˚ n_ÛÁbÕj·T+ n+‘ê Ç+‘ê ø±<äT.
#·*ø±\+ ˇø£s√E sêÁ‹ ìÁ~+#·&Üì¬ø’ Áô|ò+#Y Áô|dæ&Ó+{Ÿ #Ûê¬s¢dt &û>√˝Ÿ,
n‘·&ç uÛ≤s¡´ X¯j÷· ´>±sêìøÏ yÓfi≤¢sT¡ .
ªªyÓT>Æ ±&é, #·* m+‘· rÁe+>± e⁄+<√!μμ nì >=DÏ–+~ uÛ≤s¡´.
‘·q kÕúsTTqT+&ç z yÓT≥Tº ~– e∫Ãq &û>√˝Ÿ ªªy˚T&ÉyéT, X¯j·T´ô|’q qqTï
Z
#Ûês¬ d¢ t nì dü+uÀ~Û+#·e#·TÃμμ nHêï&ÉT >∑+;Ûs+¡ >±.
43
˝Àø£+ |æ∫Ã e~*‘˚ eTTøÏÔ e÷s¡Zy˚T !

Væ≤+<ä÷, ÇkÕ¢$Tø˘ kÕ+Á|ü<ëj·÷\T ¬s+{Ï˝À ≈£L&Ü eTìwæøÏ <äj·T´+
|ü≥º&ÉeT÷, >±© <Ûä÷[ k˛ø£&ÉeT÷, n+<äT≈£î ‘·–q ∫øÏ‘·‡ uÛÑ÷‘·yÓ’<äT´&ç #˚‘·
#˚sTT+#·&eÉ T÷ ø£<Tä .› s¬ +&ÉT eT÷&ÉT ‘·sê\ ÁøÏ+<äH‘’Ó ˚ |ü≥Dº |ü˝¢… ÁbÕ+‘·+ nH˚ ‘˚&Ü
˝Ò≈î£ +&Ü, Væ≤+<äTe⁄\T ≈£L&Ü nedüs¡ eTqT≈£îqï|ü&ÉT eTd”<Tä \ e<ä› ≈£L#·TH˚ eTTdæ+¢
|òøü s° ¢¡ e<ä≈› î£ yÓfifl‚ yês¡T. $T>∑‘ê $wüj÷· ˝À¢ ªªMT Ä#êsê\T MT$, e÷ Ä#êsê\T
e÷$μμ nqï≥T¢>± Áã‹πø á s¬ +&ÉT eT‘·esêZ\T, á <äjT· ´+ |ü{qºÏ |ü&ÉT e÷Á‘·+ Ä
$|ü‘T· ˝Ô À á uÛ<Ò uä ≤Û e+ e~* ∫øÏ‘‡· ø¬ ’ me] e<äø¬› H’ ê ãj·T\T<˚sπ yês¡T. n+fÒ n|ü&ÉT
eT‘· uÛ<Ò +ä nH˚ ø£*Œ‘·u≤Û e+ e÷j·TyÓT,Æ Ç≥T ∫øÏ‘‡· q]Δ+#˚ yê]ø° n≥T ∫øÏ‘‡· #˚ùd
yê]ø° ≈£L&Ü ªeTìwæμ e÷Á‘·yT˚ ø£ì|æ+#˚yê&Éqï e÷≥.
ì»yÓTqÆ <Óe’ uÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ Væ≤+<äTyÓH’ ê ˇø£f,Ò eTTdæy¢ TÓ HÆ ê ˇø£f.Ò ‘·q≈£îqï X¯øìÔÏ
e÷qeC≤‹˝Àì @ es¡Z e´øÏÔ u≤<Ûëìyês¡Dø¬ ’ $ìjÓ÷–+#·&Üì¬øH’ ê yÓqTø±&É&TÉ . e÷qe
ø£*Œ‘·yTÓ qÆ Á|ü‘´˚ ø£ eT‘ê\ sê»ø°j÷· \T y˚sT¡ — yê{ÏøÏ eTìwæ >√#·]+#·&TÉ . dü+U≤´ã\+
e÷Á‘·yT˚ ø£ì|ædTü +Ô ~. Ä ã\+‘√ sê»ø°jT· + m˝≤ HÓsb¡ Õ˝≤ nì Ä˝À∫düT+Ô {≤s¡T.
>±* <Û÷ä [ k˛øÏqyê]ì $TqVü‰sTTùd,Ô uÛ≤s¡rj·T dü+|òTü +˝À ª|æ∫Ãyês¡Tμ>±
ù|s=ÿqã&çqyês¡T nH˚ø£eT+~ ñ]ƒ˜ ne÷j·T≈£î\T— }fiÀflì yês¡+‘ê @<√
ª|æ∫Ãe÷˝Àø£+μ nì qe⁄«‘·÷ ‘√dæ|⁄ü #˚Ãyês¡T. Á>±e÷<äT˝À¢ ˇø£ÿ ªôdø˘‡|æ∫Ãμ yê]ì
>∑T]+#˚ Ä+<√fi¯q #Ó+<˚yês¡T— n˝≤+{Ï yê]ì e÷Á‘·yT˚ ‘·|Œü ìdü]>± ìs¡“+¤ ~Û+#ê*‡
e#˚Ã~.
ø±˙ Ç|ü&ÉT Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ ªq÷´s√dædtμ Á|üã*b˛sTT+~. Ä<ÛäTìø£
bÕ]ÁXÊ$Tø£ Jeq |ò*ü ‘·+>± @<√ ø=+‘· qsê\ ã\V”≤q‘· n+<ä]˝Àq÷ ø±qedüT+Ô ~.
q÷´s√dædt ˝Òì e÷qe⁄&ÉT ˝Ò&Éì ôd’ø√ mq*düTº\T ‘˚˝ÒÃXÊs¡T— uÛÒ<äeT˝≤¢ ‘·≈£îÿe
q÷´s√dæd‘t √ u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·THêï&Ü, ˝Òø£ q÷´s√dædt eTT~] |üP]Ô |æ∫Ã>± |ü]D$T+∫+<ë
44
nH˚<.˚ nyÓT]ø± e+{Ï ªªn_Ûeè~Δ #Ó+~qμμ <˚X+¯ ˝À Á|ü‹ eTTô|Œ’ ¤ @&ÉTeT+~ bÂs¡T˝À¢
ˇø£sT¡ @<√ ˇø£ düeTj·÷q ‘·eT J$‘· ø±\+˝À, @<√ |æ#êÃdüT|üÁ‹˝À ∫øÏ‘‡· bı+~q
yêπs!
˝À≈£î\+‘ê |æ∫Ãyêπs n+≥÷ düTÁ|üd<æ Δä ø£$ ` s¡#s· TT‘· ø£V≤ü ©˝Ÿ JÁu≤Hé z
ø£<ä∏ #ÓãT‘ê&ÉT. ˇø£kÕ] z <äjT· ´+ Á>±eT+˝ÀøÏ e∫Ã+~. @y√ eT+Á‘ê\T |ü*øÏ ‘·q
|æ&øç *Ï ˝Àì |ü<ës¡yú T˚ <√ }] u≤$˝À $dæsπ dæ ªªÇ+<äT˝Àì ˙s¡T ‘ê–q yês¡+<ä]ø°
|æ∫Ã|ü&TÉ ‘·T+~μμ nì Á|üø{£ +Ï ∫ yÓ[flb˛sTT+~.
}fiÀfl s¬ +&˚ u≤e⁄\THêïsTT, ˇø£{Ï }s¡u≤$— n+<äs÷¡ ˙s¡T nø£ÿ&˚ ‘√&ÉTø=ì
‘êπ>yês¡T, s¬ +&√ u≤$ sêE>±] nBÛq+˝À ñ+&˚~. sêp, sêD°, eT+Ár Ä u≤$˝Àì
˙s¡T ‘ê>∑T‘·T+&˚yês¡T. <äjT· ´+ e∫Ã Ç˝≤+{Ï |üì#˚dæ b˛sTT+<äì ‘Ó\TdüT≈£îqï sêE,
‘êq÷ ‘·qyêfi¯Sfl s¡ø+åÏ |üã&Ü¶+ ø£<ë nì dü+‘√wæ+#ê&ÉT. ø±˙ kÕj·T+Á‘·eTj˚Tdü]ø£˝≤¢
‘êqT nqT≈£îqï+‘· düTs¡ø‘åÏ +· >± ˝Òqì ø£qT≈£îÿHêï&ÉT. >∑‘´· +‘·s+¡ ˝Òì }] Á|ü»\+‘ê
}s¡u≤$ ˙fi¯ófl Á‘ê– |æ∫Ãyê¬sb’ ˛j·÷s¡T. yês¡+‘ê ø£*dæq|ü&ÉT, ‘·eT+<ä]ø° _Ûqï+>±
ø£ì|ædTü qÔ ï ªsêp sêD° eT+Á‹μj˚T |æ∫Ãyê¬s’ ñ+{≤s¡ì nqTe÷q+ ø£*– >∑Tdü>T∑ dü
˝≤&ÉTø√kÕ>±s¡T. sêE>±] ôdì’ ≈£î\T, n+>∑sø¡ ≈å£ î£ \T, <ëdü<ëd” »q+ ≈£L&Ü }s¡u≤$
˙s¡T Á‘ê– |æ∫Ãyês¡T>± ‹s¡T>∑T‘·THêïs¡T. sêE, ‘·q˙, sêDÏ˙, eT+Á‹˙ }fiÀflì
|æ∫Ã Á|ü»\ qT+&ç m˝≤ ø±bÕ&ÉT ø√yê˝À ‘Ó*j·T˝Ò<Tä .
dü÷sê´düeÔ Tj·÷ìøÏ }] Á|ü»\+‘ê sê»ÁbÕkÕ<ä+ #·÷≥Tº#]˚ , ªªe÷ø° |æ∫ÃsêE
nø£ÿs¡˝Ò<äT. y˚πs sêE ø±yê*μμ n+≥÷ ns¡eHês¡+_Û+#ês¡T. sêE eT+Á‹‘√
ªª@+#˚<ë›+?μμ nì n&ç>±&ÉT. ªªÇ|ü&çø£ #˚jT· >∑*–+<˚eTT+~? MTs¡T ≈£L&Ü yê]
eTqdü‘Ô «· +‘√ eéVü≤]ùdHÔ ˚ u≤>∑T+≥T+~. MTs¡T eTq <=&ç¶ ‘·\T|ü⁄qT+&ç ãj·T{ÏøyÏ [Ó fl,
Ä }s¡u≤$˝Àì ˙fi‚fl ‘ê– s¡+&ç. á ˝À>± H˚qT yê]øÏ á e÷{≤ Ä e÷{≤ #Ó|Œæ
≈£L#√u…&É‘êqT. MTs¡TH˚ #Ó|æŒq≥T¢ #˚j·Tø£b˛‘˚ MT≈£î ÁbÕDVü‰H˚ dü+uÛÑ$+#·e#·TÃμμ
nHêï&ÉT.
sêpsêD° s¡V≤ü dü´+>± Ä }s¡u≤$ e<ä≈› î£ y˚>+∑ >± yÓ[fl, Ä ˙s¡T‘ê– ‹]–
e#êÃs¡T. n|üŒ{Ï es¡≈£L Á|ü»\q+<ä]˙ eT+Á‹ m˝≤>√ yêøÏ* yÓ\T|ü˝Ò Ä|æ
düeT]ú+#ê&ÉT. sêp sêD° <=&ç¶ <ë]H˚ yÓq≈£îÿ ‹]–ekÕÔsì¡ n&ÉbÕ <ä&bÉ Õ n≥T
#·÷|ü⁄\T kÕ]düT+Ô &˚yê&ÉT eT+Á‹. ø±˙ n+<äs÷¡ ‘ê–q Ä ˙s¡T ‘ê>∑>±H˚ sêp sêD°
45
eTqdü‘Ô «· +˝À |üP]Ô e÷s¡TŒ e#˚Ãdæ+~. Çø£ <=&ç<¶ ëπs MT Ks¡à? <äsê®>± Ä&ÉT‘·÷
bÕ&ÉT‘·÷ Ç<äs› ÷¡ dæ+Vü≤<ë«s¡+ e<äøπ› ‘·s*¡ e#êÃs¡T. Á|ü»\+<ä] eT<Ûë´ sêE sêDÏ
düeT~Ûø√‘ê‡Vü≤+‘√ qè‘·´+ #˚dTü HÔ êïs¡T— yê]‘√ dü«s¡+ ø£*|æ \˝≤¢sTT bÕ≥\T bÕ&ÉT
‘·THêïs¡T. ªªeTq sêEø° sêDÏø° |æ∫Ã˝Ò<+ä &√jYT, eTqe+{Ï yêπsμμ n+≥÷ Á|ü»\+<äs÷¡
ø£*dæ >∑+‘·T˝ÒjT· &É+ yÓTT<ä˝{… ≤ºsT¡ .
Ç|ü&çø£ ‘·q~ Ä<Û√>∑‹ ne⁄‘·T+<äì uÛj Ñ T· |ü&qç eT+Á‹ ‘êq÷ >∑ã>∑u≤ }s¡
u≤$ e<ä≈› î£ |üsT¡ >¬ ‘·T≈Ô î£ yÓ[fl Ä ˙s¡T ‘ê–e#êÃ&ÉT. ‘·q˝Àq÷ Ä yÓÁ] ñ‘ê‡Vü≤+
ô|\T¢_øÏ+~. πø]+‘·\T ø=&ÉT‘·÷, ã÷‘·T bÕ≥\T bÕ&ÉT≈£î+≥÷ yês¡+<ä] eT<Ûë´
‘êq÷ >∑+‘·T˝ÒjT· Hês¡+_Û+#ê&ÉT. Á|ü»\¬ø+‘√ dü+‘√wüeTsTT+~. sêp sêD°, eT+Ár
n+<äs÷¡ ‘·eT‘√ @ø£yTÓ bÆ ˛j·÷s¡T— ‘êeTT yÓTT<ä{À¢ nqT≈£îqï≥T¢ Ä eTT>∑T]Z ø° @ |æNÃ
˝Ò<Tä nH˚ Äq+<ä+˝À düTK+>± ñ+&çb˛j·÷s¡Tμμ nì ø£<ä∏ eTT–kÕÔsT¡ JÁu≤Hé.
dü+|òTü + |æ∫Ã~. n+<äT˝Àì e´≈£î\Ô ≈£î eT‘·+ |æ∫Ã, &ÉãT“ |æ∫Ã, n~Ûø±s¡+
|æ∫Ã, bÕ+&ç‘´· + |æ∫Ã, ø°]Ô |æ∫Ã, @<√ ˇø£ |æ∫Ã‘√ u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·T+{≤s¡T. ˙≈£î dü<eä
>±Vü≤q ñ+fÒ, ‘·<ë«sê <Óe’ düŒèVü≤ @s¡Œ&ç‘˚ ˝Àø£+|æ∫Ã e<äT\T‘·T+~— n<˚ ˙≈£î
eTTøÏeÔ ÷s¡+Z #·÷|ædTü +Ô ~.
Z
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT eTq≈£î ‘Ó*dæ ñ+&ç, n‘·DíÏ Áù|$T+#·&+É ˝Ò<+ä fÒ, eTq≈£î
‘Ó*dæ+~ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ø±<äT.
`<∏ëeTdt yÓTsY≥Hé
(Á¬ø’düÔe+ qT+&ç ˇø£ <äX¯˝À uÖ<äΔ+yÓ’|ü⁄ eT[flq eT‘ê#ês¡T´&ÉT)
46
»qq eTs¡D≤\ ne‘·\...

ˇø£Hê{Ï k˛$j·T{Ÿ s¡cÕ´˝À eTT>∑TsZ T¡ bÂs¡T\T ` ˇø£ b˛˝…+&ÉT C≤rj·TT&ÉT,
ˇø£ j·T÷<äT C≤rj·TT&ÉT, ˇø£ C…ø√kÕ¢$j·÷ C≤rj·TT&ÉT ` eTT>∑TØZ ï >∑÷&Û#É ês¡T\T>±
|ü]>∑D+Ï ∫, yê]ô|’ n~Ûø±s¡T\T eTs¡D•ø£å neT\T »s¡T|ü ìX¯ÃsTT+#ês¡T. eTs¡D+Ï #·
uÀj˚Tyê] ∫e] ø√]ø£ rs¡Ã&É+ yÓTT<ä{ïÏ +N edüTqÔ ï nqyêsTTr ø±ã{Ï,º ªªMT ‘·T~
ø√¬sÿ ‘Ó*j·TCÒjT· +&çμμ nHêïs¡T.
ªªHê ndæøú \£ qT ˝…ìHé düe÷~Ûô|’ #·\+¢ &çμμ nHêïs¡T b˛*wt C≤rj·TT&ÉT.
ªªHê ndæøú \£ qT kÕº*Hé düe÷~Ûô|’ #·\+¢ &çμμ nHêï&ÉT #Óø√kÕ¢yêøÏjT· Hé.
ªªHê ndæøú \£ qT m˝Ÿ‹‡Hé düe÷~Ûô|’ #·\+¢ &çμμ nHêï&ÉT j·T÷<äT C≤rj·TT&ÉT.
ªªn<˚$T≥~...m˝Ÿ‹‡Hé (ÄHê{Ï s¡w´ü Hé |ü]bÕ\≈£î&ÉT) Ç+ø± eTs¡D+Ï #·ø£ eTTqTù|
n‘·&ç düe÷~Ûô|’ #·\e¢ T+{≤ y˚$T{Ï?μμ nHêïs¡T ÄX¯Ãs¡´b˛sTTq n~Ûø±s¡T\T.
ªª|òsü y¡ ê˝Ò<Tä ...H˚qT n+‘·es¡≈î£ y˚∫ ñ+&É>\∑ qT˝…+&çμμ nHêï&ÉT #·Ts¡Tø¬ q’ Ä
j·T÷<äT.
ˇø£s¡ø£yÓTÆq ‘Ó*$‘√ ‘√{Ï eTìwæì uÀ˝≤Ôø={Ïº+∫ eTs¡D≤ìï ‘·|æŒ+#·Tø√
#·÷&Ée#·TÃ >±ì, eTT+<Ó|ü &√ ìs¡sí TT+#·ã&çq eTq Äj·TTsê›jT· + $wüjT· +˝À ìC≤ìøÏ
@ ‘Ó*$ |üì#˚jT· <äT. düMT|æ+#˚ eTs¡D≤ìï mes¡÷ Ä|ü>*∑ –˝ÒsT¡ . n~ sêdæô|{Ïº
ñ+&Éøb£ ˛‘˚ m{Ïº |ü]dæ‘ú T· \˝Àq÷ dü+uÛ$Ñ +#·<Tä .
ì» J$‘·+˝Àì s¬ +&ÉT |òTü {≤º\T $e]kÕÔqT. |ü<fi˚ fl¯ bÕXÊÃ‘·´ |æ\y¢ ê&=ø£&TÉ
k˛ŒsYuº ø’… ˘ ‘=≈£îÿ‘·÷ s¬ +&ÉT Çfi¯fl ø±+bÂ+&ÉT\ eT<Û´ä qT+&˚ ˇø£ düqï{Ï dü+<äT˝ÀøÏ
yÓfi≤fl&ÉT. ôdø’ ˝Ï Ÿ #·Áø±ìøÏ ˇø£ ã+&É ‘·–* øÏ+<ä|&ü bç ˛j·÷&ÉT. düŒèVü≤ ‘·|Œæ +~. ˇø£
‘√≥ n+#·Tq ˇø£ ˙fi¯fl|ü+|ü⁄ ñqï~. #Ó&bç ˛sTTq+<äTe\¢ Ä |ü+|ü⁄ eT÷dæ ñqï|üŒ{Ïø°
<ëì qT+&ç #·Tø£ÿ#·Tø£ÿ>± ˙fi¯ófl |ü&TÉ ‘·THêïsTT. á |æ\y¢ ê&ÉT dü]>±Z Ä |ü+|ü⁄øÏ+<ä
yÓ\ø¢ ˝Ï ≤ H√s¡T ‘ÓsT¡ #·T≈£î |ü&bç ˛j·÷&ÉT. ‘√≥e÷* #Ó≥≈¢ î£ s¬ +&ÉTs√E\ ø=ø£e÷πs ˙fi¯ófl
b˛düTÔ+{≤&ÉT. Ä <˚XÊ˝À¢ kÕ<Ûës¡D+>± Çfi¯fl ø±+bÂ+&é\ eT<Ûä´ ñ+&˚ dü+<äT˝À
47
»qdü+#ês¡ eTT+&É<Tä . düŒèVü≤‘·|Œæ q Ä |æ\y¢ ê&ç ‘Ós∫¡ q H√s¡T˝ÀøÏ ˇø=ÿø£ÿ #·Tø£ÿ
˙s¡T |ü&û |ü&û ø£&TÉ |ü⁄ ñ_“ #·ìb˛j·÷&ÉT. yÓ<’ Tä ´\T "Death due to drowning" nì
X¯e|üØø£˝å À ‘˚˝≤Ãs¡T. Ç+‘· $∫Á‘· |ü]dæ‹ú ˝À eTs¡D+ kÕe÷q´+>± dü+uÛ$Ñ +#·<Tä .
ø±ì n˝≤ »s¡>∑e\dæ ñ+fÒ, eTs¡D ø±s¡D≤\˙ï ˇø£#√≥ >∑T$T>∑÷&ÉT‘êj·Tì
nqTø√yê*.
m+‘·{Ï $|ü‘·ÿs¡ |ü]dæú‘·T˝À¢q÷ eTs¡D+ sêø£b˛e&É+ ≈£L&Ü dü+uÛÑey˚T.
Væ≤e÷\j·T |üs¡«‘ês√Vü≤≈£î &=ø£&ÉT ô|’yÓ’|ü⁄q ˇø£ ô|<ä› sêsTTøÏ y˚dæq ñ#·TÃ‘ê&ÉT
|ü≥Tºø=ì yÓT\¢>± ô|ø¬’ ≈£îÿ‘·THêï&ÉT. ø±ì, eT<Û´ä ˝À |ü≥Tº‘|· Œæ >±*˝À y˚fi≤fl&ÉkÕ>±&ÉT.
ãs¡Te+‘ê Ä ‘ê&ÉTMT<ä |ü&&É +É ‘√ n~ ˇø£ |üøÿ£ q ˇs¡TdüT≈£îb˛sTT, ø=~› ø=~›>±
‘Ó–b˛ Hês¡+_Û+∫+~. ‘ê&ÉT ‘Ó>T∑ ‘·Tqï<äì n‘·&TÉ Á>∑V≤æ +#ê&ÉT ø±ì, #˚jT· >∑*–+<˚MT
˝Òø£ $~ÛøÏ ‘·\e+∫ }s¡T≈£îHêï&ÉT. ‘ê&ÉT |üP]Ô>± ‘Ó–‘˚ ‘êqT øÏ+~ n>±<Û+ä ˝À |ü&øÉ £
‘·|Œü <äT— eTs¡D+ ‘·<´ä∏ +.
ø±ì, Ä sêÁ‹y˚fi¯ $|üØ‘·yTÓ qÆ eT+#·T ≈£îs¡TdüTqÔ ï~. ‘Ó\y¢ ês¡Ts¡a≤eTT y˚fi≈¯ î£
n‘·&+ç ø± y˚fi≤fl&ÉT‘·÷H˚ ñHêï&ÉT. ìC≤ìøÏ ‘ê&ÉT m|ü&√ ‘Ó– ñ+&Ü*. ‘êì+ø±
m˝≤ y˚fi≤fl&ÉT‘·THêï&√ n‘·&øç Ï ns¡+ú ø±˝Ò<Tä . »qdü+#ês¡+ ˝Òì Ä ÁbÕ+‘êìøÏ n<äèwüº
eXÊ‘·÷Ô z ôV≤*ø±|üsº Y e∫Ã+~. Ç‘·&TÉ yê] ø£+≥|ü&Ü¶&TÉ . yês¡T Ç‘·&ïç s¡ø+åÏ #·>*∑ >±s¡T.
ª‘ê&ÉT ‘Ó– ñ+&Ü* ø£<ë...‘êqT n+‘·ø±\+ m˝≤ y˚fi≤fl&É>∑*>±qTμ nH˚
$wüjT· + ‘Ó\TdüT≈£î+<ëeTì ‘ê&ÉT qqTdü]+∫ ô|ø’ Ï yÓfi≤fls¡T. nø£ÿ&É ‘ê&Ó‘’ ˚ ‘Ó– ñ+~
ø±ì, ‘Ó–q ô|u’ ≤Û >∑+ ô|H’ ˚ ñ+&çb˛sTT+~. @ sêsTTe<ä› ˇs¡TdüT≈£îb˛sTT ‘Ó–+<√, Ä
s¬ +&√uÛ≤>∑+ ‘Ó>π düeTj·T+˝ÀH˚ $|üØ‘·+>± eT+#·T≈£î]dæ, >∑&ø¶É {£ ,ºÏ Ä ø=düqT nø£ÿ&˚
>∑{Ïº>± ã+~Û+∫+~. ôV≤*ø±|üºsY˝À yêfi¯ófl #·÷∫ ‘·qì s¡øÏå+#˚ es¡≈£L Ä ‘Ó–q
uÛ≤>∑yT˚ sêsTTøÏ ø£{qºÏ ‘ê&ÉT˝≤ ‘·qì ø±bÕ&ç+~.
Jeqàs¡D≤\T y˚sπ «s¡T nqT≈£î+{≤+. ø±<äT..¬s+&ÉT ã+&ç #·Áø±\˝≤>± eTq
J$‘·+˝À kÕ–b˛‘·÷H˚ ñ+{≤sTT. |ü⁄{Ïºq Á|ü‹ eTìw” eTs¡D≤ìøÏ #˚s¡Tee⁄‘·÷H˚
ñHêï&ÉT. ÁbÕD+ ñ+&˚ düeTj·T+...n+fÒ n‘·&øç ∫Ï Ãq J$‘·ø±\+ Ç+‘· nì ìsêΔ
]+|üã&ç ñ+&Ée#·TÃ. n+<äTøπ Ç+‘· n\ŒyÓTqÆ ø±s¡D≤ìøÏ eTs¡D+ dü+uÛ$Ñ +#ê˝≤
nì eTqeTqT≈£îH˚˝À>±H˚ n~ ‘·≥dædú Tü +Ô ~. eTs¡D+ ‘·<´ä∏ + nqT≈£îqïyê&ÉT düTs¡ø‘åÏ +· >±
ñ+{≤&ÉT.
48
á J$‘·+˝À nìï{ÏøH£ êï U≤j·TyÓT+Æ ~, ø£∫Ã‘·+>± »]π>~ eTs¡D yÓTTø£ÿfÒ.
eTìwüqïyê&çøÏ eTs¡D+ ‘·|üŒ<äì n+<äs¡÷ dü÷Á‘·ÁbÕj·T+>± n+^ø£]kÕÔs¡T. ø±ì,
<Óq’ +~q J$‘·+˝À ‘·eT Ä˝À#·q\÷, ø£sà¡ \÷...á dü‘ê´ìï nqTø£]+∫ ñ+&Ée⁄.
‘êqT ∫s¡ø±\+ ø=qkÕ>∑T‘ê qqïfÒ¢ nH˚ø£ |üqT\T #˚düTÔ+{≤&ÉT. <Ûäq+ ‘·q‘√fÒ
sê<äì yÓT≥ºy<˚ ë+‘·+ |ü\T≈£î‘·÷H˚ ñ+{≤&ÉT ø±ì, <ëìì dü~«ìjÓ÷>∑ |üs#¡ ≈· î£ +&Ü
|ü~ ‘·sê\≈£î dü]|ü&≥˚ ≥T¢ ˇø£|øü ÿ£ q |ü&d˚ ÷ü HÔ ˚ ñ+{≤&ÉT. ‘êqT >∑&+ç #˚ U≤´‹ #·]Á‘·˝À
XÊX¯«‘·+>± ñ+&çb˛‘·T+<äì ÁuÛeÑ T #Ó+<äT‘·T+{≤&ÉT. ø±ì, ‘êqT eTs¡D+Ï #·ø|£ Pü s¡«y˚T
˝Òø£ eTs¡D+Ï ∫q nq‹ ø±\+˝ÀH˚ ‘·q J$‘êìï m+&É>&∑ TÉ ‘·÷ mes√ ˇø£&TÉ z
|ü⁄düøÔ +£ sêdæ|&ü k˚ ÕÔ&TÉ . ì+~|üã&É≈î£ +&Ü uÛ÷Ñ $TMT<ä me¬sH’ ê |ü⁄{Ïº b˛j·÷sπ yÓ÷ Ä˝À
∫+#·+&ç. lsêeTT&ÉT, lø£èwüß&í TÉ e+{Ïyê]H˚ ÄHê{Ïø,° áHê{Ïø° ì+~dü÷HÔ ˚ ñqï
yêfi¯ófl ñHêïs¡T. ‘·‘‡· +ã+~Û‘· Á>∑+<∏ë\T yÓ\Te&ÉT‘·÷H˚ ñHêïsTT. Çø£ e÷eT÷\T
eTqTwüß´\ dü+>∑‹ #Óù|Œ<˚eTT+~? XÊX¯«‘·+>± ì*#˚~ @B ˝Ò<Tä . ˇø£ ‘·s+¡ yês¡T
ø±¢døæ ‡˘ nì #·~$q Á>∑+<∏ë\qT eTs=ø£ ‘·s+¡ yês¡T ne‘·\ bÕπskÕÔsT¡ . <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔ\qT
#ê<äd+Ôü >± uÛ≤$düTHÔ êïs¡T. ìHêï yÓTTqï{Ï es¡≈L£ n_Ûe÷ì+#·ã&çq ùwø˘dŒæ j·TsY j·T÷<äT
C≤‹ e´‹πsøÏ>± |ü]>∑D+Ï ∫, n‘·&ç kÕVæ≤‘ê´ìï uÀ~Û+#·≈L£ &É <ä+≥THêïs¡T.
n+<äTe\¢ nXÊX¯«‘·yTÓ Æ M≥ìï{ÏeT<Ûë´ J$düTqÔ ï|üŒ{Ïø° ªXÊX¯«‘·yTÓ qÆ ~ ndü˝<Ò H’Ó ê
ñqï<ëμ. ‘êqT n+‘·+ ø±uÀj˚TeTT+<äT ªnq+‘·yTÓ qÆ ~ @<ÓH’ ê ø£\<ëμ, nì‘·ýÓTqÆ
‘·q J$‘·+˝À ªì‘·´q÷‘·qyÓTqÆ ~ @<ÓH’ ê <äsÙ¡ q$TdüT+Ô <ëμ nì yÓ‹øÏ ø£qT>=Hê*.
n~ ø£ì|æ+#˚d]ü øÏ <ëì \ø£Då ≤\˙ï Ç‘·&øç ° n\e&ÉT‘êsTT. <ëìøÏ ‘·q düèwæôº |’
m+‘·{Ï Áù|yÓ÷, Ç‘·&øç ° n+‘˚ Áù|eT @s¡Œ&ÉT‘·T+~. n~ @ <Ûsä êàìï b˛wæd÷ü Ô á
˝Àø±ìï ì\u…&TÉ ‘·Tqï<√, Ä <Ûsä êà#·sD¡ Ò Ç‘·&ç J$‘· $<ÛëqeT÷ ne⁄‘·T+~.
eTìwæ˝À á e÷s¡TŒ dü+ã$+∫q|ü&˚ n‘·&ç ì»J$‘·+ ÁbÕs¡+uÛeÑ Te⁄‘·T+~.
á ªì»μJ$‘êìøÏ X¯Øs¡<Ûäs¡à+ Á|üø±s¡+ ‘·qTe⁄ #ê*+#·&É+ ñ+≥T+~ ø±ì,
ªeTs¡D+Ï #·&+É μ ñ+&É<Tä . n≥Tô|’ |ü⁄≥Tºø£ ñ+&˚ neø±X¯+ ≈£L&Ü ˝Ò<Tä . #êe⁄ ã‘·T≈£î\T
<ë{Ïq á ùd«#·Ã,¤ á Äq+<ä+ Çø£ÿ&˚ Ç|ü&˚ #·$#·÷&Ü*...n‘·&ç »H˚à <Ûqä ´+.
Z
49
sêeTø£èwüßìí bÁ Õ|ü⁄ s¡deü TDÏ

l sêeTø£èwüí |üse¡ TVü≤+dü J$‘· #·]Á‘·qT #ê˝≤eT+~ m]– ñ+{≤s¡T ø±ì,
n‘·DíÏ ‘êqT ø£{+ºÏ ∫q >∑T&çøÏ |üPC≤]>± ìj·T$T+∫q <äøDåÏ XÒ «¯ sê\j·T ìsêàDø£sÔ¡
leT‹ sêD° s¡deü TDÏ e÷Á‘·+ eTq˝À m≈£îÿeeT+~øÏ ‘Ó*dæ ñ+&Éøb£ ˛e#·TÃ. $<ë´
$V”≤qTsê˝…q’ |üŒ{Ïø° á eì‘· W<ës¡´+, uÛøÑ ‘ÔÏ ‘· Œ· s¡‘,· kÕVü≤dü+ |ü≥Tº<\ä m≥Te+{Ïy√
‘Ó\TdüTø√e&É+ nedüs+¡ . ˇø=ÿø£ÿ eTVü‰|ü⁄s¡Twüß&ÉT á ˝Àø£+˝ÀøÏ e∫Ãq|ü&ÉT n‘·&Ü
bÕÁ‘· b˛wæ+#·&ÜìøÏ mes¡T <√Vü≤<ä+ #˚XÊs√, nìï |ü]dæ‘ú T· ˝À¢q÷ <äè&Û+É >± yê]
yÓqø£ mes¡T ì\ã&Ü¶s√ miÏ–e⁄+&É&+É ñ∫‘·+. l õ&ÉT¶ ø£èwüeí T÷]Ôì ô|+∫ b˛wæ+∫
Äj·Tq uÀ<ÛäqT ˝Àø±ìøÏ n+~+#˚ @sêŒ≥T¢ >±$+∫q ◊]wt eì‘· leT‹ nì
u…ôd+≥T ˝≤>±H˚, á sêD° s¡deü TDÏ ≈£L&Ü sêeTø£èwü≈í î£ nìïy˚fi˝¯ À¢q÷, ÄK]øÏ n‘·&ç
#˚‘T· ˝À¢H˚ q\T>∑T] eT<Ûë´ ‘êqT nee÷HêìøÏ >∑Ts¬ q’ |üŒ{Ïø,° n+&É>± ì*∫+~.
s¡deü TDÏ 1793 dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç 1861 es¡≈L£ ns¡y’Ó mì$T~ @fi¯flbÕ≥T
J$+∫+~. uÛ≤>∑é+‘·Tsê˝…q’ ø±s¡D≤q ÄyÓTqT ªsêDÏμ nì Á|ü»\T eéVü≤]düT+Ô &˚
yês¡T. #ê˝≤ø±\+ ÄyÓT≈£î yês¡D≤dæ yÓfi≤fl\H˚ ø√]ø£ ñ+&˚~. ˇø£e÷s¡T n+<äT≈£î
‘·–q düHêïVü‰\T |üP]Ô#d˚ +æ ~. n+‘ê dæ<yΔä TÓ Æ rsê ãj·T\T<˚sπ eTT+<äT ø±∞e÷‘·
ÄyÓT≈£î dü«|üï+˝À <äsÙ¡ q$T∫Ã, á j·÷Á‘· ìs¡«Væ≤+#˚ ã<äT\T ˇø£ Ä\j·T+ ì]à+#·
eTqï~. ~eýêDÏ ÄC≤„qTkÕs¡+>± s¡deü TDÏ ‘·q j·÷Á‘·qT e÷H˚dæ ø£\ø£‘êÔ düMTbÕq
<äøDåÏ XÒ «¯ sê\j·T ìsêàD+ ÁbÕs¡+_Û+∫+~.
s¡deü TDÏ »ìà+#·&+É ù|<ä ≈£î≥T+ã+˝ÀH˚ nsTTq|üŒ{Ïø,° $T>∑‘ê ;<ä|\æ \¢ ˝≤>±
nB ÇB ø±yê\ì yÓ+|üs˝¡ ≤&˚~ ø±<äT. eTìwæ #·øÿ£ >± ñ+&˚<+ä {≤s¡T. uÛsÑ Ô¡ sê»#·+Á<ä
1836˝À... n+fÒ s¡deü TDÏ q\uÛ’… eT÷&Ée @≥ eTs¡D+Ï #ê&ÉT. n‘·&ç yÓTT‘·+Ô ÄdæøÔ Ï
s¡deü TDÏ yês¡dTü sê˝…+’ ~.
ìs¡Tù|<ä\T, u≤~Û‘T· \T yÓTT<ä˝q’… yê]øÏ düV‰ü j·T+ #˚jT· &ÜìøÏ s¡deü TDÏ mqï&É÷
yÓqø±&˚~ ø±<äT. $C≤„qe+‘·TìøÏ ‘·qø± $C≤„qyÓT+<äT≈£î nqTÁ>∑Væ≤+|üã&ç+<√,
50
<Ûìä ≈£î&çøÏ ‘·qø± <Ûqä + m+<äTøÏe«ã&ç+<√ >∑qø£ ‘Ó*ùd,Ô u≤<Û´ä ‘· ô|s¡T>∑T‘·T+~. <ëìì
dü~«ìjÓ÷>∑|sü #¡ &· +É ‘·q ø£seÔ¡ ´+>± >∑T]ÔkÕÔ&TÉ . á >∑TD+ s¡deü TDÏ˝À Á|üdTü Œ¤≥+>±
ø£ì|ædüTÔ+~.
>∑+>±q~˝À #˚|\ü T |ü≥Tºø=ì neTTà≈£î ã‹πø ù|<ä C≤\s¡M¢ T<ä ˇø£kÕ] ÄHê{Ï
Á_{Ïwt bÕ\≈£î\T |üqTï $~Û+#ês¡T. n‹ø=~› dü+bÕ<äq‘√ ã‘·T≈£î yÓfifl¯ BdüTqÔ ï Ä ;<ä
C≤\s¡T¢ m+<äs√ ô|<ä*› ï ø£*dæ, ‘·eT˙ |üqTïu≤] qT+&ç ‘·|Œæ +#·eTì yÓTTs¡ô|≥Tº≈î£ Hêïs¡T
ø±ì, mes¡÷ n+<äT≈£î |üPqTø√˝Òøb£ ˛j·÷s¡T. ∫es¡≈î£ yêfi¯ófl sêD° s¡deü TDÏ X¯sD¡ T
C§#êÃs¡T. düŒ+~+∫q s¡deü TDÏ ªª@<√ ˇø£{μÏ μ #˚kÕÔqì yê]øÏ #Ó|Œæ |ü+|æ+~. yê]
u≤<Û̊ ‘·q u≤<Ûä nsTT+~ s¡deü TDÏø.Ï á >∑TD+, ÄyÓT <ÓM’ dü+|ü<˝ä À ˇø£ uÛ≤>∑+.
Á|ü<∏äeT+>± Vü≤è<äj·T+ Á<ä$+∫+~. Ç|ü&ÉT Vü≤è<äj·÷y˚XÊìï nqTdü]+∫
Ä˝À#·q ÁbÕs¡+uÛeÑ TsTT+~. nuÛ´Ñ s¡qú \≈£î á $<˚o Á|üuTÑÛ ‘·«+ ˝§+>∑<ìä ‘Ó*dæ s¡deü TDÏ
z $∫Á‘·yTÓ qÆ |üHêï>∑+ |üìï+~. ‘·q |ü<øä∏ y£ T˚ $T{À me]ø° #Ó|Œü ≈£î+&Ü >∑+>± q~˝À
|òTü Tdü÷Ø nH˚ ÁbÕ+‘·+ qT+&ç MT{Ïj÷· ÁãTCŸ nH˚ #√{Ïes¡≈L£ #˚|\ü T |ü≥{º ≤ìø£ì
Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ |ü~y˚\T #Ó*+¢ ∫, øö\T |ü{≤º sêsTT+#·T≈£î+~. n≥T ‘·sê«‘· Ä C≤\s¡q¢ T
Ç≥T rs¡+qT+&ç n≥T rs¡+es¡≈L£ yÓ<Tä s¡T u§+>∑T\‘√ (ÇqT|ü >=\TdüT\‘√ nH˚
ø£<qä∏ + ≈£L&Ü ñqï~) Ä <√e eT÷ùddüTø√eTì #Ó|Œæ +~.
‘·‘·Œ*‘·+>± Ä ÁbÕ+‘·+˝ÀøÏ yê´bÕs¡ HÍø£\T Á|üy˚•+#˚ M\T˝Òø£ πs|ü⁄≈£î
düT<ä÷s¡+>± Ä–b˛e\dæ e∫Ã+~. øö\T<ë¬sq’ s¡deü TDÏøÏ Á|üuTÑÛ ‘·«+ qT+&ç c˛ø±CŸ
düTeTHé‡ e#êÃsTT...n&É¶+>± ø£{Ïºq Ä yÓ<äTs¡T u§+>∑T\T ‘=\–+#·eTì. s¡düeTDÏ
‘·–q Hê´j·T dü\Vü‰bı+~, ô|<ä› ô|<ä› d”yº Té uÀ{Ÿ‡ #˚|*ü ï uÛj
Ñ ÷· ìøÏ >∑T]#˚dTü HÔ êïj·Tì,
Ä u…<Tä s¡T≈£î n$ #Ó˝≤¢#<Ó Tä s¡T>± q\T~X¯˝≤ |ü]>¬ &ÉT‘·÷ >∑T&ÉT¢ ô|≥º˝øÒ b£ ˛‘·THêïj·Tì,
‘·‘êÿs¡D+>± á ù|<ä C≤\s¡T¢ ‘·–qìï #˚|\ü T |ü≥˝º øÒ £ JeHê<Ûës¡+ ø√˝ÀŒ‘·THêïs¡ì
yê~+∫+~. ìC≤ìøÏ Ä C≤\s¡¢ JeH√bÕ~Ûì ø±bÕ&É&ÜìøÏ n+‘· ô|<ä› yÓTT‘·Ô+
Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ #Ó*¢+∫ ‘êqT Ä ÁbÕ+‘êìï øö\T≈£î rdüT≈£îHêïq˙, n˝≤ rdüT≈£îqï
‘·sê«‘· <ëìì s¡ø+åÏ #·Tø√&ÜìøÏ Ç˝≤ n&ÉT>¶ √&É ì]à+#·Tø√&É+˝À #·≥º $s¡T<äy› T˚ MT
˝Ò<ìä ≈£L&Ü yê~+∫+~. ∫≥º∫es¡≈î£ Á_{°wt Á|üuTÑÛ ‘·«+ ÄyÓT &ÉãT“qT ÄyÓT≈£î ‹]–
Ç∫Ã, C≤\s¡¢MT<ä y˚j·T<ä\TÃ≈£îqï |üqTïqT ‘=\–düTÔqï≥T¢ Á|üø£{Ïdü÷Ô ñ‘·Ôs¡« C≤Ø
#˚d+æ ~.
51
s¡deü TDÏ ˇø£e÷s¡T, >∑+>±q~ Á|üeVæ≤dü÷Ô yÓ[fl ∫es¡≈î£ düeTTÁ<ä+˝À ø£*ù|
Á‹y˚D° dü+>∑eT...qeB«|ü ÁbÕ+‘êìøÏ (#Ó‘’ q· T´&ç »qàdü\ú +) j·÷Á‘·>± |üjT· ì+∫+~.
j·÷Á‘êq+‘·s+¡ ‹]–edü÷+Ô &É>±, #·+<äHêï>√sY e<ä› ÄyÓT Á|üj÷· DÏdTü qÔ ï HÍø£ô|’ <√|æ&û
<=+>∑\T ‘·TbÕ≈£î\‘√ <ë&ç#X˚ Ês¡T. sêD° s¡deü TDÏ s¡øøå£ u£ ≥ÑÛ T\T yê]ô|’ ‘êeTT ≈£L&Ü
‘·÷{≤\T ù|˝≤Ãs¡T. <√|æ&û <=+>∑˝À¢ ˇø£sT¡ >±j·T|ü&Ü¶sT¡ . n|ü&ÉT s¡deü TDÏ s¬ +&ÉT
esêZ\ yê]ì b˛s¡T $s¡$T+#·eTì Ä<˚•+∫, <=+>∑\ Hêj·T≈£îDÏí e∫Ã ‘·qì ø£\e
e\dæ+~>± ø£ãTs¡T |ü+|æ+~. n‘·&TÉ ÄyÓT e<ä≈› î£ e∫Ã ªªne÷à! e÷≈£î &ÉãT“ ø±yê*.
e÷ ø√¬sÿqT MTs¡T eTìï+#·øb£ ˛‘˚ s¡øbÔ£ Õ‘·+ ‘·|Œü <äTμμ nHêï&ÉT. n+<äT≈£î s¡deü TDÏ
XÊ+‘· ∫‘·+Ô ‘√, ªª˙¬ø+‘· &ÉãT“ ø±yê*...MT s¬ +<äsT¡ Hêïs¡T?μμ nì Á|ü•ï+∫+~. ªªe÷≈£î
|ü~y˚\T nedüs¡+. y˚TeTT yÓTT‘·Ô+ |üHÓï+&ÉTeT+~$Tμμ nHêï&Ü eTTsƒêHêj·T≈£î&ÉT.
n|ü&ÜyÓT ªªHêe<ä› q>∑<Tä s¡÷|ü+˝À @MT˝Ò<Tä . sπ |ü⁄ kÕj·T+Á‘·+˝À>± |üHïÓ +&ÉTy˚\
s¡÷bÕj·T\T ˙≈£î n+<˚≥T¢ @sêŒ≥T#˚kÕÔqT. Ç~ ˙≈£î düeTà‘·+ ø±ø£b˛‘˚ Hê yÓTfiÀflì
á ã+>±s¡T >=\TdüT, á Hêe˝À H˚qT ‘Ó∫Ãq yÓ+&ç _+<Ó rdüTø√μμeTqï~.
<=+>∑\ Hêj·T≈£î&ÉT n&ç–+~ |ü~y˚˝HÒ H’Ó ê, Ä eTTsƒê˝Àìyê¬s+<äs√ n&ç–
‘Ó\TdüT≈£îì, |üHïÓ +&ÉT>∑T]ø° ‘·˝≤ ˇø£ yÓsTT´ s¡÷bÕj·T˝…H’ ê eTT{≤º\ì ‘·q+‘·≥ ‘êH˚
Ä yÓTT‘êÔìï |üHïÓ +&ÉT y˚\T>± ô|+#·&+É ˝À sêD° s¡deü TDÏ W<ës¡´+ >∑eTHês¡Ω+.
<=+>∑\ Hêj·T≈£î&ÉT, ªªMTs¡T ÇkÕÔeTqï &ÉãT“H˚ rdüT≈£î+{≤qT. ø±ì, MTs¡T
nqïe÷≥ Á|üø±s¡+ e÷≈£î Ä &ÉãT“ πs|ü{Ï˝À>± n+~+#·ø£b˛‘˚ MT Á|üj·÷D≤ìï
Ä≥+ø£|sü #¡ ø· £ ‘·|Œü <äTμμ nHêï&ÉT.
Ä&çqe÷≥ Á|üø±s¡+ sêD° s¡deü TDÏ Ä eTTsƒêyê]øÏ |üHïÓ +&ÉT y˚\ s¡÷bÕj·T\T
n+~+#˚ @sêŒ≥T >±$+∫, ‘·q Á|üj÷· D≤ìï düTs¡ø‘åÏ +· >± kÕ–+∫+~.
sêD° s¡deü TDÏøÏ ‘·q @uÛ’… Hê\T>∑e @≥ yês¡D≤dæ˝Àì $X‚«X¯«s¡ •e⁄DÏ,í nqï|üPs¡í
<˚$ì <ä]Ù+#·T ≈£î+<ëeTH˚ n_Û˝≤wü ø£*–+~. Ä ø±\+˝À ø£\ø£‘êÔ yês¡D≤dæ q>∑sê\
eT<Û´ä s¬ \’ T dü<Tä bÕj·T+ ˝Òq+<äTe\¢, HÍø±j·÷q+ <ë«sê nø£ÿ&çøÏ yÓfi≤fl\ì ìX¯ÃsTT+#·T
≈£îqï~. n+<äTø¬ ’ Çs¡y’Ó nsTT<äT HÍø£\qT dæ<+Δä #˚sTT+∫+~. n+<äT˝À @&ÉT HÍø£\T
Äs¡THÓ\\bÕ≥T n+<ä]ø° dü]|ü&˚ ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T rdüT≈£î yÓfifl¯ &Üìø°, ˇø£ HÍø£
‘·q≈£L, eT÷&ÉT HÍø£\T ‘·q ≈£îe÷¬s\Ô T yê] ≈£î≥T+u≤\ yê]ø°, s¬ +&ÉT HÍø£\T ‘·q
mùd{º Ÿ ñ<√´>∑T\≈£î, ˇø£ HÍø£ ‘·q yÓ<’ Tä ´&ÉT n‘·&ç eT+<äT\÷ e÷≈£î\≈£L, ˇø£ HÍø£
52
‘·q #êø£*yêìøÏ, Hê\T>∑T HÍø£\T ‘·q >√e⁄\≈£î, ˇø£ HÍø£ yê{ÏøÏ nedüse¡ Tj˚T´
Á>±kÕìøÏ øπ {≤sTT+∫...yÓTT‘·+Ô Çs¡y’Ó nsTT<äT HÍø£\qT Á|üj÷· D≤ìøÏ dæ<|Δä sü ∫¡ +~.
á düHêïVü‰\qT >∑eTì+∫q|ü&ÉT s¡deü TDÏ m+‘·{Ï uÛ≤>∑é+‘·Tsê˝À, Á|ü‹
∫qï $wüjT· +˝À ÄyÓT m+‘· ÁX¯<Δä eVæ≤+#˚<√ eTq≈£î ns¡eú Te⁄‘·T+~. Ç+‘· uÛ≤Ø
m‘·TqÔ Çìï @sêŒ≥T¢ >±$+#·T≈£îì rsê ãj·T\T<˚sq¡ Tqï eTT+<äT sêÁ‹, ª»>∑Hêà‘·μ
s¡deü TDÏøÏ dü«|üï+˝À <äsÙ¡ q$T∫Ã, ªªqTe⁄« qqTï <ä]Ù+#·&ÜìøÏ yês¡D≤dæ yÓfifl¯ qø£ÿs¡
˝Ò<Tä . >∑+>±rsêq ˇø£ düT+<äsy¡ TÓ qÆ kÕúq+˝À Hê $Á>∑V‰ü ìï HÓ\ø=*Œ, nø£ÿ&ç Hê
|üPC≤~ø±\≈£î @sêŒ≥T ø±$+#·T. Ä $Á>∑V≤ü +˝À H˚qT ìedæd÷ü ,Ô ˙ |üP»*ï nø£ÿ&˚
n+<äT≈£î+≥÷ ñ+{≤qTμμ nì yêÁ≈£î∫Ã+~.
á dü+|òTü ≥q >∑T]+#˚ ø=+#Ó+ uÛ<Ò +ä ‘√ eTs√ ø£<qä∏ + ≈£L&Ü ñ+~. <ëì
Á|üø±s¡+ s¡deü TDÏ ‘·q Á|üj÷· D+ ÁbÕs¡+_Û+∫q≥÷¢, yÓTT<ä{sÏ êÁ‹ <äøDåÏ XÒ «¯ sY ÁbÕ+‘·+˝À
eTø±+ y˚dqæ ≥÷¢, á dü«|üï+ nø£ÿ&É dü+uÛ$Ñ +∫q≥÷¢ #ÓbÕÔsT¡ . @<˚yTÓ qÆ |üŒ{Ïø,° s¡deü TDÏ
yÓH«Ó +≥H˚ ‘·q j·÷Á‘· s¡<Tä #› d˚ Tü ≈£îqï~. j·÷Á‘·ø¬ ’ dæ<+Δä #˚dqæ düs≈¡ L£ , düs+¡ C≤eT÷
j·÷e‘·÷Ô Áu≤Vü≤àDT\≈£L, ù|<äyê]ø° |ü+#˚d,æ j·÷Á‘·ø¬ ’ øπ {≤sTT+∫q <ÛHä êìï <äøDåÏ XÒ «¯ sY˝À
dü\ú + ø=q&ÜìøÏ $ìjÓ÷–+∫+~.
<äøDåÏ XÒ «¯ sY˝À Á|ü<eä∏ T |üPC≤]>± ìj·T$T+|üã&çq sêeTø£èwüßìí nqïj·T´ sêyéT
≈£îe÷sY eTs¡D≤q+‘·s+¡ , sêeTø£èwüß&í ˚ ø±∞e÷‘· |üP» ø=qkÕ–+#˚yê&ÉT. ø±ì, n‘·&TÉ
|üPõ+#˚ düeTj·÷˝À¢ n‘·&ç <Ó’yêy˚X¯+ n~Ûø£eTe⁄‘·T+&˚~. á ˝Àø£+ nì‘·éTH˚
uÛ≤e+ ã©j·TyÓT,Æ »>∑Hêà‘· ‘·q≈£î düJe+>± <äsÙ¡ q $TdüTqÔ ï≥T¢ uÛ≤$+#˚yê&ÉT. n‘·&ç
Ä+‘·s´¡ +˝À @$T »]π><√ eTq≈£î ‘Ó*j·T<äT. ø±ì ÄyÓT≈£î HÓy’ <˚ ´ä + ô|fÒ≥º |ü&ÉT
‘êqT Ä HÓy’ <˚ ë´ìï s¡T∫ #·÷dæ, $Á>∑V≤ü +˝Àì e÷‘·≈î£ ô|fÒyº ê&ÉT. n|ü&É|ü &É÷,
ªqTe⁄« Hê≈£î <äsÙ¡ q$Te«yê?μ nì $\|æ+#˚yê&ÉT. ª<äsÙ¡ q $Te«ø£b˛‘˚ HÓy’ <˚ ´ä + ˝Ò<Tä ,
@MT ˝Ò<Tä #·÷#·Tø√μ nì u…~]+∫, >∑T&çøÏ ‘êfi¯+ô|{Ïº ‹]π>yê&ÉT. Ä ‘·sê«‘· s√Eq
<äsÙ¡ q+ »]–q|ü&ÉT, ªn<äT>√...n{≤¢ <ë]øÏ sêμ nì ñ‘ê‡Vü≤+>± |üP» ìs¡«Væ≤+#˚
yê&ÉT. á $∫Á‘· Á|ües¡qÔ qT >∑T&ç˝Àì Ä\j·T ñ<√´>∑T\T >∑eTì+#ês¡T. á |üPC≤]øÏ
|æ∫Ã |ü{Ïº+<äì sêD° s¡düeTDÏ n\T¢&ÉT, mùdº{Ÿ e÷H˚»s¡T nsTTq eT<ÛäTsYu≤ãT≈£î
ø£ãTs¡T ô|{Ï,º á |üPC≤]ì ‘=\–+#ê\Hêïs¡T.
53
eT<ÛTä sYu≤ãT s¡deü TDÏ e<ä≈› î£ yÓfifl‚ eTT+<äT ‘êH˚ dü«j·T+>± me]‘√ @MT #Ó|Œü
≈£î+&Ü Ä\j·÷ìøÏ e#êÃ&ÉT. s¡V≤ü dü´+>± sêeTø£èwüßìí #·s´¡ \T >∑eTì+#ê&ÉT. $Á>∑V‰ü ìï
#·øÿ£ >± n\+ø£]+∫q sêeTø£èwü&í TÉ Ä $Á>∑V≤ü +‘√ @<√ e÷{≤¢&Ü&ÉT. $düqø£Ás¡‘√
$dæsê&ÉT. á |üPC≤]jÓTTø£ÿ uÛøÑ ÁÔÏ X¯<\Δä T #·÷∫ eTT>∑T&Δ ,’Ó sêeTø£èwüßìí |üPC≤ $<Ûëq+˝À
ø£\>∑CÒdüTø√e<ä›ì Ä\j·T ñ<√´>∑T\≈£î #Ó|æŒ yÓfi≤fl&ÉT. n‘·Ô>±¬s’q s¡düeTDÏ e<ä›≈£î
yÓ[fl, ªªeTq n<äèwüeº XÊ‘·÷Ô eTqø√ nkÕ<Ûës¡DyÓTqÆ |üPC≤] \_Û+#ê&ÉT. Ç‘·&ç |üP»
<Ûsä à¡ e÷ nì $Á>∑V≤ü +˝Àì e÷‘· ‘·«s¡˝ÀH˚ y˚T˝§ÿH˚≥T¢ ñqï~μμ nHêï&ÉT. |üPC≤]
Á|ües¡eÔ q kÕ<Ûës¡D Ä\j·T ñ<√´>∑T\≈£î $∫Á‘·+>± ø£ì|æ+∫, yês¡T n‘·&ç ‘=\–+|ü⁄ø¬ ’
Á|üjT· ‹ï+#·&+É , uÛøÑ ÔÏ ÁX¯<\Δä Tqï n‘êÔ n\T¢fifl¯ ≈£î n<˚ Á|ües¡qÔ ÄX¯Ãsê´q+<ë\T >=\Œ&É+...
yês¡T sêeTø£èwüßìí n+&Éq ì\e&É+ >∑eTHês¡Ω+.
ˇø£kÕ] s¡deü TDÏ <äøDåÏ XÒ «¯ sY≈î£ e∫Ã >∑+>∑˝À kÕïq+#˚d,æ »|ü<ëÛ ´Hê\ ì$T‘·yÔ TÓ Æ
>∑T&ç˝ÀøÏ yÓ[fl+~. sêeTø£èwüßDí íÏ #·÷∫, n+‘·≈î£ ÁøÏ‘+· n‘·&TÉ uÛøÑ ÔÏ ø°sqÔ¡ \qT bÕ&É>±
$ì ñqï+<äTq eT∞fl bÕ&ÉeTì ø√]+~. sêeTø£èwüß&í TÉ bÕ&ÉHês¡+_Û+#ê&ÉT. bÕ&ÉT‘·÷
bÕ&ÉT‘·÷ Vü≤sƒê‘·T>Ô ± eT<Û´ä ˝À Ä–b˛sTT, sêDÏ s¡deü TDÏe+≈£î ‹]–, ªª@$T{°...Çø£ÿ&É
≈£L&Ü MT]˝≤+{Ï Ä˝À#·q\T #˚dTü HÔ êïsê?μμ n+≥÷ #˚‘√Ô ÄyÓT #Ó+|üMT<ä ø={≤º&TÉ .
Ä\j·T+˝À ø£\es¡+ ãj·T\T<˚]+~. s¡düeTDÏ‘√u≤≥T e∫Ãq Ád”Ô\T,
|ü]#ê]ø£\÷ øπ ø£˝j Ò T· &É+ yÓTT<ä˝{… ≤ºsT¡ . Ä\j·T s¡øøå£ <£ fiä +¯ |ü]>¬ ‘·T≈Ô î£ +≥÷ e∫Ã+~.
sêeTø£èwüßDí íÏ >∑T&ç yÓ\T|ü*øÏ ˝≤π>+<äT≈£î dæ<e›ä Tj·÷´s¡T. øπ e\+ sêDÏ s¡deü TDÏ ‘·\
|ü+øÏ+#·&Üì¬ø’ m<äTs¡T#·÷dü÷Ô ñ+&çb˛j·÷s¡T. ø±ì, s¡deü TDÏ ˝À˝Àq @<√ Ä˝À∫+#·T
≈£î+≥÷ ñ+&çb˛sTT+~. bÕ&ÉeTì sêeTø£èwüßìí ø√]q ‘·<Tä |ü]. n‘·&TÉ rsê bÕ&ÉT
‘·÷+&É>± ø√s¡Tº˝À q\T>∑T‘·Tqï @<√ πødüTqT >∑T]+∫ Ä˝À∫dü÷Ô ñ+&çb˛sTT+~
s¡düeTDÏ.
sêeTø£èwüßìí nkÕ<Ûës¡D #·s´¡ ‘√ m≥ºm<äT≥qTqï |ü]dæ‹ú ˝ÀøÏ e∫Ã|ü&¶É s¡deü TDÏ
ø√|ü+ ‘Ó#·TÃø√ø£b˛>±, ‘êqT nqéTqdüTÿsê˝…’q≥T¢ sêeTø£èwüßíìøÏ m˝≤ ‘Ó*dæ+<ë
nH˚ ÄX¯Ãs¡´+˝À eTTì–b˛sTT+~. |üPC≤]ï •øÏ+å #·&ÜìøÏ n+<äs÷¡ ‘·q nqTeT‹¬ø’
y˚∫ ñHêïs¡ì >∑eTì+∫+~. ªª|üPC≤] ‘·ù|ŒMT˝Ò<Tä ...n‘·DMíÒ T nqø£+&çμμ nì yê]ì
yê]+∫+~.
54
>∑~øÏ ‹]–e∫Ãq s¡deü TDÏ‘√ ÄyÓT ‘√{Ï Ád”\Ô T...sêeTø£èwüß&í TÉ n+‘· bı>∑sT¡
yÓ÷‘·T>± m˝≤ Á|üe]Ô+#ê&√ ‘·eT≈£î ns¡+ú ø±˝Ò<ìä ÄyÓT‘√ nHêïs¡T. ªªMT≈£î ‘Ó*j·T<äT
}s¡Tø√+&ç...qqTï •øÏ+å ∫+~ kÕøå±‘·÷Ô Ä »>∑Hêà‘˚. Ä $<Û+ä >± Hê Vü≤è<äjT· +˝À
yÓ\T‘·Ts¡T Á|üyX˚ ô¯ |{Ï+º ~μμ nqï~. sêD° s¡deü TDÏ~ |ü]X¯ó<äyΔ TÓ qÆ Ä‘·à ø±ã{Ï,º ˝À≈£î\≈£î
n|üsê<Ûä+>± ø£ì|æ+#˚ sêeTø£èwüßíì #·s¡´qT ns¡ú+#˚düT≈£îì >=|üŒ W<ësê´ìï
Á|ü<ä]Ù+∫+~.
õ&ÉT¶ ø£èwüeí T÷]Ô ~∏jTÓ TkÕ|òøæ ˝£ Ÿ kıôd{’ ‘° √ |üP]Ô>± ‘Ó>‘∑ +Ó |ü⁄\T #˚dTü ≈£îHêï&Éì
n+‘·´<äX˝¯ À eT+#êq ñqï leT‹ nìu…ôd+≥T≈£î mes√ #Ó|Œæ q|ü&ÉT, n‘·&˝É ≤
#˚dqæ +<äT≈£î ÄyÓT ˇøÏ+‘· H=#·TÃ≈£îqï|üŒ{Ïø,° ªª@~ @yÓTHÆ ê ø£èwüí ‘·|ü #˚dæ ñ+{≤&Éì
H˚qqTø√qT. n~ ˇù|Œ Äj·TT+&Ü*μμ nì ‘êqT yÓTT<ä{ï° +N ô|+∫ ô|<äC› dÒ æ m+‘·
>±H√ $X¯«dæ+∫q ø£èwüeí T÷]Ô MT<ä ‘·q #Ós>¡ ì∑ qeTàø£+ eT∞fl Á|üø{£ +Ï ∫+~.
Á|ü‹ |ü⁄s¡Twüßì $»j·T+ yÓqTø± ˇø£ Ád”Ô ñ+≥T+<äì bÕXÊÃ‘·´ HêqT&ç. <ëì
ns¡+ú Ä Ád”Ô ‘·q ªÄ+_wüHμé qT |ü⁄s¡Twüß&ç ªÄ+_wüHμé øÏ »‘·#d˚ ,æ n‘·&ç $»j·÷ìøÏ
‘êqT ‘√&ÉŒ&ç ñ+≥T+<äì #Ó|ü ø√yê*. ø±ì, á ø£èwüeí T÷]Ô, sêeTø£èwüß\í e+{Ï
eTVü≤Àqï‘·T\qT ‘·*Á¢ ù|eT‘√ #·÷dü÷,Ô yê] Wqï‘ê´ìï >∑T]Ôd÷ü ,Ô yês¡T #˚ùd<˚<H’Ó ê
<Óy’ ê»„ qqTdü]+#˚ #˚dTü HÔ êïs¡H˚ ne>±Vü≤q ø£*qZ leT‹ nìu…ôd+≥T, sêD° s¡deü TDÏ
Z
∫s¡düàs¡D°j·TT\T.
eTq˝À ˝Àø£eTTqï~— eTq˝À qTqï ˝Àø£yT˚ yÓ\T|ü\ ñqï~. <˚e⁄&ÉT

ø±yê* n+fÒ, eTq˝Àì ˝Àø£+ yÓ\T|ü\≈£î sêe\dæ e⁄+~. ãj·T{Ï ˝Àø±ìï
˝À|ü\≈£î sê˙j·T≈£î.
#Ó≥Tº Ä≈£î\T, |ò˝ü ≤\T ˝À|ü\ qT+&˚ yÓ*øÏ ekÕÔsTT. ø±ì n$ ‹]–
˝À|ü*øÏ b˛e⁄ ø£<ë. nfÒ¢ á <˚V≤ü yÓTTø£ e÷qe eèø£yå T˚ — n+<äTe\¢ u≤Vü≤´
$wüj÷· \qT ˝ÀìøÏ b˛ìe«sê<äT.
`πs|ü˝¢… jÓ÷–ì ∫qïeTà
55
eTqdüT uÛ≤s¡+
ã‘·T≈£î uÛ≤s¡eTì|æ+#·&ÜìøÏ eTìwæ≈î£ qï eTqùd ø±s¡DeTì me]¬øH’ ê ÇfÒº
‘Ó\TdüT+Ô ~. ªeTqdüT >∑‹ Ç+‘˚/eTìwæ Áã‘·TøÏ+#˚/eTqdüTqï eTìwæø° düTKeTT ˝Ò<+ä ‘˚μ...
nì dæìe÷ >π j·T s¡#s· TT‘· sêj·T&ÉeT÷, <ëìøÏ mes√ #·øÿ£ {Ï dü«s¡+ø£{ºÏ bÕ&É&eÉ T÷,
eTq+<ä]ø° Ä bÕ≥ m+‘√ q#·Ã&ÉeT÷...M≥ìï{Ïø° ø±s¡D+ eTq kÕ«qTuÛeÑ + ≈£L&Ü
n<˚ ø±ã{Ï.º ..eTq˝À #ê˝≤eT+~ yÓ÷düTqÔ ï~ ã‘·T≈£î uÛ≤sêìï ø±<äT— eTqdüT uÛ≤sêìï!
á eTqdüTqT eT]Ãb˛e&Üìπø eTìwæ ‘ê>∑T‘ê&ÉT— eTs√ n&ÉT>∑T eTT+<äT≈£î
y˚dqæ yê&ÉT e÷<äsÁ¡ <äyê´\≈£î n\yê≥T|ü&‘É ê&ÉT. yê{Ï <Ûsä ¡ m+‘Óq’ |üŒ{Ïø,° @<√ $<Û+ä >±
&ÉãT“ düeT≈£Ls¡TÃ≈£îì ùd$dü÷HÔ ˚ ñ+{≤&ÉT. Hê>∑]ø£‘· ô|]–b˛sTTq <˚XÊ˝À¢, Çø£ÿ&É
eTq uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝ÀHÓH’ ê <Ûìä ø£esêZ˝À¢ì j·TTe‘·s+¡ ˝À á e÷<äø£ Á<äyê´\T Ç+‘·{Ï
Ä<äs+¡ m+<äT≈£î bı+<äT‘·THêïsTT? j·TTer j·TTe≈£î˝À¢ @<√ ndæ$ú T‘· uÛ≤e+, @<√
ndü+‘·è|æÔ ª¬sdtº˝…dtHÓdtμ #√≥T#˚düT≈£îqï+<äTe\¢H˚ qqTø√yê*. dü+|òüT{Ï‘· eT‘ê\T
‘·eT Ä#êsê\T, nqTcÕ˜Hê\ <ë«sê eTqXÊÙ+‹ ø£\>∑CÒkÕÔeTì n+{≤j˚T ø±˙,
j·TTe‘·sêìøÏ ª$XÊ«düã\+μ MT<ä Ä<Ûës¡|&ü qç á eT‘ê\ô|’ n+‘· qeTàø£+ ≈£î<äs&¡ +É
˝Ò<Tä .
<Ûë´qyÓTTø£ÿfÒ eTqXÊÙ+‹ì kÕ~Û+#·>\∑ <äT n+{≤&ÉT l s¡»˙wt. n+<äT#˚‘·
uÛÑ$wü´‘êÿ\+˝À <Ûë´qeT÷ ` e÷<äø£ Á<äyê´\ eT<Ûä´H˚ dü+|òüTs¡¸D ñ+≥T+~
n+{≤&Üj·Tq. ìC≤ìøÏ |üPs¡«ø±\+˝ÀHÓH’ ê dü+|òTü s¡¸D á s¬ +&ç+{Ï eT<Û´ä H˚ kÕ–+~—
<Ûë´qyÓTTø£ÿfÒ eTqdüTqT HÓeTà~+|üCj Ò T· >∑\<äT— ˝Ò<+ä fÒ ø£èÁ‹eT+>± n<˚ |üìì eT‘·TÔ
eT+<äT\ <ë«sêH˚ kÕ~Û+#·e\dæ ñ+≥T+~.
ªª<Ûë´q+ ÁbÕs¡+_Û+∫q|ü&ÉT, eT‘·TÔ eT+<äT\ ã©j·TyÓTqÆ Äø£s¸¡ D ˙ô|’ ‘·–bZ ˛e
Hês¡+_Û+#·&+É ø±ø£‘ê∞j·TeTqTø√e<äTμ› μ n+{≤&ÉT s¡»˙wt. ªªn˝≤ ‘·–bZ ˛ø£b˛‘˚ qTe⁄«
dü]>±Z <Ûë´ì+#·&+É ˝Ò<qä ïe÷≥. <Ûë´q+e+{Ï ñ‘·eÔ T ‘·s>¡ ‹∑ øÏ #Ó+~q Á|üÁøÏjT· eTT+<äT
n<Ûeä T Á|üÁøÏjT· nsTTq eT‘·TeÔ T+<äT z&çb˛ø£ ‘·|Œü <äT.μμ
56
eT‘·TeÔ T+<äT\T ˙ eTqdüTqT dü&*É +|üCkÒ ÕÔsTT nH˚ e÷≥ ì»y˚T— Ä˝À#·q‘√
ì$T‘·+Ô ˝Ò≈î£ +&Ü yêdüyÔ êìï #·÷&É>*∑ –q <Ûs’Ó ´¡ $TkÕÔsTT. ˇø£ÿ ø£Då ø±\+bÕ≥T ‘Ós¡
‘=\–b˛‘·T+~. nø£kÕà‘·T>Ô ± á ˝Àø£+ m+‘· $+‘·ø±+‘·T\‘√ yÓT]dæb˛‘·Tqï<√ ˙≈£î
‘Ó*dæedüT+Ô ~. Ç+‘·≈î£ eTT+<Óqï&É÷ á $+‘·k˛j·T>±ìï qTe⁄« #·÷∫ ñ+&É˝<Ò Tä .
qT$«+‘·≈î£ eTT+<ä÷ á M<ÛTä \ yÓ+fÒ q&ç#êe⁄. uÛ÷Ñ $T MT~ eèøå±\q÷, Äø±X¯+˝À
Ä qø£Áå ‘ê\q÷ Ç+‘·≈î£ eTTqT|üP Ç˝≤H˚ #·÷XÊe⁄. á eTqTwüß\+<äs÷¡ |üPs¡«+
qTe⁄« #·÷dæqyêπs. ø±ì, áHê&ÉT á #Ó≥÷¢, á qø£Áå ‘ê\÷, á eTqTwüß´\÷, Á|ü‹
|ü⁄s¡T>∑÷...Ç+‘· ø±+‹e+‘·+>± Je+‘√ ‘=DøÏd˝ü ≤&ÉT‘·÷ m+‘· #·øÿ£ >± ø£ì|ædTü HÔ êïs√?
kÕ<ÛTä |ü⁄sT¡ wüß&Óq’ yê&ÉT, ì»yÓTqÆ <Ûë´qyÓT]>∑Tqï jÓ÷–, kÕøå±‘êÿs¡+ bı+~q eTqTE&ÉT...
@ Á|üjT· ‘·ïeT÷ ˝Ò≈î£ +&Ü á $+‘· kÂ+<äsê´ìï #·÷dü÷Ô J$düT+Ô {≤s¡T.
ªªqTe⁄« |ü⁄≥º&+É eTqdüT˝Òì dæ‹ú ˝À |ü⁄{≤ºe⁄. H˚ #Óù|Œ á e÷≥qT ˙ Vü≤è<ä
j·÷+‘·sêfi≤˝À¢øÏ #=#·TÃ≈£îb˛˙. n|ü&ÉT ˙ø√ yÓ\T>∑T <äsÙ¡ q$TdüT+Ô ~. |ü⁄≥º&+É eTqdüT
˝Ò≈î£ +&Ü »]–q|ü&ÉT, Ç~ eT<Û´ä ˝À mø£ÿ&É qT+&ç e∫Ã|ü&+ç ~? C≤Á>∑‘>Ô· ± >∑eTì+#ê
e+fÒ, á eTqdüT‡ dü+|òTü ì]à‘·+ nH˚~ ˙πø ‘Ó\TdüT+Ô ~. Bìì qTe⁄« ˙ Ä˝À#·q‘√
‘·j÷· s¡T #˚dTü ≈£îHêïe⁄.
˝À˝Àq, ˙ Vü≤è<äjT· ≈£îVü≤s¡+˝À qTe⁄« Ç|üŒ{Ïø° ùd«#êÃ¤ J$y˚. á eTqdüT
qT+&ç Ç|üŒ{ÏøÏ ≈£L&Ü $&çe&˚ neø±X¯eTTqï~. ˙ düVü≤» Á|üø£è‹ qT+&ç qTe⁄«
‘·|Œæ +#·Tø=qC≤\e⁄ ø±ì, ø£èÁ‹eTyÓTqÆ á eTqdüT qT+&ç qTyÓ«|ü&ÉqT≈£î+fÒ n|ü&ÉT
ø£Då +˝À ‘·|Œæ +#·Tø√e#·TÃ.
qTe⁄« á uÛ÷Ñ $Tô|’ J$+#·&+É ˙˝Àì Ä˝À#·q ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ø±ø£eTT+<˚ dü+uÛ$Ñ +∫
q≥Te+{Ï~. n+<äT#˚‘· á ñìøÏ, ‘·‘‡· +ã+<Ûyä TÓ qÆ ˙ J$‘·+ ˇø£ e÷qdæø£ dæ‹ú >±
uÛ≤$+#·sê<äT. ñìøÏ nH˚~ á e÷qdæø£ dæ‹ú ì $T+∫q≥Te+{Ï~. Ä˝À∫+#·≈î£ +&Ü
ñ+&É&+É <ë«sêH˚ ñìøÏ eT÷\ dü÷Á‘êìï ‘Ó\TdüT≈£îH˚ neø±X¯+ \_ÛdTü +Ô ~. ôdq’ T‡
n+fÒ Ä˝À∫+#·&+É — |ò˝æ ≤dü|,”ò y˚<ë+‘· XÊgeTHêï Ä˝À#·H.˚ ø±ì ì»yÓTqÆ s¬ *»Hé
e÷Á‘·+ Ä˝À#·q ø±<äT. s¬ *õj·Tdt ˝Òø£ <Ûë´qj·TT‘·yTÓ qÆ <äèø£Œ<∏+ä Ä˝À#·Hê s¡V≤æ ‘·+.
Ç~ ìqTï yêdüyÔ êìøÏ #˚sT¡ e>± rdüT≈£î yÓfió¯ +Ô ~. ˙˝À nHê~>± @s¡Œ&çq Ä≥+ø±\
qìï{Ï˙ ‘=\–düT+Ô ~. qTe⁄« J$‘·+˝ÀøÏ Á|üeVæ≤+#· Hês¡+_ÛkÕÔe⁄. qTe⁄« J$‘·+
57
ˇ&ÉT¶q $&ç>± qT+#=ì <ëìe+ø£ #·÷düTÔqï≥T¢ ñ+&É<äT. ªH˚qT kÕø°åe÷Á‘·+>±
‹\øÏdTü HÔ êïqTμ nH˚ uÛ≤e+ ≈£L&Ü sê<äT. qTe⁄« yêdüeÔ +˝À ø£*dæb˛‘êe⁄. eTTì–
b˛‘êe⁄. n+<äT˝À uÛ≤>∑yTÓ bÆ ˛‘êe⁄.μμ
<Ûë´q+ kÕ~Û+#·>∑*–q XÊX¯«‘· Äq+<ä+, @ e÷<äø£ Á<äeéT÷ mqï{Ïø°
kÕ~Û+#·˝<Ò Tä .
Z
ˇø£ ∫qï düeTTÁ<ä|⁄ü n\ dü+‘√wü+>± ø£<Tä \T‘·÷ ˙{Ï MT<ä ñ‘ê‡Vü≤+>±

kÕ>∑T‘·Tqï~. ø±˙ ‘·qø£Hêï eTT+<äT e⁄qï ô|<ä› n\\T ô|’øÏ ˝Ò∫ y=&ÉT¶ô|’
#Ó˝≤¢#<Ó s¬ä ’ b˛e&É+ #·÷∫ ªu≤uÀ, Ç~ #ê˝≤ uÛjÑ T· +ø£s+¡ . Hê >∑r Ç+‘˚
qqïe÷≥μ nqT≈£îqï~.
á˝À>± eTs=ø£ n\ n≥T>± e∫Ã, á uÛj Ñ T· |ü&TÉ ‘·Tqï n\qT #·÷∫,
ªªm+<äTø£+‘· ~>∑T\T>± e⁄Hêïyé?μμ nì n&ç–+~. ªª˙πø$T ns¡eú Te⁄‘·T+~?
eTq eT+<äs+¡ Ä y=&ÉT¶ MT<ä eTTø£ÿ\T #Óøÿ£ \T ø±uÀ‘·THêï+. H˚qT ø£fi≤flsê
#·÷XÊqT. eTq+ eTs√ ì$Twü+˝À düs«¡ HêX¯q+ neqTHêïeTT. uÛj Ñ T· +ø£s+¡
ø±<ä÷?μμ nqï~.
n≥T>± e∫Ãq s¬ +&√ n\, ªªns¡+ú ø±ì~ ˙πø. qTe⁄« n\$ ø±<äT. qTe⁄«
á düeTTÁ<ä+˝À ˇø£ uÛ≤>±ì$μμ nqï~.
58
|üs¡T\ <äèwæº˝À ‘êqT

Ç‘·sT¡ \T eTq*ï >∑T]+∫ @eTqT≈£î+≥THêïs¡H~˚ eTq≈£î #ê˝≤ Á|ü<ëÛ q $wüjT·
eTe⁄‘·T+≥T+~. ˇø√ÿkÕ] dæ>T∑ Z e~˝Òdæ ne‘·*yê]ì n&É>q∑ T ≈£L&Ü n&ÉT>∑T‘ê+.
&Ós¬’ øº̆>± n&É>&∑ ÜìøÏ ˇøÏ+‘· dü+ø√#·yT˚ s¡Œ&çq|ü&ÉT, ª|ò˝ü ≤ì yê] e<ä› Hê Á|ükÕÔeq
e∫Ãq|ü&ÉT qqTï >∑T]+∫ Äj·Tq>±ì, ÄyÓT>±ì @eTHêïs¡T?μ nì n&ÉT>∑T‘·T+{≤+.
eTqì >∑T]+∫ ne‘·\yêπseTqT≈£î+≥THêïs√ ‘Ó\TdüTø√&É+˝Àì ÄdüøÔÏ n+‘ê Ç+‘ê
ø±<äT.
eTqe+ø£ eTq+ #·÷#·T≈£îH˚ ã<äT\T Ç‘·sT¡ \ ø£fifl¯ ≈£î eTqyÓT{≤¢ ø£ì|ædTü HÔ êïyÓ÷
Ç<˚ eTq ∫+‘·. ìqTï >∑T]+∫ yêπseTqT≈£î+≥THêïs√ ‘Ó\TdüTø=ì <ëì‘√ dü+‘·è|æÔ
|ü&ÉT‘·THêïyé— Ä‘·àe+#·q øÏ~ yÓTT<ä{ÏyÓT≥Tº. ˙˝ÀìøÏ qTe⁄« #·÷#·Tø√&ÜìøÏ ˙≈£î
uÛj Ñ T· +. ìqTï >∑T]+∫ ˙ yêdüeÔ y˚T$T{À ‘Ó\TdüT≈£îH˚ ã<äT\T yês¡+<ä] ø£fifl¯ ˝À¢ ˙
_+ãyÓT˝≤ ñ+<√ #·÷düTÔHêïe⁄. Ä _+u≤ìïã{Ïº ìqTï qTe⁄« >∑T]Ô+#·>∑\qqT
≈£î+≥THêïe⁄. ˙ø£~ ÄX¯Ãs¡´+>± ‘√#·&+É ˝Ò<ë?
‘·qì >∑T]+∫ me¬sH’ ê eT+∫>± #Ó|ü ≈£î+≥THêïs¡ì ‘Ó*dæq|ü&ÉT eTqdüTø¬ +‘√
dü+‘√wü+ ø£\T>∑T‘·T+~. ‘·qT eT+∫yê&˚ Äj·TT+&Ü*. ˝Òøb£ ˛‘˚ n˝≤ m+<äT≈£î #Ó|ü
≈£î+{≤s¡T? |ü<Tä >∑Tsê&ÉTe÷≥ bÕ{ÏjTÆÓ <Ûsä ¡ #Ó\T¢. eT+∫yê&Éì ù|s¡T ‘Ó#T· Ãø√e&É+ø£Hêï
ø±e\dæ+~ @eTT+≥T+~? dü+|òTü + Ä•+#˚~, Ä<äsÙ¡ +>± #·÷|æ+#˚~, yÓT#·TÃ≈£îH˚~
n<˚ø£<ë?
‘·qì >∑T]+∫ ‘·q≈£î Á|ü‘´· ø£å C≤„q+ø±ì, |üs√ø£`å n|üs√ø£å C≤„q+ø±ì ˝Ò<Tä .
Ç˝≤+{Ï nqTuÛÑe+ dæ~Δ+#˚ neø±X¯eTT+~ ø±ì, Ä neø±XÊìï eTìwæ ‘·s¡#·÷
C≤s¡$&ÉT#·T ≈£î+≥÷ ñ+{≤&ÉT. n+‘˚ø±<äT. rsê Ä neø±X¯+ ø£*–q|ü&ÉT uÛj Ñ T· +
Äy˚•düT+Ô ~ ø±ã{Ï,º ‘·|Œæ +#·T≈£î+≥÷ ñ+{≤&ÉT.
ø±ì, ‘·qì >∑T]+∫ ‘êqT ‘Ó\TdüTø√ì eTìwæ #·s¡´\˙ï ìs¡s¡úø£yÓTÆq$.
Ç‘·s¡T\≈£î y˚T\T#˚ùd ø£s¡à\˝≤>± ø£ì|æ+∫Hê, ne˙ï ‘·q nVü≤+ø±sêìï ô|+#˚$
ø±ì, yê{Ïy{˚ øÏ ° dü]jÓTÆ q |ü⁄Hê~ ñ+&É<Tä . n+<äT#˚‘· ‘·q eTqdüT‡qT ‘êqT ‹qï>±
59
#·÷&É<\ä T#·T≈£îqï yê&ÉT... Ç‘·sT¡ \T ‘·qì >∑T]+∫ @eT_ÛÁbÕj·T|ü&TÉ ‘·THêïs¡H˚ $wüjT· +
e~˝Òj÷· *. ‘êqT ˇ+≥]>± ≈£L#·Tqï|ü&ÉT ‘·qøπ j˚T Ä˝À#·q\T edüTHÔ êïjÓ÷, ‘·q
uÛjÑ ÷· ˝Ò$T{À, y˚{Ï qT+&ç ‘êqT ‘·|Œæ +#·T≈£î ‹s¡T>∑T‘·THêï&√ >∑eTì+#ê*. BìøÏ
<ÛÓ’s¡´+ ø±yê*. ‘·q eTqdüT˝Àì qs¡ø±ìï ‘êqT Á|ü‘·´ø£å+>± mHéøö+≥sY #˚j·Tø£
‘·|üŒ<äT.
l s¡»˙wt ˇø£ |üPs¡«ø±\|ü⁄ eTVü‰sêEì >∑T]+∫ #Ó|Pü ,Ô Äj·Tq s√p z
>∑+≥ùd|ü⁄ z >∑~˝ÀøÏ yÓ[fl ‘·\T|ü⁄\T _&ÜsTT+#·T ≈£îH˚yê&É+{≤&ÉT. Ä >∑+≥ùd|üP
Äj·Tq @MT #˚ùdyê&√ me]ø° ‘Ó*j·T<äT. m≥TqT+N ˝ÀìøÏ #·÷ùd neø±X¯+ ø£ì|æ+#·
q+<äTe\¢, Äj·Tq ñ<√´>∑T\T ∫es¡≈î£ >√&É≈î£ ˇø£ ∫qïs¡+Á<Û+ä #˚dæ n+<äT˝À>∑T+&Ü
#·÷#ês¡T.
˝À|ü*øÏ yÓ[flqsêE ‘·q sê»y˚w+ü rùddæ Çwüyº TÓ T∫Ãq≥T¢ yÓÁ]πøø£\T ô|&ÉT
‘·THêï&ÉT— >∑+‘·T˝ÒdüTÔHêï&ÉT— ÄÁ>∑Vü≤+‘√ ns¡TdüTÔHêï&ÉT— Vü≤sƒê‘·TÔ>± qe⁄«‘·THêï&ÉT—
eT<Û´ä eT<Û´ä ˝À ‘·\|ü≥Tº≈î£ @&ÉTdüTHÔ êï&ÉT...yÓTT‘êÔìøÏ |æ∫Ãyê&çe˝… Á|üe]ÔdTü HÔ êï&ÉT.
ªªMT n+<ä]eTT+<ä÷ n$T‘· >ös¡e˙j·TT&ÉT>±, m+‘√ eTsê´<ä bÕ{ÏdTü qÔ ï≥T¢
ø£ì|æ+#˚ á eTìwæ ndü\T eTìwæ ø±<äT. n˝≤ Hê>∑Øø£+>± q{Ï+#·&ÜìøÏ á eTìwæ
m+‘√ ø£w+ºæ #·e\dæ e∫Ã+~. |ü\Ts¡ø±\ $∫Á‘·yTÓ qÆ ø√¬sÿ\‘√ eTTø£ÿ#Óøÿ£ ˝…b’ ˛‘·Tqï
á eTìùw ndü\T eTìwæ. Çø£ÿ&É á >∑~˝À, á Hê\T>∑T >√&É\ eT<Û´ä Ä ªb˛Eμ Ç#˚Ã
eTìwæ˝Ò&ÉT. Hê ì»dü«s¡÷|ü$T~. ø£ì|ædüTÔqï<ë?μμ nì n+≥THêï&ÉT. me]‘√
n+≥THêï&√? ‘·q˝À nì|æ+∫q<ä+‘ê ãj·T{ÏøÏ ø£øÿÏ ‘˚ø±ì, Äj·Tq e´<Ûä rs¡&+É
˝Ò<Tä ø±uÀ\T. n|ü&ÉT>±ì, Äj·Tq ªf…q¸Hμé ‘=\>∑&+É ˝Ò<Tä . nB Ä sêE>±] |ü]dæ‹ú .
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉHy˚ êì düeTø£+å ˝À eTqeT+<äse¡ T÷ |æ∫Ãyês¡yT˚ q+{≤&ÉT s¡»˙wt.
eTq*ï eTq+ C≤Á>∑‘>Ô· ± #·÷#·T≈£î+fÒ Ä $wüjT· + eTqπø ‘Ó*dæedüT+Ô ~...˝Àq mHÓïH√ï
$ø£è‘·yTÓ qÆ ø√¬sÿ\T, dü+|òTü + n_ÛX+¯ dæ+#˚ Ä˝À#·q\T düsêŒ˝≤¢>±, Á≈£Ls¡eTè>±˝≤¢>±
‹s¡T>±&ÉT‘·÷ ñ+{≤sTT.
ø±ì, uÛj Ñ T· |ü&eÉ <äT,› dü+|òTü +˝À eT+∫yê&ÉT>± ø£ì|æ+#ê\ì #ê˝≤ ÁX¯$T+#êe⁄—
kÕ~Û+#êe⁄ ≈£L&ÜqT. dü+|ò÷ü ìøÏ ø±e\dæ+~ ø£ì|æ+#·&+É es¡øπ . <ëìøÏ yêdüeÔ s¡÷|ü+‘√
ì$T‘·+Ô ˝Ò<Tä . ˙ ˝ÀìøÏ qTe⁄« #·÷#·T≈£î+fÒ e÷Á‘·+ ˙≈£î eT+∫yê&ç ã<äT\T eTVü‰
uÛj
Ñ T· +ø£sT¡ &ÉT, |ü\Tø√¬sÿ\T ` |ü\T ø±|ü{≤´\‘√ dü‘e· T‘·eTe⁄‘·Tqïyê&ÉT ø£ì|ædTü HÔ êï&ÉT.
nsTTq|üŒ{Ïø° ì»+>±, ìs¡“j ¤ T· +>± <ä]Ù+#·T.
60
Ç˝≤ ìs¡“j ¤ T· +>± ˝ÀìøÏ #·÷ùd ã<äT\T, eTqTwüß\T eTπs<ÓH’ ê #˚jT· &ÜìøÏ
dü+dæ<Tä ˝Δ .Ò ø=+&É˝À¢øÏ yÓ[fl eTT≈£îÿeT÷düT≈£î+{≤ eT+{≤s¡T. n&Ée⁄˝À¢øÏ yÓ[fl #Ó≥Tºø+Ï <ä
≈£L#·T+{≤eT+{≤s¡T. ‘·q˝ÀøÏ ‘êqT #·÷düTø√&É+ø£Hêï Çy˚ düT\uÛÀbÕj·÷\T>±
ø£ì|ædTü +Ô {≤sTT. Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡eTH˚ |òTü qyÓTqÆ <˚<√ ø√s¡T≈£î+{≤πsø±ì, n‹ düMT|ü+>±
ñqï ‘·eT eTqdüT‡˝ÀøÏ #·÷&É&ÜìøÏ u…~]b˛‘ês¡T. ˝Àì Ä˝À#·q |æ∫Ã~ ø±ì, #Ó&~¶É
ø±ì...@ ù|s¡T ø£*–q{Ïº<Ó’Hê yÓ*øÏ rdüT≈£îe∫Ã yÓ\T‘·Ts¡T˝À #·÷&Ü*. ñqï~
ñqï≥T¢ #·÷&Ü*. n_ÛÁbÕj·÷\T |üìøÏsêe⁄. n~ eT+∫B #Ó&B¶É nHêïe+fÒ, <ëì
e+ø£ qTe⁄« dü]>± #·÷&É&+É ˝Ò<qä ïe÷≥. eT+N #Ó&÷É nH˚ |ü<ë\T qTe⁄« dü+|òTü +
qT+&ç, ˙ |üPsê«qTuÛÑe+ qT+&û H˚s¡TÃ≈£îqï$— n˝≤+{Ï yê{Ï‘√ ø£*|æ #·÷&É&É+
‘êC≤>± #·÷&É&eÉ Tì|æ+#·Tø√<äT.
#·÷&É&É+ uÛÑj·TyÓTÆ‘˚ yê≥ìï{Ï˙ nD>∑‘=≈£îÿ‘êe⁄. nD>∑‘=øÏÿq~ eTqdüT
n≥º&TÉ >∑T bıs¡˝À¢øÏ yÓ[fl, eTs√ |ü~s¡ø±\ $ø£è‘· s¡÷bÕ\‘√ bı&ÉT#·T≈£î edüT+Ô ~.
nD>∑‘=øÏÿqø=B› n~ ìqTï eT]+‘·>± Äø£]¸dTü +Ô ≥T+~. s¡V≤ü dü´+>± n<˚ #˚j÷· \ì|ædTü +Ô ~.
dü+<äT <=]øÏ‘˚ eTqdüT <ëìyÓù’ | |ü]>¬ &ÉT‘·T+~. nD#·&+É Á|üe÷<äu÷ÑÛ sTTwü̃+.
eT+∫yê&ç qqT≈£îH˚yê&ç˝À #Ó&¶É ñ+≥T+~. #Ó&y¶É ê&ÉT>± |ü]>∑D+Ï |üã&˚ yêì˝À
@ ø=~›>±H√ eT+∫ ñ+&Éøb£ ˛<äT. eTqwüß˝À¢ me] J$‘· #·]Á‘· #·÷∫Hê, ˝Àø±ìøÏ
eT+∫>± ø£ì|æ+#˚ ø=ìï \ø£Då ≤\T, eT]ø=ìï #Ó&¶É \ø£Då ≤\T ñ+&ÉH˚ ñ+{≤sTT.
ˇø£ÿ kÕ<ÛTä |ü⁄s¡Twüß&ÉT (kÕ<ÛTä Ád”Ô nì ≈£L&Ü ns¡+ú ) e÷Á‘·yT˚ y˚sT¡ . Ä eTìwæ...
˙eP, H˚qT m]–q eT+N #Ó&TÉ \≈£î nr‘·+. Ä eTìwæ <Ûsä êàìøÏ ø£≥Tºã&ç ñ+{≤&ÉT.
˙ ˝ÀìøÏ ˙e⁄ #˚ùd Á|üj÷· D+ ˙ ndü˝q’… kÕ<ÛTä \ø£Då + ø£qT>=q&Üìπø— ø£qT>=qï|ü&ÉT
Z
n<˚ ˙ee⁄‘êe⁄.
‘·eT˝À #Ó&ÉTe⁄qï yê]øÏ eTq˝À ª#Ó&ÉTμ ø£ì|ædüTÔ+~. n+<äT≈£î eTq

‘·ù|ŒeTT+~? ‘·eT˝À eT+∫ ñqï≥T¢+fÒ eTq˝À ªeT+#˚μ ø£ì|æ+∫ e⁄+&˚~.
n+<äT≈£î eTq ˇù|ŒeTT+~? me] ‘·|ü \T yê]y˚ ø£<ë? n+<äTe\¢ mes√
@<√ nHêïs¡ì, ‹]– nì #Ó&øÉ +£ &ç. Ç<˚ ìwü˜ . Ç<˚ eT+Á‘·+. Ç<˚ neT÷\ýÓTqÆ
ñ|ü<X˚ +¯ . `jÓ÷–ì sπ |ü˝¢… ∫qïeTà
61
‘·]+#·&+É ˙ #˚‘T· ˝À¢H˚ ñ+~

ªªqqTï qeTTà— H˚H˚ ˙≈£î s¡ø.å£ ..nì e÷≈£î e÷ >∑Ts¡Te⁄ #ÓbÕŒ&ÉT. n+<äT#˚‘·
Äj·TH˚ï y˚TeTT qeTTà≈£îHêï+. Çø£ e÷ ãs¡Te⁄ u≤<Û´ä ‘·\˙ï Äj·Tqy˚μμ n+≥T+{≤s¡T
ø=+<äsT¡ uÛ≈Ñ î£ \Ô T. qeTà&ÉeT+fÒ @$T{À eTq≈£î ns¡+ú ø±<äT. >∑Ts¡Te⁄ bò˛{À ˇø£{Ï
m<äTs¡T>± ñ+#·T≈£îì <ëìì |üPõ+∫, z |üPC≤ |ü⁄cÕŒìï rdæ #Óe⁄˝À ô|≥Tº≈î£ ‹]–‘˚,
n˙ï Äj·TH˚ #·÷#·T≈£î+{≤&Ü? ì‘·´J$‘·+˝À eTqπø~ nqqT≈£L\yÓTHÆ ê, >∑Ts¡Te⁄qT
‘·\TÃ ≈£î+fÒ n~ nqT≈£L\eTe⁄‘·T+<ë? á ˝Àø£+˝À eTq*ï n˝≤ s¡ø+åÏ #·>*∑ qZ
<˚e<ä÷‘· \THêïsê? ˝Òø£ eTq J$‘·+˝Àì düTK<äT'U≤\≈£î eTqy˚T u≤<Û´ä ‘· eVæ≤+#ê˝≤?
Ç˝≤ s¡ø+åÏ #˚ >∑Ts¡Te⁄\ >∑T]+∫ düTÁ|üd<æ Δä bÕ\d”HÔ ê ø£$ ø£V≤t ©˝Ÿ JÁu≤Hé z
#·øÿ£ {Ï ø£<ä∏ #ÓbÕÔ&TÉ . z ô|<ä› eTìwæ ªªH˚qT $TeTà*ï s¡ø+åÏ #·>\∑ yêDÏ.í s¡ø+åÏ |üã&˚+<äT≈£î
dæ<äΔ+>± ñqï yês¡+<äs¡÷ C≤>∑Tùdj·T≈£î+&Ü Hê e<ä›≈£î s¡+&ç— qqïqTdü]+#·+&çμμ
n+≥÷ ãj·T\T<˚sê&ÉT.
ø±ì, s¡ø+åÏ #˚yêDÏí H˚qTHêïqì #Ó|Œæ q|üŒ{Ïø,° Ç|üŒ{Ïø|Ï ü &ÉT á˝Àø£ eéVü‰sê\˙ï
e~˝Òd,æ áj·Tq s¡øDå£ bı+<ë\ì m+‘·eT+~≈£î+≥T+~? ˝Àø£+˝À ø£ì|æ+#˚ Çìï
düTU≤\T, Çìï eTeTø±sê\T, Çìï n|ü]wüÿ è‘· düeTdü´\T...M≥ìï{Ï˙ e~˝Òd,æ áj·Tq
yÓ+ã&ç|&ü ç düHê´dæ˝≤>± ‹s¡>&∑ +É me]øÏ kÕ<Û´ä +? n+<äTe\¢ Äj·Tq e÷≥qT uÛøÑ ‘ÔÏ √
$qï|üŒ{Ïø,° nqTdü]+#˚yês¡T ns¡T<äT>± ñ+&˚yês¡T.
>∑Ts¡Te⁄ bÕ{ÏøÏ >∑Ts¡Te⁄, ªH˚ s¡ø+åÏ #·&ÜìøÏ @Hê&ÓH’ ê dæ<+Δä >±H˚ ñHêïqT. Ä\dü´+
MT<˚eT]μ n+≥÷ }s¡÷sê ‹s¡T>∑T‘·T+&˚yê&ÉT. n+<äs÷¡ yêsTT<ë˝Òd÷ü HÔ ˚ ñ+&˚yês¡T.
ø±ì, ˇø£ }fiÀfl ˇø£ <äè&ÛøÉ ±j·TT&Óq’ j·TTe≈£î&ÉT, ªH˚qT MT e÷≥ |üP]Ô>± $X¯«dædTü HÔ êïqT.
$TeTà˝Òï nqTdü]kÕÔqT...qqTï s¡ø+åÏ #·+&çμ nì Äj·Tq #Ó|Œæ qf…˝¢ ≤¢ #˚jT· ã÷qT≈£îHêï&ÉT.
Ç<˚<√ nqedüsy¡ TÓ qÆ u…&<É ä e∫Ã|ü&+ç ~ nqï≥T¢ #·÷XÊ&ÉT Ä >∑Ts¡Te⁄. á s¡øDå£
n+fÒ @$T{À ‘·q≈£L n+‘ê njÓ÷eTj·T+>± ñqï|üŒ{Ïø,° rsê ªs¡ø+åÏ #·+&çμ nì
eTT+<äT≈£î e∫ÃqyêDÏí e<äì› yÓq≈£îÿ |ü+|ü˝&Ò TÉ ø£<ë. düsπ Hê‘√ sê n+≥÷ ãj·T\T
62
<˚sê&ÉT. ªedüTHÔ êïqT, >∑Ts¡÷, Hê n+‹eTXÊ«dü es¡≈L£ $TeTà*ï $&ÉTe≈£î+&Ü nqTdü
]kÕÔqT...Çø£ Hê s¡øDå£ u≤<Û´ä ‘· j·÷e‘·÷Ô MT<˚μ n+≥÷ n|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT Äj·Tq‘√
ãj·T\T<˚sê&ÉT.
>∑Ts¡Te⁄>±] u≤<Û\ä T ÄHê{Ï qT+&ç ÁbÕs¡+uÛeÑ TsTTHêsTT. •wüß´&ÉT >∑Ts¡Te⁄ì
˙&É˝≤>± nqTdü]düT+Ô &˚yê&ÉT. >∑Ts¡Te⁄≈£î yÓTT<ä≥ $düT>∑T, Ä ‘·sê«‘· uÛj Ñ T· + ø£\>∑
C§∫Ã+~. ‘êqT Á|ü»\≈£î ñ|ü<X˚ $¯ Te«&ÜìøÏ mø£ÿ&çøÏ yÓ[flHê, á •wüß´&ÉT ‘·q yÓ+ã&˚
ñ+≥÷, ªá >∑Ts¡Te⁄>±]ì H˚qT Hê\Tπ>fi¯flã{Ïº nqTdü]düTHÔ êïqT ø±ì, H˚ì+‘·es¡≈L£
s¡ø+åÏ |üã&É˝<Ò Tä . á Ä<Ûë´‹àø£ Á|üj÷· D+ n+‘· düT\uÛ+Ñ >± ‘Ó$T˝Ò~ ø±<äT...n+<äT≈£î
dæ<yΔä TÓ Æ eTØ s¡+&çμ nì ôV≤#·Ã]düT+Ô &˚yê&ÉT. eè<ëΔ|´ü +˝ÀøÏ n&ÉT–&çq Ä >∑Ts¡Te⁄.
ªqTe⁄« Hê •wüß´&çy’Ó ñ+&ç Ç˝≤ e÷{≤¢&&É +É @MT u≤>±˝Ò<j ä ÷· ´μ nì >=DÏ>π yê&ÉT.
ªH˚qT nã<äΔy˚T$T #Ó|ü⁄ÔHêïq+&û...Hê\Tπ>fi¯ófl>± $TeTà*ï ùd$düTÔ+{Ïì, ø±ì, @MT
»s¡>˝∑ <Ò Tä eT].
MTsê...ô|<äy› ê¬sb’ ˛‘·THêïs¡T. uÛ÷Ñ $TMT<ä mHêïfi¯ófl+{≤s¡T? ø±ì, MT#˚ s¡ø+åÏ |ü
ã&Ü\H˚ Hê ìs¡j í T· +˝À ‹s¡T>∑T˝Ò<Tä . Hê ∫e]XÊ«dü es¡≈L£ $TeTà*ï nqTdü]+#·ø£
‘·|Œü <äT. MTs¡T b˛j˚T˝À>± qqTï s¡ø+åÏ #·ø£ ‘·|Œü <äTμ nHêï&ÉT. ª˙ ∫e]XÊ«dü dü+>∑‹
<˚e⁄&Ós¡T&ÉT. ˙ •wü´]øÏ+‘√ Hê n+‹eT ø£åD≤\T düMT|ædüTÔqï≥T¢HêïsTTμ nHêï&ÉT
~>∑T\T>± >∑Ts¡Te⁄.
Äπsfi¯ófl >∑&∫ç b˛j·÷sTT. uÛj Ñ T· +‘√ u≤<Û‘ä √ ø°Då +Ï ∫q >∑Ts¡Te⁄ qsê\ ã\V”≤q‘·‘√
ˇø£s√E H˚\MT<ä |ü&bç ˛j·÷&ÉT. •wüß´&ÉT Äj·Tq≈£î ‘·–q dü|sü ´¡ \T #˚d,æ ˝Ò|æ ≈£Ls√Ãu…{,ºÏ
ªÇ<˚$T≥+&û...qqTï s¡økåÏ ÕÔqì yê>±›q+#˚dæ MTπs Ç˝≤ nsTTb˛‘˚ m˝≤?μ nHêï&ÉT.
ªHêj·THê! qqTï e<äT\T. H˚qT me]˙ s¡ø+åÏ #·>*∑ –˝ÒqT. @<√ ã‘·T≈£î‘ÓsT¡ e⁄¬ø’ á
>∑Ts¡Te⁄ _õHÓdt yÓTT<ä˝{… ≤ºqT. qTe⁄« ‘·≥dü|ú &ü e˚ s¡≈L£ Hê yê´bÕs¡+ u≤>±H˚ kÕ–
b˛sTT+~. }s¡÷sê Hê≈£î düHêàHê\T, |üP»\T »]ù|yês¡T. uÛÀ»q dü<Tä bÕj·÷\÷,
edür...n˙ï uÛwÒ ßü >±Z neTπs$. qTe⁄« qqTï nqTdü]dü÷Ô Á|ü‹#√{≤, ªH˚ì+ø± s¡ø+åÏ |ü
ã&É˝<Ò Tä . Ç<˚$T n˝≤¢≥bÕŒ eéVü‰s¡+ ø±<äT...q&ÉT+_–+∫ eTØ s¡+>∑+˝ÀøÏ ~>∑+&çμ
nì Á|üø{£ +Ï #˚es¡≈L£ Hê |üì u≤>±H˚ ñ+&˚~. s¡øDå£ ˝Ò<Tä . –ø£Då ˝Ò<Tä ...nì ˙
n+‘·≥ qTy˚« $dæ– yÓ[flb˛‘êeì Ä•+#êqT. n˝≤ ø±≈£î+&Ü qTe⁄« qqTï nqTdü]dü÷HÔ ˚
ñHêïe⁄. ˙ <Óã“‘√ H˚qT ∫øÏÿX¯\ýÓTHÆ êqT. ì»+ #Ó|⁄ü HÔ êïqT $qT...Hê ø° s¡øDå£
63
n+fÒ @$T{À ‘Ó*j·T<äT. Hêô|’ <äjT· j·TT+∫ Çø£ qTe⁄« yÓ[‘˚ n<˚ Hê≈£î |ü~y˚\Tμ
nHêï&ÉT. ªyÓfi≤ÔqT. nsTT‘˚, ˇø£ÿ wüs‘¡ T· ...Ç‘·sq¢¡ T s¡ø+åÏ #·>\∑ ì Á|üø{£ +Ï #·≥+ e÷H˚ùdÔ
yÓfi≤ÔqTμ nHêï&ÉT •wüß´&ÉT. ªn<Ó{≤¢>∑÷ Ç|üŒ{Ïπø »]–+~. Hê nqT#·s¡<äfi¯eT+‘ê
qqTï e<ä* Ç‘·s¡ >∑Ts¡Te⁄\ #Ó+‘·≈î£ #˚]b˛j·÷s¡T. qTeP« qqTï e<ä*yÓ[fl+‘·sê«‘·
Ä >∑Ts¡Te⁄\ e<ä≈› î£ yÓ[fl, qqTï n+{Ïô|≥Tº≈î£ ‹]–qfÒ¢ yê]˙ nqTdü]+#·T. Hê≈£î
|ü{qºÏ >∑‘˚ yê]ø° |ü&TÉ +Ô ~. X¯óuÛdÑ ´ü oÁ|òTü +...yÓ[flsê u≤ã÷μ nHêï&ÉT.
JÁu≤Hé ø£<ä∏ nø£ÿ&çøÏ n+‘·eTe⁄‘·T+~. ìC≤ìøÏ á uÛ÷Ñ ˝Àø£+˝À mes¡÷ me]˙
s¡ø+åÏ #·>*∑ –˝ÒsT¡ . ìÁ~+#˚yê]ì y˚T˝§ÿqeTì ôV≤#·Ã]+#·>\∑ sπ ø±ì, n+‘·øH£ êï eTπsMT
#˚j·T>∑*–˝Òs¡T. qTe⁄« dü«‘·+Á‘·T&ç$...ìqTï qTe⁄« s¡øÏå+#·Tø√e\dæ+<˚. ˙ J$‘·
u≤<Û´ä ‘·qT qTy˚« rdüTø√— rdüTø√ø£ ‘·|Œü <äT. s¡øDå£ ø¬ ’ yê]yÓ|’ Pü , M]e+ø± #·÷&É≈î£ .
øπ e\+ ˙e+πø #·÷#·Tø√— ˙ ˝À|ü*øπ #·÷#·Tø√. ìqTï s¡ø+åÏ #˚Xø¯ ÔÏ ˙˝ÀH˚ ñqï~.
<ëìì yÓ‹øÏ ô|≥Tºø√. s¡ø£åD¬ø’ ˙ yÓ\T|ü\ yÓ‹ø±e+fÒ, ìqTï uÛÑøÏå+#˚yêfi‚fl ˙≈£î
‘·≥düú|ü&É‘ês¡T.
Z
˙ #Ó‘’ H· ê´ìøÏ _Ûqï+>± $X¯«+˝À @B ˝Ò<Tä . ∫es¡≈î£ ìsê«DyÓTHÆ ê,
$eTTøÏÔjÓÆTHê ˙ #Ó’‘·q´+˝Àìy˚. yê{Ï¬ø’ Ç‘·s¡ #√≥¢ nH˚«wæ+#·≈£î. #Ó’‘·q´+
<ä]Ù+#·>*∑ q edüTyÔ B˚ Ä #Ó‘’ H· ê´ìøÏ _Ûqï+>±, dü«‘·+Á‘·+>± eTqC≤\<äT. @
<Ûsä êà˙ï >∑T&ç>¶ ± nqTdü]+#·≈î£ . <ëìì ÁãVü≤àeTqT, ìsê«DeTqT, yÓ÷ø£eå TqT
<ëìøÏ @ ù|s¡T ô|{Ïqº |üŒ{Ïø° <˚ì˙ yÓ+ã&ç+#·≈î£ . ˝ø£´å s¡V≤æ ‘·+>± ã‘·ø&£ eÉ T+fÒ
Ç<˚. <˚ì¬ø’ qTe⁄« yÓ‘·T≈£î‘·THêïy√, n<˚ qTe⁄«. ñ<˚›X¯ s¡Væ≤‘·+>± ã‘·ø£
H˚]ùd,Ô n<äT“¤‘y· TÓ qÆ ùd«#êÃ¤ <ë«sê\T ‘ÓsT¡ #·T≈£î+{≤sTT.
`‹#Y Hê{Ÿ Vü≤HéΩ
($j·T‘YHêyéT C…Hé uÖ<äΔ düHê´dæ, ÁbòÕqT‡<˚X¯ ìyêdæ)
64
Hê |ù sπ $T{Ï?
$_Ûqï dü+düÿ è‘·T\ eT<Û´ä #ê˝≤ ‘˚&Ü\T+{≤sTT. eTq |üPs¡« dü+Á|ü<ëj·T+˝À,
ªqqTï »>∑Hêï<∏+ä n+{≤s¡+&ûμ nì |ü]#·jT· + #˚dTü ≈£îH˚yês¡T. n+fÒ q\T>∑Ts¡÷ qHêï
ù|s¡Tô|{Ïº |æ\TdüT+Ô {≤s¡T ø±ã{Ï,º n˝≤ |æ*∫q|ü&ÉT |ü\T≈£î‘·T+{≤qT nì n‘·&ç
n_ÛÁbÕj·T+. eéVü‰s¡Hêe÷ìøÏ n+‘·øH£ êï ÁbÕ<Ûëq´$T∫Ãq≥T¢ ø£ì|æ+#·<Tä .
bÕXÊÃ‘·´ dü+Á|ü<ëj·÷qïqTdü]+∫, nø£ÿ&çyês¡T ª◊ j·÷yéT C≤q‡Héμ ˝Òø£
ª]#·sd¶Y Hü μé nì Á|üø{£ +Ï #·T≈£î+{≤s¡T. n+fÒ ‘êq÷ ‘·q ù|s¡÷ $&ÉBj·Tsêì eqï≥T¢>±
e÷{≤¢&TÉ ‘ê&ÉT. H˚{Ï eTq uÛ≤s¡rj·T j·TTes¡‘+· ≈£L&Ü ªH˚qT |ò˝ü ≤Hêμ nì ‘·eT ù|s¡T
#Ó|ü ≈£î+≥T+{≤s¡T. ‘·eT ù|s¡T ‘·eT eTqdüT‡qT m+‘·>± ÄÁø£$T+∫ ñ+≥T+<ä+fÒ,
Ä ù|s¡TqT ãdüT‡ d”≥¢ yÓqø±\, nø£ÿ&Éøÿ£ &Ü sêfi¯flMT<ä, ø=+&É\MT<ä sêdæ edüT+Ô {≤s¡T.
ªù|s¡T˝ÀH˚eTTqï~?μ nì ùwø˘dæŒj·TsY nqï|üŒ{Ïø° ªñqï<ä+‘ê n+<äT˝ÀH˚ ñqï~μ
nqï≥T¢ Á|üe]ÔdTü +Ô {≤s¡T.
ne⁄qT...ù|s¡T, <ëìøÏ ‘·–*+∫q &çÁ^ nø£så ê\T, dü+|òTü +˝À ‘·q≈£îqï Vü≤À<ë
Çy˚ eTìwæøÏ $T–*HêsTT. Ç$ rùddæ, ªqTyÓ«es¡T?μ nì >∑qø£ n&ç–‘˚, @MT #Ó|Œü ˝Ò&TÉ .
ù|s¡÷, }s¡÷, dü+|òTü +jÓTTø£ÿ >∑T]Ô+|üP ‘·|Œæ ‘˚ Hê˝À eTπseTTqï~? H˚H|Ó ü &ÓH’ ê Ç˝≤+{Ï
Á|üXï¯ y˚dTü ≈£î+fÒ>±?
ñ|ü]‘·\+MT<ä ø£ì|æ+#˚ á ù|s¡÷ Á|ü‹cÕ˜, dü+|òTü +˝À Hê≈£îqï kÕúq+...Ç$
˝Òø£b˛‘˚ H˚H˚MT ø±Hê? eT¬s+<äT≈£L ø=i>±Hê? ø±ì, @ eTìôw’Hê ‘·qì ‘êqT
‘Ó\TdüTø√yê\ì n_Û\wæ+∫‘˚, ˝ÀìøÏ yÓfifl‚ ˝À>±H˚ ù|s¡÷, }s¡÷, ∫s¡THêe÷, s¡+>∑÷
s¡÷|üP, C≤‹, eT‘·eT÷...nìï{Ï˙ ˇø£{§ø£{>Ï ± C≤s¡$&ÉTdü÷Ô Á|üj÷· D+ #˚j÷· *‡
ñ+≥T+~. Ç+‘· \π>CŸ‘√ ˝ÀìøÏ yÓfifl¯ &É+ nkÕ<Û´ä +.
˝ÀìøÏ yÓfifl¯ &É+ $wüjT· +˝ÀH˚ ø±<äT, düè»Hê‘·àø£yTÓ qÆ ø£èwæ˝À ìeT>∑ïyÓTqÆ @
eTìôwH’ ê ‘·qì ‘êqT $düà]+#·ø£ ‘·|Œü <äT. u≤Vü≤´ $wüj÷· \qT m≈£îÿe |ü{+ºÏ #·T≈£î+fÒ
65
düè»qX¯øÔÏ ≈£î+≥T|ü&TÉ ‘·T+~. ‘·qì >∑T]+∫ ‘êqT ‘·\T#·T≈£î+≥÷ ñ+&˚yê] ø£$‘·«+,
dü+^‘·+, ∫Á‘·øfi£ ,¯ •\Œ+....n˙ï ≈£L&Ü ø£è‘·ø+£ >±, j·÷+Á‹ø£+>± s¡÷bı+<äT‘·÷
ñ+{≤sTT. XÊgE„&Ó’Hê n+‘˚. ‘·qì ‘êqT eTs¡Te>∑*–q ø£åD≤H˚ ì»yÓTÆq XÊg
|ü]XÀ<Ûäq »s¡T>∑T‘·T+~. |ü]XÀ<Ûäq nq+‘·s¡+, n+<ä]˝≤π> ø√|ü‘êbÕ\T, ásê¸´
dü÷j·T\T, eT<äe÷‘·‡sê´\T Á|ü<]ä Ù+#·e#·TÃ. ø±ì ì»yÓTqÆ |ü]XÀ<Ûqä »]π> Ä ø=~›
ø£Då ≤˝À¢ e÷Á‘·+ <ëì‘√ ˇø£fbÆ… ˛ø£ ‘·|Œü <äT.
‘·qì >∑T]+∫q $düà]+|ü⁄ Á|üd<æ Δä XÊgE„&TÉ <∏ëeTdt n˝≤« m&çdHü ≈é î£ #ê˝≤
m≈£îÿe>± ñ+&˚<+ä {≤s¡T. ‘·q ø£\ŒHêX¯ø‘ÔÏ √ n‘·&TÉ ‘·q J$‘·ø±\+˝À y˚sTTøÏ ô|>’ ±
ªÇHÓ«q¸Hé‡μ #˚XÊ&ÉT. Á|ü<∏äeT Á|ü|ü+#· dü+Á>±eT+˝À Ç+>∑¢+&ÉT˝À πswüì+>¥ Á|üy˚X¯
ô|{Ïqº |ü&ÉT XÊgE„&TÉ m&çdHü ,é z cÕ|ü⁄ e<ä≈› î£ yÓ[fl ≈£L´˝À qT+#·THêï&ÉT. ‘·q
eTT+<äs¡ ñqïyêfi¯ófl ø£<*ä yÓ[flb˛>±, øö+≥sY˝Àì >∑Te÷kÕÔ düsT¡ ≈£î n+~+#˚+<äT≈£î
<∏ëeTdt n˝≤« m&çdHü é nì |üP]Ô ù|s¡Tô|{Ïº |æ*#ê&ÉT. m&çdHü é ø£<\ä ø£ yÓT<ä\ø£ n˝≤π>
kÕúDTe⁄>± ì\T#·T+&çb˛j·÷&ÉT. m&çdHü ≈é î£ ‘·q ù|s¡T >∑Ts¡T˝Ô <Ò Tä ! n‘·&ç yÓqø±\ ñqï
Ç<äs› T¡ eTT>∑TsZ T¡ Ç<˚$T{À ns¡+ú ø±ø£ #·÷düTHÔ êïs¡T. eT]+‘· yÓqø£ ñqï z e´øÏÔ m&çdHü qé T
m]>∑Tqï+<äTe\¢ eTT+<äT≈£î e∫Ã m&çdüHé‘√ ªªMT ù|s¡T |æ\TdüTÔ+fÒ n˝≤ ~≈£îÿ\T
#·÷dü÷Ô qT+#·T+{≤πs$T?μμ nHêï&ÉT. ñ*øÏÿ|ü&ç m&çwHü é kÕ<Ûës¡D düŒèVü≤˝ÀøÏ e#êÃ&ÉT.
ªªne⁄qe⁄qT, eT]Ãb˛j·÷qTμμ n+≥÷ >∑Te÷kÕÔ n+~+∫q düsT¡ ≈£î rdüT≈£îHêï&ÉT.
eTTô|Œ’ ¤ @fi¯fl≈£î ô|>’ ±, m&çdHü ìé ù|s¡Tô|{Ïº |æ*∫qyê¬ses¡÷ ˝ÒsT¡ . ‘√{Ï XÊgE„\T
>ös¡yê_Ûe÷Hê\ø=B› ªÁbıô|dò sü μY nì dü+uÀ~Û+#˚yês¡T. $<ë´s¡T\ú T n´‘·+‘· Ä<äs+¡ ‘√
ªkÕsYμ nH˚yês¡T. ù|s¡Tô|{Ïº |æ\yê*‡q dü+<äs“¡ e¤ T+≥÷ @s¡Œ&É˝<Ò Tä . m&çdHü é ‘·+Á&ç
n‘·&ç u≤\´+˝ÀH˚ eTs¡D+Ï #ê&ÉT. Ä ‘·sê«‘· ‘·*b¢ ˛sTT+~. n≥T ‘·sê«‘· eTTô|Œ’ ¤ @fi¯fl
J$‘·+˝À n‘·&TÉ ‘·q XÊg |ü]XÀ<Ûqä ˝À¢ eTTì–b˛sTT ˇø=ÿø£ÿ edüTeÔ ⁄q÷ ø£*Œdü÷,Ô
ªÇHÓ«+{Ÿμ #˚d÷ü Ô $T>∑‘ê ˝Àø±H˚ï eTs¡∫b˛j·÷&ÉT. ‘êHÓes√, ‘·q ù|sπ $T{À @MT
>∑Ts¡TÔ ô|≥Tºø√˝Ò<Tä . eTqdüT á ªÇHÓ«dæ>πº wüH‡é øπ μ n+øÏ‘y· TÓ bÆ ˛sTT+~— ø±s¡D»qTà&ÉT
ø±ãfÒº nìï edüTeÔ ⁄\qT ø£*Œ+#·>*∑ >±&ÉT.
Çø£ ‘·qì ‘ê ø£qT>=qï ns¡TD≤#·\ s¡eTDT&ç |ü]dæú‹ eTØ $∫Á‘·+>±
ñ+&˚~. s¡eTD düT‹Ô ‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï dü+ø°sqÔ¡ + ÄÁX¯eT+˝Àì uÛ≈Ñ î£ \Ô +<äs÷¡ #˚ùd y˚fi,¯
66
n~ ‘·q düT‘Ô q˚ qï dü+>∑‹ >∑Ts¡TsÔ êø£, Ä ù|s¡TqT ‘êq÷ ñ#·Ã]dü÷Ô ne÷j·Tø£+>±
n+<äT˝À bÕ˝§ZHy˚ ê&ÉT. ‘·qì ‘êqT n+‘·>± $düà]+#ê&Éqïe÷≥.
ñ|ü]‘·\+MT<ä eTq≈£L, Ç‘·s¡T\≈£L ø£ì|æ+#˚ á ù|s¡÷. ñ<√´>∑bòÕsT÷,
e+X¯ Á|ü‹cÕ˜ yÓTT<ä˝q’… e˙ï e~˝Òdæ ˝ÀìøÏ yÓfi,Ô‚ nø£ÿ&É mes¡T ø£ì|ækÕÔsT¡ ? nø£ÿ&É
ñ+&˚~ mes¡T? Ç~ ø£qT>=q≥¢sTT‘˚ qTe⁄« ˝ÀìøÏ yÓfifl¯ ˝Ò<Hä ˚ nqTø√yê*. ˙ <Ûë´q+˝À
@MT |üd˝ü <Ò Tä . ˝ÀìøÏ yÓfifl‚ e÷s¡+Z ˝À ˙≈£î Nø£{,° X¯SqéT÷ ‘ês¡d\æ ˝¢ <Ò +ä fÒ qTe⁄«
#˚d+æ ~ <Ûë´q+ ø±<äT. e÷s¡Z eT<Û´ä +˝ÀH˚ ª˙e⁄μ nH˚ á ñ|ü]‘·\ nC≤„q+ ªø£\μ¢ nì
˙≈£î ‘Ó*j·Tsê˝Ò<+ä fÒ, n~ <Ûë´q+ ø±H˚s<¡ Tä .
Ä X¯SHê´ìï ‹\øÏ+#˚ ª#·÷ù|μ ndü\T kÕøÏ—å <ëìøÏ ù|s¡T ˝Ò<Tä . }s¡T ˝Ò<Tä .
n~ Ád”Ô ø±<äT, |ü⁄s¡Twüß&ÉT ø±<äT. <ëìøÏ <˚X+¯ ˝Ò<Tä . ø±\+ ˝Ò<Tä . n~ ˙≈£î ø£sT¡ D>±,
Áù|eT>± <äs¡Ùq$TdüTÔ+~. Ä <äs¡Ùq+˝À #·÷#˚yê&=ø£&É÷, #·÷&Éã&˚ Áù|eT n+≥÷
eTs=ø£{° ñ+≥T+~ nqTø√e<äT.› Ä Áù|eT$ qTy˚«— <ëìøÏ dü]Vü≤<äT\› T ˝Òe⁄. C≤‹
eT‘· ≈£î\uÛ<Ò ë\T ˝Òe⁄.
n~ ø£qT>=qï ‘·sê«‘·, qTM« Á|ü|ü+#·˝À @ s¡+>∑+˝À ñHêï, ˙ <ë«sê
düe÷C≤ìøÏ y˚T˝Ò »s¡T>∑T‘·T+~. J$‘·+˝À Á|ü‹ dü+|òTü ≥q≈£L ]j·÷ø£¸H>é ±, Á|ü‹ÁøÏjT· >±
s¡÷bı+<äT‘·÷ e∫Ãq ˙ ø£sêà#·sD¡ , Ç|ü&ÉT á |ü⁄Hê~ @s¡Œ&çq ‘·sê«‘·, Ä s¡÷|ü+
ø√˝ÀŒsTT, ÁøÏj÷· ‘·àø£yTÓ qÆ dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ j·÷ø£¸H>é ± s¡÷|ü⁄~<äT≈› î£ +≥T+~. Á|ü‹ ø£sà¡ ˝Àq÷
˙ <ë«sê Á|üø{£ ‘Ï e· Tj˚T´ Áù|eT ˝Àø±ìøÏ Á|üdTü Œ¤≥+>± ø£ì|æd÷ü HÔ ˚ ñ+≥T+~.
Z
|ü˝¢… ÁbÕ+‘ê˝À¢ H˚qT @ø±+‘·+>± ìedæ+#êqT— Ä Á|üXÊ+‘· Jeq+˝À
e⁄+&˚ yÓ$’ <Û´ä +˝Òì dæ‹ú düè»Hê‘·àø£yTÓ qÆ eTqdüTqT m˝≤ ñ‘Ô̊» |üsT¡ düT+Ô <√
>∑eTì+#êqT.
`Ä˝ŸãsYº ◊HédHº” é
(Á|ü|ü+#· $U≤´‘· ôd’+{Ïdtº)
67
ôV’≤ ôdì‡{Ï${°
ns¡Te⁄ ‘Ó#T· Ã≈£îqï |ü<ë\‘√ uÛ>Ñ e∑ +‘·TDÏí ÁbÕ]ú+#·>\∑ q˙, ø£è‘·»‘„ · ‘Ó\T|ü
>∑\q˙ nqTø√e<äT.› ^‘·, u…_’ ˝Ÿ Çy˚$ |ü]+ƒ ∫Hê, @$ e˝…y¢ d˚ Hæ ê Ä e÷≥\ <ë«sê
@<√ ø=+‘· uÛ≤y√<˚«>∑+ ø£*–Hê, <Óe’ + $+≥THêï&ÉqTø√e<äT.›
ndü\T <Óe’ eTH˚ <ëìH˚ dü+uÀ~Û+#·≈î£ +&Ü ã‹πøyê]øÏ ∫πøÿ˝Ò<Tä . ñqïHêïfi¯Sfl
ñ+{≤s¡T— b˛j˚THê&ÉT b˛‘ês¡T. m+<äT≈£î |ü⁄{≤ºy÷Ó , m+<äT≈£î b˛‘·THêïyÓ÷ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü,
ªeT]+‘· nqTuÛÑ$<ë›eTqT≈£î+fÒ nqTuÛÑ$+#·ìe«≈£î+&Ü á eTs¡D+ m+<äT≈£î
ô|≥ºã&ç+<√μqH˚ <äT'K+‘√ yÓ[flb˛‘ês¡T.
Çø£ eTs=ø£sø¡ +£ eTqTwüß´\T. ª<˚e⁄&ÉTHêï&Éì yês¡÷ Ms¡÷ #Ó|⁄ü +Ô &É>± qeTàø£
b˛e&ÉyT˚ $T{Ï? qe÷à*...yês¡T #Ó|Œæ q<˚<√ #˚d÷ü +Ô &Ü*. m+<äTø¬ H’ ê eT+∫~— ñ+{≤&Ü...
eTq nqTcÕ˜q+ #·÷∫ dü+‘√wækÕÔ&ÉT. Ç|ü&ÉT ñqï <ëìø£Hêï eT]+‘· uÛ≤>∑´+.
ÄdüT\Ô T düeT≈£Ls¡TkÕÔ&TÉ . ñ+&É&Ü...eTq e÷#·]+#˚ á Á|üÁøÏjT· \e\¢ qwüyº T˚ MT ˝Ò<Tä .
Äj·Tq≈£î HÓy’ <˚ ´ä + ô|{Ïqº ≥T¢>± ô|{Ïº eTq+ ‹H˚<>˚ ±? á˝À>± dü+|òTü + eTq ÄdæøÔ £
uÛ≤yêìï #·÷∫, m+‘·>±H√ yÓT#·TÃ≈£î+≥T+~. ñHêï&√, ˝Ò&√ ‘Ó*j·Tì Ä <˚e⁄&çøH£ êï,
m≥º m<äT≥ ø£ì|æ+#˚ á dü+|òTü Ä<äs¡ eTsê´<ä˝Ò eTq¬ø+‘√ Á|üj÷Ó »qø£s+¡ >± ø£ì|ækÕÔsTT.
Çø£ eT÷&√ esêZìøÏ, <˚e⁄&ç MT<ä qeTàø£+ ã©j·T+>± ñ+≥T+~. s√p
Äj·Tq≈£î ‘·eT ø£cÕº\T #Ó|ü ≈£îì ‘·eT ø√¬sÿ\˙ï ìy˚~+#·T≈£î+≥÷ ñ+{≤s¡T— $˙
$˙ @<√ ˇø£ s√Eq ø£sT¡ DÏ+#·øb£ ˛‘ê&Ü nì <äD≤í\T ô|&ÉT‘·÷H˚ ñ+{≤s¡T. $qã&É&+É
˝Ò<y˚ ÷Ó qì ÁbÕs¡qú eT]+‘· _>∑sZ >¡ ± #˚kÕÔsT¡ .
ø±ì, á ÁbÕs¡qú \T $H˚yêπsyês¡T? eTq ÁbÕs¡qú ˇø£fÆ… eTq X¯Á‘·Te⁄ ÁbÕs¡qú
eTs=ø£f‘Æ… ,˚ me] ÁbÕs¡qú qT eTìï+#˚≥T¢? ˇπø Ç+{À¢H˚ uÛsÑ Ô¡ ÁbÕs¡qú ˇø£f‘Æ… ,˚ uÛ≤s¡´
ÁbÕs¡úq ‘·<ä«´‹πsø£+>± ñ+&Ée#·TÃ. Ç+{À¢ ô|<ä›yêfi¯fl≈£î »ãT“#˚dæ, Á|üe÷<äkÕúsTTøÏ
#˚s¡T‘·÷+fÒ, <ä+|ü‘·T˝À¢ ˇø£s¡T ªs¡øÏå+#·T, kÕ«MTμ nì y˚&ÉT≈£î+≥÷+fÒ, ô|<ä›yê]
68
b˛s¡T |ü&˝É ìÒ s¬ +&√yês¡T ªª˙ Çwüyº TÓ ˝≤ ñ+fÒ n˝≤ »s¡>ì∑ sTT´, kÕ«MTμμ nì eTè<äTe⁄>±
dü÷∫+#·e#·TÃ.
ìC≤ìøÏ ÁbÕs¡qú ˝À uÛ>Ñ e∑ <˚#Ã· q¤ T $X¯«dæ+∫qyê&ÉT ‘·q Ç#·Ãq¤ T Á|üø{£ +Ï #·&ÜìøÏ
M\T˝Ò<Tä . Çø£ uÛ>Ñ e∑ <˚#Ã· ¤ n+<ëe÷...<ëì¬ø’ ÁbÕ]ú+#·e\dæq nedüs+¡ ˝Ò<Tä . ø±ã{Ïº
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çøÏ ø£è‘·»‘„ · ‘Ó\|ü&+É ˇø£ÿ&˚ eTq+ #˚jT· <ä–+~. ø£è‘·»‘„ · ‘Ó\T|üìyê&çøÏ
≈£L&Ü »]π>y˚T\T »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~. ø£è‘·»‘„ q· T |ò\” j˚Týê&ÉT Ä |ò*” +>∑TqT
#Ó|ü ø√≈£î+&Ü ñ+&É˝&Ò TÉ . ‘·q≈£î ÁbÕD+ b˛düTqÔ ï á dü÷s¡´s¡•Ù, ‘·q≈£î düTU≤ìï#˚Ã
á eT\j·Te÷s¡T‘·+, <ëVü≤+ rs¡TÃ≈£îH˚+<äT≈£î ‘·q≈£î \_Û+#˚ á ø£eTàì eT+∫˙s¡÷.
dü+‘√wü+ ø£*–+#˚ á yÓHïÓ \ yÓ\T>∑T\ yÓqø£ ñqï Ä eTVü‰X¯øÔÏ n‘·&øç Ï ‘·s#¡ ÷·
>∑Ts¡T≈Ô î£ edüT+Ô ≥T+~. n˝≤ >∑Ts¡T‘Ô #Ó T· Ãø√eTì n‘·&ø¬ç es¡÷ Á|ü‘´˚ ø£+>± #Ó|Œü ˝Ò<Tä ø±ì,
ø£è‘·»‘„ ê uÛ≤e+ ô|\T¢_øÏqyê&ÉT Á|üø{£ +Ï #·≈î£ +&Ü m˝≤ ñ+&É>\∑ &ÉT?
ÄVü‰s¡ e÷s¡–+#˚ eTT+<äT nH˚ø£ eT‘ê\yês¡T <˚e⁄DÏí @<√s¡ø£+>± <∏ë+ø˘
#˚dTü +Ô {≤s¡T. dæì‡j·TsY>± #˚ùd~ ø=+<äs¬ ‘’ ,˚ m≈£îÿeeT+~ ÄqyêsTTr>± #˚dTü +Ô {≤s¡T.
ø±ì, õC≤„kÕ|üPs¡«ø£+>± ã‹πøyê&ç ø£è‘·»‘„ · ‘·q≈£î \_Û+∫q ‹+&ç, eg+ edü‹
$wüjT· +˝ÀH˚ø±ø£, Ç+ø± #ê˝≤ <ä÷s¡+ yÓfió¯ +Ô ≥T+~. ‘·qø° e÷qe»qà nqTÁ>∑V≤æ +∫
q+<äTøπ ø£è‘·»‘„ · ‘Ó\T|ü⁄‘·T+{≤&ÉT. ‘êì+‘·≈î£ eTTqT|ü⁄ ªndü\T $wüj÷· ìøÏμ <ä÷s¡yTÓ Æ
mìï s¡÷bÕ˝À¢ á uÛ÷Ñ $TMT<ä|&ü ç e⁄+&˚yê&√— m+‘· j·÷+Á‹ø£+>± J$+#ê&√!
e÷qe»qà m‹Ôq ‘·sê«‘· ‘·q+‘·≥ ‘êqT y˚T\Tø=q˝Ò<Tä . dü]>± y˚T\Tø=*ù|
yêπs ‘·≥dü|ú &ü ˝É <Ò Tä . ˇø£yfi˚ ¯ ‘·≥dü|ú &ü Hç ê, ‘êqT yê]ì >∑T]Ô+#·>*∑ –q Vü≤è<äjT· ø√eT\‘·«+
‘·q˝À @s¡Œ&É˝<Ò Tä . |ü]D≤eT Áø£eT+˝À nH˚ø£ s¡÷bÕ˝À¢ bÕcÕD Vü≤è<äjT· +‘√H˚ J$+∫
ñ+{≤&ÉT. eT<Û´ä ø±\+˝À, ø£|≥ü yÓTqÆ >∑Ts¡Te⁄\ e<ä≈› î£ #˚] ‘êq÷ yÓ÷düb˛j·÷&ÉT—
yês¡÷ Ä‘·àe+#·q‘√ ne‘·\øÏ <ë{≤s¡T. ∫es¡≈î£ á »qà˝ÀH˚ ‘·q Vü≤è<äjT· + ø√eT\
‘ê«ìï, düTìï‘·‘ê«ìï, kÂ≈£îe÷sê´ìï dü+‘·]+#·T≈£î+~. n<äèwüeº XÊ‘·÷Ô ‘·qø√ ì»yÓTqÆ
yÓ‘’ ê[≈£î&ÉT <äsÙ¡ q$T#êÃ&ÉT. Ä yÓ‘’ ê[≈£î&ÉT ≈£L&Ü nH˚«wæd÷ü Ô ñ+&˚yê&˚y÷Ó ...‘·q≈£î
‘Ó*j·T<äT. e÷qe»qà \uÛ´Ñ + ø±ø£b˛‘˚, á >∑Ts¡Te⁄ HÓ˝≤ ‘ês¡d\æ T¢‘ê&ÉT?
düèwæ˝º Àì Á|ü‹ J$‘√q÷ dü+ã+<Ûä y˚Ts¡Œs¡#T· ø√ø£b˛‘˚, ‘·qì ‘êqT @ n<ä+› ˝À
#·÷#·T≈£î+{≤&ÉT? n<ä+› ˝À ‘·q s¡÷|ü+ ø£ì|ædTü +Ô <˚ø±ì ‘·q ø√|ü+, ø±eT+, ˝ÀuÛ+Ñ
69
ãj·T{ÏøÏ sêe⁄. yÓ*øÏe∫Ãq|ü&˚ n$ ‘·q≈£î Á|üdTü Œ¤≥+>± ø£ì|ækÕÔsTT. Ç˝≤ ø£ì|æ+∫q
<ëìì >∑eTìùdÔø±ì, n~ m+‘·>± ô|s¡>∑>∑\<√, <ëì sêø£ådüs¡÷|ü+ m≥Te+{Ï<√
‘·q≈£î ‘Ó*ùd neø±X¯+ ˝Ò<äT. n˝≤ $düÔè‘· s¡÷|ü+˝À <äs¡Ùq$T∫Ã, ∫es¡≈£î ‘·q
ª#·÷|ü⁄μ‘√ |ü{≤|ü+#·˝q’… |ü&˚ ‘·q≈£î $eTTøÏ.Ô Ä $eTTøÏÔ \_Û+#·>±H˚ n&ÉT>∑T m≥T|ü&Ü˝À
Ä ~X¯>±H˚ |ü&TÉ ‘·T+~. dü«>∑èVü‰>∑eTq+ ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ <äqïe÷≥. mø£ÿ&ç qT+&ç $&çe&ç
‘ê ìø£ÿ&çøÏ e∫Ã ‹s¡T>±&ÉT ‘·THêï&√, eT∞fl Ä ~≈£îÿπø Á|üj÷· D+ yÓTT<ä˝+’… ~.
uÛ>Ñ e∑ ‘˚‡e #˚jT· &ÜìøÏ e÷qe»qàø£Hêï ñ‘·eÔ TyÓTqÆ »qà eTπs~ ñ+≥T+~?
uÛ>Ñ e∑ ‘Ydèü wæìº mHÓïH√ï $<Ûë\T>± ùd$+#·e#·TÃ. ˝À≈£î\≈£î y˚T\T #˚≈L£ sπ Ã >√e⁄*ï,
eèøå±\qT dü+s¡ø+åÏ #·e#·TÃ. yÓ<’ ´ä + H˚]Ãe⁄+fÒ, eTqTwüß\≈£î s√>∑ ìyês¡D ø£*–+#·
e#·TÃ. ‘·eT düèwæøº s£ qÔ¡ T >∑T]Ô+#·˝ìÒ n+<ÛTä \ >∑T&ç‘¶ H· êìï b˛>=≥º&ÜìøÏ yê]øÏ ªndü\T
$wüj÷· ìïμ ‘Ó*j·TCÒjT· e#·TÃ. düèwæ˝º Àì JesêdüT\ìï{Ïø° ‘·q ‘Ó*$‘˚≥\‘√ e÷s¡Z
<äsÙ¡ ≈£î&ÉT ne#·TÃ. á |üqT\˙ï #˚jT· &ÜìøÏ ø£qTï\÷, ø£sê\÷, Ä˝À#·HêX¯øÔÏ ˝Òøb£ ˛‘˚
e÷qe⁄&ÉT m˝≤ #˚jT· >∑\&ÉT? e÷qe»qà <ë«sê á ø£sêà#·sD¡ ≈£î neø±X¯$T∫Ãq Ä
eTVü‰X¯øøÔÏ Ï ø£è‘·»‘„ ê|üPs¡«ø£ e+<äHê\]Œdü÷HÔ ˚ ñ+{≤&ÉT.
<Óe’ eTH˚~ ˇø£ >=|üŒ düŒèVü≤. ôV≤’ ôdì‡{Ï${° <ë«sêH˚ n~ >√#·se¡ Te⁄‘·T+~.
HêeTs¡÷|üs¡Væ≤‘·yÓTÆq Bì‘√ dü+ã+<Ûä y˚Ts¡Œs¡#·Tø√e&Éy˚T J$‘· |üs¡e÷e~Û ø±˙,
∫‘·XÔ ó¯ ~Δ˝ìÒ ÁbÕs¡qú \T, |üP»\T mìï #˚dæ Á|üj÷Ó »qy˚T$T{Ï? ˇø£kÕ] Ä eTVü‰X¯ø‘ÔÏ √
dü+ã+<Û+ä dæsú |¡ &ü ‘ç ,˚ <ëì˝À ◊ø£ýÓT‘Æ ˚ Çø£ ø£è‘·»‘„ ê uÛ≤e+ $&ç>± Á|üø{£ +Ï #·qø£ÿs¡
˝Ò<äT. n˝≤+{Ï eTìwæ Á|ü‹#·sê´, Á|ü‹e÷{≤ á ø£è‘·»„‘·H˚ ˝Àø±ìøÏ #ê≥T‘·÷
ñ+≥T+~.
Z
á Ä‘·à |ü<ës¡yú T˚ $T≥ì Á‘·e«&É+ ÁbÕs¡+_ÛùdÔ ˝À‘·T≈£î yÓ[flqø=B› nø£ÿ&ÉTqï
ì»yÓTqÆ ~ ˙ #˚sTT ∫øÏÿ+#·Tø=ì Ç+ø± eTT+<äT≈£î q&ÉTdüT+Ô ~. Ä ‘·sê«‘·
»]π>~ j·÷e‘·÷Ô n~ #˚ùd |üH—˚ n+<äT˝À ˙ Á|üyT˚ j·Ty˚TMT ñ+&É<Tä .
`s¡eTD eTVü≤]¸
70
ì|üMT~ q&Éø£
ªªá Á|ü|+ü #·+ dü‘´· eT˙, n˝≤π> ˙ <˚V≤ü + ≈£L&Ü dü‘´· eT˙ qTe⁄« qeTTà
‘·THêïyé. n~ øπ e\+ ˙ qeTàø£+ e÷Á‘·yT˚ . n+‘·øH£ êï eTπsMT ø±<äT. ˙e⁄ Ä
nK+&É Ä‘·ày˚qì H˚qT #Ó|Pü Ô e⁄+fÒ, ˙≈£î qeTàø£+ ≈£î<äs&¡ +É ˝Ò<Tä . á dü‘ê´ìï
#·÷&É˝≈Ò î£ +&Ü e⁄Hêïe⁄. á Á|ü|+ü #·eT÷ á düe÷»eT÷ ìqTï Væ≤|üïf…CÆ Ÿ #˚dæ e⁄HêïsTT.
á Væ≤bÕï{Ïø˘ dæ‹ú qT+&ç $&çe&ÉTμμ nì f…V≤t Ø >∑syY ê˝Ÿ≈î£ #Ó+~q sêeTrs¡T&ú TÉ
n+fÒ, Ä eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT ‘êqT #Ó|Œæ q e÷≥qT eTq#˚‘· q$Tà+#·&ÜìøÏ n˝≤ ñ
<ëÈ{Ï+∫ e⁄+{≤ &ÉqT≈£î+{≤+. ªª&û Væ≤|üïf…ÆCŸ j·TTesY ôd˝ŸŒ¤μμ nì nqï Äj·Tq
e÷≥qT eTq+ #Ó$ ø¬ øÏÿ+#·Tø√˝Ò<Tä . Ç~ Ä|üÔ yêø£´+, Ä#·]+#·<–ä q~ düTe÷ nì
eTqø£ì|æ+#·˝Ò<äT.
ì|ü\ MT<ä q&ç#˚ eTqTwüß´*ï #·÷düT+Ô {≤+. Ç~ @<√ Á{Ïø˘ n˙, ‘·«s¡‘«· s¡>±
q&ÉTdü÷Ô yÓ[‘˚, mes¡T q&ç∫Hê @MT ø±<ä˙, ø={Ïbº Õπsùdyês¡THêïs¡T. ø±˙ Á|üXÊ+‘·
∫‘·+Ô ‘√ HÓeTà~>± q&ç∫qyês¡÷ ñHêïs¡T. >ö‘·eT ãT<äT&Δ TÉ ªá X¯Øs¡+ ˙e⁄ nqTø√&É+
ÁuÛeÑ Tμ nHêï&ÉT. á dü‘ê´ìï ‘·q≈£î ‘êqT s¡TEe⁄ #˚dTü ø√e&Üìø°, Ç‘·sT¡ \≈£î s¡TEe⁄
#˚jT· &ÜìøÏ, l\+ø£˝Àì uÖ<ä_Δ ≈Û îå£ e⁄\T ˇø£|ü &ÉT Á|üj÷Ó >∑+ #˚dæ #·÷|æ+#ês¡T.
Ç+<äT˝À bÕ˝§ZH˚ _Û≈îå£ e⁄\qT dü+e‘·‡s¡+bÕ≥T $&ç>± ø=+&É>T∑ Vü≤˝À¢ ìedæ+#˚
@sêŒ≥T>±$kÕÔsT¡ .yês¡T Ä >∑TVü≤˝À¢ e⁄+&˚ ø±\+˝À sêÁ‹+ã>∑fió¯ fl ªH˚˙ X¯Øsêìï ø±<äTμ
nH˚ dü÷#·qqT ‘·eT≈£î ‘êeTT #˚dTü ≈£î+≥÷H˚ e⁄+{≤s¡T. eTÚHêìï bÕ{ÏdTü +Ô {≤s¡T.
ÁbÕD≤j·÷eT+ #˚dTü +Ô {≤s¡T. ‘·s#¡ ÷· ñ|üyêkÕ\T+≥T+{≤s¡T. X¯Øsêìï |ü]X¯óÁuÛ+Ñ >±
ñ+#·{≤ìøÏ nH˚ø£ Á|üÁøÏjT· \T neT\T »s¡T|ü⁄‘·T+{≤s¡T. ªH˚qT X¯Øsêìï ø±qTμ nH˚
uÛ≤e+ >±&Û+É >± HÓ\ø=Hê*. @e÷Á‘·+ dü+<˚V≤ü eTTHêï, Ä Á|üj÷Ó >±ìøÏ dæ<+Δä ø±qfÒº
qqTø√yê*. j·÷uÛ’… ns¡y’Ó eT+~ düHê´düT\T á $<Ûyä TÓ qÆ •ø£Då bı+~, @ |ü⁄qï$T
Hê&Ó‘’ ˚ ãT<äT&Δ øç Ï C≤„H√<äjT· eTsTT+<äì uÖ<äT\Δ T qeTTà‘ês√, Ä |ü⁄qï$THê&ÉT ì|ü\T
b˛dæ e⁄qï >∑T+≥e<ä≈› î£ ekÕÔsT¡ . n|ü&ÓH’ ê, ªá ì|ü\T qH˚ïMT #˚jT· C≤\e⁄μ nH˚
71
<äè&ÛÉ $XÊ«düeTTqïyêπs n+<äT˝ÀøÏ <ä÷≈£î‘ês¡T. @ ø=~›bÕ{Ï dü+<˚V≤ü eTTqïyê¬sH’ ê, @
ø±düÔ ‘·≥|ü{≤sTT+|ü⁄ e⁄Hêï, yÓq≈£îÿ ‘·>T∑ ‘Z ês¡T— yêfi¯flì n+<äT˝ÀøÏ <ä÷ø£e<äì› Äù|kÕÔsT¡ .
n+fÒ @e÷Á‘·+ dü+<˚V≤ü + bı&Éd÷ü |æHê Çø£ ˝≤uÛ+Ñ ˝Ò<Tä . Ä |üìøÏ |üPqTø√e&É+
ìs¡s¡úø£+— n‘·&ÉT $|òü\T&Ó’ rs¡T‘ê&ÉT. <ä÷øÏq yêfi¯ófl e÷Á‘·+ X¯ØsêìøÏ @ Vü‰˙
»s¡>≈∑ î£ +&Ü m+‘·ùdô|H’ ê ì|ü\MT<ä q&ÉTdü÷HÔ ˚ e⁄+{≤s¡T, qè‘·´+ #˚kÕÔsT¡ .
1950e dü+e‘·‡s¡+˝À ˇø£ ÁøÏdj ºæ T· Hé $TwüqØ l\+ø£≈î£ e∫Ãq|ü&ÉT, á
ì|ü˝À¢ q&Ée&É+ dü«j·T+>± #·÷XÊ&ÉT. >ö‘·eT ãT<äTìΔ ô|’ M]+‘· $XÊ«dü+‘√ á |üì
#˚jT· >∑*–‘˚, Jdüdt Áø°dTü ôÔ |’ ‘·q≈£îqï $XÊ«dü+‘√ ‘êHÓ+<äT≈£î #˚jT· ˝Òqì n‘·&øç ì£
|æ+∫+~. ‘·q $XÊ«düã\+ m˝≤+{Ï<√ |üØøÏ+å #·T≈£îH˚ ñ<˚X› +¯ ‘√ ‘êq÷ ì|ü˝À¢øÏ
<ä÷ø±&ÉT. X¯ØsêìøÏ #ê˝≤ Vü‰ì »]–+~. Ä¬sï\T¢ ÄdüŒÁ‹˝À e⁄+&Ü*‡ e∫Ã+~.
Çø£ÿ&ç Á|üXï¯ , $XÊ«dü+ ãT<äT&Δ ç MT<äHê, Jdüdt MT<äHê nì ø±<äT. á X¯Øs¡+
H˚qT ø±<äT nH˚ dü‘´· + eTq n+‘·sê+‘·sêfi≤˝À¢øÏ Á|üy•˚ +∫+<ë, nH˚<˚ Á|üXï¯ . Ä‘·à
y˚sT¡ , X¯Øs¡+ y˚sT¡ nì ‘Ó*j·T&ÉyT˚ ‘Ó*$— á ‘Ó*$ ì»+>± dæ~ùΔ dÔ eTìwæ X¯Øsêìï
<ë≥>∑\&ÉT nqTø√yê*.
á eè‘êÔ+‘·+ Ç+‘·{Ï‘√ n+‘·+ ø±˝Ò<äT. Ä Á¬ø’düÔe $TwüqØ dü«<˚X¯yÓTÆq
Ç+>±¢+&ÉTøÏ ‹]–yÓfi≤fl&ÉT. nø£ÿ&É Væ≤bÕï{Ï»yéT, yÓTdüà]»yéT ‘·‘‡· +ã+<Ûyä TÓ qÆ $<ä´\˙ï
n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· kÕ>±&ÉT. n–ï ø£D≤\ MT<ä q&ç#≥˚ |ü&ÉT |ü]D≤e÷\T @ $<Û+ä >±
e⁄+f…Æ nH˚ $wüj÷· ìï |ü]XÀ~Û+#·&+É yÓTT<ä˝{… ≤ºsT¡ . n≥T ‘·sê«‘· l\+ø£ qT+&ç
Ç<äs› T¡ uÖ<äΔ _Û≈îå£ e⁄*ï Äø˘‡|òsü ≈¶Y î£ ÄVü‰«ì+#ês¡T. _Û≈îå£ ≈£î\ <ä«j·T+ nø£ÿ&çøÏ yÓ[fl
ì|ü\MT<ä q&ç∫ #·÷|æ+#ês¡T. á Á|üjÓ÷>±ìï eT∞fl eT∞fl #˚sTT+#ês¡T. n˝≤
#˚dTü qÔ ï|ü&ÉT nø£ÿ&É ≈£Ls=Ãì e⁄qï mes√ ˇø£ Ábıô|dò sü ,Y M]<ä]› ˙ n‘·´+‘· ÁX¯<‘Δä √
#·÷düTqÔ ï dü+>∑‹, Ä uÖ<ä_Δ ≈Û îå£ e⁄\T >∑eTì+#ês¡T.
‘êeTT n–ïô|’ q&Ée&Üìï n‘·&TÉ Bø£>å ± #·÷dü÷Ô ‘êq÷ nqTuÛ$Ñ dü÷Ô ‘ê<ë‘·à´+
#Ó+<äT‘·÷ Äq+<ä+˝À eTTì–b˛‘·THêï&Éì Á>∑V≤æ +#ês¡T. n‘·&ç H˚Á‘ê\T, eTTKeT÷
n‘·&ç |üse¡ X¯‘ê«ìï ‘Ó*j·TCÒdTü HÔ ï’Ó .
uÖ<äΔ _Û≈îå£ e⁄\T Ç<äs› ÷¡ n‘·&ç e<ä≈› î£ yÓ[fl, ªªMTs¡T ≈£L&Ü e÷‘√ e∫Ã n–ï
MT<ä q&Ée+&çμμ nì ÄVü‰«ì+#ês¡T. eTs√ Ä˝À#·q ˝Ò≈î£ +&Ü Ä Ábıô|dò sü Y yê]‘√
u≤≥T yÓ[fl Ä ì|ü\ MT~øÏ <ä÷ø±&ÉT. ÄX¯Ãs¡´+! n‘·&øπç Vü‰˙ »s¡>˝∑ <Ò Tä . Á¬ød’ eÔü
72
$TwüqØ ≈£L&Ü nø£ÿ&˚ e⁄Hêï&ÉT. Ábıô|dò sü Y ‘·sÿ¡ XÊg n<Ûë´|ü≈î£ &ÉT. dü+<˚V≤æ +#·&+É
n‘·&ç XÊg+˝À Á|ü<ëÛ q kÕúqe÷Áø£$TdüT+Ô ~. n+<äTe\¢ ÄX¯Ãs¡´#·ø‘Ï T· &Óq’ Á¬ød’ eÔü $TwüqØ,
Ä Ábıô|dò sü Y e<ä≈› î£ yÓ[fl ªª@e÷Á‘·+ $XÊ«dü+ ˝Òì MTØ n<äT“¤‘êìï m˝≤ kÕ~Û+#·>*∑
>±s¡T? $XÊ«dü|sü T¡ &ÉHq’Ó H˚qT m+<äTø£ì $|ò\ü TD…HÌí êqT?μμ nì n&ç>±&ÉT.
n+<äTø± Ábıô|dò sü ,Y ªÄ ø£Då ≤q H˚Hê Á|üÁøÏjT· qT dü+|üPs¡+í >± $X¯«dæ+#êqqT
≈£î+{≤qT. Hê≈£î nø£ÿ&É »s¡T>∑T‘·Tqï Á|üjÓ÷>∑+ m+‘· dü‘·´+>± ø£ì|æ+∫+<ä+fÒ,
BìøÏ ‹s¡T>∑T˝Ò<Tä , Ç~ eTTe÷à{Ïø° dü‘´· y˚Tqì Vü≤è<äjT· +˝À nì|æ+∫+~. á <˚V≤ü +˝À
e⁄qï<˚MT ˝Ò<Tä , e⁄qï<ä+‘ê Ä‘·à˝ÀH˚ e⁄qï<äH˚ dü‘´· + Hê≈£î <äsÙ¡ qeTsTTq≥¢q|æ+∫+~.
Ä ø£Då ≤q Ä Ç<äs› T¡ uÖ<ä_Δ ≈Û îå£ e⁄\‘√ H˚qT ˇø£≥sTTb˛j·÷qT. yês¡T qqTï ÄVü‰«ì+∫+<˚
‘·&eÉ ⁄>± yê]‘√ #˚]b˛yê\ì|æ+∫+~. eTs¡Tø£Då + yê]‘√u≤≥÷ n–ï˝ÀøÏ <ä÷øπ XÊqT.
Hê≈£î ì|ü\MT<ä q&ç∫qfÒº ‘√#·˝<Ò Tä .μμ
Ábıô|òdüsY≈£î dü+<˚Vü≤+ ˝Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~— ìX¯Ãj·TC≤„qy˚T<√ ~–e∫Ã+~.
eTìwæøÏ Vü‰ì »s¡>˝∑ <Ò Tä . n‘·&ç Äq+<ä |üse¡ X¯‘«· + Ä ìX¯Ãj·T C≤„HêìøÏ ∫Vü≤ïeTì
Ä uÖ<ä_Δ ≈Û îå£ e⁄\≈£î ‘Ó*dæq+<äTe\¢H,˚ n‘·DíÏ n+‘· ìdü‡+<˚V≤ü +>± bÕ˝§ZqeTì ÄVü‰«
ì+#·>*∑ >±s¡T.
‘Ó*$, ìX¯Ãj·TC≤„q+ Äq+<äbÕs¡eX¯´+ n˙ï ≈£L&Ü. eTìwæì eTs√ kÕúsTTøÏ
rdüT≈£îyÓfi‘¯ êsTT. Ç$ ˝Òì eTq+ Ç˝≤+{Ï nkÕ<Ûës¡D Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· ã÷qTø√e&É+
ãT~ΔV≤” q‘· ne⁄‘·T+~μμ nì eTT–+#ê&ÉT $TÁ‘·l.
Z
73
ø£èwüíeT÷]Ô <äs¡Ùq+
õ&ÉT¶ ø£èwüíeT÷]Ô>±s¡T 1933 ÁbÕ+‘·+˝À
ñ‘·Ôs¡ Væ≤+<ä÷kÕúq+˝À n+u≤˝≤˝Ÿ kÕsêuÛ≤sTT
≈£î≥T+ã n‹~∏>± e⁄+≥T+&˚yês¡T. l n+u≤˝≤˝Ÿ
≈£L‘·Ts¡T, ©Hê, ª©yé‡ Á|òyü Té m &ÓØ’ μ nH˚ |ü⁄düøÔ +£
sêdæ+~. n+<äT˝À ÄyÓT ø£èwüíeT÷]Ô>±]‘√ ‘êqT
dü*|æq dü+uÛ≤wüD\T ø=ìï sêdæô|{Ïº+~. Äj·Tq
JeqXË*’ ì ≈£L&Ü e]í+∫+~. n|üŒ{ÏøÏ ø£èwüeí T÷]Ô>±]
ej·TdüT eTTô|Œ’ ¤ mì$T~. ns¡eT]ø£\T ˝Ò≈î£ +&Ü Ä$&É
Á|üXï¯ \T n&ç–q rs¡T, Äj·Tq düe÷<Ûëq+ #Ó|Œæ q
rs¡T bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î Ädüø<ÔÏ ëj·Tø£+>± e⁄+&Ée#·TÃ.
©Hê : MTs¡T nVü≤à<ëu≤<é q>∑s+¡ ˝À ªH˚qT yêdüyÔ êìï ‘Ó\TdüT≈£îHêïqT (◊
Vü‰yé ]j·T˝…C’ Ÿ)¶ μ nHêïs¡T. MTs¡T ‘Ó\TdüT≈£îqï<˚$T{Ï? Ä ‘Ó\TdüTø√e&É+˝Àì $$<Ûä
<äX¯˝Ò$T{Ï?μμ
ø£èwüeí T÷]Ô : H˚qT yêdüyÔ êìï ø£qT>=HêïqT. @$T ‘Ó\TdüT≈£îHêïH√ #Ó|Œü eTì
MTs¡&–ç ‘˚, ˇø£ <äè&ÛyÉ TÓ qÆ edüTeÔ ⁄ì e]í+∫q≥Tº e]í+#·>*∑ –˝ÒqT. z dü÷sê´düeÔ Tj·÷ì
≈£î+&˚ kÂ+<äs´¡ +, ˝Òø£ #·ø¬ ÿs¡≈î£ +&˚ r|æ<qä +, MTs¡T dü«j·T+>± nqTuÛ$Ñ +∫ e⁄+fÒ
‘·|Œæ ‘˚, H˚qT MT≈£î Ä uÛ≤yêìï m˝≤ n+<äCj Ò T· >∑\qT? MTs¡T Ä nqTuÛyÑ êìï m]–
e⁄+fÒH˚ ‘Ó\TdüT+Ô ~.
©Hê : nsTT‘˚ n~ MT ôd˝ŸŒ¤ (dü«j·T+, dü«‘·') j˚THê? ˝Òø£ MT≈£î _ÛqïyÓTqÆ ≥T
e+{Ï<ë?
ø£èwüí : ne⁄q÷, ø±<äT nì #ÓbÕŒ*‡ e⁄+≥T+~. Ç˝≤ düe÷<Ûëq $TdüTqÔ ï+<äT≈£î
@MT nqTø√e<äT.› ø±˙ Ç+‘·øH£ êï eTπss¡ø+£ >±q÷ #Ó|Œü ˝ÒqT.
©Hê : MTs¡T ≈£î+&É*˙ X¯øÏÔøÏ dü+ã+~Û+∫q ø=ìï kÕ<ÛäHê\T #˚XÊs¡T—
ñ|üyêkÕ\T+&ç #·÷XÊs¡T, yê{Ïì >∑T]+∫ ø=ìï |ü⁄düøÔ ±\T #·~yês¡T. düHê´dæ jÓTTø£ÿ
ø£]qƒ Jeq $<ÛëHêìï ø=+‘·ø±\+ nqTdü]+#ês¡T.
74
ø£èwüí : ne⁄qT. ªme¬sH’ ê Ç~ #˚dæ #·÷&ÉTμ nì n+fÒ, n~ ø=+‘·ø±\+bÕ≥T
#˚ùdyêDÏ—í Ä ‘·sê«‘· e~˝ÒùdyêDÏ.í
n˝≤π> Hê J$‘·+˝À ø=+<äsT¡ Ád”\Ô T ‘ês¡d˝æ ≤¢sT¡ — yêfi¯ófl qqTï Áù|$T+#ês¡T.
ø±˙ H˚qT |üøÿ£ ≈£î ‘=\>±*‡ e∫Ã+~. yêfi¯fl≈£î Hê MT<ä ø√|üyTÓ T∫Ã Hê e<äq› T+&ç yÓ[fl
b˛j·÷s¡T.
Ä Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûqä \q ã&˚≥≥Te+{Ï$ Hê≈£î @$<Û+ä >±q÷ düV‰ü j·T|ü&˝É <Ò ìä
H˚qqT≈£î+≥THêïqT— ˇø£yfi˚ ¯ düV‰ü j·T|ü&eç ⁄+fÒ, m˝≤ düV‰ü j·T|ü&Ü¶j÷Ó Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT.
ªÇ~ ø±<äT, Ç~ ø±<äTμ nì ‹s¡düÿ]+#·&Éy˚T (HÓπ>{Ÿ) Hê Jeq $<Ûëq+—
Ç<=ø£ÿfÒ e÷s¡eZ Tì Hê≈£î ‘√düT+Ô ~.
©Hê : Ç˝≤+{Ï kÕ<Ûqä \T e´s¡eú Tì Á>∑V≤æ +∫ MTs¡T yê{Ïì e~˝ÒXÊs¡T nH˚
e÷≥ ì»y˚T. ø±˙ n˝≤+{Ï C≤„q+˝Òì e÷ uÀ+≥¢ dü+>∑‘$˚ T{Ï? M{Ïì Ä#·]dü÷Ô
e⁄+&É≥+ ‘·|Œü ì MT n_ÛÁbÕj·Te÷?
ø£èwüí : MTs¡T #˚jT· <ä\TÃ≈£îqï<˚<√ MTs¡T m˝≤>∑÷ #˚ùd rs¡T‘ês¡T— me«s¡÷
Ä|ü>*∑ – ˝ÒsT¡ . ø±˙ u≤\´+ qT+&ç j·TÚeq+˝ÀøÏ n&ÉT–&˚ eTT+<äT, ‘·–q C≤„q+
ø£\>∑&ÜìøÏ, j·÷eqà+B ‘·&É|üs¡, Ä≥\eTà, eTX¯S∫ (Ä ø±\+˝À Ä yê´<ÛäT\T
Á|üã\+>± e⁄+&˚$). nqTuÛ$Ñ +#ê\ì nq˝ÒeTT ø£<ë. jÓ÷>± Ä#·]+#·&+É , ø=ìï
dæ<ëΔ+‘ê\qT nqTdü]+#·&+É Ç‘·s¡ kÕ<Ûqä \T #˚|≥ü &º +É nedüse¡ TqTø√qø£ÿs¡˝<Ò Tä .
Hê≈£î z \ø£´å eT+≥÷ ˝Ò<Tä — n+‹eT <äX¯ m˝≤ e⁄+≥T+~ nH˚ z düŒwüyº TÓ qÆ
uÛ≤eq @MT˝Ò<Tä . z ìπs•› ‘· e÷s¡+Z , z dæ<ëΔ+‘·+, z eT‘· $XÊ«dü+ e+{Ï$ nqTdü
]+∫q+<äTe\¢ dü‘·´<äèwæº, dü‘·´<äèX¯´+, dü+≈£î∫‘·yÓTÆ b˛‘·T+~. n˝≤+≥|ü&ÉT á
ªdüeTkÕÔìïμ m˝≤ <ä]Ù+#·&+É ?
nø£ÿ&çø± dü+uÛ≤wüD eTT–dæ+~. eTs√ dü+<äs“¡ +¤ ˝À ø£èwüeí T÷]Ô>±s¡T á yêdüeÔ
<äsÙ¡ Hêìï >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$dü÷Ô ªªyêdüeÔ + n$T‘· dü÷ø£àå yÓTqÆ ~. (dü_˝º Ÿ), H˚qT MT nC≤„Hêìï
$#˚Ã<¤ +ä #˚jT· &ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&É>\∑ H˚y÷Ó ø±˙, yêdüyÔ êìï >∑T]+∫ H˚sT¡ Ãø√e&É+ e÷Á‘·+
MTπs #˚j÷· *‡ e⁄+≥T+~— C≤„q+ nH˚<ëìï MTs¡T dü«j·T+>± Ä]®+#ê*‡+<˚.
ˇø£]kÕÔsT¡ , eTs=ø£sT¡ d”«ø£]kÕÔsT¡ nH˚ $<Ûëq+ <√|æ&øû Ï <ë]rdüT+Ô ~. nVü≤+
ø±s¡ eTì|æ+#·T≈£î+≥T+~. yêdüeÔ <äsÙ¡ Hêìï ø±˙, Ä dü+|üPs¡‘í ê«ìï ø±˙, mes¡÷
75
me]ø° Çe«˝ÒsT¡ . MT #·T≥÷º MTπss¡Œs¡T#·T≈£îqï ÁuÛeÑ T\qT H˚H‹Ó Ô #·÷|ædTü HÔ êïqT— yê{Ïì
‘=\–+#·T≈£î+fÒH˚ MTsê dü+|üPs¡‘í ê«ìï <ä]Ù+#·>\∑ s¡T.
á dü+|üPs¡‘í «· + MT˝ÀH˚ HÓ\ø=ì e⁄+<äH˚ dü÷Á‘·+ ns¡yú TÓ ‘Æ ,˚ MT ÁX¯eT‘√H˚,
MTs¡T |ü&˚ |òTü s¡¸D\ <ë«sêH˚ ‘·‘êÿs¡D+>± MT˝À ñ<äsTT+#˚ ne>±Vü≤q e\¢H,˚ Ä
yêdüÔe <äs¡Ùq+ »s¡>∑>∑\<äT. á $wüj·T+ MT≈£î uÀ<Ûä|ü&ç‘˚, MTs¡T ì]à+#·T≈£îqï
nes√<Ûë\ìï+{Ï˙, MTπs ‘=\–+#·Tø=ì yÓ*øÏ ekÕÔsT¡ μμ nHêïs¡T.
ªªdü$qj·T+>±, eTìwæ ‘·qøÏ ‘êqT ªH˚qT eTqTwüĆ≤‹μ nì Á>∑V≤æ ùd,Ô n‘·&TÉ
kÕ«s¡|ú sü T¡ &ÉT ø±C≤\&ÉT— ô|ô’ |#·TÃ ‘·qô|’ ˇø£ ô|<ä› u≤<Û´ä ‘· yÓ÷|üã&çq≥T¢ ns¡+ú #˚dTü
≈£î+{≤&ÉT. eTqTwüĆ≤‹ Á|ü‹ì~Ûqì ‘Ó\TdüT≈£îqïyê&ç ø£sêà#·sD¡ j·÷e‘·÷Ô Áù|eT
qT+&ç |ü⁄≥Tºø=düT+Ô ~μμ nHêïs¡T ø£èwüeí T÷]Ô>±s¡T.
©Hê kÕsêuÛ≤sTT &ÓØ’ qT+&ç eT]ø=ìï ø£èwüeí T÷]Ô>±] e÷≥\T: ªH˚qT m\¢|ü &É÷
z Äq+<ë_›˝ÀH˚ e⁄+{≤qT. ø√|üeT÷, ndü÷j·T, Ç‘·s¡ uÛ≤y√<˚«>±\T Hê˝À e⁄+&Ée⁄...
eTqTwüß\ eTTU≤\T n+‘· >∑Ts¡TôÔ |≥Tºø√>∑*–˝ÒqT— Çø£ eTqTwüß\ ù|s¬ ‘Ì¢ ˚ >∑Ts¡T+Ô &É≥+
eTØ ø£w+ºü .
nù|ø£å ø±s¡D+>± ø=+<ä]ï m≈£îÿe>± |ü]>∑D+Ï #·&eÉ T+≥÷ e⁄+&É<Tä . Hê nqT
#·sT¡ \qT≈£îH˚ yêfi¯ófl, qqTï ns¡+ú #˚dTü ≈£îqïyêfi¯ófl, M~Û e÷ìdæ, me¬sH’ ê Hê≈£î ˇø£f—Ò
yês¡÷ Ms¡÷ nH˚ ‘˚&Ü\T e⁄+&Ée⁄. Ç˝≤+{Ï nqTuÛ÷Ñ ‹ Hê≈£î yÓTT<ä≥Tï+N e⁄+<äì
nq˝ÒqT— ø±˙ yÓT\¢yTÓ \¢>± ô|s¡>C∑ §∫Ã+~— H˚qT ô|+∫ b˛wæ+∫+~ ø±<äT.μ
‘·q≈£î ∫qï ∫qï |üqT\T #˚dæ ô|fÒyº ê]ì ªdüs¬ «+{Ÿμ nH˚ e÷≥ n+fÒ, Äj·Tq
Çwü|º &ü y˚ ês¡T ø±<äT. n˝≤ nqï eTìwæ‘√, ∫qï|æ\y¢ ê&ç˝≤>± nuÛ´Ñ ]úd÷ü Ô ªn‘·&TÉ düs¬ «+{Ÿ
ø±<ä+&û, Hê Áô|+ò &É+&û, á ªy˚\Tμ (ˇø£ e´øÏÔ ù|s¡T) Hê düV≤ü #·sT¡ &ÉT (ø£+bÕìj·THé)
n+&ûμ nì ‘·q eTqdüTH=|æŒì ‘Ó*j·TCÒùdyê&ÉT.
ne‘·* eTìwæ eTq eTT+<äT≈£î e∫Ãq|ü&ÉT eTsê´<ädü÷#·ø£+>±, n‘·&ÉT
y=+>∑uÀj˚T eTT+<˚, ‘êqT n‘·&ç jÓT&É\ y=+– eTsê´<äqT Á|üø{£ +Ï #˚yê&ÉT. (eTsê´<ä
Z
|ü⁄s¡Tc˛‘·eÔ TT\ \ø£Då ≤*˝≤ e⁄+{≤sTT ø±uÀ\T!)
ª‘êqTqï #√≥ ªn~μ e⁄+&É<Tä — ªn~μ e⁄qï#√≥ ‘êqT+&É&TÉ μ

`õ&ÉT¶ ø£èwüeí T÷]Ô
76
n#·T´‘Y |ü≥«s¡úHé≈£î n+‹eT XÊ\÷´{Ÿ...

~∏j÷· dü|dæò Tü \º eT<Û´ä ô|]–q l õ&ÉT¶ ø£èwüí
eT÷]Ô>±s¡T ‘·q<Ó’q y˚s=ø£ $•wüºyÓTÆq {°∫+>¥
ÁbÕs¡+_Û+∫q ‘·sT¡ D+˝À, Ä uÀ<Û˝ä Àì ÁbÕX¯kÕÔ´ìï
Á>∑Væ≤+∫q l n#·T´‘Y |ü≥«s¡úHé ‘·+Á&ç ø=&ÉT≈£î‘√,
ªªHêj·THê, H˚qT ø£qTø£ ˙ ej·TdüTyêDÏí nsTT‘˚,
X¯óÁuÛ+Ñ >± •s√eTT+&Éq+ #˚sTT+#·T≈£îì ø±cÕj·÷+ãsê\T
<Û]ä +∫ á eTìwæì nqTdü]+∫ ñ+&˚yêDÏ.í Ç‘·&û
Á|ü|ü+#·+˝À mø£ÿ&çøÏ yÓ&ç‘˚ nø£ÿ&çø£˝≤¢ yÓ[fl Ç‘·&˚~ e÷{≤¢&çHê ÁX¯<äΔ>± $qT+&˚
yêDÏ.í nu≤“sTT, Ç~ ªªdü‘´· yêDÏμμsê. Çø£ Ä ‘·sê«‘· ˙ Çwü+º μμ nì nHêï&Éì, l
n#·T´‘Y Hê‘√ ˇø£kÕ] #ÓbÕŒs¡T.
ø±˙ qej·Te«q+˝À e⁄qï n#·T´‘Y eTqdüT‡qT Ç≥T l õ&ÉT¶ ø£èwüíeT÷]Ô
dü÷<ä+≥T sêsTT˝≤ Äø£]¸d÷ü Ô ñ+&É>±, n≥T <ëdü´X¯è+K˝≤\‘√ ñqï <˚Xe¯ ÷‘· ø£˙ï{Ï‘√
ªªá dü+ø¬ fi¯ófl ‘Ó+#˚ yê¬ses¡T?μμ nqï≥Tº ø£ì|ædTü +Ô &˚~. n|üŒ{Ïø° Ç≥T á <˚Xu¯ øÑÛ ˙ÔÏ ,
n≥T Ä eTVü‰X¯øÔÏ Äsê<Ûqä q÷ düeTq«sTT+#·T<ëeTì Á|üjT· ‹ï+#ê&ÉT j·TTe |ü≥«s¡Hú .é
ø±˙ J$‘·+˝À ì»+>± @<ÓH’ ê H˚sT¡ Ãø√<ä\T#·T≈£î+fÒ, Ä#·]+#·<\ä T#·T≈£î+fÒ
n<∏ë]{°ì •s¡kÕeVæ≤+#˚ M\T˝Ò<˙ä , Á|ü‹B dü«j·T+>± ø£qT>=ì rsê\ì ø£èwüeí T÷]Ô
>±s¡T Á|üe∫dü÷Ô ñ+&É&É+ #·÷∫, ªªsê»ø°jÓ÷<äé÷\T, kÕ«‘·+Á‘·´ b˛sê{≤\T
q&É|&ü +É ˝À ≈£L&Ü n<∏ë]{° |üìøÏsê<ä+{≤sê?μμ nì yÓ[fl n&ç>±&ÉT n#·T´‘Y l ø£èwüí
eT÷]Ôì. ªkÕe÷q´ $wüj÷· ˝À¢, nq>± ãC≤s√¢ m≥TyÓ|’ ⁄ü ã+&ç ‘√˝≤*, Á{≤|òøæ ˘ dæ>ï∑ ˝Ÿ‡
m˝≤ bÕ{Ï+#ê* e+{Ï $wüj÷· \T, n˝≤+{Ïy˚ eT]ø=ìï yê{Ï˝À ‘·|Œæ ‘˚, eTqdüT‡≈£î
dü+ã+~Û+∫q @ $wüjT· +˝ÀHÓH’ ê, n<∏ë]{Ï‘√ ì$T‘·+Ô ˝Ò≈î£ +&Ü dü«j·T+>± ‘Ó\TdüTø=ì
Ä#·]+#ê*‡+<˚μqHêïs¡T ø£èwüíeT÷]Ô. ñ<äé÷\T q&çù| dü+<äs¡“¤+˝À mes√ ˇø£
Hêj·T≈£î&ç e÷≥MT<ä b˛≈£î+&Ü me]øÏ yêπs @<√ ˇø£ |üì#˚|&ü ‘ç ,˚ ndü\T ñ<äé÷ìπø
77
$|ò÷ü ‘·+ @s¡Œ&ÉT‘·T+<äH˚ ø±s¡D+‘√ n#·T´‘Y <˚X¯ $eTTøÏø¬Ô ’ »j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TDY‘√
bÕ≥T sê»ø°j·÷˝À¢ #·Ts¡T>±Z |üì#˚j·T&É+ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. >±+BÛ>±] nqT#·s¡T˝…’
ñ+&ç ≈£L&Ü Ä#ês¡´ qπs+Á<ä<y˚ ,é »j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TDY, n#·T´‘Y |ü≥«s¡Hú é e+{Ï
yês¡T k˛wü*düTº uÛ≤yê\‘√ Á|üu≤Û $‘·T\j·÷´s¡T ø£qTø£ ø±+Á¬>dt˝À uÛ≤>∑+>±H˚, ø±+Á¬>dt
k˛wü*düTº bÕØºì kÕú|+æ #ês¡T.
1942 Ä>∑dTü ˝º À >±+BÛ>±s¡T Á_{°wt yê]ì ªªøÏ«{Ÿ Ç+&çj÷· μμ n+≥÷ <˚X¯
Á|ü»\≈£î ªª&É÷ ÄsY &Óμ’ μ nH˚ dü+<˚X$¯ T#êÃs¡T. á <Óã“‘√ n{À Ç{À ‘˚*b˛yê\+≥÷
<˚Xk¯ Õ«+Á‘·´ kÕ<Ûqä ø¬ ’ >±+BÛ>±] eT+Á‘êìï ªª ø£s√ j·÷ eTs√μμ nì Væ≤+B˝ÀøÏ nqTe
~+∫, k˛wü*düT\º T ˇ≈£îÿeTà&ç>± $»è+_Û+#ês¡T.
dü«sêhyÓTqÆ eTVü‰sêh˝À, n#·T´‘Y |ü≥«s¡Hú é dü‘êsê õ˝≤¢ ÁbÕ+‘·+˝À, Á_{°wt
Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï dü+Ô _Û+|üCdÒ ,æ Á|ü»\ düV≤ü ø±s¡+‘√ HêHê bÕ{Ï˝Ÿ nH˚ Hêj·T≈£î&ç düV‰ü j·T+˝À,
dü«<˚o Á|üuTÑÛ ‘·«+ kÕú|+æ #ê&ÉT. ªÁ|ürdüsêÿsYμ>± Á|üd~æ Δ #Ó+~q á Á|üuTÑÛ ‘·«+ Á|ü»\
<ä>sZ∑ ¡ |üqTï\T edü÷\T #˚d÷ü ,Ô |ü+#êj·Tr\T q&ÉT|ü⁄‘·÷, düeTdü´\T |ü]wüÿ]dü÷Ô rs¡TŒ\T
#Ó|⁄ü ‘·÷, »]e÷Hê\T $~Ûd÷ü Ô •ø£\å T y˚d÷ü Ô e÷eT÷\T Á|üuTÑÛ ‘·«+˝≤π> |ü]bÕ*düT+Ô &˚~.
á ÁbÕ+‘·+˝À ø=+‘·ø±\+ es¡≈L£ Á_{°wt Á|üuTÑÛ ‘·«+ #Ó\≈¢ î£ +&Ü b˛sTT+~. n+&ÉsY
Á>ö+&é˝À e⁄+&ç ã‘·T≈£î‘·Tqï Ä ø±\+˝ÀH˚ ˇø£kÕ] ‘êqT ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑sêìøÏ
e#êÃqì, eTTdæ+¢ y˚w+ü y˚dæ ‘êqT s¬ +&ÉT eT÷&ÉT s√E\bÕ≥T Hê+|ü*¢ ùdwº Hü é e<ä›
ˇø£ <äsêZ˝À ìedæ+#êqì, ø=+<ä]‘√ dü+Á|ü~+|ü⁄\T »]|æq ‘·sê«‘· yÓ[flb˛j·÷q˙,
Hê‘√ n#·T´‘Y ˇø£kÕ] #ÓbÕŒs¡T. á eT<Û´ä ø±\+˝À Äj·Tq ôV≤’ <äsêu≤<é e∫Ãq|ü&ÉT
l sêy˚TX¯«s¡sêe⁄ (|üPs¡«+ eq|ü]Ô sêC≤) Ç+{À¢ eTø±+ #˚dTü +Ô &˚yês¡T.
kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s+¡ n#·T´‘Y |ü≥«s¡Hú é u§+u≤sTT q>∑s+¡ ˝Àì $T\T¢ ø±]à≈£î\qT
dü+|òTü {Ï‘· |üsT¡ dü÷Ô yê]ì es¡bZ ˛sê{≤\≈£î dæ<+Δä #˚jT· &É+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. n<˚ |üì
#˚dTü qÔ ï ø£eT÷´ìdüTº Hêj·T≈£î\T ≈£L&Ü ø±]à≈£î\qT es¡Z b˛sê{≤\≈£î Äj·T‘·+Ô #˚dTü +Ô &˚
yês¡T. n#·T´‘Y ø±]à≈£î\qT ◊ø£eT‘·´+‘√ ñ+&ÉeT˙, ‘ê>∑T&ÉT p<ä+ e+{Ï <äTs¡\
yê≥¢qT e÷qeT˙, bı<äT|ü⁄ #˚jT· eT˙ uÛ≤sê´|æ\*¢ ï u≤>± #·÷düTø√eT˙, #Ó|⁄ü +Ô &˚yês¡T.
ø£eT÷´ìdüTº ÁfÒ&é j·T÷ìj·THé Hêj·T≈£î\T á ˙‹uÀ<Û\ä ˙ï nÁ|üdTü ‘Ô +· >± uÛ≤$+∫,
ô|≥Tºã&ç<ës¡T˝…q’ $T\T¢ j·T»e÷qT\MT<ä es¡bZ ˛sê{≤\T m˝≤ kÕ–+#ê˝À, @@ ø√¬sÿ\T
kÕ~Û+#·Tø√yê˝À uÀ~Ûd÷ü +Ô &˚yês¡T.
78
kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s+¡ , ø±]àø£ ø£s¸¡ ø£ esêZ˝À¢H˚ ø±ø£, eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ , ô|’ ‘·s>¡ ‘∑ T· \
sê»ø°jT· yê<äT˝À¢ ≈£L&Ü ùdyê‘·‘Œ· s¡‘· ã<äT\T n~Ûø±s¡ |ü<Mä sê»ø°j÷· \ MT<˚
yÓ÷E ø£qã&É&É+‘√ >±+BÛ, »j·TÁ|üø±XŸ\e˝…H˚ n#·T´‘Y ≈£L&Ü uÛ≤s¡‘· sê»ø°j·T
<äèX¯´+ #·÷∫ ø=+‘· HÓs’ êXÊ´ìøÏ >∑Ts¡j÷· ´s¡T.
Ä düeTj·÷q l õ&ÉT¶ ø£èwüíeT÷]Ô >±s¡T eT]+‘· Á|üdüTŒ¤\+>± >∑Ts=Ô#êÃs¡T
|ü≥«s¡Hú ≈é î£ . ªªá s¡øy£ TÓ qÆ sê»ø°j÷· ˝À¢ H˚qT ÇeT&É˝qÒ T >±+BÛJ, H˚qT eT∞fl ø£èwüeí T÷]Ô
>±] <ä>sZ∑ ≈¡ î£ yÓfifl¯ uÀ‘·THêïqTμμ nì >±+BÛJ‘√ #Ó|ü ≈£îHêïs¡T n#·T´‘Y. ø£èwüeí T÷]Ô
n+fÒ >±+BÛøÏ m+‘√ >ös¡eeTì #Ó|⁄ü +Ô &˚yês¡T |ü≥«s¡Hú .é n#·T´‘Y #Ó|Œæ +~ $ì ªª˙
Ä˝À#·q #·ø£ÿ>± ñ+~. Ç<˚ ˙≈£L ˙ <˚X¯ Á|ü»\≈£L ÁX‚j·Tdüÿs¡+μμ nHêï&ÉT Ä
eTVü‰Hêj·T≈£î&ÉT.
>±+BÛJ‘√H˚ ø±ø£ |ü+&ç{Ÿ HÓÁVüA‘√ ≈£L&Ü m+‘√ düMT|ü+>± ñ+≥÷ e∫Ãq
n#·T´‘Y≈£î |ü<äMø±+πøå ñ+&ç ñqï≥¢sTT‘˚ <˚X¯+˝À n‘·&ÉT n\+ø£]+#·ì |ü<ä$
ñ+&˚~ ø±<äT.
meT¬s˙® ‡ nq+‘·s+¡ øπ +Á<ä+˝À »q‘ê Á|üuTÑÛ ‘·«+ @s¡Œ&çq ‘·sT¡ D+˝À |üÁ‹ø±
Á|ü‹ì<ÛTä \T »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDYqT ø£\dæ e÷{≤¢&qç |ü&ÉT ªª<˚XÊ<Û´ä ≈£îå &ç>± eTq
n#·T´‘Y |ü≥«s¡Hú qé T #˚ùdÔ m+‘√ u≤>∑T+≥T+~μμ nì n_ÛÁbÕj·T+ yÓ*ãT#êÃs¡T. á
yês¡Ô #·÷∫, Hê¬ø+‘√ dü+‘√wü+ ø£*– ªªMTs¡T <˚XÊ<Û´ä ≈£îå ˝…‘’ ˚ k˛wü*C≤ìøÏ nqT≈£L\
yê‘ês¡D+ düèwæºkÕÔs¡˙, Á|ü»*ï HÓ’‹ø£ e÷s¡Z+ yÓ’|ü⁄ eT[fl+#·>∑\s¡˙ Ä•düTÔHêïqTμμ
n+≥÷ Äj·Tq≈£î ˇø£ ñ‘·sÔ +¡ sêXÊqT. <ëìπøMT düe÷<Ûëq+ sê˝Ò<Tä . Hê\T¬><’ Tä
HÓ\\ ‘·sê«‘· dü«j·T+>± ø£*dæq|ü&ÉT ªªH˚qT MT≈£î n|ü&ÉT |ò˝ü ≤Hê $wüjT· yÓTÆ Hê
ñ‘ê‡Vü≤+ ø=B› ˇø£ ñ‘·sÔ +¡ sêXÊqTμμ nì >∑Ts¡T#Ô X˚ ÊqT. ªªne⁄qT #·÷XÊqTμμ nì
ø±˙, ªª#·÷&É˝<Ò μ˚ μ nì ø±˙ nq≈£î+&Ü, ªª<˚XÊ<Û´ä ≈£å |ü<$ä n+fÒ @$T{À ‘Ó\TkÕ?
ôdH’ ê´ìøÏ, Hê$ø±<äfi≤ìøÏ, @sYb˛ò sY‡ø° düTÁ|”yTé ø£e÷+&És,Y düs«¡ ùdHê<Û´ä ≈£îå &ÉT nqïe÷≥.
XÊ+‹¬ø’ ø£èwæ#ù˚ d eTq+ n˝≤+{Ï |ü<eä ⁄\ CÀ*øÏ m˝≤ b˛‘ê+?μμ nHêïs¡T. ªª»j·T
Á|üø±XŸ dü÷∫+#ês¡T ø±ã{Ïº n+^ø£]kÕÔsπ yÓ÷ qqT≈£îHêïqTμμ nHêïqT H˚qT. ªªn_Ûe÷q+
ø=B› dü÷∫+∫ ñ+{≤s¡T. ø±˙ H˚H˝Ó ≤ d”«ø£]+#·>\∑ qT?μμ nHêïs¡T |ü≥«s¡Hú .é
n#·T´‘Y uÛj Ñ T· yÓTs¡T>∑ì eTìwæ. kÕ«‘·+Á‘·´+ e∫Ãq #ê˝≤ ø±˝≤ìøÏ &Û©ç ¢ qT+&ç
@<√ ¬s’˝À¢ |ü>∑{Ï|üP≥ |òüdtºø±¢dt˝À ≈£L#=ì Á|üj·÷D+ #˚düTÔ+&É>± |üø£ÿ ª≈£Lù|μ˝À
79
≈£L#·Tqï Ád”Ô $<ë´]úqT\qT |ü⁄s¡Twü $<ë´s¡T\ú T n\¢] |ü{+ºÏ #·&+É , y˚~+Û #·&+É >∑eTì+∫
ªªÇ<˚$T{° nÁø£eT+?μμ n+≥÷ ˝Ò#ês¡T. ‘√{Ï Á|üj÷· D°≈î£ \T ªªnj·÷´ MTs¡T ø£\>∑CdÒ Tü ø√
ø£+&ç. Ç~ e÷≈£î s√p e÷eT÷˝Ò. $<ë´s¡T\ú eTì #Ó|ü ≈£îH˚ M]e<ä,› CÒãT˝À¢ ø£‘T· \Ô T
≈£L&Ü ñ+{≤sTT. eTqe÷≥ |ü{+ºÏ #·Tø√s¡T dü]>∑<ë, ô|ô’ |#·TÃ CÀø£´+ #˚dTü ≈£îqï yê]
MT<˚ #˚sTT#˚düT≈£î+{≤s¡T. ÁbÕD Á|üe÷<ä+ ≈£L&Ü dü+uÛÑ$+#·e#·TÃμμ nì Äj·Tìï
yê]+|ü#÷· XÊs¡T.
ø±˙ »+¬øs¡>ì∑ n#·T´‘Y jÓTTø£ÿ Äy˚X+¯ Ä>∑˝<Ò Tä . ªªá <äèXÊ´ìï H˚qT düV≤æ +#·˝qÒ T.
Hê˝≤+{Ï yê&çøÏ uÛj Ñ T· y˚T$T{Ï?μμ n+≥÷ ˝Ò∫ yêfi¯fl eT<Û´ä ≈£î yÓ[fl ªª@$T{Ï~?μμ nì
n&ç>±s¡T. Ç‘·&eÓ s√ Ä $<ë´s¡Tú ˝…sT¡ >∑øb£ ˛sTTHê Ç‘·&ç ìØ“¤‹ì #·÷∫, yÓq≈£îÿ ‘·>±ZsT¡ .
eTÁ<ëdüT q>∑s+¡ , ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢˝Àì s¡Tw”y©˚ , yês¡D≤•˝Àì sêCŸ|÷üò {Ÿ yÓTT<ä˝q’…
#√≥¢ l n#·T´‘YqT ‘ês¡d\æ T¢‘T· +&˚ yêDÏ.í kÕ«‘·+Á‘·´b˛sê≥ $esê\T, >±+BÛ HÓÁVüA
‘·~‘·s¡ Hêj·T≈£î\‘√ ‘·q kÕVü≤#·s´¡ + >∑T]+∫ m|ü&ÓH’ ê #Ó|⁄ü +Ô &˚yês¡T. Á|ü<ëÛ q+>±
ø£èwüíeT÷]Ô {°∫+>¥H˚ #·]ÃdüTÔ+&˚ yêfi¯fl+. ˇø£kÕ] mes√ j·TTe≈£î&ÉT ªªø£èwüíeT÷]Ô
{°∫+>¥ Ä<Ûës¡+>± &Üø£sπº {Ÿ ø=s¡ø¬ ’ ØôdsYÃ #˚dTü HÔ êïqT. MT‘√ ø=ìï $wüj÷· \T #·]Ã+#ê*μμ
n+≥÷ n#·T´‘Y e<äø› =#êÃ&ÉT. ªªÁ|ò&” yÉ Té μμ nì ø£èwüeí T÷]Ô yê&˚ |ü<+ä ns¡yú T˚ $T{À
qT$«+ø± n<Û´ä j·Tq+ #˚j÷· *μμ nì n‘·&øç Ï #Ó|Œæ |ü+|æ+#ê&ÉT n#·T´‘Y. Ä düeTj·T+˝À
Hê≈£î ≈£L&Ü ø£èwüeí T÷]Ô {°∫+>¥ MT<ä |ü]XÀ<Ûqä #˚dæ &Üø=ºs˝¡ Ÿ B∏ddæ t ‘·j÷· s¡T #˚<ë›eTH˚
ø√]ø£ ø£*Z ªªqqTï #˚jT· eT+{≤sê?μμ nì n&ç>±qT. ªª˙≈£L Hê≈£î Ç+ø± &Üø£sπº {Ÿ
ø±yê\+{≤yê?μμ nì HÓeTà~>± nHêïs¡T. Ç˝≤+{Ï ÄX¯ Hê˝À ø£*–q+<äT≈£î Hê˝À
Hêπø ÄX¯Ãs¡´+y˚dæ Ä˝À#·q $s¡$T+#·T≈£îHêïqT.
ñ|üìwü‘·TÔ\T, uÛÑ>∑eBZ‘· yÓTT<ä˝…’qe˙ï ø£èwüíeT÷]Ô>±s¡T rdæ |üø£ÿq ô|{ÏºHê,
n#·T´‘Y e÷Á‘·+ ‘·q dü+Á|ü<ëj·÷ìï eTs¡∫b˛˝Òø,£ dü+uÛ≤wüD\ eT<Û´ä ˝À Ä Á>∑+<∏ë˝À¢ì
XÀ¢ø±\qT ñ≥+øÏdü÷Ô ñ+&˚yês¡T. ø£èwüíeT÷]Ô >±]øÏ e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq e÷πsŒ n‘·´+‘·
Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ $wüjT· +. e´≈£î\Ô T e÷]‘˚H˚ dü+|òTü + e÷πs M\T+<äì Äj·Tq ìX¯Ãj·T+>±
ìwüÿs¡¸>± Á|üø{£ dÏ ÷ü +Ô &˚yês¡T. á Bs¡øÈ ±*ø£ |ü]cÕÿs¡+ n˝≤ ñ+∫, ‘·øDå£ ø£seÔ¡ ´+>±
dü+|ò÷ü ìï Á|ü»\qT n<äT|ü⁄˝À ô|≥º&ÜìøÏ @j˚T e÷sêZ\T nH˚«wæ+#ê*, dü+|òTü ˙‹ì
m˝≤ ø±bÕ&Ü* nH˚ $wüj÷· ìï n#·T´‘Y‘√ #·]Ã+#˚ M\T+&˚<˚ ø±˙, ø£èwüeí T÷]Ô >±]‘√
≈£î~πs~ø±<äT. ndü\T Ä düeTdü´qT ø£èwüeí T÷]Ô>±s¡T Á|ükÕÔ$+#˚ neø±X¯+ Ç#˚Ãyês¡T
80
ø±<äT. ªª˙e⁄ eTT+<äT e÷s¡T. Ä ‘·sê«‘· e÷{≤¢&TÉ — ˙˝Àì e÷πsŒ ˙ #·T≥÷º ñqï
dü+|ò÷ü ìï e÷s¡TdüT+Ô ~μμ nì ‘˚*Ã #Óù|Œyês¡T. n+<äTe\¢ sê»ø°jT· kÕ+|òTæ ø£ Ä]úø£
s¡+>±˝À¢ #·Ts¡T≈£î>± |üì#˚dqæ n#·T´‘Y‘√H˚, <˚X¯ düeTdü´\qT >∑T]+∫ #·]Ã+#˚ M\T+&˚~.
1942 Ä>∑dTü º ‘=$Tà~q <˚X¯ Hêj·T≈£î*ï Á_{Ïwt bÕ\≈£î\T n¬sdüTº #˚dqæ |ü&ÉT
sê»ø°jT· +>± #Ó‘’ q· é+‘·T\yÓTqÆ Hê{Ï j·TTe‘·sêìøÏ #Ó+~qyêDÏí H˚qT. n≥T ‘·sê«‘·
k˛wü*düTº Hêj·T≈£î\T n+&ÉsÁY >ö+&é˝ÀøÏ yÓfifl¯ &É+, Á_{Ïwt |ü]bÕ\≈£î*ï nH˚ø£ s¡ø±\T>±
eTT|ü‹|üŒ\T ô|≥º&É+ ø£sêíø£]í>± $+≥÷ ñ‘Ô̊õ‘·T\ eTe⁄‘·T+&˚ yêfi¯fl+. 1945
Hê{ÏøÏ >±˙ k˛wü*düT\º Ms¡øè£ ‘ê´\T e÷≈£î |üP]Ô>± ‘Ó*$ e∫Ãq$ ø±<äT. n|üŒ{ÏøÏ
e÷ ‘·+Á&ç ˙\+sêE yÓ+ø£≥ X‚wj ü T· ´>±s¡T ªªqy√<äjT· μμ yês¡ |üÁ‹ø£qT ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
m&É<ä Hêsêj·TDY nH˚ øπ s¡fi¯ k˛wü*düTº ñ‘·sÔ ¡ Væ≤+<ä÷kÕúq+˝À ÁbÕs¡+_Û+∫q k˛wü*düTº
Mø°¢ ª»q‘·μ nH˚~ eTÁ<ëdüT edü÷+Ô &˚~. n+<äT˝À |ü&qç yê´kÕ\ Ä<Ûës¡+>±, qy√<äjT·
yês¡|Áü ‹ø£˝À H˚qT k˛wü*düT\º >∑T]+∫ M˝…q’ |ü&É˝≤¢ sêdüT+Ô &˚ yêDÏ.í n#·T´‘Y |ü≥«s¡Hú é
>∑T]+∫, n‘·&ç kÕVü≤k˛ù|‘·yTÓ qÆ J$‘·+ >∑T]+∫ H˚qT n<˚ Á|ü<eä∏ T+>± ‘Ó\TdüTø√&É+,
n‘·&TÉ >=|üŒ eø£Ô n˙, ø±s¡´X¯Ss¡T&É˙ Á>∑V≤æ +#êqT. ø±˙ Äj·Tìï dü«j·T+>± ø£\e&É+
e÷Á‘·+ 1972 &çôd+ãsY˝À s¡Tw”y©˚ ˝À ‘·≥dæ+ú ∫+~. 1982˝À ø±uÀ\T õ&ÉT¶ ø£èwüeí T÷]Ô
>±]‘√ ø£*dæ bòÕ$T© bò˛{À ˇø£{Ï rsTT+∫+ ‘·sê«‘·, |ü≥«s¡úHéì ≈£L&Ü bò˛{À
rj·Tìe«+&ç nHêïqT. ø£èwüeí T÷]Ô>±]ì ne‘·*øÏ b˛ì∫Ã, ªªHê bò˛{À m+<äTø£j÷· ´?
e÷ ø±\+˝À y˚T+ áHê{Ï dæìe÷ V”≤s√\ ø£Hêï m≈£îÿe Á|üC≤<äsD¡ , Ms¡|Pü » bı+~q
yêfi¯fl+. Ç|ü&ÉT Hê bò˛{À, |ü_d¢ {æ ° M{Ï nedüsy¡ T˚ eTT+<äj÷· ´?μμ nì n&É+¶ ‘·–˝≤s¡T.
ø±<äT ≈£L&É<ìä ˇø£ bò˛{À rsTT+∫, ø£èwüeí T÷]Ô>±] Ç+≥s¡÷«´‘√u≤≥T, n#·T´‘Y‘√
#˚dqæ dü+uÛ≤wüD ≈£L&Ü Á|ü#T· ]+#êqT.
»j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TDY MT<ä Ç+&çjT· Hé mø˘‡Áô|dt Á>∑÷|t #Ûs’Ó à¡ Hé l sêyéTHê<∏é
>√jÓT+ø±≈£î m+‘· Ä<äsê_Ûe÷Hê \T+&˚y√ l n#·T´‘Y |ü≥«s¡Hú é MT<ä ≈£L&Ü n+‘˚
ñ+&˚$. n#·T´‘Y ìC≤sTTr, ‘ê´>∑ ìs¡‹, <Ûsä êà_Ûìy˚X+¯ MT<ä <˚X¯ Hêj·T≈£î\ø£+<ä]ø°
m+‘√ $XÊ«düeTT+&˚~. <˚X¯ $eTTøÏÔøÏ, e´øÏÔ eTTøÏÔøÏ nqes¡‘·+ ø£èwæ#˚dæq á
eTVü‰Ms¡TìøÏ, á jÓ÷<ÛTä ìøÏ Ç<˚ ÄK] ôd\÷´{Ÿ.
Z
Ä+Á<ÛÁä |üuÑÛ &Ó©’ 9`8`1992, l n#·T´‘Y >∑‹+∫q dü+<äs“¡ +¤ >±
81
eTq Äsê≥+ <˚ìø√dü+?

ªªeTìwæøÏ z |ü{≤ºq ns¡ú+ø±ì @ C≤„HêqïsTTHê ~eĆ≤„qeTì nqïfÒ¢,
Á|üø£è‹˝À ‘·eT≈£î ns¡ú+ø±ì<˚<Ó’Hê <Ó’$ø£eTì nqT≈£î+≥÷ e⁄+{≤s¡T. Á|üø£è‹˝À
ì‘·éT÷ düs«¡ kÕ<Ûës¡D+>± »]π> e÷s¡TŒ\qT eTìwæ ªn<äT“¤‘+· >±μ uÛ≤$+#·&TÉ . ‘êeTT
s√p #·÷#˚ |üP\T |üPj·T&É+ ø±j·T\T ø±j·T&É+ e+{Ï yê{ÏøÏ _Ûqï+>±, $s¡T<ä+Δ >±
ÄkÕ<Ûës¡D+>± @<ÓH’ ê »]–‘˚, ô|ô’ |#·TÃ Ä e÷s¡TŒ\T ‘·eT≈£î ˝≤uÛ<Ñ ëj·Tø£+>±, nqT
≈£L\+>± |ü]D$Tùd,Ô n˝≤+{Ï |òTü {≤º\T yê]øÏ <Ó$’ ø£ yÓTqÆ $>± ø£ì|ækÕÔsTT. ‘·eT≈£î
n\yêf…qÆ ≥T¢ø±ø£ ‘êeTT }Væ≤+∫q $<Û+ä >± ˝Òø£ ‘·eT |ü]$T‘· nqTuÛyÑ êìøÏ nr‘·+>±
Á|üøè£ ‹˝À @<ÓH’ ê dü+uÛ$Ñ ùdÔ n~ <Ó$’ ø£eTì yê] n_ÛÁbÕj·T+.μμ
ªªÁ|üøè£ ‹øÏ ø=ìï e÷s¡ì <Ûsä êà\THÓï’ . Ä <Ûsä êà\T m+‘· ñ‘·ÿèwüyº TÓ qÆ e+fÒ, yê{ÏøÏ
MdüyTÓ ‘·TÔ ø£\|ü>*∑ – ˝ÒeTT— rôdj·T´q÷ rôdj·T´˝ÒeTT. Á|üøè£ ‹ düV≤ü »yÓTqÆ á <Ûsä êà˝À¢
Ä&ÉbÕ <ä&bÉ Õ ø=ìï yÓ|’ Øü ‘ê´\T dü+uÛ$Ñ +#·e#·TÃ. ne˙ï ø±s¡Dj·TTø£+Ô >±H˚ »s¡T>∑T
‘·T+f….Æ Ä yÓ|’ Øü ‘ê´ìøÏ ≈£L&Ü z |ü<rΔä Áø£eTeT÷ e⁄+~. øπ e\+ eTq }Vü≤≈£î n+<ä
˝Ò<Tä ø±ã{Ïº eTq nC≤„q+˝À yê{Ïì ªn<äT“¤‘ê\Tμ>± e]í+∫ ‘·|Œü ≥T¢ #·s#¡ · Hês¡+_ÛkÕÔ+μμ
nì ÁyêkÕÔ&TÉ |ü~ùV≤&Ée X¯‘êã›+˝À J$+∫q Á|üeTTK bÕXÊÃ‘·´ |ò˝æ ≤dü|süò Y dæŒH√C≤.
eTTdæ+¢ eTs¡àjÓ÷– ãVüQe⁄B›Hé qø˘¸ã+<é jÓTTø£ÿ •wüß´ì e<ä≈› î£ ˇø£ e´øÏÔ
e∫Ã, ªªMT >∑Ts¡Te⁄ ‘·q eTVæ≤eTq+‘ê m+<äT≈£î ø£|Œæ |ü⁄#·TÃ≈£î ‹s¡T>∑T‘·T+{≤&√ Hêø£s+ú¡
ø±<äT. Äj·Tq ˇπøkÕ] eTqTwüß´\≈£î s¬ +&ÉT Á|ü<X˚ Ê˝À¢ ø£ì|æ+#ê&Éì H˚qT dü«j·T+>±
Äj·÷ e´≈£î\Ô ‘√ e÷{≤¢&ç ‘Ó\TdüT≈£îHêïqT. <Óy’ êìï ÁbÕ]ú+∫ Ä X¯ø‘ÔÏ √ eTqTwüß´*ï
s√>∑ $eTT≈£î*Ô ï #˚XÊ&Éqï dü+>∑‹ H˚qT dü«j·T+>± ms¡T>∑T<äTqT. ø±˙ n<ä+‘ê Á|üøè£ ‹
düV≤ü »+>± »]–+<äì yê]øÏ #Ó|Œæ |ü+|ækÕÔ&TÉ . ø£cÕº˝À¢ e⁄qï yêfi¯flì @<√ n<äT“¤‘+·
#˚dæ ø±bÕ&Ü&Éì ≈£L&Ü Hê≈£î ‘Ó\TdüT. ªMTs¡T e÷ø° düV‰ü j·T+ #˚XÊs¡T ø£<ë?μ nì
yês¡T e∫Ã áj·Tq‘√ nqï|ü&ÉT ªmuÒ“, @MT ˝Ò<Tä . n+‘ê MT n<äèwü+º μ n+{≤&ÉT.
m+<äTø° <ë|ü]ø£+?μμ nì n&ç>±&ÉT.
82
ªªqTe«H˚~ Hê≈£î ns¡eú TsTT+~. H˚q÷ Ç<ä+‘ê #·÷∫qyêDÒ.í nsTT‘˚ #ÓbÕÔqT
$qT. yÓTT<ä{Ï dü+>∑‹ e÷ >∑Ts¡Te⁄ Ç˝≤+{Ï ø±s¡D≤\e\¢ q\T>∑T] <äèwæº Hêø£]¸+#·&+É ,
‘·qì >∑T]+∫ q\T>∑Ts¡÷ #Ó|üø√&É+ Çwüº|ü&É&ÉT. Çø£ ¬s+&Ée $wüj·T+— ˇø£kÕ]
>∑qø£ eTqTwüß´\ <äèwæº á n<äT“¤‘ê\ MT~øÏ eT[fl+<ä+fÒ, ndü˝q’… n<Ûë´‹àø£‘y· |’Ó ⁄ü
yê] <äèwæìº eT[fl+#·&+É nkÕ<Û´ä eTì Äj·Tq ì•Ã‘ê_ÛÁbÕj·T+μμ nHêï&ÉT.
Ä e÷≥ ì»y˚T. ‘·$Tfi¯Hê≥ |ü+<∏=$Tà<äe X¯‘êã›+˝À ªsêeT*+>∑ kÕ«$T>∑˝Ÿμ
nH˚ jÓ÷– e⁄+&˚yê&ÉT. n‘·&øç Ï nH˚ø£ dæ<Tä \Δ T+&˚$. nqT<˚X› |¯ Pü s¡«ø£+>± ˝Àø£ ø£fi≤´D≤s¡+ú
‘·q dæ<Tä *Δ ï ãVæ≤s¡+>∑+>± Á|ü<]ä Ù+#˚yê&ÉT. ‘·q ÄÁX¯eT+˝À ≈£L#·Tì q\T>∑T]‘√
e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï y˚fi¯˝À ˇø£Hê&ÉT Vü≤sƒê‘·TÔ>± ‘·q ‘·\bÕ>± rdæ, <ëìì #˚‘·T\‘√
H=ø£ÿ‘·÷ ªÇ+‘· nC≤Á>∑‘·Ô |üìøÏsê<äj·÷´, |üPC≤Øμ nHêï&ÉT. ÄÁX¯eT+˝À Äj·Tq
düeTø£å+˝À e⁄qï ô|<ä›\T, ªªm+<äTøÏ˝≤ #˚düTÔHêïs¡ì?μμ ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷s¡T. ªª|üPC≤]øÏ
C≤Á>∑‘Ô· ‘·≈î£ ÿe. ø£s÷¡ Œs¡ Vü‰s¡‹ì yÓ*–+∫qyê&ÉT $Á>∑V≤ü + eTT+<äT+&˚ ‘ÓsH¡ ˚ n+{Ï+∫
y˚XÊ&ÉTμμ nHêï&ÉT kÕ«$T.
ns¡y’Ó yÓTfiÆ fl¯ ne‘·\ sêeT*+>∑kÕ«$T ‘·s#¡ ÷· yÓ[fl |üPõ+#˚ Ä\j·T+˝Àì
|üPC≤], <˚e⁄&ç $Á>∑V≤ü + eTT+<äT Vü‰s¡‹ ø£s÷¡ Œs¡+ yÓ*–+∫ |üfiflË + n≥÷ Ç≥÷
‹bÕŒ&ÉT. $Á>∑V≤ü + eTT+<äTqï ‘Ós≈¡ î£ nqTø√≈£î+&Ü ì|üŒ+≥T≈£î+~. Çø£ÿ&É ÄÁX¯eT+˝À
e⁄qï sêeT*+>∑kÕ«$T ‘·q ‘·\MT~ ã≥ºqT H=πøÿdæ nø£ÿ&ç C≤«\*ï ÄπsŒXÊ&ÉT.
á nr+Á~j·T X¯≈î£ \Ô ÷, dæ<Tä \Δ ÷ m|ü&√ mø£ÿ&√ ˇø£ düÁ‘·ŒjÓ÷»q+ kÕ~Û+#·
&ÜìøÏ Á|üj÷Ó –+#· <ä–qy˚ ø±˙ q\T>∑T] eTT+<ä÷ Á|ü<]ä Ù+∫ #·÷|üsT¡ \qT dü+ÁuÛeÑ ÷X¯Ã
sê´\˝À eTT+#·&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó –+#·sê<äì kÕ«$TøÏ ‘Ó\TdüT. ‘êqT nø£ÿ&ç eT+≥\qT
ÄπsŒùd dü<Tä <˚X› +¯ ‘√H˚ nsTTq|üŒ{Ïø,° Ç~ ≈£L&Ü #˚dæ e⁄+&Ésê<äì n‘·&ç ø£ì|æ+∫+~.
@fi¯fl‘·sã¡ &ç, »>∑Á<äø≈å£ î£ &Óq’ Ä |üse¡ ÷‘·TàDÒí ÁbÕ]ú+#·+&ç, X¯sD¡ T y˚&+É &ç nì ‘êqT
m+‘·>± uÀ~Û+∫Hê $q≈£î+&Ü, á Á|ü»\T ‘êqT #˚j·T>∑*–q n<äT“¤‘ê\H˚˚
n_Ûe÷ìdüTÔHêïs¡ì ø£qTø=ÿì u≤<Ûä|ü&Ü¶&ÉT. ‘·eT+‘·≥ ‘êeTT kÕ<Ûäq #˚j·T≈£î+&Ü
kÕ«$Tyêπs ‘·q nr+Á~j·T X¯≈î£ \Ô <ë«sê ‘·eT≈£î y˚T\T #˚≈L£ sêÃ\ì, yÓ÷ø£Áå bÕ|æìÔ
nqTÁ>∑V≤æ +#ê\ì Ä•düTHÔ êïs¡T, nH˚ $wüj÷· ìï Á>∑V≤æ +∫ #ê˝≤ <äT'œ+#ê&ÉT.
kÕ«$T J$‘ê+‘·+˝À, ªªH˚qT <äTø±D+ ‘Ós¡∫+~, Á|ü»\T Hê e<ä› qT+∫
eT+∫ düsT¡ ≈£î\T rdüT≈£îyÓ[fl $ìjÓ÷–+#·T≈£î+{≤s¡ì nqTø=ì. ø±˙ eT+∫ edüTeÔ ⁄\T
83
n&ç>π yês¡T ns¡T<Ób’ ˛j·÷s¡T. nqedüs¡ kÕeTÁ–ì n_Û\wæ+#˚yêπs n~Ûøy£ TÓ bÆ ˛j·÷s¡T.
n+<äTe\¢ n+>∑&ç eT÷ùddæ, ìÁwüÿ$TdüTHÔ êïqTμμ nHêï&ÉT. ny˚ Äj·Tq ‘·T~|ü\T≈£î\T.
n≥T ‘·sê«‘· ˇø£ >∑~˝ÀøÏ yÓ[fl ªª>∑~ yÓ\T|ü\ ‘êfi¯+ô|≥º+&ç. m{Ïº |ü]dæ‘ú T· ˝À¢q÷
‘êfi¯+ ‘Óse¡ μμe<äì› •wüß´\ Hê<˚•+#ê&ÉT. Ä >∑~øÏ n<=ø£ÿfÒ <ë«s¡+. øÏ{øÏ \° T>±˙,
yÓ+{Ï˝≥Ò s¡T>¢ ±˙ ˝Òe⁄.
Á_{Ïwt Á|üuTÑÛ ‘·« n~Ûø±s¡T\≈£î á $wüjT· + ‘Ó*dæ ªªn<Ó˝≤ düeTà‘·eTe⁄‘·T+~?μμ
n+≥÷ VüQ{≤VüQ{Ïq ‘êo˝≤›sT¡ qT eT]ø=+<äsT¡ n~Ûø±s¡T\qT nø£ÿ&çøÏ |ü+|æ+#ês¡T.
ª‘·\T|ü⁄ ‘êfi¯+ rj·T+&çμ nì •wüés¡+Z ‘√ nHêïs¡T. ª@~ @yÓTHÆ ê rj·Te<äì› e÷
>∑Ts¡Te⁄ Ä»„qT ñ\¢+|òTæ +#·C≤\eTTμ nHêïs¡T yês¡T. ªeTìwæì n˝≤ ˝À|ü\ e⁄+#˚
M\T ˝Ò<Tä . #·≥$º s¡T<ä+Δ μμ n+≥÷ ‘êfi≤\T ã<ä\› Tø={Ïº ˝ÀìøÏ yÓfi≤fls¡T.
>∑~˝À X¯Sq´+! dæ<äTΔ&ÉT sêeT*+>∑kÕ«$T m|ü&ÉT m˝≤ n<äèX¯ýÓTÆHê&√
áHê{Ïø° mes¡÷ ‘˚\Ã˝Ò<Tä .
Z
VüA´Vü‰jYT nH˚ #Ó˙’ dt y˚<ë+‹ì mes√ Ç˝≤ n&ç>±s¡T:

ªª|ü~ <äTwüàs¡à˝Ò$? |ü~ düT>∑TD≤˝Ò$?μμ n+<äTø£‘&· TÉ
ªª|ü~ <äTwüàs¡à˝Ò$T≥+fÒ, eTqTwüß´*ï #·+|ü&É+, ‘·düÿ]+#·&É+, ø±eTTø£
dü+uÛ≤wüD, n|üì+<ä\T y˚j·T&É+, eTT‘·ø£ e÷≥\T, <äTsêX¯ ø£*>∑T+&É&É+,
ÄÁ>∑Vü≤+, ndü‘·´ <äèø£Œ<∏ä+ yÓTT<ä˝…’q$.
Çø£ düT>∑TD≤˝Ò$T≥+fÒ, H˚ #Ó|æŒq Ä <äTs¡TZD≤\T ˝Ò≈£î+&É&Éy˚T nì
#Ó|Œü e#·TÃ.μμ
84
eT‘êìøÏ Ä‘·à$#ês¡D nedüs+¡

eT‘êìï Á|ü»\ bÕ*≥ eT‘·TeÔ T+<äT>± n_Ûe]í+#ê&ÉT e÷sYÿ ‡ eTVü‰X¯jT· T&ÉT.
nsTT‘˚ Ä eT‘ê\T Á|ü‹bÕ~+#˚ <˚e⁄DÒí eT‘·TÔ eT+<äT>± ù|s=ÿqï ªø°]μÔ nyÓT]ø±
<˚X|¯ ⁄ü ø±*bò˛]ïj·÷ sêh+˝Àì Vü‰‘√sYï ôdsTT+{Ÿ C≤sY® m|æk˛ÿe˝Ÿ #·sÃY >∑Ts¡T Á|ü‹ì~Û
bòÕ<äsY *jÓ÷ã÷‘Yøπ <ä≈î£ ÿ‘·T+<äì #ÓbÕŒ*.
<˚e⁄&ç ù|s¡T‘√, eTqTwüß´˝À¢ nHês√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ uÛj
Ñ ÷· ìï, yê]˝À˝Òì n|üsê<Ûä
uÛ≤yêìï (–˝Ÿº|ò”*+>¥) $<Ûä«+düø£s¡yÓTÆq ª<Ûë]àø£ ÄÁ>∑Vü‰ìïμ Áb˛~#˚ùdÔ, n~ Á|ü»\
J$‘ê\qT bÕ&ÉT#˚düTÔ+~. XÊØs¡ø£+>±, uÛ≤e|üs¡+>±, ˝…’+–ø£+>± <˚e⁄&ç ù|]≥
eTqTwüß´*ï Væ≤+dæùd,Ô n~ yê]ì HêX¯q+ #˚jT· >∑\<äì ôV≤#·Ã]kÕÔ&TÉ . <˚e⁄&ç ù|s¡T‘√
‘·eTì ‘êeTT >±˙, eTs=ø£]ï >±ì |üìøÏsêì yês¡T>±qT, e´s¡T\ú T>±qT rsêàìùd,Ô
n~ eTìwæì ≈£î+∫+|üCÒdüTÔ+~. Ç˝≤+{Ï #·s¡´\˙ï eTqTwüß´*ï eT‘·|üs¡+>±
#Ós#¡ &· yÉ T˚ qì Äj·Tq n_ÛÁbÕj·T+.
<˚e⁄&ç ù|]≥ q\¢yêfi¯ófl, ‘Ó\y¢ êfi¯ófl nH˚ ‘˚&Ü #˚ùdqÔ ÷, ‘·eTe<äq› Tqï <ÛHä êìï
eT‘ê~Ûø±s¡T\≈£î |ü⁄D´ø±s¡´ eTqT≈£î+≥÷ n|üŒC…ù|Œdæ, n≥T ‘·sê«‘· ª˝Òì‘·q+‘√μ
u≤<Ûä |ü&eÉ \dæ eùdqÔ ÷, <Ûsä à¡ + nH˚ <ëìì ‘·q+‘·≥ ‘êqT ø£qT>=qe\dæ+~ b˛sTT
Ä j·T‘êïìï ‘·q eT‘ê~Ûø±s¡T\≈£î n|üŒC…ù|Œ $<Ûëq+ ø=qkÕ–‘˚q÷, Çe˙ï ≈£L&Ü
ªeT‘·+μ nH˚ ª<äTs¡\yê≥T≈£îμ ˝ÀHÓq’ ≥T¢ uÛ≤$+#ê \+{≤&ÉT. n{Ïº |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ eT‘ê\T
Á|ü‹bÕ~+#˚ ª<˚e⁄&ÉTμ Á|ü»\ bÕ*{Ï eT‘·TeÔ T+<˚ n+{≤&ÉT *jÓ÷ã÷‘Y. dü+|òTü {Ï‘·
eT‘ê\T »s¡T|ü⁄‘·Tqï á <äTs¡Hê´j·÷\˙ï #·÷#˚ bòÕ<äsY *jÓ÷ ªyÓHé >±&é _ø£yTé ‡ m
Á&É>μ¥ nH˚ |ü⁄düøÔ +£ sêXÊ&ÉT.
‘ê>∑T&ÉT n\yêf…qÆ eTìwæ nìï $<Ûë\ ~>∑C≤]qfÒ,¢ Ç˝≤+{Ï eT‘ê#·sD¡
eTìwæì Áø£yT˚ |” ~>∑C≤]Ã düs«¡ HêX¯q+ #˚dTü +Ô <äq&É+˝À dü+<˚V≤ü +˝Ò<Tä . n˝≤ HêX¯q
eTe⁄‘·Tqï yê]ì ø±bÕ&É&ÜìøÏ, yê]ø° ª|æ∫Ãìμ e<ä\>=≥º&ÜìøÏ bòÕ<äsY *jÓ÷
nyÓT]ø±˝À Á|ü‘˚´ø£ ªÁb˛Á>±eTT\Tμ ìs¡«Væ≤düTÔ+{≤&ÉT. Ä $<Ûä+>± Ä ñHêà<äT\qT
85
kÕ<Ûës¡D düe÷»+˝Àì bÂs¡T\T>± r]Ã~~›, uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì‘√ Äs√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ dü+ã+<Ûëìï
ø£*>∑T+&˚≥T¢ #˚dTü +Ô {≤&ÉT.
yêdüeÔ |ü]dæ‘ú T· \ qT+&ç ‘·|Œæ +#·Tø√&ÜìøÏ, <˚e⁄DÏí ø±˙, eT‘êìï >±˙ $ìjÓ÷
–+|ü p&É&+É , eT‘·eTH˚ eT‘·TeÔ T+<äT≈£î u≤ìdü ne&ÉeTì #ÓbÕÔ&TÉ bòÕ<äsY *jÓ÷.
n˝≤+{Ï eTìwæ ‘êqT #ê˝≤ ñqï‘·T&Éq˙, |òüTqT&çq˙ nqT≈£î+≥÷ ˇø£ }Vü‰
Á|ü|ü+#·+˝À ìedædüTÔ+{≤&ÉT. n+fÒ ‘êH=ø£ ‘·T#·TÃ¤&çqì yÓTT<ä≥ nqTø=ì, n≥T
‘·sê«‘· eT‘· Á|ü#ês¡≈î£ \ e÷≥ Ä<Ûës¡+>± ‘êqT #ê˝≤ >=|üŒyêDíì rsêàì+#·T≈£î+≥÷
e⁄+{≤&ÉT. ìj·Te÷qTkÕs¡+>± @<√ ˇø£yfi˚ q¯ ÁbÕ]úd÷ü Ô e⁄+&É&+É , Ä ìj·Te÷ìï
ñ\¢+|òTæ ùd,Ô Ä s√EH√ eTs¡Ts√EH√, uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ç #˚‘T· ˝À¢ •ø£å ‘·|Œü <äì ;Û‹ #Ó+<äT‘·÷
e⁄+&É&+É , ˝…+’ –ø£ dü+ã+<Û+ä HÓs|¡ &ü +É ªs√‘·μ‘√ ≈£L&çq $wüjT· eT˙, X¯Øs¡ dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ
düTU≤\˙ï bÕ|æwe˜æ ˙ uÛ≤$dü÷Ô e⁄+&É&+É , n‹>± ‹q&É+, ˝Òø£ ndü˝Ò ‹qø£b˛e&É+,
ôdH’ ‡é , yÓ<’ ´ä $<ë´ s¡+>±\‘√ ˇø£sø¡ y£ TÓ qÆ $s√<Û+ä ø£*>∑T+&É&+É , yêdüeÔ Á|ü|+ü #·+
qT+&ç m&É+>± »]– nìï dü+ã+<Ûë\qT ‘Ó+#˚dTü ø√&É+, ‘êqT uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ç#˚ Á|ü‘´˚
ø£+>± mqTïø√ã&çq yêì>± uÛ≤$+#·&+É , uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ç e<ä› qT+&ç ‘·q≈£î dü+<˚XÊ\T
edü÷Ô e⁄Hêïj·Tì nq&É+, ns¡ìú MT*‘· H˚Á‘ê\‘√ @<√ $∫Á‘êqTuÛ÷Ñ ‹ bı+<äT‘·Tqï≥T¢
eTTK yÓK’ ] ø£*>∑T+&É&+É Çe˙ï á ªñHêà<ëìøÏμ ∫Vü‰ï\T. Ç˝≤+{Ï eT‘· u≤ìdü\T
@y√ ø=ìï |üP»\T, |ü⁄qkÕÿsê\T, ø£s√ƒ s¡ ìj·Te÷\T bÕ{Ïd÷ü Ô |ü$Á‘· Á>∑+<∏ë\qã&˚
yê{Ï qT+∫ @y√ ø=ìï XÀ¢ø±\T yêø±´\T ñ<äV≤ü ]dü÷,Ô ‘·q˝≤ Áã‹πøyêfi¯Sfl ‘·|Œæ ‘˚,
$T>∑‘ê yês¡+‘ê eT÷s¡T\â T, bÕbÕ‘·Tà\T nì qeTTà‘·T+{≤s¡T. Ç˝≤+{Ï $<Ûëq+ <ë«sê
Ä<Ûë´‹àø£ Á|ü>∑‹ ã<äT\T, eTìwæ Ä‘·àe+∫‘·T&Ó’ uÛÑ>∑e+‘·T&ç‘√ ‘·q≈£îqï ndü\T
dü+ã+<ÛëH˚ï ø√˝ÀŒ‘·T+{≤&ÉT. @<√ u≤Vü≤´X¯øÔÏ ‘·qì s¡ødåÏ Tü +Ô <ä˙, ‘·qì eT+∫yêì>±
s¡÷bı+~düT+Ô <ä˙, ˇø£ n+<Û$ä XÊ«kÕìï ô|+#·T≈£î+≥÷ e⁄+{≤&ÉT. Ä X¯øôÔÏ |’ n~Ûø+£ >±
Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·THêïs¡+≥÷ ‘êqT #˚j·Te\dæ+~, #˚j·T>∑*–+~ @MT˝Ò<äì ‹s¡T>∑T
‘·T+{≤&ÉT.
á eT‘· |æ∫Ã‘√ u≤<Û|ä &ü y˚ ês¡T, <˚e⁄&ÉT ‘·eTô|’ rs¡TŒ #Ó|⁄ü +Ô {≤&Éì uÛ≤$düT+Ô {≤s¡T—
n+<äTe\¢ ‘êeTT ≈£L&Ü ‘√{Ï eTqTwüß´\ô|’ rs¡TŒ\T Á|üø{£ dÏ Tü +Ô {≤s¡T. eT‘· #Ûê+<äd+ü ,
eT‘√Hêà<ä+, eT‘êìøÏ n‘·T≈£îÿb˛e&É+ n+fÒ @$T≥qe#·TÃ. kÕ<Ûës¡D J$‘ê˝À¢
düTK<äT'U≤\T+f…Æ. nqT≈£L\ nqqT≈£L\ |ü]dæú‘·T˝Òs¡Œ&ÉT‘·T+f…Æ. ø=ìï dü+<äsê“¤˝À¢
86
dü+‘√wü+ eT]ø=ìï düeTj·÷˝À¢ ~>∑T\T, $#ês¡eT÷ e⁄+f…Æ. ˇø£kÕ] ø±e&ç˝Àì
≈£î+&É n≥T yÓTT>∑T‘Z T· +~. n≥T ‘·sê«‘· Ç≥T yÓTT>∑T‘Z T· +~. |ü]dæ‘ú T· \T m\¢|Œü {Ïø° ˇπø
s¡ø£+>± ñ+&Ü\ì ø√s¡Tø√e&Éy˚T eTH√Hêà<ä+— ˝Ò<ë eTs=ø£ e´‹πsø£ <Û√s¡DÏ
qe\+_+∫, ªHê≈£î <˚ì MT<ë n<äT|ü⁄˝Ò<Tä , H˚qT J$‘·+˝À z&çb˛sTTq yêDÏμí n+≥÷
e⁄+&É&+É . ìdü‡Vü‰j·TTDÏí nqT≈£î+≥÷ e⁄qï+<äTe\¢ |ü]dæ‘ú T· \T n˝≤π> s¡÷|ü⁄~<äTø› √e&É+,
ªH˚ #Ó|Œü ˝Ò<÷ä , Ç{≤¢ ne⁄‘·T+<äìμ nì yêb˛‘·÷ e⁄+&É&+É .
$TÁ‘·T\‘√ ø£*dæ Ç‘·s¡ <äTs¡\yê≥¢≈£î ˝ÀHÓ’qfÒ¢ eT‘√Hêà<ä+ nH˚~ eTìwæ
|ü⁄{Ïqº düe÷»eT÷ <ëì dü+düÿ è‹ MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+~. Ä eTìwæ #Ûê+<äkÕìï
Á|ü•ïùd,Ô dü+<˚V≤æ ùd,Ô n‘·&TÉ #Ó&¶É uÛj
Ñ ÷· ìøÏ >∑Ts¡e⁄‘ê&ÉT. Äs√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ Ä<Ûë´‹àø£‘≈· î£ ,
á eTqdüT MT<ä e‹Ô&,ç n\yê≥¢≈î£ Ç˝≤ u≤ìdü nsTTb˛e&É+, düeTj·÷ìøÏ @y√
eT‘· $<ÛTä \T ìs¡«]Ô+#·øb£ ˛‘˚ |ü⁄{Ïº eTTì–b˛‘·T+<äH˚ uÛ≤eq yÓTT<ä˝q’… $ ñ+&É<Tä —
Äs√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ Ä<Ûë´‹àø£‘· á ªu≤ìdü‘«· +μ ã<äT\T #ê˝≤ ùd«#·Ãq¤ T ø£*– e⁄+≥T+~.
‘·q $XÊ«kÕìøÏ _ÛqïyÓTqÆ dæ<ëΔ+‘ê\T, ˝Òø£ dü+|üP]Ô>± e´‹]ø£yÔ TÓ qÆ $XÊ«dü+ m<äTs¬ H’ ê,
n~ ‘·_“ãT“ ne<äT.
á eT‘· |æ∫Ã nyÓT]ø± <˚X+¯ ˝À ø=+<ä]ì ªs√>∑Á>∑dTü \Ô μ kÕúsTTøÏ ~+|æ+~
ø±ãfÒ,º bòÕ<äsY *jÓ÷, Á‘ê>∑T&ÉT≈£î u≤ìdü˝’… yê]ì $eTTøÏÔ #Ó+~+#·&ÜìøÏ ø±s¡´Áø£e÷\T
s¡÷bı+~+∫q≥T¢, M] $wüjT· +˝À ≈£L&Ü z |üHïÓ +&ÉT dü÷Á‘ê\ Áb˛Á>±eTT neT\T
»s¡T|ü⁄‘·T+{≤&ÉT. ∫øÏ‘‡· bı+~qyês¡T, ‘êeTT q$Tàq ªuÛj Ñ T· +ø£sy¡ TÓ qÆ <˚e⁄&çμ uÛ≤eq
qT+&ç $eTT≈£î˝Ô ,’… Äs√>∑é+‘·yTÓ qÆ , <äj÷· <ëøÏDå ≤´\‘√ ≈£L&çq Áù|e÷<äsê\‘√ ì+&çq
eT‘·+ yÓ|’ ⁄ü eTfi¯ófl‘·T+{≤s¡T.
eTq<˚X¯+˝Àq÷, Çs¡T>∑T bıs¡T>∑T <˚XÊ˝À¢q÷, á eT‘· #Ûê+<ädü+ m+‘·
Á|üã\+>± ñqïB n+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. ìC≤ìøÏ Ä‘·à$#ês¡D ˇø£ÿfÒ Äs√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ
eT‘·|sü ¡ J$‘·+. BìøÏ @ y˚weü T÷ nø£ÿs¡˝<Ò Tä . Ç‘·s¢¡ qT+&ç y˚sT¡ #˚ùd @ Á|ü‘´˚ ø£
Jeq $<ÛëqeT÷ nqTdü]+#ê*‡+~ ˝Ò<Tä . eTqdüT @ ÁuÛeÑ T≈£L >∑T]ø±≈£î+&Ü, @
ÁbÕ|ü+∫ø£ $wüjT· yêýÓ÷Vü≤+˝À |ü&bç ˛≈£î+&Ü, uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çøÏ n+øÏ‘e· Te&É+ Bì
\ø£Då +. Ç~ e´øÏ>Ô ‘∑ y· TÓ qÆ ~. Ç+ø=ø£]ô|’ s¡T<˚~› ø±<äT. Ç~ ˇø£ÿfÒ, eTìwæø° n‘·DíÏ
Z
düèwæº+∫q X¯øÏÔø° ª&Ó’¬søº̆ ˝…’Héμ.
87
y˚T<Û|ôä ’ Vü≤è<äjT· $»j·T+

yÓT<ä&TÉ |ü<Tä HÓøÿÏ +∫q eTìwæ y˚sT¡ — ‘·q Vü≤è<äjT· ø£yê{≤\T ‘Ós∫¡ q eTìwæ
y˚sT¡ . eTìwæ y˚T˝§ÿHêï&ÉT n+fÒ, Vü≤è<äjT· + ‘·\T|ü⁄\T |üP]Ô>± ‘ÓsT¡ #·T≈£îqïeì ns¡+ú .
yÓT<ä&TÉ qT n_Ûeè~Δ |üs∫¡ q yê&ÉT ‘·q ˇø£ÿ ‘·\‘√H˚ |ü~ ‘·\\ sêeD≤düTs¡TDÏí b˛*
e⁄+&Ée#·TÃ— n‘·&ç nVü≤+uÛ≤e+, <Óe’ ~Ûø±ÿs¡+— Ç‘·&˝ç Àq÷ @s¡Œ&ç ñ+&Ée#·TÃ. ø±˙
Vü≤è<äjT· yÓX’ Ê\´+ kÕ~Û+∫q eTìwæ z e÷<ÛTä sê´ìï yÓ<»ä \T¢‘÷· ñ+{≤&ÉT n‘·&øç Ï
J$‘·+ eT<ÛTä s¡+>± ‘√düT+Ô ≥T+~— $XÊ«‘·à‘√ ◊ø£éTsTTq á eTìwæ #·T≥÷º z $+‘·
eT<ÛTä ]eT n\eTT≈£îqï≥T¢ Ç‘·sT¡ \ nqTuÛeÑ +˝ÀøÏ edüT+Ô ≥T+~. á $∫Á‘êìøÏ ùV≤‘·T
ã<äyΔ TÓ qÆ düe÷<ÛëHê\T <=s¡øe£ ⁄. dü÷<ä+≥TsêsTT ÇqTeTTqT Äø£]¸+∫q≥T¢ á Vü≤è<äjT·
dü+|üqTï\T eTqTwüß´*ï Äø£]¸dü÷ÔH˚ e⁄+{≤s¡T. eTTs¡∞Hê<ä+ $qï >√|æø£˝≤¢>±,
eTqTwüß´\T mø£ÿ&ç |üì nø£ÿ&É e~˝Òd,æ yê] yÓ+ã&ç |ü&bç ˛‘ês¡T.
˝Òøb£ ˛‘˚, n\Hê{Ï Ä >ö‘·eTãT<äTDΔ íÏ nqTdü]dü÷Ô n+<äsT¡ »qT\T uÖ<äΔ _Û≈îå£ e⁄˝…’
‹]>∑T+&Ó&ç yêsê? Jdüdt, sêeTø£èwüí |üs¡eTVü≤+dü˝À @$T e⁄qï<äì yê] #·T≥÷º
n+‘·+‘· eT+~ #˚sês¡T? ˇø£s¡T eÁ&É+– ≈£î≥T+;≈£î&Ó’‘˚ eTs=ø£s¡T ˇø£ |üPC≤]
|ü⁄Á‘·T&ÉT. ø±˙ yê] C≤«»«\é÷qyÓTqÆ Vü≤è<äj÷· \T, eTqTwüß´*ï yê] #Ó+‘·≈î£ ‘Ó∫Ã
|ü&d˚ Hæ .’Ó sêeTø£èwüß&í TÉ @ XÊgeT÷ #·<Tä e⁄≈£îqïyê&ÉT ø±<äT. ùV≤‘·Tã<ä+› >± me]‘√q÷
@B ‘·]ÿ+∫ ˇ|æŒ+#· >∑*–q kÕeTs¡´ú eT÷, yê<äq÷ |ü{eÏ T ñqïyê&ÉT ø±<äT.
ˇø£kÕ] øπ X¯e #·+Á<äùdHé nH˚ eTVü‰ |ü+&ç‘T· &ÉT sêeTø£èwüí |üse¡ TVü≤+düqT
#·÷&É{≤ìøÏ edüTHÔ êïqì ø£ãTs¡+|æ+#ê&ÉT. øπ X¯e #·+Á<äT&ÉT #ê˝≤ H˚sT¡ Œ>± ‘·]ÿ+#·>*∑ >π
yê&ÉT— yê<äq˝À ÄHê{Ï e+>∑ sêh+˝À n‘·DíÏ $T+∫qyês¡T ˝ÒsT¡ . n+<äTe\¢ á
|ü+&ç‘·T&ÉT, Ä eTVü‰uÛÑ≈£îÔ&ÉT ‘ês¡dæ*¢q|ü&ÉT Ä <äèX¯ýÓT˝≤ ñ+≥T+<√, @$T
»s¡T>∑T‘·T+<√ #·÷<ë›eTì #ê˝≤eT+~ øπ X¯e#·+Á<äqT nqTdü]dü÷Ô <äøDåÏ XÒ «¯ sY e#êÃs¡T.
á Á|ü‹uÛ≤XÊ* #˚‘T· ˝À¢ sêeTø£èwüß&í TÉ ∫‘·eÔ ø£ ‘·|Œü <äì ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêïs¡T.
88
Ç≥T <äøDåÏ XÒ «¯ sY˝Àì sêeTø£èwüßìí •wüß´\T ;Û‹\¢kÕ>±s¡T. øπ X¯e#·+Á<äT&ÉT ‘·q
bÕ+&ç‘´· Á|üøs£ ¸¡ ‘√, sêeTø£èwüßìí m˝≤>∑÷ z&çkÕÔ&TÉ . Ä $wüjT· + <˚X+¯ q\TeT÷\˝≤
‘Ó\TdüT+Ô ~. eT] ‘·eT >∑Ts¡Te⁄ sêeTø£èwüqí T m˝≤ s¡ø+åÏ #ê*? ø±˙ á uÛj Ñ ÷· +<√fi¯q\qT
sêeTø£èwüßìí eTT+<äT≈£î ‘Ó∫Ãq|ü&É˝≤¢, sêeTø£èwüß&í TÉ qy˚«dæ, Äj·Tìï sê˙ #·÷<ë›+
n+≥T+&˚yê&ÉT.
πøX¯e #·+Á<äùdHé ‘·q nqT#·s¡T\‘√ ˇø£ s√Eq <äøÏåDÒX¯«sY≈£î e#êÃ&ÉT.
q>∑s«¡ +>±, düV≤ü »yÓTqÆ nVü≤+ø±s¡+‘√ ÄÁX¯eT+˝ÀøÏ Á|üy•˚ +#ê&ÉT. n|üŒ{Ïøπ ‘·q J$‘·
ø±\+˝À m+<äs√ <Óe’ uÛ≈Ñ î£ \Ô H˚ yê]‘√ yê~+∫ yês¡+<ä]˙ HÓ>T∑ ≈Z î£ +≥÷ e∫Ãq yê&ÉT
øπ X¯e#·+Á<äT&ÉT. me] #˚‘T· ˝À¢q÷ z&çqyê&ÉT ø±<äT. eTVü‰eTVü‰ |ü+&ç‘T· ˝Ò n‘·&ç
<Ûë{ÏøÏ zs¡«˝Òø£ b˛sTTq|ü&ÉT, á $<ë´>∑+<Ûeä TT ˝Òì sêeTø£èwüß&í +Ó ‘·? øπ X¯e #·+Á<äTì
$»j·÷ìï ‹\øÏ+#·&Üì¬ø’ nH˚ø£ eT+~ Ábıô|dò sü T¡ ,¢ |ü+&ç‘T· \T, $<ëý˚‘\Ô· T m+<äs√
düe÷y˚Xe¯ Tj·÷´s¡T.
øπ X¯e #·+Á<äT&ÉT ‘·q yê<äqqT sêeTø£èwüßìí ‘√ Ç˝≤ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. ndü©
<˚e⁄&ÉH˚ yê&ÉTHêï&Ü?
n+<äT≈£î düe÷<Ûëq+>± sêeTø£èwüßí&ÉT, MTs¡T #Ó|üŒ<ä\TÃ≈£îqï<˚<√ #Ó|üŒ+&ç
nHêï&ÉT Á|üXÊ+‘·+>±.
<˚e⁄&ÉT nH˚yê&ÉT ˝Ò&ìÉ , n~ eTìwæ ‘·q uÛj Ñ T· +ø=B›, ‘·q nuÛÁÑ <ä‘ê uÛ≤e+
qT+&ç düèwæº+#·T≈£îqï uÛ≤ey˚T ø±˙, eTπsB ø±<ä˙, mH√ï s¡ø±\ yê<äq\T #˚dü÷Ô
n<äT“¤‘+· >± Á|üd+ü –düTHÔ êï&ÉT øπ X¯e #·+Á<äT&ÉT. ø±˙ n˝≤ e÷{≤¢&TÉ ‘·÷H˚ @<√ ø=+‘·
Çã“+~ |ü&CÉ §#êÃ&ÉT. m+<äTø£+fÒ <˚e⁄&ÉT ˝Ò&TÉ nì s¡TEe⁄ #˚jT· &ÜìøÏ ‘êqT eTs√
ñ<ëVü≤s¡D #Ó|Œæ q|ü&É˝≤¢, sêeTø£èwüß&í TÉ dü+‘·ddæ Tü qÔ ï≥T¢ ø£ì|ædTü +Ô &˚yê&ÉT. ô|ô’ |#·TÃ,
n+‘˚, n+‘˚, m+‘√ u≤>± #ÓbÕŒs¡T nì ≈£L&Ü nH˚yê&ÉT. øπ X¯e#·+Á<äqT sêeTø£èwüí
e´‹πsøÏ+#˚yê&ÉT ø±<äT. øπ X¯e#·+Á<ä≈î£ , á yÓK’ ] @$T{À ns¡+ú ø±˝Ò<Tä . yê~+#·ì
yê&çì z&ç+#·&+É m˝≤ kÕ<Û´ä +? ‘êqT >¬ \e&ÜìøÏ #˚dTü qÔ ï Á|üjT· ‘·ïeT+‘ê e´s¡+ú >±
ø£ì|æ+#· Hês¡+_Û+∫+~. z&çb˛j˚T eTìwü+≥÷ mes¡÷ ˝Òøb£ ˛‘˚, ‘êqT me] MT<ä
>¬ *∫q≥T¢? ø±ùd|üsTT+‘·sê«‘· øπ X¯e #·+Á<äT&ÉT ∫+‘êÁø±+‘·T&Éj÷· &ÉT. ∫es¡≈î£ sêeT
ø£èwüßìí ‘√ ªªn~ ø±<äT, eTVü‰X¯j÷· , H˚qT nìq Á|ü‹ <ëìø° qTe⁄« ne⁄q+≥T+{≤y˚$T{Ï?
89
<˚e⁄&ÉT ˝Ò&ìÉ H˚ #Ó|⁄ü +Ô fÒ...μμ nì nsêú+‘·s+¡ >± Ä–b˛sTT, ˝À˝Àq ãVüQXÊ á yÓÁ]
u≤>∑T\ yêìøÏ H˚qH˚ e÷≥\T ndü\T ns¡+ú ø±e&É+ ˝Ò<y˚ ÷Ó qqT≈£îHêï&ÉT.
∫es¡≈î£ sêeTø£èwüí ˇø£ÿe÷fÒ nHêï&ÉT: $TeTà*ï #·÷&Éøe£ TT+<äT uÛ>Ñ e∑ +‘·T
&ÉTHêï&Éì HêøÏ+‘·{Ï $XÊ«dü+ ˝Ò<äqT≈£î+{≤qT. ø±˙ $TeTà*ï #·÷dæ+‘·sê«‘·
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ìX¯Ãj·T+>± ñHêï&Éì Hê≈£î ‘Ó*dæ e∫Ã+~ nHêï&ÉT.
n~]|ü&çq πøX¯e #·+Á<äùdHé, ªªm+<äTe\¢ Ä e÷≥ n+≥THêïs¡T?μμ nì
n&ç>±&ÉT.
n+<äT≈£î sêeTø£èwüí, ªªÄ uÛÑ>∑e+‘·T&˚ ˝Òø£b˛‘˚, Ç+‘· #·ø£ÿì düTì•‘·yÓTÆq
yÓT<ä&TÉ m˝≤ |ü⁄≥Tºø=∫Ã+~? Ä düèwæøº s£ Ô¡ ñ+&˚ ñHêï&Éq&ÜìøÏ MTπs s¡TEe⁄. H˚qT
#·÷<ë›e÷, $<ë´$V”≤qTDÏ.í Hê˝≤+{Ï yêì yÓT<ä&TÉ , <˚e⁄&ÉT ˝Òøb£ ˛sTTHê Á|ü|+ü #·+˝À
ñ+&˚ neø±X¯eTTqï~. ø±˙ MT X¯øeÔÏ +‘·yTÓ qÆ y˚T<∏ä <˚e⁄&ÉT ˝Òøb£ ˛‘˚ m˝≤ ñ+≥T+~?
ñ+&˚ M\T ˝Ò<Tä μμ nHêï&ÉT.
Ä düeTj·T+˝À øπ X¯e #·+Á<äT&ç˝À @$T e÷s¡TŒ e∫Ã+<√ ø±˙, Vü≤sƒê‘·T>Ô ± á
|ü⁄D´ |ü⁄s¡Twüß&ç ø±fi¯flMT<ä |ü&,ç ªªqqTï MTs¡T >¬ *#ês¡T kÕ«MTμμ nì ø£fifl¯ ˙fi¯ófl ô|≥Tº
≈£îHêï&ÉT. J$‘ê+‘·+ sêeTø£èwüßí&ç •wüß´&ç>± e⁄+&çb˛j·÷&ÉT. ‘·q eTqTwüß´\‘√
Ç˝≤ n+≥T+&˚yê&ÉT. ªªeTVü‰Á|üuÀÛ Ä eTìwæ e<ä≈› î£ yÓfi≤fls¡+fÒ, ÇfÒº e÷]b˛‘ês¡T.
Á|ü‹yê<äeTH˚~ ˝Ò≈î£ +&Ü qe⁄«‘·÷ qe⁄«‘·÷, qqTï e÷]Ãy˚XÊ&ÉT. Hê Vü≤è<äjT· + m+‘·
Äq+<ä+‘√ ì+&çb˛sTT+<√ #Ó|üŒ˝ÒqT. J$‘· e÷<ÛäTs¡éT+‘ê n‘·&ç düeTø£å+˝ÀH˚
nqTuÛ$Ñ +#êqT. Ç+πø$T #Ó|Œü qT?μμ nH˚yê&ÉT.
sêeTø£èwüß&í TÉ ‘·q Vü≤è<äj÷· ìï Ä<Ûës¡+ #˚dTü ø=ì Áã‘·ø&£ yÉ T˚ á n<äT“¤‘êìøÏ
ø±s¡D+ nH˚~ me¬sH’ ê Á>∑V≤æ +#·e#·TÃ.
Z
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&É+<äi j·T+<äTqT >∑\&ÉT. ø±ì j·T+<äiTqT uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì j·T+<äT
˝Òs¡T. n+<äT#˚‘·H˚ yês¡T u≤<Ûä|ü&ÉT#·THêïs¡T.
`sêeTø£èwüí |üse¡ TVü≤+dü
90
‘êHÓes¡T?
‘êHÓes√ ‘·q≈£î ‘Ó*j·T<äT. @<√ ˇø£ ñ<√´>∑+ #˚ùd,Ô Ä ñ<√´>∑yT˚ ‘êqqT
≈£î+{≤&ÉT. ‘·q ñìøÏ j·÷e‘·÷Ô Ä ñ<√´>∑+ MT<äH˚ Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+~. eTs=ø£sT¡
‘·qì me]øÏ |ü]#·jT· + #˚dHæ ê, ‘·q ñ<√´>∑ Vü≤À<ëqT ‘·|Œü ìdü]>± #ÓãT‘ês¡T. ‘·q
ù|s¡T ‘êqT $qïfÒ,¢ á ñ<√´>∑+ ù|s¡T ≈£L&Ü bı&ÉT>∑÷‘ê $+≥÷H˚ ñ+{≤&ÉT ø±ã{Ï,º
‘êq÷ ‘·q ñ<√´>∑eT÷, y˚sπ «s¡T nì @Hê&É÷ nqTø√&ÉT. n+<äTe˝Ò¢ ñ<√´>∑ $s¡eTD
düeTj·T+˝À n+‘·{Ï e´<Û≈ä î£ >∑Ts¡e⁄‘ê&ÉT. Ä eTsêï{Ï qT+&ç ªe÷Jμ nsTTb˛‘ê&ÉT.
nyê[º es¡≈L£ ‘·q≈£î e+– dü˝≤eTT ô|{Ïqº yês¡T, #ê˝≤eT+~ ô|≥º&+É e÷H˚kÕÔsT¡ .
ñ<√´>∑+ #˚ùd s√E˝À¢ ‘·qô|’ ø√|ü+ ô|+#·T≈£îqï yês¡T, ‘·qì áHê&ÉT eTπs<√
s¡ø+£ >± nee÷ì+#· <ä\#·T≈£îHêï, ‘êqT #˚jT· >∑*–+~ @MT ˝Ò<Tä . Ä ñ<√´>∑ bòÕsTT˝À
‘·q X¯Øs¡eTTqï+‘·ùd|üP, Ä X¯ØsêìøÏ >ös¡eeTT+&˚~. Ä X¯Øs¡+ ø±sê´\j·T+˝ÀøÏ
edü÷Ô e⁄+fÒ, nø£ÿ&É qT+#·Tqïyês¡T n&É+¶ ‘=*π>yês¡T, ñ<√´>∑+ ‘=&ÉT>∑T ‘=\–
b˛sTT+~— Ç|ü&ÉT Ä ‘=&ÉT>∑T˝Àì X¯Øs¡+ @ nHêeT≈£î&ç<√!
|üs¡eT eT÷s¡Tâ&Ó’q ˇø£ bÕXÊÃ‘·T´&ÉT sêÁ‹y˚fi¯ ìÁ~+#˚≥|ü&ÉT ‘·q y=+{Ï
MT~ <äTdüT\Ô T mø£ÿ&É ô|&ÜÔH√, Ábı<äTH› ï˚ ˝Ò∫q|ü&ÉT, n˙ï ø£ì|ækÕÔj÷Ó ˝Ò<√ nì
#ê˝≤ uÛÑj·T|ü&ÉT‘·T+&˚yê&ÉT. á uÛÑj·T+ m+‘· $|üØ‘·+>± ñ+&˚<ä+fÒ, sêÁ‹y˚fi¯
ìÁ<ä≈î£ |üÁø£$T+#·&Üìπø yÓqTø±&ÉT‘·T+&˚yê&ÉT— Ábı<äTH› ï˚ ˝Ò∫ Ä e\Te\˙ï eT∞fl ˇø£
#√≥≈£î #˚sT¡ Ãø=ì <Û]ä +#·>\∑ H√ ˝Ò<√qì dü+ø√∫düT+Ô &˚yê&ÉT. Çø£ Ç{≤¢ ø±<äì, ˇø£
Hê{Ï sêÁ‹ ø±–‘·eT÷ ô|ì‡\T rdüTø=ì, ‘·q y=+{ÏMT~ <äTdüT\Ô T ˇø=ÿø£ÿ{Ï rdü÷,Ô
yê≥ìï{Ï˙ ‘êHÓøÿ£ &É ô|&ÉT‘·THêï&√, Ä $es¡eT+‘ê sêdüT≈£îHêï&ÉT. eTsêï&ÉT ñ<äjT· +
‘êq+‘·≈î£ eTT+<äT sêÁ‹ #˚dqæ |üìøÏ #ê˝≤ dü+‘√wæd÷ü ,Ô Ä ø±–‘·+ rdüTø=ì ª{À|”μ
nì #·<Tä e⁄≈£îHêï&ÉT ` n<äT>√ nø£ÿ&ÉTqï~ ` rdæ ‘·\MT<ä ô|≥Tº≈î£ Hêï&ÉT. ªbÕ+{Ÿ‡μ
` n$>√ nø£ÿ&ÉTHÓï’ — <Û]ä +#ê&ÉT. n˝≤ ˇø£{Ï yÓ+ã&=ø£{Ï y˚dTü ø=qe\dæqe˙ï rdüT
ø=ì y˚dTü ≈£îHêï&ÉT.
91
@<√ nqTe÷q+ |”ø&£ +É yÓTT<ä˝{… +ºÏ ~. ªn˙ï u≤>±H˚ e⁄HÓï’ . ø±˙ M{Ï˝À
H˚HøÓ ÿ£ &É ñHêïqT?μ nì uÛj Ñ T· |ü&CÉ §#êÃ&ÉT. |üsT¡ |ü⁄ MT~ <äT|üŒ{Ï rdæ #·÷#ê&ÉT. Ä
eT÷\, á eT÷\ n+‘·{≤ yÓ‹ø±&ÉT. ‘êHÓøÿ£ &Ü ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä .
ªá ø£<˝ä∏ À #ê˝≤ nsêú\THÓï’ μ nHêï&ÉT $TÁ‘·l. ªeTìwæøÏ ‘·q Vü≤À<ë, ‘·q
|ü\T≈£îã&ç, ‘·q dæsú #¡ s· êdüT\Ô T n˙ï ø£ì|æd÷ü Ô e⁄+f….Æ ‘·q ø±s¡T HÓ+ãs¡T >∑Ts¡T+Ô ≥T+~.
‘êqT Ç+{ÏøÏ yÓfifl‚ <√e ‘Ó*düT+≥T+~. ø±˙ ‘êHÓes¡T? ‘·q ‘·*¢ >∑s“¡ +¤ ˝À qT+&ç
e#êÃqH˚ e÷≥ n≥T+∫, ì»+>± ‘êHÓøÿ£ &ç qT+&ç e∫Ãq≥T¢? ‘·q ªdü«>∑èVü≤μy˚T~?
<ëìøÏ <√e m≥T?
uÛ÷Ñ $Tô|’ |ü⁄≥ºøe£ TT+<äT ‘·q eTTKyÓT˝≤ e⁄+&˚~? Ç|üŒ{Ï ‘·q ªn_ÛÁbÕj·÷˝Òμ
‘êHê? ˇø£|Œü {Ï ‘·q sê»ø°jT· kÕe÷õø£ n_ÛÁbÕj·÷\T, Ç|üŒ{Ï yê{ÏøH£ êï _Ûqï+>±
e⁄+&˚$. á Ç<ä]› ˝À ndü\T ªH˚qTμ mes¡T? n_ÛÁbÕj·÷\T, Ä˝À#·q\T ‘·s#¡ ÷· e÷]
b˛‘·T+f….Æ n_ÛÁbÕj·÷\ eTTdüT>∑T˝À #Ûêj·÷e÷Á‘·+>± ‘êqT ã‘·T≈£î‘·Tqï{≤¢?
Äø£*>=qï eTT˝≤¢ qd”sT¡ B›Hé y˚>+∑ >± e+≥>∑~˝ÀøÏ yÓ[fl, e+≥ |üPs¡sÔ TT+<ë
˝Ò<ë nì #·÷#ê&ÉT. ªÇ|ü&ç|ü &˚ ‹]– sês¡qTø=ì, e+≥ ø±düÔ Ä\dü´+>± yÓTT<ä˝{… ≤ºqT.
@yÓT‘Æ H˚ $˚ T, ˇø£ ns¡>+∑ ≥˝À |üP]Ô#d˚ æ e&çk¶ ÕÔqTμ nqï~ qd”sT¡ B›Hé uÛ≤s¡´. eTT˝≤¢
dü+‘√wü+>± ‘·q >∑~˝ÀøÏ yÓfi≤fl&ÉT. n‘·&ÉT yÓ[flq ø±ùd|ü{ÏøÏ, e+≥ >∑~˝ÀqTqï
uÛ≤s¡´≈£î @<√ ô|<ä› #·|ü &ÉT nsTTq≥T¢ $ì|æ+∫+~.
#˚dTü qÔ ï e+≥ dü>+∑ ˝À e~*ô|{Ïº yÓfifl¯ &ÜìøÏ ≈£î<äsø¡ ,£ ª@$T{≤ X¯ã+› ?μ nì
Ä >∑~ qT+&ç ô|<ä>› ± n]∫+~. ne‘·* >∑~ qT+&ç @ düe÷<ÛëqeT÷ sê˝Ò<Tä .
ª@$T{Ï øÏ+<ä |ü&X˚ Ês¡T?μ nì eT∞fl øπ ø£ô|{Ï+º ~ qd”sT¡ B›Hé uÛ≤s¡´.
n|üŒ{Ïø° @MT düe÷<Ûëq+ ˝Ò<Tä . ªMT >∑~˝À @<√ |ü&≥¶É Tº>± <äu\ÒÛ TeTì X¯ã›
eTsTT+~. @$T≥~? nì n&ÉT>∑T‘·THêïqT. Hê e÷≥ MT≈£î $ì|ædTü HÔ êï<ë ˝Ò<ë?μ
nì eT]+‘· _>∑sZ >¡ ± n]∫+~. nsTTHê düe÷<Ûëq+ ˝Ò<Tä .
Çø£ ˝≤uÛ+Ñ ˝Ò<ìä uÛsÑ Ô¡ MT<ä #Ó&>¶É ± $düT≈£îÿ+≥÷ e+≥>∑~ qT+&ç qd”sT¡ B›Hé
>∑~ e<ä≈› î£ e∫Ã+~. >∑~˝Àq |ü]o\q>± Hê\T>∑TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ #·÷dæ+~. ø±˙ >∑~˝Àì
edüTeÔ ⁄\˙ï ô|{Ïqº $ ô|{Ïqº ≥T¢>± mø£ÿ&çeø£ÿ&˚ ñHêïsTT. @B øÏ+<ä|&ü ≥¶É T¢ >±˙, $]–q≥T¢
>±ì ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . uÛsÑ yÔ¡ |’Ó ⁄ü ‹]– #·÷∫+~. qd”sT¡ B›H,é ‘êqT ø£|ü ≈£îH˚ ô|<ä› XÊ\TyêqT,
H˚\MT<ä qT+&ç rdæ <äT\T|ü⁄‘·THêï&ÉT.
92
ªMTπøyÓTÆHê #ÓeTT&=∫Ã+<ë? Ç+<ëø£{Ï qT+&ç, H˚qT, Ä <Ûä«ì @$T{Ï?
@eTsTT+~? nì n+‘·>± ns¡TdüT+Ô {ÏH˚ ` e÷s¡T|ü\≈£îÿ+&Ü u…\+¢ ø={Ïqº sêsTT˝≤
n˝≤ }s¡T≈£î+{≤πs$T?μ nì >∑~+› ∫+~.
ª$ì|æ+∫+~. ø±˙ $wüj·T+ @eT+‘· eTTKýÓTÆq~ ø±<äì }s¡T≈£îHêïqT.
»]–+B @MT˝Ò<Tä . eT+#·+ MT~ qT+&ç Hê XÊ\Tyê H˚\ MT<ä |ü&+ç ~. n+‘˚μ
nHêï&ÉT qd”sT¡ B›H.é
ª@eTHêïs¡T? MT XÊ\Tyê øÏ+<ä|ü&ç, n+‘· X¯ã›+ #˚dæ+<äHêïsê? Ç~
qe÷à*‡+<˚Hê?μ nì s¬ {Ï+º ∫+~.
qd”sT¡ B›Hé e÷s¡T |ü\ø£˝<Ò Tä . øÏ$THêïdæ>Ô ± e⁄+&çb˛j·÷&ÉT.
ªMT XÊ\Tyê ñìï‘√ ‘·j÷· s¬ q’ edüTeÔ ⁄. n<˚MT ÇqTeTT‘√ #˚d+æ ~ ø±<äT.
eTT+<äT Ä $wüjT· + >∑Ts¡T+Ô #·Tø√+&ç. qqTï Ä≥\T |ü{dºÏ Tü HÔ êïsê? XÊ\Te H˚\ MT<ä
|ü&‘ç ˚ n+‘· X¯ãe› Te⁄‘·T+<ë?μ nì q&ÉTeTT MT<ä #˚‘T· \T ô|≥Tº≈î£ ì\T#·T+~.
ªeT], Ä XÊ\Tyê˝À H˚q÷ ñHêïqTμ nHêï&ÉT qd”sT¡ B›H,é yÓÁ]yÓTTVü≤+ ô|{Ï.º
nB eTq |ü]dæ‹ú . XÊ˝≤«˝À ‘êqT dü+dü˝ú À ‘êqT, |ò˝ü ≤ì ø£+ô|˙˝À ‘êqT,
>∑T+|ü⁄˝À ‘êqT, ‘·q≈£î $&ç>± ndæ‘Ô «· + ˝Ò<Tä , e´øÏ‘Ô «· + ˝Ò<Tä . m|ü&É÷ m<ä>&∑ ÜìøÏ
>±˙ ‘·qì ‘êqT ‘Ó\TdüTø√&ÜìøÏ >±˙ #˚dqæ Á|üjT· ‘·ïeT+≥÷ ˝Ò<Tä . ñ|ü»‘„ √ ≈£L&ÉT
≈£îqï~, ªˇ]õq˝Ÿμ nsTTq≥Te+{Ï<M˚ T ‘·q˝À ˝Ò<Tä . n+‘ê ôdø£+&éV‰ü +&˚. yês¡÷
Ms¡÷ #Ó|Œæ q<˚ ‘·q ªC≤„q+μ— n+‘ê ns¡T|ü⁄ ‘Ó#T· Ã≈£îqï<˚. mes¡÷ n+~e«ìB, mø£ÿ&Ü
#·<eä ìB, mes¡÷ #Ó|Œü ìB ‘·q+‘·≥ ‘êH˚ J$‘·+ qT+&ç Á|ü‘´· ø£+å >± H˚sT¡ Ã≈£îqï~
@yÓTHÆ ê ñ+<ë n+fÒ @MT ˝Ò<Tä .
dæsú +¡ >±, ìX¯Ã\+>± e⁄+fÒ ‘·|Œæ ‘˚, n+fÒ Ä˝À#·q\T n_ÛÁbÕj·÷\T n\»&ç
Ä–b˛‘˚ ‘·|Œæ ‘˚, ‘·qøπ MT ªø£ì|æ+#·<Tä , $ì|æ+#·<Tä μ. @<ÓH’ ê ø£ì|æ+#ê*, ns¡eú Tyê*
n+fÒ, ‘·\ qT+&ç øÏ+~øÏ, Ç+ø± øÏ+~øÏ, Vü≤è<äjT· + ˝ÀìøÏ ~>±*— Ç<˚ J$‘·+˝À
nìï{ÏøH£ êï n‹ Bs¡j È ÷· Á‘· nqe#·TÃ. y˚T<Ûë|üs+¡ >± <˚e⁄DÏí >∑T]+∫ m+‘· Ä˝À∫+∫Hê,
n~ Ä˝À#·q, }Vü≤, n_ÛÁbÕj·Ty˚T ne⁄‘·T+~. <˚e⁄&ÉT ‘·\|ü⁄\ ø£+<˚yê&ÉT ø±<äT.
Á|ü‹ Ä˝À#·Hê ` nq>± ‘·q |üPsê«qTuÛyÑ êìï, ‘·q˝À ìøÏ|å yÔü TÓ Æ ñqï C≤„Hêìï Ä<Ûës¡
|üs#¡ T· ø=ì yÓ\Te&˚ Á|ü‹ Ä˝À#·q ` ˇø=ÿø£ÿ ª‘êqTμ. Ms¡+‘ê ‘·T&ç∫ô|≥Tº≈î£ b˛‘˚>±˙,
93
ndü\T ‘êHÓes√ ‘Ó*dæsê<äT. n~ ‘Ó*j·T&ÉeT+fÒ, n<˚ ‘êqsTTb˛e&É+ ` ‘Ó\TdüT≈£îH˚
yê&É+≥÷ $&ç>± e⁄+&É&TÉ .
Ä ◊ø£´dæ‹ú qT+&ç Çe‘·*øÏ e∫Ãq y˚fi˝¯ À #Ûêj·÷e÷Á‘·+>± ª‘êμqT+{≤&ÉT.
n|ü&ÉT »]π> Ä˝À#·q, neT\T »]ù| ø±s¡´Áø£eT+˝À Äs√>∑é+‘·yÓTÆq yÓT<ä&ÉT,
eTqdüT Á|üe]Ô\T¢‘.’Ó n+<äT˝À qT+&ç ø£fi≤´DÁ|ü<yä TÓ qÆ düè»Hê‘·àø£yTÓ qÆ ø£sà¡ ˝Ò |ü⁄≥Tº
ø=düTÔ+f…Æ.
Z
Ç~es¡≈î£ qT >∑\&ÉT, ø±˙ <Û÷ä [#˚ (nHê~ ø£sà¡ yêdüHê dü+jÓ÷>∑eTT)

ø£|Œü ã&ÉT≥#˚ <äsÙ¡ qeT>∑T≥ ˝Ò<Tä . <Û÷ä [ ‘=\>∑>±H˚ <äsÙ¡ qeT>∑TqT. n|ü&ÉT
Je‘·«eTT q•+#·TqT. yÓ+≥H˚ ø£è‘ês¡Tú&É>∑TqT. dü+kÕs¡eTT˝À qT+&Éø£,
‘·Bj·TT&ÉT ø±>∑\&ÉT. ∫es¡ ø±‘·ì˝ÀH˚ ø£*dæb˛e⁄qT. nuÛ<Ò ä dü+ã+<Ûä
y˚Ts¡Œ&ÉTqT. ‘·Bj·TT&Óq’ yê&ÉT uÛ<Ò eä TT>± qT+&çjT· T, quÛ<Ò eä TT >±H˚ e⁄+&ÉTqT.
Ç~ X¯ãe› TT\ ø£+<äì~— nqTuÛeÑ >∑eTýÓTqÆ ~.
`ne<Û÷ä ‘· ^‘·
94
s√Eø√ q÷s¡T $‘·HÔ ê\T

s¬ +&ÉT eT÷&ÉT ‘·sê\ ÁøÏ‘+· es¡≈L£ , uÛ≤s¡rj·TT\T e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± rs¡Ãe\dæq
u≤<Ûä´‘·\T #ê˝≤ e⁄+≥T+&˚$. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT b˛wæ+#·&É+, #Ó˝…¢fi¯fl≈£î $yêVü‰\T
#˚sTT+#·&É+, ‘·eTTàfi¯ófl y˚Tq\T¢fi¯fl≈£î ñ<√´>∑yÓ÷ eè‘√Ô @sêŒ≥T #˚j·T&É+, Çe˙ï
nsTT+‘·sê«‘·, ‘·q |æ\¢\ #·<äTe⁄\÷ ô|[flfi¯Sfl ` Ç˝≤ J$‘ê+‘·+ u≤<Ûä´‘·\T
ìs¡«Væ≤+#·&+É ‘√H˚ ø±\+ >∑&∫ç b˛j˚T~. n+<äs÷¡ Çe˙ï ìs¡«]Ôd÷ü Ô e#êÃsê n+fÒ,
#˚dqæ yêfi¯ófl #˚XÊs¡T, #˚jT· ìyês¡T #˚jT· ˝Ò<Tä . M≥ìï+{Ï˙ düÁø£eT+>± ìs¡«]Ô+∫q
yê] jÓT&É\, \_›<ës¡T\T @yÓTHÆ ê ø£è‘·»‘„ · ø£*>∑T+&˚yêsê n+fÒ, nH˚ø£ dü+<äsê“¤˝À¢
˝ÒqfÒ¢ ø£ì|ædTü +Ô &˚~. Ç|üŒ{Ï ‘·s+¡ yês¡T øπ e\+ ‘·eT dü+>∑‹ ‘·|Œæ ‘˚ eTπs dü+>∑r
|ü{+ºÏ #·T≈£îH˚ eé~Û ˝Ò≈î£ +&Ü ‹s¡T>∑T‘·T+&Ée#·TÃ.
ø±˙ Ä ‘·s+¡ yê]˝ÀHÓH’ ê e´øÏ>Ô ‘∑ · u≤<Û´ä ‘·\ #·Á≥+ n+‘· >∑{>ºÏ ± _–+#˚d]ü øÏ,
eTπs u≤<Û´ä ‘ê ìs¡«Væ≤+#˚ neø±X¯+ ˝Ò≈î£ +&Ü b˛sTT+~. ‘·q Ç+{Ï #Ó‘Ô· ãC≤s¡T˝À
|ü&d˚ ÷ü Ô e⁄+fÒ, <ëìì ìyê]+#˚ u≤<Û´ä ‘· ‘·q≈£î ˝Òq≥T¢ e⁄+&çb˛e&É+, ‘·q Ç+{Ï
eTT+<äT eTTìdæbÕ*{° yês¡T y˚dæ b˛sTTq yÓTTø£ÿ≈£î ˙fi¯ófl b˛j·÷\H˚ düTŒ¤sD¡ ˝À|æ+#·&+É
»s¡T>∑T‘·T+&˚~.
u≤<Û´ä ‘· nH˚~ øπ e\+ ‘êqT, ‘·q ≈£î≥T+;≈£î\ es¡≈L£ |ü]$T‘·+ #˚ùddü]øÏ,
düe÷»+ jÓT&É\, |üsêés¡D jÓT&É\ ‘·qø=ø£ u≤<Û´ä ‘· e⁄qï<äH~˚ >∑Ts¡TsÔ ê<äT. n+<äTe\¢
u≤<Ûä´‘·≈£î ˇø£ $düÔè‘ês¡ú+ #Ó|üø√e\dæ ñ+~. ‘·q ø£+{Ï eTT+<äT @ |ü]dæú‹
ñ<äsTT+∫Hê, n+<äT≈£î ‘·–q≥T¢>± nq>± u≤<Û´ä ‘êj·TT‘·+>± düŒ+~+#·&+É #˚‘H· ‘’Ó ,˚
Ä eTìwæ <ë«sê ˝Àø±ìøÏ #ê˝≤ y˚T\T »s¡T>∑T‘·T+~. u≤<Û´ä ‘· nH˚ uÛ≤yêìï dü+≈£î∫‘·
|ü]ùd,Ô ‘·q ≈£î≥T+;≈£î\ kÕ«s¡+ú , ∫es¡≈î£ ‘·q kÕ«s¡yú T˚ HÓsy¡ s˚ T¡ Ã≈£îqï≥¢e⁄‘·T+~.
z s¡#s· TT‘· sêdæq á ø£<ä∏ #·÷<ë›+. ªn|üŒ{ÏøÏ H˚qT j·TÚeq+˝À e⁄HêïqT.
Hê\T>∑T#√≥¢≈î£ b˛e&ÉeT+fÒq÷ Á|üj÷· D+ #˚jT· &ÉeT+fÒq÷, #ê˝≤ Çwü+º >± e⁄+&˚~.
ˇø£kÕ], n+‘·≈î£ eTTqT|ü⁄ m|ü&É÷ #·÷&Éì z Á|ü<X˚ +¯ ˝À q&ÉTdü÷Ô yÓfió¯ HÔ êïqT. H˚\
95
n+‘ê m+&çb˛sTT y˚&>ç ± Ä$s¡T¢ ø£≈î£ ÿ‘·Tqï~. n+‘·≈î£ ÁøÏ‘+· s¬ +&ÉT s√E\ qT+&û
q&ÉTdü÷Ô e⁄qï|üŒ{Ïø° ˇø£ÿ eTìwæ ø£ì|æ+#·˝Ò<äT. nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü Á>±e÷\T ø£ì|æ+∫HÓ’
ø±˙, nø£ÿ&ç Á|ü»\T Ä Çfi¯Sfl yêøÏfiS¯ fl e~* yÓ[flb˛sTTq≥T¢qï~. Ä\j·T+‘√düV‰ü
ø£≥&º Ü\˙ï •~∏˝≤edü˝ú À e⁄HÓï’ . Ä ÁbÕ+‘·+˝À ø£Ás¡ yÓTT<äT\› T ø±*Ã u§>∑TZ #˚dTü ≈£îqï≥T¢
Hêïs¡T. nø£ÿ&ÉTqï #Ó≥q¢ ìï{Ï˙ q]πødæ e⁄+&Ü*.
m&Ü]˝≤ nsTTb˛sTTq Ä H˚\˝À @MT e⁄+&˚~ ø±<äT. u≤e⁄\T m+&çb˛sTTHÓ.’
Çø£ Ä ÁbÕ+‘·+ qT+&ç »q+ ≈£L&Ü ‘·s*¡ yÓ[flb˛j·÷s¡T. q&ÉTdü÷Ô e⁄+fÒ <ëVü≤+ `
Hê e<äq› Tqï ˙fi¯fl u≤{Ï˝Ÿ U≤∞ nsTTb˛sTT+~. >=+‘·T m+&çb˛‘·Tqï~.
<ä÷sêq @<√ ø£<Tä \T‘·Tqï <äèX¯éT>∑T|æ+∫ n≥T q&ç#êqT. #Ó+‘·≈î£ yÓ[flq|ü&ÉT
Äq+<äeTsTT+~. mes√ >=\¢yê&ÉT. >=Á¬s\ eT+<ä. z ≈£îø£ÿ. qqTï #·÷∫q Ä >=\¢yê&ÉT
ÄX¯Ãs¡´|ü&˝É <Ò Tä ! ‘ê>∑&ÜìøÏ ø±dæì ˙[fl∫Ã, ‘·q >∑T&çôd e<ä≈› î£ rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT. sêfi¯fl‘√
ø£{Ïºq Ä ≈£î{°s¡+ #·ø£ÿ>± X¯óÁuÛÑ+>± ñ+~. eTìwæ ≈£L&Ü |ü]X¯óÁuÛÑyÓTÆq <äTdüTÔ\T
y˚dTü ø=ì e⁄Hêï&ÉT. m≈£îÿe e÷{≤¢&˝É <Ò Tä . øπ e\+ s¬ +&ÉT kÕ«>∑‘· e#·Hê\T e÷Á‘·+
|ü*ø±&ÉT. Ä sêÁ‹ H˚qø£ÿ&É $ÁX¯$T+#ê\ì n‘·&ç n_ÛÁbÕj·T+>± Á>∑V≤æ +#êqT.
‘êqT e+&çq<˚<√ ø=~›>± Hê‘√ |ü+#·T≈£îHêï&ÉT. #ê˝≤ <ä÷s¡+ q&ç∫ n\dæ
b˛sTTq+<äTe\¢, H˚ |ü&TÉ ≈£îHêïqT. Ä düeTj·÷q n‘·&<˚ √ |üì˝À ìeT>∑ïeTj·÷´&ÉT.
ˇø£ dü+N ì+&Ü e⁄qï $‘·HÔ ê\T ne‘·* qT+&ç rdüT≈£îe∫Ã nø£ÿ&ÉTqï fÒ_˝Ÿ MT<ä
b˛XÊ&ÉT. Á|ü‹ $‘·HÔ êìï C≤Á>∑‘>Ô· ± |ü]o*+∫, eT+∫yê{Ïì @s¡T≈£îHêï&ÉT. Ä $<Û+ä >±
z e+<ä $‘·HÔ ê\T @]q ‘·sê«‘·, yê≥ìï{Ï˙ b˛>∑T#˚dæ ˇø£ |üøÿ£ q ñ+#·T≈£îHêï&ÉT.
n≥T ‘·sê«‘· Ç<äs› e¡ T÷ ìÁ<ä≈î£ |üÁø£$T+#êeTT.'
Ábı<äTH› ï˚ ≈£îø£ÿ ø±|ü˝≤˝À >=Á¬s*ï y˚Tj·T&ÜìøÏ |ü+|æ+#˚XÊ&ÉT. #˚‹˝À ˇø£
ø£Ás¡, @] b˛π>dæq $‘·HÔ ê\ dü+∫ rdüTø=ì n‘·&÷É , n‘·&ïç nqTdü]+∫ H˚q÷ ãj·T\T
<˚sêeTT. yÓfi¯ó‘·÷ yÓfi¯ó‘·÷ ø£Ás¡‘√ H˚\˝À ˇø£ s¡+Á<Ûä+ #˚ùdyê&ÉT. n+<äT˝À ˇø£
$‘·qÔ + Hê{Ï eT÷ùdùdyê&ÉT. Ä q÷s¡T $‘·HÔ ê\T HêfÒes¡≈L£ Ä |üP≥ n˝≤ ‹s¡T>∑T‘·÷H˚
e⁄Hêï+.
‘·q ù|s¡T eTTs¡T>∑Hé nì #ÓbÕŒ&ÉT. ‘·q uÛ≤s¡´, ≈£îe÷s¡T&ÉT eTs¡D+Ï ∫q ‘·sê«‘·
Çø£ÿ&É ìedæ+#·&ÜìøÏ e#êÃ&ÉT. á m+&çb˛sTTq HÓÁs¬ \T u≤]q H˚\qT #·÷∫, #Ó≥T¢
Hê{≤\ì ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêï&ÉT. ªeT÷&˚fifl¯ ˝À>± á z \ø£å $‘·HÔ ê\T Hê{≤qT. yê{Ï
96
qT+&ç ø£˙dü+ z |ü~y˚\ #Ó≥s¢ TTHê yÓTT\TkÕÔjT· ì Ä•düTHÔ êïqTμ nHêï&ÉT. á H˚\,
n‘·&~ç ø±<äT. me]<√ ≈£L&Ü ‘Ó*j·T<äT. Ä $wüjT· + n‘·&øç Ï |ü{qºÏ ≥T¢ ˝Ò<Tä . ‘êqT
#˚jT· <ä\TÃ≈£îqïB, #˚d+æ B, s√Eø√ e+<ä $‘·HÔ ê\T Hê≥&ÉyT˚ , n<=ø£ÿfÒ ‘·q ø£seÔ¡ ´+,
‘·q u≤<Û´ä ‘·>± ô|≥Tº≈î£ qï≥T¢+~.
n‘·&ç e<ä› ôd\e⁄ rdüTø=ì ãj·T\T<˚] Hê <ë]q H˚qT yÓfi≤flqT. n≥T
‘·sê«‘· Ä dü+>∑‹ eTs¡∫b˛j·÷qT ≈£L&Ü. ø=ìï dü+e‘·‡sê\ nq+‘·s+¡ , Ä yÓ|’ ⁄ü
eT∞fl yÓfifl¯ &É+ ‘·≥dæ+ú ∫+~. nø£kÕà‘·T>Ô ± eTTs¡T>∑Hé >∑Ts¡T≈Ô î£ e∫Ã, n‘·DíÏ yÓ<Tä ≈£îÿ+≥÷
yÓfi≤flqT. <√e˝À, n‘·&TÉ Hê{Ïq $‘·HÔ ê\T yÓTT\ø£˝‘… &Ô· +É , yÓT\¢>± ô|]– #Ó≥e¢ &É+
>∑eTì+#êqT. ˇø£|ü &ÉT H˚q‘·DíÏ ø£*dæq #√≥T˝À>±ø£, <ä÷s¡+>± yÓ[fl ìedædTü HÔ êï&ÉT.
ø±˙ n‘·&|É Œü {Ïø° Ç|üŒ{Ïø° n<˚ |üì#˚dTü HÔ êï&ÉT, s√Eø√ q÷s¡T $‘·HÔ ê\T Hê≥&É+.
Á|ü‹ s¬ +&˚fifl¯ ø° eT÷&˚fifl¯ ø° eTTs¡T>∑Hqé T dü+<ä]Ù+#·&+É Hê≈£î n\yê≥sTT+~.
#Ó≥T¢ ô|]–, ô|<äe› e⁄‘·Tqï ø=B›, Ä ÁbÕ+‘·+ n+‘ê ∫qï n&É$>± s¡÷bı+<äT‘·Tqï
ø=B›, |ü≈îå£ \T sêe&É+ ÁbÕs¡+_Û+#êsTT. yê{Ï qqTdü]+∫, »+‘·Te⁄\T ≈£L&Ü sêkÕ–HÓ.’
Vü≤Às¡Tq M#˚ >±* yÓT\¢yTÓ \¢>± #·\{¢ Ï eTè<äTyÓq’ >±*>± Mj·THês¡+_Û+∫+~. nìï{Ï
ø£Hêï eTTK´+>± esê¸\T ≈£î]j·T Hês¡+_Û+∫HÓ’. Äq+<ä+ yÓ*¢$]dæ+~. u≤e⁄˝À¢
˙fi¯ófl >∑\>∑\eT+≥÷ ‘√düT≈£î e#˚ÃXÊsTT. }s¡T $&ç∫ yÓ[flb˛sTTq Á>±eTyêdüT\T
eT∞fl ‘·eT bÕ‘· Çfi¯fl≈£î ‹]– sêe&É+ yÓTT<ä˝{… ≤ºsT¡ . ‘·eT Çfi¯flqT, Ä\j·÷ìï |ü⁄q]ï
]à+#·T≈£îHêïs¡T. m≥T #·÷dæHê Je+, dü+‘√wü+, qe⁄«\T.
Ç<ä+‘ê #·÷dæ n≥MXÊK yês¡T, n n&É$ ‘·q+‘·≥ ‘êH˚ düV≤ü »+>± eè~Δ
#Ó+~+~ nqT≈£îHêïs¡T. ˇø£ s√Eq ˇø£ bòÕs¬ dtº sπ +»sY, eTTs¡T>∑H‘é √ ª˙ ≈£î{°s+¡ ˝À
qTe⁄« bısTT´ô|{Ïº n–Z yÓ*–+#·&ÜìøÏ M˝Ò<¢ μä Hêï&ÉT. ªdüV≤ü »+>± ô|]–q á n&É$ì
s¡ø+åÏ #˚ u≤<Û´ä ‘· ‘·qô|q’ Tqï<äìμ nHêï&ÉT Ä ñ<√´–. eTTs¡T>∑Hé nø£ÿ&ç qT+&ç U≤∞
#˚d,æ eT]+‘· <ä÷s¡+>± yÓ[fl, nø£ÿ&É ‘·q $‘·HÔ ê\T HêfÒ |üìì ø=qkÕ–dü÷Ô e⁄+&ç
b˛j·÷&ÉT.
Hêø√ bòÕ¬sdtº Ä|ò”düsY Áô|ò+&é nsTT e⁄qï+<äTe\¢ n‘·DÏí eTTs¡T>∑Hé e<ä›≈£î
rdüT≈£îyÓfi≤flqT. eTTs¡T>∑Hé jÓTTø£ÿ n+øÏ‘· uÛ≤e+ #·÷∫ Hê Áô|+ò &é ≈£L&Ü eTT>∑T&ú j É ÷· &ÉT.
ªJ$‘·+ Äq+<ä+>± >∑&|É &ü ÜìøÏ uÛ˝Ñ Ò |ü<‹Δä ø£ìô|{≤ºs+¡ &ûμ nì eTTs¡T>∑Hìé eTqkÕsê
n_Ûq+~+#ê&ÉT. ªn&É$˝À @ ˇø£ÿ #Ó≥Tºq÷ qs¡ø£sê<äìμ Hê $TÁ‘·T&ÉT nø£ÿ&ÉTqï
97
yês¡+<ä]ø° >∑{>ºÏ ± #Ó|Œæ , yÓ[flb˛j·÷&ÉT. eTTs¡T>∑Hé $‘·HÔ ê\T Hê≥T‘·÷H˚ ñ+&çb˛j·÷&ÉT.
&Óu“’… ¤ ◊<˚fifl¯ ej·TdüT˝À á eèø£$å TÁ‘·T&ÉT Á|üXÊ+‘·+>± Ä ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ eTs¡D+Ï #ê&ÉT.
Çø£ÿ&çø° ø£<ä∏ eTT–dæ+~. e÷qe⁄&ç u≤<Û´ä ‘· ‘·q düMT|üdTü \ú jÓT&É˝≤ e⁄qï~—
n‹ düMT|üyÓTÆq Á|üø£è‹ e÷‘· jÓT&É˝≤ e⁄qï~. Á|üø£è‹ y=&ç˝À mø£ÿ&√ |ü&çe⁄qï
sêsTTì rdüT≈£îe∫Ã <ëìì e÷qyêø£è‹˝À eT\∫, ‘êqT s¡÷bı+~+∫q <ëìH˚
|üPõ+#˚ eTìwæøÏ á $XÊ\yÓTqÆ Á|üøè£ ‹ j·÷e‘·÷Ô |üP»˙j·T yÓTqÆ <˚ nH˚ $wüjT· +
m+<äT≈£î ns¡+ú ø±<√ ‘Ó*j·T<äT. Ä eTVü‰X¯øìÔÏ eTTqT\T, jÓ÷>∑T\T ø=+&É˝À¢, ˝Àj·T˝À¢,
<ä≥yº TÓ qÆ n&Ée⁄˝À¢, eTVü‰q<äT˝À¢ <ä]Ù+∫q ø±\+˝À á Ä\j·÷\T ˝Òe⁄.
uÛ>Ñ e∑ +‘·TDÏí á Á|üøè£ ‹˝À m˝…&¢ ˝É ≤ <ä]Ù+#·>\∑ eTH˚ $XÊ«dü+ ˝Òì C≤‘·T\T,
eT‘ê\ yês¡T ≈£L&Ü eèø£å dü+|ü<qä T C≤Á>∑‘Ô· #˚dTü ≈£î+≥÷ e⁄+{≤s¡T. ÄÁùd*º j·÷˝À
Ç+{Ï˝Àì #Ó≥Tº ø=fÒj º T· &Üì¬øH’ ê n~Ûø±s¡T\ nqTeT‹ bı+<ë*‡ ñ+≥T+~— n+<äT≈£î
ã<äT\T>± eTs=ø£ #√≥ yÓTTø£ÿ Hê≥T‘·Tqï≥T¢ #·÷|æ+#ê*. eTq dü+düÿ è‹˝À eèøå±\
>∑T]+∫ eT]+‘· |ü$Á‘· uÛ≤eq\T ø£q|ækÕÔsTT. eq <˚e‘·, eèø£å <˚e‘·\ >∑T]+∫q
ø£<\ä∏ T eTq¬øH√ï ñHêïsTT. lø£èwüß&í ç u≤\´+˝À eèø£å s¡÷|ü+˝À e⁄+&çb˛sTTq Ç<äs› T¡
<˚e‘ê |ü⁄s¡Twüß\≈£î XÊ|ü$yÓ÷#·q+ ø£*–+∫q ø£<qä∏ T Ädæ≈Ô î£ \+<äs÷¡ $X¯«dækÕÔsT¡ .
sêe÷j·TD >±<∏ä˝À ˝ø£åàDT&ÉT eT÷s¡Ã¤b˛sTTq|ü&ÉT, Vü≤qTeT+‘·T&ÉT ô|fi¯fl–+#·T≈£î
e∫Ãq ªdü+Jeìμ ˝ø£àå DT&çøÏ ÁbÕD+ b˛dæ+~. Vü≤À$TjÓ÷|ü‹ yÓ<’ ´ä $<Ûëq+˝À mìï
s¡ø±\ yÓTTø£ÿ\ qT+&ç Wwü<ëÛ \T ‘·j÷· s¡T#˚kÕÔs√ n+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. Ä e÷≥ø=ùdÔ
yÓ<’ ë´ìøÏ |üìøÏsêì yÓTTø£ÿ n+≥÷ ˝Ò<Hä ˚ yês¡THêïs¡T. Äj·TTπs«<ä yÓ<’ Tä ´\T ø=ìï eq
eT÷*ø£\qT ‘Ó#T· Ã≈£îH˚ eTT+<äT, ªe÷qe⁄ì ÁbÕD s¡øDå£ ≤s¡yú TÓ Æ M{Ïì rdüT≈£îyÓfió¯ ‘·THêïqT.
nqTeT‹+#·μeTì nø£ÿ&É eq<˚e‘·qT ÁbÕ]ú+∫ ‘Ó#T· Ã≈£îH˚ dü+Á|ü<ëj·T$T|üŒ{Ïø° e⁄qï~.
Ç≥Te+{Ï eTVü≤Àqï‘· dü+düÿ è‹ e⁄qï <˚X+¯ ˝À eèø£å dü+|ü<qä T ø±bÕ&ÉTø√e&É+, eTq
u≤<Û´ä ‘·, eTq <Ûsä à¡ +.
Z
98
ø√¬sÿ\T rπs düú˝≤\T

@ ø±\+˝ÀHÓH’ ê <Óy’ êìï <ä]Ù+#·&ÜìøÏ |üPqT≈£îH˚yês¡T ‘·|dü Tü ‡ #˚jT· ìX¯Ã
sTT+#·T≈£î+{≤s¡T. ‘·|dü Tü ‡ nH˚~ n&Ée⁄˝À¢øπ yÓ[fl #˚j÷· \H˚~ @MT ˝Ò<Tä — ÄÁX¯e÷\˝À
#˚sê\˙ ˝Ò<Tä . ‘·q ì‘·´ J$‘êìï ‘·|dü Tü ‡>± e÷s¡TÃ≈£î+fÒ #ê\T. eTTK´+>± eTqdüT,
ø=+‘·es¡≈L£ <˚V≤ü +, ÁX¯$T+#·&ÜìøÏ dæ<|Δä &ü ‘ç ˚ |üì ÁbÕs¡+_Û+#·e#·TÃ. Ç+<äT≈£î <Ûqä
eTø£ÿs¡˝Ò<äT.
eTìwæì Ç˝≤+{Ï Ä<Ûë´‹àø£ Jeq+ Äø£]¸+∫q|ü&ÉT, n+<äT≈£î Á|ü‘êé÷ï
j·T+>±, eT‘ê#·sD¡ ì ÄÁX¯sTTkÕÔ&TÉ . eT‘ê#·sD¡ dü\Œ&ÜìøÏ dü«j·T+>± m≈£îÿe ÁX¯$T+#·
qø£ÿs¡˝<Ò Tä . n&ÉbÕ<ä&bÉ Õ ø±düÔ <˚yê\j·÷ìøÏ yÓfifl¯ &É+, J$‘·+ yÓTT‘·+Ô MT<ä ø±o,
Vü≤]<ë«sY, Vü≤èw”øπ wt\≈£î ˇø£{Ï s¬ +&ÉT j·÷Á‘·\T ìs¡«Væ≤+#·&+É , X¯ø±Ô´qTkÕs¡+ Áø£eT
dü+bÕ<äq‘√H√ nÁø£eT dü+bÕ<äq‘√H√ ø=ìï <ëq<Ûsä êà\T #˚jT· &É+, q\T>∑T]˝À ‘·q≈£L
ˇøÏ+‘· uÛÑøÏÔ ñqï≥T¢ ø£ì|æ+#·&É+ #˚ùdÔ #ê\T. Ç˝≤+{Ï ªeT‘·|üs¡yÓTÆqμ J$‘êìøÏ
‘·|üŒìdü]>± <ÛäqeTT+&ç rsê*. <˚yê\j·T ìsêàD≤ìøÏ <Ûäq$Te«>∑*– ñ+&Ü*—
VüQ+&û\˝À y˚jT· &ÜìøÏ n~ ø±yê*. á |ü⁄D´ø±sê´\˙ï #˚d÷ü Ô e⁄+fÒ>±˙, <˚e⁄&ÉT
nqTÁ>∑V≤æ +#· >∑*– ˝Ò&TÉ nì qeTàø£+. m|ü&É÷ ‘·‘‡· +ã+~Û‘· dü+dü\ú ≈£î, ø±s¡´ø£s\Ô¡ ≈£L
@<√ ˇø£{Ï düeT]ŒdüT+Ô &Ü*.
á #·s´¡ ˝À¢ Ä‘·à düeTs¡ŒD≈£î n+‘· ÁbÕ<ÛëqéTT+&É<Tä .
ø±˙ $eT]Ù+#˚+<äT≈£î eTqyÓTes¡+? eTìwæ ÄXÊyê~— nsêú]ú. @<√ ˇø£
$Á>∑V‰ü H√ï, ˇø£ düe÷~Û dü˝ú ≤H√ï düMT|æ+∫ ‘·q≈£îqï ø√¬sÿ\T HÓsy¡ s˚ Ã¡ eTì ÁbÕ]úd÷ü HÔ ˚
ñ+{≤&ÉT. ‘·q ø√¬sÿ\T rs¡Ãì Ä <˚e⁄&ÉT ø±˙, Ä |ü⁄D´ |ü⁄s¡Twüß&ÉT ø±˙ Ç‘·s¡ $<Ûë\
‘·qπøMT ˇs¡>∑u…{≤Ôs¡T? uÛÖ‹ø£ Jeq+ ‹qï>± <äsê®>± kÕ–b˛e&Éy˚T eTTK´+
nì|ædTü +Ô ≥T+~. á s¡+>∑+˝À &ÉãT“ Ç#˚Ãyês¡T+fÒ rdüT≈£îH˚yês¡÷ ñ+{≤s¡T. rπs
ø√¬sÿ˝Òy√ rs¡T‘·T+{≤sTT. rs¡ìy˚y√ rs¡e⁄. VüQ+&û˝À¢ y˚dqæ yê]ø°, Ä |ü<‹Δä ˝Òì
99
yê]ø°, ˇπø ìwüŒ‹Ô˝À yê+#Û\· T rs¡&+É rs¡øb£ ˛e&É+ »s¡T>∑T‘·T+≥T+~. ø±˙ n˝≤
&ÉãT“ düeT]Œ+#·T≈£îqï yês¡T, ‘·eT #·s´¡ e\¢H˚ ‘·eT ø√¬sÿ\T rsêj·Tì nqT≈£î+≥÷
ñ+{≤s¡T.
eTT˝≤¢ qd”sT¡ B›Hé jÓTTø£ÿ ‘·+Á&ç ìs¡«Væ≤+#˚ düe÷~Û e<ä› ≈£L&Ü Ç<˚ $<Û+ä >±
nH˚ø£ Á>±e÷\ qT+&ç m+<äs√ e∫Ã s√p ‘·eT ø£≥ïø±qTø£\ q]Œ+#·Tø=ì |üP»\T
dü*Œ yÓfió¯ +Ô &˚yês¡T. qd”sT¡ B›Hé ‘·+Á&ç m+‘·>±H√ n_Ûe÷ì+∫ Ä<ä]+∫q me] ø=s¡ø√
Ä düe÷~Û ì]à+|üCXÒ Ê&Éì #Ó|ü ≈£îH˚yês¡T. n~ me]<√ ‘Ó*j·Tø£ b˛sTTq|üŒ{Ïø,°
ø±\Áø£yT˚ D≤ <ëì ÁbÕX¯d´Ôü + <äX~¯ X¯˝≤ yê´|æ+∫+~. »q+ ‘·+&√|ü‘+· &Ü\T>± e∫Ã
b˛‘·T+&˚yês¡T.
s√p VüQ+&û˝À |ü&˚ <ÛHä êìï #·÷∫q|ü&ÉT, ‘·q ‘·+Á&ç ‘·<qä +‘·s+¡ ‘êqT
≈£L&Ü Ä düe÷~Û HêÁX¯sTT+#·T≈£îH˚ J$+#ê\ì qd”sT¡ B›Hé nqT≈£î+≥T+&˚yê&ÉT. á
˝À>± ø±düÔ <˚XÊ≥q #˚dæ ø=+‘· nqTuÛeÑ + >∑&<ç ë›eTì nì|æ+∫, ‘·+Á&ç e<ä≈› î£ yÓ[fl
nqTeT‹ rdüTø=ì, eTsêï&ÉT ‘·q >±&ç<ä MT<ä møÏÿ Á|üj÷· D+ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT.
<äTs¡<èä wüeí XÊ‘·÷Ô s¬ +&ÉT eT÷&ÉT s√E\T >∑&#ç ˝˚ À>±H˚, >±&ç<ä #ê˝≤ &Éd‡æ
b˛sTT+~. ˙s¡d+ü qT+&ç ø√\Tø√˝Òø£ eT] s¬ +&ÉT s√E\≈£î #·ìb˛sTT+~.
qd”sT¡ B›Hé $#ês¡+ n+‘ê Ç+‘ê ø±<äT. |ü~ |üHïÓ +&˚fió¯ fl>± Ä >±&ç‘· ‘·q≈£î
#˚dqæ ùdeqT ‘·\T#·Tø=ì |ü]‘·|+æ #ê&ÉT. n~ eTs¡D+Ï ∫q #√≥H˚ <ëìì |üP&çÃ,
<äT'œ‘·T&Ó’ nø£ÿ&˚ ≈£L#·T+&çb˛j·÷&ÉT. <äT'K+ qT+&ç ãj·T≥|ü&˝É øÒ ,£ n&ÉbÕ<ä&bÉ Õ
ô|<ä› ô|≥Tºq s√~düT+Ô &˚yê&ÉT. n≥TyÓ|’ ⁄ü q&É∫ yÓfió¯ qÔ ï yês¡+‘ê, mes√ eTVü≤˙j·TT&Óq’
>∑Ts¡Te⁄qT b˛>=≥Tº≈î£ qï+<äTe\¢H˚ eTT˝≤¢ Ç˝≤ $\|ædTü HÔ êï&Éì }Væ≤+#ês¡T. @ |ü⁄≥º˝À
@ bÕeTT+<√ eTq¬ø+<äTø£qTø=ì, <äD+í ô|≥Tº≈î£ yÓfiÔ‚ eT+∫<äqï≥T¢>±, ‘êeTT ≈£L&Ü
nø£ÿ&çø=∫Ã |üP»\T dü*bÕs¡T. nø£ÿ&˚ ≈£L#=ì e⁄qï eTT˝≤¢qT kÕ<äs+¡ >± |ü\ø£]+∫,
ôd\e⁄ >¬ ø’ =ì yÓfi≤fls¡T.
n≥T>± yÓfi¯óÔqï z dü+|üqTï&ÉT Ä düú\+˝À mes√ |ü⁄D´ |ü⁄s¡TwüßDÏí ô|{Ïº
ñ+{≤s¡˙, n+<äT#˚‘H· ˚ eTT˝≤¢ n+‘·{yÏ ê&ÉT, ìÁ<ëVü‰sê\T e÷H˚dæ nø£ÿ&É <äT'œdüTHÔ êï&Éì
nqTø=ì, ‘êqT #˚ùd yê´bÕs¡+˝À ‘·q≈£î ø£*dæeùdÔ ‘·–q+‘· <Ûqä + yÓ∫Ã+∫, nø£ÿ&É
düe÷~Û ì]àkÕÔqì yÓTT≈£îÿ≈£îHêï&ÉT. n‘·&ç yê´bÕs¡+˝À, ø£\dæsêH˚ e∫Ã+~. n‘·&TÉ
100
‘·q yê>±›q+ ì\u…≥Tº≈î£ +≥÷, nø£ÿ&√ #·øÿ£ {Ï düe÷~Û ø£{+ºÏ #ê&ÉT. n+‘·{‘Ï √ }s¡Tø√ø£,
‘êqT yÓ[flq #√≥˝≤¢, nø£ÿ&ç Á|ü»\‘√, ‘·q yÓTT≈£îÿã&ç |ò*ü ‘·+>± ‘·q≈£î ø£\dæ e∫Ãq
yÓq’ +, ‘êqT nø£ÿ&É düe÷~Û ì]à+|üCj Ò T· &É+, Ä düe÷~Û e<ä› |üP»\T dü*ù| yê]
ø√¬sÿ\T ÇfÒº rs¡&+É >∑T]+∫ |òTü q+>± #ê{Ï #Ó|⁄ü +Ô &˚yê&ÉT.
Ç+‘·{Ï <Ûìä ≈£î&ÉT, Ç+‘·{Ï |òTü sêHê ô|<äe› Tìwæ ÄcÕe÷w”>± e÷{≤¢&TÉ ‘ê&Éì
mes¡÷ nqTø√s¡T ø±ã{Ï,º Á|ü»\+‘ê düe÷~Û dü˝ú ≤ìï dü+<ä]Ù+∫ nø£ÿ&ç qd”sT¡ B›H≈é î£
ø£≥ï ø±qTø£\T düeT]Œ+#· Hês¡+_Û+#ês¡T.
nq‹ ø±\+˝ÀH˚ Çø£ÿ&É á düe÷~Û, ‘·‘‡· +ã+~Û‘· |üPC≤ |ü⁄qkÕÿsê\T, rs¡ú
j·÷Á‘·≈î£ e∫Ãq≥T¢, Á|ü»\T >∑T+|ü⁄\T >∑T+|ü⁄\T>± e∫Ãb˛‘·T+&É&Ü\T, j·÷e~«wüjT· +
qd”sT¡ B›Hé ‘·+Á&çøÏ ‘Ó*dæ e∫Ã+~. Äj·Tq ≈£L&Ü Ç~ @ |ü⁄D´ |ü⁄s¡Twüß&ç düe÷<Û√,
<ä]Ù+#·Tø=ì ÁbÕ]ú<ë›eTH˚ ñ<˚X› +¯ ‘√, dü«Á>±eT+ qT+&ç ãj·T\T<˚] á düe÷~Ûd*úü
e<ä≈› î£ e#êÃ&ÉT. <˚XÊ≥q¬ø’ ãj·T\T<˚] yÓ[flq ‘·q |ü⁄Á‘·T&˚ á düe÷~Ûì ìs¡«Væ≤düT+Ô &É≥+
#·÷∫ ÄX¯Ãs¡´#·øÏ‘·T&Ó’Hê&ÉT. nø£kÕà‘·TÔ>± ‘·q ‘·+Á&çì <ä]Ù+∫q eTT˝≤¢ ≈£L&Ü
#·*+#ê&ÉT— ø£˙ïfi¯ófl ø±sêÃ&ÉT. ‘·+Á&ç n‘·DíÏ z<ë]Ã, ªb˛sTTq yê] ø√dü+ m+‘·
∫+‹+∫ @$T ˝≤uÛ+Ñ ? >∑T+&Ó ìã“s¡|sü #¡ T· ø√yê*μ nì dü\Vü‰ Çdü÷,Ô yÓT\¢>± ªndü\T
@+ »]–+~? á |ü⁄D´|ü⁄s¡Twüß&ÉT ˙¬øø£ÿ&É ‘ês¡d˝æ ≤¢&TÉ ? Ç‘·&‘ç √ mHêïfi¯óflHêïyé?μ
nì n&ç>±&ÉT. qd”sT¡ B›Hé ‘·+Á&çì ø±düÔ #ê≥T>± rdüT≈£îyÓ[fl, »]–q<ä+‘ê $e]+#ê&ÉT.
n+‘ê #Ó|Œæ q ‘·sê«‘· ª@~ @yÓTqÆ |üŒ{Ïø,° á $wüjT· + MT ˇø£ÿ] #Ó$H˚ y˚XÊqT
düTe÷μ nì ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT.
qd”sT¡ B›Hé ‘·+Á&ç ø=~›>± q$« ª>±&ç<ä #·ìb˛sTTq+<ä≈î£ ∫+‹+#·e<äT.› n+‘ê
eTq y˚T\TπøqH˚ $wüjT· + Á>∑V≤æ +#·T. H˚qT j·÷»e÷q´+ eVæ≤+∫ ìs¡«Væ≤+#˚ eTq
Ç+{Ï e<äq› Tqï düe÷~Û me]<äqT≈£îHêïyé? Ç|ü&ÉT #·ìb˛sTTq ˙ >±&ç‘· ‘·*<¢ ˚
nø£ÿ&ç düe÷~Û. ø=H˚ïfi¯fl ÁøÏ‘+· nB Ç˝≤π> eTs¡D+Ï ∫+~.μ
ªìC≤e÷?μ nì ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷&ÉT qd”sT¡ B›H.é
ªqeTàX¯ø´£ + ø±q|üŒ{Ïø,° yêdüeÔ eT<˚ Hêj·THê, nø£ÿ&ç düe÷~Û ÄHê{Ïø° áHê{Ïø°
»q+‘√ øÏ≥øÏ≥˝≤&ÉT‘·÷ ñ+≥T+~. Çø£ÿ&É qTe⁄« ìs¡«Væ≤düTqÔ ï düe÷~Û ≈£L&Ü m+<ä
¬s+<äs√ Á|ü»*ï <ä÷s¡<ä÷sê\ qT+&ç Äø£]¸düTÔqï~. BìøÏ ≈£L&Ü >=|üŒ uÛÑ$wü´‘·TÔ
ñ+≥T+<äì Hê $XÊ«dü+, Äø±+ø£å ≈£L&ÜqTμ nHêï&ÉT.
101
nyêø£ÿsTTb˛sTTq qd”sT¡ B›Hé n˝≤π> ì\ã&ç #·÷dü÷Ô ñ+&çb˛j·÷&ÉT. Ç|ü&ÉT
ôV≤#·Ã]+#·&+É ‘·+Á&ç e+‘·sTT+~. @~ @yÓTqÆ |üŒ{Ïø° H˚ #Ó|Œæ q s¡V≤ü dü´+ ˙ >∑T+&Ó˝À¢H˚
<ë#·Tø√. eTq Ç<ä]› eéVü‰s¡+ Á|ü»\≈£î >∑qø£ ‘Ó*ùd,Ô bÕ‘˚kÕÔsT¡ . C≤Á>∑‘>Ô· ± eTdü\Tø√μ
nì dü\Vü‰ #Ó|Œæ ãj·T\T<˚sê&ÉT.
Z
eT<Û´ä j·TT>±\ Hê{Ï j·T÷s√|æjT· Hé |ò˝æ ≤dü|süò ‡Y ÄøÏ«Hêdt, yÓTyÆ ÷Ó HÓ&’ ‡é \≈£î,
ªªeTs=ø£]øÏ e÷≥\ <ë«sê ‘Ó*j·TCÒj·T˝Òø£b˛e&Éy˚T, uÛÑ>∑e+‘·Tì kÕs¡+μμ
M] <äèwæ˝º À, ªuÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ‘Ó*j·Tsêì yê&ÉTμ. ªªHêø£‘&· TÉ ‘Ó*j·Teùd,Ô H˚qT
n‘·Dsí TTb˛‘êqTμμ nì yê] ñ<ëÈ≥q. á ª‘Ó*j·Tsêì ‘·Hêìïμ yês¡T
ìX¯Ãj·T+>± Á|ü‹bÕ~kÕÔsT¡ — n+fÒ ªn‘·DμíÏ eTq+ ‘Ó\TdüTø√C≤\ì dæ‹ú ˝ÀH˚
>∑T]ÔkÕÔ+. m&ée÷+&é CÒuŸ nH˚ Áô|+ò ∫ s¡#s· TT‘· uÛ>Ñ e∑ +‘·TDÏí ñ<˚•› +∫ Ç˝≤
n+{≤&ÉT. ªªm+‘· y˚Ts¡¬ø’‘˚ qTe⁄« Hê≈£î ‘Ó*j·Ty√, z eTVü‰Á|üuÛÀ, n+‘·
y˚Ts¡≈£î Hê≈£î qTe⁄« ‘Ó\TdüT.μμ
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çøÏ düMT|üdTü ˝ú q’… Hês¡<Tä &ÉT, ‘·~‘·s¡ eTVü≤s¡T¸\T, uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ç
eTT+<äT qT+#=ì, ˇø£e+ø£ Äj·Tìï ø°]dÔ ÷ü HÔ ,˚ ªªìHÓïs¡T>∑ ‘·se¡ ÷μμ n+≥÷H˚
e⁄+{≤s¡T.
102
düV≤ü q+ m+‘ÓH’ ê nedüs+¡

H˚{Ï ø±\+˝À ªe÷qdæø£ ˇ‹Ô&μç nH˚~ Á|ü|+ü #·eT+‘·{≤ nH˚ø£ eT+~ì u≤~Ûd÷ü Ô
ñqï~. nyÓT]ø±˝À á ˇ‹Ô&ç (Áôddº )t eT]+‘· rÁekÕúsTTøÏ #˚]+~. n+<äT≈£î nø£ÿ&ç
Á|ü‘´˚ ø£ |ü]dæ‘ú T· \T, eè‘·T\Ô T, ñ<√´>±\T ø±s¡D≤\ì #Ó|Œü e#·TÃ. n<ä{≤¢ e⁄+∫, á
ˇ‹Ô&ìç ‘·–+Z #·&ÜìøÏ, qj·T+ #˚jT· &ÜìøÏ ø=+<äsT¡ e÷qdæø£ XÊgE„\T ªÁôddº t ø£q‡˝Ÿ
f…+{Ÿμ\T>± eéVü≤]düT+Ô {≤s¡T. yê]˝À ]#·s¶Y ø±sYd¢ Hü ,é |æôV≤#Y&,ç z Á|üeTTKT&ÉT.
ø±sYd¢ Hü é nyÓT]ø£Hé {Ï.$.˝À ø£ì|ædTü +Ô {≤&ÉT. Ä <˚Xe¯ T+‘·{≤ |ü\T#√≥¢ Á|üd+ü –düT+Ô {≤&ÉT.
n‘·&ç ªdæ+&çøπ f…&é ø±\yéTμ ˇø£{Ï |üÁ‹ø£˝À¢ yês¡+ yês¡+ Á|ü#T· ]‘·eTe⁄‘·T+≥T+~.
ãVüQ Á>∑+<∏øä s£ —Ô¡ n‘·&ç |ü⁄düøÔ ±\T ªu…dºt ôd\¢sY *dtμº ˝À #˚] $]$>± neTTà&ÉTb˛sTTHÓ.’
n<Ûë´‹àø£ $wüj÷· \T eTq bÕsƒ≈¡ î£ ˝À¢ ø=+<ä]øÏ >∑V≤ü q+>± ñ+{≤sTT. ÄK]øÏ
á ªÄ˝Àø£qμ s¡#s· TT‘· Á|ükÕÔ$+#˚ >∑TD≤\T ` <äjT· , ÁX¯<,Δä ìC≤sTTr, Áù|eT, düV≤ü q+,
ø£wºü düV≤æ wüß‘í ,· Çe˙ï ì‘·´ J$‘·+˝À Ä#·sD¡ kÕ<Û´ä y˚THê? nH˚ dü+<˚V≤ü + Á|üø{£ +Ï #˚
yês¡THêïs¡T. ø±˙ ø±sYd¢ Hü é e+{Ï e÷qdæø£ XÊgE„\T á n<Ûë´‹àø£ ˝ø£Då ≤\H˚ uÛ≤cÕ
|üs+¡ >±, uÛ≤e|üs+¡ >± ∫qï ∫qï dües¡D\‘√ u≤~Û‘T· \ ø£+<äCdÒ ÷ü Ô yê] ªÁôddº μt qT
ìyê]+#·&+É »s¡T>∑T‘·Tqï~.
á Áôddº t ø£q‡˝…+º {Ÿ\ ‘·øDå£ ø£seÔ¡ ´+, u≤~Û‘T· &ÉT ‘·q y=‹Ô&øç Ï ‘·≥Tºø√˝Òq+<äTe\¢
&çÁô|wüHé (eTqdüT ≈£î+–b˛e⁄≥ nH˚ u≤<Û≈ä î£ ) >∑T] ø±≈£î+&Üq÷, @ n|ò÷ü sTT‘·éT÷
‘·\ô|≥º≈î£ +&Üq÷ #·÷&É&+É . uÛ÷Ñ $Tô|’ »ìà+∫q Á|ü‹ eTìw” <äT'œ‘·T&˚. eTÚ*ø£+>±
á <äT'K+ ‘=\>∑&ÜìøÏ eTVü‰ |ü⁄s¡Twüß\ e÷≥ ˇø£ÿfÒ X¯sD¡ ´+. nsTT‘˚ •KsêÁ>∑+ô|’
qT+&ç e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï≥T¢ ø£ì|æ+#˚ Ä eTVü‰qTuÛ≤e⁄\ e÷≥ n+<ä]ø° y=+≥ãfÒº
neø±X¯+ ˝Ò<Tä — ªyês¡T #Óù|Œ<ä+‘ê eTq˝≤+{Ï kÕe÷q´ e÷qe⁄\T #˚jT· >∑*–+~
ø±<äìμ, eTT+<˚ $q&É+ e÷H˚kÕÔsT¡ . e÷qdæø£ XÊgE„\÷, á ªy=‹Ô&ç dü\Vü‰<ës¡T\÷μ
Ä<Ûë´‹àø£‘q· T #·÷∫ u…~]b˛j˚T kÕe÷q´ Á|ü»≈£î düMT|ü+>± e⁄+{≤s¡T ø±ã{Ï,º Ms¡T
dü÷∫+#˚ |ü]cÕÿs¡ e÷sêZ\T Á|ü»\≈£î ˇøÏ+‘· ÄyÓ÷<äj÷Ó >∑´+>± ø£ì|ædTü +Ô {≤sTT.
103
@Hê&√ ª>±j·T|ü&qç á e÷qe⁄&ÉTμ ì»+>± dü«dü∫ú ‘·TÔ &Éyê\+fÒ Ä<Ûë´‹àø£‘· ‘·|Œæ ‘˚
eTs√ ‘·sD¡ √bÕj·T+ ˝Ò<Tä . ø±˙ n˝≤ nì, Á|ü»\T ì‘·éT÷ m<äTs=ÿH˚ J$‘· düeTdü´\≈£î
@<√ ˇø£sø¡ y£ TÓ qÆ ñ|üXe¯ Tq+ nsTTHê ø£*–+#·øb£ ˛e&É+ <Ûsä à¡ +ø±<äT. ø±sYd¢ Hü é |ü\T
dü+<äsê“¤˝À¢ Ç∫Ãq dü\Vü‰\T nyÓT]ø±˝À nH˚øe£ T+~øÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü Ü¶sTT. uÛ≤s¡rj·TT\
düeTdü´\≈£î ≈£L&Ü Ç$ e]ÔkÕÔsTT ø±ã{Ï,º n‘·&ç n_ÛÁbÕj·÷\T Çø£ÿ&É $e]düTHÔ êïqT.
ª<ä+|ü‘T· \ eT<Û´ä ø=ìï dü«\ŒyÓTqÆ $wüj÷· \T #ê˝≤ ô|<ä› ‘·>±<ë\T>±, |òTü s¡¸D≈£î
<ë]rùd$>±, ‘·j·÷s¡e⁄‘·T+f…Æ. ª|òü˝≤ì ˝…’≥T y˚dæq ‘·sê«‘· rj·T≈£î+&Ü e~˝Òdæ
ekÕÔe⁄μ n˙, ªbÕ\T kÂº MT<ä ô|{Ïº Çe‘·*øÏ sêe<äT.› n$ bı+–b˛‘Ó’ nì mìïkÕs¡T¢
#ÓbÕŒH√μ n˙, Ç˝≤H˚ eTπsy√ ∫qï $wüj÷· \T ‘·s#¡ ÷· n+≥÷ e⁄+&É≥+ »s¡T>∑T‘·T+~.
Ç{≤¢+{Ï eT÷&ÉT $eTs¡ÙHê|üPs¡«ø£yTÓ qÆ e÷≥\T rdüTø=ì yê{Ïì |üP]Ô>± e~˝ÒjT·
>∑\yê? nì n&ÉT>∑T‘ê&ÉT s¡#s· TT‘·.
ì»y˚T. eTq≈£î ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ eTqMT n\yê≥T≈£î ˝ÀHÓ’ e⁄+{≤eTT. Ä$&É
n\yêfÒ e÷] rsê\ì ‘·qøÏ+‘· |ü≥Tº<\ä m+<äT≈£î? #ê˝≤kÕs¡T¢ #Ó|Œü &É+ »]–+~,
nH˚ e÷≥ ì»y˚T. ø±˙ #˚jT· ˝Ò<Tä — n+<äT≈£î nH˚ø£ ø±s¡D≤\T+&ÉT+f….Æ eTs¡∫b˛e&É+,
Ç+πø<√ >∑Ts¡TsÔ êe&É+, ˝Òø£ mes√ ‘·\T|ü⁄ ‘·{ºÏ e÷{≤¢&≥É +, eTπs<√ eTπs<√ ` uÛsÑ ,Ô¡
‘êqT ÄyÓT≈£î dü\Vü‰ Çe«&É+ $s¡$T+∫, ‘·H˚ Ä |üì#˚ùdùd?Ô Ä ˝…f’ <Ò √ n≥T yÓ[fl
q|ü&ÉT ‘êH˚ rdæ, e+≥ Ç+{À¢ qT+&ç Ä$&É ãj·T{ÏøÏ nø£kÕà‘·T>Ô ± e∫Ãq|ü&ÉT,
˝À|ü\ @<ÓH’ ê bı+>∑T‘·Tqï<˚y÷Ó , e÷&çb˛‘·Tqï<˚y÷Ó qì yÓ[fl #·÷dæ eùd?Ô @eT+‘·
ô|<ä› $wüjT· eTì?
∫qï $wüj÷· ìï ô|<ä› $wüjT· +>± #˚jT· <äT.› ìC≤ìøÏ n˙ï ∫qï $wüj÷· ˝Ò,
∫*|æ ‘·>±<ë˝Ò. ø±sYd¢ Hü é ùdïVæ≤‘·Tsê\T ˇø±$&É Ç˝≤ nH˚~≥ ªme¬sH’ ê eTs¡D≤edü˝ú À
ñ+fÒq÷, rÁe+>± >±j·T|ü&É&É+ dü+uÛÑ$ùdÔq÷, @<Ó’Hê Á|üe÷<ëìøÏ ˝Àqe⁄‘·÷
e⁄+fÒq÷, n|ü&ÉT e÷Á‘·yT˚ n$&É≈î£ n~ ô|<ä› $wüjT· eTe⁄‘·T+~≥— ˝Ò<+ä fÒ @B
ô|<ä› $wüjT· eTì|æ+#·Tø√<äTμ Ç˝≤ Áã‘·ø&£ +É nqT≈£îqï+‘· düT\uÛ+Ñ ø±ø£b˛e#·TÃ—
ø±˙ Á|üjT· ‹ï+#· e#·TÃ. Á|ü‹s√p Ábı<äTH› ï˚ ˝Ò∫q|ü&ÉT <ä+|ü‘T· *s¡Te⁄s¡÷ ≈£L&Ü
Ä$DÏ/í n‘·DíÏ Á|ü<eä∏ T+˝À @ eT÷&ÉT >∑TD≤\T #·÷∫ Áù|$T+#êy√ >∑Ts¡TÔ ‘Ó#T· Ãø√eT+{≤&ÉT
ø±sY¢düHé.
104
ÄyÓT Ç‘·s‘¢¡ √ m+‘· yÓTÁÆ ruÛ≤e+ HÓs|¡ ⁄ü ‘·T+<√, ∫s¡Tqe⁄«‘√ yê]ì ˝ÀìøÏ
m˝≤ ÄVü‰«ìdüT+Ô <√, ˙e⁄ #·øÿ£ ~<ä˝› ìÒ nH˚ø£ dü+ã+<Ûë\T Ä$&É m+‘· H˚sT¡ Œ>± |ü]wüÿ
]düT+Ô ≥T+<√, ˙e⁄ yπ̊s |üqT\ >∑T]+∫, dü+bÕ<äq >∑T]+∫ ÁX¯<Δä |üPì |æ\\¢ #·<Tä e⁄\T
|ü{+ºÏ #·Tø√q|ü&ÉT, ÄyÓT dü+‘êq+ $wüjT· +˝À #·÷|æq ÁX¯<,Δä yê] ô|[flfi¯flø¬ ’ mø£ÿ&Óøÿ£ &ç
yê]‘√H√ ø£*dæ eT+∫ dü+ã+<Ûë\ ø√dü+ |ü&qç ‘ê|üÁ‘·jT· +, ÁX¯eT Çe˙ï >∑Ts¡TÔ
‘Ó#T· Ã≈£îHêïe+fÒ, ÄyÓT ‘·\ <äTe⁄«≈£îqï ‘·sê«‘· <äTyÓ«q˝À yÓ+Á≥Tø£\T rj·T˝Ò<˙ä ,
kÕïqe÷&çq ‘·sê«‘·, ø=ìï ã≥º\T u≤‘Ys¡÷yéT˝ÀH˚ e~* e#˚Ã n\yê≥Tqï<ä˙,
$eT]Ù+#·e⁄ ` n˝≤π> ÄyÓT ≈£L&Ü, n‘·&˝ç Àì Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ eT+∫ >∑TD≤\T eT÷&ç+{Ïì
Ábı<äTH› ï˚ >∑Ts¡TÔ ‘Ó#T· Ã≈£î+fÒ, ∫qï $wüj÷· \T eTs¡T>∑Tq |ü&bç ˛‘Ó—’ <ä+|ü‘T· \T ˇø£]
H=ø£sT¡ Áù|$Tdü÷Ô Áã‘·ø#£ T· Ã n+{≤&ÉT ø±sYd¢ Hü .é ÁbÕ‘·'ø±˝≤q <Óy’ êìï ‘·\#·Tø√e&É+
eTq uÛ≤s¡rj·TT\≈£î m+‘· eTTKýÓ÷, dü+kÕs¡+ ‹qï>± kÕ>∑&ÜìøÏ, ÇB n+‘˚ eTTK´+.
<ë+|ü‘´· J$‘·+˝À uÛ≤sêúÛsÑ *Ô¡ <äs› ÷¡ ≈£L&Ü, ‘êeTT e÷qe e÷Á‘·T\y˚TqH˚
$wüjT· + eTs¡∫b˛e&É+ ‘·≥dædú Tü +Ô ≥T+~. $yêVü≤yÓT,Æ |üsd¡ Œü s¡+ ø£*dæ J$+#·e\dæq
|ü]dæ‹ú @s¡Œ&É>±H˚, ˇø£] qT+&ç eTs=ø£sT¡ |ü]|üPs¡‘í q· T Ä•+#·&+É ÁbÕs¡+uÛeÑ Te⁄‘·T+~.
kÕ<Ûës¡D eTqTwüß\yÓTqÆ eTq+ ì‘·´+ @<√ ˇø£ bÕs¡bÕ≥T #˚d÷ü HÔ ˚ e⁄+{≤+— nq≈£L&Éì
e÷≥ nH˚kÕÔ+— ≈£L&Éì >=|üŒ\T #Ó|ü ≈£î+{≤+— ndü÷j·T |ü&‘É ê+. ÄÁ>∑V≤ü + Á|üø{£ kÏ ÕÔ+.
mes√ ˇø£]ï nqedüs+¡ >± ì+~kÕÔ+, n‹>± e÷{≤¢&TÉ ‘ê+.
|ü⁄s¡Twüß&ÉsTTHê, Ád”Ô nsTTHê Ç˝≤+{Ï bıs¡bÕ≥T¢ mqïsTTHê #˚d÷ü HÔ ˚ ñ+{≤s¡T.
Ç~ #˚kÕÔsT¡ , Ç~ #˚jT· s¡T nì ˝Ò<Tä . bıs¡bÕf¢H$˚ ` nìï s¡ø±\Mì ` e÷qe
düV≤ü »eTH˚~ >∑Ts¡T+Ô #·T≈£î+fÒ, ‘·qì $yêVü≤e÷&çq eTìwæ, @ bıs¡bÕ≥÷ #˚jT· &É˙/
#˚jT· <ä˙ Ä•+#·&+É »s¡><∑ Tä . eTìwæ>± |ü⁄{Ïqº ‘·sê«‘· bıs¡bÕ≥T¢ »s¡T>∑T‘·÷H˚ e⁄+f…—Æ
‘·–+Z #·T≈£î+≥÷ e⁄+&Ü*. e÷s¡TŒ¬ø’ Á|üjT· ‹ï+#ê*— uÛ≤sêúÛsÑ *Ô¡ <äs› ÷¡ ≈£L&Ü Á|üjT· ‹ïdü÷Ô
e⁄+&Ü*. n+‘˚>±˙ ne‘·* eTìdæ, nq>± ‘·qì $yêVü≤e÷&çq eTìwæ |ü]|üPs¡yí TÓ qÆ
e´øÏ>Ô ± ‘·q≈£î <äsÙ¡ q$Tyê«* nqTø√&É+ X¯ó<äΔ ‘Ó*$‘·≈î£ ÿe ne⁄‘·T+~. ne‘·* eTìwæ
bıs¡bÕ≥T¢ #˚jT· >∑*–q e÷qeC≤‹øÏ #Ó+~q e´πøqÔ ì >∑Ts¡T+Ô #·T≈£î+fÒ Á|ü‹ bıs¡bÕ≥TqT
dü]~<äT≈› î£ +≥÷, #˚dqæ bıs¡bÕ≥T eT∞fl #˚jT· ≈£î+&Ü, ˇø£]ø=ø£sT¡ Ädüsê>± ñ+≥÷,
eTT+<äT≈£î kÕπ> neø±X¯eTT+~. Ä<äsÙ¡ Á|ües¡qÔ nH˚~ |ü⁄düøÔ ±\˝À \uÛ´Ñ eTe⁄‘·T+~
105
ø±˙, ì» J$‘·+˝À ø±<äT. ø±sYd¢ Hü é #Ó|Œæ q Væ≤‘·y˚ düeýÓTqÆ ~ nì|ædTü +Ô ~. eTq
H√{Ï qT+&ç yÓ\Te&˚ e÷≥\T m˝≤ ñ+≥THêïjÓ÷, >∑eTì+#·T≈£î+≥÷ e÷{≤¢&É
eT+{≤&ÉT ø±sYd¢ Hü .é e÷≥C≤]‘˚ yÓq≈£îÿ rdüTø√&É+ kÕ<Û´ä +ø±<äì eTqeT+<äs+¡ kÕyÓT‘·
e˝…y¢ j
˚ T· >∑*– e⁄Hêïy˚T ø±˙, Á|ü‹s√p e÷≥ C≤]q dü+<äs“¡ +¤ ˇø£fHÆ… ê e⁄+≥÷H˚
e⁄+≥T+~. ‘·q ∫qï‘·q+˝À ˇø±yÓT‘√, ªH˚He˚ THêïH√ Hê≈£î Ç|ü&ÉT >∑Ts¡T˝Ô <Ò Tä ø±˙,
nqsêì $<Û+ä >± ÄyÓTqT @<√ ì+~+#êqTμ n+{≤&ÉT ø±sYd¢ Hü .é ªø±˙ ÄyÓT ÄÁ>∑V≤ü +‘√
e÷≥≈£î e÷≥ n|üŒC…|Œü ˝Ò<Tä . ‘·qì ‘êqT düeT]ú+#·Tø√q÷ ˝Ò<Tä . ì+bÕ~>± eTè<äTyÓq’
dü«s¡+‘√ ªÇ˝≤ ìwüOs˜ +¡ >± n>ös¡e+>±, ˙ eTqdüT˝À e⁄qï e÷≥\˙ï nHêïeqTø√.
ø±˙ Ä ‘·sê«‘·HH’Ó ê, ˙ eTqdüT HÓeTà~+∫+<ä+{≤yê?μ nì n&ç–+~.
ª~Á>±“¤+‹ #Ó+<ëqT. H˚HÓ+‘· |üìøÏsêìyêD√í Hêø£s¡úeTsTT+~. ÄyÓT Á|üX¯ï
dü]jÓTÆ q<˚. n˝≤ ‘=+<äs&¡ ç e÷{≤¢&qç +<äT≈£î Hê eTqdüT˝À düTK+ ˝Ò≈î£ +&Ü b˛sTT+~.
H˚H<˚ √ X¯øeÔÏ T+‘·TDÏ,í ÄyÓTqT ‹s¡dÿü ]+#êqH˚ dü+‘√wü+ ˝Òøb£ ˛>± eTqdü+‘ê ø£\es¡
|ü&bç ˛sTT+~. Çø£ ÄHê{Ï qT+&û me]HÓH’ ê nq≈£L&Éì e÷≥\T nHê\ì|æ+∫q|ü&É˝≤¢,
Ä$&É H˚]Œq bÕsƒ+¡ >∑Ts¡TøÔ =∫Ã, Ä–b˛‘·T+{≤qTμ n+{≤&ÉT ø±sYd¢ Hü .é
Z
düV≤ü q+ n+fÒ @$T{Ï? Ç~ e÷qyê[ jÓTTø£ÿ Á|ü‘´˚ ø£ Vü≤≈£îÿ. eTqeT+‘ê

≈£L&Ü eTq eTq ã\V”≤q‘·\˝Àq÷, bıs¡bÕ≥¢˝Àq÷ eTTì–, Hêì e⁄Hêï+.
ˇø£] ãT~ΔV”≤q‘·\qT eTs=ø£s¡T ø£å$T+#·≥+ Á|üø£è‹ jÓTTø£ÿ Á|ü<∏äeT <Ûäs¡à+.
`y√˝ÒsÔ Y
(|ü<ÓΔì$T<äe X¯‘êã›|ü⁄ Áô|ò+∫ y˚T<Ûë$, Á>∑+<∏äø£s¡Ô)
106
Ä˝À#·q≈£î dü«dæÔ
dü‘·‘·eT÷ Ä˝À∫+#˚ >∑TDeTTqï eTìwæì >∑T]+∫, ø±sY¢düHé @eT+{≤&√
#·÷<ë›+. ªÄ˝À#·q ˝Ò≈î£ +&Ü eTìwæ ø£Då eTT+&É>*∑ – ˝Ò&TÉ . y˚T\T≈£îqï+‘·ùd|üP Ä˝À#·H.˚
@<√ |üì˝À |ü&qç |ü&ÉT, ˝Òø£ <äèwæº j·÷e‘·÷Ô <˚ìô|H’ √ øπ +ÁBø£]+∫q|ü&ÉT, Ä˝À#·q≈£î
ˇøÏ+‘· $sêeT$T∫Ãq≥T¢ ø£ì|ædTü +Ô ~ ø±˙, ìC≤ìøÏ ô|ø’ Ï ‘Ó*j·T≈£î+&Ü eTqdüT˝Àì
ÁøÏ+~ uÛ≤>±˝À¢ Ä˝À#·q kÕ–b˛‘·÷H˚ ñ+≥T+~. neø±X¯+ <=s¡ø>£ ±H˚ yÓ*øÏ ‘√düT≈£î
edüT+Ô ~. d”]j·Tdt>± ˇø£ |üì#˚ùd≥|ü&ÉT ≈£L&Ü, Ä˝À#·q ‘=+– #·÷dü÷HÔ ˚ ñ+≥T+~—
Ç≥T ‹]– #·÷#˚d]ü ø£˝≤¢ Ä˝À#·q eTqdüTqT ÄÁø£$T+∫ ñ+≥T+~. Ä˝À#·q jÓTTø£ÿ
ã\+, <ëì $düèÔ ‘· s¡÷|ü+, n+‘·{~Ï .
$T>∑‘ê nìï <äTs¡\yê≥¢øH£ êï á Ä˝À#·q nH˚ <äTs¡\yê≥TqT $s¡$T+#·&+É ,
eTìwæøÏ n$T‘· ø£w+ºü >± ‘√düT+Ô ~. m+‘√ düV≤ü »+>± ø£ì|æ+#˚ á Ä˝À#·Hê Á|üÁøÏjT· ˝À,
Á|ü<ëÛ q+>± ªqø±sê‘·àø£, ìùw<Ûë‘·àø£μ Ä˝À#·q #√≥T #˚dTü ≈£î+≥÷ e⁄+≥T+~. eTq
eTq Ä˝À#·q\ e+ø£ ˇø£kÕ] #·÷#·T≈£î+fÒ, düTe÷s¡T ‘=+uÛ…’ XÊ‘·+ Ä˝À#·q\T
qø±sê‘·àø£yT˚ qqe#·TÃ.
n+‘·≈î£ eTTqT|ü⁄ e⁄qï e÷qdæø£ dæ‹ú ø£Hêï, ˇø£ s¡øy£ TÓ qÆ ndü+‘·è|üÔ dæ‹ú øÏ
rdüT≈£îe#˚Ã @ Ä˝À#·q Á|üyêVü≤yÓTHÆ ê, qø±sê‘·àø£yTÓ qÆ <˚. ª|ü]dæ‘ú T· \T m+‘· nqqT
≈£L\+>± ñHêïsTTμ, ªn|ü]wüÿ è‘·+>± düeTdü´˝…ìï $T–*b˛j·÷sTTμ, ª|ò˝ü ≤ì $wüjT· +
n|üdeü ´+>± m+<äT≈£î ‘·j÷· s¬ +’ ~μ, ª‘·q eTqdüT n+^ø£]+#·˝ìÒ e÷≥\T e÷{≤¢&ç
mes√ ‘·qì m+<äT≈£î u≤<Ûôä |{≤º*‡ e∫Ã+~μ— á $<Û+ä >± eTqdüT $#ês¡|&ü TÉ ‘·÷
ñ+&É≥+, Çe˙ï qø±sê‘·àø£ Ä˝À#·q\qe#·TÃ. C≤_‘ê Ç+‘·{‘Ï √ |üPs¡j Ô T˚ ´~ ø±<äT—
eT¬sH√ï ñHêïsTT.
˙ <äèwæº <˚ìô|’ ñ+#·<\ä #·T≈£îHêïeH˚~ ndü\T Á|üXï¯ . ˇø£ q>∑s+¡ ˝À ø=ìï
yÓ÷kÕ\T, <ä>±\T, n‘ê´#êsê\T, düyTÓ à\T »]– e⁄+f….Æ n<˚ ePfiÀfl ø=ìï dü+^‘·
107
kÕVæ≤‘·´ düu\ÑÛ T, dü<√Zwºæ Á|üd+ü >±\T, z XÊgy˚‘Ô· ñ|üHê´dü+ »]– ñ+≥T+~. m+‘√
e÷qe‘ê <äèø£Œ<∏+ä ˝À yÓ<’ ´ä ùde\+~düTqÔ ï z Á|üeTTK &Üø£]º ï >∑T]+∫ ˇø£ ]b˛s¡Tº
Á|ü#T· ]+∫ e⁄+{≤s¡T. ˙ <äèwæº á s¬ +&ÉT s¡ø±\ yês¡˝Ô À¢ <˚ìô|’ ì\TdüTqÔ ï~ nH˚~
#·÷&Ü*. #Ó&É÷ e⁄qï~, eT+N »s¡T>∑T‘·÷H˚ e⁄qï~. ˙e⁄ <˚ìì >∑eTì+#·
<ä\#·T≈£îHêïe⁄, Ä<ä]+#· <ä\#·T≈£îHêïe⁄ nH˚~ ˙ Çwü+º MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+~.
yÓTT<ä≥ #Ó|ü ≈£îqï $wüj÷· \ô|’ <äèwæº øπ +ÁBø£]ùd,Ô Ä˝À#·q j·÷e‘·÷Ô ˇø£ s¡ø+£ >±
kÕ>∑T‘·T+~. s¬ +&Ée uÛ≤>∑+ MT<ä <äèwæº ì*|æ‘,˚ ˙ J$‘êìï yÓTs¡T>∑T|üs#¡ T· ø√&ÜìøÏ
eT+∫ $wüj÷· ˝…H√ï ø£ì|æôd.ÌÔ yÓTT<ä{Ï $wüj÷· \T nyêdüyÔ ê\T nq&É+ ˝Ò<Tä . ø±˙
s¬ +&Ée C≤_‘ê˝Àì$ ≈£L&Ü yêdüyÔ ê˝Ò. yÓTT<ä{Ï yê{Ïô|’ eTqdüT ì*|æ‘,˚ Ä+<√fi¯q,
n\»&ç, ÄdüøÔÏ j·÷e‘·÷Ô yê{Ï #·TfÒº ‹s¡T>∑T‘·÷ e⁄+&É&+É »s¡T>∑T‘·T+~. dü~«wüj÷· \ô|’
eTqdüT \>∑ï+ #˚ùd,Ô ˙ nqTuÛyÑ ê\T ≈£L&Ü <ëì qqTdü]+#˚ e⁄+{≤sTT— J$‘·+˝À
eT]+‘· kÂ+<äs´¡ +, <äj÷· <ëøÏDå ≤´\T <√´‘·øe£ Te⁄‘êsTT.
qø±sê‘·àø£ Ä˝À#·q˝À¢øÏ C≤]b˛‘·Tqï|ü&É˝≤¢, ˙e⁄ s¬ +&ÉT |ü<‘Δä T· \e\+_+#·
e#·TÃ. ˇø£{Ï: m+‘√ø±\+>± Ä\yêf…Æb˛sTTq Ä $<Ûëq+˝ÀøÏ j·÷+Á‹ø£+>±
~>∑C≤s¡&+É — s¬ +&ÉT: Ä yÓTT‘êÔìï ‘·T&ç#d˚ ,æ J$‘·+ô|’ Áù|eTqT ô|+#·T≈£î+≥÷ Áã‘·ø£
H˚s«¡ &É+. á Áù|eTqT ô|+#·Tø√e&ÉeTH˚~ Äs√>∑´ø£s+¡ , X¯óuÛÁÑ |ü<+ä . qTe⁄« @~ mqTïø√
<ä\#·T≈£îHêïy√, n~ ˙ô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+~. ìC≤ìøÏ, J$+#·&+É <ë«sê ˙e⁄
ø√s¡T≈£î+≥Tqï~ dü+‘√wüø£s¡yÓTÆq X¯óuÛÑÁ|ü<äyÓTÆq Áù|yÓTÆø£ J$‘êH˚ï— Ç<˚ e÷qdæø£
Äs√>±´ìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚dTü +Ô ~. J$‘·+˝À ∫es¡≈î£ mìï <äøÿÏ Hê ` m+‘· Ädæ,Ô mìï
edüTeÔ ⁄\T, m+‘· ø°]Ô Ä]®+∫Hê á Äq+<äeTj·TyÓTqÆ e÷qdæø£ Äs√>∑´+ ø±ø£ eTπsB
\_Û+#·<Tä . Ä e÷qdæø£ Äs√>±´ìï Ç|üŒ{Ïø|Ï ü &˚ mqTï≈£îH˚ neø±X¯eTTqï~— ªH˚qT
<äTs¡<èä wüeº +‘·TDÏ,í Hêπø~ ø£*dæsê<äT, H˚qT ‘·\ô|{Ïqº <˚B $»j·Te+‘·eTe<äTμ nH˚
á uÛ≤yêìï Áb˛~ #˚d+æ <äTe\¢, e#˚Ã<˚MT ˝Ò<Tä . nsTT‘˚ m+<äT≈£î #˚dTü qÔ ï≥T¢? n\yêf…Æ
b˛sTT+~ ø±ã{Ï.º
Áù|eT yÓ|’ ⁄ü J$‘êìï eT[fl+#·>±H˚, yêdüeÔ |ü]dæ‘ú T· \qT ‹s¡dÿü ]+∫, @<√
kÕ«|æïø£ nyêdüÔe Á|ü|ü+#·+˝ÀøÏ n&ÉT–&çq≥T¢ ø±<äT. ìC≤ìøÏ eTq+ <˚ìì
‹s¡düÿ]düTÔqï≥T¢? yêdüÔe+>± ªñqï<˚Bμ ø±<äT. πøe\+ eTq ‘·\˝À ãj·T\T<˚]q
108
e´s¡yú TÓ qÆ eTq Ä˝À#·H—˚ ‘·‘‡· +ã+~Û‘· u≤<ÛHä .˚ á s¡øy£ TÓ qÆ Ä˝À#·q≈£î Çø£ ªnqï+
y˚jT· qTμ nì ìX¯ÃsTT+#·T ≈£î+≥THêïeqïe÷≥. BìøÏ ‹+&çô|≥º&+É e÷H˚ùd,Ô dü«j·T+>±
‘Ó∫Ãô|≥Tº≈î£ Hêï á u≤<Û,ä Ä˝À#·q\‘√u≤≥T, n+‘·yTÓ bÆ ˛‘·T+~. ˙ Áù|eT|üP]‘·yTÓ qÆ
dü«uÛ≤yêìï ‘·\#·Tø√— á uÛj Ñ T· +‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï Ä˝À#·Hê $<ÛëqeT÷, HÓs’ êX¯éT÷
˙$ø±e⁄, e~˝…jTY . nsTT‘˚, á qø±sê‘·àø£ Ä˝À#·q˝À¢ ≈£Ls¡T≈£îb˛sTTq|ü&ÉT, ªH˚˙
nHês√>∑´ø£s¡ $<Ûëq+˝À Çs¡Tø=ÿì e⁄HêïqTμ nH˚~ e÷Á‘·+ >∑eTì+#·T. ˙˝À Ç~
dü+uÛÑ$düTÔqï|ü&˚ ` ‘·sê«‘· m|ü&√ ø±<äT ` n|üŒ{Ïø£|ü&˚, Ä u≤<Ûä j·÷e‘·÷Ô
nqTuÛ$Ñ düTqÔ ï y˚fi˝¯ ÀH˚ <ëìì #·÷&ÉT. ˝Àq kÕ–b˛‘·Tqï á |òTü s¡¸D, á dü+yê<ëìï
C≤Á>∑‘>Ô· ± >∑eTì+#·T. Ç~ ˙πø Vü‰ì #˚dTü qÔ ï~ ø±˙, eT¬se]ø° ø±<äT. Ç<=ø£ e´s¡yú TÓ qÆ
}düs¡ øπ Áå ‘· eékÕj·T+. Bì˝À qT+&ç ªu≤<Ûμä ‘·|Œæ ‘˚ eTπs |ü+{≤ |ü+&É<Tä . á u≤<Û,ä
á e´<Ûä ˙ qø±sê‘·àø£ Ä˝À#·Hê $<Ûëq+ qT+&ç e÷Á‘·yT˚ »ì+∫+<äì ˙≈£î ‘Ó*j·T&ÉyT˚
Á|ü<ëÛ q+. Ç~ »]–q eTs¡Tø£Då +, ˙ qø±sê‘·àø£ ª|ò*” +>¥‡μ n+‘·yTÓ bÆ ˛‘Ó.’
ªÇ|ü&ÉT, á ø£Då ≤H˚ï á #·<Tä e⁄‘·Tqï<ä+‘ê e÷H˚d,æ qTy˚« nqTuÛ÷Ñ ‹ì bı+<äT
‘·THêïy√ >∑eTì+#·T. ˇø£ÿ ì$Twü+ ‘·e÷sTT+#·Tø=ì, ˙ ª|ò*” +>¥‡μ m˝≤ ñHêïjÓ÷
˝ÀìøÏ m+‘· Vü‰sTT>± ñ+<√ #·÷&ÉT. Ç|ü&ÉT Çø£, eT∞fl #·<eä Hês¡+_Û+#·Tμ n+{≤&ÉT
ø±sYd¢ Hü .é ˙ø°bÕ{ÏøÏ eTqdüT HÓeTà~+∫, ‘·<ë«sê <äøπ ÿ düTK+, <äøÿÏ e⁄+&Ü*. n˝≤
dü+uÛ$Ñ +#·˝<Ò +ä fÒ, ªÇ<ä+‘ê nqT≈£îqï+‘· düT\uÛ+Ñ ø±<äT˝Òμ nH˚ Ä˝À#·q ` m+‘√
ø±\+ nyÓ÷~+∫, Ä<ä]+∫, nqTdü]+∫q ˙ Ä˝À#·q ` ‘√düT≈£î e∫Ã+<äqï e÷≥.
n~ øπ e\+ ˙ Ä˝À#·H.˚ Ä $wüjT· + ˙≈£î düTŒ¤]+#·>±H˚, ø£+{Ï eTT+<äT ø£ì|æ+#·>±H˚,
yÓ<’ =\>∑T‘·T+~. eTqdüT HÓeTà~düT+Ô ~.ªÄ˝À#·qμ nH˚~ ìqTï m+‘·ø±\+>±H√ ÄÁø£
$T+∫+~. ã\|ü&TÉ ‘·÷ e∫Ã+~, ‘·ØŒ¤<Tä ‹ì ô|<ä› ekÕÔ<’Ó ≈£L#·Tqï~. ˙e⁄ >∑qø£
<ëìì >∑eTì+#êe+fÒ, eT÷≥ eTT˝…¢ düsT¡ ≈› î£ ãj·T\T<˚] yÓ[flb˛‘·T+~.
á ªHÓ>¬ {Ïyé ~∏+øÏ+>¥μqT m˝≤ Áã<ä\› T ø={≤º*? @ eT+∫ $TÁ‘·TD√í mqTïø=ì,
ø£˙dü+ ¬s+&ÉT s√E\bÕf…ÆHê, s√E bı&ÉT>∑÷‘ê qTy˚«$T n+≥T+{≤y√ n‘·DÏí
>∑eTì+#·eTì ø√sê*. bÕ‘· >±{À¢ qTe⁄« |ü&qç |ü&É˝≤¢, ˙ HÓs’ êXÊ´ìï yÓ|’ ˝üò ≤´ìï
dü÷∫+#˚ e÷≥\qï|ü&É˝≤¢, ªÇ<äT>√, eT∞fl ˙ bÕ‘· bÕfÒμ nì ôV≤#·Ã]+#·eTì #Ó|ü .
ªyê&ç˝≤ nqï|ü&ÉT Hê≈£î ø√|ü+ sê≈£î+&Ü m˝≤ ñ+≥T+~?μ nì >±˙, ªÇyêfi¯ @$T
109
#˚d+æ <√ ‘Ó\TkÕ?μ nì @<√ ˙≈£î nqqT≈£L\yÓTqÆ $wüj÷· ìï Á|ükÕÔ$+#·&+É >±˙,
ªH˚ì˝≤ #˚dæ e⁄+&É≈L£ &É<Tä μ nH˚ uÛ≤yêìï Á|üø{£ +Ï ∫q|ü&ÉT >±˙ ˙ $TÁ‘·T&ÉT ªn<äT>√
eT∞fl n<˚ <Û√s¡DμÏ nì ˙≈£î >∑Ts¡T#Ô j ˚ ÷· *‡ ñ+≥T+~.
m+‘·ø±\+>±H√ ìqTï yÓ+{≤&ÉT‘·÷ e∫Ãq á ªHÓ¬>{Ï${°μ ˇø£ÿkÕ]>±
b˛‘·T+<äqTø√&É+ ˝Ò<Tä . Ä s¬ +&ÉT s√E\bÕ≥T ˙ $TÁ‘·T&ÉT ˙¬øìïkÕs¡T¢ n&É+¶ ‘·>T∑ \T
‘ê&√ #·÷ùdÔ ˙y˚ ÄX¯Ãs¡´b˛e#·TÃ. ˙e‘·&ôç |’ ∫sê≈£î|ü&ç Á|üj÷Ó »q+ ˝Ò<Tä . qTe⁄«
ìj·T$TùdHÔ ˚ ø£<ë n‘·&û |üì#˚dTü qÔ ï~? Ä s¬ +&ÉT eT÷&ÉT s√E\sTTq ‘·sê«‘·, Ä
s√E\ nqTuÛeÑ |ò*ü ‘·+ ˙≈£î ø£ì|ædTü +Ô ~. qeTTà‘êy√, qeTày√ ø±˙, ª˙ HÓ>¬ {Ï${°μ
yÓTT<ä{kÏ Õ] ˙≈£î ªu≤<Ûëø£s+¡ >±μ ‘√düT+Ô ~.
Ç~ X¯óuÛdÑ ÷ü #·øe£ Tì >∑Ts¡T+Ô #·Tø√. ˙ ªHÓ>¬ {Ï${°μ, ˙ qø±sê‘·àø£ yÓK’ ] ˙≈£î
u≤<Ûëø£s+¡ >±, H=|æŒ ø£*–+#˚≥T¢>±, ‘√∫+<ä+fÒ, e÷qdæø£ Äs√>∑´+ yÓ|’ ⁄ü n&ÉT>∑T
|ü&f¶É .ºÒ <˚ìHÓ‘’ ˚ ˙ dü«uÛ≤e+>± ˙e⁄ ÇHêïfi¯Sfl uÛ≤$dü÷Ô e#êÃy√, n~ áHê&ÉT ìqTï
n$T‘·+>± u≤<Ûôä |&ÉT‘·Tqï~. ªÇ<ä+‘ê z ô|<ä› >∑+<äs>¡ √fi¯+, z s¡D>=D <Û«ä ì düTe÷μ
nì ˙ø£ì|æ+#·>±H˚ <ëìì ‘·–+Z #·Tø√&ÜìøÏ, oÁ|òTü +>± e~*+#·Tø√&ÜìøÏ dæ<eΔä Te⁄‘êe⁄.
qTe⁄« @ nyêdüeÔ Á|ü|+ü #·+˝ÀøÏ, @ }Vü‰˝Àø£+˝ÀøÏ Á|üy•˚ +#·˝<Ò Tä . m+‘·
ø±\+>±H√ ˙˝À bÕ‘·T≈£îb˛sTTq ˇø£ n\yê≥TqT ô|fi¯fl–+#˚XÊyé. nsTT‘˚ ªÇ<ä+‘ê
‘=\–q ‘·sê«‘·, Ä˝À#·q m˝≤ e⁄+&Ü\+{≤s¡T?μ n<ë ˙ Á|üXï¯ ? <ëìì >∑T]+∫q
∫+‘· nqedüs+¡ . eTT+<äT ˙ ªqø±sê‘·àø£ ∫+‘·μ ‘=\>∑˙— n≥T ‘·sê«‘· Ä˝À#·q
<ëq+‘·≥ n<˚ düø±sê‘·àø£+>±, bÕõ{Ïy>é ±, X¯óuÛ<Ñ ëj·Tø£+>± m˝≤ e÷s¡T‘·T+<√ ˙πø
‘Ó\TdüT+Ô ~μ n+{≤&ÉT ø±sYd¢ Hü .é
Z
110
˙˝Àì düTC≤„Hêìï yÓ*øÏrsTT

qø±sê‘·àø£ Ä˝À#·q #˚ùd ø°&ÉTqT e]ídü÷Ô, >∑T+&Ób˛≥T ˝≤>±H˚, ªHÓ¬>{Ïyé
<∏ë{Ÿ m{≤ø˘μ nH˚~ eTìwæì <Óã“rdüT+Ô ≥T+~, n+{≤&ÉT ø±sYd¢ Hü .é ªH˚˙ |üìì |üP]Ô
#˚jT· ˝ÒqT. ndü\T á |üìì ‘·\ô|fÒº e⁄+&ç e⁄+&É≈L£ &É<Tä .μ Ç˝≤ Ä˝À∫ùd,Ô Ä |üì
@Hê{Ïø° |üP]Ôø±<äT.
á Ä˝À#·q\T m+<äTøÏ+‘· yêdüÔeeTqï≥T¢ ø£ì|ædüTÔHÓ’ï? eTqy˚T yê{Ïì
düèwædº Tü HÔ êï+ ø±ã{Ï—º eTqø£$ n$T‘· düMT|ü+>± e⁄+&˚|Œü {Ïø,Ï yê{Ïì düèwædº Tü qÔ ï~
eTqy˚TqH˚~ eTq≈£î >∑Ts¡TÔ sêe&É+ ˝Ò<Tä . á düeTdü´qT s¬ +&ÉT ø√D≤\ qT+&ç #·÷&Ée#·TÃ.
ˇø£ ø√D+: ªHê Ä˝À#·q\T yêdüeÔ yÓTqÆ $. H˚qT @~ m˝≤ Ä˝À∫+∫Hê n~ yêdüyÔ êH˚ï
Á|ü‹_+_düTqÔ ï~μ. Bìì ñHêà<äeTqe#·TÃ. s¬ +&Ée ø√D+: Hê Ä˝À#·q\T øπ e\+
Ä˝À#·q\T e÷Á‘·yT˚ . Hê Ä˝À#·qqT >±˙, eTs=ø£] Ä˝À#·qqT >±˙ d”]j·Tdt>±
|ü]>∑D+Ï #·qT. n~ øπ e\+ eTìwæ Ä˝À#·H˚ ø£<ë ` ˇπø $wüj÷· ìï >∑T]+∫ ˇø=ÿø£ÿs¡÷
ˇø√ÿ s¡ø+£ >± Ä˝À∫kÕÔsT¡ . Hêπø, ˇø£ $wüj÷· ìï >∑T]+∫ Çyêfi¯ e⁄qï Ä˝À#·q sπ |ü⁄
ñ+&É<Tä . ø±ã{Ïº yêdüyÔ êìøÏ $\Te e⁄qï~ ø±˙, Ä˝À#·q≈£î $\Te˝Ò<Tä . Ç~ Äs√>∑´
ø£sy¡ TÓ qÆ yÓK’ ].
eTq #˚‘q· Á|üe]Ô˝¢Ò rs¡Tìã{Ïº eTq Ä˝À#·q e⁄+≥T+~. eTq Ä˝À#·qqT
eTqy˚T ñ‘·Œ‹Ô #˚dTü +Ô {≤+. Ä˝À#·q nqTø√≈£î+&Ü mø£ÿ&ç qT+&√ e∫Ã |ü&TÉ ‘·Tqï~
ø±<äT— n~ eTq+ ‘·j÷· s¡T#˚dTü qÔ ï<˚. n~ eTq˝À qT+&˚ »ìdüTqÔ ï~. eTq Ä˝À#·qqT
ãfÒº eTq+ #·÷ùd~ ≈£L&ÜqT ` #·÷#˚ <ëìì ã{Ïº eTq Ä˝À#·q e⁄+≥T+~ nH˚~
bıs¡bÕ≥T. ˙ |ü]dæ‘ú T· \T ˙yÓ˝≤ ª|òμ” \yê* nì ìs¡sí TT+#·&+É ˝Ò<Tä . Ä |ü]dæ‘ú T· \qT
>∑T]+∫ qTyÓ«˝≤ Ä˝À∫düTHÔ êïe⁄ nH˚ <ëììã{Ïº ˙ |ò*” +>¥‡ ‘·j÷· s¡e⁄‘·THÓï’ . u≤Vü≤´
|ü]dæú‹ ‘·≥düú+>± ˙ eTT+<äT Á|ü‘·´ø£åeTe⁄‘·Tqï~. ˙ Ä˝À#·q <ëìø=ø£ ns¡ú+
ø£*ŒdüTqÔ ï~. Á|ü<eä∏ T nyÓT]ø£Hé eTqdü‘Ô «· XÊgy˚‘>Ô· ± ù|s=ÿqã&çq $*j·TyéT CÒyTé ‡,
ªeTq nqTuÛyÑ êìøÏ eT÷\ ø±s¡D+ eTq Ä˝À#·Hμ˚ nì ‘˚˝≤Ã&ÉT.
111
uÛ≤s¡rj·TT\T ≈£L&Ü j·T<ë“¤e+ ‘·<“ä e¤ ‹ nì yêÁ≈£î#êÃ¤sH¡ ~˚ eTq+ >∑Ts¡TÔ
ô|≥Tºø√yê*. ª∫Á‘·ø±s¡T\T z ∫Á‘êìï ‘·q eT~˝À qT+&ç düèwæ+º ∫qfÒ,¢ eTìwæ #·T≥÷º
s¡÷|ü⁄~<äT≈› î£ H˚ |ü]dæ‘ú T· \T n‘·&ç eT~˝Àì Ä˝À#·\q |ò*ü ‘·yT˚ μ q+{≤&ÉT >ö‘·eT
ãT<äTΔ&ÉT.
ªeTìwæ @ s¡+>∑+˝ÀHÓH’ ê ø=+‘· $»j·T+ kÕ~Ûùd,Ô n|ü&ÉT n‘·&ç Ä˝À#·q\T
eT]+‘· dü«#·Ã+¤ >± düø±sê‘·àø£+>± e⁄+&É>\∑ eìμ nqTø√e#·TÃ. ø±˙ Ç~ X¯ó<äΔ ‘·|ü
n+{≤&ÉT ø±sY¢düHé. ªeTìwæ ‘·q Ä˝À#·Hê $<ÛëHêìï düeT÷\+>± e÷]Ãy˚j·T&É+
Á|ü<ëÛ q+— ‘·<ë«sê n‘·&ç uÛÖ‹ø£ |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ m+‘· ‘˚&Ü e∫Ã+<√ #·÷dæ, ‘êH˚ ÄX¯Ãs¡´
b˛‘ê&ÉT. $»j·TeTH˚~ eTT+<äT eTqdüT˝À »ì+∫, n≥T ‘·sê«‘· uÛÖ‹ø£ Á|ü|+ü #·+˝ÀøÏ
nqTe~+|üã&ÉT‘·T+~.
‘·eT J$‘·+˝À ‘·eT≈£î |üP]Ô kÕ«BÛqeTTqï~ øπ e\+ ‘·eT Ä˝À#·q\ MT<ä
H˚qqï dü+>∑‹ $»j·To\T¬s’q yê]ø£+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. ˇø£ |ü<äΔ‹>± Ä˝À∫ùdÔ, Ä
Ä˝À#·q eT+∫<ÓH’ ê #Ó&TÉ <ÓH’ ê, n~ eTìwæ jÓTTø£ÿ q&Ée&ç MT<ä, n‘·&ç |ü]dæ\ú T\
MT<ä Á|üu≤Û e+ #·÷|üø£ e÷q<äT. eTq |ü]dæ‘ú T· *˝≤ e⁄+&Ü* nì ìπs•› +#·>*∑ –˝ÒeTT—
ø±˙ eTq Ä˝À#·Hê $<Ûëq+ mqTïø√&ÜìøÏ eTq≈£î |üP]Ô neø±X¯eTTqï~. |üs√ø£+å >±H˚
nsTTq|üŒ{Ïø° eTìwæ ‘·q Ä˝À#·q <ë«sê ‘·q |ü]dæ‘ú T· \qT #·øÿ£ ~<äTø› √>∑\&ÉT.
á eTqdü‡H˚~ ˇø£ ô|<ä› uÛÀcÕD+ ˝≤+{Ï~ n+{≤&ÉT ø±sY¢düHé. Ç+<äT˝À
nH˚ø£ s¡ø±\ düe÷#ês¡eT÷ ñqï~, mH√ï bÕ‘· nqTuÛyÑ ê\÷ e⁄HêïsTT— n+‘˚ø±ø£
J$‘· $C≤„qeT÷, Á|ü»„ ≈£L&Ü e⁄HêïsTT. yÓTT<ä{~Ï ˝Ò≈î£ +&Ü eTqMT uÛ÷Ñ $Tô|’ Áã‹øÏ
ã≥ºø≥£ ˝º eÒ TT. s¬ +&Ée~ Vü≤è<äjT· dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ ~. eTqdüT˝Àì á s¬ +&Ée uÛ≤>∑yT˚
eTq dü+‘·è|æ,Ô Äq+<ä+, J$‘· $C≤„HêìøÏ eT÷˝≤<Ûës¡+.
eTqdüT ñ|ü]‘·\+ô|’ ˙≈£îqï ªdüe÷#ês¡ |üPsê«qTuÛÑeμ ø£+|üP´≥sY qT+&ç
˙≈£î nìï{Ïø° düe÷<ÛëHê\T <=s¡øe£ ⁄. ˙ Vü≤è<äjT· + e÷]q|ü&˚, Ç|üŒ{Ïø° ˙ yÓsT¡ >∑ì
eTs√ ø√D+ qT+&ç, z Á|üXÊ+‘· e÷qdæø£ dæú‹ qT+&ç J$‘êìï MøÏå+∫q|ü&˚,
$q÷‘·ïyÓTqÆ düe÷<ÛëHê\T \_ÛkÕÔsTT. n‹ kÕe÷qéTsTTq ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D #ÓbÕÔqT.
˙ ‘êfi¯|⁄ü #˚‘T· \ >∑T‹Ô ø£ì|æ+#·&+É ˝Ò<Tä . mø£ÿ&É ô|{≤ºHê nì m+‘ÓH’ ê Ä˝À∫kÕÔe⁄.
@MT |òü*‘·eTT+&É<äT. @$T #˚dæHê >∑Ts¡TÔsê<äT. Çø£ ˝≤uÛÑ+ ˝Ò<äì Ä˝À∫+#·&É+
112
e~˝ÒkÕÔe⁄. @<√ øÏ{øÏ ° >∑T+&Ü Äø±X¯+yÓ|’ ⁄ü #·÷dü÷Ô e⁄+&çb˛‘êe⁄. nø£kÕà‘·T>Ô ± |ò˝ü ≤Hê
#√≥ ô|{≤ºqì >∑Ts¡T≈Ô î£ edüT+Ô ~.
á >∑Ts¡TÔ sêe&ÉeTH˚~, eTdæcÔ Õÿqï+‘ê U≤∞ #˚jT· &É+ <ë«sê dü+uÛ$Ñ +∫+~
ø±˙, n~Ûøy£ TÓ qÆ Ä˝À#·q <ë«sê ø±<äT. ìC≤ìøÏ á n~Ûø£ Ä˝À#·q, ndü\T $wüjT· +
>∑Ts¡TÔ sê≈£î+&Ü n&ÉT¶ ‘·>T∑ \T‘·÷ e∫Ã+~. n+fÒ eTìwæ ˇø±H=ø£ ª‘Ó*j·Tìμ dæ‹ú ˝ÀøÏ
yÓ[flq|ü&˚ ª‘Ó*dæ+<äμqï e÷≥.
ø±sYd¢ Hü é #Ó|Œæ q á dü÷Á‘êìïã{Ï,º eTq+ eT¬s+‘√ Bs¡øÈ ±\+>± eTs¡∫b˛sTTq
$wüjT· +, nq>± ãT<äT&Δ TÉ , Áø°dTü ,Ô Hêqø˘ yÓTT<ä˝q’… yês¡T Á|ükÕÔ$+#˚ $wüjT· +≈£L&Ü,
á Á|üXÊ+‘· ∫‘·+Ô ˝ÀH˚ e⁄+~ nqTø√yê*. n+<äTe\¢, nìï{Ïø° eT÷\yÓTqÆ á Á|üXÊ+‘·
∫‘·Ô+ MT<ä eT]+‘· ÁX¯<äΔ #·÷|üeT+{≤&ÉT, á XÊgE„&ÉT.nø£ÿ&É ˙≈£î düeTdüÔyÓTÆq
düT$C≤„q+, øπ eå T<ëj·Tø£yTÓ qÆ $wüj÷· \T \_Û+#·e#·TÃ.
ø√]ø£\ n\»&ç e⁄qï+‘·ø±\+ Á|üXÊ+‘· ∫‘·+Ô dæ~+Δ #·&+É nkÕ<Û´ä +. yê{Ïø√
|ü]$T‹ $~Û+#·øb£ ˛‘˚, yê{ÏøÏ n+‘·T+&É<Tä . M{Ï e\˝À >∑qø£ ∫≈£îÿ≈£î+fÒ J$‘·eT+‘ê
M{Ïì rs¡TÃø√e&É+‘√H˚ dü]b˛‘·T+~. eTìwæ ‘·qø¬ +‘· e⁄qï~, m+‘· düeT≈£L]+~
nH˚<˚ #·÷düT≈£î+≥÷ e⁄+{≤&ÉT— ‘·q≈£î ìC≤ìøÏ ªm+‘· ø±yê*μ nH˚ <ëìô|’ <äèwæº
ì\|ü&TÉ . ‘·qø¬ +‘· ø±yê˝À ‘Ó*ùdHÔ ,˚ n‘·&˝ç À ø£è‘·»‘„ ê uÛ≤e+ ô|+bı+<äT‘·T+~.
eTìwæ á ªø£è‘·»‘„ μ· qT m]>∑T+fÒH,˚ dü+‘·è|æÔ ø£\T>∑T‘·T+~.
ø√¬sÿ\ô|’ ˇø£ |ü]$T‹ $~Û+#·Tø√e&É+ @ eTìwæø± eTìwæ #˚jT· e\dæ+~—
Bìπø$T Á|ü‘´˚ ø£ ìã+<Ûqä \+≥÷ ˝Òe⁄. nedüse¡ TqT≈£îqï|ü&ÉT ø=~›bÕ{Ï dües¡D\T
#˚dTü ø√e#·TÃ. ø±˙ J$‘·+ bı&ÉT>∑÷‘ê ªHê J$‘êìøÏ Ç+ø± eT]+‘· e⁄+&Ü*, Ç+ø±
eT]ìï ø±yê*, nH˚ Äsê≥+‘√, dü‘‘· +· M{Ïø¬ ’ yê{Ïø¬ ’ yÓ+|üs˝¡ ≤&ÉT‘·÷ Áã‘·T≈£î yÓfifl¯
Bj·Tsê<äT. düTKXÊ+‘·T\‘√ Áã‘·ø±\+fÒ, Ç˝≤+{Ï @<√ ˇø£ |ü]$T‹ m+‘ÓH’ ê nedüs+¡ μ
n+{≤&ÉT ø±sYd¢ Hü .é
ªH˚ì˝≤ dü\Vü‰ Ç∫Ãq|ü&ÉT ˇø£ düe÷y˚X+¯ ˝À mes√ ªn+fÒ MT≈£î ô|≥Tºã&ç<ëØ
$<Ûëq+˝À $XÊ«dü+ ˝Ò<ë?μ nì ˇø£s÷¡ , eTs=ø£sT¡ ªe÷ n+<ä] Jeq Á|üe÷D≤\T
ô|s¡>±\ì MT≈£î ˝Ò<ë?μ nì n&ç>±s¡T (nyÓT]ø± <˚X+¯ ø£<ë?) Ä s¬ +&ÉT Á|üXï¯ \≈£L
Hê düe÷<ÛëqyÓTTø£ÿfÒ. ªMT n_ÛÁbÕj·Ty˚T HêBì. H˚qT ô|≥Tºã&ç<ëØ $<ÛëHêìøÏ
113
e´‹πsøÏì ø±qT. n˝≤π> MT JeqkÕúsTT ô|s¡>±\ì Ä•düTHÔ êïqT. eTq+<ä]ø° eT+∫
edüTeÔ ⁄\T, dü<Tä bÕj·÷\T, kÂø£sê´\÷ e⁄+&Ü\H˚ H˚qT ø√s¡T≈£îH˚~. ø=s¡‘· ˝Ò≈î£ +&Ü
Áã‘·ø±\H˚ H˚q+≥THêïqT. ø±˙ >∑TD≤‘·àø£+>± J$‘·+ n_Ûeè~Δ #Ó+<ë\+fÒ, sê•ì
ô|+#·Tø√&É+ <ë«sê n~ kÕ<Û´ä eTe<äT. øπ e\+ dü+bÕ<äq, edüTÔ ùdeø£sD¡ , eT]ìï
edüTeÔ ⁄\¬ø’ uÛeÑ Hê\¬ø’ eT]+‘· dü+bÕ<äq, á $wüe\j·T+˝À ∫≈£îÿ≈£îqï yês¡T mes¡÷
düTK|ü&˝É <Ò ìä e÷Á‘·+ #Ó|⁄ü HÔ êïqT.
∫+‘·|ü&ÉT‘·÷ J$‘·ø±\eT+‘ê >∑&ç|æ y˚j·T&ÜìøÏ, eTq J$‘ê\T n+‘·
Bs¡yÈ TÓ qÆ M ø±<äT, nì ôV≤#·Ã]dü÷,Ô J$‘êìï Vü≤è<äjT· |üs+¡ >± >∑&|É &ü +É H˚sT¡ Ãø√eT+{≤&ÉT
ø±sYd¢ Hü .é ªVü≤è<äj÷· ìï øπ +Á<ä+>± #˚dTü ø=ì Áã‘·øe£ T+fÒ, Hê ñ<˚X› +¯ dü+|òTü + MT<ä
‹s¡>ã∑ &ÉeT˙, ≈£î≥T+ã dü+Á|ü<ëj·÷ìï uÛ>Ñ ï∑ + #˚jT· eT˙, $T>∑‘ê n+<ä]ø° _Ûqï+>±
Áã‘·øe£ T˙ ø±<äT. Vü≤è<äj÷· ìï Ä<Ûës¡+ #˚dTü ø=ì J$+#·&eÉ T+fÒ, eT~ HÓeTà~+∫
q|ü&ÉT ÁXÊe´+>± $ì|æ+#˚ Ä eTè<äT dü«sêìï #Ó$y=–Z $q&É+, n~ #Ó|Œæ q≥T¢
Ä#·]+#·&+É — Ä ˝Ò‘· ø£+sƒd¡ «ü s¡+ ˙ düTC≤„q|ü⁄ ˝À‘·T˝À¢ qT+&ç $qedüTqÔ ï<äì Á>∑V≤æ +#·T.
n˝≤ J$+#· H˚sêÃe+fÒ, n#·Ã+ ˙ J$‘·yT˚ ˙e⁄ J$kÕÔe⁄, yês¡÷ Ms¡÷ #Ó|Œæ q≥T¢
ø±<äT.
J$‘·+ eTqeTqT≈£îqï≥T¢ m˝≤>∑÷ e⁄+&É<Tä . n~ Ç|ü&ÉT m˝≤ ñ+<√ n˝≤H˚
e⁄+≥T+~. n+<äTe\¢ <ëìì ns¡+ú #˚dTü ≈£î+≥÷, düeTs¡d+ü >± Áã‘·ø&£ +É #˚‘‘’Ó H˚ ,˚
eTìwæ |ü&˚ y=‹Ô&çì |üø£ÿ≈£î HÓ{Ïº, dü+‘√wü+>± J$+#· M\T|ü&ÉT‘·T+~ n+{≤&ÉT
]#·s¶Y ø±sYd¢ Hü —é Ä˝À∫+#·<–ä +~, Ä#·]+#·<–ä +~.
Z
ªÄ‘·à ãT~Δe\q nœ\+ãT ‘êqjÓT´μ ` düs«¡ eTT ‘êHÓH’ ê&Éì ˇø£ uÛ≤e+.
yêdüHê dü+kÕÿs¡ ;C≤\T ˝Òq≥Te+{Ï (nœ\) dæ‹ú q+<äT≈£îHêï&ÉT.
114
z|æø£ |ü{Ïºq sêsTT

@ ìeTà#Ó≥÷º ‘·q düsd¡ Hü ˚ m‘·T>Ô ± ô|]–q ø=ã“] #Ó≥TºqT ø±˙, ‘ê{Ï#≥Ó TºqT
>±˙ #·÷∫, <ëq+‘· bı&ÉT>∑T H˚ ˝ÒH‹’Ó H˚ nì $#ê]+#·<Tä . s√C≤ |ü⁄wüŒ+ kÂ+<äs´¡ +
s√C≤ |ü⁄cÕŒì<Ó‘’ ,˚ #êeT+‹ n+<ä+ #êeT+‹<˚. ˇø£{Ï eTs=ø£ <ëì‘√ b˛\TÃø=ì
ªm≈£îÿyêμ nqTø√<äT, ª‘·≈î£ ÿeμ nqTø√e&ÉeT÷ ñ+&É<Tä . n˝≤ b˛\TÃø=ì ˇø£{Ï >∑]«+∫
q≥Tº, eTs=ø£{Ï u≤<Û|ä &ü qç ≥T¢ }Væ≤+∫, n˝≤+{Ï |òTü ≥º+ >∑T]+∫ ø£<\ä∏ \¢&+É , yê{Ï
eT<Û´ä &Ó˝’ ≤>∑T\T düèwæ+º #·&+É , dü‘‘· e· T÷ b˛{°øÏ n\yê≥T|ü&¶É e÷qe⁄&ÉT #˚ùd |üH˚
ø±˙, düèwæ˝º À <˚ì bÕ{Ïø<£ ˚ e]ú\T¢‘T· +≥T+~.
‘·q≈£î ‘êH˚ #ê\T. ‘·q kÕeTs¡´ú + ‘·q~. ‘·q≈£î ø±e\dæq ÄVü‰s¡+ dü+bÕ~+#·T
ø√&ÜìøÏ, Áã‘·ø&£ ÜìøÏ ‘·q e÷s¡yZ T˚ <√ ‘·qT #·÷düT≈£î+≥T+~. ne‘·* J$ n˝≤
m+<äT≈£î düèwæ+º |üã&Ü*, ªH˚H+Ó <äT≈£îμ Ç˝≤ düèwæ+º #·ã&Ü*? nH˚ Ä˝À#·q e⁄qï≥T¢
ø£ì|æ+#·<Tä . á b˛\TÃø√&Ü\T, ªH˚q÷ n+‘· ‘Ó*$>∑\yêDÏí nsTT‘˚ u≤e⁄DTí, H˚q÷
n+‘· ù|s¡T>∑\ yêDÏí nsTT‘˚ u≤>∑T+&ÉT, y˚s¬ e]ø√ <äøÿÏ q≥Te+{Ï~ Hê≈£î <äøÿ£ ø£b˛jÓTH˚μ
nH˚ u≤<Ûä eTìwæøπ #Ó*+¢ ~. ª‘·q CÀø£´+μ ˝Ò≈î£ +&Ü #·÷&É&+É , $q&É+, ns¡+ú #˚dTü ø√e&É+
H˚sT¡ Ã≈£î+fÒ n+‘ê uÀ<Û|ä &ü TÉ ‘·T+~.
‘·q e+ø£ ‘êqT ì•‘·+>± #·÷düTø=ì ‘·qì ‘êqT<ä]Δ +#·Tø√&ÜìøÏ, $ø£d+æ #·
&ÜìøÏ,ø±e\dæq X¯øÔÏ ‘·q˝À ñ+&ÉH˚ ñqï~. nsTT‘˚ á X¯øÔÏ j·÷e‘·÷Ô eTìwæ ‘·q
ásê¸´dü÷j·T\‘√ e´s¡|ú sü #¡ T· ø=ì ìØ«s¡T´&Ó’ J$‘·+ #ê*düT+Ô {≤&ÉT. n˝≤ø±ø£ ‘·q≈£î
ÁbÕ|æ+Ô ∫q ø£wºü düTU≤\qT Á|üXÊ+‘·+>± ns¡+ú #˚dTü ≈£î+≥÷, ˇø£<ëì qT+&ç ‘·|Œæ +#·T≈£î
b˛yê\˙ eTs=ø£ <ëìì ø=qkÕ–+#ê\H˚ Á|üjT· ‘êï\T $s¡$T+∫, s¬ +{Ï˙ d”«ø£]dü÷,Ô
s¬ +&ÉT s¡ø±\ nqTuÛyÑ ê\ qT+&û, ‘êqT ìHêï yÓTTqï{À¢ @$T#˚ùdÔ Ç$ dü+ÁbÕ|æ+Ô #êjÓ÷,
‘·q≈£î >∑Ts¡T˝Ô ìÒ eT¬sH√ï \ø£\å ø√≥¢ ªìHêï yÓTTqï{À¢μ ‘êH˚$T #˚ùd,Ô n$ Ç|ü&ÉT
|ò*ü ‘ê\ q+~düTHÔ êïjÓ÷, nì >∑eTìdü÷Ô C≤Á>∑‘>Ô· ± J$‘·+ >∑&|É Hü s˚ T¡ Ã≈£î+fÒ, $eTTøÏÔ
\_ÛdTü +Ô ~. á J$‘·+˝À ‘·q≈£î dü+uÛ$Ñ +#˚e˙ï ˇø£|Œü {Ï ‘·q ‘·|Œü ≥&ÉT>∑T |ò*ü ‘·yT˚ .
115
J$‘·+ H˚sŒ¡ <ä\#·T≈£îqï <ëìì n&ÉTø¶ =qï #·s´¡ |üs´¡ ekÕqy˚T. Ç~ Á>∑V≤æ +∫q e÷qe⁄&ÉT
J$‘êìï n&ÉTø¶ √&ÉT— n~ H˚sŒ¡ <ä\#·T≈£îqï<ä+‘ê H˚sT¡ Ãø=ì, <ëì‘√ ◊ø£éTe⁄‘ê&ÉT.
<ÛäqT´&Ée⁄‘ê&ÉT.
★ ★ ★ ★
sêÁ‹y˚fi¯ <˚yê\j·T+˝ÀøÏ yÓ[flq z eTìwæ <˚e⁄&ç $Á>∑V≤ü + eTT+<äT ì\T#√
qT+&É>±, n‘·&øç ± ìX¯Ùã› yê‘êes¡D+˝À Vü≤sƒê‘·T>Ô ± s¬ +&ÉT düqïì ø£+sƒd¡ «ü sê\T $ì
|æ+∫HÓ.’ $Á>∑V≤ü + eTT+<äTqï sêsTT $Á>∑V‰ü ìï Ç˝≤ n&ç–+~. ªá e#˚Ã uÛ≈Ñ î£ \Ô +<äs÷¡
˙≈£î ø±qTø£\T düeT]ŒdüT+Ô {≤s¡T. ìqTï n\+ø£]+#·&ÜìøÏ ÄuÛsÑ D¡ ≤\T #˚sTTdüT+Ô {≤s¡T.
KØ<Óq’ |ü≥Tºã≥º\T <Û]ä +|üCdÒ Tü +Ô {≤s¡T. |üPõdüT+Ô {≤s¡T. ø±˙ qqTï e÷Á‘·+ ìsêΔøDåÏ ´+>±
‘=øÏÿ q&ÉTdüT+Ô {≤s¡T. Hê jÓT&É\ ø£ìø£se¡ T÷˝Ò<Tä , eTsê´<ë ˝Ò<Tä . ‘·eT ø±* <Û÷ä [ì
Hê MT<äH˚ <äT*|æ yÓfió¯ ‘·T+{≤s¡T. eTì<ä]› eT<Û´ä á ‘˚&Ü @$T≥+{≤yé?
$Á>∑V≤ü + eTè<äTe⁄>± Ç˝≤ düe÷<Ûëq+ |ü*øÏ+~. ªqqTï eTìï+∫qfÒ,¢ ìC≤ìøÏ
ìq÷ï eTìï+∫ e⁄+&˚yês¡T. ø±˙ ˇø£|ü &ÉT ˙≈£î \_Û+∫q dü<eä ø±XÊìï qTe⁄« C≤s¡
$&ÉT#·T≈£îHêïe⁄. qqTï eT\∫q •*Œ ˇø£ s√Eq ˇø£ ô|<ä› ã+&É ‘Ó|Œæ +#ê&ÉT. ø±˙
n~ eTØ ô|<ä~› >± ø£ì|æ+#˚d]ü øÏ <ëìì s¬ +&ÉT>± |ü>\∑ >={Ï+º #ê&ÉT. n+<äT˝À H˚H√
uÛ≤>±ìï— qTe⁄« s¬ +&√ uÛ≤>±ì$. Ä •*Œ ‘·q |üì ÁbÕs¡+_Û+#·&yÉ TÓ ‘Æ ,˚ ˙‘√H˚ yÓTT<ä
˝…{≤º&TÉ . ø±˙ n‘·&TÉ ‘·q ñ* ˙ô|’ ñ+∫ düT‹Ô‘√ ˇø£ÿ{Ï ø={≤º&√ ˝Ò<√, qTe⁄«
ˇø£ÿkÕ]>± ªnu≤“ H=|æŒ. qqTï eTT≥Tºø√≈£î. qqTï u≤~Û+#˚+<äT≈£î ˙πø$T Vü≤≈£îÿqï~?μ
nì ìwüßsº ¡ e÷&Üe⁄.
˙πø<√ <äjT· ´+|ü{ºÏ ñ+≥T+<äqT≈£î+≥÷ Ä •*Œ, ˙ CÀ*øÏ sêe&É+ e÷H˚d,æ
Hê MT<ä |üì ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. n‘·&ÉT ø=fÒº <Óã“\≈£î @<√ Á|üjÓ÷»qeTT+&˚
ñ+≥T+<äì H˚qT n\>∑≈£î+&Ü, zs¡TÃ≈£îHêïqT. n˝≤ zs¡TŒ eVæ≤dü÷Ô, yÓT\¢yÓT\¢>±
n‘·&TÉ #˚dTü qÔ ï<˚$T{≤ nì >∑eTìdü÷Ô ñ+&É>±, •*Œ ø=~› ø=~›>± Hê˝Àì nqedüs¡
uÛ≤>±\˙ï H˚sT¡ Œ>± #ÓøÿÏ y˚dTü HÔ êï&Éì ‘Ó\TdüT≈£îHêïqT. •*Œ #˚dqæ Á|ü‘´˚ ø£ düèwæº n+≥÷
@MT ˝Ò<Tä .
Ä ã+&Ésê‹˝À Ä $Á>∑V≤ü dü«s¡÷|ü+ yÓTT<ä{ïÏ +N ñ+&ÉH˚ ñqï~. n‘·&TÉ
#˚dqæ <ä˝≤¢ nqedüs¡ uÛ≤>±\qT #ÓøÿÏ y˚jT· &ÉyT˚ — n˝≤ #˚ùddü]ø£˝≤¢ Hê dü«s¡÷|ü+ ãj·T≥
116
|ü&+ç ~. ˙≈£î Hê≈£L ñqï ‘˚&Ü n˝≤¢, zs¡TŒ ø£*>∑T+&É&+É ˇø£ÿfÒ. n+<äTøπ H˚ìø£ÿ&É,
qTe«ø£ÿ&Ü ñ+&É&+É »]–+~μ nqï~.
u≤<Û,ä ø£cÕº\T, <äT'U≤\T eTq J$‘ê˝À¢ m+<äT≈£î ‘·≥dækú ÕÔj÷Ó ns¡+ú #˚dTü ø√yê*
n+≥÷ á ø£<ä∏ #ÓbÕŒ&ÉT kÕ«$T dü∫Ã<ëq+<ä. X¯g∫øÏ‘‡· . u≤<Û‘ä √ ≈£L&ÉT≈£îqï|üŒ{Ïø,°
n~ eTq ÁX‚jT· düT‡πø ñ<˚•› +|üã&ç+~. HÓ\\T ì+&çq Ád”Ô Á|üdeü y˚<qä qT düV≤æ düTqÔ ï
<ä+fÒ, »ìà+#·uÀj˚T Ä •X¯óe⁄qT, <ëì s¡÷bÕìï ‘·\#·Tø=ì eTT]dæb˛‘·Tqï+<äTe\¢H˚
düVæ≤+#·>∑\T>∑T‘·Tqï~.
‘·q dü+‘êHêìï ‘·q˝≤>∑ s¡÷bı+~+∫ Äq+~+#ê\H˚, Ä »>∑Hêà‘· nqTø√+&ç,
»>∑‹Œ‘· nqTø√+&ç ` Ä eTVü‰X¯øøÔÏ Ï *+>∑u<ÒÛ +ä ÄbÕ~+#·&+É eTìwæ |ü]$T‘· ãT~Δ
\ø£Då + ø±ã{Ï,º Ä |ü<ë\T ñ|üj÷Ó –+#·e\dæ edüTqÔ ï~ ` <ë«sê Ç+‘·{Ï ãèVü≤‘Y
Á|üj·T‘·ï+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. ‘Ó*dæqyê] <äèwæº˝À qs¡»qà z >=|üŒ n<äèwüº+. ‘·qì
‘êqT #·÷düTø√>∑*–q X¯øÔÏ ˇø£ÿ qs¡C≤‹πø nqTÁ>∑V≤æ +#·ã&çq≥T¢ ø£ì|ædTü qÔ ï~. $T>∑‘ê
C≤‘·T\T, nq>± |üXó¯ |üø±å ´<äT\T, »\#·sê\T, ÁøÏ$T ø°≥ø±<äT\T, eèø£Cå ≤‘·T\≈£î á
X¯øÔÏ e⁄qï≥T¢ ø£ì|æ+#·<Tä . nsTT‘˚ á X¯øìÔÏ $ìjÓ÷–+#· ìX¯ÃsTT+#·T≈£îqïyê&ÉT
J$‘·+˝Àì ø£wqºü cÕº\≈£î ≈£î+–b˛≈£î+&Ü, <Û÷ä s¡{® Ï nqï≥T¢ ªÇ\H˚ ø£w+ºü ãTq+ Nø±¬ø’
#Ó&bç ˛ø£μ uÛ≤>∑éT÷ n~Ûø±s¡eT÷ nqTÁ>∑V≤æ +|üã&çq|ü&ÉT bı+–b˛≈£î+&Ü, $Ás¡M>∑≈î£ +&Ü,
ìX¯Ã\+>± ‘êHÓe] dü+‘êqyÓ÷ ‘·q ì»s¡÷|üy˚T$T{À, ‘·qì Ä eTVü‰X¯øÏÔ m˝≤
eT\TdüTqÔ ï<√ ø£qT>=+{≤&ÉT.
ˇø£ |ü]XÀ<Ûøä &£ TÉ }s¡÷sê ‹]–, m&Ü]q |ü&ç q&ç∫, m+&Éqø± yêqqø±,
mø£ÿ&çøÏ |ü&‘ç ˚ nø£ÿ&çøÏ yÓ[fl ‘êqT \ø£´å +>± ô|≥Tº≈î£ qï <ëìì m˝≤ kÕ~ÛkÕÔ&√, n~
‘·q #˚‹ø£+~q y˚fi¯ m+‘· dü+ãs¡|&ü ç b˛‘ê&√, ˇø£ XÊgE„&TÉ z $wüj÷· ìï ø£qT>=q
&ÜìøÏ ‘·q J$‘· ø±˝≤ìï m˝≤ yÓ∫ÃkÕÔ&√, ∫es¡≈î£ dü|©üò ø£è‘·T&Óq’ |ü&ÉT ªj·TTπsø±μ
n+≥÷ ‘êqT kÕïq+ #˚düTÔHêïqH˚ e÷≥ ≈£L&Ü eTs¡∫, ãC≤s¡Tq |ü&ç Á|ü»\≈£î
‘Ó*j·TCÒkÕÔ&√, n<˚ $<Û+ä >± dü«dü«s¡÷|ü C≤„q+ ø£*–q ø£Då ≤q, n+‘·≈î£ eTT+<äT |ü&¶É
ø£w+ºü j·÷e‘·÷Ô ÇfÒº ‘·T&ç∫ô|≥Tº≈î£ b˛‘·T+~. m+‘· Á|üj÷· D+ #˚ùdHÔ $˚ T, mìï Ç&ÉTeT\T
|ü&ç‘˚H˚$T, ∫es¡≈£î ‘·q ‘·*¢ y=&ç˝ÀøÏ #˚sê&ÉT. ‘·q dü«>∑èVü‰ìøÏ ‘êqT e#êÃ&ÉT
Z
Ç+πø+ ø±yê*?
117
s¡#·sTT‘· Ç‘·s¡ Á>∑+<∏ë\T

1. Ç‹ düàs¡Dj
° T· + n‹ s¡eTD°jT· + 60/`
(s¡eTD eTVü≤]¸ eè‘êÔ+‘·eTT)
2. #·]Á‘·˝À á ù|s¡T $T–˝ÒHê? 60/`
(Ä<Ûë´‹àø£ Ç‹eè‘êÔ\T)
3. ùd«#·Ãø¬¤ ’ ‘·|+æ ∫q »>∑<Tä sZ T¡ e⁄ 70/`
(Ä<Ûë´‹àø£ Ç‹eè‘êÔ\T)
4. HÓ$’ TX¯+ (Ä<Ûë´‹àø£ Ç‹eè‘êÔ\T) 70/`
5. Conversations with J. Krishnamurti 150/`
6. Under the Bodhi Tree 100/`
7. eT÷&ÉT eTTÁ<äD\T 80/`
8. neTè‘·<ëÛ s¡ ` K&É<Z ëÛ s¡ 80/`
9. ˙\+sêE y˚+ø£≥X‚wj
ü T· ´ J$‘·+ 100/`
10. õ&ÉT¶ ø£èwüeí T÷]Ô Hê≈£î ‘Ó\TkÕ? 150/`
11. |ü⁄qs¡q® à ñqï{≤º ! ˝Òq{≤º? 150/`
(s¡eTD eTVü≤]¸ eè‘êÔ+‘ê\T)
12. ªπø{°μ dü‘·´<äs¡Ùq+ 150/`
13. X¯SqéTqdüÿ‘· 80/`
14. ˇ+≥]‘·qeTT...@ø±+‘·eTT 80/`
118
Ç‘·s¡ |ü_¢wüsY‡ Á|ü#·T]+∫q

á s¡#·sTT‘· Á>∑+<∏ë\T
|ü_¢wüsY‡ :
1. õ&ÉT¶ ø£èwüeí T÷]Ô J$‘·+ õ&ÉT¶ ø£èwüeí T÷]Ô ôd+≥sY
2. >∑Ts¡TeP ˙y˚, •wüß´&É÷ ˙y˚ 6`3`347/5,
3. dü«s¡÷|ü <äsÙ¡ q+ <ë«s¡ø±|ü⁄] ø±\˙, |ü+C≤>∑T≥º,
ôV≤’ <äsêu≤<é`500082.
bò˛Hé : 23357889
4. dü‘ê´H˚«wüD (zc˛ nqTyê<ä+) |æs$¡ T&é Á>±|òøæ ‡˘
16`11`477/_/3
dæ.j·THé. s¬ &ç¶ ø±+ô|ø¢ ‡˘ ,
~˝ŸdüTUŸq>∑sY,
ôV≤’ <äsêu≤<é`60.
5. |ü≥Tº<ä\‘√ Á|ü>∑‹ |ü_¢wüsY‡
kÕ~Û+#·˝Òì<˚eTT+~? 33`11`275/1, lX¯+ø£sY ø±\˙,
m˝Ÿ._. q>∑s,Y ôV≤’ <äsêu≤<é`500074.
6. #ÓH’ êãC≤sY qT+&ç Á<ë$&É $X¯«$<ë´\j·T+
n;<é dü]ÿ˝Ÿ es¡≈î£ lìyêdüeq+
‘Ó\T>∑se¡ + ø£<\ä∏ T ` (@fi¯óeTfiË)’ ≈£î|üŒ+ ` 517425.
7. õ&ÉT¶ ø£èwüeí T÷]Ô <äèø£Œ<∏+ä ˝À $<ä´ $XÊ˝≤+Á<Ûä ãTø˘ Vü≤Ödt
4`1`435, $C≤„Hé uÛeÑ Hé
u≤´+ø˘ Ád”{º Ÿ, ôV≤’ <äsêu≤<é ` 1
8. Ä˝Àø£q ` 1 $<ë´]ú $TÁ‘· Á|ü#T· s¡D\T
(kÕe÷õø£ ` Ä<Ûë´‹àø£ Áô|+ò &é‡ ãTø˘ &çb˛
yê´dü dü+|ü⁄{Ï) ø£s÷¡ ï\T ` 518001.
ôd˝Ÿ : 9441373304
119
9. Ä˝Àø£q ` 2 - do -
(kÕe÷õø£ Ä<Ûë´‹àø£
yê´dü dü+|ü⁄{Ï)
10. ~yê´qTuÛÑeeT÷s¡TÔ\T - do -
11. j·T÷s√|æjT· Hé Væ≤+<äTe⁄\T

kÕe÷õø£, yÓC’ ≤„ìø£ yê´düd+ü ø£\q+
12. ˙j·T+<Ó ø£\<√sTT - do -
(Ä<Ûë´‹àø£ yê´dü dü+ø£\q+)
13. ˙‘√H˚ ˙ ˙&É $<ë´]ú $TÁ‘· Á|ü#T· s¡D\T
(kÕe÷õø£ ` Ä<Ûë´‹àø£ Áô|+ò &é ãTø˘ &çb˛
yê´dü dü+|ü⁄{Ï) ø£s÷¡ ï\T ` 518001.
ôd˝Ÿ : 9441373304.
14. Ä y˚DTHê<ä+ qTy˚« - do -
kÕe÷õø£ ` Ä<Ûë´‹àø£
yê´düdü+|ü⁄{Ï
120

ఒంటరితనము ఏకాంతము నీలంరాజు లక్ష్మీప్రసాద్

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ఒంటరితనము ఏకాంతము నీలంరాజు లక్ష్మీప్రసాద్

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ˇ+≥]‘·qeTT...

˙\+sêE \ø°å àÁ|ükÕ<é

yÓTT<ä{Ï eTTÁ<äD : 2017

yÓ\ : s¡÷. 80/`

l Ç+Á<>ä +∑ {Ï lø±+‘· X¯sà¡ >±s¡T,

˙\+sêE \ø°å àÁ|ükÕ<é

`˙\+sêE \ø°å àÁ|ükÕ<é

eTìwæì ‘·q e<ä›≈£î ‘·qì rdüT¬øﬁ¯ﬂ&ÜìøÏ <Ó’e+ #˚ùd Á|üj·T‘·ïy˚T, á

ÁbÕNq uÛ≤s¡rj·T yêøÏ‡H˚wüHé

Çs¡yÓ’ X¯‘·u≤›\bÕ≥T, ˇø£ÿ ôd’ì≈£îDÏí ≈£L&Ü ‘·q dü]Vü≤<äT›\ ø£e‘·*øÏ

ÁbÕNq uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À #ê˝≤ ô|<ä› z&É*ï, Á|ü|+ü #·+˝À¬ø˝≤¢ n‹ <äè&ÛyÉ TÓ qÆ

ñ|üHê´düeTT\T, uÀ<Ûäq\T #˚j·Tqedüs¡eTT ˝Ò<äT. MT |ü]es¡Ôqy˚T, MT

m&É ‘Ó>∑ì ã+<Ûä+

ªªqqTï >∑Ts¡Teì me¬sH’ ê dü+uÀ~ÛùdÔ H˚qT düV≤æ +#·>*∑ – ˝ÒqT.μμ nH˚

e´s¡+ú >± mes¡÷ u≤<Û|ä &ü sÉ T¡ . m+<äTe\¢q+fÒ ì»yÓTqÆ ùd«#·Ã¤ Ä<Ûë´‹àø£

uÛ>Ñ e∑ +‘·TDÏí m+‘·>± Áù|$TkÕÔe+fÒ, uÛ>Ñ e∑ +‘·T&çy’Ó b˛j˚T≥+‘·>± Áù|$T+#·T.

uÛ>Ñ e∑ +‘·TDÏí $X¯Bø£]+#·˝eÒ ⁄. Äj·Tìï >∑T]+∫ yê~+#·>*∑ – ˝Òe⁄.

eTqXÊÙ+‹ì kÕ~Û+#·T— ø√s¡≈î£

@ eTìwæ˝À @ $XÊ«dü+ bÕ<äTø=\Œ&ÜìøÏ Ä eTVü‰X¯øÏÔ me]<ë«sê

˝Àø£+ e‹Ô&ç ` eTìwæ |æ∫Ã

ªeTdtÔμ\qT <ë]øÏ ‘Ó∫Ãq yÓTVü≤sY

˝Àø£+ |æ∫Ã e~*‘˚ eTTøÏÔ e÷s¡Zy˚T !

»qq eTs¡D≤\ ne‘·\...

sêeTø£èwüßìí bÁ Õ|ü⁄ s¡deü TDÏ

eTq˝À ˝Àø£eTTqï~— eTq˝À qTqï ˝Àø£yT˚ yÓ\T|ü\ ñqï~. <˚e⁄&ÉT

ˇø£ ∫qï düeTTÁ<ä|⁄ü n\ dü+‘√wü+>± ø£<Tä \T‘·÷ ˙{Ï MT<ä ñ‘ê‡Vü≤+>±

|üs¡T\ <äèwæº˝À ‘êqT

‘·eT˝À #Ó&ÉTe⁄qï yê]øÏ eTq˝À ª#Ó&ÉTμ ø£ì|ædüTÔ+~. n+<äT≈£î eTq

‘·]+#·&+É ˙ #˚‘T· ˝À¢H˚ ñ+~

ª‘êqTqï #√≥ ªn~μ e⁄+&É<Tä — ªn~μ e⁄qï#√≥ ‘êqT+&É&TÉ μ

n#·T´‘Y |ü≥«s¡úHé≈£î n+‹eT XÊ\÷´{Ÿ...

eTq Äsê≥+ <˚ìø√dü+?

VüA´Vü‰jYT nH˚ #Ó˙’ dt y˚<ë+‹ì mes√ Ç˝≤ n&ç>±s¡T:

eT‘êìøÏ Ä‘·à$#ês¡D nedüs+¡

y˚T<Û|ôä ’ Vü≤è<äjT· $»j·T+

Ç~es¡≈î£ qT >∑\&ÉT, ø±˙ <Û÷ä [#˚ (nHê~ ø£sà¡ yêdüHê dü+jÓ÷>∑eTT)

s√Eø√ q÷s¡T $‘·HÔ ê\T

ø√¬sÿ\T rπs düú˝≤\T

düV≤ü q+ m+‘ÓH’ ê nedüs+¡

düV≤ü q+ n+fÒ @$T{Ï? Ç~ e÷qyê[ jÓTTø£ÿ Á|ü‘´˚ ø£ Vü≤≈£îÿ. eTqeT+‘ê

˙˝Àì düTC≤„Hêìï yÓ*øÏrsTT

z|æø£ |ü{Ïºq sêsTT

s¡#·sTT‘· Ç‘·s¡ Á>∑+<∏ë\T

Ç‘·s¡ |ü_¢wüsY‡ Á|ü#·T]+∫q

11. j·T÷s√|æjT· Hé Væ≤+<äTe⁄\T

You might also like