Walter Benjamin Walter Benjamin 1892’de Berlin'de Yahudi asi varhkh bir ailenin gocugu olarak dogdu. Berlin, Freiburg, Miinih ve Bern’de felsefe, edebiyat okudu, Ogren- cilik yillarinda Birinci Diinya Sayasi dncesi Almanya'smdaki radikal genclik ve edebiyat hareketlerinde etkin rol oynadt. Savastan sonra dzellikle Baudelaire ile Proust’ konu alan clestiriler yazdi, cesitli eviriler yaptt, 1920'lerin sonlarinda Bertolt Brecht ile tamisti ve onun edebt savunucularindan biri oldu. Nazilerin ik- tidara gelisinden sonra Almanya’dan ayrilmak zorunda kalarak Paris'e gecti. 1940’da iggal Fransa'sindan fspanya’ya kagmak isterken, Port Bou'da Gesta- po'dan kurtulamayacajint anlayarak intihar ett Benjamin-Brecht yakinligi devrimei sosyalist hareket igindeki sik bir edebi- yat arkadashgidir, Ne var ki, bu arkadaglsk cok uzun bir zaman sonra aydinhiga gi kabilmis, Benjamin'in Brecht ile ilgili denemeleri ancak 1966'dan sonra yaym- lanma imkant bulabitmistir. Walter Benjamin‘in edebiyatta gok kendine dzgii bir bakis agisi vardi. Kar magik bir kafa niteliZi gisteriyordu, Brechtin politik yénden daha bagith (angaje) bir yazarla (Benjamin ve Brecht, Gramsci gibi, 30'larin resmi komiinist hareketi- nin digndaydilar), séizgelimi, bir Lukacs'la degil de, Benjamin’le biraraya gelmesi ik bakista belki tuhaf giriinebilir. Ama Lukacs, biltinllk duygusundan yoksun ol- dugunu ileri stirdlgit yirminci ytizynl deneysel sanatina Karsiydh. Oysa Benjamin gibi Brecht de, modern sanata toptanci bir anlayisla yaklagmiyordu, Her ikisi de belli bir ayiklamadan gecirdikten sonra ondan yararlanma yollant antyorlardi. Or= nofin Kafka'nin “isldbunu biiyiik bir teknik yenilik olarak degerlendiriyorlards, Benjamin ile Brecht'in clestirel énemleri de bu noktadir: ebicim» sorununda- ki tavirlarinda. Degigen bir gerceklik gecmis ylzyrldan kalma yéntemlerle dile ge- tirilemezdi. Yeni ve Szgiin bir esere bicimcilik suclamasint yéneltenler, ashinda if- lah olmaz bicimcilerin ta kendisiydiler. Yeni bigimler bulunmalrydi, Benjamin bir denemesinde, bir eserin devrimciligini yargilama isinde teknigini bir &lgit olarak alabileceimizi séyler. Bu tutumlaryla, Benjimin ile Brecht'in, yirminci yiizyil deneysel sanatina ve sosyalist gercekciliZine karst on dokuzuncu yilzyihin elestirel gercekciligini savunan Lukacs ve Goldmann ikilisinin tam karsismda yer aldik- lant séylenebilir, Walter Benjamin’‘in diistince Gzelliklerinden birisi tarihi imgelem yetenegi- dir.-O, alegori, mesel vb. gibi edebiyatin eski ve klasik bazt araclarint inceliy modern sanatin bu araclara cok bliyiik bir ihtiyact oldugu, dile getirmek istedigi hhayat gorlisini clindeki araglann yetersizligi yiiziinden dile getiremedigi sonucuna vanyordu, Alman barok tiyatrosu ile ilgili eseri byle bir caligmanin iiriiniidir, Benjamin bu yamyla modern edebiyatin biiyiik clestirmenlerinden biridir. Aynt durum Brecht igin de sézkonusudur. Cin kiiltirii her ikisi igin de stirekli bir igi alant olmustur. Epik tiyatro teorisi de zaten bu tarihi imgelem yeteneginin bic tirll- niidtir, Benjamin‘in yayimlanmak tizere yazimamig olan giinliigiinden bir bélim olan «Brecht'le Sdylesilersde Brecht asil konusan, Benjamin ise Brecht'in siz- Jeti Uzerinde diistinendir. Benjamin'in eski bir arkadasi olan Gershom Scholem sdyle yazmis: «Brecht daha sert bit mizacin insantydr; atletik niteliklerden yok- sun; duyarh Benjamin iizerinde derin bir etki bicakmisti» insel_acidan iligkileri siiphesiz ki daha karmagik ve kargilkhdir. Ornegin epik tiyatro komu- sundaki diistinceleri, birbirlerini tanimadan Once de cok yakin benzerlikler gis- teriyordu. Bildigimiz yayumlanmis eserleri suntar : Alman Barok Tiyatrosunun Kaynaja: Alman Tragedyasmmn Kaynajt (Der- Ursprung des Deutschen Traurspiels); Muminations; Yiksek Kapitalizm Cagmda Bir Lirkk Sair: Charles Baudelaire (Charles Baudelaire: A Lyric Poet in the Era of High Capitalism); Brecht'i Anlamak (Understanding Brecht). a Birikim 7 / 31WALTER BENJAMIN Brecht'le Séylesiler Geviren BULENT AKSOY 1934 4 Tenonnz, Diin Brecht'le hasta odasinda benim «Uretici Olarak Yazar» basliklt yazim fizerinde uzun wan Konustuk. O yaziinda ede- yatta yaratilacak ileri teknigin bicimlerinin (dolay:styla da dlistinsel firetim araglarimin) girevini dogistirecegini, bu bakimdan edebiyat eserlerinin devrimei gorevini yargilama isinde teknigin bir Slgit ol- ugunu séyliyordum. Brecht gelistirdigim bu teorinin yalnrzca bir tip yazara, biiyik burjuvazinin yazarlarina uygulanabilecegini duginityor, Kendini de bu yazarlar arasmda saysyordu, «Ciinkii,» diyordy, «béy- le bir yazar icin, kendisiyle igci simifimn gikarlant arasinda gergek bir dayanigma nokiast vardir: bu nokta onun kendi iretim araglarim ge- listirebilecegi bir yerdic. CuinkU yazar iggi smufiyla bu noktada bz- Aeslesir, yani bir firetici olarak igcilesmesi, igci stmfryla «stirekli da- yazagma iginde olmasint saglar.» Becher" gibi igi sift yazarlan: tize- Findeki elestirimi gok soyut buluyordu Brecht, bu disincesini Beo- her'ni devrimei edebiyat dergilerinden ‘son sayisinda gikan adch sage ganz offen» (Acik Sdyliiyorum) adh giirini céziimleyerek gelistirmeye calitt. Bu siiri Once kadin oyuncw Carola Neher igin yaz- igi kendi didaktik siiriyle, sonra da Rimbaud'nun Sarhog Gemi (Le Bateau Ivre) siiriyle karsilastirdi, «Biliyorsun, ben Carola Neher'e yalniz oyunculugu degil, her geyi dgrettim,» dedi, cSrnegin yikanma- yt benden dfrendi, Daha Snce sirf kirlenmemek igin yikamyordu. ‘Oysa bunun, sen de biliyorsun, calismalarmizla hig ilgisi yoktu. Béy- lece ona yiiziinii nasil yikayacagim: dgrettim, Sonra bu isi o kadar iyb yapmaya baslad: ki, yilzini yikarken filmini gekmek istedim, Ama bu higbir zaman olmadi, ben artik film gekmekten, o da bunw bagka- lar kargisinda yapmaktan hoslanmiyorduk, Bu didaktik siie bir dt- nekti, Bu siitden bir seyler Sgrenen bir kimse kendisini giirin ‘ben't yerine oyuyordu, Becher ise, ‘ben’ dedigi zaman Kendini Alan Devrimei 1ggi Simfi Yazarlant Birlifi bagkam olarak difgiinr. Aradaki tek fark, hig kimsenin onu drnek almak istememesidir, Kendini pek begendiginden baska sey sdylemez bize.» Brecht, siz agimisken, uzun zamandi titlii meslekler igin — miihendis, yazar vb. — bir dizi Sr nek siir yazmak amacmda oldujunu sdyledi. Sonra Becher'in siirini Rimbaud’nunkiyle Kargilagtrds, Marx ile Engels Sarhos Gemi*yi oku- mus olsalar, siirin dile getirdigi biyitk tariht hareketi sezmig olacak- arin diisiiniyorda Brecht, Marx'la Engels siitin anlattia seyin, garip bir gairin qiktiZt yuriiyiig degil, o siralarda — Kirim Savapiyla, Mek sika serliveniyle — daha da uzak illkeleri kendi ticari gikarlarma. ag- ‘maya baslayan bir simifim diinyasinda yasamaya daba fazla dayana- ‘mayan bir insanm yasadifi yerden uzaklasmast, kagmass olduguny agik- ¢¢a gorilrlerdi, Brecht, Rimbaud’nun tutumunun — her seyi kendi haline birakarak tophima srt ceviren bagibos bis igh smnuft savaggisint temsil eden bir érnege déni yordu, 9 Fotminnds Becher (1801-1958). AB ‘man gale, tiystro yazart. 11. Savas. fa SS.CB yo sifunds, savasian som fx Demokratik Alan Cumburiye’- ne indi. Hiserirt : Patan Games Karst (1918); Keal Verily (2920); ‘Mokinelerin itm (1825); Steg Unterinden Seer (1045). Birikim 7 / 32 6 Temmuz. Diinkii sdylesi iz sirasinda, Brecht: «Sik sik mahke- mede sorguya cekildifimi distiniirim, ‘Séyleyin bakalim, bay Brecht, gergekten ciddi misiniz? ttiraf etmeliyim ki hayir, bitlinilyle ciddi defilim. Sanat sorunlarint, tiyatroda ne yapilmast gerekt biitiintiyle cidd? olamayacak kadar cok diisiiniiyorum. Ancak, bu Snenili soruyu ‘hay’ diye cevaplandirdiktan sonra, ona daha Snem- i bir sey ekleyecegim: aulagibr bir tutum benimki.» Bunu konugma- mm basladiktan kisa bir nun antagiimast yontinde deZil de, verimliligi yontinde gipheleri oldu- gumu belirterck baslamisti size. IIk sdzii Gerhart Hauptmann* igin sbyledigim bir seye verdifi cevaptt, «Bazan kendi kendime sorarm,» demisti, ckim ne derse desin, gergekten bir yere gelebilmis yazarlat ancak Gerhart Hauptmann gibileri degil midi yazarlar (Subs- tanz-Dichter) demek istiyorum.»* Bununla gergekten biitintiyle ciddt yazarlart amachyordu, Bu diisiinceyi agiklamak icin Konfiigyus'un Bir ‘agedya, ya da Lenin‘in bir roman yazmis olabilecegi varsayumndan yola gikiyordu, Ama bu varsaymdan yola cikmanin yararsiz, ‘deier- siz bir davraniy saysldigim diistintiyordu. «Diyelim ki cok iyi bir tarihi roman okudunuz, sonra da kitabi yazarmin Lenin oldugunu Sfren- diniz. Diisiinceleriniz. hemen degigecektir, eserin de yazarin da aley- hhine olarak, deBigecektir. Aynt sekilde, Konflicyus'un sizgelimi Eu- ripides'in tragedyalarindan birini yazmig olmast da yanks bir varsa- yim sayilacak, bunun bir degeri olmadige duygusu uyanacak, Oysa Konfiicyus'un meseleleri* dedersiz sayilmayacaktir.» Siziin kusast bti- ‘iin bunlar bizi iki edebiyat fipi arasindaki farka gitiiir: ciddi olan hayalei sanatgiyla pek o kadar ciddi olmayan sofukkanlt diisiinen adam, Bu noktada Kafka sorusunu yénelttim. Bu iki Sbekten hangisi- ne girerdi Kafka? Bu soruya cevap verilemeyecegini biliyorum. Brecht’in bilyik bir yazar olarak diistindtiZi Kaika’nm cevap verile- medligi-de, Kleist, Grabbe ya da Biichner’de oldugu gibi, dogrudan dogruya onun basarisizlifi gerceginin bir belirtisidir. Gergekton Kaf- ka'nin gikig noktast akilla yOnetilen, oldugu gibi anlatmak soranu or- taya ciktift silrece de bu yiizden biitiintiyle ciddilik kazanamayan bir meseldir, Ne var ki o zaman da bu mesel, hangi durumda olursa ol- sun, bigim- verme stirecine bailidir. Mesel romana dogru gelisir. Yakindan bakarsanw, bayindan beri roman tohumu tagidigint gOriir~ siintiz, Higbir zaman her yénilyle apagik olmamisr_mesel. Buna Brecht'in, Dostoyevski'nin Biiyiik Engizitér'il ya da Karamazov Kar- desler’deki crmig starets'in ciirtimeye* basladifi 0 béliimti olmadan Kafka'nin kendi 8zel bigimini bulamayacajina inandigim da ekleme- liyim.Oyleyse Kafka’daki mesel dgesiyle hayal Sgesi catisma helinde- dir, Ancak, diyor Brecht, bir hayalci olarak Katka, yaklagan soyi onun ne oldugunu gérmeden girmiisti, Burada bir kez daha Kafka’ nun eserinin yalvagst yéniinii belirtti (bunn daha Snce Le Lavandou'- da, ama bana gére daha acik bie dille oraya koymustu,). Kafka'nin yal- iz bir tek sorunu vardi, dedi, o da Srgiitlenme sorunuydu. Karincalar imparatorlugu. disincesi, insanlarin toplumdaki yasama bigimleriyle Kendilerine yabancilasmast diisiincesi, yildrmistt onu. Bu yabancilay- manin beliti bigimlerini, drnegin GPU yéntemlerini gormiisti.* Ama higbir zaman bir céziim yolu bulmadi, gérdiiii karabasandan da hig uyanmadi, Brecht, Kafka’nn gercefinin, gercegi gérmeyen bir ine sanun, bir diisgliniin gerce¥i oldugumu sdyliiyor. 12 Temmuz, Din satrang oynadiktan sonra syle dedi Brecht; «Biliyorsun, Korsch gelince onunla gergekten yeni bir oyun oynamak zorunda kalacajiz, Taglarn her zaman aynt sekilde oynanmadijs, her tagin gérevinin aym karede bir siire bekledikten sonra defi bir © Gerhart Hauptmann (1862946), Alman oyun yazan, romanct, gelr- BUktin oyunlarinda natralistir. Dor ‘kuma Hyped (1892) adh oyunu Si- Jexya'daki bir grevi, Florian Geyer (2896) Keyl savaglarie Konw ahr. GtekL opulent: Aumann Tvinde; Arabaer Henschel; O'nun Yay. Y. iinya Savaq'ndan sonra daha ook romana. yell 8 Droit yanarlar + dogradan dogrwya bir Ged -konuyu, olayt vs ileyen, © Sve dayanan, fisla bie bigim tay. ast duymeyan, gietinlt inledigl dae den alan yazatlar. Mosel: fginde bir gergedi sable. yen, Kendisinden gok ‘albdn yaten ‘anlams nem tagiyan si, kisa ikiye vs. Cou zaman alegort igiminde ortaya gikar, Starets : Rus edebiyatinda saygt defer ash kimse. Ortodoks kilse- sinde Ofretic, yo! gisterci, ardindan eldilecek lu Kis. Barada romandskt abip. Zossima kastediliyor. Birikim 7 / 33oyun: bu tagiar ya gilg Kazanacak ya da zayiflayacaklar. Bu geklide oyun ilerlemiyor, uzun bir stire aynt durumda kalryor.» 23 Temmuz. Rusya’ya yaptiii geziden yeni dénen ve gezinin cos- kusuyle dolup tagan Karin Michaelis diin bize ujradi, Brecht Tretya- kov'un Moskova’da kendisini nasil gezdirdigini unutmamuy. * Tretya- Koy ona gehri tanstmis, Sntine gelen her seyle Sviinmiisti, «Kot bit sey defil bu,» diyor Brecht, «bu o yerin ona ait oldugumn gosterir. tsa baskasina ait bir geyle Sviinmez.» Sonra ekledi; «Bvet, ama so- nunda bu durum beni bitaz sikts, Her geyi befenemedim, befenmek de istemiyordum, Mesele, askerlerin onun askerleri, kamyonlarin oman Keamyonlart olmasiydi, Ama ne yazik ki, benim degildi.» 24 Temmuz, Brechin calisma odasinda tavamt destekleyen bir ki risin Uzerine yagh boyayla «Dogru Somutturo Kelimeleri yazilmug: Pen- ‘cere edisinde basim sallayan ufak bir tahta egck var, Brecht boynuna Keiigik bir yafta asmis, onun iizerine de gunu yazmis: «buna ben bile anlamak zorundaymn.» '5 Agustos, Kafka'yla ilgili yazam B.’ye vereli tig hafta oldu, Oku- dujuna eminim, ama kendiliginden hig szkonusa ctmedigi gibi, iki kez sézii oraya getirdigim zamanda kacamak cevaplar yerdi. Somunda hig- bir gey sdylemeden yay: geri aldm, Ditn gece birden bu yazt tizerinde konugmaya baslad:, Bu oldukca Ani dénilsti, Nietzsche’ye Szgii giince iislibundan benim de biisbiitiin kurtulamadigm hatrlatan bir uyart ledi. Ornefin, Kafka konusundaki yazim, Katka’yt dogrudan dog- ruya olaylara dayanan bir g6rlig agisindan cle alryordu yar — eser yazarindan ayrt olarak, Kendi kendine gelisiyordu —~ yazar da bu du- rumdaydi—, eseri biitin iligkilerden, yazarmdan bile koparryordu, ‘Yazdigim her sey sonunda hep #2 sorununa gelip dayandi. Kafka so- rununun iistesinden gelebilmek igin tutulacak yol neydi? Sut soruyu sor~ makt: Ne yapiyordu Kafka? Davranijlart nasild:? Baslangrcta Sze!’ den cok geneli diisiinmeliydi. Béyle diistintince, Kaflca'mn Prag'da saghikswz gazetecilerle kendini begenmis okur-yazarlar cevresinde ya sadigi ortaya cikacaktir; dyle bir diinyada edebiyat, tek defilse bile baslica gercelliktir. Kafke’nin gill ve zaysf yanlari — sanat degeri, ama bitgok yénlerden de tikenmisligi — hayatt bu gekilde gérmesine baglyd:. Bir Yahudi cocuguydu — insan Kafka igin rahatca «Aryan ‘cocuZuy gibi bir laf da uydurabilir, — Uatintilti, sckintil bir yaradilig- taydi, Prag'daki Kiiltiir hayatmin bataklift distinde parsldayan Kiiclk bir kabarciktan baska bir sey degildi. Ne var ki, gene de birtakam cok flging yénleri vardi. Bur yOnleri aydinlatilabitirdi, Lao Tzu ile crraj Kafka arasinda gecen bir konusma kurabilir insan Kafasinda, Lao Tza ‘konusuyor: «O halde, égrencim Kafka, Srgiitlerin, miilkiyet iligkileri- nin ve iginde yasadifin ekonomik bicimlerin yarattigs yilgrys gbrilyor- sun?y —- «Evet.» —, Valentin: «Korkmuslar, yiizleri sararms, budur yolul> Bu sézle sorun céziilliyor, Brecht hemen ekliyor: «Yorul- ‘muslar.> Sonra askerlerin ylizierine youn bir tebesir makyaji yapi- hhyor, oyunun sahneye konug bicimi de o giin belitleniyor. ‘sonra eski konumuz olan «mantiki pozitivizm ye déniiyoruz, Ben biraz uzlasmaz bir tutum takindim ve tartigma tatsiz bir noktaya gel- me teblikesiyle Kargilagtr, Brecht simdiye kadar ik kez kan:tlarmm ylizeyde kaldigint kabul ederek bu durumu Snledi. Onu da gtizel bir Tormiilé ba¥lad : «Derin bir ihtiyac, ylizeyden kavrama efilimini do- jurur.» Daha sonra evine dogru yliriirken de (bunlart benim odamda konusmustuk) ; «Agi bir tavir takinan bir kimsenin sonra buna tep- ki géstermesi iyi bir sey. Boyle davranan kimse yolun yarisint gecmis olur.» Bu sdyledigi sey, simdiki durumunu agikiryordu ; olgunlas- mutt Brecht. ‘Akgam. Asya igin Kliglik bir hediye — bir gift eldiven— aldi- racagim birini bulmalyyim. Bunun bir kurnazlik olabilecegini ditst nliyor Brecht. Bir baskasi da eldiventerin Jahnn’m* Asya’ya kendisi igin yaptigi ccasuslugun» Kargigamt Sdeme bicimi oldugunu diisi- nebilir, «Verilen herhangi bir direktifin® oldugu gibi geri’ alimma- siysa her zaman en kétii sey. Ama bundan gikacak dersler cok kere baBlayict olmakta devam eder.» 1 Temmaz. Ne zaman Rusya'nm kogullarmdan sz agsam, Brecht’in, yorumlari bir hayli siipheci oluyor. Onceki gin Ottwald’in* bila cigerde> mi oldagumu sordum, efgerde olmak hala clindeyse igerdedir,» diye cevap verdi. Diin de Gretle Steffin Tretyakov'un ar- tik hayatta olmadigim séyleyerek diisiincesini belictti. 4 Temmuz, Diin gece Baudelaire iizerine konustugumuz bit six rada guna sdyledi Brecht : «Biliyorsun ben tophum-dist (asocial) tu- foro Ka aegis topluma-kars: (non-social) tutuma karstyim en. 24 Tenunuz, Lukacs'mn, Kurella’nin vb, yazilart Brecht} bir hayli sikistinryor. Ne var ki, onlara, teorik dilzeyde karst cikmamak ge- rektigini digiintiyor, O zaman sorunu politik diizeyde’ koyuyorum. Burada da tam olarak karst gikmiyor. «Sosyalist ekonomi savaga ge- dda Moskova'da yayntanan miltect ‘cephosi gazetesl. Brecht, Willl Bredel ‘ve Leon Feachtvranger'le birlkte bu erginin Gg editérlinden Diriyd, a Dos Wort: 1996.89 yillan: arasim i | + 1020 sonrasinm bir Bnetmeni. ‘ Jaluon : Bu adin Kffain otduifa Ke- siolikle anlagilmyor. Belki Hans Hoony Jahn abla gelebiir. ‘+B yazmast metindeki bu elie se- ik bie fekilde okunamiyor. '¢ Himst Ottwald: Brecti’in edebt soligmataning Bitte yet yakon Die arkadapyds. Laukacs Ottwale’t gzzetectikien alinma réportajedikla | Suslar. Brecht de Sowyet yazart ‘Treyakovia belikto bu yazarfarin temsil etifh olumsur akimta sikx Dit bait ictnde gérttiyordu. reklik duymaz, savasa karst olmast da bu ylizdendir. ‘Rus halkinin banssever tabiat’’ sézlerinin baska bir anlam. yoktur, Sosyalist ko- nomi tek iilkede olmaz. Yeniden silahlanma, Rus proletaryasin: ister istemez tarihin gok gerilerine, tarihi geligmenin coktan gecilmis a malarina, dzellikle de monargik agamaya gitiirmiistir. Rusya’da ki sel ynetim vardir bugiin. Tabi? bunu yalniz kal kafaltlar kabul etmezier.» Az sonra Kesilen kisa bir sdylesiydi bu. Burada, konunun baglam: i¢inde, Brecht'in, Birinci Enternasyonalin dagdmasiun bir sofiucu olarak, Marx ile Engels'in isci simfiyla etkin iligkilerinin ke~ sildigini, o giinden sonra da tek tek dnderlere — yaysmlanmak ama~ ciyla de¥il de kisisel grlisleri olarak — éytitler verdiklerini vargu- adigint eklemeliyim. Engels'in, tizlicti bir durum olmakla birlikte, hayatinn son yillarinda doga bilimlerine déniigii bir rastants deBildi. Brecht, Béla Kun’un Rusya’daki en bii hayrant olduguna sdyledi.t Okudugu Alman sairleri yalnizca Brecht ile Heine'ydi. (Brechin kendi sizi.) (Brecht zaman zaman Merkez. Komite’de ken- disini destekleyen belirli bir kimsenin varligmdan siz ederdi.) 25 Temmuz. Brecht «kiiziiniin Giziiyle Kylils basligimt ver~ igi Stalin siirini okumak igin diin sabah. bana ugrads. kin siirin an- Jamin iyice anlayamadim, az sonra kafamdaki Stalin diistincesini yi- titince de tizerine gitmeye cesaret edemedim. Brecht'in uyandimay: amacladigi etki az cok buydu, amacinm ne oldugunu da bir sonraki sBylesimizde aciklads, Bu sdyleside, baska geylerin yamsira, sirin olumla yOnlerini belirti, Siir ashnda, ona gre biiytik bir degeri olan Stalin'in anisina saygt igin yaziimsti, Ancak Stalin daha dlmemisti. ‘Ayrica, Stalin’i baskalarindan farklt, daha coskun bir gekilde sercf- Tendirmek, stirginde Kral Ordu’nun geligini bekleyen Brecht'in g5- revi doildi. Rusya'daki geligmelerin yanisira Trock?'nin yazalarim iz- iyordin, Bunlar gdsteriyordu ki, olup bitenleri siipheci bir sekilde de- ferlendirmeyi gerektiren bir kusku —hakls bir kusku — vards Rus- yada, Boyle bir stiphecilik Marksist Kklasiklerin Saiinde vardir, Bir ‘iin gerceklifini gisterdi miydi kusku, rejimle savasmak gereyi ortaya cikar, hem de aciktan agiga, Ama cister ne yazik ki deyin, ister Tan- riya slikiir,» bugiin sSzkonusu olan kusku heniiz. kesinik kazanma- mustir, Trocki gibi, kusku iizerinde politika olusturmak haklr giste- rilemez. «Bilinen sucla kliklerin Rusya’da gergekten ig basinda ol- Guklarina da siiphe yok. Yol actiklart zararlarla zaman zaman gt teriyorlar kendilerini.» Sonunda Brecht biz Almanlarin kendi mizdeki tersliklerden fazlastyle etkilendigimize dikkati cekti, «Her yerimiz yarali, bu durumun zaaflarim Sdemek zorundaydik, Fazlaca duyarh olmamizdan daha tabii bir sey olabilir miydi?» Brecht aksama dofru bahgede Kapital’i okurken bulda beni. Brecht: «Tam bu stralarda Marx okuman, ézellikle halkumrz arasin- da onunla gittikee daha az kergilagilabilinen bir zamanda onu oku- man, bence ne kadar iyi bir sey.» Unlii yazarlart gdzden diistiikten sonra okumaktan hoslandigim: sdyleyerck cevap veriyorum ona. Rus- ya'nin edebiyat politikasmt tartisarak siirdtirtiyoruz séylesimizi, Lu- kacs, Gabor ve Kurella’y: kastederek ona diyorum ki: «Anlagilan, bu insanlar iizerinde durulmast gereken kisiler defil» (olduge gibi covrilirse : bu insanlarla devlet kuramazsin). Brecht: «Daha dogrusu onlarla ancak bir devlet kurabilirsin, ama bir toplum kuramazsin, ‘Agik konusursak, onlar, iiriin verilmesine diigmaniar. Rahatlarint ka~ nr irlin yaratimast, Uriin oldu mu isin nereye varacagt belli ol- maz, dnceden bilinemeyen seydir tirtin. Hig bilemezsin ne olup bite- cefini, Onlar kenditeri de vermek istemezier. Apparatehik” ii oynamak, baskalar: tizerinde denetim kurmak isterler. Yap- Béla Kun (18962997), Macar dev rimel ve gazetecis, 17 Devrimt dn fesinde Rusya'da esirken devrimden, fonra Badapeste'ye déndi, 3921"de Disiseri Korisert olda, Halk Ko- riserler! Wicitme Korulunun da haskaniydt, Kise strelt.proletarya clkeat6rtigtintin gBktiginden sonra SS.C.B/ye gogtl. | Komiotern yest ‘oldu, Stalin dSneminde Tropkistler- le birlikie idam edilel. Birikim 7 / 39tuklari her elestiride bir gzdags vardie.» Sonta nasil oldu bilmiyo- rum, Goethe’nin romantarina gegtik; sadece Blective Affinities (Duy- gu Kaynasmalari) romanunt biliyor Brecht. Bu romanda yazarn gis- terdigi genclik olgunlugunu befendigini séyledi. Ona Goethe’nin bu romant altmis yasindayken yazdijim sdyledigim zaman cok sasirds, Kitapta highir «filistins yan olmadigim sdyledi.* Cok biiyiik bir ba- sanydi bu, Bazi bilgileri vardi filistin’cilik Konusunda, En dnemli eserleriyle birlikte biitiin Alman tiyatrosu bu damgay: tapryordu. Elective Affinities romamnm ilk yaymnlandiginda cok hirpalandigint sdyledim. Brecht ;- «Bun &grendigime sevindim, Almanlar boktan bir millet (ein Scheissvolk). Hitler’in kisiliginden kelkarak genel ola rak Almanlar hakkinda sonuclar cikarmamak gerektiini séylemek dogcu bir sey defil. Bende bile, Alman olan her sey Kétii, Biz Al- ‘manlar Konusunda en dayanilmaz sey bizim dar kafals bajmsizhj- muzdic. Diinyanin hicbir yerinde Alman Reich'inin gehirleri kadar, 0 boktu Augsburg kadar basina buyruk bir schir bulamazsin. Lyons higbir zaman béyle olmamustir; R&nesansin baiumsiz gehirleri birer schir devletti. Lukacs Alman olmayt secmistir, Kendi kendini tiket- mig biridir.» Anna Seghers‘in* The Most Beautiful Legends of Woynok the Brigand adh: kitabindan sz ederken eseri dvilyordu Brecht. Ciinkii ‘bu kitap Seghers’in artik diizen icin yazmadifim gésteriyordu. «Seg- hers diizen icin yazamaz. Tipkt benim bir diizen olmadan nasil yaz- maya baslayacagim: bile bilemedigim gibi.» Brecht bu hikayeleri kab- yamaninm baskaldiran bir yalnz adam olusundan étiirii vai, 26 Temmuz, Brechtin diin geceki bir sézii: «Su konuda arti hhigbir stipheye yer yoktur: ideolojiye kargi savag, yeni bir ideoloji haline gelmistir.» 29 Temmuz. Brecht Lukacs'la olan gatismasiyla ilgili olarak yard birtakam polemik metinleri okudu bana." Bu metinferi ma- kale olarak yap Das Wortda yaymlayacakms. Bu konuda bir di- yecefim olup olmadigin: sordu. O anda bana Lukacs’m Rusya’daki Guramunun gu sirada cok giiclit oldugunu séyledii icin, bir Sneride bulunamayacagimi sdyledim. efsin iginde bir gig sorunu var, Ora- dakilerden birinin diistincesini almak zorundasm. Arkadaslarin yok mu senin orada?» — Brecht: «Dogrusu, yok. Ama Ruslarm da yok — tpkt dliiler gibi.»® 3 Agustos. 29 Temmuz aksamt bahcedeki konusmalarimiz 48- nip dolasip Coculdara Siirler dizisinin bir béltimiiniin yeni bir cilt- te toplanacak olan siirleriyle birlikte yayumlamp yaysmlanmamast ge- rektigi sorusuna gelmisti, Ben politik ve dzcl siirler arasindaki kar- sith siirgiin deneyini dzellikle belirginlestirecegini, yeni bir dizi- nin eklenmesiyle bu kargithfin azalacagim distin igin, yayim- lanmamasindan yanaydim, Bunu sdylerken, bir i tam bitecegi sira- da her seyi tehlikeye atan Brecht’in kigiliginin yrkict yaium bir kez daha belirtmis oluyordum belki de. Brecht : «Biliyorum; manyak ol- dugumu sdyleyecekler benim. Caimuzn tarihi gelecefe kalacaksa, ‘benim manyakhjimr anlama yetenegi de onunla birlikte kalacaktir, Teinde yagadigumz cag benim manyakligimm fonu olacak, Ama beni gergekten sevindirecck sey, insanlarm benden sdz ederken, ‘smh bir manyakti o? demesi olacak.» — Tammladig simlihgin anlamsnt bu kitapta bul sbyliiyordu : hayatin Hitler’e ramen kendi yo- Janda yiiridug lecek, cocuklarin hayatta her zaman varolacagt anlasilacaktt. Sanatgilara seslenen siitinde stztinii ettigi etarihsiz safer diisinlyordu. Birkag gin sonra bana béyle bir cai fasizme ‘arg kazamilacak zaferden daha yakin gordiigiinti séyledi, Hemen g e o filistin : 19. yllzylda dar kata, i yenilitere kapal, Kiltlirel we este: tik dejerlere Kargt lgisiz kimscteri anlatmak isin tretiimiy bie kelime, Poistin burjuea, er trl liberal Iegme ve demokratlagmaya karst gi kar, iggl fim ayak takim olarak irl Séeit geyen Goethe, | Fransix Devrimine karge tavriyla’ bir fils ‘in romance. 4 naa Seqhers (4.3900) Alman ie den yerrs Next Oneminge Fransa se" Meksit'aa yep. Yodincl ag {Go adh roman foplama kame. Inn, Transit (942) pig, Oiler Gong" Kalie (1040) fae fopzin Al mmanya'da slp ve gk! ko. tu ax. Anon Seghers 1947de De- mmokraticAbman Cabaret ne Serlet. 186%'de Stalin Berw, Oa. Bi ali, Son olarak 1968'da gti Terin Gel ad oman. yapimiand % Benjamin‘ sBztinit tigi polemile metinlerinden biel bu sayida sundue Yumuz eLukacs'a Karp bash ya adie. Bu yazilar fIkin bit makale olarak dligtnimemls, aluk pepe isiineelor Ancake Brecht 3967"de Batt Almanya'dayaysalana- bit. ® Brecht'in bu yezlay Moskova'da: Kl Das Wort'a ginderip onlar tara. findan m1 gest cevridigi, yoksa glin- Vile bayatta kendine tg urake pict si mil ome bu yaztlart Moskora'ya Sindermekien abkoydubu. Ald ka- anlikta. kalmty bir Konudur. Ama bay terértin zirvesine ulagtgh bie ‘sada~Brecht"In,kendisi de _pekAlt bu ‘makalelesi —yaytmlamaktan var- eymis lal. arkasindan, pek az gésterdigi bir sabitsizikla, Cocuklara Siirler’i Siirgiin Siireri béllimiine alma yolunda bir gerekge daha sister «Bu kadere Kargi verdigimiz. savasta higbit seyi kendi. haline birak- mamalyiz, Onlar kilgik isler pesinde defil, bundan hig siphen ol- masin. Otuz bin yillik tasarilan var. Buylik geyler tasarhyorlar. Bi- yiik suclar. Higbir simr dinlemeyecekler. Her seyi yok etmeye cali- jacaklar. Her yagayan hilere onlarin darbeleriyle kasilacak. ste biz de bunun icin her seyi diistinmek zorundayrz, Cocugu daha ana rah- mindeyken kétiriim ediyorlar. Cocuklar: diinyamuzin disinda hig br- rakmamalyiz.» O béyle Konusurken fasizm kadar zorlu bir ci vathigim duyuyordum tizerimde : en az fasistlerin giicli kadar derin- den gelen, tarihin derinliklerinden fiskiran bir gilctit bu. Cok deji- sikti bu duygu, yeniydi benim icin, Sonra Brecht'in diistincest yeni- den Konugmaya baslaymea, bendeki, bu duygu daha da yogunlasts. «Buz jizerinde yikumlar tasarhyorlar, Gene binlerce yilm hesabint yapan Kilise ile anlaymaya varamamalarinm nedeni de bu. Beni de proleterlestirdi onlar. Sadece evimi, balik yetistirdigim havuzi, ara- bamt elimden aldiklan icin degil; tiyatro sahnemi, seyircilerimi de aldilar benden. tke olarak, bugiin ulastigim noktada, Shakespeare’in benden daha yetenekli oldugunu Kabul edemem, Ama Shakespeare yalnizea yazi masasimin cekmecesi icin benden fazlasim. yazamazdh. ‘Ayrica, Karakterleri géztintin dniindeydi. Cizdigi insanlar siirli sepet geciyorlard: sokaklardan. © sadece bu insanlarn davranilarin: z= leyip bazt &zelliklerini alp yazdy; aynt Snemde daha birgok Szellik- teri vard: ki, onlara hig dokunmadh.» Agustos'un ik giinleri, «Rusya’da proletarya tizerinde diktatér- Yk var. Bu diktatdrlik, her seye ramen proletarya icin yararlt gey- Ter yaptift slirece, yani proletarya ile kéyliilik arasnda proletarya- nin gikarlarimn énde geldigi bir anlagma saglamaya yardime oldugu stirece, onunla baglarimiz koparmaktan sakimmaliyz.» Brecht bir- kag giin sonra eisgi monargisisnden s6z etti; ben de o diizenin, deniz diplerinden yiize cukan boynuzlu balk ya da Sblir canavarlar gibi baz «hilkat garibelerinina toplumdaki karsihifi oldaganu sdyledim. 25 Agustos. Brechtgil bir Gadeyis: «Eski iyi geylerden dogil, yeni kétii geylerden ige basla.»* 7 % Brecht'in bu Sadeyisl Lukacs't blegtvirken aglarak ortaya gikiyor. Ona pire Latkaes, teorisini, saBdey keapitaliemin xothiukerinden, "eyent étilterden> defi, burjuvazinin ceskl iyi alnlerindons ‘cukarmaktadie, Birikim 7 / 41