ARHEOLOSKI PREGLED 5 _SAVEZ_ARHEOLOSKIH DRUSTAVA JUGOSLAVIJE, BEOGRAD 1973.statovali_ smo kolektor, koji je delimiéno o8teéen ukopom turske jame, koja Ja tjedno i presekla zid rimske gradevine udallene od kolektora 1m. Zid Prati pravae kolektora i vecim delom zalazi u jugozapadni profil sonde, tako da smo ga konstatovali duzinom od svega 120 m. Temelj ovog zida potinje nna koti 10785 m. Kao 1 u delu kolektora u sondi 1, tako smo | u kolektoru u sondi 3 nasli brojne fragmente rimske keramike, U ovoj sondi konstato- vali smo da se kolektor pruza i dalje prema Ulici TadeuSa Koscuskog, ali 2b09 obrusenih svodnih plota ofistli smo ga u dugint od svega 5 m. U kvadrantu 2, sonde 1, njegovom sradinom, na koti 107,27 m., konsta tovall smo iskréeni rimski zid Sirine 1,20 m., kojt bi praveem prostiranja i atinom gradnje upuéivao na donju substrukeiju bedema kastruma, (T. XXIV 1), On w podpunosti prati pravac konzerviranog dela severoistoénog becema nna Gornjom gradu. Osuvana visina bedema od svega 0,15 m., (kota temelja 107.'2 m) ustvari, je samo deo ofuvane substrukelje bedema ukopane u adravicu. Sirina bedema od svega 1,20 m., negirala bi predpostavku da se fovde radio ostacima rimskog bedema da nije dislociranih kvadera u kvad- rantu 3. Cetiri metra daloko, od iskrZenog zida, u delu kvadranta tri | njego- vom prosirenju, na koti 108,28 m., otkrill smo tri reda obradenih rimskih tevavera. (T. XXIV, 2). Dimenaije kvadera su 0,90x0,60 m, (T. XXill, 1,). Of sriveni su u *8plcastom rovus sa duplim ukopom prvi put konstatovenom lspred severoistoénog bedema. Pored fragmentovanih tegula uw njemu st ssadeni i fragmenti keramike, od kojih éemo pomenuti veci fragment oboda pitosa sa crosmolastim premazom, karaktarlstiénim za keramiku prve po ‘ovine I veka u Singidunumu, Ovogodisnja iskopavanja pored delimiéne patvede bedema kastruma, razjesnila su i dubinu slojeva na ovom delu Malog Kalemegdana | namet- rrula nova iskopavanja u iznalazenju daljih ostataka kastruma I objekata u njemu. Glavni kolektor sa sporednim ulivnim kanelom, z2id gradevine i kuéna P96 u sondi 2, zid gradevine u sondi 3, nedvosmisleno ukazuju da se radi © onganizovano gradenom komploksu dela rimskog voinog logora, koji po: ‘smatran u sklopu Beogradske tvrdave — vremenski i prostorno — preva 2ila2i njen danasnji raster Gineéi tako prvo kameno utvedenje duge istori Kalemegdana. Samo novim nalazima i Sirim arheoloskim zahvatima moei emo da odredimo i vreme njegovog nastanka.. D. Bojovig EG: Mgrmnewevuorie — 21. Bopovle, arneototki presied 18 GD, BT, LX Zenuchelt Miacvt isd Be Wulgls onzeryolsekesanatort rage heplodlt pregiea 13 (gt), 7. LVI, al. 2. Up! w ovom broju iavedia) 0 OvOGO: ‘anyim iSkopavanjima, 46 3. ¥, Konaié, mimsit_voont logor na Gormjem gradu, Teosradska tvreava Kroz Thorius béograd ioe at, Of calf Bore! student! erheoiogiie. VIMINACIUM. Prema ranije utvrdenom programu cilj iskopavanja u 1973. godini je bio Ispitivanje karaktera pojedinih nekropola | utvedivanje stratigrafske slike ivilnog naselja (T. XXV, 1, 2. T. XVI 4, 2), Na lokalitetu Pecine fimanje Zive Spasiéa) otvorene su dve sonde di menzija 2x6 m. U ovim sondema je otkriveno pet potpuno razrusenih gro- tbova koji su bill konstruisani od sloZene ili od zidane opeke. Svi grobov! ‘su opljatkani. U_profilima obe sonde jasno se vide otisci busilica kojima ‘su_meStani trezili grobove radi pliacke. Hronoloski odnos ovih grobova je tesko utvrditi. Ogigledno je da se radi o nekropoli na redove. Tipoloskt fovakvi grobovi se prate od sredine Ill. veka, ali se na Isti nacin konstrulgu i'w vreme paleovizantije. Situaclja u obe sonde ukazuje na moguénost da su skoro svi grobovi ove nekropole ves otkrivent 1 opljatkani od mestana. Na teritoriji ove nekropole nalazi se grobnica sa froskama dijo ostatke je posle nasilnog rusenja Ispitao prof. M. Vasié. Na fokalitetu Vise groblja (imanje Branka NeSiéa) otvorene su dve sonde dimenzija 2x6 m. Na ovom lokalitotu je konstatovana druga nekropola sa grobovima kremiranih pokojnika, Otkriveno je ukupno 12 grobova. Sve ‘grobne rake su pravougaonog oblika | opaljene, Tipola8ki so razlikuju jed ostavni i etazni grobovl. Prema konsirukciji ovih grobova i navinu pola. ‘ganja priloge, koji prate zamisljenu konturu tela, jasno je da ovi grobovl Guvaju tradiciju skeletnog sahranjivania, t). da pripadaju It fazi_ kremacije. Dva skeletna groba éijim ukopom je probijeno dno rake spaljnog groba uke: zuju na vreme kada paralelno teku oba obiéaja i kremacija I inhumacifa Ova} zakljutéak je dokumentovan nalazima navace. Nekropola je nastala u ranom Il veku, Sahranjivanje se vr8i u vi8e nivoa, tako da se grobovi me- dusobno presecaju, Pored tipoloskih 1 hronoloskih podatake ova nekropola pruda podatke 1 0 pogrebnom ritualu. Nad grabovima u sondi 4 konstatovana je Zrtvena Povrdina na kojoj su rogistrovana manja ognjiéta za daée. Na tim ognjistima su nalazene koncentrisane Zivotinjske kosti koje su gorele, a oko ognyista je naden veoma veliki bro} fragmenata keramike. Iz ovoga je proizasao zakljueak da su nad grobovime pripremane dace pokojniku | da je celokupno 47posude, upatrebljeno tom prilikom, lomljeno na mestu, jer se kao »nesisto: nije. moglo vraéati kuGame. Veliki broj posuda prikuplien sa ove povrsine pruza sve elemente za kompletnu rekonstrukciju, Svi grobovi su bogati pritezima. U_svakom grobu, kao obavezni prilog, nalazi se bronzani novac, keramicki 2izak | keramicka posuda (zdela ill Solja). U bogatijim grobovima nailazi se na zlaten | bronzani nakit, koStane igle, veci broj keramickog a izwzetno i staklenog posuda. U skladu sa propisima deca nisu kremirana. Sa nauénog aspekta ova nekropola je veoma Interesantna jer pruza znatajne podatke 0 pogrebnom ritualu koji je 2a ovu vrstu nekropola ne- dovelino poznat. Na fokalitetu kod Karaule (Imanje Sretena Petroviéa), otvorena je son- da cimenzija 2,60x8,00 m. Ovom sondom je konstatovan severnl bedem ci- vilncg naselja. Na taj nasin jo dobijen podatak da je | civilno naselje bilo tuturdeno. Bedem je graden od pritesanog kamenja vezanog malterom. O&u- van Je u visini od 2,25 m. Njegova debijina iznosi 2.00 m. Sa unutraénie strane bedema delimiéno je otkriven niz prostorija, kubikula, na aijim se ‘maltarnim podovima nailazi na koramiéke fragmento, ko8tane gle, novee i fragmontovane opeke i imbrekse. Veéina opeka | imbreksa je obelezena 2: gom Vil Kiaudijeve fegije. Na zidovima kubikula uotavaju se faze kasnijih ozidivanja | rekonstrukclja 8to ukazuje na dudi vremenski raspon. Na osno: vu rumizmatiékog i kerami¢kog materijala Zivot na ovom terenu so prati od rano3 Rima zakljuéno sa paleovizantijom Sa spoljne strane bedema kuiturni sloj se nastavlia | ispod njegovog temeljnog dela. Ustanovijeno je da bedem leit na komadima lomljenog kamenja | poremecenim opekama na Kojima je o6uvan debeo sloj vezivnog maltsra. Ceo ovaj sloj Suta zaliven je debljim slojem kreénog maltera koji Je posluzio kao substrukcija za temelinu zonu opisanog bedema. U sloju koji odgovara niveleti starijeg Suta nailazi se na obilje ranarimskog kera mickog matoriiala, Uskladu. sa stratigrafskom slikom kojupruza_eiviino naselje moze se zakljuciti da slo} Suta pripada razruSenom bedemu starljeg naselja koje je uniSteno u pozaru. Na lokalitetu Gair otvorene su dve blok sonde dimenzijo 5x15 I 5x10 matera, U sondi 1 (imanje Milivoja Acimoviga) otkriven je vest gradevinski kompleks, Solidnost gradnje | obrade pojedinih zidova, koji su imal fresko oplatu, ukazuju na luksueniji deo naselja. Brojna prezidivanja i dozidivanja govore © duzem kontinuelnom Zivotu na ovom terenu. Na osnovu pokretnog Imaterijala najverovatnije je Zivot na ovom terenu trajao od I zakljuéno sa Vi ili Vil vekom ne. Ispod nivelete podova oveg kulturog sloja javlja se sio} Intenzivne paljzvine debljine 30 — 50 sm. Ispod sloja paljevine na 48 stavija se kulturni sloj koji prema svom karakteru pripada periody 1 veka, U ovom sloju se nailazi na rane novce, lokalnu, rukom radenu keramiku, 1 veoma luksuzne posude od tera sigilate sa figuralnim | floralnim mo- ‘vim Na osnovu stratigrafskih podataka na ovom delu terena se uoéavaju ddva kulturna sloja: 1. Kultur sloj (1 vek) unigten je u jednom pozaru. 1 Tokom I veka naselje je obnovijeno a Zivot u njemu je trajao i u vreme paleovizantije. Mozda vreme obnovo treba vezati 2a Septimija Severa (J Fitz, Acta Archacologia 11. (1959), 259). Arhitektonske intervencije iz. vro- ‘mena paleovizantije menjaju karakter pojedinih objekata. Vadenjem kamena ‘od strane mestana stratigrafija Il kulturnog sloja je potpuno unistena tako da je nemoguée, na ovom dela terena, razgraniéiti pojedine kulturne faze, U bloku I ove sonde delimicno Je otkrivena masivno gradena cisterna U bloku 3 su parcijalne o8i8éeni zidovi, verovatno stambenog dela nasella Situacija u bloku 2 je ostala nejasna, U ovom delu su faze dozidivanja i prezidivanja (pretezno iz vremena palovizantije) najbrojnije, a mali prostor zahvasen iskopom nije omoguéio dofinisanje svih gradevinekih faza. Jasno je jedino da se u vreme paleovizantije karakter ovog dela gradevine bitno Jzmenio. lzgradena je spratna konstrukelja, ubateno je stepeniste, a u pos: tojece zidove ukomponovena je peé na kojoj se uogavaju I faze obnove. Sirenjem ovog iskopa i njegovim spajanjem sa prostorom koji je Iskopavao prof, M, Vasié razregige se trenutno nejasna situacija i dobiée se veliki ‘gradevinski kompleks jednog luksuznijeg dela naselja U sondi Il (imanje Miroslava Miletiéa) otkrivena je jedna konha monumentalnih termi. Posto raspon ove konhe iznosi 10 m, moze se pret- postaviti da su terme bile javnog karaktera. U Sutu koji je nastao prilikom vadenja kamena registrovani su delovi zidnih fresk! Sto ukazuje na lukstz- niju gradnju objekta. Debljina zida konhe iznosi 1 m. Zid je sa spoljne strane ‘omalterisan sa osam slojeva maltera Sto svedosi 0 duzoj upotrebiobjokta. Sa unutrasnje strane zida su ocuvane gvozdene spojnice kojima je bila ut- vri¢ena kamena ill mermerna oplata bazena. Delimiéno Je o¢uvan nivo poda bazena koji lezi na 77 sm visokim stubiéima zidanim od opeka, Na veéini podnih opeka je utisnut %ig Ill VIMINACE. Ispod poda hipokausta javija so slo} paljevine debljine 28 sm. Oval slo} paljevine se prati u profilu i izvan zida konhe. Ispod soja paljevine Javija se Sut starijih termi. U sutu su registrovane jako nagorele opeke. Na manjem prostoru, gde je pod mla- ih termi blo probijen, konstatovan je stariji termalni objekat unisten poze. rom. Posle polara ostaci termi nisu unigteni ve6 je iavréena samo nivelacija terena pre podizanja novog objekta. Od straijih termi je oduvan pod hipo- 49y kausta sa ostacima stubiéa. Raster stubi¢a hipokausta starijh termi se ne pollapa sa rastorom stubiéa novog objekta Deo otkrivenog severnog bedema | situacija u sondama 1 1 II jasno okazuju da je najstarije civilno naseljo Viminacija izgradeno u | vek, ‘Ovo nasolje je unisteno u pozaru. Tokom Il veka je izvt8ena nivelacija terena | iz osnove je podignuto novo naselje u kome se Zivot bez prekida odvijao iu veeme paleovizentije. Najmladi slojevi ovog naselja teku od same pove ‘ino obradivih njiva. Stoga su oni u najveéoj mer! aBtecent, tako da je na fovom delu terena bilo nemoguée da se utvrdi vreme i uztok definitivnag apustanja naselja. LU. Zotovie JOVIA, LUDBREG — istrazivanja u 1973. godini Arheoloska istrazivanja i sondiranja u Ludbregu, koja su zepoceta 1963. god. pokazala su, da danaénji Ludbreg pokriva anticko urbano naselje loviiy i da je antiGki urbeni raster dao pegat njegovo) vrlo karakteristiéno) paéetvorinasto} Jezgrl. Nasolje je bilo zgusnutog tipa, a imalo je kontinuitet Ziveta od 1 — Vi st. Najnoviji nalazi su pokazall, da se Zivot nastavio | u ranom srednjem vijeku. Sondiranja u 1973. god. vrSena su u cinkturi crkve (sonde 16, 17, 19 1 20), a jedna kontrolna sonda naGinjena je u podrumsko} prostoriji dvorisne kué2 Z. Somodija. Osim toga se radilo na konzervaciji drugog anti¢kog ba zena i trijema u povrtnjaku istog viasnika, gdje je 1969. | 1971, god. otkriven ve6\ termalni kampleks. Sonda 16/73, koja Je otvorena na istoénoj strani Zupne erkve, uz samo ‘Jeme aspide, dala je vrlo masivnl anticki zid (Sir. 1,50 m), graden iz blo- Kova i lomljenog kamena, te nepravilno ubatenth komada opeka (T. XXVIl 1). Zid je nasilno o8teéon i prokinut ukopom srednjevjekovnih grobova i re- ceen‘nim polaganjem munjovoda. Pravac masivnog zida pokazuje, da je na hnjega sjela srednjevjekovna apsida Zupne erkve, a dimenzije, tekstura i smjer njegova pruzanja dozvoljavaju pretpostavku, da Je pripadao forttike: cionom sistemu fovije iz kesnocarskog vremena (nalazi kasnocarskog novca 1 keramike).. Sonda 17/73, koja Jo smjestena sa sjoverne strane boka crkve, po- kazWvala je karakter ispreturanosti, te se pored mno8tva ljudskih kostijy, lubenja 1 Gavala od drvenih Ijesova, naSlo I sitnog arheoloskog materiala U slojevima do 1,20 m otkrivena je nauSnica sljepootnitarka s nastavkom 50, wu obliku slova 8, novac cars Konstanclja Il i grublja domaéa kasnoantiska keramika, dok se u nizim slojevima nagao trag antickog poda iz Zbuke, te nnekoliko ulomaka tera sigilate i obicne kuéne keramike, Sonda 19/73, koja je locirana sa zapadne strane erkve imala je sigan karakter kao i sonda 17 (Ijudske kosti, avli, fragmenti recentne | rimske keramike}. Na dubini od cca 1m otkriven Je fragment ploge s natipsom srednjevjekovoog karaktera, a na 1,20 ostatak dislociranog rimskog zida pravac sjever — jug. Na 1,70 m dubine leza0 je skelet muskarca, koji je bio ukopan u anticki sloj sa arhitekturom, taka da se oko skeleta i ispod njega naislo na blokove kamena § tragovima zidne Zbuke, kao I na komade seskvipedalne opeke. Sonda 2073 s judne strane crkve, dala je takoder ostatke srodnje- vyjekovnih grobova, koji su potpuno ispreturani I medu Kojima je nadeno 1 dosta ulomaka rimske keramike. Na 1,70 m dublne slitno kao u sonal 1973, lei20 je skelet in situ, kojeg je relativno duboki ukop destruirao anticku arhitekturu. Neposredno ispod skeleta nalazio se je debeo zhukani antigki pod, koji je lez30 na sloju fomljenog kamena 1 nabola llovate (T. XXVil, 2; T. XXVIll, 1). Ova sonda bila je pozitivna do dubine od 3 m, pa je najdonji sto} Zute ilovate dao nekoliko fragmenata tera sigilate, Imitacije tera sigilate | grublje domaée keramike. Sondiranje u einkturi erkve potvrdila su raniju pretpostavku, da se cerkva_smjestila na fortifikacionom évoristu antigke lovije,! te da je vee w ranom srednjem vijeku bilo na tom mjestu groblje (nausnica u sondi 17/73), @ Vjerojatno | ranosrednjevjekovna crkva (Iragment natpisa uw sondi 19/73) Sonda 18/73 ¢ kojom je Kontroliran iskop uw podrumskoj prostoril dvorigne kuée Z. Somodija, dala je vrlo masivni zid, graden od kamena i ‘poke, modu kojima je bilo rimskih seskvipedainih opeka ali isto ako | ope- ka XVIII st, Ovaj zid je vilo sliéan zidavima padrunske prostorlje, koja je otkrivena lznad antitkog kupalignog kompleksa u povrtnjaku istog viasnike, a koja je datirana novcem Josipa Iu kraj XVIIL st. (T. XXVII, 2) Prilikom iste kampanje videna je | konzervacija | restauracija drugog bazena i dijela trijema spomenutog termalnog kompleksa, a sam iskop je uureden I ograden tako da pretstavlja | ovako fragmentaran, mali arheoloski rezervat u centru Ludbrega, B. vikie BILIESKA. Pritikom razgovora ga Zupnikom i miestanima upozorent smo, da Je kod zem- Henin radovs’lapred zapadnog portala erkve:daden Wastavak ‘iesivioy 2s, Rojo sino ote w sonal is 5