Instytut Historii i Stosunk6w Miedzynarodowych icz0-Humanistycanego w Siedlcach Siedleckie Towarzystwo Naukowe SZKICE PODLASKIE zeszyt 19-20 2011-2012 Siedlce 2012Katarzyna Maksymiuk Uniwersytet Prayrodniczo-Humanistyezny w Siedlcach DziatalnoS¢ katolikosa Aby I w kontekécie sytuacji Kosciota nestoriariskiego w Iranie w VI wieku* Mar Aba! byt od 540 r. zwierzchnikiem koSciola nestorianskiego. W 542 r. zostal skazany na wygnanie, w wyniku ktorego spedzil 7 lat w Atropatenie. Okolo 549/550 r, lamigc zakaz, powrécil do Ktezyfonu, gdzie dwa lata poéniej zmari w wigzieniu. L Prackazy ér6dtowe dotyczace katolikosa Aby a) Kronika z Seert (Historia Kosciola nestoriaskiego), ktora zostala spi- sana pierwotnie w jezyku syryjskim, zachowala sig we fragmentach w przekladzie arabskim, powstalym migdzy IX a Xl w2 b) Anonimowa biografia katolikosa umieszczona w aktach perskich meczennikéw?. * Z badari nau historia starozytna prowadzonych w Zaktadzie Historii i Kultury Antyez- ej Instytutu Historii i Stosunkéw Migdzynarodowych Uniwersytetu Przyrodniczo- Humanistycznego w Siedicach, 1), Assemani, De Catholicis seu Patriarchis Chaldaeorum et Nestorianorum Commenta- tius Historico-Chronologicus, Rome 1775, 25-28 {Assemani 1775]; J. Labourt, Le christia- nisme dans Vempire Perse, sous fa dynastie Sassanide (224-632), Paris 1904 [Labourt 1904: 163-191]; Bibliotheca Flagiographica Orientalis, ed. P. Peeters, Subsidia Hagiographica 10, Bruxelis 1910 [BHO 595]; W. A. Wigram, An introduction to the his- tory of the Assyrian Church, or, The Church of the Sassanid Persian Empire, 100-640 A.D, London 1910 [Wigram 1910: 183-209]; M. Hutter, Mar Aba and the Impact of Zoro- astrianism on Christianity in the 6th Century, [w:] Religious Themes and Texts of Pre- slamic Iran and Central Asia: Studies in Honour of Professor Gherardo Gnoli on the Oxcasion of his 65th Birthday on 6th December 2002, edd. C. Cereti, M. Maggi E. Provasi, Wiesbaden 2003, 167-173 [Hutter 2003]; P. Bettiolo, Mar Aba: appunti sulla Chiesa Siro- orientale net secondo quatro de! VI secolo, [w:] Storia, cristologia e tradizioni della Chiesa Siro-orientale, Atti del 3° Incontro sull Otiente Cristiano di tradizione siriace (Milano, Biblioteca Ambrostana, 14 maggio 2004), edd. E, Vergani, $. Chiala, Milano 2006, 99-111 [Betttiolo 2006]. 2 Histoire nestorienne (Chronique de Séert), seconde partie (1), ed. A. Scher, Patrologia Orientalis 7 , 1950 [Seert 154-170}; P. Nautin, L'auteur de la Chronique de Séert: Iao'denah de Basra, Revue de histoire des religions 186. 2, 1974, 113-126 [Nautin 1974]. > Histoire de MarJabalaha, de trois autres patriarches, d’un prétre et de deux laiques nestoriens, ed. P. Bedjan, Paris 1895, 206-274; Ausgewahlte Akten persischer Mértyrer: mit einem Anhang: Ostsyrisches Ménchsleben, ed. O. Braun, Munchen 1915, 188-220 [Vita Aba).18 Katarzyna Maksymiuk ©) Historia koscieIna Grzegorza Bar Hebracusa (1226-1286), mafriana Wschodu, obejmujaca wydarzenia od Aarona do XII w.! d) Akta synodéw nestorianskich, bedace zbiorem dokumentéw doty- czacych pierwszych 13 synodéw z lat 410-775, zredagowanych pod Koniec VII w2 ©) Katalog syryjskich pisarzy Abdiszo bar Berikka, Ebed-Jesu, (2m. 1318 r.), teologa nestorianskiego'. f} Kitab al-Majdal (Ksiega Wiezy), teologiczna encyklopedia Mari‘ego ibn Suleymana spisana w 7 czeéciach, w XIII w., w jezyku arabskim, zawierajaca biografie patriarchow kosciola wschodniego, do Abdiszo mn (1147 ry. Il. Kofciét nestoriatiski w Iranie* W 410 r. decyzja soboru Izaaka, katolikos Seleucji odrzucil zwierzch- nogé patriarchy Antiochii, tworzac x diecezji wschodnich oddzielna prowincje koscielna’. Sob6r ten przyjat za obowiazujacy kanon nicejski”. W 424 r. katolikos przyjal tytul patriarchy, stawiajac sie na rowni z pa- + Gregori Barhebraei Chronicon Ecclestasticum, vol. 3, edd. }. B. Abbeloos, T. |. Lamy, Louvain 1877 [Barhebraeus It 90-96] 5 Synodicon Orrentale, Recueil de synodes nestoriens, ed. |. B. Chabot, Paris 1902 [5 Or. 318-351]. 6). Assemani, Bibliotheca Orientalis Clementino-Vaticana, vol. 3, Rome 1728 [BO: 75-77]. 7 Maris Amri et Slibae de patriarchis nestorianorum commentaria ex codicibus vaticanis Maris Amti et Slibae De patriarchis nestorianorum commentaria, ed. H. Gismondi, Rome, 1897 [Kitab al-Majdal: 23-24]; B. Holmberg, A Reconsideration of the Kitab al-Magdal, Parole de Orient 18, 1993, 255-273 [Holmberg 1993] 8 Oparty na doktrynie Teodora z Mopsuestii: W. Baum, D. W. Winkler, Die Apostolische Kitche des Ostens, Geschichte der sogenannten Nestorianen, Klagenfurt 2000 [Baum, Winkler 2000]; F. Norris, Greek Christianities, [w:] The Cambridge History of Christian- ity, vol. 2, edd, A. Cassiday, F. Norris, Cambridge 2008, 70-117 [Norris 2008: 87-88]; R, Payne, Christianity and Iranian Society in Late Antiquity, ca. 500-700 CE, Princeton 2010 [Payne 2010]. 9 Syn, Or. 253-275; Wigram 1910: 90-101; A. Voobus, History of Asceticism in the Syrian Orient, #, Corpus Scriptoram Christianorum Orientalium 197. 17, Louvain 1960 [Vé8bus 1960: 115-116]; W. F. Macomber, The authority of the Catholicos Patriarch of Seleucia- Ctesiphon, Orientalia Christiana Analecta 181, 1988, 179-200 [Macomber 1968: 181}; C. D. G, Miller, Stellung und Bedeutung des Katholikos-Patriarchen von Seleukeia-Ktesiphon im Altertum, Oriens Christianus 53, 1969, 227-245 [Miller 1969]; J. P. Asmussen, Chris- tians in Iran, [wi] The Cambridge History of Iran, vol. 3.2, ed. E. Yarshater, Cambridge 1983, 924-948 [ Asmussen1983: 940]; S. Brock, The Christology of the Church of the East in the Synods of the Fitth to the Early Seventh Centuries, {ve:] Aksum-Thyateira, a Fest sehrift for Archbishop Methodius, ed. G. Dragas, London 1985, 125-142 [Brock 1985; 126]. Syn. Or. 266.Dzialalnos¢ katolikosa Aby I w kontekscie sytuagji Kosciota... 19 triarchami Rzymu i Antiochii!!, Decyzje doktrynalne, przyjete na sobo- yach w Efezie (431 r.) 2 i Chalcedonie (451 1.) utrwalily podziai Kosciola wschodniego. W 482 r. cesarz Zenon wydal Henoticon, ktory miat doprowadzié do pojednania ze zwolennikami doktryny miafizyckiej, jednak jego rze- czywistym skutkiem stala sie schizma Akacjusza'® i przyjecie przez Bi- zancjum doktryny chalcedoriskiej. W 484 r. synod w Beth Lapat, pod wplywem Bar Saumy'® narzucit doktryne nestoriaiska wszystkim chrzescijanom w Iranie”. Odpowie- dziq cesarza bylo uznanie doktryny nestoriarskiej za nielegalna (488 r.)"*, 1 Syn, Or, 296; L, Abramowski, Der Bischof von Seleukia-Ktesiphon als Katholikos und Patriarch der Kirche des Ostens, [ws] Syrien tm 1.-7. Jahrhundert nach Christus. Akten der 1, Tabinger Tagung zum Cheistlichen Orient (15,-16, Juni 2007), edd. D. Bumazhnov, H. Seeliger, Tubingen 2011, 1-55 [Abramowski 2011] © E. Wipszycka, Kascid! w swiecie pdénego Antyku, Warszawa 1994 [Wipszycka 1994 204-228]; 8. Wessel, Cyril of Alexandria and the Nestorian Controversy, The Making of a Saint and of a Heretic, Oxford 2004 {Wessel 2004: 138-180]; F. Millar, A Greek Roman Empire: Power and Belief under Theodosius HI (408-450), Berkeley 2006 [Millar 2006: 157- 167]; R. Kosinski, The Fate of Nestorius after The Council of Ephesus in 431, SUFED 10.1, 2008, 33-47 [Kosiriski 2008] . 13 F, Hofmann, Der Kampf der Péipste um Konzil und Dogma von. Chalkedon von Leo bis Hormiscas (451-519), |w:] Das Konzil von Chalkedon, vol. 2, edd. A. Grillmeier, H. Bacht, Wiirzburg 1953, 13-94 [Hofmann 1953]; Wipszycka 1994: 229-253; Norris 2008: 90-92. \ Bvagrius, Ecclesiastical History, edd. J. Bidez, L. Parmentier, London 1898 [Fvagrius ll 13; Ill 14]; HL. Brennecke, Chalkedonense und Henotikon. Bemerkungen zum Prozess der astlischen Rezeption der christologischen Forme! von Chalkedon, |w'] Feclesia est in re publica: Studien zur Kirchen- und Theologiegeschichte im Kontext des Imperium Ro- ‘manum, edd. H. Brennecke, U. Heil, Berlin 2007, 259-290 [Brennecke 2007]; R. Kesinski, Kilka uwag 0 Henotikonie i demniemanym zwrocie w politvce religiinej cesarza Zeno- na, [w:] Spolecrenstwo i religia w swiecie antycenym, edd. Sz. Olszaniec, P. Wojcie~ chowski, Torun 2010, 433-451 [Kosiriski 20104] ' HL Brennecke, Das akakianische Schisma: Liberatus, Breviarium 15-18, Zeitschrift far Antikes Christentum 14, 1, 2010, 74-95 [Brennecke 2010]; R. Kosinski, Dziejo Akacjusza, petriarchy Konstantynopola w latach 472-489, U schytku starozytnosci 9, 2010, 63-97 [Kositiski 20106]. © 5, Gero, Barsauma of Nisibis and Persian Christianity in the Fifth Century, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium 426, Louvain 1981 [Gero 1981} fohannis Ephesini, Lives of the Eastern Saints, ed. B. W. Brooks, Patrologia Orientalis 17, 1923 [Ioh. Eph. 142];S. Brock, The Church of the East in the Sasanian Empire up to the sixth century and its absence From the councils in the Roman Empire, fw'] Syriac Dia- logue. First Non-Official Consultation on Dialogue within the Syriac Tradition, edd. £, Stimemann, W. Gerhard, Vienna 19%, 69-85 [Brock 1996]. '8 Codex Justinianus, ed. P. Krueger, Berlin 1892 [CJ. 1. 1.3].20 Katarzyna Maksymiuk Po zamknigciu szkoly teologiczne) w Edessie (889 r.), wzrosto zna- czenie szkoly w Nisibis, prowadzonej przez, Narsesa i Bar Saume!” IIL. Dziatalnosé Aby do 540 r. Aba urodzil sig w miejscowosci Hala w Mezopotamii w rodzinie zo- roastryjskiej. Po konwersji na chrzescijaristwo studiowat w szkole teolo- gicznej w Nisibis. Nastepnie w latach 525-536 wyruszyl na Zach6d, odwiedzajac Edesse, Aleksandrig, Ateny, Korynt i Konstantynopok. Po powrocie zostai nauczycielem w szkole w Nisibis”, W 540 r. Aba zostal wybrany katolikosem Kosciola nestoriariskiego™. IV, Sytuacja koSciota nestoriatiskiego w 540 r. Wydawac by sig mogio, ze po dzialaniach Bar Saumy, w wyniku kté- rych Koscid! nestoriariski zostal niejako ,,odcigty” od Kosciota chalce- doriskiego, chrzescijanie w Iranie beda cieszyli sie swoboda kultu, co wainiejsze przestang by¢ podejrzewani o sprzyjanie Rzymowi, Bez wat- pienia nie bylo w tym okresie masowych przesladowan chrzescijan w lranie, jednak dopiero porozumienie Husrowa I z Justynianem zawar- te w 562 1. gwarantowalo im modliwosé budowy koscioléw, czy cho- wania zmarlych, co sugeruje, Ze przed porozumieniem swobody te byly w znacznym stopniu ograniczone. Kolejnym problemem stojacym przed Kosciolem nestoriafiskim byla rywalizacja z coraz, liczniejszymi zwolennikami doktryny miafizyckieps, ® G, Reinink, Edessa Grew Dim and Nisibis Shone Forth, The School of Nisibis at the Transition of the Sixth-Seventh Century, [w:] Centres of Learning. Leaming and Location in Pre-Moder Europe and the Near East, edd. J. Drijvers, A. McDonald, Leiden 1995, 77 89 [Reinink 1995}; D. D. Bundy, Early Asian and East Attican Christianities, [w:} The Cambridge History of Christianity, vol. 2, edd. A. Cassicay, F. Norris, Cambridge 2008, 118-148 [Bundy 2008: 133] ® Barhebraeus II 89-90; Kitab al-Majdal 23; Seert 135; Vita Aba 6. 21 Barhebraeus {1 89-90; Kitab al-Majdal 23; Seert 155-156; Vita Aba 7~ 166, Wigram 1910: 185. 2 Scort 156; Vita Aba 10. ® Barhebraeus If 89-90; Kitab al-Majdal 23; Seert 157; Vita Aba 11 % The History of Menander the Guardsmen, ed. R. C. Blockley, Liverpool 1985 [Menander 6.1];G. Herman, “Bury My Coffin Deep!” Zoroastrian Exhumation in Jewish and Christian Sources, [w:] Tiferet Leyisrael: Jubitee Volume in Honor of Israel Francus, edd. J. Roth, M. Schmelzer, Y. Francus, New York/ Jerusalem, 31-60 [Herman 2010; 30-40]. 2W, Frend, Severus of Antioch and the Origins of the Monophysite Hierarchy, Orientalia Christiana Analecta 195, 1973, 261-275 [Frend 1973); D. Winkler, Miaphysitism: A New Term for Use in the History of Dogma and Ecamenical Theology, The Harp 10. 3, 1997, }, Labourt 1904:Diialainosé katolikosa Aby I w kontekscie sytuacji Kosciola... 21 Ktorzy uciekali od 520 r. 2 Bizancjum?s, i stopniowo zaczynali zdawaé sobie sprawe ze swojej odrebnosci, stajac sie kolejna sila chrzescijanska na pograniczu rzymsko-perskim. Jednosci doktrynalnej Kosciota w Ira- nie nie sprzyjaly rowniez deportacje ludnosci przeprowadzane przez wladcow perskich, w wyniku ktérych do Iranu prazybywali chrzeécijanie, bedacy zwolennikami doktryny chalcedonskiej lub miafizyckiej. Do naj- bardziej spektakularnych nalealy dzialania Kawada I, ktory po zdoby- ciu Amidy w 502 r. przesiedlit do [ranu 80 tys. [udzi?”, czy deportacja mieszkaricow Antiochii w 540 r. (Husrow 1)". Slabosé KoSciola nestorianskiego pogiebila wewnetrzna_schizma (podwéjny wybér: Elizeusza i Narsesa), trwajaca w latach 521-530, V. Katolikos Aba (540-552) a) Wspétpraca z krélem Husrowem I w latach 540-542 Objecie przewodnictwa w Kosciele nestorianskim przez katolikosa Abe zbieglo sig w czasie z dzialaniami mililamymi Husrowa I wymie- rzonymi przeciw Bizancjum™. Nie powinna, wiec zaskakiwaé wspdlpra- ca katolikosa z krélem w przeprowadzaniu reorganizacji Kosciola®: Pierwszymi krokami nowego katolikosa byla ,,wizytacja” w diecezjach, majaca na celu likwidacjg skutkow schizmy w Kosciele. W rzeczywisto- Sci stworzy! on nowa hierarchie, zmieniajgc biskupow w spornych diece- 33-40 [Winkler 1997]; |. Torrance, Christology after Chalcedon: Severus of Antioch and Sergius the Monophysite, New York 2006 [Torrance 2006], 2S, Brock, Christians in the Sasanian Empire: A Case of Divided Loyalties, Studies in Church History 18, 1982, 1-19 [Brock 1982]; J. Bardill, The Church of Sts. Sergius and Bacchus in Constantinople and the Monophysite. Refugees, Dumbarton Oaks Papers 54, 2000, 1-11 [Bardill 2000]; O. Mazal, Justinian J, und seine Zeit. Geschichte und Kultur des Byzantinischen Reiches im 6. Jahrhundert, Kéln 2001 [Mazal 2001: 195-252]; K. Maksy- miuk, Pogranicze persko-reymskie w dzialaniach Husrowa U Anuszirwana (931-579) Geneza problemés politrezno-religiinych w relagach Iranu i Rzyma w okresie sasa- nidzkim, Siedice 2011 (Maksymiuk 2011: 107-108. » Ch, Jullien, La minorité chrétienne 'grecque' en terre d'iran a Vépoque sassanide, [w'] Chrétiens en terre d'Tran: implantation et accultaration, ed. R. Gyselen, Paris 2006, 105- 142 [Jullien 2006: 114]; Maksymiuk 2011: 89. 2 Maksymiuk 2011: 113-114, ® Barhebraeus I 82; Seert 147-152, ® Maksymiuk 2011; 96-99. siSyn, Or. 332.334.2 Katarzyna Maksymiuk zjach®, Na poczatku 541 r. Aba powrécit do Seleucji", gdzie zajat sie dzialalnoscia pisarska™. Stosunek Husrowa | do chrzeScijan zmienit sig w 542 r,, przy ceym nie chodzilo 0 masowe przesladowania, a zahamowanie konwersj 2 mazdaizmu na chrzescijanstwo. Smieré meczeniska poniesli w tym roku dowédca Piran Gusznasp i Jazd Paneh’> Cheac wykorzysta¢ dzialania Husrowa wobec konwertytow kapiani mazdajscy postawili katolikosowi zarzut konwersji, nawracanie wy- znawcow mazdaizmu i sprzyjanie cesarzowi*. W wyniku oskarzenia Aba w 54? 1. zostal zeslany do Atropateny, gdzie przebywal przez 7 lat”. b) Synod 544 1. Gtowne decyzje synodu dotyczyty zatwierdzenia reorganizacji Ko- Sciola przeprowadzonej przez Abe, ustalenia zasad wyboru katolikosa, co waine mial sie on adbywae bez ingerencji z zewnatrz. Punktem za- palnym w stosunkach z klerem mazdajskim bylo wprowadzenie celibatu duchowieristwa® i zakaz dla chrzescijan zawierania tzw. matéenstw krewniaczych (xwedddahy®. Seert 157; Syn, Or. 320-328; Vita Aba 11 » Barhebraeus II 95-96; Wigram 1910: 195 31 BO 76; Seert 158. % Ausziige aus syrischen Akten persischer Martyrer, ed. G. Hoffmann, Leipzig, 1880 [APM 78-86; 87-91]; BHO 353-354; BHO 431-432; A. Becker, Martyrdom, Religious Dif. ference, and Fear” as a Category of Piety in the Sasanian Empire: The Case of the Mar- tyrdom of Gregory and the Martyrdom of Yazdpaneh, Journal of Late Antiquity 2. 2 2009, 300-336 [Becker 2009] ¥ Seert 158; Vita Aba 12. 25. 28. ® Barhebraeus 11 95-96; Vita Aba 20. 25. 36, 41, % Syn. Or, 318-351; F. Nau, Ordonnance de Mar Aba, patriarche nestorien, relative aux empechements de mariage, Le Canoniste contemporain 23, 1900, 20-27 [Nau 1900};?. Peeters, Observations sur la vie syriaque de Mar Aba, catholicos de 'église perse (540- 52), Miscellanea Giovanni Mercati 5, 1946, 69-112 [Peeters 1946] » Bathebraeus II 93-94; II 95-96; Kitab al-Majdal 24; Seert 158; Vita Aba 28. 4 Syn. Or, 335; Vita Aba 17, 19.28; M. O. Garcia, Xwedodah: ef matrimonio consanguineo en la Persia Sasdnida: Una comparacién entre fuentes pahlavies y greco-latinas, \beria: Revista de la Antigiedad 4, 2001, 181-197 [Garcia 2001]; Hutter 2003: 171-172; M. Macuch, Jncestuous Marriage in the Context of Sasanian Family Law, [w:] Ancient and Middle Iranian Studies: Proceedings of the 6th European Conterence of Iranian Stud- jes, Helel in Vienna, 18-22 September 2007, edd. M. Macuch, D. Weber, D. Durkin- Meisterernst, Wiesbaden 2010, 133-148 [Macuch 2010].Dziatalnos¢ katolikosa Aby I w kontekscie sytuagyi Kosciola... 23 ©) Powrét do Seleucji 549-552 W 549 r. mimo braku zgody kréla Aba powrécit do Seleugji", gdzie przebywal jako wigzien’ na dworze Husrowa 1. W okresie tym mozemy zauwaiyé swoista wspélprace katolikosa z krolem. Chodzi konkretnie © jego dzialania podjete w stosunku do chrzescijan, kt6rzy poparli bunt Anosz Azada®, Syn Husrowa I, Anosz Azad 2 powodu przyjecia chrzesci- jaristwa zostal wykluczony x sukcesji i wyslany do Beth Lapat®. W 551 r. w wyniku plotek o smierci kréla, doszlo do buntu, ktory poparli chrzescija- nie, Katolikos na polecenie kréla zagrozil im ekskomunika's i udal sie do zbuntowanej prowineji Beth Huzaje*. Powstanie zostalo spacyfikowane. Katolikos zmarl w Seleugi 29 lutego 352 1.7, mimo naciskow Kleru mazdajskiego kr6l pozwolil pochowaé go zgodnie z obrzgdkiem chrze- Scijariskim w Hirzess, Podsumowanie Wydawaé by si¢ moglo, ze mieré katolikosa Aby byta bezposrednim skutkiem przesladowan skierowanych przeciw chrzescijanom, jednak analiza teks6w Zrédlowych wykazuje wspolprace Aby z Husrowem |, zaréwno w poczatkach pontyfikatu, jak i po powrocie do Seleucji. Kato- likos nie zostal skazany na Smier¢, ponadto moéna stwierdzié, ze nawet - przebywajac w ,,swoistym areszcie” nie byt izolowany od otoczenia. Z jego dzialalnoscia zwiazany jest rozw6j szkoly teologicznej w Sele- ucji®, czy poczatki chrystianizacji Heftalitow* Nie mozna réwnies zalozyé, ze glownym powodem aresztowania katolikosa bylo ochrzczenie przez niego Anosz Azada, poniewaz nie ma * Barhebraeus 11 95-96, 2 Seert 162-163; Vita Aba 35-36. #8 A, Panaino, References to the term Yast and other Mazdean elements in the Syriac and Greek Martyrofogia, |w:] Proceeding of the Fifth Conference of Iranian Studies, held in Ravenna, 6-17 October 2003, edd. A. Panaino, A. Piras, Milan 2006, 167-182 [Panaino 2006: 168]. #8 Seort 169; Vita Aba 35. 15 Seert 163; Vita Aba 36. 4 Vita Aba 38. © Barhebraeus II 95-96; Kitab al-Majdal 24; Seert 170; Vita Aba 38. #8 Seert 169-170. “Seert 167. Vita Aba 37.24 Katarzyna Maksymiuk podstaw do identyfikacji biskupa Aby Hanifah’a Dinvari’ego" z katoli- kosem Aba. Husrow | dazy! do kontroli zarswno nad Kosciotem nestoriatiskim, jak i ksztaltujacym sig Kosciolem miafizyckim, ktérego rozw6j popierab, Nalezy jednak zauwatyé, Ze jego dzialania w stosunku do chrzescijan mialy glownie polityczny charakter. Nie zostaly w zaden sposdb po- twierdzone masowe przesladowania chrzescijan w okresie jego rzadow, natomiast mozemy méwié wylacznie o kilku, pojedynczych przypad- kach meczeriskiej Smierci chrzescijan. Co szczegdlnie uderza, to wysoka pozycja spoleczna meczennikéw i to, 4e z wyjatkiem Ahudemmeh’a, wszyscy porzucili religie mazdajska%s, w ktorej byli wychowani. Twardy kurs wobec konwertyt6w znalazl swoje odzwierciedlenie we wspomnia- nym wezesniej porozumieniu z 562 6, w ktorym wprowadzono zakaz nawracania wyznawe6w mazdaizmu na chrzescijanistwo. Wydaje sie, ze dzialania Husrowa wobec Kosciotow chrzescijanskich, zaréwno nestoriariskiego jak i miafizyckiego w Iranie wpisuja sie w pro- gram przeprowadzonych przez niego reform paristwa®. Ich glownym celem byla centralizacja, przejawiajaca sie niemal policyjna kontrola wszystkich sfer zycia poddanych. Potwierdzeniem tej tezy byto z jednej strony wymuszenie wyboru na katolikosa w 552 r., osobistego lekarza kréla - Jézefa’*, z dragiej meczeriska smier¢ biskupa miafizyckiego Ahu- demmeh’a®. 3) Muhammad Bin Khavendshah Bin Mahmud, The Rauzat-us Safa; or, Garden of Purity, tr. E, Rehatseh, London 1892 [RuS 378] 52K, Maksymiuk, ..Aposto!” Arabow — Ahudermmeh, Kilka uwag na temat sporéw dok- trynalnych, a wiarygodnosci praekazow Zrédiowych, Scripta Biblica et Orientalia 2012 (w draku). © Maksymiuk 2011: 110-113, SA, Gariboldi, 1/ regno di Xusraw dall’anima immortale: riforme economiche ¢ rivolte sociali nell'iran sasanide del VI secolo, Milano 2006 {Gariboldi 2006]; Maksymiuk 2011: 93-95. 5 Barhebraeus II 96-98; Kitab al-Majdal 24-25; Seert 176-188; Syn. Or. 352-367. 5* Barhebraeus Il 99-100; Histoire de mar Ahudemmeh, ed. F. Nau, Patrologia Orientalis 3, Paris 1909 [V. Ahud. 46]; Maksymiuk 2012.