Siedleckie Towarzystwo Naukowe Instytut Historii Akademii Podiaskiej w Siedleach SZKICE PODLASKIE reszyt 9 2001Katarzyna Maksymiuk Instytut Historii Akademii Podlaskiej w Siedleach Objecie tronu przez Szapura I jako przyklad probleméw data: lw. ne. (Z badar nad historiq starozying prowadzonych w Instytucie Historit Akademii Podlashie}) Nie potralimy okreslié chronologii bezwzgledne] lat 238-244 r. Pro- blem ten wynika 7 braku ciaulych prackaziw Arddlowych, zarOwne rzym- skich jak i wschodnich’, Dodathowa trudnose sprawia istnienie réznyeh rachub czasu preyjgle preez autordw zrddel, Chodzi tu 0 r6Znice wynikajace ve stosowania odmiennego kalendarza, Autorzy szymsey poslugiwali sie kalendarzem juliaaskim, w kiérym poezatek roku praypadal na 1 styezni 7rddla orientalne datowane sq wedlug ery seleukidzkiej. prey ezym istnivia w te] datacii roznice miedzy ktlendarzem babiloiiskim (poezatek roku | kwi iia). a syryjskim (pierwszy dzich roku przypadal na 1 paadziemika). Ne- tomiast teksty perski¢ to wylgeznic inskrypeje” 7 reliefow wladedw s nidzkich. okresiajace czas wydarzci liczony wedlug nowe] ery sasanidzkie} Szapur | jest najlepie} poznanym wladea sasanidzkim Ul w.n.e. Infor macje © nim zawarte arowno w Zrddkach rzymskich jak i wschodnich 53 wynikiem jego aktywne} polityki zachodnic}. kiére} skutkiem byly wojny 7 imperium Romanum’, Licane przekazy zrédlowe nie pozwalajy jednak na Omowienie Zodel do histori MI wiekus W. Felix, sntike fiterarische Quellen infenpolitik des Sasunidensiacies. Vienna 1985, The Roman Eastern Frontier andl she Persians Wurs (AD 226-363), ed. M. 11. Dodgeon / SNC. Liew, London’ New York 1991 2A. Christensen. (‘frum yous ex Sussanides. Repenhagen 1944, 5. 51 inn; W. Henni- ng, Handbuch der Orientatistié, Iranistik. Linguistik LAV 1, 1958, s. 20 1 nn Ph Gignous. Glossaire des inscriptions pehlevi er partes, .Conpws Inscript carum” Sup. 5. 1. 1972: M. Back. Dic susvanidischen Staatsinsehwifien, Studien sur Ontographie und Phonologle dex Mittcipersischen der bisehifien susamnen mit einen etmologischen Index des miuteipersischon Worrgutes and cine Texteorpus eer bohandelten Inschrifien, Acta tranica 18, 1978: K. Mosig-Walburg, Die fiusien sasanidisehen Konige ais Vertreten and Pordever der zarathuswischen Religion. Frankurt am Mein 1982 “W. Enlllin, Zir dem Kriegen des Sussaniclen Sehapur 1. Sitzungsberichte der (kOniz~ lisch) bayerischen Akademie der Wissenschaft 5, 1947, Munchen 1949: R, Gobl, Der Triumph des Sasaniden Subpulwe tiker die Raiser Gordianus, Philippus und Valeviames Die ikonographische Interpretation der Fetsrefiets, Wien 1974: £, Kettenhoten, Die nunt Irani-182 Objecie tranu pr jednoznaczne okrestenie daty przejecia tronu w [ranie przez tego whadee. Mani w syryjskie} wersji Zyciorysu’ podaje, Ze wmial 24 lata, gdy Da- iardaxar kr6I perski opanowal miasto Hatra i gdy Krol Szapur. syn jego wlo7yl wielki diadem”.* Pewne jest, ze Mani urodil sig w 527 r, ery seleu- kidzkiej (babiloniskiej). 8 Unia mivsiaea nissam". Data ta odpowiada 14. 04, 216 1.’ Pevyjgcie korony nastapitaby wige w SSI r. (ery seleukidzkie} babi- lofiskie), to znaczy migdzy 14. 04. 240 r. a 31. 03. 241. Analizujge jednak ten fragment nalezy zauwarye. 2¢ Mani nie wspomina o smierei Ardaszira. W preckazie hoptyjskim Kephalaia” nadmicnione jest, 2¢ Mani w ostat- nim roku panowania Ardaszira wyruszyl do Indii jako misjonarz i powroeil do Persii po smierei Arduszira, edy tron praciel Scapur"®. Fekst ten dowodzi H tego. 2¢ Ardaszir nie zmast bezposrednio po zdobyciu Hatry’, Tcoretyeznie mozna by préyjaé. 2¢ Szapur zostal koronowany jesveze’ sa 7yeia Arda- szira'”, lecz w biografii Maniego mova jest tylko © diademie, a nie 0 samo- dzielnych rzqdach Srapura. Mozliwe Wiee. ve chodzi jedynie o koronacig nastepey tron. ktory oezywiseie podlegal kroiowi krolow", a datacja w3- prowadzona sa podstawie lego fragmenty dotyery jedynie zdobyeia Hatry Zrddla okrestaja czas twania ezaiw Szapura na 30 do 3! lati 6 mic- romisch-persischen Kriege des 3. hubranderts ntact Chr, Nach der Inschriti Sabpahes Lan der Ka’ho-ve Lariost iSkZs, Wiesbaden 1982, “A. Hentichs, |, Koenen, Der Asiuer Muni-Codey ( P. Colon. Inv. Nr A780), Zeit- schvitt flir Papycologie und Epigraphik® }975. nr 19. 5. 97-212. Tekst 2a: A. Henrichs. L. Koenen, dz. eyt.s. 120 Jow Se teocurew kur tfeoa eens umepes YoTHY mORIY AG pralp|dugap oO Pasisvs te Hepewo., ev gu Kar Y gato nO MOE UTED BIE Shy UEHEOS avEsnoUto. Pots ierdzatig 40 kroniki syryjshie: H.C. Puech, Dutes manicheennes darts fes chroni- gues seriaques, Mel. Syriens R. Dussaud, 1. 2, Paris 1939, s, 596-601: Chrenolouie oriematischer Volker van Alberuni, hrsg, E. Sachau, Leipzig 878. s. 121: Chronology of ancicns Nations. An English Version by &, Sachatt Landon 1879. s. 190. S. HL. Tagizadeh, Tie Dates of Mani's fire. Asia Minor 6 1957. s, 108-100: A. Maricg. E. Honigmann, Rechercies sur fey rey Gesiue Divi Suporis, Académie royale de Belgique. Classe de lettres et des sciences morales et politiques 47, 4. Bruxelles 1953, 5.33. prayp. 1:0. Klima, Manis Zit aned Fehon, Prag 1962. s. 309. prayp. 52. * Manichaivce Hanedschrifien der Saammlung A. Chester Beatty. Manichdische Homi= lien, Stuttgart 1934. 5.15 ” Podréy Maniews trisala oh. roku i kilku miesieey: A. Henrichs, 1. Koenen. dz. eyt. 8.170; A, Marieq, Les debuts de fa practivation de Mani et Mavenement de Sahpubr 1 Annuaite de Fnstitut de Philotogic et d'Hitoire Orientales et Slaves” 1951. nr 11. s 268 h. NOldeke, Geschichte der Pevser sunt Arab er sur Zeit der Sasaniden. tus der arabischen Chronik des Tubuari abersetot sine mit austiuhrtichen Erlanterungen verse- hen, Leiden 1879. 5. 19. 4. [ey] 2m eel oH wneetugew “AtpaKatarzyna Maksymiuk Il sigey''. Poczatck oscylowatby wige migdzy koicem 241 a potowg 242 r W czasie tych, 18 miesigey Szapur przypuszezanie nie aosil .diademu takie~ #0 jak ojciec"*. Wprawdzie na relietic 7 Salmas' w Atropatenie, obaj wlad- cy przedstawieni sq w identyeznych koronach!', jednak interpretacja tezo pomnika, przedstawiajacego zwycigstwo Persiw nad Armenig webudza wiele kontrowersji! Preeyzyjne okreslenie roku objecia whadzy przez Svapura podaje Eliasz 2 Nisibis'®. ktory stwierdza, 7e koronacja Szapura miata migjsce w 533 r. (ery sel. syryiskief), 1zn. migdzy 1. 10, 241 a 30, 09. 242 r, Wydawaé by sig moglo, 2e kronika ta bedzie glowna podstawa chronologii, lecz bez watpie nia mozemy mowie na je} podstawie jedynie o Smierci Ardaszira!”, Koleinym prvekazem wschodnim jest kronika z Arbeli!®. Wedtug nig] pier- wszy .samodzielny” rok panowania Szapura przypadat na 239/240 i wladea perski bylby wtedy zajety podbojami na Wschodzie". rodtem. ktdre wlatwia ustalenie chronologii poczathOw Sasanidéw jest inskrypeja z Bishapur”'. Tekst zawiera try daty 1. miesige fravardin $8 r. (ery sasanidzkie}) praypuszezalnie data fundacji pomnika: 2, 40 lat po objgciu wladzy przez, Ardaszira: *S. HL Tagizadch, The Karly Susunians, Bulletin of the Schoo] of Oriental and Afi- can Studies" 1943. nr 11,8. 17-18, ". Ghirshmann, Bichapour, |, .Musée de Louvre. Departament des Antiquités Orien: tales. Série Archgologiques” Paris 1971. ne 6. », 96-100. Relief datowany jest na ok. 238 1 W. Eniilin, dz. opt. 8. 5-6: W. Hing, Dus sassa- hidisehe Felsrelief von Salas, Iranica Antiqua 5, 1965, .159-160., teez datacie moznaby preesunuye na 24122: X. Loriot, Les premiéres années de la grande erise du HH e siete, De Faxcnemene de Muavinin fe Thrace (235) 4 fa mort de Gordien U1 2441. Aufstieg und Niedergang der Rimischen Welt Il, 2. 1975, s.762. przyp. 785. ‘WW. Hinz. dz. ests. 148-160: R. Ghirshmann, dz, eyt,s. 97-99, 3M. L. Chaumont, Recherses sur U Histoire d'dimenie de Pavénenrent des Sassanides {ala conversion du reviaune, Patis 1969. 8.17 "© Opus Chronicon. tl... 5, Delaporte. Paris 1910, s. 61 TR. Stiehl, Dus fruheste Datum der susanidischen Geschichte, vermittelt durch div Zeitangabe der mittel-persichers fnschriti gus Bisapur, .Archisologische Mitteilungen sus Iran Neue Folge”, 1978, ar ILS. 113-14 " Wiarygodnosé te} kroniki bywa podwazanu: J. M. Viey, datenr er dure de la chron: gue dArbele. Orient Syrienne 12, 1967. s, 265-302: Die Chromik von Arbela. Ein Beitrag zur Kenntais des Altesten Christentums im Orient von F. Sachau. Berlin 1915. "Tak proponuija: N. Pigulevskaja, Astoria rune s drevnejsich vremen dey konca XIE veka, Leningrad 1958, s. 42; ML. Chaumont, dz. cyt, s. 40:5. HL, Tagizadeh, Dares 5.119. “OR. Ghirshmana, Le Tromphe de Chapeur £ Mitteilungen des Instituts fir Orient- forschung 11. 1965, pl. XLIV154 Objgcie tronu pr Scapura 1 jako praykdad problemow 3. 24 lata po objeciu wlad7y przez Szapura”! S.H, Tagizadeh™ proponuje tu edpowiednig lata: 208, 227 i 243, Jesti zalozymy, 2e smieré Szapura nastapila w 272 1°, rzady jego trwaly ok. 30 lat, wtedy jako date fundaeji inskrypeji otrzymujemy rok 266. Poczatek ery sasanidzkie| przypadalby na rok 208. koronacja Ardaszira na 226, a poczq- tek samodzielnyeh rzqdow Szapura na rok 242. Za tq datacia przemawia peaeksy Agathiasa", kidry mowi, Ze Ardasvit zasiadl na tronie Persji 338 lat po Aleksandrze Wielkim, w 4 roku panowania drugiego Aleksandra (sy= na Mamaei) i rzadzil 15 lat”. Jedyng réznica preckazu Avathiasa i reliefu Bishapur jest okreslenie czasu trwania rzadéw Ardaszira. Jednak tekst relicfu jest bardzie} wiarygodny Podstawowym Zrddlem do panowania Szapura I jest Res Ge Saporis”. Wers 6. Greckiej wersji tckstu brzmi k{ah oftle apotoc em tes Bootaay tov cbvav compcy, Fopdiavos Kuisep...vvapiw ouves|ey [xa etle [m]y Aloolon tay efm to] tov alog Kot nus amen Z tekstu tezo mozna wnioskowac, 7e Szapur mowi o swoim wstapieniu na tron, Istnigie tu zwigvek chronologiczny miedzy objgciem wladzy przez Svapura, a marszem wojsk rzymskich na Asurestan””. Powodem le} wypra- wy. Jaki podaja érodta rzymskie bylo sajgeiv przez Persow Hatry. Datowane jest ono miedzy 12. 04. 240 a 31 03: 24ir’, Historia Augusta datuje po- czatek wojny % Persiq na 241% zak wojsko rzymskic wkroczylo na stac Divi *) | BYRH prwrtyn SNT XX XXX HIE UIE nsry ZY 2orthstr NT XXXX* twry ZY shppwwhry 3.2 wen SNP XX UU 2 S.A, Tagizadeh, The earty....s. S51 * Tylko smiercig Szapura mozna wytlunaczyé nie udzielenie pomoey przez wojska perskie Zenobii w starciu z Auralianem. “Agath. 1V 24. 1 * Pierwsza edycie teksti w trvech jozskach opublikowal M. Sprengling the Great on the Kaabah of Zoroaster. Ametican Journal of Semitic Languages and Literature”. 1940, nr $7, s, 341-420; tenze. Third Century: Iran, Sapor and Kartir, Chicago 1953 (fotografie), Prreklad tekstu greckiega wydal A. Maricg. Rey Gestae Di- vi Saporis, .Syria. 1958. nr 35, s. 295 im: M, Rostoweew. Res Gestue divi Saporis and Dura, .Berytus. 19434, or 8,5. 17 in: Z. Rubin, The Roman Empire in the Res Gestae Divi Saporis-the Mediterranean Workd in Susanian propaganda, ..Electrun, 1998, nr 2. s. 177-185. °* X. Loriot, dz. cyt. $. 768; M. L. Chaumont. Caréignance et avénement de Shapubr [ Ph. Gignoux et A. Tatazzoli (ed.i in Memorial J. De Menasce, Louvain 1974.5, 145 °7 Na podstawie wspomnianege wy Ze} .Kodehsie Maniego” “HA vita Gord, 23. 5: Gordiuno iam iterun ct Pompeiano consulibus bellwn Persie cewn natzan est we Shahpualr Jzy Maksymiuk 155 Wschéd w 242 1° Podsumowujac wy7e] wspomniane przekazy. mozna uscislié date koro- nacji Szapura na okres migdzy wiosng 242 ¢, (Smieré Arda: ira)" a 30. 09, 242 r. (koniee roku $53, sel. Syr- podany przez Eliu rey ezym dev dujgeym Zrddlem jest tu RGDS. ktOre zestawia prrejgvie wladzy przez Sza- pura 7 wkroeveniem wojsk rzymskich do Syrit