‫‪1‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫بسم هللا الرحمن الرحیم‬

‫مقدمه‬
‫ظهور کمپیوتر در نیمه دوم قرن بیستم سبب تحوالت عمده و اساسی در طرز اجرای‬
‫کارها‪ ،‬در عرصه های مختلف حیات انسانها شده است‪ .‬این تحوالت به سرعت حیرت‬
‫انگیز سبب پیشرفت های گردیده که در گذشته تصور آن از عقل بشر دور بود‪ .‬اگر‬
‫همین پیشرفت های علوم امروزی با انسانهای که ‪ 500‬یا مثال ‪ 1000‬سال قبل از امروز‬
‫زنده گی داشتند در میان گذاشته میشد آنها اصال باور نمی کردند و از این واقعیت های‬
‫علمی که امروز بشر به آن پی برده انکار مینمودند‪ .‬این پیشرفت سریع علوم‪ ،‬ابعاد‬
‫مختلف زندگی انسانها را تحت تاثیر قرار داده و تاکید به اهمیت وقت و استفاده از وقت‬
‫را بیشتر ساخته است‪.‬‬

‫با به میان آمدن مایکروکمپیوترها در اوائل دهه ‪ ،0891‬که آنرا به نام کمپیوترهای‬
‫شخصی نیز یاد مینمایند‪ ،‬استفاده کمپیوتر در بخش های مختلف زنده گی انسانها مروج‬
‫گردیده که در نتیجه پروگرام های کمپیوتر نیز زیاد و در هر بخش پروگرام های خاص‬
‫بوجود آمده است‪ .‬توسعه پروگرام ها سبب شده است است تا استفاده کمپیوتر منحصر به‬
‫متخصصین آن نباشد بلکه هر شخص در انجام وظائف خود به طرز استفاده از کمپیوتر‬
‫و استفاده از پروگرام های کمپیوتر ضرورت داشته باشد‪ .‬امروز تقریبا کمپیوتر جای قلم‬
‫و کاغذ را گرفته و تعداد زیادی مردم در کشورهای پیشرفته به این نظر اند که یاد گرفتن‬
‫کمپیوتر مهارت اساسی چهارم است‪ .‬به نظر آنها چهار مهارت اساسی که یک نفر باسواد‬
‫باید آنرا داشته باشد عبارت اند از‪ :‬خواندن‪ ،‬نوشتن‪ ،‬حساب کردن و یاد داشتن کمپیوتر‪.‬‬
‫کمپیوتر را به نام ماشین ذکی )‪ (Smart Machine‬نیز یاد میکند‪ .‬زیرا کمپیوتر میتواند‬
‫محاسبات مغلق و پیچیده حسابی و منطقی را به سرعت زیاد انجام دهد‪ .‬کمپیوتر میتواند‬
‫هزاران محاسبه را در زمانی انجام دهد که در آن زمان شما ممکن بتوانید صرف قلم را‬
‫از جیب تان بیرون نمائید‪ .‬کمپیوتر تمام این کارهای مغلق و پچیده را از روی یک سلسله‬
‫عملیات حسابی و منطقی خیلی ساده انجام میدهد‪.‬‬

‫در این کتاب اساسات کمپیوتر مورد بحث قرار گرفته که فرا گرفتن آن در آموختن علوم‬
‫کمپیوتری مهم و ضروری میباشد‪ .‬این کتاب شامل پنج فصل است و درنگارش آن سعی‬
‫و تالش به عمل آورده ام تا عناوین آن باهم مرتبط ومتن آن ساده و قابل فهم باشد‪.‬‬
‫درفصل اول معرفی کمپیوتر‪ ،‬تاریخچه کمپیوتر‪ ،‬دوره های کمپیوتر‪ ،‬انواع کمپیوترها‬
‫و موارد استفاده کمپیوتر مورد بحث قرار گرفته است‪ .‬در فصل دوم که مهمترین فصل‬
‫این کتاب است‪ ،‬پرزه جات کمپیوتر از قبیل وسایل ورودی معلومات اولیه ‪(Input‬‬
‫)‪ Devices‬پراسسر یا ‪ ، CPU‬حافظه اصلی )‪ ،(Main Memory‬تخته اصلی‬
‫)‪ ،(Main Board‬تهیه کننده برق )‪ (Power Supply‬وسایل خروجی و غیره پرزه‬
‫جات مهم کمپیوتر به شکل مفصل به بحث گرفته شده است‪ .‬فصل سوم به شکل مختصر‬
‫راجع به پروگرامهای کمپیوتر و اهمیت آن میباشد‪ .‬در فصل چهارم سیستم های اعداد‪،‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪2‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫طرق تبدیل کردن از یک سیستم به سیستم دیگر‪ ،‬و عملیات حسابی در این سیستم ها‬
‫معرفی گردیده است‪ .‬تمثیل معلومات اولیه در کمپیوتر‪ ،‬سرکیت های منطقی و منطق‬
‫کار کمپیوتر نیز در فصل چهارم مورد بحث قرار گرفته است‪ .‬از سیستم های اعداد و‬
‫سرکت های منطقی در پروگرامهای مختلف کمپیوتر و همچنین در شبکه های کمپیوتری‬
‫استفاده میگردد‪ .‬درفصل پنجم شبکه های کمپیوتری‪ ،‬وسایل شبکه‪ ،‬پروتوکولهای‬
‫انترنت‪ ،‬خدمات انترنت‪ ،‬آدرسهای ‪ IP‬و امنیت شبکه ها به اختصار به بحث گرفته شده‬
‫است‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪3‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫فصل اول‬
‫کمپیوتر )‪(Computer‬‬
‫اهداف‬
‫هدف فصل اول آشنائی با کمپیوتر است که در آن با موضوعات ذیل آشنا میشویم‪:‬‬
‫‪ ‬معرفی کمپیوتر و مشخصات آن‪.‬‬
‫‪ ‬تاریخچه کمپیوتر های میخانیکی و کمپیوتر های الکترونیکی‪.‬‬
‫‪ ‬نسل های کمپیوتر و پیشرفت تدریجی پرزه جات و پروگرامهای کمپیوتر‪.‬‬
‫‪ ‬انواع کمپیوترها از نقطه نظر پراسس معلومات اولیه‪.‬‬
‫‪ ‬انواع کمپیوترها از نقطه نظر سرعت و قدرت‪.‬‬
‫‪ ‬صفات کمپیوتر که سبب استفاده وسیع کمپیوتر شده است‪.‬‬
‫‪ ‬موارد و بخش های مختلف که در آن از کمپیوتر استفاده میشود‪.‬‬

‫در عصر کنونی کمپیوتر به یک وسیله تبدیل شده است که همه با نام و اهمیت آن آشنا‬
‫است‪ .‬امروز هر کس به شکل مستقیم و یا غیر مستقیم از کمپیوتر و خدمات آن مستفید‬
‫میشود‪ .‬کسانیکه حتی سواد ندارند و در یک قریه زنده گی دارند‪ ،‬در اثنای استفاده‬
‫ازتیلیفون موبایل خود‪ ،‬به شکل غیر مستقیم از سیستم کمپیوتر نیزاستفاده مینمایند‪ .‬پس‬
‫کمپیوتر به یک بخش جدائی نا پذیر زنده گی ما وشما تبدیل شده است‪.‬‬

‫از همین سبب برای هر کدام ما وشما ضرور است تا با کمپیوتر و طرز کار آن بلدیت‬
‫داشته باشیم‪ .‬امروز کار کردن با کمپیوتر مربوط به یک بخش معین یا مسلک و تخصص‬
‫معین نمیباشد‪ .‬بلکه همه ضرورت دارند‪ ،‬و این ضرورت روز به روز بیشتر هم میشود‪،‬‬
‫تا از کمپیوتر استفاده کرده بتوانند‪ .‬برای استفاده بهتر از کمپیوتر‪ ،‬مناسب خواهد بود تا‬
‫در ابتدا با خود کمپیوتر‪ ،‬تاریخچه و پیشرفت تدریجی کمپیوتر‪ ،‬انواع مختلف کمپیوترها‬
‫و موارد استفاده آن آشنا شویم‪ .‬بنا بر آن‪ ،‬بهتر است فصل اول این کتاب را با تعریف یا‬
‫معرفی کمپیوتر آغازنمائیم‪.‬‬

‫تعریف کمپیوتر) ‪( Computer Definition‬‬

‫نام کمپیوتر)‪ (Computer‬از کلمه ‪ ،Compute‬یعنی حساب کردن گرفته شده است که‬
‫از آن کلمه کمپیوتر )‪ ( Computer‬به معنی حساب کننده میباشد‪ .‬در ابتدا از کمپیوتر‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪4‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫برای حل مسائل حسابی کار گرفته میشد‪ ،‬ازهمین سبب به نام کمپیوتر یا حساب کننده‬
‫مسمی گردیده است‪ .‬ولی کمپیوتر های امروزی عالوه بر مسائل حسابی درموارد مختلف‬
‫و تقریبا در تمام ابعاد حیات بشری استفاده میشود‪ .‬از همین سبب کمپیوتر را طور ذیل‬
‫تعریف کرده میتوانیم‪:‬‬

‫کمپیوتر یک ماشین الکترونیکی است که هر نوع معلومات اولیه )‪ (Data‬که قابلیت‬

‫تبدیل شدن به صفر و یک را داشته باشد‪ ،‬طبق پروگرام از قبل داده شده تحت عملیات‬
‫حسابی و منطقی قرار داده‪ ،‬و نتایج مطلوبه را به سرعت و دقت ارایه و یا حفظ می‬
‫نماید‪.‬‬
‫تعریف فوق‪ ،‬مشخصات ذیل را در مورد کمپیوتر برجسته می سازد‪:‬‬
‫‪ ‬کمپیوتر یک ماشین الکترونیکی است‪ .‬یعنی کمپیوتر ماشین است که توسط‬
‫حرکت کنترول شده الکترونها وظایف خود را انجام میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬کمپیوترهر نوع معلومات اولیه که قابلیت تبدیل شدن به صفر و یک را داشته‬
‫باشد قبول و باالی آن عملیات مختلف را انجام داده میتواند‪ .‬کمپیوتر میتواند‬
‫اعداد‪ ،‬حروف‪ ،‬عالیم‪ ،‬صدا‪ ،‬تصویر‪ ،‬ویدیو‪ ،‬اشارات دماغ انسان‪ ،‬و غیره را‬
‫پراسس نماید به شرط که معلومات اولیه توسط وسایل دیگر به شکل صفر و‬
‫یک (شکل دیجیتل یا رقمی) تبدیل شود‪ .‬مثال اگر تصویر توسط کمره دیجیتل‬
‫گرفته شود کمپیوتر آنرا در حافظه خود حفظ‪ ،‬و باالی آن عملیات اجرا کرده‬
‫میتواند‪.‬‬
‫‪ ‬کمپیوترماشین قابل پروگرام است و تمام مسائل را طبق پروگرام داده شده حل‬
‫مینماید‪ .‬پروگرام مجموعه از دستورها است که توسط پروگرامرهای کمپیوتر‬
‫تهیه میشود‪ .‬درحقیقت صفت پروگرام سازی یک صفت مهم کمپیوتر است که‬
‫امروز کمپیوتر را به یک وسیله همه کاره یا هر مقصده تبدیل نموده است‪ .‬همین‬
‫صفت کمپیوتر سبب شده است تا کمپیوتر نظر به هر وسیله دیگر در زنده گی‬
‫انسانها تغییرات بیشتر را وارد نماید‪.‬‬
‫‪ ‬کمپیوتر مسائل را به سرعت و دقت حل مینماید‪ .‬چون کمپیوتر مسائل را طبق‬
‫پروگرام و معلومات اولیه داده شده حل مینماید‪ ،‬فلهذا اگر در پروگرام و یا‬
‫معلومات اولیه داده شده غلطی نباشد‪ ،‬کمپیوتر مسائل حسابی و منطقی را بدون‬
‫اشتباه حل مینماید‪ .‬اگر احیانا در نتایج تهیه شده توسط کمپیوتر غلطی و اشتباه‬
‫را می بینیم سبب آن وجود اشتباه در پروگرام و یا معلومات اولیه میباشد که ما‬
‫و شما آنرا به کمپیوتر میدهیم‪ .‬اصال اشتباه کمپیوتر اشتباه خود ما و شما میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬کمپیوتر دارای حافظه است‪ .‬کمپیوتر میتواند مقدار زیاد معلومات را در یک‬
‫وسیله کوچک مانند فلش و یا دی وی دی )‪ (DVD‬ذخیره نماید‪ .‬کمپیوتر میتواند‬
‫در یک دی وی دی که ‪ 01‬سانتی متر قطر دارد و ضخامت آن به اندازه پوش‬
‫یک کتاب است صد ها جلد کتاب را ذخیره نماید‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪5‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫تاریخچه کمپیوتر‬
‫‪Computer History‬‬
‫یکی ازضرورت های قدیمی انسانها‪،‬‬
‫شمارش و محاسبه بود‪ .‬ازهمین سبب‬
‫فهم تاریخچه هر چیز در شناخت‬ ‫بشر از زمانه های قدیم کوشش کرده‬
‫حالت فعلی آن کمک میکند‪ ،‬فلهذا‬ ‫است تا طرق و وسایل هرچه بهتر‬
‫بهتراست تا به تاریخچه کمپیوتر نیز‬ ‫محاسبه را دریابند‪ .‬درابتدا همرای‬
‫نظر اندازیم‪.‬‬ ‫انگشتان دست خود حساب میکردند‪ .‬به‬
‫این اساس گفته میتوانیم که اولین وسیله‬
‫حساب کردن‪ ،‬انگشتان دست است‪.‬‬
‫درسالهای قبل ازمیالد‪ ،‬وسیله حساب به نام معداد )‪ (Abacus‬توسط مردم بابل‪ ،‬مصر‪،‬‬
‫چین‪ ،‬و روم مورد استفاده قرار گرفت که حتی تا چند سال اخیر هم در بعضی جاها از‬
‫آن استفاده میشد ]‪ .[5:1‬شکل ذیل نمونه معداد را نشان میدهد‪:‬‬

‫شکل ‪ :۱-۱‬معداد‬
‫ساینس دان مشهورفرانسوی به نام پاسکال )‪ ،(Blaise Pascal‬در سال‪ ،۱۴۶۱‬ماشین‬
‫را ساخت که عملیات جمع و تفریق را انجام می داد‪ .‬این ماشین را به نام ماشین جمع‬
‫کننده)‪ (Adding Machine‬یاد میکردند و دارای چندین چرخ کنارهم بود که چرخ اول‬
‫نشان دهنده رقم یک ها‪ ،‬و چرخ های بعدی نشان دهنده رقم های ده‪ ،‬صد وغیره بود‪.‬‬
‫وظیفه پدر پاسکال جمع آوری و محاسبه مالیات بود وپاسکال این ماشین را جهت کمک‬
‫وسهولت درکار پدر خود اختراع کرد‪ .‬شکل ذیل ماشین حساب پاسکال را نشان میدهد‪:‬‬

‫شکل ‪ :۱ -۱‬ماشین پاسکال‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪6‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫به تعقیب ماشین پاسکال‪ ،‬یک ریاضی دان آلمانی به نام الیب نیتز )‪(1716-1646‬‬
‫)‪ (Leibnitz‬ماشین محاسباتی را ساخت که عالوه به جمع و تفریق عملیات ضرب و‬
‫تقسیم را نیز انجام میداد‪ .‬در حقیقت این ماشین نوع تکامل یافته ماشین پاسکال بود‪.‬‬

‫درقرن نزده هم میالدی‪ ،‬چارلز بابیج)‪ (Charles Babbage‬استاد پوهنتون کامبریج‬

‫بریطانیا ماشین را دیزاین نمود که آنرا اولین کمپیوتر نامیده میتوانیم‪ .‬این ماشین به نام‬
‫ماشین تفاضلی )‪ (Difference Engine‬یاد می شد و عملیات ابتدائی حساب را اجرا‬
‫می نمود‪ .‬این ماشین در طرز کار خود الکترونیکی نبود بلکه به شکل میخانیکی عمل‬
‫میکرد‪.‬‬

‫شکل ‪ :۳ – ۱‬ماشین تفاضلی بابیج‬

‫بعد از آن بابیج در فکر ایجاد ماشینی شد که بطور اتومات و توسط پروگرام کار کند‪.‬‬
‫بابیج این ماشین را به نام ماشین تحلیلی )‪ (Analytical Engine‬یاد نمود‪ .‬گرچه بابیج‬
‫در وقت خود نظربه نداشتن تکنالوژی‪ ،‬پول‪ ،‬ومحدودیتهای تخنیکی‪ ،‬نتوانست این ماشین‬
‫را طوری که وی می خواست تکمیل نماید‪ ،‬ولی چارلزبابیج را موسس کمپیوترمی نامند‪.‬‬
‫دلیل آن این است که ماشین تحلیلی بابیج‪ ،‬با داشتن پنج صفت ذیل‪ ،‬اساسات کمپیوترهای‬
‫امروزی را بنا نمود ]‪:[3:1‬‬
‫‪ .0‬داشتن وسایل ورودی معلومات اولیه )‪ (Data‬به کمپیوتر‬
‫‪ .1‬داشتن بخش عملیات حسابی‬
‫‪ .3‬داشتن بخش کنترول‬
‫‪ .4‬داشتن وسایل برای نشان دادن نتایج‬
‫‪ .5‬داشتن وسایل ذخیره معلومات اولیه‬
‫یک خانم انگلیسی به نام ‪ Augusta Ada‬در ایجاد پروگرام برای ماشین تحلیلی‪ ،‬همرای‬
‫بابیج همکاری می نمود‪ .‬پس اگر بابیج موسس کمپیوتر است ‪ Ada‬را اولین پروگرامر‬
‫کمپیوتر مینامند‪ .‬لسان پروگرام نویسی ‪ Ada‬که در سال ‪ 1979‬معرفی گردید به نام‬
‫همین خانم مسمی میباشد‪ .‬از این لسان در ساختن پروگرامهای ساحات نظامی‪ ،‬مانند‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪7‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫سیستم امر و کنترول‪ ،‬و همچنین در چیپ ها و پراسسر های فرعی که در طیارات ملکی‬
‫و نظامی است‪ ،‬استفاده میشود ]‪.[38:17‬‬

‫ماشینهای فوق الذکر‪ ،‬ماشینهای الکترونیکی نبوده بلکه به شکل میخانیکی عمل می‬
‫نمودند‪ .‬استفاده از وسایل میخانیکی در عملیات حسابی عیوب ذیل را دارا میباشند‪:‬‬
‫‪ ‬حجم آنها بزرگ است‪.‬‬
‫‪ ‬سرعت اجرای عملیات آنها کم است‪.‬‬
‫‪ ‬نامطمئن بودن عملیات به دلیل فرسوده گی و خرابی پرزه جات‪.‬‬
‫‪ ‬پیشرفت آنها در یک حد معین توقف میکند‪.‬‬
‫اولین کمپیوتر الکترونیکی که به نام انیاک )‪(ENIAC‬‬
‫)‪(Electronic Numerical Integrator and Calculator‬‬
‫یاد می شود درسال ‪ 1946‬توسط دو نفر هر یک ایکرت )‪ (Eckert‬وماچلی‬
‫)‪ (Mauchly‬در امریکا ساخته شد‪ .‬این کمپیوتر که مصارف آن از طرف اردوی امریکا‬
‫تمویل می شد‪ ،‬و در اثنائی جنگ دوم جهانی باالی آن کار گردیده بود‪ ،‬به خاطر مقاصد‬
‫نظامی ساخته شده بود ]‪ [7:1‬و ]‪.[15:11‬‬

‫کمپیوتر‪ ENIAC‬دارای صفات ذیل بود‪:‬‬

‫‪ ‬حجم این کمپیوتر زیاد بود و در حدود ‪ 1500‬فوت مربع ساحه را اشغال نموده‬
‫بود‪.‬‬
‫‪ ‬وزن آن به ‪ 30‬تن می رسید‪.‬‬
‫‪ ‬بیش از‪ 18000‬المپ خال )‪ (Vacuum Tubes‬در آن به کار رفته بود‪.‬‬
‫‪ ‬این کمپیوتر قابلیت پروگرام شدن را داشت و به این ترتیب با کمپیوتر های قبلی‬
‫فرق بارز داشت‪.‬‬
‫‪ ‬پروگرام کردن این کمپیوتر به شکل اتومات نه بلکه به شکل دستی و توسط‬
‫وصل کردن کیبل ها وعیارساختن سویچ ها صورت میگرفت‪ .‬البته پروگرام‬
‫نمودن آن برای یک محاسبه‪ ،‬از نیم ساعت تا یک روز مکمل وقت را میگرفت‪.‬‬
‫‪ ‬به نسبت الکترونیکی بودن آن‪ 2000 ،‬مرتبه سریعتر از کمپیوتر های‬
‫میخانیکی قبلی بود‪.‬‬
‫‪ ‬برای ذخیره وحفظ پروگرام دارای حافظه نبود و تمام پروگرام باید یکجائی به‬
‫کمپیوتر داده می شد‪ .‬از همین سبب پروگرام کردن این کمپیوتر نیز مشکل بود‪.‬‬

‫چون کمپیوتر انیاک به شکل فزیکی و با تغییر دادن ویرها وظائف مختلف را انجام‬
‫میداد‪ ،‬از همین سبب این کمپیوتر را به نام کمپیوتر پروگرام ثابت نیز یاد مینمایند‪.‬‬
‫مفکوره کمپیوتر پروگرام ذخیره شده در دیزاین ماچلی و ایکرت موجود بود ولی برای‬
‫اینکه ماشین هر چه زودتر تکمیل شود‪ ،‬این خاصیت از نظر انداخته شده بود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪8‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫کمپیوتر ‪ EDVAC‬که توسط ساینس دان مشهور به نام ‪ Von Neumann‬دیزاین‬

‫گردیده بود‪ ،‬در سال ‪ ۱۱۶۱‬تکمیل گردید‪ .‬این کمپیوترمیتوانست چندین دستورمختلف‬
‫را اجرا نماید‪ .‬یکجا شدن این دستورها میتوانست یک پروگرام را تشکیل دهد که توسط‬
‫کمپیوتر ‪ EDVAC‬اجرا میشد‪ .‬کمپیوتر ‪ EDVAC‬دارای حافظه بود و میتوانست‬
‫پروگرام را در حافظه خود ذخیره نماید‪ .‬کار با این کمپیوتر نظر به انیاک آسان بود‪ .‬و‬
‫چون دستورهای کار آن به عوض تغییر دادن ویرها در حافظه ذخیره میشد از همین‬
‫سبب عملیات مختلف را در وقت کم اجرا میکرد‪ .‬گرچه ‪ Von Neumann‬دیزاین کننده‬
‫‪ EDVAC‬است ولی قبل از آن یک ساینس دان آلمانی به نام ‪ Konrad Zuse‬هم عین‬
‫مفکوره را در ساختن یک کمپیوتر تطبیق نموده بود‪ Konrad Zuse .‬اولین کمپیوتر‬
‫قابل پروگرام را در سال ‪ ۱۱۳۱‬تکمیل نمود که درجریان جنگ دوم جهانی در اثر‬
‫بمباردمان هوایی تخریب گردید‪ .‬این کمپیوتر را به نام ‪ Z1‬یاد مینمودند ]‪.[6:1‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪9‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫نسل های کمپیوتر‬

‫‪Computer Generations‬‬
‫کمپیوترهای الکترونیکی ازتاریخ ظهور آنها درسال ‪ 1946‬تا امروز از مراحل مختلف‬
‫پیشرفت گذشته‪ ،‬و به شکل تدریجی در اثر سعی و تالش پیهم به شکل امروزی‪ ،‬عصری‬
‫و پیشرفته گردیده است‪ .‬برخی از این پیشرفت ها باعث تحوالت اساسی در صنعت‬
‫کمپیوتر شده است‪ .‬هر یک از این تحوالت اساسی یک نسل کمپیوتر را از نسل دیگر‬
‫آن جدا میسازد‪ .‬پس کمپیوترهای الکترونیکی که از سال ‪ 1946‬تا به امروز ساخته شده‬
‫اند به پنج نسل (دوره) ذیل تقسیم میگردند‪:‬‬

‫کمپیوتر های دوره اول (‪)1958 – 1946‬‬

‫در کمپیوتر های دوره اول از تکنالوژی المپ های خال)‪ (Vacuum Tubes‬استفاده‬
‫شده بود‪ .‬کمپیوتر های این دوره دارای صفات ذیل بودند‪:‬‬
‫‪ ‬چون حجم المپ های خال تقریبا مساوی به حجم گروپ های برق بود‪ ،‬به همین‬
‫سبب حجم کمپیوتر های این دوره نیز زیاد بود‪.‬‬
‫‪ ‬سرعت آنها کم و به ملی ثانیه ( ‪ 1/1000‬ثانیه) اندازه می شد‪.‬‬
‫‪ ‬به انرژی زیاد ضرورت داشت و همچنین حرارت زیادی را تولید می کرد‪.‬‬
‫‪ ‬برای ساختن آنها به پول زیاد ضرورت بود و از همین سبب قیمت آنها بلند و‬
‫تنها در مقاصد نظامی‪ ،‬تحقیقاتی‪ ،‬علمی‪ ،‬وتجارتی توسط حکومتها و شرکت‬
‫های بزرگ استفاده میشد‪.‬‬
‫‪ ‬در پروگرام سازی آنها تنها از لسان ماشین استفاده میگردید و از همین سبب‬
‫پروگرام سازی آنها مشکل و منحصر به متخصصین پروگرام سازی بود‪.‬‬

‫شکل ‪ :۶ – ۱‬تیوب های میان خالی‬

‫کمپیوترهای ‪ ENIAC ،UNIVAC‬و ‪ EDVAC‬نمونه کمپیوترهای دوره اول‬
‫میباشند ]‪.[4:2‬‬

‫کمپیوترهای دوره دوم ( ‪)1964 – 1959‬‬

‫در کمپیوتر های دوره دوم از تکنالوژی ترانزستر)‪ (Transistor‬استفاده گردیده بود که‬
‫حجم آنها نسبت به کمپیوتر های دوره اول کم وسرعت آنها زیاد بود‪ .‬ترانزسترها وسایل‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪10‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫کوچک الکترونیکی اند که در آن یک ولتاژ یا جریان‪ ،‬حرکت جریان دیگری را کنترول‬

‫میکند‪ .‬ترانزسترها میتواند سگنال را تقویه نموده و دوره )‪ (Circuit‬را باز و بسته نگاه‬
‫دارد‪ .‬یا به طورساده تر‪ ،‬ترانزسترها سویچ های روشن )‪ (ON‬و خاموش )‪ (OFF‬اند‬
‫که توسط برق کنترول میگردد‪ .‬ترانزسترها از مواد نیمه هادی برق مانند سلیکان ساخته‬
‫میشود‪ .‬ترانزسترها در سال ‪ 1948‬ایجاد و در سال ‪ 1954‬در کمپیوتر استفاده گردید‬
‫]‪ .[16:11‬ترانزسترها در الکترونیک به شکل عمومی و در کمپیوتر به شکل خصوصی‬
‫یک تحول بزرگ را ببارآورده‪ ،‬ویک جز کلیدی و اساسی الکترونیک میباشد که به نظر‬
‫بعضی ها‪ ،‬مهمترین اختراع بشر در قرن بیستم میباشد‪ .‬ترانزسترها ضرورت به گرم‬
‫آمدن نداشته‪ ،‬انرژی کم را مصرف مینماید و در اجرای عملیات سریعتر و دقیقتر می‬
‫باشند ]‪.[7:1‬‬

‫شکل ‪ :۵ – ۱‬ترانزستر ها‬

‫فواید ترانزسترها‬
‫‪ ‬خورد بودن حجم آن وکم بودن وزن آن سبب گردیده تا حجم وسایل الکترونیکی‬
‫کوچک باشد‪.‬‬
‫‪ ‬به ولتاژ کم ضرورت دارد و از همین سبب برای وسایل که از بطری استفاده‬
‫میکند مناسب میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬به گرم آمدن ضرورت ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬کار ترانزسترها قابل اطمئنان بوده و دچار اشتباه نمیشوند‪.‬‬
‫‪ ‬ترانزسترها عمر زیاد دارد‪ .‬بعضی وسایل که ترانزستر در آن استفاده گردیده‬
‫تا ‪ 50‬سال مورد استفاده بوده است‪.‬‬

‫در پهلوی این همه خوبی ها‪ ،‬ترانزسترها دارای عیوب ذیل نیز میباشند‪:‬‬
‫‪ ‬در ولتاژ باالتر از ‪ 100‬ولت کار کرده نمیتواند‪.‬‬
‫‪ ‬امواج الکترومقناطیسی باالی آن تاثیر منفی دارد‪.‬‬

‫کمپیوتر های دوره سوم (‪)1970 – 1965‬‬

‫در کمپیوتر های دوره سوم از تکنالوژی ‪ (Integrated Circuit) IC‬استفاده گردیده‬
‫بود‪ ،‬که به این سبب حجم کمپیوترهای این دوره کم‪ ،‬سرعت آنها زیاد و به مایکرو‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪11‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ثانیه(‪ 1/1000000‬ثانیه) اندازه می شد‪ IC .‬مجموعه از ترانزسترها‪ ،‬دایودها‬

‫)‪ ،(Diodes‬مقاوم ها )‪ ،(Resistors‬و خازنها )‪ (Capacitors‬است که باالی یک‬
‫پارچه )‪ (Chip‬از سلیکان )‪ (Silicon‬قرارداشته و یک وظیفه معین را انجام میدهد‬
‫]‪.[19:5‬‬

‫در ساختن‪ IC‬به دالئل ذیل‪ ،‬از نیمه هادی سلیکان استفاده میشود‪:‬‬
‫‪ ‬قیمت سلیکان کم است‪.‬‬
‫‪ ‬فلز سلیکان به کثرت یافت میشود‪.‬‬
‫‪ ‬سلیکان به انرژی کم ضرورت دارد‪.‬‬
‫‪ ‬سلیکان در حفظ معلومات از دقت عالی برخوردار است‪.‬‬
‫‪ ‬سلیکان یک نیمه هادی )‪ (Semiconductor‬بوده که جریان برق به دقت در‬
‫آن کنترول شده میتواند‪.‬‬

‫کمپیوتر های دوره سوم قادر به اجرای همزمان چندین پروگرام بودند‪ .‬لسان های‬
‫پروگرام نویسی نیز در این دوره توسعه بیشتری را پیدا کرد‪ .‬امکان تبادله معلومات از‬
‫راه دور )‪ (Remote Communication‬توسط کمپیوتر از طریق خطوط ارتباطی‬
‫نیز در همین دوره میسر گردید‪.‬‬

‫کمپیوتر های دوره چهارم (از سال ‪ 1971‬تا امروز)‬

‫کمپیوتر های دوره چهارم نیز از تکنالوژی ‪ IC‬استفاده مینمایند‪ .‬فرق آنها با کمپیوترهای‬
‫دوره سوم در این است که در یک پارچه کوچک از سلیکان به هزاران وحتی ملیون ها‬
‫ترانزسترجابجا گردیده که این کار در خورد ساختن حجم کمپیوتر ها کمک کرده است‪.‬‬
‫دیزاین و تولید مایکرو پراسسر در سال ‪ 1971‬توسط شرکت انتل )‪ (Intel‬یا‬
‫)‪ (Integrated Electronics‬شروع نسل چهارم کمپیوترها را نشانی نمود‪ .‬شرکت‬
‫انتل باعرضه نمودن مایکروپراسسر ‪ 4004‬نسل از این مایکروپراسسر ها را آغاز کرد‪.‬‬
‫مایکروپراسسر ‪ 4004‬انتل دارای ‪ 2300‬ترانزستر بود ]‪.[208:20‬‬

‫کمپیوترهای که در دوره چهارم به بازارعرضه شد قیمت آنها نظر به کمپیوترهای قبلی‬

‫خیلی کم و اشخاص هم توانستند تا کمپیوتر را خریداری و در کارهای روزمره از آن‬
‫استفاده نمایند‪ .‬این نوع کمپیوترها را به نام مایکرو کمپیوترها و همچنین به نام‬
‫کمپیوترهای شخصی)‪ (Personal Computer‬یا ‪ PC‬نیزیاد مینمایند‪ .‬در حقیقت دهه‬
‫‪ 1970‬نسبت به پیشرفت کمپیوتر‪ ،‬یک دهه خیلی مهم است‪.‬‬

‫در سال ‪ 1977‬شرکت اپل )‪ (Apple‬مایکروکمپیوتر کوچکتری را به بازارعرضه‬

‫نمود که به نام ‪ Mac‬نیز یاد میشود‪ .‬شرکت ‪ IBM‬اولین ‪ PC‬خود را در سال ‪ 1981‬به‬
‫بازار عرضه کرد که دارای مایکرو پراسسر به شماره ‪ 8088‬بود‪ .‬با ایجاد ‪ PC‬پروگرام‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪12‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫های کمپیوتر توسعه نموده و در بخش های مختلف پروگرام های مختلف به میان آمد‪.‬‬
‫این توسعه پروگرامها سبب گردید تا از کمپیوتر درهمه جا در امور رسمی وشخصی‬
‫استفاده شود‪ .‬درحقیقت ‪ PC‬یک تحول بزرگ را در پرزه جات )‪ (Hardware‬و‬
‫پروگرام ها)‪ (Software‬بوجود آورد‪ .‬کمپیوترهای که از مایکرو پراسسر به عنوان‬
‫اجرا کننده عملیات استفاده میکنند به نام مایکرو کمپیوترها یاد می شوند‪.‬‬

‫کمپیوتر های دوره پنجم‬

‫ازاوائل دهه ‪ 1980‬کوشش های درجریان است تا کمپیوترهای ساخته شود که کار آنها‬
‫متکی به پروگرام داده شده نه‪ ،‬بلکه متکی به ذکاوت مصنوعی ‪(Artificial‬‬
‫)‪ Intelligence‬باشد‪ .‬یا به عبارت‬
‫واضیحتر کمپیوترهای دیزاین گردد که‬
‫ذکاوت مصنوعی بخش ازعلوم‬ ‫در حل مسائل‪ ،‬خودشان تصمیم اتخاذ‬
‫کمپیوتری است که استفاده‬ ‫نمایند (بدون پروگرام وکنترول ما)‪.‬‬
‫کمپیوتررا در کارهای مورد بحث‬ ‫روبات )‪ (Robot‬نمونه بسیار ابتدائی‬
‫قرار میدهد که برای انجام آن کار‬ ‫اینوع کمپیوترها میباشد‪ .‬درصورت‬
‫ها به ذکاوت ‪ ،‬تفکر‪ ،‬ادراک و پیش‬ ‫ظهورچنین کمپیوترها دوره پنجم‬
‫بینی ضرورت باشد و معموال‬ ‫کمپیوترها آغاز خواهد شد‪ .‬لسانهای‬
‫توسط انسانها اجرا می گردد‪.‬‬ ‫نویسی ‪Lisp(List‬‬ ‫پروگرام‬
‫و ‪ProLog‬‬ ‫)‪Processing‬‬
‫)‪ (Programming With Logic‬به‬
‫همین منظور دیزاین گردیده است‪ .‬جاپانی ها که در این بخش از دیگران سبقت دارند‬
‫موفقیت های را در این قسمت داشته اند‪ .‬کمپیوترها دارای سرعت عالی‪ ،‬دقت و اطمئنان‬
‫درحل مسائل بوده وتوانائی ذخیره کمیات بزرگ معلومات اولیه )‪ (Data‬را برای مدت‬
‫طوالنی دارند‪ .‬از طرف دیگر کمپیوترمی تواند عملیات گونا گون را همزمان و بدون‬
‫احساس خستگی (انسان ها دراثنای اجرای کارها احساس خستگی میکنند ونمی توانند‬
‫به شکل مسلسل و بدون وقفه کار نمایند) انجام دهد‪ .‬پس در صورت اضافه نمودن برتری‬
‫های انسانی (قدرت تصمیم گیری‪ ،‬ادامه کار در شرایط پیش بینی ناشده و ابتکار در‬
‫عمل) کمپیوترها میتوانند پیشرفته تر شوند‪ .‬البته دانشمندان که در این بخش ازعلوم‬
‫کمپیوتری تحقیق میکنند به این نظر اند که بشر هنوز از این کار خیلی دور است تا‬
‫کمپیوتر های را ایجاد نمایند که در حل مسائل خود شان و بدون پروگرام قبلی عمل‬
‫نمایند‪ .‬البته با در نظر داشت پیشرفت های حیرت انگیز در بخش پرزه جات و‬
‫پروگرامهای کمپیوتر‪ ،‬ما نمیتوانیم در آینده از ساختن چنین کمپیوترها به کلی انکار‬
‫نمائیم‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪13‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫انواع کمپیوترها‬
‫‪Types of Computers‬‬
‫کمپیوترها را از چندین نقطه نظر میتوانیم به انواع تقسیم نمائیم‪.‬‬
‫تقسیم بندی کمپیوترها از نقطه نظر پراسس معلومات اولیه ‪:‬‬
‫از نقطه نظر پراسس معلومات اولیه )‪ (Data‬کمپیوترها به سه نوع ذیل تقسیم میگردند‪:‬‬

‫کمپیوترهای رقمی)‪(Digital Computers‬‬

‫کمپیوترهای اند که تمام معلومات اولیه را به شکل ارقام صفر و یک ذخیره و پراسس‬
‫مینماید‪ .‬طرز کار آنها به شکل متقطع )‪ (Discrete‬میباشد‪ .‬از این کمپیوترها درموارد‬
‫عام استفاده میشود‪ .‬نتیجه ارایه شده توسط کمپیوترهای رقمی دقیقتر از کمپیوترهای‬
‫قیاسی می باشد ولی سرعت آنها نظر به کمپیوتر های قیاسی کمتر است‪.‬‬

‫کمپیوترهای قیاسی)‪(Analog Computers‬‬

‫کمپیوترهای اند که توسط اشارات )‪ (Signals‬کار میکند‪ .‬اینوع کمپیوترها برخالف‬
‫کمپیوترهای رقمی‪ ،‬اعداد و حروف را نمی شناسند‪ .‬بلکه کمیت ها را با یک دقت معین‬
‫اندازه گیری میکنند‪ .‬استعمال اینوع کمپیوترها محدود بوده و درموارد خاص مانند اندازه‬
‫گیری ولتاژ برق‪ ،‬سرعت‪ ،‬حرارت‪ ،‬ارتفاع‪ ،‬حرکت نفت‪ ،‬زاویه های دوران‪ ،‬یافتن منابع‬
‫انرژی‪ ،‬و غیره موارد خاص مورد استفاده قرار میگیرند‪ .‬بدون شک این کمپیوترها‬
‫کارهای بسیار مهم را انجام می دهند اما استفاده از آنها خیلی محدود است‪ .‬چون اینوع‬
‫کمپیوترها‪ ،‬مقادیر را درعین عملیه اندازه ومقایسه می نماید‪ ،‬فلهذا به حافظه ضرورت‬
‫ندارند‪ .‬محاسبات در کمپیوترهای قیاسی به کمک مشخصات )‪ (Properties‬برق مانند‬
‫ولتاژ )‪ (Voltage‬و مقاومت )‪ (Resistance‬صورت میگیرد‪ .‬از همین سبب کمپیوتر‬
‫های قیاسی محاسبات را در وقت حقیقی )‪ (Real Time‬انجام داده و سرعت آنها نظر‬
‫به کمپیوتر های رقمی بیشتر است‪ .‬ولی دقت آنها نظر به کمپیوترهای رقمی کمتر است‪.‬‬
‫کمپیوتر های قیاسی چندین محاسبه را یکجائی اجرا کرده میتواند‪ .‬خصوصیات‬
‫کمپیوترهای قیاسی باعث میشود که این کمپیوترها در بعضی موارد بهتر از کمپیوترهای‬
‫رقمی باشد‪ .‬کمپیوترهای قیاسی با کمپیوترهای رقمی دو فرق عمده و اساسی دارند‪:‬‬
‫‪ ‬کمپیوترهای قیاسی به شکل موازی میتوانند چندین عملیه را همزمان اجرا نمایند‪.‬‬
‫ولی کمپیوتر های رقمی در یک لحظه مشخص یک عملیه را اجرا کرده میتواند‪.‬‬
‫یگانه راه برای اجرای چندین عملیه همزمان در کمپیوترهای رقمی داشتن چندین‬
‫پراسسر است‪.‬‬
‫‪ ‬کمپیوترهای قیاسی باالی متحولین مسلسل کار میکند ولی کمپیوترهای رقمی‬
‫باالی قیمتهای متقطع )‪ (Discrete‬کار میکند‪ .‬از همین سبب کمپیوتر های‬
‫قیاسی باالی اعداد اعشاری بهتر کار کرده میتوانند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪14‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫کمپیوتر های ترکیبی )‪(Hybrid Computers‬‬

‫کمپیوتر های اند که صفات هر دو نوع کمپیوتر های فوق الذکر را دارا می باشند و از‬
‫همین سبب به نام کمپیوتر های ترکیبی یاد می شوند‪ .‬اینوع کمپیوترها میتوانند معلومات‬
‫اولیه رقمی و یا قیاسی را قبول نمایند‪ .‬سرعت آنها مانند کمپیوتر های قیاسی‪ ،‬و دقت‬
‫آنها مانند کمپیوترهای رقمی میباشد‪ .‬در موارد بسیار خاص مانند سیستم دفاع هوائی‪،‬‬
‫وسایل البراتوارهای طبی وغیره موارد که در آن اندازه گیری هر دو نوع معلومات‬
‫اولیه ضروری باشد‪ ،‬از کمپیوترهای ترکیبی استفاده میشود‪.‬‬

‫از نقطه نظر قدرت و سرعت اجرای عملیات‪ ،‬کمپیوتر ها به چهار نوع ذیل تقسیم‬
‫میگردند‪:‬‬

‫‪ -1‬کمپیوتر های بزرگ)‪(Super Computers‬‬

‫سریعترین کمپیوترها بوده که قادر به اجرای بلیون ها عملیه در یک ثانیه می باشند‪.‬‬
‫درموارد که به محاسبات زیاد ضرورت باشد از همین کمپیوترها استفاده میشود‪.‬‬
‫درپیشبینی وضع جوی‪ ،‬پروژه های نظامی‪ ،‬مسایل تحقیقاتی و علمی‪ ،‬سیستم های‬
‫تیلیفون(کنترول مکالمات تلیفونی)‪ ،‬سیستم ایمیل‪ ،‬امواج رادیوئی و غیره موارد مغلق و‬
‫پچیده استفاده میشود‪ .‬ازچندین سال به این طرف برای تحقیقات در مورد جینوم های‬
‫انسانی )‪ (Human Genome‬استفاده شده است‪ .‬این نوع کمپیوترها مجال مسابقه‬
‫کشورهای بزرگ را در صنعت کمپیوترتشکیل میدهد‪ .‬قیمت این کمپیوترها زیاد میباشد‪.‬‬
‫پراسسر کمپیوتر های بزرگ متشکل از چند تخته سرکت ها یا ‪(Printed PCB‬‬
‫)‪ Circuit Board‬وبعضی از کمپیوتر های بزرگ دارای چندین پراسسر میباشند‪.‬‬

‫‪ -2‬کمپیوترهای مین فریم )‪(Main-Frame‬‬

‫کمپیوترهای مین فریم کمپیوترهای اند که توانائی بیشتر پراسس را دارا اند و در یک‬
‫لحظه به درخواست صد ها استفاده کننده جواب میدهند‪ .‬ولی معموال کمپیوتر های مین‬
‫فریم مجموعه مشخص از عملیات را انجام میدهد‪ .‬این نوع کمپیوترها اساسا به شکل‬
‫شبکه های کمپیوتری )‪ (Computer Networks‬استفاده میشوند‪.‬‬

‫در سیستم مین فریم استفاده کننده گان )‪ (Users‬توسط ترمینل (مانیتور‪ ،‬صفحه کلید‪ ،‬و‬
‫موس) به سیستم کمپیوتر وصل میشوند وهمزمان چندین استفاده کننده کارکرده میتوانند‪.‬‬
‫کمپیوترهای مین فریم مورد استفاده شرکت ها و ادارات بزرگ دولتی و غیر دولتی‬
‫میباشند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪15‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۴ – ۱‬سیستم مین فریم‬

‫سیستم مین فریم دارای فواید ذیل میباشد‪:‬‬

‫‪ ‬مصارف مجموعی سیستم مین فریم کم است‪.‬‬
‫‪ ‬امنیت این سیستم خوبتر است‪.‬‬
‫‪ ‬سیستم مین فریم به آسانی قابل توسعه )‪ (Scalable‬است‪.‬‬
‫‪ ‬در سیستم مین فریم اداره مرکزی بوجود می آید‪.‬‬
‫‪ ‬گرفتن کاپی احتیاطی )‪ (Backup‬از معلومات آسان میشود‪.‬‬
‫‪ ‬از آوردن ویروسهای کمپیوتری )‪ (Computer Viruses‬به سیستم‬
‫کمپیوترجلوگیری شده میتواند‪.‬‬
‫سیستم مین فریم دارای نواقص نیز است‪:‬‬
‫‪ ‬مشکل بودن نصب سیستم مین فریم‪.‬‬
‫‪ ‬در سیستم مین فریم اگر هسته سیستم کار ندهد تمام سیستم از کار می افتد‪ .‬یا به‬
‫عبارت دیگر مشکل در یک نقطه باعث مشکل در تمام سیستم میشود‪ .‬چنین‬
‫حالت را به نام نقطه واحد برای مشکل )‪ (Single-Point of Failure‬یاد میکند‪.‬‬
‫در هر سیستم که یک نقطه باعث مشکل در تمام سیستم شود‪ ،‬نقص همان سیستم‬
‫پنداشته میشود‪.‬‬

‫در بعضی از محیط های مین فریم استفاده کننده میتواند به کمک کمپیوتر معیاری به‬
‫سیستم مین فریم وصل شود‪ .‬ولی در محیط های دیگر از مین فریم‪ ،‬همرای استفاده کننده‬
‫صرف تخته کلید‪ ،‬موس‪ ،‬و مانیتور میباشد که آنرا به نام ترمینل )‪ (Terminal‬یاد‬
‫مینمایند‪ .‬در سیستم مین فریم از دو نوع ترمینل استفاده میگردد‪:‬‬
‫‪ ‬ترمینل بی صدا)‪(Dumb Terminal‬‬
‫‪ ‬ترمینل ذکی )‪(Intelegent Terminal‬‬
‫ترمینل بی صدا دارای پراسسر نبوده و معلومات اولیه توسط خود سیستم مین فریم‬
‫پراسس میشود‪ .‬در ترمینل ذکی خود ترمینل نیز قسمت از پراسس را انجام میدهد ولی‬
‫بدون وسایل ذخیره میباشد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪16‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ -3‬کمپیوتر های کوچک)‪(Mini Computers‬‬

‫کمپیوتر های کوچک نوع دیگری از کمپیوترهای اند که همزمان توسط چندین نفر‬
‫استفاده شده میتوانند‪ .‬در سرعت وتوانائی پراسس معلومات اولیه‪ ،‬بعد از کمپیوتر های‬
‫مین فریم قرار دارد که توسط شرکت های نسبتا کوچک مورد استفاده قرارمیگیرد‪ .‬چون‬
‫نظر به انواع دیگر کمپیوترها در آن زمان‪ ،‬نسبتا کوچک بودند‪ ،‬از همین سبب به نام‬
‫کمپیوترهای کوچک یاد میشوند‪ .‬امروز کمپیوترهای که به نام ‪ Workstation‬یاد‬
‫میشوند جایگزین این کمپیوترها شده اند‪ Workstation .‬های امروزی توسط ساینس‬
‫دانان‪ ،‬انجینران‪ ،‬تحلیل گران مسائل مالی‪ ،‬و دیزاینرها استفاده میشوند‪.‬‬

‫‪ -4‬کمپیوتر های شخصی)‪(Personal Computers‬‬

‫رایجترین نوع کمپیوترها بوده که به نام کمپیوترهای مایکرو )‪(Micro Computers‬‬
‫نیز یاد میشوند‪ .‬اصطالح مایکرو در سالهای ‪ 0891‬و ‪ 0891‬زیاد مروج بود وفعال‬
‫بیشتر به نام کمپیوترهای شخصی یاد میشوند‪ .‬کمپیوتر شخصی عبارت از کمپیوتر هر‬
‫مقصده است که در یک وقت توسط یک شخص‪ ،‬که به نام استفاده کننده یاد میشود‪ ،‬کار‬
‫گرفته میشود‪ .‬این نوع کمپیوترها دارای پرزه جات معیاری )‪(Standard Hardware‬‬
‫و همچنین دارای سیستم عامل معیاری )‪ (Standard Operating System‬است‪.‬‬
‫دارای پروگرام های متنوع بوده که در بخش های مختلف استفاده میشود‪ .‬کمپیوترهای‬
‫شخصی به صورت عموم به دو شکل ذیل یافت میشوند‪:‬‬

‫الف‪:‬کمپیوترهای رومیزی(‪(Desktop Computers‬‬

‫این نوع کمپیوتر ها باالی میز‬
‫گذاشته میشود و دارای قسمت های‬
‫کمپیوتر های استفاده پسند ‪(User-‬‬ ‫جداگانه ذیل میباشند‪:‬‬
‫)‪ friendly‬شرکت ‪ ،Apple‬وکمپیوتر‬ ‫سیستم ‪:(System‬‬ ‫‪ ‬قسمت‬
‫‪(Open‬‬ ‫باز‬ ‫معماری‬ ‫های‬ ‫)‪ Unit‬در قسمت سیستم آن‬
‫)‪ Architecture‬شرکت ‪،IBM‬‬ ‫پراسسر‪ ،‬حافظه‪ ،‬تخته اصلی‪،‬‬
‫پیشرفت بیشتر تکنالوژی ‪ ،IC‬و توسعه‬ ‫درایوها‪ ،‬پورت ها وغیره‬
‫پروگرامهای کمپیوتر‪ ،‬سبب گردید تا از‬ ‫پرزه جات مهم کمپیوتر جابجا‬
‫کمپیوتر ها در تمام عرصه های زنده‬ ‫میباشد‪.‬‬
‫گی استفاده شود‪.‬‬ ‫‪ ‬صفحه نمایش)‪( Monitor‬‬
‫‪ ‬صفحه کلید (‪(Keyboard‬‬
‫‪ ‬موس )‪(Mouse‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪17‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۷ – ۱‬کمپیوتر رومیزی‬

‫ب ‪ :‬کمپیوتر های قابل انتقال)‪(Portable Computers‬‬

‫اینوع کمپیوتر ها دارای حجم کوچک بوده و مانند یک بکس دستی و یاحتی آسانتر از‬
‫آن در جیب انتقال شده میتواند‪ .‬دارای سکرین هموار )‪ (Flat screen‬بوده و در صورت‬
‫نبودن برق از بطری انرژی میگیرد‪.‬‬
‫نوت‪ :‬هر کمپیوتر‪ ،‬به شمول کمپیوترهای رومیزی )‪ ،(Desktop‬میتواند از یکجا به‬
‫جای دیگر انتقال داده شود‪ .‬از همین سبب اصطالح قابل انتقال )‪ (Portable‬برای اینوع‬
‫کمپیوترها نسبی میباشد‪ .‬نمونه های مشهور کمپیوترهای محمول عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ‬کمپیوتر های لپ تاپ )‪(Laptop‬‬

‫کمپیوتر های کوچکی که به شکل یک بکس دستی بوده و شما میتوانید آنرا باالی زانوی‬
‫تان )‪ (Lap‬مانده و باالیش کار نمائید‪ .‬از همین سبب به نام لپ تاپ یاد میشوند‪ .‬از این‬
‫کمپیوترها در جا های مختلف (در داخل اطاق‪ ،‬حویلی‪ ،‬صنف‪ ،‬موتر و غیره اماکن)‬
‫استفاده کرده میتوانیم‪ .‬تمام اجزای آن با هم یکجا میباشد‪ .‬همچنین دارای پورت بی سیم‬
‫برای ارتباط به شبکه کمپیوتری و انترنت میباشند‪ ،‬تا از جاهای نسبتا دورتر نیز به‬
‫شبکه و انترنت بدون ضرورت به لین وصل شده بتواند‪ .‬اینوع کمپیوتر ها از یک بطری‬
‫استفاده میکنند که بعد از قطع شدن برق نیز تا چند وقت‪ ،‬نظر به کیفیت بطری‪ ،‬کار‬
‫میدهند‪ .‬بطری های لپ تاپ قابلیت چارچ دوباره را دارد‪ .‬بطری های قابل چارچ دوباره‬
‫به دو نوع میباشند‪:‬‬

‫بطری های نکلی )‪Nickel based (Ni Cad‬‬

‫اینوع بطری قبل از اینکه دوباره چارچ شود‪ ،‬باید چارچ فعلی آن مصرف شود‪ .‬در غیر‬
‫آن بطری نمیتواند مانند مقدار اول چارچ را ذخیره کند‪ .‬اینوع بطری ها در صورت عدم‬
‫رعایت اینکه اول چارچ موجود آن مکمل استفاده شود و بعد از آن دوباره چارچ شود‬
‫زود خاصیت و توانائی چارچ خود را از دست میدهد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪18‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫بطری های لیتیمی )‪Lithium based (Li-ion‬‬

‫در اینوع بطری ها از فلز لیتیم استفاده گردیده است‪ .‬توانائی چارچ اینوع بطری ها‬
‫مربوط به مراعات از دست دادن چارچ موجود قبل از چارچ جدید نمیباشد‪ .‬فعال بیشتر‬
‫از همین نوع بطری ها استفاده میشود‪.‬‬

‫کمپیوترهای لپ تاپ دارای مزایائی ذیل میباشند‪:‬‬

‫‪ ‬کمپیوتر های لپ تاپ برق کم را مصرف میکند‪.‬‬
‫‪ ‬کمپیوترهای لپ تاپ نسبت اینکه دارای حرارت کم است و پکه آن آهسته‬
‫میگردد‪ ،‬آرام و بدون صدا است‪.‬‬
‫‪ ‬استفاده از لپ تاپ استفاده بهتر از وقت را مهیا میسازد که در غیر آن ممکن‬
‫همان وقت ضایع شود‪ .‬به کمک لپ تاپ میتوانیم در هر جا از یک کمپیوتر‬
‫استفاده نمائیم‪ .‬اینکار به نوبه خود در هم آهنگی فایلها و کارها رول مهم دارد‪.‬‬
‫گرچه به کمک حافظه فلش ویا پروگرامهای هم آهنگی نیز اینکار صورت‬
‫گرفته میتواند ولی لپ تاپ این کار را ساده و آسان میسازد‪.‬‬

‫کمپیوترهای لپ تاپ نظر به کمپیوتر های دیسک تاپ دارای نواقص وعیوب ذیل میباشند‪:‬‬
‫‪ ‬نظر به اجرات مشابه وحتی کمتر از دیسک تاپ‪ ،‬قیمت آن بیشتر است‪.‬‬
‫‪ ‬بلند ساختن درجه کار )‪ (Upgradeability‬لپ تاپ معموال محدود است‪.‬‬
‫گرچه دیسک سخت و حافظه آن به آسانی تبدیل شده میتواند‪ .‬همچنین درایو‬
‫دیسک نوری و کارت های توسعه هم میتواند تبدیل شود به شرط که معیارهای‬
‫صنعتی را دارا باشند‪ .‬ولی بخش های دیگر آن مانند تخته اصلی‪ ،‬پراسسر‪،‬‬
‫وسیستم گرافیک آن به مشکل تبدیل شده میتواند‪ .‬البته محدودیت بلند ساختن آن‬
‫هم دالیل تخنیکی دارد و هم دالیل اقتصادی‪ .‬چون برای ساختن آن معیارهای‬
‫وسیع وجود ندارد و هر شرکت دیزاین خود را تطبیق میکند که این کار عملیه‬
‫بلند ساختن را مشکل ساخته و قیمت ترمیم لپ تاپ را هم بلند میبرد‪ .‬پرزه جات‬
‫لپ تاپ یک شرکت به مشکل در لپ تاپ شرکت دیگر کار میدهد‪.‬‬
‫‪ ‬کمپیوتر های لپ تاپ را میتوانیم بدون میز نیز استفاده نمائیم که اینکار باعث‬
‫ضرر به صحت استفاده کننده میشود‪ .‬برای کم ساختن ضرر کمپیوترهای لپ‬
‫تاپ‪ ،‬بهتر است برای آن از میز استفاده شود‪ .‬کوشش کنید تا پاه های تانرا از‬
‫حرارت پراسسر لپ تاپ حفظ کنید‬
‫‪ ‬کمپیوتر های لپ تاپ دارای سیستم خیلی فشرده برای سرد ساختن است که در‬
‫آن پکه و جذب کننده حرارت )‪ (Heat Sink‬شامل است که ممکن در اثر گرد‬
‫از کار بی افتد‪ .‬اکثر لپ تاپ ها دارای سیستم خارج ساختن گرد نمیباشند که‬
‫اینکار به مرور زمان باعث حرارت بیشتر وگرم شدن بیشتر لپ تاپ میشود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪19‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫پاک کردن این گرد ها از بیرون ناممکن است و ضرورت به باز شدن کمپیوتر‬
‫را میخواهد‪.‬‬
‫‪ ‬چون قسمت صفحه کلید‪ ،‬موس و مانیتور در کمپیوترهای لپ تاپ با هم یکجا‬
‫است پس نمتوانیم این قسمتها را به عالقه خود در جای مناسب قرار دهیم‪.‬‬
‫وقتیکه مانیتور در موقعیت مناسب باشد صفحه کلید در موقعیت مناسب قرار‬
‫ندارد و اگر صفحه کلید را در موقعیت مناسب قرار میدهیم مانیتور در موقعیت‬
‫درست نمیباشد‪ .‬کمپیوترهای لپ تاپ اساسا برای استفاده طوالنی دیزاین‬
‫نگردیده بود‪ .‬ولی پیشرفت تکنالوژی اکثر استفاده کننده گان را وادار ساخته تا‬
‫از لپ تاپ به حیث کمپیوتر اصلی استفاده نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬بطری کمپیوترهای لپ تاپ به گذشت زمان خاصیت خود را از دست میدهد‪.‬‬

‫نوت‪ :‬در صورت استفاده از برق بطری در کمپیوترهای لپ تاپ مقدار حافظه اصلی‬
‫)‪ (RAM‬نیز تاثیر دارد‪ .‬در صورت زیاد بودن حافظه اصلی ضرورت مراجعه به‬
‫دیسک سخت )‪ (Hard Disk‬کم گردیده و اینکار در صرفه جوئی مصرف برق کمک‬
‫میکند‪ .‬گرفتن معلومات اولیه )‪ (Data‬از دیسک سخت نظر به حافظه اصلی عالوه بر‬
‫اینکه وقت زیاد را میگیرد‪ 31 ،‬مرتبه برق بیشتر از گرفتن معلومات اولیه از حافظه‬
‫اصلی را مصرف میکند‪.‬‬

‫‪ ‬کمپیوتر های دستی )‪(Handheld Computers‬‬

‫کمپیوترهای کوچک اند که می توانیم با یک دست آنرا گرفته و با دست دیگر با آن کار‬
‫نمائیم‪ .‬برای حمل و نقل آن از جیب تان استفاده کرده میتوانید‪ .‬برای تقویم‪ ،‬کتابچه‬
‫یادداشت‪ ،‬بانک معلومات‪ ،‬ماشین حساب و غیره موارد از آن استفاده کرده میتوانیم‪ .‬این‬
‫نوع کمپیوتر ها از صفحه کلید کوچک و مانیتور کوچک استفاده مینمایند‪ .‬بسیاری از‬
‫این نوع کمپیوترها به عوض صفحه کلید و موس از یک قلم و دستگاه اشاره گر استفاده‬
‫میکند‪ .‬پروگرام های آن معموال در ‪ ROM‬ذخیره میباشد‪ .‬به نام های ‪،Handtop‬‬
‫‪ Palmtop‬و ‪ (Personal Digital Assistant) PDA‬نیز یاد می شوند‪.‬‬

‫شکل ‪ :۸ – ۱‬کمپیوتر های قابل نقل‬

‫تیلیفون ذکی )‪(Smart Phone‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪20‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫تیلیفون ذکی که خصوصیات کمپیوتر را نیز دارد برای اولین بار توسط شرکت ‪IBM‬‬
‫معرفی گردید‪ .‬نمونه های دیگر آن توسط شرکتهای ‪ Nokia‬و ‪ HP‬ساخته شد‪ .‬در اینوع‬
‫تیلیفون میتوانیم پروگرامهای کمپیوتر را نصب نمائیم‪ .‬درحقیقت مانند یک کمپیوتر دستی‬
‫است که در عین وقت تیلیفون هم است‪ .‬این تیلیفون دارای سیستم عامل باز‪ ،‬پورت‬
‫‪ (Wireless Fidelity) WiFi‬برای بی سیم‪ ،‬و دارای سیستم ‪(Global GPS‬‬
‫)‪ Positioning System‬میباشد‪ .‬به کمک تیلیفون ذکی میتوانیم صفحات وب را مشاهده‬
‫کنیم‪ ،‬ایمیل خود را باز نمائیم‪ ،‬درشبکه اجتماعی سهیم شویم‪ ،‬ویا مانند یک کمپیوتر‬
‫معیاری از آن استفاده نمائیم‪ .‬شرکت مایکروسافت سیستم عامل ‪ Windows CE‬را‬
‫برای استفاده در اینوع تلیفونها به بازار عرضه نموده است‪.‬‬

‫در سال ‪ ۱۰۰۷‬شرکت ‪ Apple‬اولین نمونه آی فون )‪ (iPhone‬را معرفی نمود که در‬
‫حقیقت نوع از تیلیفون ذکی است و دارای سکرین تماس )‪ (Touchscreen‬میباشد‪.‬‬
‫‪ iPhone‬از طریق پورت ‪ Wi-Fi‬به شبکه وصل شده میتواند‪ .‬دارای سکرین تماس‪،‬‬
‫وتخته کلید مجازی‪ ،‬و جای برای سیم کارت دارد‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱ – ۱‬آی فون )‪(iPhone‬‬

‫‪ BlackBerry‬یکنوع دیگر از تیلیفون ذکی است که میتواند به جای تیلیفون موبایل‪،‬‬
‫ایمیل موبایل‪ ،‬برای استفاده از انترنت‪ ،‬وغیره خدمات بی سیم مورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬
‫همچنین ‪ BlackBerry‬برای تعیین موقعیت استفاده کننده‪ ،‬هم بکار برده میشود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪21‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪BlackBerry :۱۰ – ۱‬‬

‫در ابتدا بیشتر برای ایمیل وفرستادن پیغامها استفاده میشد‪ ،‬چون برای این کار دارای‬
‫امنیت خوب‪ ،‬از طریق مرموزساختن پیغام توسط خود ‪ BlackBerry‬میباشد‪ .‬سافت‬
‫ویرهای وجود دارد که میتواند در ‪ BlackBerry‬برای دیزاین و اداره بانک معلومات‬
‫نیز استفاده شود‪.‬‬
‫نوت‪ :‬دربعضی کمپیوترهای کوچک ازسیستم های عامل ‪Windows ،Symbian‬‬
‫‪ ،iOS ،Android ،CE‬و ‪ Palm‬استفاده شده میتواند‪ .‬قابل تذکر است که سیستم کود‬
‫باز برای اینوع سیستم ارزش بیشتر دارد‪ .‬یعنی بهتر است از پرزه جات و پروگرامهای‬
‫کود باز استفاده شود‪.‬‬

‫کمپیوترهای جابجا شده )‪(Embedded Computers‬‬

‫کمپیوترهای جابجا شده )‪ ،(Embedded Computers‬برخالف کمپیوترهای شخصی‪،‬‬
‫برای اجرای وظایف مشخص در وسایل دیگر دیزاین گردیده است‪ .‬بسیاری وسایل‬
‫امروزی توسط همین کمپیوترها کنترول میشود‪ .‬چون این سیستم ها وظایف مشخص‬
‫دارد از همین سبب انجینران میتوانند طرز کار آنها را بهترسازد و اندازه و قیمت آن هم‬
‫کمتر شود‪ .‬این سیستمها در ساعت رقمی‪ ،‬تلیفونهای محمول )‪،(Mobile Phone‬‬
‫‪ ،GPS‬کمره دیجیتل‪ ،‬ام پی تری ‪ ،MP3‬اشارات ترافیکی و غیره موارد استفاده میشود‪.‬‬
‫مشکل است تا کمپیوترهای جابجا شده‪ ،‬که در سیستم های مختلف استفاده میشوند‪ ،‬به‬
‫شکل دقیق تعریف نمائیم‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪22‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫صفات کمپیوتر‬
‫کمپیوترها دارای صفات اساسی ذیل میباشند‪:‬‬

‫سرعت)‪(Speed‬‬
‫کمپیوتر به سرعت خیلی عالی میتواند یک مسئله را حل نماید‪ .‬در بعضی حاالت کار‬
‫چند ماهه یکنفر را در مدت کمتر از یک ثانیه انجام میدهد‪ .‬در سیستم های وقت‬
‫حقیقی)‪ (Real-Time Systems‬که وقت عامل اساسی در کامیابی و یا ناکامی سیستم‬
‫است‪ ،‬رول سرعت خیلی مهم میباشد‪ .‬امروز وقت اجرای یک دستور در کمپیوتر های‬
‫آهسته هم کمتر از یک مایکروثانیه )‪ (Microsecond‬که ملیونم حصه یک ثانیه است‪،‬‬
‫میباشد‪ .‬اکثرکمپیوترها یک دستور را در بلیونم حصه یک ثانیه )‪ (Nanosecond‬انجام‬
‫میدهد‪.‬‬

‫قابلیت اطمئنان )‪(Reliability‬‬

‫نتایج که توسط کمپیوتر ارایه میگردد مطمئن و بدون اشتباه میباشد‪ .‬البته نتایج غلط نتیجه‬
‫اشتباه در پروگرام و یا معلومات اولیه میباشد که ما وشما آنرا به کمپیوتر میدهیم‪ .‬اصال‬
‫اشتباه کمپیوتر اشتباه خود ما و شما است‪.‬‬

‫توانایی ذخیره )‪(Storage Capacity‬‬

‫یکی از موارد مهم استفاده کمپیوتر‬
‫حفظ معلومات اولیه و ارایه سریع آن‬
‫در وقت ضرورت میباشد‪ .‬کمپیوتر‬
‫امروز کمپیوتر کارهای را انجام‬
‫کمیات بزرگ معلومات اولیه را حفظ‬
‫می دهد که در سابق تنها مغز‬
‫و ذخیره کرده میتواند‪ .‬معلومات اولیه‬
‫انسان از عهده انجام آن برآمده‬
‫ذخیره شده به سرعت عالی مورد‬
‫میتوانست‪ .‬از این سبب‪ ،‬کمپیوتر‬
‫استفاده قرار گرفته میتواند‪ .‬در سیستم‬
‫را مغز الکترونیکی نیز می نامند‪.‬‬
‫های معلوماتی یا ‪(Information‬‬
‫‪ Systems) IS‬ذخیره کمیات بزرگ‬
‫معلومات خیلی مهم است‪.‬‬

‫متعدد االستفاده )‪(Versatility‬‬

‫کمپیوتر وسیله است که در هر مورد استفاده شده میتواند‪ .‬شما میتوانید در یک لحظه آنرا‬
‫برای محاسبه و لحظه دیگر برای نوشتن متن و یا رسامی استفاده نمایید‪.‬‬

‫کار دوامدار )‪(Diligence‬‬

‫کمپیوتر برای مدت طوالنی وبدون خستگی ومانده گی کار کرده میتواند‪ .‬سرعت کار‬
‫کمپیوتر هم از اول تا آخر کم نمیشود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪23‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫نوت‪ :‬باوجود صفات فوق الذکر کمپیوتر دارای محدودیتها هم میباشد که از آن جمله به‬
‫عدم توانایی تصمیم گیری آن اشاره کرده میتوانیم‪ .‬کمپیوتر هیچ کاری را بدون پروگرام‬
‫انجام داده نمیتواند‪.‬‬

‫موارد استفاده کمپیوتر‬

‫امروز بدون شک کمپیوتر در عرصه های اداری‪ ،‬تعلیمی‪ ،‬تحقیقاتی‪ ،‬تجارتی‪ ،‬نظامی‪،‬‬
‫و غیره موارد استفاده گردیده‪ ،‬و استعمال روز افزون آن باعث شده تا عصر امروزی‬
‫را عصر کمپیوتر و ارتباطات به نامند‪ .‬شما میتوانید در همه جاها در ادارات دولتی و‬
‫غیر دولتی‪ ،‬در بانک ها‪ ،‬شفاخانه ها‪ ،‬پوهنتون ها‪ ،‬مدارس‪ ،‬کتابخانه ها‪ ،‬مارکیت ها‪،‬‬
‫هوتل ها‪ ،‬شرکت های هوائی‪ ،‬و غیره اماکن کمپیوتر را مشاهده نمائید‪ .‬امروزهر کس‬
‫به شکل از اشکال کمپیوتر را استفاده مینماید‪ .‬از همین سبب کمپیوتر نظر به هر وسیله‬
‫دیگر در زنده گی ما وشما تغییرات زیاد را وارد نموده است‪ .‬امروز تقریبا کمپیوتر جای‬
‫قلم و کاغذ را گرفته و تعداد زیادی مردم به این باور اند که یاد گرفتن کمپیوتر مهارت‬
‫اساسی چهارم میباشد‪ .‬به نظر آنها چهار مهارت اساسی که یک نفر باسواد باید آنرا یاد‬
‫داشته باشد عبارت اند از‪ :‬خوانش‪ ،‬نوشتن‪ ،‬حساب کردن‪ ،‬و استفاده کردن از کمپیوتر‪.‬‬

‫کمپیوتر را به نام ماشین ذکی )‪ (Smart Machine‬نیز یاد میکند‪ .‬زیرا کمپیوتر میتواند‬
‫محاسبات حسابی و منطقی را به سرعت زیاد انجام دهد‪ .‬کمپیوتر میتواند هزاران محاسبه‬
‫را در زمانی انجام دهد که در آن زمان شما ممکن بتوانید صرف قلم را از جیب تان‬
‫بیرون نمائید‪ .‬کمپیوتر تمام این کار های مغلق و پچیده را از روی یک سلسله عملیات‬
‫حسابی و منطقی خیلی ساده انجام میدهد‪ .‬در حقیقت پیدایش کمپیوتر باعث ظهور تغییرات‬
‫زیاد در جامعه شده است‪ .‬با استفاده از کمپیوتر روش انجام کارها کامال تغییر نموده و‬
‫با سرعتی که دارد‪ ،‬امکانات زیادی برای حل سریع و دقیق مسائل را فراهم می سازد‪.‬‬
‫با پیشرفت کمپیوتر و پروگرامهای کمپیوتر اهمیت وقت نیز بیشتر گردیده است‪.‬‬

‫کمپیوتر سبب بروز زمینه های جدید کاری‬

‫بسیاری از موفقیت های‬
‫حاصله در سالهای اخیر در‬
‫عرصه های مختلف علمی و‬
‫تحقیقاتی‪ ،‬بدون یاری‬
‫کمپیوتر هرگز میسر نمی‬
‫گردید‪.‬‬
‫مانند پروگرام سازی‪ ،‬مدیریت بانکهای‬
‫معلوماتی کمپیوتری‪ ،‬دیزاین و مدیریت شبکه‬
‫های کمپیوتری‪ ،‬دیزاین ویب سایت ها‪ ،‬تحلیل‬
‫سیستم‪ ،‬و غیره زمینه های کاری شده است‪ .‬از‬
‫جمله موارد استفاده کمپیوتر‪ ،‬در اینجا موارد‬
‫ذیل را یاد آور شده میتوانیم‪:‬‬

‫محاسبه)‪(Account‬‬
‫کمپیوتر محاسبات مغلق و پچیده را خیلی به سرعت انجام میدهد‪ .‬کمپیوتر در حسابداری‬
‫معمولی‪ ،‬حل معادالت‪ ،‬فورمولها‪ ،‬تحلیل معلومات اولیه‪ ،‬احصائیه‪ ،‬احتماالت و غیره‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪24‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫مسائل حسابی مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬پروگرامهای مختلف کمپیوتر وجود دارد که‬
‫در بخشهای مختلف محاسبه از آن استفاده میشود‪.‬‬

‫پراسس متن)‪(Text Processing‬‬

‫از کمپیوتر در تهیه‪ ،‬دیزاین و چاپ متن (مکتوب‪ ،‬اخبار‪ ،‬مجله‪ ،‬کتب وغیره) به شکل‬
‫وسیع استفاده میگردد‪ .‬پروگرامهای کمپیوتر دارای تسهیالت فراوان جهت اجرای‬
‫عملیات مختلف باالی متن میباشد‪ .‬متن میتواند در حافظه کمپیوتر حفظ و هر وقت که‬
‫خواسته باشیم آنرا چاپ نمائیم‪ .‬متن ذخیره شده در حافظه کمپیوتر به آسانی میتواند تغییر‬
‫شکل گردد‪.‬‬

‫گرافیک)‪(Graphics‬‬
‫از گرافیک کمپیوتری در نمایش گرافیکی معلومات‪ ،‬دیزاین نقشه ها‪ ،‬مادل سازی‪ ،‬شبیه‬
‫سازی‪ ،‬معاینه حالت دماغ و ده ها مورد دیگر استفاده میگردد‪ .‬گرافیک کمپیوتری خیلی‬
‫دقیق بوده و از رنگ های زیاد در آن استفاده شده میتواند‪ .‬از ترکیب سه رنگ (سرخ‪،‬‬
‫سبز و آبی) میتوانیم در تیوری تا ‪ 01999101‬رنگ دیگر را بوجود آوریم ]‪.[37:13‬‬

‫انرژی)‪(Energy‬‬
‫از کمپیوترهای قیاسی )‪ (Analog Computers‬جهت یافتن منابع انرژی ‪ ،‬معادن‪،‬‬
‫احجار قیمتی و غیره ذخایر زیر زمین استفاده میگردد‪ .‬این کمپیوتر ها می توانند وجود‬
‫این ذخایر را در زیر زمین نشان دهد‪.‬‬

‫ترانسپورت)‪(Transportation‬‬
‫از کمپیوتر ها در سیستم ترافیک هوائی‪ ،‬ترانزیت سریع‪ ،‬اختصاص دادن )‪(Reserve‬‬
‫چوکی ها در طیارات و غیره موارد ترانسپورتی استفاده میشود‪ .‬بدون استفاده از‬
‫کمپیوتر‪ ،‬سیستم ترانسپورت هوائی دچار مشکالت گردیده و حتی اجرای کارهای آن نا‬
‫ممکن به نظر میرسد‪.‬‬

‫صحت)‪(Health‬‬
‫امروز شما میتوانید در هر شفاخانه و مرکز صحی کمپیوتر و وسایل کمپیوتری را‬
‫مشاهده کنید‪ .‬داکتران در تشخیص امراض‪ ،‬و جراحان در جراحی از روبات استفاده می‬
‫نمایند‪ .‬در حقیقت در بعضی حاالت مانند حمالت قلبی‪ ،‬کمپیوتر در تشخیص مرض‬
‫دقیقتر از داکتر میباشد‪ .‬همچنین در تداوی مریضان و عملیات جراحی از راه‬
‫دور)‪ (Remote‬از کمپیوتر استفاده میگردد‪ .‬امروز وسایل پیشرفته طبی از سیستم‬
‫کمپیوتر استفاده میکند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪25‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫روبات)‪(Robot‬‬
‫کلمه ‪ Robot‬از کلمه چکی ‪ Robota‬گرفته شده و به معنی کارگر اجباری میباشد‪.‬‬
‫روبات ماشینی است که میتواند ورودی خود را بفهمد و بر اساس آن عکس العمل نشان‬
‫دهد و نیز به کمک ذکاوت‪ ،‬بدون دخالت انسان در اطراف خود تغییرات ایجاد نماید‪.‬‬
‫روبات میتواند در مواردی که کار کردن در آن خطر جانی و یا مالی داشته باشد و یا‬
‫مورد پسند انسانها نباشد‪ ،‬مورد استفاده قرار گیرد‪ .‬روبات میتواند بسته های را باز نماید‬
‫که احتمال بودن بمب درآن میرود‪ .‬روبات میتواند دریوری کند‪ ،‬نگهبان خانه باشد‪ ،‬در‬
‫آشپزخانه گوشت‪ ،‬پیاز‪ ،‬کچالو وغیره را میده و ده ها کار دیگر را انجام دهد‪.‬‬

‫تطبیق قانون)‪(Law Enforcement‬‬

‫از کمپیوترها در تشخیص نشان انگشت )‪ (Finger Print‬استفاده میگردد‪ .‬برای علما‬
‫ثابت گردیده است که خطوط دقیق که در انگشتان دست انسانها است در طول حیات‬
‫تغییر نمی نماید‪ .‬خداوند متعال به قدرت خود این خطوط را طوری آفریده که از یک‬
‫شخص تا شخص دیگر فرق دارد یعنی در بین بلیونها شخص هیچ دو نفر یافت نمی شود‬
‫که دارای عین خطوط در سر انگشتان دست باشد‪.‬‬

‫همچنین در رویای علم بیونیک )‪ (Bionic‬بشر میتواند به کمپیوتر طوری وصل گردد‬
‫که کمپیوتر اشارات دماغ انسان را در روی صفحه نمایش)‪ (Screen‬نشان دهد‪ .‬پس در‬
‫این صورت چیزی که در فکر انسان میگردد و یا راجع به آن فکر میکند اگر این تفکر‬
‫خوب باشد و یا خراب در روی صفحه نمایش کمپیوتر ظاهر خواهد شد‪ .‬پس در آن روز‬
‫یافتن مجرمین اصلی و به محاکمه آوردن آنها کار مشکل نخواهد بود‪.‬‬

‫اقمار مصنوعی )‪(Satellites‬‬

‫اقمار مصنوعی توسط کمپیوتر کنترول میگردد‪ .‬قمر مصنوعی سیر خود را از زمین به‬
‫یک سرعت معین آغاز و بعد از آن حرکت خود را به دور زمین و یا کدام سیاره دیگر‬
‫ادامه میدهد‪ .‬در صورتی خارج شدن قمر مصنوعی از خط سیر و یا وقوع خلل در آن‬
‫از کمپیوتر استفاده میشود‪ ،‬در حالیکه قمر مصنوعی به هزاران متر از ما در مسافه‬
‫دور قرار دارد‪ .‬همچنین قمر مصنوعی تمام وظایف خود را از قبیل تحقیقات فضایی‪،‬‬
‫ارتباطات وغیره را توسط کمپیوتر انجام می دهد‪ .‬در اجرای تمام این کارها قمر‬
‫مصنوعی بدون پیلوت میباشد‪ .‬گرچه ما و شما قمر مصنوعی نداریم ولی روزانه از‬
‫خدمات آن مستفید می شویم‪.‬‬

‫سیستم هدایت گر موقعیت یا ‪ (Global Positioning System) GPS‬نیز از اقمار‬

‫مصنوعی استفاده مینماید‪ .‬سیستم ‪ GPS‬در ابتدا برای اهداف نظامی کار گرفته میشد‬
‫ولی در دهه ‪ 1980‬در ساحات ملکی نیز مروج گردید‪ .‬از ‪ GPS‬برای تعیین موقعیت و‬
‫جهت حرکت در موتر‪ ،‬کشتی و طیاره استفاده میشود‪ .‬چنانچه در بعضی کشورها دریور‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪26‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫موتر به کمک ‪ GPS‬محالت مورد نظر خود را در یک شهر یافته میتواند‪ .‬همچنین‬
‫‪ GPS‬میتواند برای ترسیم نقشه ها‪ ،‬یافتن بهترین و کوتاه ترین راه بین دو نقطه‪ ،‬یافتن‬
‫شخص مفقود و یا یک چیز دیگر مفقود شده‪ ،‬تعقیب حرکت یک شخص و یا یک چیز‬
‫دیگر متحرک مانند موتر و غیره نیز استفاده شده میتواند ]‪ GPS .[301:21‬در هر نوع‬
‫شرایط جوی‪ ،‬و در هر گوشه دنیا به شکل ‪ 24‬ساعته کار میدهد‪ .‬استفاده از ‪GPS‬‬
‫مصرف و فیس ندارد‪ .‬اقمار که در سیستم ‪ GPS‬اند در حدود ‪ ۱۱۰۰۰‬میل باالتر از‬
‫سطح زمین قرار دارند و در ‪ ۱۶‬ساعت دوبار مدار خود را به سرعت تقریبی ‪۷۰۰۰‬‬
‫میل در یک ساعت را طی میکند‪ .‬این اقمار از انرژی آفتاب استفاده میکنند و همچنین‬
‫دارای بطری های ذخیره انرژی نیزمیباشند‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱۱ – ۱‬اقمار ‪GPS‬‬

‫اقمار ‪ GPS‬روزانه دومرتبه در مدارهای خیلی دقیق به اطراف زمین میگردد و سگنالها‬
‫را به طرف زمین میفرستد‪ .‬آخذه های ‪ GPS‬به کمک محاسبات مثلثاتی موقعیت استفاده‬
‫کننده را معلوم میکند‪ .‬آخذه های ‪ GPS‬به کمک وقت فرستادن سگنال و وقت گرفتن‬
‫سگنال‪ ،‬مسافه از آخذه تا قمر مصنوعی را معلوم میکند‪ .‬به عین ترتیب به کمک معلوم‬
‫کردن مسافه از چند قمر دیگر‪ ،‬موقعیت استفاده کننده را تعیین و آنرا به استفاده کننده‬
‫نشان میدهد‪ .‬آخذه ‪ GPS‬باید اقال به سگنال سه قمر واقع گردد تا موقعیت دو بعدی ‪2D‬‬
‫(عرض البلد و طول البلد) وحرکت جسم استفاده کننده را تعیین نماید‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪27‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۱۱ – ۱‬آخذه و فرستنده ‪GPS‬‬

‫آخذه ‪ GPS‬که در دید چهار قمر مصنوعی ویا بیشتر از آن واقع باشد‪ ،‬میتواند موقعیت‬
‫سه بعدی ‪( 3D‬عرض البلد‪ ،‬طول البلد‪ ،‬و ارتفاع) رامعلوم نماید‪ .‬بعد از تعیین موقعیت‪،‬‬
‫آخذه ‪ GPS‬معلومات دیگر از قبیل سرعت‪ ،‬جهت حرکت‪ ،‬تعقیب استفاده کننده‪ ،‬مسافه‬
‫طی شده‪ ،‬مسافه تا هدف‪ ،‬وقت آفتاب بر آمد و وقت غروب وغیره معلومات مفید را نیز‬
‫محاسبه نمایند‪ .‬قابل یادآوری است که آخذه های ‪ GPS‬امروزی خیلی دقیق اند‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱۳ – ۱‬سگنالهای ‪GPS‬‬

‫سگنالهای اقمار ‪ ،GPS‬امواج رادیویی اند که به دو شکل‪ ،‬به نامهای ‪ L1‬و ‪ L2‬دیزاین‬
‫گردیده است‪ .‬آخذه های ملکی از ‪ L1‬و آخذه های نظامی از ‪ L2‬استفاده مینمایند‪.‬‬
‫سگنالهای ‪ L1‬که در آخذه های ملکی استفاده میشوند از باند ‪ UHF‬استفاده نموده‬
‫ومیتواند از ابر‪ ،‬شیشه‪ ،‬وپالستیک عبور نماید ولی نمیتواند از مواد سخت مانند تعمیرات‬
‫و کوه ها عبور نماید‪ .‬سگنال های ‪ GPS‬دارای سه نوع معلومات به نامهای‬
‫‪ Ephemeris Data ،Pseudorandom Code‬و ‪ Almanac Data‬میباشد‪.‬‬
‫‪ Pseudorandom Code‬عبارت از ‪ ID‬است که جهت مشخص کردن قمرمصنوعی‬
‫مربوطه استفاده میشود‪ Ephemeris Data .‬معلومات راجع به حالت قمرمصنوعی‪،‬‬
‫تاریخ‪ ،‬و وقت سگنال را دربر دارد‪ .‬البته این معلومات برای مشخص کردن موقعیت‬
‫ضروری میباشد‪ Almanac Data .‬راجع به مدار قمر مصنوعی معلومات میدهد و به‬
‫این ترتیب معلومات راجع به موقعیت هر قمر مصنوعی در طول روز را نشان میدهد‪.‬‬
‫ساحات نظامی )‪(Military‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪28‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫کمپیوترهای الکترونیکی از روزهای اول ظهور آن‪ ،‬در موارد نظامی استفاده شده است‪.‬‬
‫چنانچه اولین کمپیوتر الکترونیکی به منظور مقاصد نظامی ساخته شده بود‪ .‬لسان های‬
‫پروگرام سازی کوبول )‪ (COBOL‬سی ‪ Ada ،C‬و همچنین مشهور ترین پروتوکول‬
‫های شبکه های کمپیوتری )‪ (Computer Networks‬و انترنت )‪ (Internet‬که به نام‬
‫‪ TCP/IP‬یا ‪Transmission‬‬
‫‪Control Protocol/Internet‬‬
‫میدانهای بیشتر جنگهای آینده‪،‬‬ ‫‪ Protocol‬یاد میشود توسط مراجع‬
‫ممکن جنگهای الکترونیکی‬ ‫نظامی و برای مقاصد عسکری‬
‫)‪ (Cyberwar‬باشد که به‬ ‫ایجاد گردیده است‪ .‬در دو دهه اخیر‬
‫سرعت ساحات بری‪ ،‬بحری‪ ،‬و‬ ‫خصوصا بعد از ارایه مفکوره‬
‫هوائی را گرفته میتواند‪.‬‬ ‫حرب نجوم )‪ (Star war‬و دفاع‬
‫ستراتجیک یا ‪(Strategic SDI‬‬
‫)‪ Defence Initiative‬استفاده از‬
‫کمپیوتر در ساحات نظامی اهمیت‬
‫خاص را پیدا کرده که بدون شک کمپیوتر وتکنالوژی معلوماتی را به حاکم میدان محاربه‬
‫تبدیل نموده است‪( .‬نظامیان به این نظر بودند که توپچی حاکم میدان محاربه است‪ .‬ولی‬
‫اکنون این نظر درست نمیباشد)‪ .‬کمپیوتر میتواند راکت ها و بمبها را بعد از پرتاب آن‬
‫از النچر نیز کنترول و بطرف هدف مورد نظر به صورت درست و دقیق سوق نماید‪.‬‬
‫پیشرفت پروگرامهای کمپیوتری و استفاده وسیع از وسایل تکنالوژی معلوماتی در‬
‫ساحات نظامی مدعی است که میدانهای بیشتر جنگهای آینده‪ ،‬ممکن جنگهای الکترونیکی‬
‫)‪ (Cyberwar‬باشد که به سرعت و سهولت ساحات بری‪ ،‬بحری‪ ،‬و هوایی را گرفته‬
‫میتواند‪.‬‬

‫واقعیت مجازی)‪(Virtual Reality‬‬

‫محیط شبیه سازی شده توسط کمپیوتر با یک محیط طبیعی را به نام واقعیت مجازی یاد‬
‫میکند‪ .‬از واقعیت مجازی در تعلیم و تربیه‪ ،‬سیاحت‪ ،‬امور نظامی‪ ،‬تحقیقات علمی و‬
‫غیره موارد شبیه سازی )‪ (Simulation‬استفاده میشود‪ .‬در طبابت برای از بین بردن‬
‫کسالت و تشویش و همچنین کم ساختن درد از واقعیت مجازی استفاده شده میتواند‬
‫]‪ .[278:2‬به کمک واقعیت مجازی اجرای عملیات مختلف از نظر امنیتی و اقتصادی‬
‫آسان گردیده است‪ .‬در بعضی حاالت اجرای این عملیات بدون واقعیت مجازی در ساحه‬
‫فزیکی وعملی مشکل و حتی ناممکن میباشد‪ .‬در بازی های کمپیوتری ‪(Computer‬‬
‫)‪ ،Games‬با استفاده از عملیه شبیه سازی‪ ،‬دریوری موتر و یا پرواز طیاره تجربه و‬
‫تمرین شده میتواند‪ .‬البته وقتیکه یک پیلوت در مقابل کمپیوتر نشسته و طیاره را پرواز‬
‫میدهد به مراتب مصئونتر و اقتصادی است‪ ،‬نظر به اینکه در طیاره نشسته و در هوا‬
‫پرواز نماید‪ .‬امتحان نمودن تاثیر انرژی اتومی باالی محیط همجوار به کمک شبیه سازی‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪29‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ممکن است‪ .‬همچنین برای یک فابریکه موتر سازی خیلی آسان و اقتصادی است که‬
‫توسط واقعیت مجازی )‪ (Virtual Reality‬مادل یک موتر را ایجاد نماید‪.‬‬

‫فعال نظر به محدودیت های تخنیکی در توان پراسسر کمپیوتر‪ ،‬وضاحت تصویر‬
‫)‪ ،(Image Resolution‬و ظرفیت ارتباط )‪ (Bandwidth‬انترنت‪ ،‬درعمل مشکل‬
‫است تا یک سیستم مکمل واقعیت مجازی تشکیل گردد‪ .‬گرچه آینده واقعیت مجازی به‬
‫درستی روشن نیست ولی با رفع محدودیت های متذکره و به مرور زمان واقعیت مجازی‬
‫به یک حقیقت نزدیک خواهد شد‪ .‬خوف و ترس وجود دارد که ممکن است واقعیت‬
‫مجازی آخرین اختراع و ابتکار بشر شود‪.‬‬

‫انترنت )‪(Internet‬‬
‫امروز یکی از موارد مهم استفاده از کمپیوتر انترنت است‪ .‬البته کمپیوتر بدون انترنت‬
‫کار میکند ولی انترنت بدون کمپیوتر وجود ندارد‪ .‬انترنت مجموعه از شبکه های باهم‬
‫متصل )‪ (Inter Connected Networks‬است که روزانه ملیون ها شخص در سر‬
‫تا سر دنیا از خدمات آن مستفید میشوند‪ .‬تاریخچه انترنت از سال ‪ 0818‬آغاز میشود‪.‬‬
‫در آن وقت وزارت دفاع امریکا خواست کمپیوتر ها را در پوهنتون ها و مراکز دفاعی‬
‫با هم وصل نمایند‪ .‬برای این هدف‪ ،‬کار محققین را در یک پروگرام به نام ‪ARPA‬‬
‫)‪ (Advanced Research Project Agency‬پشتیبانی میکرد که در نتیجه آن شبکه‬
‫به نام ‪ ARPANET‬را ایجاد نمودند‪ .‬هدف پروژه ‪ ARPA‬این بود تا شبکه کمپیوتری‬
‫ارتباطات را ایجاد نمایند که دارای راه های زیاد بوده و در هر نوع شرایط حتی در‬
‫شرایط که اگر نیم از جهان در اثر یک جنگ ویرانگر مانند جنگ اتومی خراب هم شود‬
‫ارتباطات بین جزوتام های نظامی آنها باید قایم باشد‪ .‬در سالهای ‪ 1980‬انجمن ‪NSF‬‬
‫)‪ (National Science Foundation‬هم شامل این پروژه گردید‪ .‬شبکه ‪ NSF‬را به‬
‫نام ‪ NSFNET‬یاد میکردند‪ .‬بالخره ارتباط میان ‪ ARPANET‬و ‪ NSFNET‬را به‬
‫نام ‪ (Internetworking) Internet‬یاد کردند ]‪ .[501:20‬به این ترتیب شبکه که به‬
‫منظور جنگ اتومی ساخته شده بود راه خود را به طرف امور ملکی از قبیل تعلیمی و‬
‫تجارتی نیز باز کرد‪ .‬امروز هزاران شبکه و ملیون ها شخص به این شبکه در سر تا‬
‫سر جهان ارتباط دارند‪ .‬انترنت دارای خدمات ذیل میباشد‪:‬‬

‫دربخش ارتباطات‬
‫‪ ‬از طریق انترنت وبه کمک کمپیوتر‪ ،‬مردم میتواند افکار خود را باهم شریک‬
‫نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬معلومات را تبادله نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬وسایل را باهم شریک سازند‪.‬‬
‫‪ ‬از انترنت در فرستادن پیغامهای الکترونیکی یا ایمیل ‪(Electronic E-mail‬‬
‫)‪ ،Mail‬مکالمات تلیفونی‪ ،‬ارتباطات بال درنگ )‪ ،(Chatting‬وکنفرانس ها از‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪30‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫راه دور )‪ (Teleconference‬استفاده میشود‪ .‬پیغامهای الکترونیکی خیلی به‬

‫سرعت و در ظرف چند ثانیه میرسد و گرفتن آن مربوط و محدود به وقت‬
‫وموقعیت مشخص نمیباشد‪.‬‬

‫ایمیل و کنفرانس از راه دور نظر به سیستم سابقه پیغام رسانی دارای خوبی های ذیل‬
‫میباشد‪:‬‬
‫‪ ‬ایمیل دارای سرعت است‪.‬‬
‫‪ ‬ایمیل و کنفرانس از راه دور محدودیت مکانی ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬ایمیل و کنفرانس از راه دور محدودیت زمانی ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬توسط ایمیل همزمان به چندین شخص هم میتوانیم عین پیغام را بفرستیم‪.‬‬
‫‪ ‬پیغامهای ایمیل معلومات رقمی است که به آسانی میتواند تغییر داده شود و یا هم‬
‫همرای متن دیگر به آسانی یکجا شود‪.‬‬
‫‪ ‬پیغامهای ایمیل‪ ،‬مانند زنگ تلیفون‪ ،‬به دیگران مزاحمت ایجاد نمیکند‪.‬‬
‫البته ایمیل وکنفرانس از راه دور‪ ،‬هر دو دارای نقاط ضعف هم است که این نقاط ضعف‬
‫از خرابی در سیستم کمپیوتر‪ ،‬خرابی در سیستم شبکه و انترنت‪ ،‬اشتباهات استفاده کننده‬
‫و همچنین تهدید های امنیتی منشا میگیرد‪.‬‬

‫دربخش خدمات‬
‫‪ ‬شبکه ویب جهانی )‪(World Wide Web‬‬
‫‪ ‬شنیدن اخبار )‪(News‬‬
‫‪ ‬فرستادن فایلها‬
‫‪ ‬گرفتن پروگرامها‬
‫‪ ‬از طریق انترنت میتوانیم به سوالهای که همین لحظه برای ما پیدا شده است‪،‬‬
‫مثال میخواهیم بفهمیم که همین اکنون آب و هوای شهر هرات و یا شهر لندن چه‬
‫قسم است‪ ،‬جواب مناسب را پیدا نمائیم‪.‬‬
‫‪ ‬به کمک انترنت میتوانیم اشیا را خریداری نمائیم‪ ،‬اشیا خود را به فروش برسانیم‪.‬‬

‫دربخش تعلیم و تربیه‬

‫‪ ‬به کمک انترنت مردم میتوانند از کتابخانه های الکترونیکی برای افزودن‬
‫معلومات خود استفاده نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬مضامین پوهنتون ها را از راه دور تعقیب نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬مواد درسی را دریافت نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬در بحث های علمی اشتراک نمایند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪31‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫انترنت در پهلوی این همه خدمات و خوبی ها‪ ،‬مشکالت را هم ببار آورده میتواند‪ .‬از‬
‫آن جمله اعتیاد بی حد به انترنت و مصروف بودن در آن‪ ،‬و استفاده نادرست آن قابل‬
‫یاد آوری است‪ .‬خرابکاران و مخربین از تسهیالت و مزایائی انترنت استفاده سوء نموده‬
‫و باعث اذیت دیگران میشوند‪.‬‬
‫تعداد دیگر هم از طریق انترنت‬
‫یک تعداد مردم از طریق انترنت به‬ ‫و‬ ‫بیهوده‬ ‫کارهای‬ ‫به‬
‫کارهای بیهوده و مضرمصروف بوده‬ ‫مضرمصروف بوده و قیمت‬
‫و قیمت ترین چیز خود که وقت است‪،‬‬ ‫ترین چیز خود که وقت است‪ ،‬و‬
‫و یک روز از جوانی وصرف وقت‬ ‫یک روز از جوانی و وقت‬
‫پرسیده خواهد شد‪ ،‬بیهوده صرف‬ ‫پرسیده خواهد شد‪ ،‬بیهوده‬
‫مینمایند‪ .‬در این حالت بدون شک‪،‬‬ ‫صرف مینمایند‪ .‬در این حالت‬
‫ضرر انترنت به مراتب بیشتر از مفاد‬ ‫بدون شک‪ ،‬ضرر انترنت به‬
‫آن میباشد‪.‬‬ ‫مراتب بیشتر از مفاد آن میباشد‪.‬‬
‫در حالیکه وجایب جوانان بیشتر‬
‫از وقت شان است‪ ،‬اعتیاد بی حد‬
‫به انترنت و استفاده نادرست آن سبب ضیاع وقت و سبب ضعیف شدن شعور در مقابل‬
‫ادای این واجبات میشود‪ .‬البته هر کس در صورت استفاده از کمپیوتر و انترنت دارای‬
‫مسئولیتهای است که باید آنرا ادا نماید‪ .‬احساس این مسئولیتها باعث میشود تا به تمامیت‬
‫سیستم احترام شود‪ ،‬به پاسورد و نام دیگران احترام شود‪ ،‬محرمیت اسناد دیگران باید‬
‫احترام شود و مطابق به قوانین و مقرارات از کمپیوتر و انترنت استفاده شود‪ .‬برای‬
‫استفاده از انترنت و تکنالوژی معلوماتی باید پالیسی تکنالوژی معلوماتی موجود باشد‬
‫تا هر کس مطابق آن کار نماید‪.‬‬

‫بعضی مشکالت میتواند به آسانی حل ویا اقال کم شود‪ .‬ولی بعضی از این مشکالت روز‬
‫به روز در اثر پیشرفت وپیچیده گی تکنالوژی بیشتر و مشکلتر گردیده است‪ .‬امروز‬
‫مصئون بودن معلومات‪ ،‬در کمپیوتر های که به انترنت وصل اند خیلی مغلق و پچیده‬
‫شده است‪ .‬همان طوری که انترنت و تکنالوژی معلوماتی فرصتهای زیادی را برای‬
‫مردم ایجاد نموده ولی در مقابل‪ ،‬یکتعداد از همین فرصتها‪ ،‬استفاده نادرست مینمایند‪.‬‬

‫دولتداری الکترونیکی )‪(Electronic Government‬‬

‫یکی از موارد دیگر استفاده از کمپیوترعبارت از دولتداری الکترونیکی است‪ .‬دولتداری‬
‫الکترونیکی استفاده از تکنالوژی معلوماتی و ارتباطی برای تهیه خدمات الکترونیکی‬
‫به کارمندان دولت‪ ،‬اتباع کشور‪ ،‬سکتورهای خصوصی و دیگر دوایر دولتی وغیر‬
‫دولتی میباشد‪ .‬این اصطالح در دهه اخیر قرن ماضی میالدی‪ ،‬بعد از معرفی و پیشرفت‬
‫شبکه های کمپیوتری و انترنت مروج گردیده‪ ،‬و در چند سال اخیر‪ ،‬بسیاری کشورهای‬
‫جهان پیشرفتهای زیادی را در این قسمت حاصل نموده اند‪ .‬در بعضی کشورهای پیشرفته‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪32‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫جهان امورات اداری‪ ،‬تعلیمی‪ ،‬مالی‪ ،‬تجارتی وغیره به شکل الکترونیکی توسط کمپیوتر‬
‫و وسایل تکنالوژی معلوماتی و ارتباطی صورت میگیرد‪ .‬دولتداری الکترونیکی‬
‫تکنالوژی معلوماتی را با مسائل اداری ترکیب نموده و از ترکیب آن یک شکل جدید‬
‫اداره و خدمات دولتی به میان می آید‪ .‬در اینوع دولتداری رابطه میان دولت و اتباع‬
‫دولت آسان‪ ،‬سریع‪ ،‬واقتصادی میشود ]‪.[48:23‬‬

‫در دولتداری الکترونیکی اتباع یک کشور به آسانی‪ ،‬سرعت و مصرف کم از جا های‬

‫دور و صعب العبور‪ ،‬بدون محدودیت زمانی ومکانی با دوایر دولتی ارتباط گرفته‬
‫میتوانند و به این ترتیب میان دولت و اتباع آن رابطه بهتر و محکمتر ایجاد میشود‪ .‬در‬
‫اینوع دولتداری شاگردان میتوانند توسط کمپیوتر و انترنت از راه نزدیک و یا دور‬
‫امتحان دهند‪ ،‬نتیجه امتحان را از طریق انترنت مشاهده نمایند‪ .‬مردم میتوانند توسط‬
‫کریدت کارت اشیا را خریداری نمایند و جهت اجرای بیل برق ضرورت به رفتن به‬
‫بانک نیست‪ ،‬بلکه میتوانند از خانه خود بیل برق را تحویل دهند‪ .‬در دید دولتداری‬
‫الکترونیکی دهقان که در یک قریه دور افتاده زنده گی میکند ممکن است که شب در‬
‫مبایل خود پیغام راجع به وضع بارنده گی و خطر سیالب را دریافت نماید‪ .‬دولتداری‬
‫الکترونیکی اشتراک اتباع یک کشور در امورات دولتی را بیشتر میسازد‪ .‬مردم به‬
‫آسانی از طریق کمپیوتر‪ ،‬و در چند سال آینده از طریق مبایل‪ ،‬میتوانند در اجرای کارها‬
‫با مراجع دولتی در ارتباط باشند‪ .‬در دولتداری الکترونیکی شفافیت در اجرای کارها‬
‫بیشتر گردیده و به این ترتیب از فساد اداری تا حد زیاد جلوگیری میشود ]‪ .[9:14‬مفتشین‬
‫هر وقت که خواسته باشند‪ ،‬و بدون فهم دیگران از کارها نظارت کرده میتوانند‪ .‬در‬
‫صورت عدم اجرای کارها‪ ،‬راپورها به شکل اتومات تهیه شده میتواند‪ .‬همچنین دولتداری‬
‫الکترونیکی بیروکراسی را محدود میسازد ]‪[9:4‬‬

‫نوت برای استفاده کننده گان کمپیوتر‪:‬‬

‫در این شک نیست که کمپیوتر و پروگرامهای آن سهولت های زیاد را در اجرای کار‬
‫ها به وجود آورده و هیچکس از فواید آن چشم پوشی کرده نمیتواند‪ .‬از همین سبب است‬
‫که امروز کمپیوتر در بخشهای مختلف زنده گی انسانها استفاده فراوان داشته و یکتعداد‬
‫زیاد از کارمندان دوایر دولتی و خصوصی شاید کمتر روزی را به یاد بیاورند که در‬
‫آن روز از کمپیوتر استفاده نه نموده باشند‪ .‬از طرف دیگر همین استفاده دوامدار و عدم‬
‫توجه به رهنمود های استفاده از کمپیوتر‪ ،‬باعث تاثیرات منفی باالی صحت استفاده‬
‫کننده میشود‪ .‬بنا برآن وقتیکه ساعات طوالنی باالی کمپیوتر کار مینمائیم باید به هدایات‬
‫که توسط مراجع معتبر و پزیرفته شده جهانی تهیه گردیده است آشنا شویم و به آن عمل‬
‫نمائیم‪ .‬البته مقدار تاثیرات منفی مربوط به مدت استفاده از کمپیوتر‪ ،‬نوع کمپیوتر و‬
‫پروگرامهای مورد استفاده هم میشود‪ .‬همچنین عوامل مختلف وجود دارد که توجه به‬
‫این عوامل سبب از بین رفتن تاثیرات منفی و یا اقال کم ساختن آن میشود‪ .‬از جمله این‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪33‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫عوامل حالت نشستن در اثنای کار با کمپیوتر‪ ،‬مقدار روشنی‪ ،‬حالت میز و چوکی‪،‬‬
‫موقعیت وسایل مانند مانیتور‪ ،‬صفحه کلید و موس قابل توجه اند‪.‬‬

‫برای از بین بردن تاثیرات منفی در مورد هر کدام از عوامل متذکره هدایات و رهنمود‬
‫های وجود دارند که در بعضی موارد این کتاب به آن اشاره گردیده است‪ .‬برای معلومات‬
‫بیشتر در این مورد استفاده کننده گان کمپیوتر میتوانند آنرا در کتابها و مقاالت علمی‬
‫مطالعه نمایند‪ .‬یاد آوری این موضوع هرگز به این معنی نیست که کار کردن ضرر‬
‫دارد‪ .‬کار کردن به صحت ضرر ندارد حتی مفید هم است و کار اگر مایه زحمت هم‬
‫باشد سبب راحت انسان و رفاه جامعه میشود‪ .‬ولی در اثنای کار با کمپیوتر وظیفه و‬
‫مسئولیت استفاده کننده است تا جهت از بین بردن ضرر های ناشی از استفاده نادرست‬
‫به رهنمودها و هدایات استفاده از کمپیوتر توجه نمایند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪34‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫خالصه فصل اول‬

‫‪ ‬کمپیوتر ماشین است که هر نوع معلومات اولیه را قبول و پراسس کرده میتواند‪.‬‬
‫یک صفت مهم کمپیوتر قابلیت پروگرام آن میباشد که همین صفت سبب شده تا از‬
‫کمپیوتر در تمام بخش های زنده گی ما و شما استفاده شود‪.‬‬

‫‪ ‬انسانها از زمانه های قدیم سعی و تالش نموده اند تا وسایل هر چه بهتر حساب‬
‫کردن را ایجاد نمایند‪ .‬در ابتدا وسایل میخانیکی جهت محاسبات استفاده میشد‪ .‬در‬
‫نیمه قرن بیستم‪ ،‬اولین کمپیوتر الکترونیکی در امریکا ساخته شد‪ .‬بعد از به میان‬
‫آمدن کمپیوتر های الکترونیکی تکنالوژی کمپیوتر به سرعت پیشرفت نموده و‬
‫اکنون به شکل فعلی آن تبدیل گردیده است‪ .‬در این پیشرفت هم پرزه جات و هم‬
‫پروگرامهای کمپیوتر نقش دارد‪.‬‬

‫‪ ‬امروز انواع و اقسام مختلف کمپیوترها وجود دارد‪ .‬ما وشما بیشتر از کمپیوترهای‬
‫شخصی که دارای پرزه جات و پروگرامهای معیاری است استفاده مینمائیم‪ .‬کمپیوتر‬
‫های دیسک تاپ و لپ تاپ نمونه های مهم از کمپیوترهای شخصی میباشند‪.‬‬

‫‪ ‬کمپیوتر دارای صفات است که سبب استفاده وسیع از کمپیوتر شده است‪ .‬سرعت‪،‬‬
‫قابلیت اطمئنان‪ ،‬توانائی ذخیره معلومات زیاد در جای کم‪ ،‬کار دوامدار‪ ،‬و استفاده‬
‫از آن در موارد مختلف عبارت از صفات مهم کمپیوتر است که سبب استفاده وسیع‬
‫از کمپیوتر شده است‪.‬‬

‫‪ ‬در عصر امروزی در تمام بخش های زنده گی ما وشما از کمپیوتر استفاده میشود‪.‬‬
‫کمپیوتر برای هر کس پروگرامها دارد و هر کس میتواند در رشته و مسلک خود‬
‫از کمپیوتر استفاده نمایند‪ .‬یکی از موارد استفاده کمپیوتر انترنت است که از آن‬
‫برای ارتباطات‪ ،‬تعلیم‪ ،‬و خدمات مختلف دیگر استفاده میشود‪.‬‬

‫تمرین فصل اول‬

‫در سواالت ذیل‪ ،‬جواب درست را انتخاب نمائید‪:‬‬

‫‪ )0‬اولین کمپیوتر الکترونیکی که دارای حافظه بود ومیتوانست پروگرام را در‬

‫حافظه خود ذخیره نماید‪ ،‬عبارت است از‪:‬‬
‫د‪:‬‬ ‫ج‪EDVAC :‬‬ ‫ب‪ENIAC :‬‬ ‫الف‪ :‬ماشین تفاضلی بابیج‬
‫ماشین پاسکال‬
‫‪ )1‬کمپیوترهای شخصی به یکی از نامهای ذیل نیز یاد میشوند‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪35‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ب‪ :‬مین فریم کمپیوتر‬ ‫الف‪ :‬مایکرو کمپیوتر‬

‫د‪ :‬کمپیوتر بزرگ‬ ‫ج‪ :‬مینی کمپیوتر‬

‫‪ )3‬در دوره دوم کمپیوتر ها از تکنالوژی _________ استفاده گردیده بود‪:‬‬

‫د‪:‬‬ ‫ج‪ :‬ترانزستر‬ ‫ب‪Vacuum Tubes :‬‬ ‫الف‪IC :‬‬
‫‪Micro‬‬

‫‪ )4‬کمپیوتر های قیاسی عبارت از کمپیوتر های اند که ‪:‬‬

‫الف‪ :‬توسط اشارات )‪ (Signals‬کار میکند و در موارد عام استفاده میشود‪.‬‬
‫ب‪ :‬توسط اشارات )‪ (Signals‬کار میکند و دارای سرعت بیشتر و دقت نسبتا کمتر‬
‫بوده و در موارد خاص استفاده میشود‪.‬‬
‫ج‪ :‬توسط ارقام و حروف کار میکند و در موارد خاص استفاده میگردند‪.‬‬
‫د‪ :‬توسط اشارات )‪ (Signals‬کار میکند و دارای سرعت کمتر و دقت بیشتر بوده و‬
‫در موارد خاص استفاده میگردند‪.‬‬

‫‪ )5‬کدام یک از جمالت ذیل‪ ،‬کمپیوتر های دوره سوم را درست شرح میکند؟‬
‫الف‪ :‬در کمپیوتر های دوره سوم از تکنالوژی ترانزستر استفاده گردیده‪ ،‬وسرعت آنها‬
‫زیاد بود‪.‬‬
‫ب‪ :‬در کمپیوتر های دوره سوم از تکنالوژی ‪ IC‬استفاده گردیده‪ ،‬سرعت آنها زیاد و‬
‫اجرای همزمان چندین پروگرام در آن امکان نداشت‪.‬‬
‫ج‪ :‬در کمپیوتر های دوره سوم از تکنالوژی ‪ IC‬استفاده گردیده بود‪ ،‬اجرای همزمان‬
‫چندین پروگرام در همین دوره امکان پیدا کرد و لسانهای پروگرام نویسی نیز توسعه‬
‫بیشتر پیدا نمود‪.‬‬
‫د‪ :‬درکمپیوتر های دوره سوم از تکنالوژی ‪ IC‬استفاده گردیده بود‪ ،‬اجرای همزمان‬
‫چندین پروگرام در همین دوره امکان پیدا کرد و تنها از لسان ماشین استفاده میکردند‪.‬‬

‫‪ )1‬مروجترین کمپیوترها‪ ،‬که دارای پرزه جات و پروگرامهای معیاری‬

‫)‪ (Standard‬است‪ ،‬و در موارد مختلف مورد استفاده قرار میگیرد‪ ،‬عبارت از‬
‫کمپیوترهای ذیل میباشد‪:‬‬
‫ب‪ :‬کمپیوترهای شخصی‬ ‫الف‪ :‬کمپیوترهای کوچک‬
‫د‪ :‬کمپیوترهای ‪Main Frame‬‬ ‫ج‪ :‬کمپیوترهای بزرگ‬

‫‪ )9‬پیشرفت تدریجی تکنالوژی‪ ،‬در دوره اول‪ ،‬دوم‪ ،‬سوم و چهارم کمپیوترها‪،‬‬
‫دارای ترتیب ذیل بود‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪36‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫الف‪ :‬تیوب های میان خالی – ‪ – IC‬ترانزستر ب‪ :‬ترانزستر– تیوب های میان خالی‬
‫د‪ :‬تیوب های میان خالی –‬ ‫– ‪ IC‬ج‪ :‬ترانزستر – ‪ – IC‬تیوب های میان خالی‬
‫ترانزستر – ‪IC‬‬

‫‪ )9‬کمپیوتر یک ماشین الکترونیکی است که‪:‬‬

‫الف‪ :‬تمام مسائل را خودش بدون کدام پروگرام از قبل داده شده حل مینماید‪.‬‬
‫ب‪ :‬برای هر مسئله صرف به جزئیات همان مسئله ضرورت داشته و بدون پروگرام‬
‫داده شده آنرا حل مینماید‪.‬‬
‫ج‪ :‬هر مسئله را طبق پروگرام از قبل داده شده و بعد از گرفتن جزئیات آن حل مینماید‪.‬‬
‫د‪ :‬به پروگرام ضرورت نداشته و تمام مسائل را به کمک حافظه خود حل مینماید‪.‬‬
‫‪ )8‬کدام یک از جمالت ذیل‪ ،‬کمپیوترهای شخصی را درست شرح میکند؟‬
‫الف‪ :‬کمپیوتر های اند که دارای پرزه جات و پروگرامهای غیر معیاری بوده‪ ،‬و به نام‬
‫مایکرو کمپیوترها نیز یاد میشود‪ .‬در بخش های مختلف استفاده میشوند‪.‬‬
‫ب‪ :‬کمپیوتر های اند که دارای پرزه جات و پروگرامهای معیاری بوده‪ ،‬و به نام مایکرو‬
‫کمپیوتر ها نیز یاد میشود‪ .‬در بخش های مختلف استفاده میشوند‪.‬‬
‫ج‪ :‬کمپیوتر های اند که دارای پرزه جات و پروگرامهای معیاری بوده‪ ،‬و به نام مایکرو‬
‫کمپیوتر ها نیز یاد میشود‪ .‬در موارد خاص مانند پروژه های نظامی و تحقیقات علمی‬
‫استفاده میشوند‪.‬‬
‫د‪ :‬کمپیوتر های اند که دارای پرزه جات و پروگرامهای معیاری بوده‪ ،‬و به نام ‪PDA‬‬
‫نیز یاد میشوند‪ .‬در موارد خاص مانند پروژه های نظامی و تحقیقات علمی استفاده‬
‫میشوند‪.‬‬

‫‪ )01‬کمپیوترهای دوره چهارم‪ ،‬دارای صفات ذیل بودند (دو جواب درست را انتخاب‬
‫کنید)؟‬
‫ج‪ :‬استفاده‬ ‫ب‪ :‬استفاده از ‪IC‬‬ ‫الف ‪ :‬استفاده از ترانزستر‬
‫د‪ :‬توسعه پروگرامهای‬ ‫از لسانهای پروگرام نویسی برای اولین بار‬
‫کمپیوتر در این دوره‬

‫‪ )00‬کدام یک از جمالت ذیل‪ ،‬کمییوترهای دوره اول را درست شرح میکند؟‬

‫الف‪ :‬در کمپیوترهای دوره اول از تکنالوژی ترانزستر استفاده گردیده‪ ،‬و تنها به لسان‬
‫ماشین پروگرام میشد‪ .‬سرعت آن نظر به کمپیوترهای دوره دوم کمتر بود و در مقاصد‬
‫نظامی و تحقیقات علمی استفاده میشد‪.‬‬
‫ب‪ :‬در کمپیوترهای دوره اول از تکنالوژی تیوب های میان خالی استفاده گردیده‪ ،‬و‬
‫تنها به لسان ماشین پروگرام میشد‪ .‬سرعت آن نظر به کمپیوترهای دوره دوم کمتر بود‬
‫و در موارد مختلف استفاده میشد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪37‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ج‪ :‬در کمپیوترهای دوره اول از تکنالوژی تیوب های میان خالی استفاده گردیده‪ ،‬و تنها‬
‫به لسان ماشین پروگرام میشد‪ .‬سرعت آن نظر به کمپیوترهای دوره دوم کمتر بود و‬
‫در مقاصد نظامی و تحقیقات علمی استفاده میشد‪.‬‬
‫د‪ :‬درکمپیوترهای دوره اول از تکنالوژی تیوب های میان خالی استفاده گردیده‪ ،‬و از‬
‫لسان های مختلف پروگرام نویسی استفاده میکرد‪ .‬سرعت آن نظر به کمپیوترهای دوره‬
‫دوم کمتر بود و در مقاصد نظامی و تحقیقات علمی استفاده میشد‪.‬‬

‫‪ )01‬نظر به تعریف کمپیوتر‪ ،‬کدام صفت‪ ،‬کمپیوتر را به یک وسیله هر مقصده ‪/‬‬

‫همه کاره )‪ (Multi-Purpose‬تبدیل نموده است؟‬
‫ب‪ :‬داشتن حافظه‬ ‫الف‪ :‬خورد بودن حجم‬
‫د‪ :‬قابلیت پروگرام کردن‬ ‫ج‪ :‬کار با صفر و یک‬

‫‪ )03‬کمپیوتر های که دارای سرعت زیاد بوده‪ ،‬در پروژه های نظامی و تحقیقات‬
‫علمی استفاده گردیده‪ ،‬و مجال مسابقه کشورهای بزرگ را تشکیل میدهد‪ ،‬عبارت اند‬
‫از‪:‬‬
‫ب‪ :‬کمپیوترهای شخصی‬ ‫الف‪ :‬مایکرو کمپیوترها‬
‫د‪ :‬کمپیوترهای لپ تاپ‬ ‫ج‪ :‬کمپیوترهای بزرگ‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪38‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫فصل دوم‬
‫ساختمان کمپیوتر‬
‫اهداف‬
‫هدف فصل دوم معرفی پرزه جات کمپیوتر است که در آن با پرزه جات ذیل آشنا‬
‫میشویم‪  :‬وسایل وارد کردن معلومات اولیه به کمپیوتر (تخته کلید‪ ،‬موس‪،‬‬
‫سکنر‪ ،‬کمره دیجیتل وغیره)‪.‬‬
‫‪ ‬اج ار کننده اصلی تمام عملیات کمپیوتر‪ ،‬که بخشهای مختلف‬
‫کمپیوتر ار کنترول میکند‪ ،‬و مانند مغز برای کمپیوتر است‪.‬‬
‫‪ ‬انواع حافظه های اصلی که در سیستم کمپیوتر موجود است‪.‬‬
‫‪ ‬حافظه که جهت ایجاد تعادل بین سرعت حافظه اصلی و سرعت‬
‫پراسسر استفاده میشود‪.‬‬
‫‪ ‬پرزه جات که وظیفه ارتباط دادن پرزه جات داخلی و بیرونی‬
‫کمپیوتر ار به عهده دارند‪.‬‬
‫‪ ‬وسایل که جهت تهیه و کنترول برق کمپیوتر استفاده میشوند‪.‬‬
‫‪ ‬وسایل که جهت نشان دادن نتیجه و جهت چاپ آن در ورق‬
‫استفاده میشوند‪.‬‬
‫‪ ‬وسایل که معلومات اولیه و پروگرامهای کمپیوتر ار به شکل‬
‫دایمی ذخیره میکنند‪ ،‬وهمچنین جهت انتقال معلومات اولیه و‬
‫پروگرامها مورد استفاده قرار میګیرند‪.‬‬

‫کمپیوتر دارای پرزه جات مختلف است که این پرزه جات با هم مشترک کار میکند تا‬
‫و ظیفه مشخص انجام شود‪ .‬برای ما وشما به حیث شخص مسلکی و تخنیکی کمپیوتر و‬
‫یا حتی به حیث استفاده کننده کمپیوتر ضرور است تا با این پرزه جات و وظایف آنها‬
‫آشنای داشته باشیم‪ .‬در اثنای کار در پروگرامهای مختلف کمپیوتر ضرورت احساس‬
‫میشود تا با مفاهیم اساسی و طرز کار این پرزه جات معلومات داشته باشیم‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪39‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫در اینجا قابل یادآوری میدانم که پرزه جات کارهای خیلی ساده و بسیط‪ ،‬از قبیل انتقال‬
‫معلومات‪ ،‬مقایسه معلومات‪ ،‬و ذخیره معلومات را انجام داده میتواند‪ .‬در پهلوی پرزه‬
‫جات‪ ،‬یک بخش مهم و اساسی دیگر وجود دارد که به نام پروگرامهای‬
‫کمپیوتر)‪ (Computer Software‬یاد میشود‪ .‬میان پرزه جات و پروگرامها یک طبقه‬
‫ارتباط وجود دارد که به نام لخت افزار )‪ (Firmware‬یاد میشود‪ .‬لخت افزار به حیث‬
‫وسیط و میانجی میان پرزه جات و پروگرامها کار میکند‪ .‬بعضی اوقات به پرزه جات‬
‫)‪ (Hardware‬و پروگرام های )‪ (Software‬کمپیوتر اصطالح تکنالوژی‬
‫)‪(Technology‬هم اطالق میشود‪ .‬کلمه تکنالوژی ترکیب دو کلمه تخنیک و علم است‪.‬‬
‫پس به صورت عمومی درتکوین وساختمان کمپیوتر سه قسمت که عبارت از پرزه جات‬
‫)‪ ،(Hardware‬پروگرامها )‪ (Software‬و لخت افزار )‪ (Firmware‬است‪ ،‬شامل‬
‫میباشند‪ .‬پرزه جات‪ ،‬پروگرامها‪ ،‬و لخت افزار باهم مشترک کار نموده تا باالی معلومات‬
‫اولیه )‪ (Data‬عملیات مختلف حسابی و منطقی اجرا گردد‪.‬‬

‫پرزه جات عبارت از قسمتهای فزیکی و قابل لمس کمپیوتر است که تمام بخشهای‬
‫کمپیوترکه از مواد‪ ،‬مانند فلز و پالستیک ساخته شده است‪ ،‬در برمیگیرد‪ .‬در این فصل‬
‫پرزه جات کمپیوتر را مورد بحث قرار میدهیم‪ .‬فهم پرزه جات کمپیوتر در راه آشنائی‬
‫با کمپیوتر یک قدم اساسی ومهم پنداشته میشود‪ .‬همچنین فهم پرزه جات کمپیوتر عملیه‬
‫یاد گرفتن پروگرامهای کمپیوتر را کمک میکند‪ .‬پروگرامهای کمپیوتر را در فصل سوم‬
‫این کتاب مورد بحث قرار میدهیم‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪40‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫پرزه جات کمپیوتر‬

‫)‪(Computer Hardware‬‬
‫قسمتهای میخانیکی و الکترونیکی کمپیوتر‪ ،‬که قابل لمس و مشاهده است‪ ،‬به نام پرزه‬
‫جات کمپیوتر یاد میشوند‪ .‬یا به عبارت دیگر‬
‫تمام قسمتهای مادی کمپیوتر که از مواد مانند‬
‫اولین چیز در یک راه قدم‬ ‫فلز و پالستیک ساخته شده است به نام پرزه‬
‫است‪ .‬و اولین قدم در راه‬ ‫جات یاد میشوند‪ .‬در صورت مشاهده ظاهر‬
‫آشنایی با کمپیوتر‪ ،‬شناخت‬ ‫کمپیوتر‪ ،‬ممکن بعضی ها به این تصور باشند‪،‬‬
‫اجزای آن میباشد‪.‬‬ ‫که همین پرزه جات تمام کارها را انجام میدهد‪.‬‬
‫ولی پرزه جات کمپیوتر به تنهای نمیتوانند‬
‫مسائل مغلق و پچیده راحل نماید‪ .‬بلکه پرزه‬
‫جات به کمک و رهنمائی پروگرام ها وظائف خود را انجام میدهد و بدون پروگرام حتی‬
‫دو عدد را جمع کرده نمیتواند‪ .‬پرزه جات و پروگرام ها الزم و ملزوم یکد یگر بوده و‬
‫در حقیقت پروگرام ها به پرزه جات کمپیوتر جان بخشیده و آنها را فعال میسازد‪.‬‬
‫کمپیوتر میتواند چهار وظیفه اساسی ذیل را انجام دهد‪:‬‬
‫‪ -0‬گرفتن معلومات اولیه‬
‫‪ -1‬پراسس معلومات اولیه‬
‫‪ -3‬تهیه نتایج‬
‫‪ -4‬ذخیره معلومات‬
‫از همین سبب‪ ،‬پرزه جات کمپیوتر را به چهار قسمت ذیل تقسیم کرده میتوانیم‪:‬‬
‫‪ -0‬وسایل ورودی معلومات اولیه )‪(Input Devices‬‬
‫‪ -1‬بخش سیستم )‪(System Unit‬‬
‫‪ -3‬وسایل خروجی و اظهار نتایج )‪(Output Devices‬‬
‫‪ -4‬وسایل ذخیره معلومات )‪(Storage Devices‬‬
‫شکل ذیل‪ ،‬رابطه میان پرزه جات کمپیوتر را نشان میدهد‪:‬‬

‫وسایل خروجی‬
‫‪(Output‬‬
‫وسایل ورودی‬ ‫)‪Devices‬‬
‫بخش سیستم‬
‫‪(Input‬‬ ‫‪(System‬‬
‫)‪Devices‬‬ ‫)‪Unit‬‬
‫وسایل ذخیره‬
‫‪(Storage‬‬
‫)‪Devices‬‬

‫شکل ‪ :۱ – ۱‬رابطه میان پرزه جات کمپیوتر‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪41‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫وسایل ورودی معلومات اولیه‬

‫)‪(Input Devices‬‬
‫عملکرد کمپیوتر در حل مسائل‪ ،‬مشابه به عملکرد انسانها برای حل مسائل میباشد‪ .‬انسان‬
‫برای حل یک مسئله اولین کاری را که انجام میدهد‪ ،‬گوش دادن و یا فهم صورت مسئله‬
‫و سپردن نقاط مهم آن در ذهن است‪ .‬بعد از آن در باره حل آن فکر میکند‪ .‬برای یافتن‬
‫حل‪ ،‬مسئله را تحلیل و تجزیه نموده و جزئیات آنرا زیر عملیات منطقی قرار میدهد‪ .‬بعد‬
‫از یافتن حل‪ ،‬جواب مسئله یا نتایج را بیان میکند‪ .‬کمپیوتر هم برای حل مسائل به وسایل‬
‫ضرورت دارد تا توسط آن جزئیات مسئله مورد نظر‪ ،‬به کمپیوتر داخل گردد‪ .‬وظیفه‬
‫این وسایل انتقال معلومات اولیه از محیط خارج به کمپیوتر بوده و وسیله ارتباط انسان‬
‫به کمپیوتر میباشد‪ .‬این وسایل حیثیت حواس را داشته و مانند چشم و گوش برای کمپیوتر‬
‫کار میدهند‪ .‬تمام معلومات اولیه که توسط کمپیوتر پراسس میشود‪ ،‬باید از طریق همین‬
‫وسایل به کمپیوتر وارد شود‪ .‬تمام این وسایل برای یک هدف دیزاین گردیده است که‬
‫عبارت از تبدیل کردن سگنالها به بت )‪ (Bit‬ها یعنی صفر و یک میباشد‪ .‬چون معلومات‬
‫اولیه که امروز کمپیوتر ها آنرا پراسس میکند دارای اشکال مختلف از قبیل اعداد‪،‬‬
‫حروف‪ ،‬سگنالها‪ ،‬تصویر‪ ،‬متن کتاب یا ورق‪ ،‬ویدیو‪ ،‬صدا وغیره است‪ ،‬از همین سبب‬
‫وسایل متعدد ورودی معلومات اولیه وجود دارد‪ ،‬که در ذیل آنرا مورد بحث قرار میدهیم‪.‬‬

‫در وارد کردن معلومات اولیه به کمپیوتر از روش های ذیل استفاده میشود‪:‬‬
‫‪ ‬ورود معلومات اولیه توسط صفحه کلید )‪(Keyboard‬‬
‫‪ ‬ورود معلومات اولیه توسط وسایل اشاره (‪(Pointing Devices‬‬
‫‪ ‬ورود معلومات اولیه توسط وسایل خوانش )‪(Reading Tools‬‬
‫‪ ‬ورود معلومات اولیه توسط وسایل رقمی ساز )‪(Digitizing Tools‬‬

‫ورود معلومات اولیه توسط صفحه کلید )‪(Keyboard‬‬

‫تخته کلید مروجترین وسیله ورودی معلومات اولیه به کمپیوترمیباشد که همرای‬
‫هرکمپیوتر آنرا دیده میتوانیم‪ .‬تخته کلید توسط یک کیبل از طریق یک رابط‬
‫)‪ (Interface‬که به نام پورت )‪(Port‬هم یاد میشود به کمپیوتر وصل میشود‪ .‬درسابق‬
‫برای وصل کردن تخته کلید به کمپیوتر از پورتهای مسلسل از نوع ‪COM‬‬
‫)‪ (Communication port‬ویا هم پورتهای ‪ PS/2‬استفاده میگردید‪ .‬ولی امروز برای‬
‫وصل کردن تخته کلید بیشتر از پورت های ‪ (Universal Serial Bus) USB‬استفاده‬
‫میشود‪ .‬سرعت پورتهای ‪ USB‬بیشتر بوده و همچنین از عین پورت برای وصل کردن‬
‫وسایل مختلف استفاده کرده میتوانیم‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪42‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۱ – ۱‬صفحه کلید )‪(Keyboard‬‬

‫توسط صفحه کلید میتوانیم حروف الفبا‪ ،‬ارقام‪ ،‬عالیم و دستورهای خود را به شکل‬
‫مستقیم به کمپیوتر وارد نمائیم‪ .‬تعداد کلید های صفحه کلید نظر به نوع صفحه کلید فرق‬
‫میکند‪ .‬کلید های موجود در صفحه کلید را به چهار گروپ ذیل تقسیم کرده میتوانیم‪:‬‬

‫کلید های حروف و عالیم‬

‫کلید های حروف و عالیم جهت داخل نمودن حروف الفبا و عالیم خاص استفاده‬
‫میگردد‪ .‬برای نوشتن متن لسانهای مختلف‪ ،‬از همین کلیدها کار گرفته میشود‪.‬‬

‫کلید های ارقام‬

‫کلید های ارقام مشابه با کلید های ماشین حساب است و جهت وارد کردن اعداد به کار‬
‫میرود‪.‬‬

‫کلید های تابعی )‪(Function Keys‬‬

‫کلید های تابعی جهت آسانی در وارد کردن دستورها به کار می روند‪ .‬طرز استفاده آنها‬
‫ممکن است در پروگرامهای مختلف باهم متفاوت باشد‪ .‬یا به عبارت دیگر‪ ،‬وظیفه آنها‬
‫بر اساس خواست پروگرامر )‪ (Programmer‬تعیین می شود‪.‬‬

‫کلید های کنترول و کلید های خاص‬

‫این کلیدها به تنهائی و در بعضی موارد همراه با کلید های دیگر به کار میروند‪ .‬وظائف‬
‫بعضی از این کلید ها‪ ،‬که در پروگرامهای مختلف وظایف یکسان دارد‪ ،‬قرار ذیل است‪:‬‬

‫کلید ‪ENTER‬‬
‫از کلید ‪ ENTER‬برای اجرای دستورها‪ ،‬و همچنین برای بردن موشر به سطر جدید‪،‬‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫کلید ‪SPACEBAR‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪43‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫برای حرکت دادن موشر به اندازه یک خالیگاه‪ ،‬این کلید را فشار دهید‪ .‬در اثنای نوشتن‬
‫متن‪ ،‬جهت ایجاد مسافه میان کلمات‪ ،‬از این کلید استفاده میشود‪.‬‬

‫کلید ‪DELETE‬‬
‫حرف که در قسمت موشر است‪ ،‬و یا متن که انتخاب گردیده است‪ ،‬آنرا پاک مینماید‪.‬‬

‫کلید ‪BACKSPACE‬‬
‫از این کلید برای پاک کردن یک حرف استفاده کرده میتوانیم‪.‬‬

‫کلید ‪CAPS LOCK‬‬

‫این کلید دارای حالت روشن )‪ (On‬و حالت خاموش )‪ (Off‬میباشد‪ .‬با فشار دادن این‬
‫کلید میتوانیم حروف خورد ویا کالن انگلیسی را تایپ نمائیم‪ .‬اگر حالت آن روشن باشد‬
‫حروف بزرگ و اگر حالت آن خاموش باشد حروف خورد تایپ میشود‪.‬‬

‫کلید ‪Shift‬‬
‫کلید ‪ Shift‬به تنهایی کدام عمل را اجرا نمیکند (بعضی حاالت استثنایی وجود دارد‬
‫مانند پنج بار فشار دادن کلید ‪ Shift‬جهت فعال ساختن کلید ‪ .)Sticky‬ولی فشار دادن‬
‫همزمان این کلید با یک کلید دیگر وظایف مختلف را انجام میدهد‪ .‬به صورت عمومی‬
‫از این کلید در سه مورد ذیل استفاده کرده میتوانیم‪:‬‬
‫‪ .0‬در صورت فشار دادن همزمان کلید ‪ Shift‬ویک کلید حروف الفبا انگلیسی‪،‬‬
‫همان حرف به شکل کالن نوشته میشود‪.‬‬
‫‪ .1‬اگر کلید ‪ Shift‬را با کلید های دیگر (کلید های که دارای دو عالمه اند) همزمان‬
‫فشار دهیم عالمه یا حرف که در قسمت باالی همان کلید است نوشته میشود‪.‬‬
‫‪ .3‬کلید ‪ Shift‬را برای مقاصد دیگر نیز استفاده کرده میتوانیم‪ .‬مثال اگر خواسته‬
‫باشیم لسان تایپ را از انگلیسی به دری و یا عکس آن تغییر دهیم‪ ،‬در آن صورت‬
‫کلید ‪ Shift‬را با کلید ‪ Alt‬یکجا فشار میدهیم‪.‬‬
‫کلید ‪TAB‬‬
‫هر وقت که خواسته باشیم موشر را چندین خالیگاه )‪ (Space‬حرکت دهیم از کلید ‪TAB‬‬
‫استفاده میکنیم‪ .‬در نوشتن متن که به شکل سطر و ستون باشد‪ ،‬نیز از این کلید استفاده‬
‫کرده میتوانیم‪ .‬در فورم ها به کمک کلید ‪ Tab‬میتوانیم از یک خانه به خانه دیگر‪ ،‬و یا‬
‫از یک دکمه به دکمه دیگر برویم‪.‬‬
‫کلید ‪HOME‬‬
‫موشر را به ابتدای سطر و یا اول یک صفحه ویب انتقال میدهد‪ .‬در صورت فشار دادن‬
‫‪ CTRL+HOME‬موشر به اول یک سند میرود‪.‬‬
‫کلید ‪END‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪44‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫موشر را به آخرسطر و یا قسمت آخر یک صفحه ویب انتقال میدهد‪ .‬در صورت فشار‬
‫دادن ‪ CTRL+END‬موشر به پایان یک سند میرود‪.‬‬

‫کلید ‪PAGE UP‬‬

‫فشار دادن این کلید موشر را یک صفحه به طرف باال انتقال میدهد‪.‬‬

‫کلید ‪PAGE DOWN‬‬

‫فشار دادن این کلید موشر را یک صفحه به طرف پایین انتقال میدهد‪.‬‬

‫کلید ‪PRINT SCREEN‬‬

‫این کلید در سابق برای چاپ صفحه توسط ماشین چاپ استفاده میشد‪ .‬ولی اکنون برای‬
‫کاپی کردن صفحه به حافظه موقتی )‪ (Clipboard‬استفاده میشود‪ .‬بعد از آن صفحه‬
‫کاپی شده را در هر جاییکه خواسته باشیم جابجا ساخته میتوانیم‪.‬‬

‫کلید ‪ESC‬‬
‫فشار دادن این کلید سبب حذف شدن عملیه فعلی میشود‪.‬‬

‫کلید ‪Application‬‬
‫با فشار دادن این کلید اوامر مربوط به یک بخش را باز کرده میتوانیم‪ .‬این کلید عین‬
‫عملیه فشار دادن دکمه راست موس )‪ (Right Click‬در یک موقع مشخص را انجام‬
‫میدهد‪.‬‬

‫کلید ‪INSERT‬‬
‫این کلید دارای حالت روشن )‪ (On‬و خاموش )‪ (Off‬میباشد‪ .‬در صورت که این کلید‬
‫درحالت روشن باشد متن که تایپ میشود جایگزین متن موجود میگردد‪.‬‬

‫کلید ‪SCROLL LOCK‬‬

‫این کلید نیز دارای حالت روشن )‪ (On‬و خاموش )‪ (Off‬میباشد‪ .‬در صورت که این‬
‫کلید در حالت روشن باشد با فشار دادن کلیدهای ‪ ،PAGE DOWN ،PAGE UP‬و‬
‫یا کلید های جهت دار صفحه یا سطر جدید نمایان میشود ولی موشر حرکت نمیکند‪ .‬و‬
‫در صورت که خاموش باشد موشر نیز حرکت میکند‪ .‬در بعضی پروگرامها فشار دادن‬
‫این کلید کدام تاثیر ندارد‪ .‬پروگرام مایکروسافت اکسل )‪ (MS-Excel‬مثال پروگرامهای‬
‫است که از این کلید استفاده میکند‪ .‬در پروگرام اکسل‪ ،‬اگر این کلید فعال یعنی روشن‬
‫باشد‪ ،‬و شما کلید های جهت دار )‪ (Arrow Keys‬ویا کلیدهای ‪ PgUp‬و یا ‪ PgDn‬را‬
‫فشار میدهید صفحه تغییر میکند ولی حجره فعال تغییر نمیکند‪.‬‬
‫کلید ‪SysRq‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪45‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫نام این کلید از ‪ System Request‬گرفته شده است‪ .‬این کلید درصورتیکه چندین‬
‫پروگرام در حال اجرا باشد جهت رفتن از یک پروگرام به پروگرام دیگر استفاده میشود‪.‬‬
‫عین عملیه توسط کلید ‪ Alt + Tab‬هم انجام شده میتواند‪.‬‬

‫کلید ‪Fn‬‬
‫نام این کلید از کلمه ‪ Function‬گرفته شده است و معموال در کمپیوترهای لپ تاپ‬
‫موجود میباشد‪ .‬برای وظایف خاص مانند کم یا زیاد ساختن روشنی صفحه نمایش وتعیین‬
‫نمودن حالتهای ویدی و وغیره موارد استفاده میشود‪ .‬البته وظیفه اساسی این کلید‪ ،‬اجرای‬
‫وظیفه دوم بعضی کلیدها میباشد‪ .‬اگر همان کلید را به تنهایی فشار دهیم وظیفه اولی آن‪،‬‬
‫و در صورت که در اثنای فشار دادن آن کلید ‪ Fn‬را نیز فشار دهیم وظیفه دوم آن انجام‬
‫میشود‪.‬‬

‫نوت‪ :‬در اثنای استفاده از تخته کلید‪ ،‬راه های آسان و کوتاه وجود دارد که به نام‬
‫‪ Shortcut‬نیز یاد میشود‪ .‬به کمک این راه ها میتوانیم بعضی عملیات را به سرعت‬
‫توسط کلیدهای تخته کلید انجام دهیم‪ .‬البته دربعضی حاالت استفاده از این راه ها نظر به‬
‫موس آسان وسریع میباشد‪ .‬در اینجا بعضی از این راه های کوتاه را طور نمونه معرفی‬
‫مینمائیم‪:‬‬
‫مورد استفاده‬ ‫راه آسان یا ‪Shortcut‬‬
‫کاپی کردن متن انتخاب شده‬ ‫‪CTRL+C‬‬
‫انتقال یا بیجا کردن متن انتخاب شده‬ ‫‪CTRL+X‬‬
‫جابجا ساختن متن در موقعیت موشر‬
‫‪CTRL+V‬‬
‫)‪(Cursor‬‬
‫انتخاب نمودن تمام متن‬ ‫‪CTRL+A‬‬
‫تکرار عملیه قبلی‬ ‫‪CTRL+Y‬‬
‫باز کردن مینوی ‪Start‬‬ ‫‪CTRL+ESC‬‬
‫از بین بردن عنصر انتخاب شده بدون‬
‫‪SHIFT+DELETE‬‬
‫انتقال آن به ‪Recycle Bin‬‬
‫جستجو در پروگرامهای فعال‬ ‫‪ALT+TAB‬‬
‫نشان دادن کمک راجع به عنصر‬
‫‪F1‬‬
‫انتخاب شده‬
‫فشاردادن ‪ SHIFT‬در اثنای داخل کردن مانع شدن از اجرای اتومات پروگرام‬
‫داخل سی دی‬ ‫سی دی‬
‫انتخاب ویا عدم انتخاب باکسهای‬
‫‪SPACEBAR‬‬
‫انتخابی‬
‫کلید نشان ویندوز ‪(Windows Logo‬‬
‫باز یا بسته نمودن مینوی ‪Start‬‬
‫)‪Key‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪46‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫نمایش صفحه رومیزی )‪(Desktop‬‬ ‫فشار دادن کلید نشان ویندوز و ‪D‬‬
‫باز نمودن کمپیوتر‬ ‫فشار دادن کلید نشان ویندوز و ‪E‬‬
‫قفل کردن کمپیوتر یا تبدیل نمودن‬
‫فشار دادن کلید نشان ویندوز و ‪L‬‬
‫استفاده کننده‬
‫باز کردن باکس اجرا )‪(Run‬‬ ‫فشار دادن کلید نشان ویندوز و ‪R‬‬
‫جدول ‪ :۱ – ۱‬راه های کوتاه تخته کلید‬

‫استفاده بهتر از کمپیوتر وتخته کلید‪ ،‬برای صحت قابل توجه است‪ .‬خصوصا برای‬
‫کسانیکه بیشتر اوقات از کمپیوتر استفاده میکنند‪ .‬اگر از تخته کلید به شکل مناسب استفاده‬
‫ننمایند ممکن است سبب درد دستها‪ ،‬بازو و یا پنجه دست شود‪ .‬از همین سبب برای‬
‫استفاده بهتر تخته کلید به نقاط ذیل توجه نمائید ]‪:[118: 18‬‬
‫‪ ‬ضخامت تخته کلید بیشتر از ‪ 3‬سانتی متر نباشد و همچنین میل تخته کلید از ‪1‬‬
‫تا ‪ 05‬درجه قابل عیار سازی باشد‪.‬‬
‫‪ ‬کلید ها با مواد که درخشش و انعکاس نور را از بین میبرد پوشانده شده باشد و‬
‫حروف آن واضیح و روشن باشد‪.‬‬
‫‪ ‬در اثنای استفاده از تخته کلید آرنجها با بازوها زاویه ‪ 81‬درجه یا از آن بیشتر‬
‫باشد تا از فشرده گی عصب به آرنج جلو گیری شود‪.‬‬
‫‪ ‬تخته کلید را در مقابل تان در جای مناسب و به خط سطح آرنچ ها و یا کمی‬
‫پائینتر از آن قرار دهید‪ .‬بلند بودن تخته کلید از سطح آرنج یک عامل مهم درد‬
‫دستها میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬چوکی را استفاده نمائید که ارتفاع آن قابل عیار سازی باشد‪ .‬همچنین چوکی باید‬
‫دارای تکیه گاه برای پشت و بازوی تان باشد‪.‬‬
‫‪ ‬اطمئنان حاصل نمائید تا به تخته کلید درست رسیده میتوانید که بند دست تان‬
‫هموار است (به طرف باال یا پائین مایل نیست) و مستقیم باشد نه به طرف چپ‬
‫یا راست‪.‬‬
‫‪ ‬در اثنای تایپ کردن‪ ،‬بند هر دو دست را باالی تخته کلید قرار دهید‪ .‬به این‬
‫ترتیب عالوه به راحت بودن دست تان‪ ،‬به تمام کلیدها بهتر رسیده گی کرده‬
‫میتوانید‪ .‬دراثنای خریدن تخته کلید‪ ،‬توجه کنید که تخته کلید در قسمت پیشروی‬
‫خود‪ ،‬جای مناسب برای گذاشتن هر دو دست را داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬کلیدهای تخته کلید را به نرمی فشار دهید‪ .‬وارد کردن فشار زیاد باالی کلیدهای‬
‫تخته کلید سبب فشار بیشتر باالی انگشتان تان میشود‪.‬‬
‫‪ ‬در اثنای کار با کمپیوتر بعد از یک وقفه تفریح نمائید‪ .‬البته این توصیه بیشتر‬
‫متوجه کسانی اند که عمر شان باالتر از پنجاه سال است‪ .‬جوانان باید زیاد کار‬
‫کنند‪ .‬از همه بهتر این است تا مسئله صحت تان را خودتان مواظبت نمائید‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪47‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫وسایل اشاره )‪(Pointing Devices‬‬

‫نوع دوم از وسایل ورودی معلومات به کمپیوتر‪ ،‬وسایل اشاره میباشند‪ .‬این وسایل توسط‬
‫اشاره معلومات اولیه و اوامر را به کمپیوتر داخل مینمایند‪ .‬در پروگرام های گرافیکی‪،‬‬
‫که در آن ارتباط استفاده کننده )‪ (User‬و کمپیوتر به شکل گرافیکی می باشد‪ ،‬بیشتر از‬
‫همین وسایل استفاده میشود‪ .‬کار با این وسایل نظر به تخته کلید آسان است‪ .‬وسایل ذیل‬
‫توسط اشاره معلومات اولیه و اوامر را به کمپیوتر میرساند‪:‬‬

‫موس)‪(Mouse‬‬
‫موس از جمله وسایل اشاره است که بعد از صفحه کلید‪ ،‬مروجترین وسیله ورودی‬
‫معلومات اولیه به کمپیوترمیباشد‪ .‬حرکت سریع موشر در روی صفحه نمایش‬
‫)‪ ،(Monitor‬ممکن دلیل باشد تا این وسیله را به نام موس یاد نمایند!!!‪.‬‬
‫کار کردن با موس نظر به صفحه کلید آسان است‪ .‬گرچه برای داخل نمودن متن و اعداد‬
‫بیشتر از صفحه کلید استفاده میشود ولی برای وظائف دیگر از قبیل دادن اوامر به‬
‫کمپیوتر‪ ،‬حرکت دادن مؤشر وغیره موارد از موس استفاده میشود‪ .‬موس نظر به صفحه‬
‫کلید دو خوبی عمده دارد‪:‬‬

‫‪ .0‬موشر )‪ (Pointer‬موس را به سرعت میتوانیم به هر قسمت صفحه‬

‫نمایش انتقال دهیم‪.‬‬
‫‪ .1‬در صورت استفاده از موس ضرورت به حفظ اوامر نبوده و اوامر را‬
‫میتوانیم از لست موجود با اشاره موس بدون نوشتن آن اجرا نمائیم‪.‬‬

‫شکل ‪ :۳ – ۱‬موس )‪(Mouse‬‬

‫موس ها انواع زیاد دارد که از جمله آن موس های میخانیکی‪ ،‬وموس های نوری استفاده‬
‫بیشتر دارند‪ .‬موس های میخانیکی دارای یک توپ کوچک رابری بوده‪ ،‬که به کمک آن‬
‫موشر موس توسط حرکت دادن موس باالی یک سطح هموار‪ ،‬در روی صفحه نمایش‬
‫حرکت میکند‪ .‬مسافه‪ ،‬جهت حرکت‪ ،‬و سرعت موس توسط میکانیزم حس کننده‬
‫)‪ ،(Senssor‬که در موس است‪ ،‬به سیستم کمپیوتر معلومات داده میشود‪ .‬کمپیوتر به‬
‫کمک همین معلومات موشر )‪ (Pointer‬را در روی صفحه نمایش حرکت میدهد‬
‫]‪.[109:20‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪48‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۶ – ۱‬موس میکانیکی‬

‫موسهای نوری توسط شعاع نوری از نوع ‪ LED‬و یا ‪ Photodiodes‬و به کمک‬

‫انعکاس آن مسافه‪ ،‬جهت‪ ،‬و سرعت حرکت موس را تعیین میکند‪.‬‬

‫شکل ‪ :۵ – ۱‬موس نوری‬

‫قابل یاد آوری است که با استفاده از تخته کلید مجازی میتوانیم حروف الفبا را نیز توسط‬
‫موس وارد کمپیوتر نمائیم‪ .‬برای اینکار در سیستم عامل مایکروسافت ویندوز ‪(MS-‬‬
‫)‪ ،Windows‬از اختیار ‪ On-screen Keyboard‬استفاده میشود‪.‬‬
‫کمپیوتر های لپ تاپ )‪ (Laptop‬از انواع ذیل موسها استفاده میکنند‪:‬‬

‫صفحه لمسی )‪(Touch Pad‬‬

‫صفحه لمسی عبارت از یک صفحه هموار بوده که در مقابل فشار حساس می باشد‪.‬‬
‫استفاده کننده توسط حرکت دادن انگشت خود مؤشر موس را حرکت میدهد‪ .‬بعضی‬
‫اوقات به نام ‪ Track-pad‬نیز یاد میگردد‪ .‬امروز در اکثر لپ تاپها از همین نوع موس‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪49‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۴ – ۱‬صفحه لمسی )‪(Touch Pad‬‬

‫نقطه لمسی )‪(Track Point‬‬

‫نقطه لمسی در وسط صفحه کلید کمپیوتر های لپ تاپ قرار داشته و توسط فشار انگشت‪،‬‬
‫مؤشر در روی صفحه نمایش حرکت میکند‪ .‬از اینوع موس بیشتر در لپ تاپهای ‪IBM‬‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫شکل ‪ :۷ – ۱‬نقطه لمسی )‪(Track Point‬‬

‫بعضی سیستم ها اجازه میدهد تا همزمان چند موس استفاده شود‪ .‬سیستم عامل ویندوز‬
‫از نمونه ویندوز ‪ ۱۸‬به این طرف اجازه استفاده از چند موس را میدهد‪.‬‬

‫موسها معموال دارای دو دکمه میباشند که به نام دکمه راست )‪ (Right Button‬و دکمه‬
‫چپ )‪ (Left Button‬یاد میشوند‪ .‬در حالت عادی دکمه چپ را به نام دکمه اولی‬
‫)‪ (Primary Button‬و دکمه راست را به نام دکمه دومی )‪ (Secondary Button‬یاد‬
‫میکنند‪ .‬اکثریت استفاده کننده گان کمپیوتر از دکمه چپ جهت اجرای اوامر و عملیات‬
‫مختلف دیگر استفاده میکند‪ .‬بسیاری موسها دارای دکمه سومی نیز میباشند که در بین‬
‫دکمه راست و چپ قرار دارد‪ .‬دکمه سومی برای انتقال سریع از یک صفحه به صفحه‬
‫دیگر استفاده میشود‪.‬‬

‫موس هر عمل را به یکی از تخنیک های ذیل انجام میدهد‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪50‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫یکبار فشاردادن دکمه اولی موس )‪(Clicking‬‬ ‫‪‬‬

‫دوبار فشار دادن دکمه اولی موس )‪(Double Clicking‬‬ ‫‪‬‬
‫فشار دادن دکمه راست موس )‪(Right Clicking‬‬ ‫‪‬‬
‫کش کردن توسط موس )‪(Dragging‬‬ ‫‪‬‬
‫حرکت موس همزمان با گرفتن دکمه اولی موس که توسط آن متن را انتخاب‬ ‫‪‬‬
‫کرده میتوانیم‪.‬‬

‫یکبار فشار دادن موس در صورت انتخاب یک عنصر و یا باز نمودن مینو استفاده‬
‫میشود‪ .‬برای اینکار اول موشر موس را باالی همان عنصر قرار داده و بعد از آن دکمه‬
‫اولی موس را یکبار فشار میدهیم‪ .‬دوبار فشار دادن دکمه اولی موس جهت باز نمودن‬
‫یک عنصر در صفحه رومیزی )‪ (Desktop‬استفاده میشود‪ .‬برای دوبار فشار دادن‬
‫دکمه موس‪ ،‬اول موشر موس را باالی همان عنصر قرار داده و بعد از آن دکمه اولی‬
‫موس را دوبار پی در پی فشار میدهیم‪ .‬اگر مسافه زمانی بین دو بار فشار دادن بیشتر‬
‫گردد سیستم عامل آنرا دو بار فشار دادن جداگانه تعبیر میکند‪.‬‬

‫فشار دادن دکمه راست موس در مواقع مختلف و باالی عناصر مختلف‪ ،‬لست از‬
‫اختیارات راجع به همان عنصر را نشان میدهد‪ .‬مثال اگر باالی صفحه رومیزی‬
‫)‪ (Desktop‬ویندوز دکمه راست موس را فشار دهیم‪ ،‬یک لست از اختیارات فرعی‬
‫ظاهر میگردد که به کمک آن میتوانیم صفحه رومیزی را عیار سازیم‪ .‬برای فشار دادن‬
‫دکمه راست موس‪ ،‬اول موشر موس را باالی عنصرمورد نظر قرار داده و بعد از آن‬
‫دکمه راست موس را یکبار فشار دهید‪.‬‬

‫توسط کش کردن )‪ (Dragging‬میتوانیم عناصر را از یکجا به جای دیگر در صفحه‬

‫نمایش انتقال دهیم‪ .‬برای کش کردن عناصر در روی صفحه نمایش‪ ،‬طور ذیل عمل‬
‫نمائید‪:‬‬
‫‪ ‬توسط موس به همان عنصر اشاره کنید‪.‬‬
‫‪ ‬دکمه اولی موس را باالی همان عنصر فشار داده و بعد از آن موس را به‬
‫موقعیت جدید در روی صفحه نمایش حرکت دهید‪ .‬از عملیه کش کردن معموال‬
‫برای انتقال فایلها و دایریکتوری ها استفاده میشود‪.‬‬

‫نوت‪ :‬طرز کار موس از قبیل سرعت حرکت موشر‪ ،‬شکل موشر‪ ،‬سرعت دوبار فشار‬
‫دادن دکمه موس وغیره عملیات موس را میتوانید به عالقه خود عیار نمائید‪ .‬عیار سازی‬
‫موس به کمک سیستم عامل مانند مایکروسافت ویندوز )‪ (MS-Windows‬انجام میشود‪.‬‬
‫برای تمرین‪ ،‬عیارسازی عملیات ذیل را انجام دهید‪:‬‬
‫‪ ‬تغییر دادن شکل موشر موس‬
‫‪ ‬تغییر دادن دکمه های موس‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪51‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬تغییر دادن سرعت دوبار فشار دادن دکمه موس‬

‫‪ ‬تغییر دادن سرعت حرکت موس‬
‫‪ ‬استفاده از قفل فشار دادن )‪ (Click-lock‬برای کش کردن‪ ،‬بدون اینکه دکمه‬
‫موس را فشار دهیم‪.‬‬

‫برای اینکه استفاده از موس سبب درد دست‪ ،‬پنجه‪ ،‬و بازوی تان نشود به نقاط ذیل توجه‬
‫نمائید‪:‬‬
‫‪ ‬موس باید در نزدیکی صفحه کلید قرار داده شود‪.‬‬
‫‪ ‬در صورت امکان موس را هم به دست راست و هم به دست چپ استفاده نمائید‪.‬‬
‫‪ ‬از راه های کوتا )‪ (Shortcut‬صفحه کلید برای اجرای بعضی وظایف به عوض‬
‫موس استفاده نمائید که این کار به نوبه خود سبب کم شدن استفاده از موس میشود‪.‬‬
‫‪ ‬موس را همیشه به سطح آرنچ خود قرار دهید‪.‬‬
‫‪ ‬در صورت عدم استفاده‪ ،‬موس را رها نمائید‪.‬‬

‫سکرین تماس )‪(Touch Screen‬‬

‫صفحات نمایش خاص میتوانند اشاره انگشت را نیز به حیث ورودی قبول‪ ،‬و طبق آن‬
‫عمل معین را انجام دهد‪ .‬اکثریت اینوع مانیتورها به کمک حس کننده )‪ ،(Sensor‬تماس‬
‫انگشت با سطح صفحه نمایش را حس نموده و موقعیت انگشت را معلوم میکند‪ .‬استفاده‬
‫ازسکرین تماس‪ ،‬در جاه های که استفاده از موس و صفحه کلید مشکل باشد‪ ،‬مفید است‪.‬‬
‫در حقیقت سکرین تماس هم وسیله ورودی و هم وسیله خروجی میباشد‪.‬‬

‫قلم نوری)‪(Light pen‬‬

‫وسیله ورودی بوده که شکل آن مانند قلم میباشد و در اثر تماس به صفحه نمایش اوامر‬
‫که توسط همین قلم به آن اشاره میشود‪ ،‬اجرا میگردد‪ .‬همرای کمپیوترهای کوچک‬
‫)‪ (Tablet Computer‬بیشتر استفاده میشود‪ .‬قلم نوری مشابه به موس بوده با این تفاوت‬
‫که توسط قلم نوری شما موشر را باالی صفحه نمایش حرکت میدهید و عناصر صفحه‬
‫را انتخاب میکنید‪ .‬قلم نوری دارای قسمت حساس در مقابل نور بوده و وقتیکه این قسمت‬
‫باالی سکرین گذاشته شود‪ ،‬روشنی تفنگ الکترونیکی مانیتور را کشف‪ ،‬و به این ترتیب‬
‫موقعیت قلم تشخیص میشود‪ .‬از قلم نوری برای داخل کردن امضأ‪ ،‬نوشتن متن ویا‬
‫رسامی باالی صفحه نمایش استفاده شده میتواند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪52‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪( :۸ – ۱‬قلم نوری)‬

‫وسایل خوانش)‪(Reading Tools‬‬

‫چنانچه قبال دیدیم‪ ،‬وسایل اشاره مانند موس‪ ،‬جای صفحه کلید را در وارد کردن متن و‬
‫اعداد گرفته نمیتواند‪ ،‬و از طرف دیگر وارد کردن متن زیاد توسط صفحه کلید به وقت‬
‫بیشتر ضرورت دارد‪ .‬اختیار دیگری که جهت وارد کردن کمیات بیشترمعلومات اولیه‪،‬‬
‫از آن استفاده کرده میتوانیم‪ ،‬وسایل می باشند که به نام وسایل خوانش ‪(Reading‬‬
‫)‪ Tools‬یاد میشوند‪ .‬توسط این وسایل در وقت کم میتوانیم کمیات زیادی از معلومات‬
‫اولیه )‪ (Data‬را به کمپیوتر وارد نمائیم‪ .‬در نتیجه‪ ،‬قیمت وارد کردن معلومات اولیه کم‬
‫گردیده‪ ،‬وهمچنین از وقوع اشتباهات حین داخل نمودن معلومات اولیه جلوگیری میشود‪.‬‬
‫وسایل ذیل‪ ،‬نمونه از وسایل خوانش معلومات اولیه میباشند‪:‬‬

‫نشانه خوان نوری یا ‪(Optical Mark Reader) OMR‬‬

‫وسیله است که معلومات نشانی شده توسط قلم یا پنسل را خوانده میتواند‪ .‬این وسیله که‬
‫به نام حس کننده نشانی )‪ (Mark Sensor‬نیز یاد میشود‪ ،‬در نمره دادن پارچه های‬
‫سواالت چند انتخابه )‪ (Multiple Choice‬یا چهارجوابه‪ ،‬وهمچنین در ارزیابی اوراق‬
‫انتخابات استفاده میگردد‪ .‬این وسیله با استفاده از نور منعکس شده موقعیت نشانی ها را‬
‫در ورق تعیین میکند‪ .‬بعد از آن نور منعکس شده را به سگنالهای الکتریکی تبدیل و‬
‫داخل کمپیوتر مینماید‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪53‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۱ – ۱‬نشانه خوان نوری‬

‫بارکود خوان نوری)‪(Bar Code Reader‬‬

‫این وسیله با استفاده از روشنی‪ ،‬کود های خطی که دارای ضخامت های مختلف میباشد‬
‫خوانده و از روی آن مقادیر را تعیین مینماید‪ .‬از این وسیله اضافتر در مارکیت های‬
‫بزرگ)‪ (Super Markets‬استفاده میشود‪ .‬این وسیله کود خوانده شده را به کمپیوتر‬
‫منتقل مینماید‪ .‬کمپیوتر از روی کود‪ ،‬قیمت جنس را در بانک معلومات )‪(Database‬‬
‫دریافت‪ ،‬بانک معلومات را به وقت )‪ (Update‬نموده و قیمت را به مشتری چاپ میکند‪.‬‬
‫در اکثر مارکیت های بزرگ بارکود خوان نوری به یک ترمینل که در محل فروش‬
‫قرار دارد وصل میباشد‪ .‬این ترمینل معلومات خوانده شده را به یک کمپیوتر‬
‫‪ Mainframe‬انتقال میدهد‪ .‬تمام محاسبات و تغییرات مربوط بانک معلومات را همین‬
‫کمپیوتر ‪ Mainframe‬انجام میدهد‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱۰ – ۱‬بارکود خوان نوری‬

‫تشخیص دهنده حروف رنگ مقناطیسی یا ‪(Magnetic Ink MICR‬‬

‫)‪Character Recognition‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪54‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ازتکنالوژی ‪ MICR‬بیشتر در بانکها جهت پراسس چک استفاده میشود‪ .‬به کمک این‬
‫تکنالوژی معلومات از قبیل شماره حساب و غیره داخل کمپیوتر میشود‪ .‬بر خالف ‪،BCR‬‬
‫کود های ‪ MICR‬توسط انسانها هم به آسانی خوانده شده میتواند‪ .‬حروف که توسط‬
‫‪ MICR‬خوانده میشود دارای شکل خاص است که توسط رنگ مقناطیسی که اکثرا دارای‬
‫اکساید آهن است‪ ،‬تایپ شده است‪ .‬استفاده از مقناطیس عملیه خوانش حروف را دقیق و‬
‫بدون اشتباه ساخته‪ ،‬حتی اگر باالی آن حروف دیگر‪ ،‬امضا و یا مهرهم باشد‪.‬‬

‫شکل ‪MICR :۱۱ – ۱‬‬

‫تکنالوژی ‪ MICR‬عالوه بر ارقام ازعالیم خاص نیز استفاده میکند‪ MICR .‬از فونت‬
‫های خاص استفاده میکند که دو نوع مشهور آن که بیشتر مورد استفاده است فونت های‬
‫‪ E-13B‬و ‪ CMC-7‬است‪ .‬در نمونه ذیل فونت ‪ E-13B‬نشان داده شده است‪.‬‬

‫قلم سکنر)‪(Pen Scanner‬‬

‫قلم سکنر از نقطه نظر شکل‪ ،‬مانند یک نشانی کننده )‪ (Highlighter‬بوده‪ ،‬ولی در‬
‫حقیقت مانند سکنر بدون سیم میباشد که میتواند عملیه تشخیص نوری حروف ( ‪(Optical‬‬
‫‪ Character Recognition‬را انجام دهد‪ .‬وقتیکه شما قلم سکنر را باالی متن روی ورق‬
‫حرکت میدهید‪ ،‬قلم سکنر یک فایل متنی را در حافظه از قبل ساخته شده خود ‪(Built-‬‬
‫)‪ in Memory‬ایجاد‪ ،‬و متن را در آن ذخیره میکند‪ .‬بعد از آن شما میتوانید همان فایل را‬
‫توسط یک کیبل و یا به شکل بیسیم داخل کمپیوتر نمائید‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪55‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫قلم سکنر متن را از ورق‬

‫گرفته و آنرا به کمپیوتر داخل‬
‫میکند‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱۱ – ۱‬قلم سکنر )‪(Pen Scanner‬‬

‫کارت ذکی )‪(Smart Card‬‬

‫امروز از کارتهای ذکی هم به حیث وسیله ورودی معلومات استفاده میشود‪ .‬بعضی از این‬
‫کارت ها دارای حافظه و پراسسر بوده که از همین سبب به نام کارت ذکی و یا به نام‬
‫چیپ کارت هم یاد میشود‪ .‬بعضی از آنها تنها دارای حافظه دایمی میباشند که به نام‬
‫میموری کارت یاد میشوند‪ .‬انواع جدید آن دارای بخش امنیتی برای شناسایی‪ ،‬دارای‬
‫پراسسر برای مرموز ساختن‪ ،‬و دارای سیستم برای محافظت فایلها میباشد‪ .‬کارت ذکی‬
‫دارای بطری نمیباشد و توسط خواننده کارت تغذیه میشود‪ .‬کارت های ذکی میتوانند دوباره‬
‫تازه و استفاده شوند‪ .‬کارت ذکی در موارد ذیل استفاده میشود‪:‬‬
‫‪ ‬برای ایجاد ارتباط توسط تیلیفون موبایل )‪.(Mobile Phone‬‬
‫‪ ‬برای تهیه نام و رمز عبور )‪ (Password‬جهت حساب بانکی یا موارد دیگر‪.‬‬
‫‪ ‬برای شناسایی استفاده کننده گان سیستم های مختلف از قبیل البراتوار ها وغیره‬
‫اماکن محفوظ‪.‬‬
‫‪ ‬پرداخت و یا اخذ پول در موارد مختلف‪.‬‬
‫‪ ‬دادن معلومات شخصی بدون پر نمودن فورم ها‪.‬‬
‫‪ ‬بعضی کارت های ذکی میتواند برای مقاصد مختلف پروگرام شود‪.‬‬
‫فعال کمپنی های ‪ Compaq‬و ‪ HP‬روی صفحات کلید کار میکند که دارای جری )‪(Slot‬‬
‫برای کارت ذکی باشد‪.‬‬

‫وسایل رقمی ساز)‪(Digitizing the Real World‬‬

‫قبل از اینکه کمپیوتر نوشته دست و متن چاپ شده را تشخیص دهد‪ ،‬باید همان متن‬
‫رقمی)‪ (Digitize‬گردد‪ ،‬تا در حافظه کمپیوتر ذخیره شده بتواند‪ .‬چون معلومات به‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪56‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫اشکال متفاوت است پس جهت رقمی ساختن آن )‪ (Digitizing‬از وسایل مختلف استفاده‬
‫می شود‪ .‬بعضی از این وسایل قرار ذیل اند‪:‬‬

‫سکنر)‪(Scanner‬‬
‫سکنروسیله ورودی معلومات اولیه بوده که میتواند تمثیل رقمی متن و اشکال گرافیکی‬
‫را تهیه نماید‪ .‬سکنر به انواع و اشکال مختلف یافت میشود‪ .‬بدون در نظر داشت نوع‬
‫آن‪ ،‬سکنر میتواند فوتو گراف‪ ،‬رسامی‪ ،‬چارت و انواع دیگر معلومات چاپ شده را به‬
‫نمونه های بت )‪ (Bit‬تبدیل نماید تا کمپیوتر آنرا به کمک پروگرام های گرافیکی ذخیره‬
‫و پراسس نماید‪ .‬وقتیکه یک شکل توسط سکنر گرفته شود به شکل ‪ Bitmap‬میباشد‪.‬‬
‫اشکال ‪ Bitmap‬متشکل از نقاط بوده و پروگرامهای ‪(Optical Character OCR‬‬
‫)‪ Recognition‬میتواند آنرا به حالت متن )‪ (Text‬که قابل تغییر است تبدیل نماید‪ .‬قابل‬
‫یادآوری است که دیزاین پروگرامهای ‪ OCR‬خیلی پچیده بوده و تا نوشتن این سطر ها‬
‫صد فیصد دقیق و مطمئن نمیباشد‪ .‬کمپیوتر های دارای فکس مودیم )‪،(Fax Modem‬‬
‫به کمک پروگرامهای ‪ ،OCR‬صفحه فکس را به متن تبدیل میکند‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱۳ – ۱‬سکنر رومیزی )‪(Desk-top Scanner‬‬

‫کمره دیجیتل)‪(Digital Camera‬‬

‫کمره دیجیتل جهت گرفتن تصویر فوری )‪ (Snapshots‬اشکال حقیقی‪ ،‬به شکل یک‬
‫تصویر رقمی )‪ (Digital Image‬مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬برخالف سکنر‪ ،‬کمره‬
‫دیجیتل محدود به اشکال چاپی روی ورق نبوده بلکه میتواند هر چیز که کمره عادی آنرا‬
‫گرفته میتواند‪ ،‬ثبت نماید‪ .‬کمره دیجیتل میتواند نمونه رقمی یا بتی )‪ (Bit‬اشکال و‬
‫تصاویر را باالی وسایل ذخیره معلومات اولیه مانند دیسک یا حافظه فلش )‪(Flash‬‬
‫ذخیره نماید‪ .‬کمره دیجیتل از طریق پورت ‪ (Universal Serial Bus) USB‬به‬
‫کمپیوتر وصل شده میتواند‪ .‬در کمره دیجیتل‪ ،‬تعداد پیکسل ها )‪ (Pixels‬به طرف افقی‬
‫و عمودی یک تصویر را به نام وضاحت )‪ (Resolution‬یاد میکند و یک عامل مهم‬
‫در تعیین کیفیت تصویر است‪ .‬در اثنای نوشتن این سطرها تعداد پیکسل ها در کمره‬
‫دیجیتل تا ‪ 8‬ملیون پیکسل میباشد و ‪ 8‬میگا پیکسل خوانده میشود ]‪.[175:10‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪57‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۱۶ – ۱‬کمره دیجیتل‬

‫رقمی ساز ویدیوئی )‪(Video Digitizer‬‬

‫وسیله است که میتواند ورودی را از کمره ویدیوئی‪ ،‬تلویزیون و یا منابع دیگر ویدیوئی‬
‫گرفته و آنرا به سگنال های رقمی )‪ (Digital Signals‬تبدیل نماید‪ .‬سگنالهای رقمی‬
‫میتواند در حافظه کمپیوتر ذخیره و در صفحه نمایش نشان داده شود‪ .‬نظر به اینکه‬
‫کمره ویدیوئی دیجیتل‪ ،‬اشکال را به شکل رقمی میگیرد‪ ،‬پس میتواند سگنال های‬
‫ویدیوئی را به شکل مستقیم و بدون رقمی ساز ویدیوئی به کمپیوتر ارسال نماید‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱۵ – ۱‬کمره ویدیوئی‬

‫حس کننده )‪(Sensor‬‬

‫حس کننده یا سنسر جهت اندازه گیری حرارت‪ ،‬رطوبت‪ ،‬فشار وغیره مقادیر فزیکی‬
‫استفاده میشود‪ .‬از این وسایل در تکنالوژی اتومات سازی (مانند دروازه ها و زینه های‬
‫اتومات)‪ ،‬ساختن روبات )‪ ،(Robot‬پیش بینی حاالت جوی‪ ،‬تحقیقات علمی و ده ها‬
‫تطبیق دیگر استفاده میشود‪ .‬حتی احساس خنده و خوشی ما و شما هم میتواند توسط حس‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪58‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫کننده )‪ (Sensor‬تقلید گردیده و به این ترتیب کمپیوتر های ساخته شود تا در صورت‬
‫خستگی شما خود شان خاموش )‪ (Shut Down‬شود‪.‬‬

‫مایکروفون )‪(Microphone‬‬
‫مایکروفون هم از جمله وسایل ورودی معلومات اولیه به کمپیوتر است که به کمک آن‬
‫میتوانیم صدا را به کمپیوتر داخل نمائیم‪ .‬سیستم عامل ویندوز )‪ (Windows‬دارای‬
‫پروگرام به نام ثبت کننده صدا )‪ (Sound Recorder‬است که به کمک آن و توسط‬
‫مایکروفون میتوانیم صدا را در کمپیوتر ذخیره نمائیم‪ .‬در کنفرانس های صوتی و‬
‫ویدیوئی از مایکروفون استفاده میشود‪ .‬کارت صدا )‪ (Sound Card‬سگنالهای برقی‬
‫که توسط مایکروفون ایجاد شده و به شکل موج قیاسی )‪ (Analog Signal‬اند به موج‬
‫رقمی )‪ (Digital Signal‬تبدیل مینماید‪ .‬این عملیه را به نام رقمی ساختن صوت‬
‫)‪ (Audio Digitizing‬یاد مینمایند‪ .‬همچنین کارت صدا میتواند امواج رقمی را دو باره‬
‫به قیاسی تبدیل نماید تا توسط سپیکر )‪ (Speaker‬شنیده شود‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱۴ – ۱‬مایکروفون‬

‫تبدیل کردن صدا به متن ‪(Translating Spoken Words into‬‬

‫)‪Text‬‬
‫به پیمانه که ضرورت به ترجمه متن به شکل رقمی است‪ ،‬به همان اندازه ضرورت به‬
‫ترجمه کلمات صوتی به شکل رقمی است تا توسط کمپیوتر ذخیره و پراسس شده بتواند‪.‬‬
‫پروگرامهای تشخیص صدا قسمت کوچک از صوت که به نام ‪ Phoneme‬یاد میشود‬
‫را گرفته و آنرا به متن و یا امر )‪ (Command‬مورد نظر ترجمه میکند‪ .‬گر چه لسان‬
‫انگلیسی تنها دارای ‪ Phonemes 41‬است ولی ترجمه دقیق صدا به متن مشکل میباشد‪.‬‬
‫بعضی کلمات انگلیسی دارای عین صدا ولی معنی آن مختلف میباشد‪ .‬تهیه پروگرامهای‬
‫تشخیص کالم )‪ (Speech-Recognition Software‬مشکل و به مصرف زیاد‬
‫ضرورت دارد‪ .‬این پروگرامها از چندین سال به این طرف مورد استفاده بوده ولی تا‬
‫نوشتن این سطرها دارای محدودیت های مختلف میباشد‪ .‬فعال اکثریت این پروگرامها‬
‫ضرورت دارند تا همرای صدای استفاده کننده تمرین نماید تا صدای شخص معین را‬
‫تشخیص دهد‪ .‬صدا در لسانهای بشری نیز دارای پچیده گی زیاد است و به پروگرامهای‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪59‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫خیلی ذکی ضرورت است تا این صدا ها را به شکل درست تشخیص دهد‪ .‬تحقیقات‬
‫امروزی هم بیشتر باالی از بین بردن همین محدودیت ها متمرکز است‪ .‬استفاده از صدا‬
‫برای اشخاص که معیوبیت دارند یک روش خوب و ضروری‪ ،‬و برای هر شخص دیگر‬
‫یک روش آسان و ساده برای نوشتن متن میباشد‪ .‬با پیشرفت تکنالوژی ممکن است که‬
‫یک روز مایکروفون یک وسیله مهم ورودی معلومات اولیه به کمپیوتر شود‪.‬‬

‫دسترسی معیوبین به کمپیوتر‬

‫پروگرامهای کمپیوتر جهت کمک به معیوبین دارای تسهیالت است که به کمک آن‬
‫معیوبین میتوانند از کمپیوتر استفاده نمایند‪ .‬اینوع تکنالوژی را به نام تکنالوژی کمکی‬
‫نیز یاد مینمایند‪ .‬سیستم عامل ویندوز دارای اجزای است که استفاده کمپیوتر را برای‬
‫اشخاص معیوب آسان میسازد‪ .‬از آن جمله قسمت سهولت دسترسی ‪(Ease of‬‬
‫)‪ Access‬است که به کمک آن میتوانیم استفاده از کمپیوتر را بهتر عیار نمائیم‪.‬‬

‫استفاده کمپیوتر توسط نابینایان‬

‫سیستم عامل ویندوز دارای تسهیالت ذیل برای نا بینایان است‪:‬‬
‫استفاده از ‪Narrator‬‬
‫‪ Narrator‬متن صفحه را میخواند و همچنین بعضی حادثات را هم شرح میکند‪ .‬البته‬
‫‪ Narrator‬در هر لسان کار نمیکند‪.‬‬

‫استفاده از توضیح صوتی ) ‪(Audio Description‬‬

‫هر گاه این اختیار را فعال نمائیم‪ ،‬کمپیوتر جریان ویدیو را برای ما میخواند‪.‬‬

‫استفاده کمپیوتر توسط اشخاص که دید ضعیف دارند‬

‫رویت متن و اشکال در روی صفحه نمایش برای کسانیکه دید ضعیف دارند نیز عیار‬
‫شده میتواند‪ .‬برای اینکار سیستم عامل مایکروسافت ویندوز )‪ (MS-Windows‬دارای‬
‫اختیارات ذیل میباشد‪:‬‬

‫اختیار تباین باال )‪(High Contrast‬‬

‫تفاوت میان قسمتهای روشن و تاریک صفحه نمایش را به نام تباین )‪ (Contrast‬یاد‬
‫مینمایند‪ .‬در صورت که این اختیار فعال )‪ (On‬باشد همرای اشخاصیکه دید ضعیف‬
‫دارند در خواندن متن کمک میشود‪.‬‬

‫بزرگ کننده )‪(Magnifier‬‬

‫توسط ‪ Magnifier‬قسمت از صفحه نمایش بزرگ شده میتواند‪ .‬اینکار کمک برای‬
‫کسانی است که بینائی آنها ضعیف است‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪60‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫نوت‪ :‬در اثر تحقیقات علما وسایل‬

‫ورودی معلومات پیشرفت نموده و‬
‫در اثر تحقیقات گروپ از‬ ‫ارتباط با کمپیوتر آسان گردیده‬
‫پروگرامرهای کمپیوتر و علمای‬ ‫است‪ .‬در اثر تحقیقات گروپ از‬
‫طب‪ ،‬در این اواخر وسیله به نام‬ ‫پروگرامرهای کمپیوتر وعلمای‬
‫ارتباط دهنده مغز ‪(Brain‬‬ ‫طب‪ ،‬در این اواخر وسیله به نام‬
‫)‪ Communicator‬ساخته شده‬ ‫ارتباط دهنده مغز ‪(Brain‬‬
‫است که به کمک آن مریض میتواند‬ ‫)‪ Comunicator‬ساخته شده است‬
‫توسط فکر کردن کمپیوتر را‬ ‫که به کمک آن یک مریض میتواند‬
‫کنترول کند‪.‬‬ ‫توسط فکر کردن کمپیوتر را‬
‫کنترول نماید‪ .‬در این سیستم‬
‫ضرورت به تخته کلید و یا موس‬
‫نیست بلکه توسط سگنالهای که در مغز تولید میشود و به کمک این وسیله (ارتباط دهنده‬
‫مغز) با کمپیوتر ارتباط برقرار شده میتواند ]‪.[290:20‬‬

‫استفاده کمپیوتر بدون موس و تخته کلید‬

‫پروگرام مایکروسافت ویندوز دارای دو خاصیت است که استفاده کمپیوتر را بدون موس‬
‫و تخته کلید ممکن میسازد‪ .‬یکی آن تخته کلید مجازی )‪ (Virtual Keyboard‬است که‬
‫به کمک آن حروف‪ ،‬اعداد‪ ،‬و عالئم را تایپ کرده میتوانیم‪ .‬برای استفاده از تخته کلید‬
‫مجازی‪ ،‬آنرا به صفحه آورده و بعد از آن توسط موس‪ ،‬یا وسیله دیگر اشاره‪ ،‬و یا هم‬
‫تخته کلید معیاری میتوانید تایپ نمائید‪ .‬همچنین سیستم عامل ویندوز دارای پروگرام‬
‫تشخیص صدا )‪ (Speech Recognition‬است که به کمک آن کمپیوتر را توسط صدا‬
‫کنترول کرده میتوانیم‪ .‬همچنین میتوانیم توسط دادن اوامر شفاهی با کمپیوتر کار نمائیم‪.‬‬

‫به کار گرفتن کلیدهای ‪ ،Sticky‬کلیدهای ‪ ،Toggle‬و کلیدهای فلتر )‪(Filter Keys‬‬
‫نیز استفاده را در بعضی حاالت آسان میسازد‪ .‬در صورت فعال ساختن کلیدهای ‪Sticky‬‬
‫ضرورت به فشار دادن همزمان دو و یا سه کلید نمیباشد‪ .‬در این صورت فشار دادن‬
‫یکبار کلیدهای تغییر دهنده سبب فعال ماندن همان کلید تا زمان فشار دادن کدام کلید دیگر‬
‫میشود‪ .‬فعال ساختن کلیدهای ‪ Toggle‬باعث صوت در صورت فشار دادن کلید های دو‬
‫وظیفه ای مانند ‪ NUM LOCK ،CAPS LOCK‬و ‪ SCROLL LOCK‬میشود‪.‬‬
‫فعال ساختن کلیدهای فلتر سبب میشود تا سیستم عامل فشار دادن سریع کلیدها و یا فشار‬
‫دادن تکراری کلیدها را در نظر نگیرد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪61‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫بخش سیستم‬
‫‪System Unit‬‬
‫مهم ترین قسمت کمپیوتر از نقطه نظر تکنالوژی و قیمت‪ ،‬بخش سیستم کمپیوتر می باشد‪.‬‬
‫تمام عملیات از قبیل گرفتن معلومات اولیه )‪ ،(Data‬حرکت دادن معلومات اولیه‬
‫)‪ ،(Data‬ذخیره نمودن معلومات اولیه )‪ ،(Data‬اجرای عملیات حسابی و منطقی باالی‬
‫معلومات اولیه )‪ ،(Data‬در همین قسمت و به کمک پرزه جات که در این قسمت است‪،‬‬
‫انجام میگردد‪ .‬البته اجرا کننده و کنترول کننده اصلی تمام این عملیات ‪CPU‬‬
‫)‪ (Central Processing Unit‬است‪ ،‬که به نام پراسسر )‪ (Processor‬نیز یاد میشود‪.‬‬
‫از همین سبب‪ ،‬یک تعداد در بازار تمام بخش سیستم را به نام ‪ CPU‬یاد مینمایند که این‬
‫اصطالح برای تمام بخش سیستم درست نمی باشد‪ .‬پرزه جات مهم کمپیوتر نیز در همین‬
‫قسمت جابجا گردیده است‪ .‬گفته میتوانیم که درحقیقت همین قسمت‪ ،‬کمپیوتر را تشکیل‬
‫میدهد‪ .‬متباقی پرزه جات مانند صفحه نمایش )‪ ،(Monitor‬صفحه کلید‪ ،‬موس و غیره‬
‫وسایل جانبی کمپیوتر میباشد که وظیفه آنها پراسس معلومات اولیه )‪ (Data‬نبوده‪ ،‬بلکه‬
‫صرف جهت داخل نمودن معلومات اولیه )‪ (Data‬به کمپیوتر و نشان دادن نتایج از آنها‬
‫استفاده می شود‪.‬‬

‫واحد اندازه گیری حافظه‬

‫قبل از اینکه به شرح بعضی پرزه جات مهم کمپیوتر شروع کنیم بهتر است با واحد‬
‫قیاسی برای اندازه گیری معلومات آشنا شویم‪ .‬در شرح بعضی پرزه جات به فهم واحد‬
‫اندازه گیری معلومات ضرورت است‪.‬‬

‫چنانچه میدانیم هر کمیت فزیکی به اندازه گیری و قیاس ضرورت دارد‪ .‬مثال مسافه به‬
‫متر‪ ،‬کتله به گرام‪ ،‬و وقت به ثانیه اندازه میشود‪ .‬برای اندازه گیری مقدار معلومات در‬
‫حافظه کمپیوتر و وسایل ذخیره معلومات هم به واحد اندازه گیری ضرورت است‪ .‬پس‬
‫بهتر است تا با این واحد قیاسی آشنا شویم‪.‬‬

‫کوچکترین عنصر ذخیره شده در حافظه کمپیوتر عبارت از صفر و یا یک است که به‬
‫نام بت )‪ (Bit‬یاد می شود‪ .‬کلمه ‪ Bit‬مختصر‪ Binary Digit‬یعنی رقم باینری است‪.‬‬
‫مجموعه هشت بت که میتواند یک حرف را تمثیل نماید‪ ،‬به نام بایت )‪ (Byte‬یاد می‬
‫شود‪ .‬پس واحد اساسی برای مقیاس و اندازه گیری معلومات اولیه ذخیره شده در حافظه‬
‫کمپیوتر‪ ،‬عبارت از بایت است که توسط آن میتوانیم یک حرف را در حافظه کمپیوتر‬
‫تمثیل نمائیم‪ .‬اگر حجم معلومات اولیه زیاد باشد‪ ،‬برای قیاس آن از واحدات بزرگتر‬
‫استفاده میشود‪ .‬جدول ذیل واحدات اندازه گیری حافظه و وسایل ذخیره معلومات اولیه‬
‫را نشان میدهد‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪62‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫مقدار )≈(‬ ‫بایت‬ ‫تعریف‬ ‫مختصر‬ ‫واحد‬

‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫صفر یا یک‬ ‫‪b‬‬ ‫بت )‪(Bit‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ 8‬بت‬ ‫‪B‬‬ ‫بایت )‪(Byte‬‬

‫کیلو بایت‬
‫هزار )‪(Thousand‬‬ ‫‪1,024‬‬ ‫‪ 1024‬بایت‬ ‫‪KB‬‬
‫)‪(Kilo Byte‬‬
‫میگا بایت‬
‫ملیون )‪(Million‬‬ ‫‪1,048,576‬‬ ‫‪ 1024‬کیلو بایت‬ ‫‪MB‬‬
‫)‪(Mega Byte‬‬
‫گیگا بایت‬
‫بلیون )‪(Billion‬‬ ‫‪1,073,741,824‬‬ ‫‪ 1024‬میگا بایت‬ ‫‪GB‬‬ ‫‪(Giga‬‬
‫)‪Byte‬‬
‫ترا بایت‬
‫تریلیون )‪(Trillion‬‬ ‫‪1,099,511,627,776‬‬ ‫‪ 1024‬گیگا بایت‬ ‫‪TB‬‬
‫)‪(Tera Byte‬‬
‫کواد ریلیون‬ ‫پتا بایت‬
‫‪1,125,899,906,842,624‬‬ ‫‪ 1024‬ترا بایت‬ ‫‪PB‬‬
‫)‪(Quadrillion‬‬ ‫)‪(Peta Byte‬‬
‫کوانتلیون‬ ‫اکزا بایت‬
‫‪1152921504606846976‬‬ ‫‪ 1024‬پتا بایت‬ ‫‪EB‬‬
‫)‪(Quantillion‬‬ ‫)‪(Exa Byte‬‬
‫شکل ‪ :۱ – ۱‬واحدات اندازه گیری حافظه و وسایل ذخیره معلومات اولیه‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪63‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫اجرا کننده مرکزی عملیات‪(Central Processing Unit) CPU‬‬

‫‪ CPU‬یک پرزه خیلی مهم و اساسی است که مانند قلب و مغز برای کمپیوتر است‪.‬‬
‫مرکز عمومی کنترول میباشد که معلومات اولیه )‪ (Data‬را پراسس نموده و آنرا به‬
‫نتایج مورد نظر تبدیل می کند‪ .‬در حقیقت ‪ CPU‬است که کمپیوتر را به یک وسیله قابل‬
‫پروگرام تبدیل نموده است‪ CPU .‬را به نام پراسسر )‪ (Processor‬نیز یاد مینمایند و‬
‫کمپیوتر بدون آن کار کرده نمی تواند‪ .‬پراسسر های امروزی مجموعه از سرکتهای‬
‫الکترونیکی است که در یک پارچه سلیکان جابجا گردیده است و به نام مایکرو پراسسر‬
‫یاد میشود‪ .‬پراسسر در سیستم کمپیوتر وظایف ذیل را انجام می دهد‪:‬‬
‫‪ ‬تفسیر و اجرای دستورها‬
‫‪ ‬اجرای عملیات حسابی و منطقی‬
‫‪ ‬همرای بخش های دیگر کمپیوتر به شکل غیر مستقیم و از طریق حافظه اصلی‬
‫)‪ (RAM‬ارتباط میگیرد‪.‬‬

‫شکل ‪ CPU :۱۴ – ۱‬یا پراسسر‬

‫پراسسر باالی تخته اصلی )‪ (Mainboard‬نصب گردیده و به این ترتیب همرای بخش‬
‫های دیگر کمپیوتر از طریق راه های که در تخته اصلی است و به نام بس ها )‪(Buses‬‬
‫یاد میشود وصل گردیده است‪ .‬در سال های گذشته اندازه و حجم پراسسر خورد گردید‬
‫که سبب کم شدن مصرف سلیکان و در نتیجه کم شدن قیمت پراسسر گردید‪.‬‬

‫هر کمپیوتر اقال دارای یک پراسسر است‪ .‬همچنین وسایل دیگر کمپیوتری از قبیل وسایل‬
‫شبکه )‪ (Network‬مانند سویچ )‪ (Switch‬و روتر )‪ ،(Router‬تلیفونهای موبایل‬
‫)‪ ،(Mobile Phone‬و غیره وسایل که به کمک پروگرام کار میکند و به عیار سازی‬
‫ضرورت دارند‪ ،‬نیز دارای پراسسر میباشند‪ .‬به صورت عمومی هر وسیله که باید طبق‬
‫یک پروگرام کار کند‪ ،‬و قابلیت عیار سازی را داشته باشد‪ ،‬دارای پراسسر میباشد‪ .‬در‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪64‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫حقیقت پراسسر است که خاصیت پروگرام سازی را برای کمپیوتر و دیگر وسایل میدهد‪.‬‬
‫پراسسر کمپیوتر از سه بخش ذیل تشکیل گردیده است‪:‬‬
‫‪ ‬بخش کنترول )‪(Control Unit‬‬
‫‪ ‬بخش حساب و منطق )‪(Arithmetic & Logic Unit‬‬
‫‪ ‬راجسترهای پراسسر )‪(CPU Registers‬‬

‫‪ -1‬بخش کنترول)‪(Control Unit‬‬

‫این بخش پراسسر‪ ،‬توسط اشارات الکترونیکی طرز کار سیستم کمپیوتر را کنترول می‬
‫کند‪ .‬وظیفه آن مشابه به وظیفه دماغ در بدن انسان است‪ .‬این بخش وظایف ذیل را انجام‬
‫میدهد‪:‬‬
‫‪ ‬اجرای دستورها‬
‫‪ ‬کنترول و رهنمائی ورودی‬
‫‪ ‬خبر کردن بخش حساب و منطق برای اجرای عملیات‬
‫‪ ‬اداره ذخیره معلومات اولیه در حافظه موقتی یا دایمی‬
‫‪ ‬آماده کردن وسایل خروجی برای اظهار نتایج‬
‫بخش کنترول‪ ،‬وظیفه خود را طور ذیل انجام میدهد‪:‬‬
‫‪ )0‬به کمک شمارنده سطر پروگرام‪ ،‬دستور بعدی را از حافظه اصلی )‪(RAM‬‬
‫میخواند‪.‬‬
‫‪ )1‬دستور خوانده شده را از شکل عددی آن به شکل یک امر و یا سگنال‪ ،‬که‬
‫برای یک قسمت دیگر کمپیوتر قابل فهم باشد‪ ،‬تبدیل مینماید‪.‬‬
‫‪ )3‬شمارنده سطر پروگرام را به اندازه یک واحد افزایش میدهد‪ ،‬تا به دستور‬
‫بعدی اشاره نماید‪.‬‬
‫‪ )4‬اگر دستور خوانده شده‪ ،‬به معلومات ضرورت داشته باشد‪ ،‬همان معلومات را‬
‫از حافظه و یا وسیله ورودی معلومات اولیه‪ ،‬میگیرد‪.‬‬
‫‪ )5‬معلومات ضروری را به قسمت ‪ ALU‬و یا راجسترها میدهد‪.‬‬
‫‪ )1‬نتیجه را از قسمت ‪ ALU‬گرفته و آنرا دوباره به راجسترها و یا وسیله‬
‫خروجی میبرد‪.‬‬
‫‪ )9‬دوباره به قدم اول میرود‪.‬‬
‫دستور های پراسسر نیز در بخش کنترول میباشد‪ .‬این دستور ها در حقیقت لست از کار‬
‫های را تشکیل میدهد که پراسسر آنرا انجام داده میتواند‪ .‬هر دستور به یک شکل خاص‪،‬‬
‫که به نام مایکرو کود )‪ (Microcode‬یاد میشود‪ ،‬در بخش کنترول قرار دارد‪ .‬مایکرو‬
‫کود به پراسسر روش اجرای عملیات را واضیح میسازد‪ .‬از نقطه نظر این دستورها‪،‬‬
‫پراسسرها به دو نوع اند‪:‬‬
‫‪ ‬کمپیوتر های ست مکمل دستورها یا ‪CISC‬‬
‫‪ ‬کمپیوتر های ست کم دستورها یا ‪RISC‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪65‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫کمپیوترهای ست مکمل دستورها یا ‪(Complex Instructions Set CISC‬‬

‫)‪ Computer‬دارای یک ست مکمل دستورها میباشند که بعضی از این دستورها خیلی‬
‫به ندرت (اگر هیچ گفته نشود) مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬تحقیقات نشان داده است که‬
‫اینوع پراسسرها نظر به پراسسر های که تعداد کمی از دستورها را دارند آهسته و بطی‬
‫میباشند‪ .‬امروز اکثر کمپیوتر های بزرگ )‪ (Super Computers‬و کمپیوترهای‬
‫شخصی از پراسسر های استفاده میکنند که به نام ست کم دستورها یا ‪RISC‬‬
‫)‪ (Reduced Instruction Set Computer‬یاد می شود‪ .‬پراسسر های ‪ Alpha‬که‬
‫توسط شرکت ‪ Digital Equipment Corporation‬ساخته شده و پراسسر های‬
‫‪ Power PC‬که توسط شرکت ‪ IBM‬ساخته شده مثال پراسسرهای ‪ RISC‬می باشد‪.‬‬
‫پراسسرهای انتل به اساس دیزاین ‪ CISC‬میباشد ولی انجینران شرکت انتل از تخنیک‬
‫های دیگر جهت اضافه ساختن سرعت ‪ CPU‬استفاده میکنند که در نتیجه‪ ،‬فرق بین‬
‫سرعت پراسسرهای انتل و پراسسرهای ‪ Power PC‬کمتر میباشد‪ .‬پراسسر‪ 64‬بتی‬
‫‪ Itanium‬که از شرکت انتل است نیز به اساس ‪ CISC‬دیزاین گردیده است ]‪.[211:20‬‬

‫‪ - 2‬بخش حساب و منطق)‪(Arithmetic & Logic Unit‬‬

‫این بخش پراسسر که به اختصار به نام ‪ ALU‬یاد میگردد مسئول اجرای عملیات حسابی‬
‫و منطقی میباشد‪ .‬کمپیوترها هم دو نوع عملیات را‪ ،‬که عبارت از عملیات حسابی و‬
‫عملیات منطقی اند‪ ،‬اجرا کرده میتوانند‪ .‬عملیات منطقی همیشه عملیات مقایسوی بوده‬
‫که توسط آن کمپیوتر میتواند اعداد‪ ،‬حروف وعالیم خاص را مقایسه و طبق آن تصمیم‬
‫معین را اتخاذ نماید ]‪.[137:10‬‬

‫‪ - 3‬راجسترها)‪(Registers‬‬
‫راجستر ها عبارت از حافظه های موقتی است که در داخل پراسسر قرار دارند و برای‬
‫ذخیره معلومات اولیه )‪ (Data‬و دستورها در اثنای پراسس مورد استفاده قرارمیگیرند‪.‬‬
‫پراسسرهای سابقه دارای راجسترهای ‪ ۱۴‬بتی و پراسسرهای امروزی دارای‬
‫راجسترهای ‪ ۳۱‬بتی و یا ‪ ۴۶‬بتی میباشند‪ .‬تعداد راجسترها نظر به نوع پراسسر فرق‬
‫میکند‪ .‬راجسترها مستقیما توسط بخش کنترول )‪ (CU‬اداره میگردد‪ .‬راجسترها میتواند‬
‫دستورها را به سرعت عالی حفظ‪ ،‬پراسس و ارسال نماید‪ .‬تفاوت اساسی راجسترها با‬
‫حافظه اصلی کمپیوتر )‪ (RAM‬در این است که راجسترها معلومات اولیه را حفظ‬
‫مینماید که همین لحظه در حال پراسس باشد‪ .‬و حافظه اصلی معلومات اولیه را حفظ‬
‫مینماید که در آینده نزدیک پراسس خواهد شد‪ .‬راجسترها به حیث متحولین‬
‫)‪ (Variables‬داخلی برای پراسسر میباشند‪ .‬برای مشاهده راجسترهای پراسسر از‬
‫اوامر ‪ Debug‬و ‪ R‬پروگرام ‪ DOS‬به شکل ذیل استفاده کرده میتوانید‪:‬‬
‫‪C:/> Debug‬‬
‫‪-R‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪66‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫اجرای دستورها توسط پراسسر‬

‫وظیفه اساسی هر پراسسر اجرای دستورهای است که به نام پروگرام یاد میشود‪ .‬این‬
‫پروگرام در حافظه کمپیوتر ذخیره میباشد‪ .‬اجرای هر دستور در چهار مرحله صورت‬
‫میگیرد ]‪ .[190:20‬مجموعه این چهار مرحله به نام دوره ماشین )‪(Machine Cycle‬‬
‫و یا هم به نام دوره دستور یاد میشود‪ .‬این چهار مرحله قرار ذیل اند‪:‬‬
‫مرحله گرفتن دستور )‪ :(Fetching‬در مرحله گرفتن دستور‪ ،‬بخش کنترول دستور را‬
‫از ‪ RAM‬میگیرد‪.‬‬
‫مرحله تحلیل دستور )‪ :(Decoding‬در این مرحله‪ ،‬بخش کنترول دستور را تحلیل و‬
‫تجزیه نموده و آنرا به دستور که توسط پراسسر درک شده میتواند تبدیل میکند‪.‬‬
‫مرحله اجرای دستور )‪ :(Executing‬در این مرحله‪ ،‬پراسسر عملیه مورد نظر را‬
‫اجرا میکند‪.‬‬
‫مرحله ذخیره )‪ :(Storing‬در این مرحله‪ ،‬پراسسر نتیجه را ذخیره مینماید‪.‬‬

‫دوره ماشین‬

‫شکل ‪ :۱۷ – ۱‬مراحل دوره ماشین‬

‫نوت‪ :‬پراسسرهای جدید دوره های ماشین را به کمک یک عملیه که به نام ‪Pipeline‬‬
‫یاد میشود به سرعت انجام میدهد‪ .‬در این عملیه قبل از اینکه یک دوره ماشین تکمیل‬
‫شود دوره دیگر ماشین شروع میشود‪.‬‬

‫ساعت)‪(Clock‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪67‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫برای تعیین و کنترول سرعت پراسسر از ساعت استفاده میشود که باالی تخته اصلی‬
‫قرار دارد‪ .‬ساعت توسط نبض ها )‪ (Pulses‬عملیات تمام پرزه جات کمپیوتر را هم‬
‫آهنگ )‪ (Synchronize‬مینماید‪ ،‬و از همین سبب به نام ساعت یاد میشود‪ .‬کمپیوتر‬
‫عالوه بر پراسسر مرکزی دارای چندین پراسسر فرعی نیز است‪ .‬پراسسر های فرعی‬
‫به شکل متقطع (وقفه ای) عمل مینمایند و نه به شکل مسلسل و دوامدار‪ .‬برای کنترول‬
‫این عمل متقطع از یک ساعت مرکزی استفاده میشود که به هر پراسسر فرعی وصل‬
‫است‪ .‬ساعت مانند قلب نابض بوده و پراسسرهای فرعی تا وقتیکه نبض ساعت برایش‬
‫نه آمده باشد در خواب‪ ،‬و به مجرد آمدن نبض ساعت از خواب بیدار‪ ،‬و وظیفه خود را‬
‫انجام میدهد ]‪ [6:5‬و ]‪.[138:10‬‬

‫مانند هر حرکت دورانی‪ ،‬زمان بین دو نبض )‪ (Pulse‬به نام دوره )‪ (Period‬یاد گردیده‬
‫و به ثانیه اندازه می شود‪ .‬تعداد نبض ها در یک ثانیه به نام فریکوینسی )‪(Frequency‬‬
‫یاد میگردد که به هرتز )‪ (Hertz‬اندازه می شود‪ .‬و هرتز در حقیقت عکس دوره است‪.‬‬
‫پس واحد مقیاس برای اندازه گیری سرعت کمپیوترهرتز است‪ .‬سرعت ساعت در حقیقت‬
‫سرعت پراسسر و در نتیجه سرعت کمپیوتر را تعیین مینماید‪ .‬پراسسر یک مسئله را‬
‫قدم به قدم حل میکند که سرعت این حل قدم به قدم نیز توسط سرعت ساعت تعیین‬
‫میگردد‪ .‬هر نبض ساعت‪ ،‬بخشی از یک دستور ماشین را انجام میدهد‪ .‬هر دستور به‬
‫یک یا چند دوره )‪ (Cycle‬ساعت ضرورت دارد‪ .‬البته این تعداد به نوع پراسسر نیز‬
‫بستگی دارد‪.‬‬

‫نوت‪ :‬سرعت ساعت به تنهائی تعیین کننده سرعت کمپیوتر نیست‪ .‬بلکه عوامل دیگر‬
‫نیز وجود دارد که در سرعت کمپیوتر رول دارد‪ .‬این عوامل قرار ذیل میباشند‪:‬‬
‫‪ ‬دیزاین و ساختمان پراسسر‬
‫‪ ‬تعداد بت های که همزمان توسط پراسسر پراسس شده میتواند‪ .‬این تعداد‬
‫معموال از ‪ 16‬تا ‪ 64‬بت بوده و به نام کلمه پراسسر )‪(CPU Word‬‬
‫یاد می شود‪.‬‬
‫‪ ‬تعداد هسته ها )‪ (Core‬در پراسسر‬
‫‪ ‬مقدار حافظه اصلی )‪(RAM‬‬
‫‪ ‬مقدار حافظه مخفی )‪(Cache‬‬
‫‪ ‬سرعت دوران دیسک سخت و مقدار پالتر اصلی )‪(Main Platter‬‬
‫دیسک سخت‬
‫‪ ‬نوع سیستم عامل‬
‫‪ ‬تعداد وسایل که به کمپیوتر وصل گردیده است‬
‫‪ ‬الگوریتم )‪ (Algorithm‬که در دیزاین پروگرام استفاده شده است‬
‫‪ ‬ترکیب یا ساختار معلومات اولیه )‪(Data Structure‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪68‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬تعداد پروگرامهای در حال اجرا‬

‫تاریخچه پراسسراز سال ‪ 1971‬آغاذ میگردد که در آن سال یک کمپنی کوچک و غیر‬

‫مشهور به نام انتل )‪ (Intel‬یا )‪ (Integrated Electronics‬چندین ترانزستر‬
‫)‪ (Transistor‬را در یک پارچه )‪ (Chip‬یکجا کرده و آنرا ‪ CPU‬نامید‪ .‬انتل این‬
‫چیپ ( اولین ‪ CPU‬خود را ) به نام انتل ‪ (Intel 4004) 4004‬یاد کرد‪ .‬امروز انتل‬
‫یگانه کمپنی نیست که اینوع چیپ ها میسازد ولی یک کمپنی مشهور در ساختن اینوع‬
‫چیپ ها میباشد ]‪.[208:18‬‬

‫پراسسرتوسط کمپنی های مختلف تولید میشود‪ .‬در میان این کمپنی ها انتل )‪، (Intel‬‬
‫)‪ IBM ،Transmeta ،AMD (Advanced Micro Devices‬و ‪Motorola‬‬
‫مشهور است ]‪ .[139:10‬پراسسر های ‪ ،80486 ،80386 ،80286 ،8088‬وپنتیم‬
‫)‪ ،(Pentium‬پراسسرهای مشهور اند که در چند دهه اخیر توسط شرکت انتل )‪(Intel‬‬
‫به بازار عرضه گردیده است‪ .‬پراسسر ‪ Pentium‬در سال ‪ 1993‬توسط شرکت انتل‬
‫به بازار وارد گردید‪ .‬فرق این پراسسر با پراسسر های قبلی دو چیز عمده میباشد‪:‬‬
‫‪ – 0‬سرعت ‪ :‬سرعت این پراسسر نظر به پراسسر های قبلی خیلی زیاد بود‪.‬‬
‫‪ – 1‬اندازه کلمه )‪ : (Word‬یک کلمه پراسسر ‪ Pentium‬دارای ‪ 64‬بت‬
‫میباشد‪ .‬یا به عبارت دیگر این پراسسر میتواند ‪ 64‬بت را همزمان پراسس نماید‪.‬‬
‫همچنین پراسسر ‪ Pentium‬دارای دستورها برای چند رابطه ای )‪(Multi-media‬‬
‫میباشد که به کمپیوتر توانائی میدهد تا گرافیک‪ ،‬ویدیو‪ ،‬و صدا را تولید کند‪ .‬به تعقیب‬
‫پراسسر ‪ ،Pentium‬پراسسر های ‪، Pentium III ، Pentium II ، Pentium Pro‬‬
‫‪ ،Pentium D ،Pentium IV‬و ‪ Pentium M‬به میان آمد‪.‬‬
‫نوت‪ :‬کلمه ‪ Pentium‬از کلمه التینی ‪ Penta‬گرفته شده است که ‪ Penta‬به معنی‬
‫پنج و ‪ Pentium‬به معنی پنجم است‪.‬‬

‫پراسسر ‪Pentium M‬‬

‫پراسسر ‪ Pentium M‬که در آن حرف ‪ M‬مختصر ‪ Mobile‬میباشد برای کمپیوترهای‬
‫قابل نقل مانند لپ تاپها دیزاین گردیده است‪ .‬این پراسسر برق کم را مصرف میکند که‬
‫برای استفاده از بطری دارای اهمیت است‪ .‬همچنین حرارت کم را تولید میکند‪ .‬فعال در‬
‫بسیاری لپ تاپها از پراسسر ‪ Pentium M‬استفاده میشود‪ .‬این پراسسر میتواند با استفاده‬
‫از تکنالوژی ‪ Centrino‬لپ تاپ را بیشتر قابل انتقال سازد‪ .‬به کمک این تکنالوژی‬
‫سیستم بی سیم لپ تاپ بهتر فعالیت نموده و همچنین لپ تاپ بدون چارچ دوباره تا هفت‬
‫ساعت کار میدهد‪.‬‬
‫پراسسر ‪Celeron‬‬
‫شرکت انتل با در نظر داشت مسائل اقتصادی‪ ،‬پراسسر به نام ‪ Celeron‬نیز به بازار‬
‫عرضه کرد‪ .‬البته اجرآت کار آن پائینتر از پراسسر اصلی پنتیم است‪ .‬مثال حافظه مخفی‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪69‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫آن کم است و یا دارای بعضی خواص دیگر پیشرفته نمیباشد‪ .‬نمونه های این پراسسر‬
‫در ‪ ،Pentium M ،Pentium IV ،Pentium III ،Pentium II‬و ‪Core 2 Duo‬‬
‫موجود میباشد‪.‬‬
‫در سالهای ‪ ۱۱۸۰‬و ‪ ۱۱۱۰‬سرعت پراسسر به سرعت بیشتر فرق میکرد و به این‬
‫ترتیب سرعت هر پراسسر جدید نظر به پراسسر قبلی فرق بیشتر میداشت‪ .‬ولی در‬
‫سالهای اخیر ازدیاد سرعت پراسسر نظر به محدودیت های فزیکی ‪(Physical‬‬
‫)‪ Limitations‬ذیل محدود گردیده است‪:‬‬

‫زمانیکه اندازه ‪ Chip‬خورد و سرعت فریکانسهای ساعت زیاد میشود‪ ،‬خارج‬ ‫‪-0‬‬
‫شدن جریان از ترانزستر نیز زیاد گردیده و اینکار سبب مصرف زیاد برق‬
‫میشود و در نتیجه حرارت نیز زیاد میشود‪ .‬گر چه ترانزستر های ‪Tri-gate‬‬
‫انتل این مشکل را تا یک حد حل نموده است‪.‬‬
‫همچنین ازدیاد سرعت فریکانسهای ساعت‪ ،‬عملیه هم آهنگی‬ ‫‪-1‬‬
‫)‪ (Synchronization‬معلومات اولیه‪ ،‬و کار پرزه جات را مشکل میسازد‪.‬‬
‫دیوار حافظه )‪ :(Memory Wall‬دیوار حافظه عبارت از مسافه میان سرعت‬ ‫‪-3‬‬
‫پراسسر و سرعت حافظه اصلی یا رم )‪ (RAM‬است‪ .‬اینکار سبب به وجود‬
‫آمدن حافظه مخفی و ازدیاد مقدار آن گردیده است‪.‬‬
‫دیوار ‪ : LLP‬مشکل در ایجاد عملیه اجرای دستور ها به شکل موازی در‬ ‫‪-4‬‬
‫کمپیوتر های که دارای یک پراسسرمیباشند‪.‬‬

‫نظر به دالئل فوق شرکت های تولید کننده پراسسر از تخنیکهای دیگر‪ ،‬جهت ازدیاد‬
‫سرعت کمپیوتر استفاده میکند‪ .‬یکی از این تخنیکها پراسسرهای دوهسته ای ‪(Dual-‬‬
‫)‪ ،core Processor‬چند هسته ای‪ ،‬وهمچنین استفاده از چند پراسسر در یک کمپیوتر‬
‫است‪.‬‬

‫پراسسرهای دوهسته ای )‪(Dual-core Processor‬‬

‫هسته )‪ (Core‬قسمت از پراسسر است که وظیفه خوانش و اجرای دستورها را به عهده‬
‫دارد‪ .‬در ابتدا پراسسرها دارای یک هسته )‪ (Core‬بود و پراسسر یک هسته ای دستورها‬
‫را به ترتیب میگ یرد‪ ،‬آنرا اجرا میکند و بعد از آن دستور را برای استفاده بعدی در‬
‫حافظه مخفی )‪ (Cache Memory‬ذخیره میکند‪ .‬پراسسر یک هسته ای در یک وقت‬
‫صرف با یک دستورسروکار دارد‪.‬‬
‫پراسسر های دو هسته ای دارای دو مرکز جداگانه بوده که هر کدام آن به شکل همزمان‬
‫معلومات را از حافظه اصلی گرفته و آنرا پراسس مینماید‪ .‬طوریکه دو دست بهتر از‬
‫یک دست کار میکند به عین ترتیب دو هسته در یک پراسسر سبب بهتر شدن فعالیت‬
‫پراسسر میشود‪ .‬گر چه در تیوری دو هسته )‪ (Dual-core‬دارای سرعت دو چند یک‬
‫پراسسر میباشد‪ ،‬ولی در عمل سرعت آن در حدود یک و نیم چند یک پراسسر است‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪70‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫البته پراسسر دوهسته ای با دو پراسسر فرق دارد‪ .‬در کمپیوتر که دارای دو پراسسر‬
‫باشد‪ ،‬در حقیقت دو پراسسر جداگانه با تمام منابع آن وجود دارد‪ .‬ولی پراسسر دو هسته‬
‫ای منابع مشترک دارد و هر دو هسته باالی عین پارچه )‪ (Chip‬قرار دارد‪ .‬در حقیقت‬
‫کمپیوتر که دو پراسسر دارد دارای سرعت بیشتر از کمپیوتر دو هسته ای میباشد‪ .‬خوبی‬
‫پراسسر دو هسته ای اینست که تخته اصلی )‪ (Motherboard‬جدید را نمیخواهد بلکه‬
‫در عین تخته اصلی که دارای ساکت موافق باشد استفاده شده میتواند‪ .‬پراسسر ‪Core‬‬
‫‪ Duo‬شرکت انتل )‪ ،(Intel‬مثال پراسسر دو هسته ای است‪.‬‬

‫پراسسر میتواند بیشتر از دو هسته هم داشته باشد که به نام پراسسر چند هسته ای‬
‫)‪ (Multi-core Processor‬یاد میشود‪ .‬امروز پراسسرهای چهار هسته ای ‪(Quad-‬‬
‫)‪ ،core Processor‬پنج هسته ای )‪ (Hexa-core Processor‬وغیره مروج گردیده‬
‫است‪ .‬البته دیزاین پراسسر های چند هسته ای یکسان نبوده و از یک دیگر فرق دارد‪.‬‬
‫مثال ممکن هسته ها دارای حافظه مخفی مشترک و یا جداگانه باشد‪ .‬پراسسر های چند‬
‫هسته ای برق کمتر را مصرف میکند و اجرای همزمان چند وظیفه را بهتر می سازد‪.‬‬
‫قابل یاد آوری است که مقدار بهتر شدن اجرات پراسسر چند هسته ای بیشتر مربوط به‬
‫الگوریتم )‪ (Algorithm‬های استفاده شده و تخنیک های انجینری نرم افزار‬
‫)‪ (Software Engineering‬میباشد‪.‬‬

‫‪ Dual-processor‬عبارت از سیستم است که دارای دو پراسسر جداگانه در پوش‬

‫)‪ (Chassis‬باشد‪ .‬در سیستم ‪ Dual-processor‬دو پراسسر میتواند باالی یک بورد و‬
‫یا بوردهای جداگانه باشد‪ Multi-core .‬توسعه ‪ Dual-core‬است‪ .‬سیستم ‪Dual-core‬‬
‫برای تقویه توانائی چند وظیفه ای )‪ (Multi-tasking‬کمپیوتر دارای فواید و مزایا‬
‫میباشد‪ .‬این سیستم دو مرکز جداگانه اجرا دارد به عوض یک مرکز که هر مرکز دارای‬
‫رابط جداگانه با بس است‪ .‬چون در این سیستم هر مرکز دارای ‪ Cache‬مخصوص به‬
‫خودش است از این سبب سیستم عامل منابع بهتر را جهت عملیات چند وظیفه ای در‬
‫اختیار دارد‪ .‬قابل یادآوری است که ازدیاد در مصرف منابع محاسباتی توسط‬
‫پراسسرهای چند هسته ای ضرورت به عیارسازی سیستم عامل و پروگرامهای تطبیقی‬
‫دارد‪.‬‬

‫بعضی نقاط که در نظر گرفتن آن در اثنای انتخاب پراسسر ضروری است‪ ،‬قرار ذیل‬
‫میباشند‪:‬‬
‫‪ ‬سرعت ساعت پراسسر که به هرتز اندازه میشود‪.‬‬
‫‪ ‬تعداد دستورهای که در یک دوره ساعت اجرا شده میتواند‪.‬‬
‫‪ ‬سرعت بس )‪ (Bus‬که پراسسر از طریق آن به تخته اصلی وصل میشود‪.‬‬
‫‪ ‬نوع ساکت )‪ (Socket‬که پراسسر در آن نصب شده میتواند‪.‬‬
‫‪ ‬سایز یا اندازه راجسترهای پراسسر (‪ 32‬یا ‪ 64‬بت)‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪71‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬مقدار حافظه مخفی )‪ (Cache‬که در داخل پراسسر قرار دارد‪.‬‬

‫‪ ‬تعداد هسته )‪ (Core‬ها در پراسسر‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪72‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫حافظه ا صلی کمپیوتر‬

‫)‪(Computer Main Memory‬‬
‫محلیکه معلومات اولیه و پروگرام های در حال اجرا به شکل موقتی در آن حفظ میگردد‬
‫به نام حافظه اصلی کمپیوتر یاد می شود‪ .‬کمپیوتر دارای حافظه کمکی نیز میباشد که‬
‫عبارت از وسایل ذخیره معلومات مانند دیسک سخت‪ ،‬سی دی )‪ ،(CD‬دی وی دی‬
‫)‪ ،(DVD‬فلش )‪ (Flash‬وغیره میباشد‪ .‬وقتیکه حافظه کمپیوتر گفته میشود هدف از‬
‫حافظه اصلی کمپیوتر میباشد و آن عبارت از حافظه رم )‪ (RAM‬و روم )‪ (ROM‬است‪.‬‬
‫حافظه کمپیوتر مشابه با حافظه انسان است‪ .‬با این تفاوت که حافظه کمپیوتر مقدار زیاد‬
‫معلومات را در خود ذخیره کرده میتواند‪ ،‬بدون اینکه کوچکترین تغییری در آن وارد‬
‫نماید و یا آنرا فراموش کند‪.‬‬

‫حافظه کمپیوتر به حجرات )‪ (Cells‬تقسیم گردیده و هر حجره دارای یک آدرس‬

‫است]‪ .[15:22‬معلومات اولیه ذخیره شده در حافظه را محتوای )‪ (Contents‬حافظه‬
‫مینامند‪ .‬محتوای حافظه حروف‪ ،‬اعداد‪ ،‬عالیم‪ ،‬صدا‪ ،‬تصویر و یا تصاویر متحرک شده‬
‫میتواند‪ .‬محتوای حافظه به شکل کود شده )‪ (Coded‬در حافظه قرار میگیرد‪ .‬این کود‬
‫ها فقط متشکل از صفر و یک میباشد‪ .‬به صورت عمومی هر چیزی که قابلیت تبدیل‬
‫شدن به صفر و یک را داشته باشد میتواند در حافظه کمپیوتر ذخیره شود‪ .‬هر گاه در‬
‫یک حجره حافظه معلومات را قرار دهیم‪ ،‬معلومات قبلی آن از بین می رود و معلومات‬
‫جدید جایگزین معلومات قبلی می شود‪.‬‬

‫حافظه اصلی کمپیوتر متشکل از دو نوع میباشد‪:‬‬

‫‪ ‬حافظه ‪(Read Only Memory) ROM‬‬
‫‪ ‬حافظه ‪(Random Access Memory) RAM‬‬

‫حافظه روم ‪(Read Only Memory) ROM‬‬

‫حافظه روم )‪ (ROM‬عبارت از حافظه اصلی کمپیوتر است که صرف خوانده میشود‬
‫و چیزی در آن نوشته شده نمی تواند‪ .‬در اثر قطع شدن برق محتوای آن از بین نمی رود‪.‬‬
‫در حقیقت وظیفه اصلی روم رهنمائی کمپیوتر قبل از دستورهای ما میباشد‪ .‬یعنی قبل‬
‫از اینکه ما به کمپیوتر دستور دهیم (آنرا رهنمائی نمائیم) روم آنرا رهنمائی میکند‪ .‬پس‬
‫اگر این گفته جایز باشد که کمپیوتر عقل دارد‪ ،‬روم عقل کمپیوتر است‪ .‬حافظه روم‬
‫دستورهای را ذخیره و نگهداری میکند که مستقیما توسط پراسسر فهمیده میشود‪ .‬این‬
‫دستورها که به نام دستورهای آماده سازی )‪ (Bootstrapping‬یاد میشود‪ ،‬وظیفه شروع‬
‫کمپیوتر را به عهده داشته و به شکل دایمی در روم ذخیره میباشد‪ .‬به کمک همین‬
‫دستورها درهنگام روشن شدن کمپیوتر‪ ،‬تمام پرزه جات کمپیوتر شناسائی و امتحان‬
‫گردیده و سیستم عامل )‪ (Operating System‬را نیز پیدا و آنرا به حافظه اصلی‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪73‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫)‪ (RAM‬منتقل میسازد]‪ .[11:3‬همچنین از ‪ ROM‬برای ذخیره انواع مختلف لخت‬

‫افزار )‪ (Firmware‬که طرز کار وسایل مانند کارت ها‪ ،‬درایوها‪ ،‬دیسک سخت وغیره‬
‫را کنترول میکند‪ ،‬نیز استفاده میشود‪ .‬وسایل که برای اهداف مخصوص دیزاین گردیده‬
‫و ضرورت به تغییر وظیفه آن نمیباشد و از پراسسر استفاده میکنند‪ ،‬دارای ‪ROM‬‬
‫میباشند‪ .‬عالوه بر آن روم در ماشینهای حساب‪ ،‬ماشینهای چاپ‪ ،‬تیلیفون موبایل‪ ،‬کمره‬
‫دیجیتل و وسایل دیگر نیز استفاده میشود‪.‬‬

‫دستورهای ذخیره شده در ‪ ROM‬سیستم کمپیوتر‬

‫را شروع یا ‪ Boot‬میکند‪ .‬وظیفه دیگر این‬
‫دستورها امتحان نمودن تمام بخش های کمپیوتر‬
‫است‪ .‬دستور های ذخیره شده در این بخش را به نام‬
‫‪ BIOS‬نیز یاد میکنند‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱۸ – ۱‬اهمیت حافظه ‪ROM‬‬

‫سرعت دسترسی به روم کمتر از سرعت رم بوده که به همین دلیل معلومات اولیه مستقر‬
‫در روم قبل از استفاده آن در رم قرار میگیرد‪.‬‬

‫محتوای روم )‪ (ROM‬در فابریکه ثبت میگردد و ما و شما نمی توانیم آنرا تغییر دهیم‪.‬‬
‫قابل یاد آوری است که بعضی انواع ‪ ROM‬که به نام ‪(Programmable PROM‬‬
‫)‪ Read Only Memory‬یاد میشود میتواند یکبار توسط پروگرامر پروگرام شود‪.‬‬
‫انواع دیگر آن که به نام ‪EEPROM (Electronically Erasable‬‬
‫)‪ Programmable Read Only Memory‬یاد می شود میتواند چندین بار پروگرام‬
‫شود‪ EEPROM .‬توسط شعاع ماورا بنفش )‪ (Ultra-violet‬پاک میشود‪ .‬حافظه فلش‬
‫نمونه ‪ EEPROM‬است‪ .‬تلیفونهای موبایل نیز دارای حافظه ‪ EEPROM‬بوده که در‬
‫آن عیارسازی که توسط استفاده کننده موبایل صورت میگیرد‪ ،‬ذخیره میشود‪.‬‬

‫فعال پارچه های روم در فلش )‪ (Flash‬تهیه میشود‪ .‬اینوع روم میتواند بدون تغییر‬
‫دادن پرزه پاک شود‪ .‬فلش اصطالح کمپنی توشیبا )‪ (Toshiba‬بوده و به معنی پاک‬
‫شدن به سرعت میباشد‪ .‬حافظه فلش میتواند توسط پروگرام )‪ (Software‬دوباره‬
‫پروگرام شود‪ .‬تغییر دادن )‪ (Upgrading‬بایوس به کمک پروگرام )‪ (Software‬را‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪74‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫نیز به نام فلش )‪ (Flash‬یاد مینماید‪ .‬بایوس که به این طریق توسط فلش ساخته میشود‬
‫به نام بایوس ‪ Plug-and-Play‬یاد گردیده و وسایل ‪ Plug-and-Play‬را استفاده‬
‫کرده میتواند‪ .‬همچنین حافظه فلش نظر به ‪ EEPROM‬ارزان بوده و دارای ظرفیت‬
‫بیشتر میباشد‪.‬‬

‫‪ -2‬حافظه ‪(Random Access Memory) RAM‬‬

‫حافظه رم )‪ ،(RAM‬که به نام حافظه فزیکی یا حافظه سیستم نیز یاد میشود‪ ،‬قسمتی از‬
‫حافظه اصلی کمپیوتر است که هم خوانده و هم در آن ثبت شده میتواند‪ .‬پروگرام که در‬
‫حال اجرا است و همچنین معلومات اولیه )‪ (Data‬که توسط پراسسر پراسس میشود‬
‫در رم میباشد‪.‬‬

‫هر حجره)‪ (Cell‬در حافظه رم دارای یک آدرس بوده‪ ،‬و پراسسر به کمک همین آدرس‬
‫میتواند هر خانه رم را به شکل مستقیم و در وقت ثابت و بدون در نظر داشت موقعیت‬
‫آن‪ ،‬مورد دسترسی قرار دهد‪ .‬وقتیکه پراسسر دسترسی به معلومات اولیه موجود در‬
‫یک خانه )‪ (Cell‬از اینوع حافظه را خواسته باشد‪ ،‬آدرس آن خانه را گرفته وجهت‬
‫خوانش معلومات اولیه مورد نظر مستقیما به سراغ آن می رود‪ .‬این قابلیت مراجعه‬
‫مستقیم به محل مورد نظر‪ ،‬به پراسسر کمپیوتر اجازه دسترسی سریع به آدرس خواسته‬
‫شده را میدهد‪ .‬هر قسمت این حافظه به شکل تصادفی و مستقیم یعنی بدون تسلسل مورد‬
‫دسترسی قرار میگیرد‪ .‬البته دسترسی تصادفی )‪ (Random‬به این معنی هم است که به‬
‫هر قسمت آن‪ ،‬بدون در نظر داشت موقعیت آن‪ ،‬در عین مقدار وقت رسیده میتوانیم‬
‫]‪.[650:5‬‬

‫محتوای رم در اثر قطع شدن برق از بین می رود و از همین سبب به نام حافظه موقتی‬
‫هم یاد میشود‪ .‬در اثنای کار با کمپیوتر از همین حافظه استفاده میشود‪ .‬یا به عبارت‬
‫دیگر‪ ،‬هر پروگرام که خواسته باشیم در آن کار نمائیم باید آنرا به رم انتقال دهیم که‬
‫همین انتقال یک پروگرام به رم و اجرای آن توسط پراسسر‪ ،‬عبارت از اجرا نمودن‬
‫پروگرام )‪ (Program Running‬میباشد‪.‬‬

‫نوت‪ :‬استفاده از کلمه ‪ RAM‬در وسایل دیگر مانند ‪ DVD-RAM‬نیز استعمال دارد‪.‬‬
‫که استفاده آن در ‪ DVD-RAM‬از لحاظ روش اندکس است‪.‬‬

‫حافظه رم همرای پراسسر ارتباط نزدیک داشته ولی بخش جدا گانه و مستقل از پراسسر‬
‫میباشد‪ .‬معلومات اولیه توسط بخش کنترول پراسسر از وسایل ورودی به حافظه فرستاده‬
‫می شود‪ .‬همچنین بخش کنترول پراسسر آنرا در وقت ضرورت از حافظه گرفته و آنرا‬
‫به بخش حساب و منطق )‪ (Arithmetic & Logic Unit‬می فرستد‪ .‬در پهلوی سرعت‬
‫پراسسر مقدار رم نیز در سرعت کمپیوتر نقش دارد‪ .‬به هر اندازه که مقدار رم در یک‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪75‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫کمپیوتر زیاد باشد به همان اندازه سرعت کمپیوتر زیاد و پروگرام های بزرگ راخوبتر‬
‫اجرا کرده میتواند‪ .‬پروگرام های مختلف به مقدار معین از رم ضرورت دارد و اگر‬
‫مقدار رم از همان اندازه کم باشد پروگرام در کمپیوتر اجرا نخواهد شد‪ .‬طوریکه به همه‬
‫معلوم است در این سالها اندازه)‪ (Size‬پروگرام ها به شکل حیرت انگیز افزایش یافته‬
‫و موازی با آن مقدار رم نیز افزایش یافته است‪ .‬در اثنائی نوشتن این سطرها مقدار‬
‫معیاری )‪ (Standard‬رم در کمپیوتر های شخصی از ‪ 2‬تا ‪ 4‬گیگا بایت میباشد‪ .‬حافظه‬
‫رم مانند دیسک سخت نیست که پر شود ولی سرعت آن کم میشود‪ .‬به هر اندازه که‬
‫مقدار رم زیاد باشد به همان اندازه پروگرامها به سرعت اجرا شده میتواند و تعداد دفعات‬
‫مراجعه به دیسک سخت کم میشود‪ .‬نوشتن معلومات در دیسک سخت و یا خواندن‬
‫معلومات از دیسک سخت وقت بیشتر را میگیرد‪ .‬سرعت رم به نانو ثانیه و سرعت‬
‫دیسک سخت به ملی ثانیه اندازه میشود‪ .‬عالوه بر آن در کمپیوتر لپ تاپ مقدار بیشتر‬
‫رم در مصرف چارچ بطری نیز کمک میکند‪ .‬از همین سبب در صورت ضرورت‪ ،‬رم‬
‫کمپیوتر را زیاد ساخته میتوانیم‪.‬‬

‫نوت‪ :‬ضرور نیست تا مقدار رم مساوی به اندازه )‪ (Size‬پروگرام باشد‪ .‬مثال اگر یک‬
‫پروگرام دارای اندازه ‪ 50‬میگا بایت باشد ممکن است که در ‪ 8‬یا ‪ 16‬میگا بایت رم‬
‫اجرا )‪ (Run‬شود‪ .‬البته این کار به کمک حافظه مجازی )‪ (Virtual Memory‬صورت‬
‫میگیرد‪ .‬حافظه مجازی قسمتی از دیسک سخت است که کمپیوتر آنرا جهت اجرای‬
‫پروگرامها استفاده میکند‪ .‬حافظه رم سه نوع است ]‪:[144:10‬‬
‫‪ ‬رم دینامیکی یا ‪(Dynamic RAM) DRAM‬‬
‫‪ ‬رم ثابت یا ‪(Static RAM) SRAM‬‬
‫‪ ‬رم مقاوم مقناطیسی یا ‪(Magnetoresistive RAM) MRAM‬‬
‫فرق هر سه نوع رم در طرز ذخیره معلومات اولیه است‪ .‬رم دینامیکی معلومات را به‬
‫شکل چارچ در خازن و یا ترانزستر ذخیره میکند و باید محتوای آن به شکل دوامدار‬
‫توسط بخش کنترول)‪ (Control Unit‬تازه )‪ (Refresh‬شود‪ .‬مقدار این تازه گی یکبار‬
‫در هر ‪ 15‬ملی ثانیه است‪ .‬و در غیر آن محتوای خود را از دست میدهد‪ .‬در رم دینامیکی‬
‫ترانزسترها و خازنها با هم جوره گردیده تا یک حجره )‪ (Cell‬حافظه را بوجود بیاورد‬
‫که آن حجره صرف یک بت را تمثیل میکند‪ .‬در این حالت خازن صفر یا یک‪ ،‬و‬
‫ترانزستر به حیث سویچ برای خواندن محتوای خازن و یا چارچ نمودن حالت آن استفاده‬
‫میشود‪ .‬قیمت رم دینامیکی نظر به رم ثابت کم بوده و سرعت آن نیز کم میباشد ]‪.[651:5‬‬

‫در ساختمان رم ثابت از فلیپ فالپ )‪ (Flip-flop‬استفاده شده است و به تازه گی دوامدار‬
‫ضرورت ندارد ]‪ .[651:5‬رم ثابت به سبب زیاد بودن قیمت آن کمتر مورد استفاده است‪.‬‬
‫همچنین رم ثابت جای بیشتر را در پارچه )‪ Chip‬میگیرد‪ .‬تا زمانیکه جریان برق است‬
‫رم ثابت محتوای خود را حفظ میکند‪ .‬از رم ثابت در حافظه مخفی )‪(Cache Memory‬‬
‫استفاده میشود‪ .‬حافظه سی موس‪(Complementary Metal Oxide Simi-‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪76‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ Conductor) CMOS‬که معلومات عیار سازی سیستم )‪(System Configuration‬‬

‫را ذخیره و توسط بطری چارچ میگردد‪ ،‬نیز نمونه رم ثابت میباشد‪ .‬وقت دسترسی‬
‫)‪ (Access Time‬به رم دینامیکی ‪ 60‬نانو ثانیه و وقت دسترسی به رم ثابت ‪ 10‬نانو‬
‫ثانیه میباشد‪ .‬قیمت رم ثابت نظر به رم دینامیکی بیشتر است‪ .‬رم ‪ ،MRAM‬که نوع‬
‫جدید رم پنداشته میشود‪ ،‬برای ذخیره معلومات اولیه به عوض چارچ برقی از چارچ‬
‫مقناطیسی استفاده میکند‪ .‬کمپنی ها مدعی اند که ‪ ،MRAM‬نظر به رم که از چارچ‬
‫های برقی استفاده میکند‪ ،‬دارای ظرفیت بیشتر‪ ،‬مصرف کم برق‪ ،‬وسرعت دسترسی‬
‫بیشتر است ]‪ .[144:10‬هر سه نوع رم در صورت قطع شدن برق محتوای خود را از‬
‫دست میدهد‪.‬‬

‫پارچه های ‪RAM‬‬

‫پارچه های‪ RAM‬به اشکال ذیل میباشد‪:‬‬

‫‪(Single Inline Memory Module) SIMM‬‬

‫اینوع پارچه های ‪ RAM‬از اوائل دهه ‪ 0891‬تا اواخر دهه ‪ 0881‬بیشتر استفاده میشد‪.‬‬
‫جری های ‪ SIMM‬دارای راه ‪ 32‬بتی به پارچه های ‪ RAM‬میباشد‪ .‬در این نوع حافظه‬
‫راه های ارتباطی حافظه با راه های ارتباطی تخته اصلی طوری وصل میگردد که یک‬
‫راه ارتباط (راه عبور و مرور معلومات اولیه) را ایجاد میکند‪ .‬حافظه ‪ SIMM‬از رابط‬
‫)‪ (Connector‬های ‪ 30‬سنجاقه و ‪ 72‬سنجاقه استفاده میکند‪ .‬یا به عبارت دیگر ارتباط‬
‫آن با تخته اصلی )‪ (Motherboard‬توسط ‪ 31‬سنجاق و یا ‪ 91‬سنجاق برقرار میشود‪.‬‬
‫در صورت وجود ‪ 91‬سنجاق‪ 31 ،‬سنجاق در یکطرف و ‪ 31‬سنجاق در طرف دیگر‬
‫‪ SIMM‬میباشد‪ .‬البته از ‪ 31‬سنجاق‪ 31 ،‬آن برای معلومات اولیه )‪ (Data‬و ‪ 4‬سنجاق‬
‫برای بررسی اشتباهات ممکنه )‪ (Parity‬میباشد‪ .‬در تخته های اصلی )‪(Main-board‬‬
‫که دارای بس های ‪ 64‬بتی است‪ 2 ،‬پارچه ‪ 72 SIMM‬سنجاقه را نصب کرده‬
‫میتوانیم تا پراسسرهمزمان هر دو ‪ SIMM‬را مورد دسترسی قرار دهد‪ .‬یک مادیول‬
‫‪ 91 SIMM‬سنجاقه میتواند تا ‪ 2‬گیگا بایت باشد که به این ترتیب ‪ 1‬مادیول آن میتواند‬
‫تا ‪ 4‬گیگا بایت باشد‪ SIMM .‬در هر دو طرف خود دارای سنجاقها بوده که در یک‬
‫وقت‪ ،‬صرف سنجاقهای یک طرف استفاده شده میتواند ]‪.[683:5‬‬

‫شکل ‪ 31 SIMM( :۱۱ – ۱‬سنجاقه)‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪77‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ 91 SIMM( :۱۰ – ۱‬سنجاقه)‬

‫‪(Dual Inline Memory Module) DIMM‬‬

‫در حافظه ‪ DIMM‬سنجاق های حافظه با سنجاق های تخته اصلی طوری وصل‬
‫میگردد که دو راه جداگانه ارتباط برای عبور و مرور معلومات اولیه ایجاد میگردد‪ .‬از‬
‫همین سبب به نام ‪ DIMM‬یاد میشود‪ .‬حافظه ‪ DIMM‬از رابط )‪ (Connector‬های‬
‫‪ 144 ،100 ،72‬و ‪ 168‬سنجاقه استفاده میکند ]‪ .[683:5‬پارچه های ‪ DIMM‬دارای‬
‫ساختار ‪ 64‬بتی میباشد‪.‬‬

‫شکل ‪ 019 DIMM( :۱۱ – ۱‬سنجاقه)‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪78‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫حافظه مخفی‬
‫‪Cache Memory‬‬
‫حافظه مخفی )‪ (Cache‬عبارت از حافظه خاص است که توسط پراسسر‪ ،‬جهت کم‬
‫ساختن اوسط وقت دسترسی به حافظه اصلی‪ ،‬استفاده میشود‪ .‬چون حافظه اصلی کمپیوتر‬
‫از نوع رم دینامیکی است و سرعت دسترسی به آن نظر به سرعت پراسسر خیلی کم‬
‫است‪ ،‬فلهذا انتقال‬

‫شکل ‪ :۱۱ – ۱‬حافظه مخفی‬

‫معلومات اولیه بین حافظه اصلی و راجستر های پراسسر یکی از مصرف کننده های‬
‫مهم وقت است‪ .‬از سال ‪ 1986‬تا ‪ 2000‬سرعت پراسسر بطور اوسط ساالنه ‪55%‬‬
‫افزایش یافته ولی سرعت رم در طول این مدت صرف ‪ 10%‬افزایش نموده است‪ .‬اینکار‬
‫سبب بوجود آمدن تنگنا )‪ (Bottleneck‬در سرعت کمپیوتر گردیده است‪ .‬این تفاوت‬
‫میان ازدیاد سرعت پراسسر و سرعت رم را به نام دیوار حافظه (‪(Memory Wall‬‬
‫نیز یاد میکند‪ .‬دیوار حافظه )‪ (Memory Wall‬فرق بین سرعت پراسسر و سرعت‬
‫‪ RAM‬میباشد‪ .‬دلیل عمده برای این فرق ظرفیت ارتباط ‪(Communication‬‬
‫)‪ Bandwidth‬است‪ .‬به هر اندازه که سرعت پراسسر زیاد باشد ولی در اثنای گرفتن‬
‫معلومات اولیه از رم‪ ،‬در کار پراسسر سکته ها وارد میگردد‪ .‬این سکته ها در سرعت‬
‫کلی کمپیوتر تاثیر منفی گذاشته و سرعت کمپیوتر با وجود داشتن پراسسر سریع و‬
‫حافظه زیاد‪ ،‬کم میباشد‪ .‬حافظه مخفی یکی از راه های حل برای این مشکل است‪.‬‬
‫درحافظه مخفی معلومات جابجا میگردد که بیشتر و به شکل متواتر مورد استفاده‬
‫پراسسر میباشد‪ .‬وقتیکه پراسسر به معلومات ضرورت داشته باشد‪ ،‬اول آنرا در حافظه‬
‫مخفی جستجو میکند اگر همان معلومات را پیدا کند آنرا دفعتا خوانده و یا نوشته میکند‪.‬‬
‫این کار نظر به اینکه معلومات از حافظه رم )‪ (RAM‬خوانده شود دارای سرعت بیشتر‬
‫است‪ .‬در حقیقت خود رم هم‪ ،‬نظر به اینکه تمام محتوای آن از دیسک سخت آمده است‪،‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪79‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫به حیث حافظه مخفی )‪ (Cache‬برای دیسک سخت است‪ .‬همچنین در رم یک ساحه‬
‫خاص به نام ‪ Disk Cache‬میتواند باشد‪ ،‬که در آن معلومات قرار دارد که اخیرا از‬
‫دیسک سخت خوانده شده است‪.‬‬

‫حافظه مخفی میتواند در داخل پراسسر و هم در نزدیکی آن باالی یک پارچه دیگر قرار‬
‫داشته باشد‪ .‬پراسسر معلومات اولیه و دستور های که به شکل تکراری با آن ضرورت‬
‫باشد در حافظه مخفی ذخیره میکند‪ .‬حافظه مخفی از نوع رم ثابت )‪ (SRAM‬بوده که‬
‫به حیث انتظارگاه )‪ (Buffer‬جهت تسریع عملیه انتقال معلومات اولیه بین حافظه اصلی‬
‫)‪ (RAM‬و پراسسر مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬معلومات اولیه که عنقریب باید توسط‬
‫پراسسر پراسس گردد‪ ،‬در حافظه مخفی قرار داده می شود‪.‬‬

‫حافظه مخفی از نقطه نظر موقعیت به دو نوع است‪:‬‬

‫‪ -0‬حافظه مخفی داخلی )‪(Internal Cache‬‬
‫‪ -1‬حافظه مخفی خارجی )‪(External Cache‬‬

‫‪ -1‬حافظه مخفی داخلی‬

‫حافظه مخفی داخلی در داخل پراسسر قرار دارد‪ .‬اینوع حافظه مخفی به نام حافظه‬
‫مخفی اولیه )‪ (Primary Cache‬نیز یاد می شود‪ .‬حافظه مخفی داخلی میتواند دارای‬
‫چندین سطح )‪ (Level‬باشد‪ .‬در بعضی پراسسرها در دو سطح به نام های ‪ L1‬و ‪ L2‬و‬
‫در پراسسر های جدید مانند پراسسر ‪ Intel Core i7‬دارای سه سطح به نام های ‪،L1‬‬
‫‪ L2‬و ‪ L3‬میباشد ]‪[23:2‬‬
‫‪ -2‬حافظه مخفی خارجی‬
‫حافظه مخفی خارجی باالی تخته اصلی‪ ،‬در محلی که بین پراسسر و حافظه رم قرار‬
‫دارد‪ ،‬جابجا میباشد‪ .‬به نام حافظه مخفی دومی )‪ (Secondary Cache‬هم یاد می شود‪.‬‬

‫مقدار بیشتر حافظه مخفی احتمال یافتن معلومات را در حافظه مخفی زیاد میکند ولی‬
‫تاخیر را بیشتر میسازد‪ .‬از همین سبب کمپیوتر ها چند سطح )‪ (Level‬حافظه مخفی را‬
‫استفاده میکند‪ .‬این سطوح دارای ظرفیت های مختلف است‪ .‬پراسسر‪ ،‬اول معلومات را‬
‫در حافظه مخفی که مقدار آن کم است‪ ،‬و آنرا حافظه مخفی سطح اول گویند‪ ،‬جستجو‬
‫میکند‪ .‬اگر معلومات مورد نظر را در آن نیافت به حافظه مخفی بعدی که ظرفیت آن‬
‫بیشتر است میرود و به همین ترتیب تا بالخره به حافظه رم مراجعه میکند‪ .‬گرچه از‬
‫نقطه نظر تکنالوژی این ممکن بود تا تمام حافظه رم مانند حافظه مخفی سریع شود‪ ،‬ولی‬
‫اینکار از یکطرف قیمت کمپیوتر را زیاد ساخته و از طرف دیگر جستجو در معلومات‬
‫زیاد‪ ،‬به وقت بیشتر ضرورت دارد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪80‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫صندوق کمپیوتر )‪(Computer Case‬‬

‫قسمت صندوق مانند‪ ،‬که اجزای مهم کمپیوتر از قبیل پراسسر‪ ،‬تخته اصلی‪ ،‬حافظه‪،‬‬
‫تهیه کننده برق و غیره اجزای بخش سیستم در آن قرار دارد به نام صندوق یاد میشود‪.‬‬
‫صندوق کمپیوتر مانند خانه برای پرزه جات کمپیوتر است که با استثنای تخته کلید‪،‬‬
‫موس وصفحه نمایش متباقی تمام پرزه جات کمپیوتر در آن جابجا گردیده است‪ .‬صندوق‬
‫کمپیوتر را به اشتباه به نام ‪ CPU‬هم یاد میکند‪ .‬دلیل آن به روزهای اول کمپیوترها بر‬
‫میگردد که در آن روزها ‪ CPU‬به میان آمد‪ .‬در آن وقت اجزای جانبی کمپیوتر در یک‬
‫صندوق جداگانه دیگر قرار داشتند‪ .‬صندوق کمپیوتر و تهیه کننده برق ‪(Power‬‬
‫)‪ Suply‬دو پرزه مهم است که طزر اجرای سیستم کمپیوتر را تعیین میکند‪.‬‬

‫صندوق کمپیوتر میتواند از پالستیک‪ ،‬المینیوم )‪ (Aluminium‬و یا مواد دیگر باشد‬

‫ولی صندوق که از فلز المینیوم است برتری دارد‪ .‬دلیل آن اینست که المینیوم یک محیط‬
‫سرد را بوجود می آورد‪ .‬صندوق کمپیوتر میتواند به دو شکل ذیل باشد‪:‬‬
‫‪ .1‬شکل سرمیزی )‪(Desktop‬‬
‫صندوق سرمیزی طوری باالی میز گذاشته میشود که مانیتور باالی آن مانده شود‪ .‬شکل‬
‫ذیل صندوق سرمیزی را نشان میدهد‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱۳ – ۱‬صندوق ‪Desktop‬‬

‫‪ .2‬شکل ‪:Tower‬‬
‫صندوق ‪ Tower‬میتواند باالی میز و یا در خانه میز مانده شود‪ .‬شکل ذیل صندوق‬
‫‪ Tower‬را نشان میدهد‪:‬‬

‫شکل ‪ :۱۶ – ۱‬صندوق ‪Tower‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪81‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫تخته اصلی‬
‫‪Main-board‬‬
‫تخته اصلی که به نام مادر بورد )‪ (Mother-board‬و سیستم بورد ‪(System-‬‬
‫)‪ board‬نیز یاد میشود‪ ،‬در داخل بخش سیستم )‪ (System Unit‬جابجا گردیده است‪.‬‬
‫پراسسر‪ ،‬حافظه اصلی‪ ،‬بس ها‪ ،‬شگاف های توسعه )‪ (Expansion Slots‬و کارت‬
‫های توسعه)‪ (Expansion Cards‬باالی تخته اصلی قرار دارند‪ .‬درایوها و وسایل‬
‫جانبی کمپیوتر از قبیل صفحه کلید‪ ،‬موس‪ ،‬ماشین چاپ‪ ،‬و مانیتور هم به همین تخته‬
‫وصل میباشند‪ .‬تمام وسایل که به این تخته وصل باشند در حقیقت با یکدیگر در ارتباط‬
‫میباشند ]‪.[136:10‬‬

‫تخته اصلی یک بخش مهم سیستم کمپیوتر است‪ .‬البته در سیستم کمپیوتر بخش های مهم‬
‫دیگر نیز وجود دارد که سیستم کمپیوتر بدون آن بخش ها کار کرده نمیتواند‪ ،‬ولی تخته‬
‫اصلی تمام این بخش ها را باهم ارتباط داده و یک سیستم مکمل الکترونیکی‪ ،‬مانند سیستم‬
‫کمپیوتر را بوجود می آورد‪ .‬از همین سبب تخته اصلی را به نام تخته سیستم نیز یاد‬
‫میکنند‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱۵ – ۱‬تخته اصلی )‪(Main-board‬‬

‫موافقت تخته اصلی همرای پرزه جات دیگر توسط مجموعه سرکتهای )‪ (Chipset‬تخته‬
‫اصلی تعیین میشود‪ Chipset .‬مجموعه از چیپ های است که در انجام بعضی وظائف‬
‫باهم یکجا عمل میکند‪ .‬در حقیقت ‪ Chipset‬تخته اصلی رابط )‪ (Interface‬میان بس‬
‫های تخته اصلی‪ ،‬پراسسر‪ ،‬حافظه‪ ،‬و وسایل جانبی )‪ (Peripherals‬را بوجود آورده و‬
‫فعالیت ها و محدودیت های تخته اصلی را تعیین میکند‪ Chipset .‬در تعیین موارد ذیل‬
‫رول دارد‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪82‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫مقدار و نوع حافظه اصلی )‪(RAM‬‬ ‫‪‬‬

‫مقدار و سرعت حافظه مخفی )‪(Cache Memory‬‬ ‫‪‬‬
‫سرعت و نوع پراسسر‬ ‫‪‬‬
‫نوع شگاف های توسعه‬ ‫‪‬‬

‫تخته اصلی از نقطه نظر بعد فزیکی )‪ (Physical Dimension‬به دو نوع است‪:‬‬
‫‪ ‬تخته اصلی ‪(Advanced Technology) AT‬‬
‫‪ ‬تخته اصلی ‪(Advanced Technology Extended) ATX‬‬

‫در تخته اصلی ‪ ،ATX‬موقعیت پراسسر و حافظه اصلی )‪ ،(RAM‬به تهیه کننده برق‬
‫)‪ (Power Suply‬نزدیک بوده تا توسط پکه تهیه کننده برق سرد ساخته شود‪ .‬قابل یاد‬
‫آوری است که پراسسر و حافظه اصلی‪ ،‬در اثنای کار نظر به پرزه جات دیگر‪ ،‬حرارت‬
‫بیشتر را تولید میکند‪ .‬همچنین تخته اصلی ‪ ،ATX‬از ولتاژ ‪ 3.3‬ولت تهیه کننده برق‬
‫استفاده کرده میتواند‪ .‬از ولتاژ ‪ 3.3‬ولت پراسسرهای جدید‪ ،‬بعضی انواع رم‪ ،‬و کارت‬
‫های ‪ AGP‬استفاده میکند‪.‬‬

‫تخته اصلی به کمک خازن های الکترولیتیکی )‪ (Electrolytic Capacitors‬برق‬

‫مستقیم )‪ (DC‬را فلتر میکند‪ .‬عمر این خازن ها مربوط به حرارت است‪ .‬حرارت به‬
‫مرور زمان الکترولیت آنرا تبخیر مینماید که در نتیجه خازنها خاصیت ذخیره خود را‬
‫از دست میدهد‪ .‬اکثر این خازن ها در ‪ 105‬درجه حرارت تا ‪ 2000‬ساعت کار میکند و‬
‫در هر ‪ 10‬درجه کمی حرارت عمر آن دو چند میشود که در ‪ 45‬درجه حرارت عمر آن‬
‫به ‪ 15‬سال میرسد‪ .‬پس کنترول حرارت در سیستم کمپیوتر خیلی مهم است‪ .‬تخته های‬
‫اصلی جدید دارای حس کننده )‪ (Senssor‬جهت معلوم نمودن حرارت سیستم کمپیوتر‬
‫میباشد‪ .‬اینوع تخته های اصلی دارای ارتباط دهنده های )‪ (Connectors‬است که به‬
‫کمک آن‪ ،‬سیستم عامل و یا ‪ BIOS‬سرعت پکه را کنترول میکند‪.‬‬

‫بعضی صفات تخته اصلی‪ ،‬که در نظر گرفتن آن ضروری است‪ ،‬عبارت اند از‪:‬‬
‫‪ ‬نوع و اندازه رابط پراسسر )‪(CPU Interface‬‬
‫‪ ‬مجموعه چیپ ها )‪(Chipset‬‬
‫‪ ‬نوع رابط دیسک سخت که امروز رابط ‪ SATA‬بیشتر مروج است‪.‬‬
‫‪ ‬نوع جری های توسعه )‪(Expansion Slots‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪83‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫تهیه کننده برق‬

‫‪Power Supply‬‬
‫تهیه کننده برق یک دستگاه برقی است که وظیفه آن تهیه برق مورد ضرورت تخته‬
‫اصلی‪ ،‬پراسسر‪ ،‬درایو ها وغیره اجزای کمپیوتر میباشد‪ .‬همچنین تهیه کننده برق‪ ،‬برق‬
‫متناوب )‪ (Alternate Current‬یا ‪ AC‬را به برق مستقیم )‪ (Direct Current‬یا ‪DC‬‬
‫تبدیل می نماید‪ .‬قابل یاد آوری است که تمام سرکتهای دیجیتل به برق مستقیم کار میکند‬
‫]‪.[37:5‬‬

‫شکل ‪ :۱۴ – ۱‬تهیه کننده برق‬

‫تهیه کننده برق‪ ،‬معموال برق ‪ +5 ،+12‬و ‪ +3.3‬ولت را تهیه میکند‪ .‬برق ‪ +5‬و ‪+3.3‬‬
‫ولت توسط سرکت های الکترونیکی و برق ‪ +12‬ولت توسط درایوها استفاده میشود‪.‬‬
‫بعضی وسایل سابقه از برق ‪ -5‬و ‪ -12‬ولت نیز استفاده میکردند‪ .‬جدول ذیل ولتاژهای‬
‫مستقیم که تهیه کننده برق آنرا تولید می کند‪ ،‬نشان میدهد‪:‬‬

‫استفاده‬ ‫رنگ سیم‬ ‫ولتاژ‬

‫درایو ها‪ ،‬پکه‪ ،‬شگاف های توسعه‬
‫زرد‬ ‫‪+ 12‬‬
‫)‪(Slots‬‬
‫بعضی از سرکت ها در پورت های‬
‫مسلسل )‪ (Serial Ports‬و ‪PROM‬‬ ‫آبی‬ ‫‪- 12‬‬
‫سابقه‬
‫‪ CPU‬های جدید‪ ،‬حافظه ‪ RAM‬و‬ ‫‪+‬‬
‫نارنجی‬
‫کارت ‪AGP‬‬ ‫‪3.3‬‬
‫تخته اصلی‪ CPU ،‬های سابقه و بسیاری‬
‫سرخ‬ ‫‪+5‬‬
‫از اجزای دیگر تخته اصلی‬
‫بس های ‪ISA‬‬ ‫سفید‬ ‫‪-5‬‬
‫برای ‪Grounding‬‬ ‫سیاه‬ ‫‪0‬‬
‫جدول ‪ :۳ – ۱‬ولتاژ های مستقیم تهیه کننده برق‬

‫تهیه کننده برق دارای قسمت های ذیل میباشد‪:‬‬

‫‪ ‬پکه )‪(Fan‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪84‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬تبدیل کننده برق ‪ AC‬به ‪DC‬‬

‫‪ ‬فیوز )‪(Fuse‬‬

‫پکه هوای گرم را از داخل صندوق کمپیوتر بیرون ساخته و به این ترتیب هوای داخل‬
‫سیستم سرد ساخته میشود‪ .‬اگر میکانیزم برای سرد ساختن وجود نداشته باشد‪ ،‬حرارت‬
‫داخل کمپیوتر زیاد گردیده و این حرارت زیاد به پرزه جات کمپیوتر مضر است‪ .‬از‬
‫همین سبب وظیفه پکه بیرون ساختن هوای گرم از داخل کمپیوتر بوده و به این ترتیب‬
‫هوای داخل سیستم سرد میشود‪.‬‬

‫در تهیه کننده های برق عصری‪ ،‬سرعت پکه میتواند توسط تخته اصلی )‪(Mainboard‬‬
‫تنظیم گردد‪ .‬یعنی سرعت پکه میتواند نظر به حرارت‪ ،‬کم و یا زیاد شود‪ .‬بعضی از‬
‫تخته های اصلی ذکی میتوانند در صورت خراب شدن پکه‪ ،‬کمپیوتر را خاموش نماید‪.‬‬

‫تبدیل کننده برق ‪ AC‬به ‪ ،DC‬وظیفه دارد تا برق متناوب )‪ (AC‬را به برق مستقیم‬
‫)‪ (DC‬تبدیل کند‪ .‬وظیفه فیوز‪ ،‬محافظت تهیه کننده برق در صورت زیاد شدن برق‬
‫میباشد‪ .‬یا به عبارت دیگر فیوز در صورت زیاد شدن برق‪ ،‬جریان برق را قطع میکند‪.‬‬
‫بعضی تهیه کننده های برق‪ ،‬دارای سویچ برای تبدیل کردن برق بین ‪ 230‬و ‪ 115‬ولت‬
‫میباشد‪ .‬ولی انواع دیگر تهیه کننده های برق دارای حس کننده )‪ (Sensor‬برای اینکار‬
‫میباشد که به شکل اتومات این عملیه را انجام میدهد‪.‬‬

‫تهیه کننده برق دارای انواع بوده که نوع ‪ AT‬و ‪ ATX‬آن زیاد مورد استفاده است‪ .‬البته‬
‫نوع تهیه کننده برق در تعیین نوع تخته اصلی نیز تاثیر دارد‪ .‬تهیه کننده های برق ‪AT‬‬
‫و ‪ ATX‬دارای فرق های ذیل میباشد‪:‬‬

‫نوع ‪ (Advanced Technology Extended) ATX‬دارای معیارهای‬ ‫‪‬‬

‫خوب است که به کمک آن تهیه کننده برق در کمپیوترهای مختلف قابل استفاده‬
‫میگردد‪.‬‬
‫تهیه کننده برق ازنوع ‪ ATX‬به کمک سگنالهای تخته اصلی میتواند روشن‬ ‫‪‬‬
‫)‪ (On‬و یا خاموش )‪ (Off‬شود و همچنین تهیه کننده برق ‪ ATX‬سبب وظایف‬
‫دیگر مانند حالت ‪ Stand by‬هم میشود‪.‬‬
‫در ‪ AT‬لین سویچ برق از پیشروی کمپیوتر به شکل مستقیم به تهیه کننده برق‬ ‫‪‬‬
‫وصل است‪ .‬و در ‪ ATX‬این لین به تخته اصلی میرود‪ .‬اینکار به پروگرامهای‬
‫دیگر اجازه میدهد تا کمپیوتر را خاموش و یا روشن نماید‪.‬‬
‫تهیه کننده برق ‪ ATX‬دارای رابط )‪ (Connector‬است که به تخته اصلی‬ ‫‪‬‬
‫برق میدهد‪.‬‬
‫تهیه کننده برق ‪ ATX‬دارای سویچ سافت )‪ (Soft Switch‬است‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪85‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫نوت‪:‬‬
‫‪ ‬پرزه جات کمپیوتر در اثنای کار حرارت را تولید میکند که زیاد شدن این‬
‫حرارت به پرزه جات ضرر میرساند و یا هم فعالیت بهتر آنرا کم میکند‪ .‬پرزه‬
‫جات که حرارت را تولید میکند و همچنین در اثر زیاد شدن حرارت از فعالیت‬
‫آن کاسته میشود و حتی باعث خرابی آن میشود عبارت از پراسسر‪ ،‬مجموعه‬
‫سرکتهای تخته اصلی )‪ ،(Chipset‬کارت گرافیکی‪ ،‬و درایو دیسک سخت است‪.‬‬
‫‪ ‬جهت سرد ساختن از تخنیک های مختلف استفاده میشود‪ .‬یکی از این تخنیکها‬
‫پکه است که برای تبدیلی هوا استفاده میشود ولی باعث صدا در سیستم میگردد‪.‬‬
‫‪ ‬عالوه بر پکه‪ ،‬صندوق المونیمی‪ ،‬و جذب کننده حرارت )‪ (Heat Sink‬نیز در‬
‫سرد ساختن سیستم کمپیوتر‪ ،‬نقش دارد‪ .‬بهتر است که صندوق کمپیوتر‬
‫)‪ (Computer Case‬از فلز المونیم باشد‪ .‬المونیم یک محیط سرد را به میان‬
‫می آورد‪ .‬جذب کننده حرارت )‪ (Heat Sink‬از مواد ساخته میشود که حرارت‬
‫را جذب میکند و به این ترتیب باعث کم شدن حرارت پراسسر میشود‪ .‬جمع‬
‫شدن غبار زیاد باالی جذب کننده حرارت سبب از کار افتادن کمپیوتر میشود‪.‬‬
‫جذب کننده حرارت برای ازدیاد سطح خود از سیستم تقسیم بندی به اجزا استفاده‬
‫میکند‪.‬‬
‫‪ ‬در بعضی حاالت از عملیه سرد سازی نرم )‪ ،(Softcooling‬که در آن اجزای‬
‫کمپیوتر خاموش میشود تا حرارت کم را تولید کند و یا کمپیوتر توسط دستورها‬
‫خاموش میشود‪ .‬اینکار میتواند از بایوس )‪ (BIOS‬کمپیوتر عیار شود که‬
‫عیارسازی نادرست آن ممکن سبب خراب شدن سیستم شود‪.‬‬
‫‪ ‬گرد و غبار باعث کم شدن فعالیت پکه میشود که در نتیجه باعث گرم شدن‬
‫سیستم میشود‪ .‬سایدگی پکه به مرور زمان و در بعضی حاالت جابجائی نادرست‬
‫آن هم سبب عدم فعالیت درست پکه میشود که در نتیجه سبب ازدیاد حرارت‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ ‬در کمپیوتر های لپ تاپ قسمت که هوا را بیرون میکند و همچنین جذب کننده‬
‫حرارت گرد و غبار را میگیرد که به مرور زمان مقدار این گرد وغبار زیاد‬
‫شده و باعث ازدیاد حرارت میشود و در نتیجه سبب از کار افتیدن پرزه جات‬
‫میشود‪ .‬البته این مربوط به دیزاین لپ تاپ‪ ،‬استفاده از آن‪ ،‬مصرف برق‪ ،‬و‬
‫مواقع و اماکن که در آن از لپ تاپ استفاده میگردد‪ ،‬هم میشود‪.‬‬
‫‪ ‬بعضی کمپیوترها از مایع سرد کننده نیز استفاده میکند که در آن صورت‬
‫ضرورت به پکه ندارد‪ .‬همچنین در بعضی کارت های گرافیکی از پایپ‬
‫حرارتی استفاده میشود‪ .‬این پایپ دارای تیوب است که در داخل آن مایع وجود‬
‫دارد که حرارت را انتقال میدهد‪ .‬این مایع حرارت را به طرف سرد انتقال میدهد‪.‬‬
‫تاثیر آن در سرد ساختن سیستم نظر به مواد بیشتر است‪ .‬نایتروجن مایع‬
‫)‪ ،(Liquid Nitrogen‬وهلیم مایع )‪ ،(Liquid helium‬به حیث مایع حرارت‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪86‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫استفاده میشود‪ .‬نایتروجن مایع در منفی ‪ ۱۱۴‬درجه سانتی گراد به جوش می‬
‫آید‪ .‬و مایع هلیم نظر به مایع نایتروجن بیشتر سرد است که در منفی ‪ ۱۴۱‬درجه‬
‫تبخیر میشود‪ .‬در حالت استفاده از مایع حرارت یک تیوب مسی یا المونیمی به‬
‫پراسسر یا کارت گرافیکی وصل میشود که در داخل آن مایع نایتروجن و یا هلیم‬
‫قرار دارد‪.‬‬

‫تهیه کننده برق قطع ناشده یا ‪UPS‬‬

‫‪Uninterruptible Power Supply‬‬
‫‪ UPS‬دارای بطری میباشد که در صورت قطع شدن برق از منبع آن‪ ،‬برای چند دقیقه‬
‫یا بیشتر‪ ،‬به کمپیوتر برق میدهد‪ .‬بسیاری ‪ UPS‬های امروزی دارای بخش سافت ویر‬
‫است که به کمک آن عملیه ‪ Backup‬و خاموش ساختن کمپیوتر را در صورت قطع‬
‫برق یا مشکل در برق‪ ،‬و شما در نزدیکی کمپیوتر نمی باشید‪ ،‬اتومات میسازد‪.‬‬

‫شکل ‪UPS :۱۷ – ۱‬‬

‫به صورت عمومی دو نوع سیستم ‪ UPS‬وجود دارد‪:‬‬
‫‪ Standby Power Supply‬و ‪ .On-line UPS Systems‬نوع اول جریان برق را‬
‫معاینه نموده و در صورت مشاهده کدام مشکل آنرا قطع و از برق بطری استفاده میکند‪.‬‬
‫این عملیه تبدیلی‪ ،‬چندین ملی ثانیه وقت را ضرورت دارد‪ ،‬که در آن مدت به کمپیوتر‬
‫برق نمی آید‪ .‬اینوع ‪ UPS‬به نام ‪ Line-interactive UPS‬نیز یاد میشود‪ .‬ولی ‪UPS‬‬
‫های ‪ On-line‬به شکل ثابت از تبدیل کننده خود‪ ،‬برق را به کمپیوتر میدهد‪ ،‬حتی در‬
‫صورت که برق به شکل درست هم کار میکند‪ .‬اینوع ‪ UPS‬ها قیمت بیشتر دارد‪.‬‬

‫بس ها‬
‫‪Buses‬‬
‫طوریکه دانستیم که تخته اصلی تمام بخشهای کمپیوتر را با هم ارتباط میدهد‪ .‬ولی این‬
‫ارتباط در حقیقت توسط لین های صورت میگیرد که در تخته اصلی قرار دارد‪ .‬همین‬
‫لین ها یا ویرها را به نام بس ها یاد میکنند‪ .‬پس بسها عبارت از ویرهای است که در‬
‫تخته اصلی قرار دارد‪ ،‬و وظیفه آنها انتقال معلومات اولیه بین اجزای مختلف کمپیوتر‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪87‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫میباشد‪ .‬پراسسر‪ ،‬حافظه اصلی‪ ،‬پراسسرهای فرعی‪ ،‬کارتهای توسعه وغیره وسایل که‬
‫باالی تخته اصلی نصب اند‪ ،‬به کمک بس ها معلومات را با هم تبادله میکنند‪ .‬همچنین‬
‫وسایل ذخیره معلومات مانند دیسک سخت‪ ،‬و دیسکهای نوری هم در داخل سیستم به‬
‫تخته اصلی وصل گردیده و از طریق بس ها با یکدیگر و بخش های مختلف کمپیوتر‬
‫ارتباط برقرار مینمایند‪ .‬وسایل که از بیرون به سیستم کمپیوتر وصل میشود مانند تخته‬
‫کلید‪ ،‬موس‪ ،‬ماشین چاپ و غیره نیز در حقیقت به تخته اصلی وصل گردیده و از آنجا‬
‫به کمک بس ها با دیگر پرزه جات کمپیوتر ارتباط میگیرد‪ .‬در حقیقت وقتیکه یک وسیله‬
‫در داخل سیستم و یا هم از بیرون به تخته اصلی وصل شود به یک شبکه از راه ها‬
‫وصل میشود که همین راه ها را به نام بس ها یاد میکنند‪.‬‬

‫سرعت بس ها به هرتز اندازه میشود‪ .‬سرعت بس با سرعت پراسسر ارتباط مستقیم‬

‫دارد‪ .‬هر پراسسر با استفاده از ‪ Multiplier‬به سرعت بیشتر از سرعت بس کار میکند‪.‬‬
‫فرض نمائید که سرعت پراسسر ‪ 1.6‬گیگا هرتز و سرعت بس ‪ 400‬میگا هرتز است‪.‬‬
‫در این حالت عملیات داخلی پراسسر به سرعت ‪ 1.6‬گیگا هرتز ولی رابطه پراسسر با‬
‫دیگر وسایل به سرعت ‪ 400‬میگا هرتز صورت میگیرد‪ .‬در این حالت ‪Multiplier‬‬
‫مساوی به ‪ 4‬است‪ .‬به صورت عمومی در سیستم کمپیوتر دو نوع بس ها وجود دارد‬
‫]‪:[28:2‬‬
‫‪ ‬بس داخلی )‪(Internal Bus‬‬
‫‪ ‬بس خارجی )‪(External Bus‬‬
‫بس داخلی پرزه جات داخل کمپیوتر مانند پراسسر‪ ،‬حافظه اصلی‪ ،‬و غیره را با هم وصل‬
‫میکند‪ .‬این بس را به نام بس سیستم )‪ (System Bus‬نیز یاد میکنند‪ .‬بس خارجی وسایل‬
‫بیرونی مانند تخته کلید‪ ،‬موس‪ ،‬مانیتور‪ ،‬ماشین چاپ وغیره را با سیستم کمپیوتر وصل‬
‫میسازد‪ .‬سرعت این بس نظر به بس داخلی کمتر است‪ .‬بس خارجی به نام بس توسعه‬
‫)‪ (Expansion Bus‬نیز یاد میشود‪ .‬بس داخلی و بس خارجی از نقطه نظر انتقال نوع‬
‫معلومات به سه نوع اند ]‪:[718:5‬‬
‫‪ ‬بس آدرس‬
‫‪ ‬بس معلومات اولیه )‪(Data‬‬
‫‪ ‬بس کنترول‬

‫بس آدرس یکطرفه )‪ (Unidirectional‬بوده و آدرس های که پراسسر آنرا تولید میکند‬
‫به حافظه و پورت های ورودی و خروجی انتقال میدهد‪ .‬بس معلومات اولیه )‪ (Data‬دو‬
‫طرفه )‪ (Bidirectional‬بوده و وظیفه آن انتقال معلومات بین پراسسر و دیگر قسمت‬
‫های کمپیوتر میباشد‪ .‬بس کنترول‪ ،‬اشارات کنترولی را انتقال میدهد‪ .‬اشارات کنترولی‪،‬‬
‫نوع عملیه مورد نظر را تعیین میکند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪88‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۱۸ – ۱‬بس های سیستم‬

‫بس ها میتوانند دارای ‪ 32 ،16 ،8‬و یا ‪ 64‬لین باشد‪ .‬هر لین به نام راه معلومات اولیه‬
‫)‪ (Data Path‬یاد می شود‪ .‬تعداد این راه ها (لین ها) مانند تعداد خط ها در یک سرک‬
‫میباشد‪ .‬به هر اندازه که تعداد این لین ها زیاد باشد به همان اندازه معلومات بیشتر را‬
‫انتقال داده و سرعت بس نیز زیاد میگردد‪ .‬بس که دارای ‪ 8‬خط باشد‪ ،‬میتواند در یک‬
‫وقت ‪ 8‬بت را انتقال دهد‪ .‬بس که دارای ‪ 16‬خط باشد میتواند در یک وقت ‪ 16‬بت و‬
‫به همین ترتیب بس های که دارای ‪ 32‬یا ‪ 64‬بت باشد در یک وقت ‪ 32‬یا ‪ 64‬بت را‬
‫انتقال میدهد‪ .‬تعداد لین های بس آدرس در آدرس دهی حافظه نیز رول دارد‪ .‬مثال بس‬
‫که دارای ‪ 32‬لین باشد در تیوری میتواند تا ‪ 4‬گیگابایت حافظه را آدرس دهی نماید‪ .‬و‬
‫بس که دارای ‪ 64‬لین باشد میتواند ‪ 264‬بایت حافظه را آدرس دهی نماید‪ .‬بس ها به‬
‫وسایل ذخیره معلومات اولیه (دیسک ها) وصل میگردد‪ .‬اینوع بس ها دارای انواع ذیل‬
‫می باشند‪:‬‬

‫‪ - 1‬بس های ‪(Serial Advanced Technology Attachment) SATA‬‬

‫‪ (Serial Advanced Technology Attachment) SATA‬رابط بس است که‬
‫توسط آن وسایل ذخیره معلومات مانند دیسک سخت و دیسک های نوری به سیستم وصل‬
‫میشود‪ .‬رابط ‪ SATA‬جایگزین رابط ‪(Parallel Advanced PATA‬‬
‫)‪ Technology Attachment‬است‪ .‬رابط ‪ PATA‬را به نام ‪ IDE‬نیز یاد مینمودند‪.‬‬
‫رابط ‪ SATA‬نظر به رابط ‪ PATA‬دارای خوبی های ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ ‬اندازه کیبل آن کم است‪.‬‬
‫‪ ‬قیمت آن کم است‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪89‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬در صورت تغییر دادن کیبل‪ ،‬ضرورت به شروع دوباره کمپیوتر ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬سرعت انتقال معلومات در آن زیاد است‪ .‬تا ‪ 6‬گیگا بت در یک ثانیه )‪(6 Gbps‬‬
‫سرعت دارد‪.‬‬

‫‪ - 2‬بس های ‪(Small Computer System Interface) SCSI‬‬

‫اینوع بس ها توسط شرکت‪ ANSI‬معرفی گردیده است‪ .‬سرعت آن بیشتر از‪ IDE‬بوده‬
‫و اضافتر در سرویس دهنده گان شبکه)‪ (Network Servers‬مورد استفاده میباشد‪.‬‬

‫بس ها به جری های توسعه )‪ (Expansion slots‬نیز وصل میگردد‪ .‬جری های توسعه‬
‫جهت نصب کردن کارت های توسعه )‪ (Expansion Cards‬مانند کارت صدا‬
‫)‪ ،(Sound Card‬کارت تصویر )‪ ،(Video Card‬کارت شبکه یا ‪(Network NIC‬‬
‫)‪ Interface Card‬وغیره پرزه جات کمپیوتر‪ ،‬مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬بس های‬
‫که به جری های توسعه وصل میگردد دارای انواع ذیل میباشند‪:‬‬

‫‪(Industry Standards Architecture) ISA -1‬‬

‫یک بس ‪ 16‬بتی بوده که در وسط دهه ‪ 1980‬توسط کمپیوترهای شخصی ‪ IBM‬مورد‬
‫استفاده قرار گرفت‪ .‬فعال جای اینوع بس ها را بس های ‪ PCI‬گرفته است‪.‬‬
‫‪(Peripheral Component Interconnection) PCI -2‬‬
‫‪ PCI‬بس های ‪ 32‬بتی میباشد که توسط شرکت انتل بوجود آمده است‪ .‬اینوع بس ها‬
‫نظر به بس های‪ ISA‬سریعتر بوده و فعال زیاد مورد استفاده می باشند‪ .‬برای انواع جدید‬
‫معلومات اولیه )‪ (Data‬از قبیل صوت )‪ ،(Audio‬ویدیو )‪ (Video‬و گرافیک خوبتر‬
‫میباشد‪ .‬به کمک بس های ‪ PCI‬وسایل مانند حافظه و ویدیو میتواند به شکل مستقیم‬
‫به پراسسر ارتباط برقرار نمایند‪ .‬کارت های که بس های ‪ PCI‬را استفاده میکند دارای‬
‫معلومات اند که به کمک آن پراسسر میتواند همان کارت را به شکل اتومات عیار‬
‫)‪ (Configure‬نماید‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪90‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۱۱ – ۱‬بس های ‪ PCI‬و ‪AGP‬‬

‫‪ -3‬بس ‪(Accelerated Graphics Port) AGP‬‬

‫شرکت انتل بوجود آورنده اینوع بس ها است‪ .‬دارای سرعت زیاد بوده و برای‬
‫پروگرامهای گرافیکی خوبتر میباشد‪ .‬اینوع بس ها توسط کارت ویدیو استفاده میشود‪.‬‬
‫این بس به کارت ویدیو اجازه میدهد تا حافظه اصلی کمپیوتر را به شکل مستقیم مورد‬
‫دسترسی قرار دهد‪ .‬این بس سبب پیشرفت در کارت های گرافیکی شده است‪.‬‬

‫بس ها به پورت ها ( ساکت های که در عقب بخش سیستم )‪ (System Unit‬قرار دارند‪،‬‬
‫و جهت وصل کردن وسایل بیرونی از قبیل صفحه کلید‪ ،‬موس‪ ،‬مانیتور‪ ،‬ماشین چاپ‬
‫وغیره استفاده میگردد)‪ ،‬نیز وصل میشود‪ .‬بس های که به پورت ها وصل میگردد قرار‬
‫ذیل اند‪:‬‬

‫‪ -1‬بس ‪(Universal Serial Bus) USB‬‬

‫‪ USB‬یکنوع بس مسلسل بوده که توسط آن وسایل مختلف از قبیل ماشین چاپ‪ ،‬صفحه‬
‫کلید‪ ،‬موس‪ ،‬کمره دیجیتل‪ ،‬حافظه فلش‪ ،‬وغیره را به کمپیوتر وصل کرده میتوانیم‪.‬‬
‫سرعت آن تا ‪ 01‬میگا بت در یک ثانیه )‪ (12 Mbps‬است‪ .‬به مجرد وصل شدن یک‬
‫وسیله به اینوع بس‪ ،‬همان وسیله را استفاده کرده میتوانید‪ .‬تا ‪ 127‬وسیله مختلف به‬
‫اینوع بس وصل شده میتواند‪.‬‬

‫‪-2‬بس های‪Fire-wire‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪91‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫نوع جدید از بس ها بوده که دارای سرعت زیاد و به نام بس های ‪ IEEE 1394‬نیز‬
‫یاد میشود‪ .‬سرعت اینوع بس ها تا ‪ 400‬میگا بت در یک ثانیه میباشد‪ .‬مانند بس های‬
‫‪ ، USB‬میتواند از عین بس )‪ (Bus‬برای چندین وسیله استفاده گردد‪.‬‬

‫پورت های ورودی و خروجی‬

‫‪Input & Output Ports‬‬
‫ارتباط نهایی پراسسر با وسایل ورودی )‪ (Input Devices‬و وسایل اظهار نتایج‬
‫)‪ (Output Devices‬توسط پورتهای ورودی و خروجی تامین میگردد‪ .‬هر پورت‬
‫دارای یک آدرس بوده که به کمک همان آدرس توسط پراسسر شناخته می شود‪ .‬شکل‬
‫ذیل پورت های ورودی و خروجی را نشان میدهد‪:‬‬

‫شکل ‪ :۳۰ – ۱‬پورت های ورودی و خروجی‬

‫جریان معلومات اولیه )‪ (Data‬بین پورت ها و وسایل ورودی و خروجی به دو شکل‬

‫ذیل صورت میگیرد‪:‬‬
‫‪ ‬به شکل مسلسل )‪(Serial‬‬
‫‪ ‬به شکل موازی )‪(Parallel‬‬
‫در پورت های مسلسل مقدار جریان معلومات اولیه یک یک بت‪ ،‬و در پورت های‬
‫موازی)‪ 32 ، 16 ،8 (Parallel‬و یا ‪ 64‬بت در یک وقت میباشد‪ .‬وسایل آهسته مانند‬
‫صفحه کلید و موس از پورت های مسلسل‪ ،‬و وسایل سریع مانند درایوها از پورت های‬
‫موازی استفاده می نمایند‪ .‬پورت های مسلسل برای ارسال معلومات اولیه به فاصله های‬
‫دور مناسب اند‪ .‬پورت های موازی در وسایل که نیاز به ارسال معلومات اولیه زیاد در‬
‫فاصله های کم زمانی را داشته باشد‪ ،‬مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬بعضی وسایل مانند‬
‫ماشین چاپ میتواند از پورت های مسلسل و یا موازی استفاده نمایند‪.‬‬

‫پورت های ‪:PS/2‬‬

‫اینوع پورتها جهت وصل کردن صفحه کلید )‪ (Keyboard‬و موس )‪ (Mouse‬استفاده‬
‫میشود‪ .‬در ساختمان اینوع پورت ها از معماری مایکرو کانال ‪(Micro Channel‬‬
‫)‪ Architecture‬استفاده گردیده است‪ .‬عملیات ‪ Micro Channel‬به شکل ‪ 16‬بتی یا‬
‫‪ 32‬بتی صورت میگیرد‪ .‬پورت های ‪ PS/2‬از نقطه نظر شکل فرق نداشته ولی‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪92‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫نمیتواند پورت موس برای صفحه کلید و یا پورت صفحه کلید برای موس استفاده شود‪.‬‬
‫پورت های ‪ PS/2‬در شکل ذیل نشان داده شده است‪:‬‬

‫شکل ‪ :۳۱ – ۱‬پورت های ‪PS/2‬‬

‫پورت ‪(Universal Serial Bus) USB‬‬
‫پورت های ‪ USB‬و ‪ Firewire‬که به نام ‪ IEEE 1394‬نیز یاد میشود‪ ،‬پورت های‬
‫معیاری برای وسایل میباشد‪ .‬توسط این نوع پورت ها ماشین چاپ‪ ،‬صفحه کلید‪ ،‬موس‪،‬‬
‫کمره دیجیتل‪ ،‬حافظه فلش وغیره وسایل را به کمپیوتر وصل کرده میتوانیم‪ .‬به مجرد‬
‫وصل شدن یک وسیله به اینوع پورت‪ ،‬همان وسیله را استفاده کرده میتوانید‪ .‬تا ‪019‬‬
‫وسیله مختلف به اینوع پورت ها وصل شده میتواند‪.‬‬

‫پورت ‪Fire-wire‬‬
‫جدید ترین نوع پورت ها بوده که سرعت آن به ‪ 400‬میگا بت در یک ثانیه میرسد‪ .‬این‬
‫پورتها به اساس ستندرد ‪ IEEE‬به میآن آمده و از همین سبب قبال به نام پورتهای ‪IEEE‬‬
‫‪ 1394‬هم یاد میشد‪ .‬برای اتصال ماشین های چاپ سریع و یا کمره های ویدیویی استفاده‬
‫می شود‪.‬‬

‫پورت ‪RJ45‬‬
‫این پورت کمپیوتر را به شبکه )‪ (Network‬وصل میسازد‪ .‬این پورت مربوط به کارت‬
‫شبکه )‪ (Network Card‬است و کارت شبکه در تخته اصلی قرار دارد‪.‬‬
‫پورت های بی سیم)‪(Wireless‬‬
‫اینوع پورت ها جهت وصل کردن وسایل جانبی به کمپیوتر و یا وصل کردن یک‬
‫کمپیوتر به کمپیوتر دیگر استفاده میشود‪ .‬فعال استفاده از اینوع پورت ها کم بوده ولی‬
‫روز به روز استفاده آن بیشتر میشود‪ .‬در مایکرو کمپیوترها (کمپیوتر های ‪Laptop‬‬
‫و ‪ )PDA‬از پورت های بی سیم ذیل استفاده میشود‪:‬‬

‫پورت های تحت قرمز )‪(Infrared Ports‬‬

‫اینوع پورت ها برای انتقال معلومات اولیه از شعاع تحت قرمز )‪(Infrared Beam‬‬
‫استفاده میکند‪ .‬وسایل که جهت ارتباط به وسیله دیگر از شعاع ‪ Infrared‬استفاده میکنند‬
‫به نام وسایل ‪ (Infrared Data Association) IrDA‬یاد می شود‪ .‬سرعت پورتهای‬
‫تحت قرمز ‪ 4‬میگا بت در یک ثانیه میباشد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪93‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫در طیف الکترومقناطیسی‬ ‫)‪(Infrared Waves‬‬ ‫امواج تحت قرمز‬

‫)‪ (Electromagnetic Spectrum‬بعد از ‪ Micro Wave‬و قبل از موج قرمز‬
‫)‪ (Red‬میباشد‪ .‬یا به عبارت دیگر طول موج آن کمتر از طول موج ‪ Micro Wave‬و‬
‫اضافتر از موج قرمز است‪ .‬طول موج قرمز )‪ 911 (Red‬نانو متر و طول موج بنفش‬
‫)‪ 411 (Violet‬نانو متر است‪ .‬امواج که طول موج آنها بین ‪ 911‬و ‪ 411‬نانو متر‬
‫است امواج قابل رویت توسط چشم بشر بوده و به نام امواج یا نور قابل دید ‪(Visible‬‬
‫)‪ Light‬یاد میشود‪ .‬این امواج قابل دید توسط چشم انسان ها‪ ،‬برای انتقال معلومات اولیه‬
‫)‪ (Data‬استفاده شده نمیتواند‪ .‬در امواج قابل رویت شش رنگ ذیل شامل میباشد‪:‬‬
‫قرمز )‪ ،(Red‬نارنجی )‪ ،(Orange‬زرد )‪ ،(Yellow‬سبز )‪ ،(Green‬آبی )‪(Blue‬‬
‫و بنفش )‪. (Violet‬‬

‫امواج که طول موج آنها اضافتر از ‪ 911‬نانو متر و کمتر از ‪ 411‬نانو متر است و‬
‫برای بشر قابل دید نیست و برای انتقال معلومات اولیه استفاده میشود‪ .‬امواج تحت قرمز‬
‫)‪ (Infrared Wave‬در ریموت کنترول تلویزیون نیز استفاده گردیده است‪ .‬امواج که‬
‫طول موج آن کمتر از ‪ 411‬نانو متر است به نام موج ماورای بنفش )‪(Ultra-violet‬‬
‫یاد میشود‪.‬‬
‫نوت‪ :‬نانو متر بلیونم حصه یک متر است‪ .‬یا یک نانو متر مساوی است به‬
‫‪ 0.000000001‬متر‪.‬‬

‫در صورت استفاده از پورت های ‪ Infrared‬به سه نقطه ذیل توجه نمائید‪:‬‬
‫‪ ‬دو وسیله که توسط اینوع پورت ها باهم وصل میگردد باید مسافه میان آنها کمتر‬
‫از‪ 1‬انچ و اضافتر از‪ 3‬فوت نباشد‪.‬‬
‫‪ ‬اینوع پورت ها تا زاویه ‪ 31‬درجه کار میدهد‪ .‬پس دو وسیله که توسط این پورت‬
‫ها باهم وصل شوند باید در مقابل یکدیگر درست قرار داده شوند تا زاویه آنها‬
‫بیشتر از ‪ 31‬درجه نباشد‪.‬‬
‫‪ ‬وسایل دیگر ‪ Infrared‬مانند ریموت کنترول تلویزیون باید در نزدیکی آن‬
‫استفاده نشود‪.‬‬

‫پورت های ‪:Bluetooth‬‬

‫از اینوع پورت ها در فاصله های کوتاه جهت ارتباط بین کمپیوتر های ‪PDA‬‬
‫وتیلیفونهای )‪ GSM (Global System for Mobile Communication‬استفاده‬
‫میشود‪ .‬برخالف پورت های تحت قرمز )‪ (Infrared‬از سگنالهای فریکانس رادیوئی‬
‫استفاده میکند‪ .‬فریکانس های رادیوئی به ارسال در امتداد یک محور محدود نیست‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪94‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫وسایل خروجی و اظهار نتایج‬

‫‪Output Devices‬‬
‫کمپیوتر عملیات خیلی مهم و پچیده را باالی معلومات اولیه انجام میدهد‪ .‬ولی این عملیات‬
‫وقتی مفید است که ما نتیجه آنرا مشاهده نمائیم‪ .‬از همین سبب بعد از اینکه معلومات‬
‫اولیه به کمک وسایل ورودی )‪ (Input Devices‬به کمپیوتر داخل و پراسسر آنرا‬
‫پراسس نماید‪ ،‬ضرورت به مشاهده نتایج میباشد‪ .‬وسایل که نتیجه را در آن مشاهده کرده‬
‫میتوانیم به نام وسایل خروجی و اظهار نتایج یاد میشود‪ .‬در حقیقت وسایل خروجی عکس‬
‫عملیه وسایل ورودی را انجام میدهد‪ .‬این وسایل بت ها را گرفته و آنرا به مقادیر قیاسی‬
‫( غیر رقمی ) که برای انسان ها قابل درک است تبدیل میکند‪ .‬وسایل مختلف وجود‬
‫دارد که توسط آن نتیجه را مشاهده کرده میتوانیم‪ .‬به صورت عمومی نتیجه را به دو‬
‫شکل ذیل دریافت کرده میتوانیم‪:‬‬
‫‪ ‬کاپی نرم )‪(Soft Copy‬‬
‫‪ ‬کاپی سخت یا چا پ شده )‪(Hard Copy‬‬

‫کاپی نرم )‪ (Soft Copy‬توسط صفحه نمایش )‪ (Monitor‬و سپیکر )‪ ،(Speaker‬و‬

‫کاپی سخت توسط ماشین چاپ )‪ (Printer‬تهیه میشود‪ .‬در اینجا قابل یاد آوری است که‬
‫نتیجه یا خروجی میتواند در وسایل ذخیره معلومات اولیه نیز حفظ یا ذخیره شود‪ .‬پس‬
‫وسایل ذخیره معلومات اولیه مانند دیسک ها‪ ،‬عالوه بر اینکه وظیفه اصلی آنها حفظ و‬
‫ذخیره معلومات اولیه است‪ ،‬وظیفه وسایل خروجی را نیز انجام داده میتوانند‪.‬‬

‫صفحه نمایش )‪(Monitor‬‬

‫صفحه نمایش که به نام ‪ VDT‬یا )‪ (Video Display Terminal‬نیز یاد میشود‪ ،‬یک‬
‫وسیله مهم و ضروری برای اظهار نتایج می باشد‪ .‬وقتیکه استفاده کننده کمپیوتر)‪(User‬‬
‫معلومات اولیه را به کمک وسایل ورودی به کمپیوتر وارد نماید‪ ،‬آنرا در صفحه نمایش‬
‫مشاهده کرده میتواند‪ .‬بدون ماشین چاپ )‪ (Printer‬میتوانیم از کمپیوتر استفاده نمائیم‪،‬‬
‫ولی بدون صفحه نمایش نمی توانیم با کمپیوتر کار کنیم‪ .‬بعضی وسایل مانند سویچ‬
‫)‪ (Switch‬و روتر )‪ (Router‬که در شبکه های کمپیوتری مورد استفاده است‪ ،‬دارای‬
‫صفحه نمایش نمیباشند‪ ،‬که از همین سبب در اثنای عیار سازی این وسایل از صفحه‬
‫نمایش کمپیوتر استفاده مکنند‪.‬‬

‫صفحات نمایش به انواع و سایزهای مختلف یافت میشود‪ .‬سایز های معیاری صفحه‬
‫نمایش برای کمپیوترهای شخصی ‪ 17‬و ‪ 19‬انچ است‪ .‬بعضی انواع صفحه نمایش که‬
‫آنرا به نام سکرین تماس )‪ (Touch Screen‬یاد مینمایند هم به حیث وسیله ورودی و‬
‫هم به حیث وسیله خروجی استفاده شده میتواند‪ .‬وسایل ارتباط ‪(Communication‬‬
‫)‪ Devices‬مانند کارت شبکه یا ‪ (Network Interface Card) NIC‬و مودیم‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪95‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫)‪ (Modem‬نیز از جمله وسایل اند که هم به حیث وسایل ورودی و هم به حیث وسایل‬
‫خروجی استفاده میشوند‪ .‬به صورت عمومی صفحات نمایش به دو نوع ذیل تقسیم‬
‫میگردد‪:‬‬

‫‪ ‬صفحات نمایش ‪(Cathode Ray Tube) CRT‬‬

‫‪ ‬صفحات نمایش مسطح)‪(Flat Panel‬‬

‫صفحات نمایش ‪(Cathode Ray Tube) CRT‬‬

‫صفحات نمایش ‪ CRT‬از نوع تیوپ روشنی کاتودی میباشند‪ .‬سیستم های ‪ CRT‬مبنی‬
‫بر تکنالوژی تلویزیون بوده و از تخنیک که به نام تصویر نمائی پویشی ‪(Raster Scan‬‬
‫)‪ Technology‬یاد می شود‪ ،‬استفاده میکند‪ .‬در داخل اینوع صفحات نمایش یک تفنگ‬
‫الکترونیکی قرار دارد که بر اساس معلومات اولیه دریافت شده از کارت تصویر‬
‫)‪ ،(Video Card‬اشعه الکترونی را به طرف جدار داخلی صفحه نمایش پرتاب میکند‪.‬‬
‫الکترون های پرتاب شده به طرف الیه فاسفوری )‪ (Phosphors‬صفحه نمایش به‬
‫انرژی نوری تبدیل میشود‪ .‬قسمت از این انرژی نوری برای استفاده کننده‬
‫کمپیوتر)‪ (User‬قابل رویت است‪ .‬قسمت دیگر این انرژی به نور ماورای‬
‫بنفش)‪ (Ultraviolet‬و تحت قرمز)‪ (Infrared‬تبدیل میشود‪ .‬دو شعاع اخیر الذکر برای‬
‫انسان ها مضر میباشد‪ .‬فعال شرکت های تولید صفحات نمایش‪ ،‬معیار های‬
‫)‪ (Standards‬خاص را رعایت میکنند که میزان این دو شعاع را به حد اقل آن رسانده‬
‫است‪.‬‬

‫تعداد نقاط فاسفوری که تفنگ الکترونیکی میتواند آنرا زیر تمرکز )‪ (Focus‬خود قرار‬
‫دهد به نام پیکسل )‪ (Picxel‬یاد میشود‪ .‬بعضی تفنگهای الکترونیکی میتواند باالی یک‬
‫نقطه فاسفوری تمرکز نماید‪ .‬تفنگ الکترونیکی از کنار چپ باال شروع و سطر به سطر‬
‫تمام نقاط را در وقفه های کوچک زمانی روشن مینماید که همین روش را به نام تصویر‬
‫نمائی پویشی)‪ (Raster Scan Technology‬یاد میکنند‪ .‬وقفه زمانی که در آن این‬
‫عملیه دو باره تکرار شود به نام اندازه تازه گی (‪ (Refresh Rate‬یاد میشود‪ .‬در‬
‫صفحات نمایش رنگه‪ ،‬از سه تفنگ الکترونیکی جهت پرتاب سه شعاع الکترونیکی‬
‫استفاده میشود‪ .‬این سه شعاع رنگهای سرخ‪ ،‬سبز‪ ،‬و آبی را تمثیل میکند در حالیکه خود‬
‫شعاع فاقد رنگ است‪ .‬در صفحات نمایش رنگه‪ ،‬هر پیکسل دارای سه نقطه فاسفوری‬
‫سرخ‪ ،‬سبز‪ ،‬و آبی بوده که به شکل یک مثلث قرار دارد‪ .‬نظر به شدت این سه شعاع‬
‫رنگ های مختلف ایجاد شده میتواند‪ .‬نمایش رنگها به این روش را به نام مادل ‪RGB‬‬
‫)‪ (Red, Green, Blue‬یاد میکند‪ .‬رنگ های ‪ RGB‬را به نام ‪ Additive Colors‬نیز‬
‫یاد میکنند‪ ،‬زیرا که از ترکیب آنها سایر رنگهای دیگر تشکیل شده میتواند‪ .‬هدف اساسی‬
‫مادل ‪ RGB‬احساس‪ ،‬تمثیل‪ ،‬و نمایش تصویر ها در سیستمهای الکترونیکی مانند‬
‫کمپیوتر و تلویزیون میباشد‪ .‬قابل یاد آوری است که تعداد بت های که برای ذخیره رنگ‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪96‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫هر پیکسل در نظر گرفته میشود در وضاحت تصویر تاثیر دارد‪ .‬این تعداد بت ها در‬
‫حقیقت تعداد رنگ های را نیز تعیین میکند که همزمان توسط صفحه نمایش نشان داده‬
‫شده میتواند‪ .‬این تعداد رنگ ها را به نام عمق رنگ )‪ (Color Depth‬یاد میکند‪ .‬برای‬
‫ذخیره رنگ هر پیکسل از یک‪ ،‬دو‪،‬سه و یا چهار بایت استفاده شده میتواند‪ .‬در صورت‬
‫استفاده از یک بایت‪ ،‬مانیتور میتواند از ‪ 256‬رنگ استفاده نماید‪ .‬در صورت ‪ 2‬بایت‬
‫از ‪ 65536‬رنگ و در صورت استفاده از سه بایت مانیتور میتواند از ‪16777216‬‬
‫رنگ استفاده نماید‪.‬‬

‫شکل ‪ :۳۱ – ۱‬مانیتور ‪CRT‬‬

‫صفحات نمایش ‪ CRT‬دارای فواید ذیل میباشند‪:‬‬
‫‪ ‬قیمت آن کم است‪.‬‬
‫‪ ‬با تغییر زاویه رنگ تغییر نمیکند‬

‫صفحات نمایش‪ CRT‬دارای نواقص ذیل میباشند‪:‬‬

‫‪ ‬حجم آن کالن بوده که از همین سبب حمل و نقل آن نسبتا مشکل و در باالی‬
‫سطح میز جای بیشتر را میگیرد‪.‬‬
‫‪ ‬به انرژی زیاد ضرورت داشته‪ ،‬برق زیاد را مصرف مینماید‪ ،‬و همچنین‬
‫حرارت بیشتر را تولید میکند‪.‬‬
‫‪ ‬تکان یا اهتزاز )‪ (Flicker‬دارد‪.‬‬

‫صفحات نمایش مسطح)‪(Flat Panel‬‬

‫صفحات نمایش مسطح )‪ (Flat Panel‬در کمپیوترهای لپ تاپ )‪ (Laptop‬استفاده‬
‫میشود‪ .‬فعال در کمپیوتر های رومیزی )‪ (Desktop‬نیز از این نوع صفحات نمایش‬
‫استفاده میشود‪ .‬اینوع صفحات نمایش از روش های مختلف استفاده مینماید که مشهور‬
‫ترین نوع آن نمایش کریستال مایع)‪ (Liquid Crystal Display‬یا ‪ LCD‬میباشد‪ .‬از‬
‫تکنالوژی ‪ LCD‬در کمره دیجیتل وساعت های رقمی نیز استفاده میشود‪ .‬تکنالوژی‬
‫‪ LCD‬دارای پنج طبقه است‪:‬‬
‫‪ ‬روشنی عقبی )‪(Backlight‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪97‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫صفحه شیشه ای )‪(Polarized Glass‬‬ ‫‪‬‬

‫ماسک پیکسلهای رنگه )‪(Colored Pixel Mask‬‬ ‫‪‬‬
‫کریستال مایع )‪(Liquid Crystal‬‬ ‫‪‬‬
‫صفحه دوم شیشه ای‬ ‫‪‬‬

‫به کمک تغییر دادن جهت کریستالها توسط چارج دقیق برقی به درجه های مختلف‪ ،‬و‬
‫ولتاژهای مختلف‪ ،‬کریستال میتواند باز یا بسته شود‪ .‬اینکار روشنی را اجازه میدهد تا‬
‫به رنگ مشخص باالی پیکسل واقع شود‪.‬‬

‫شکل ‪ :۳۳ – ۱‬مانیتور ‪Flat Panel‬‬

‫مانیتور های سطح هموار دارای فواید ذیل میباشند‪:‬‬
‫‪ ‬وزن آن کم است و به انرژی کم ضرورت دارد‪.‬‬
‫‪ ‬صفحات نمایش ‪ LCD‬انتخاب خوب برای کسانی است که اوقات بیشتر را در‬
‫پیشروی کمپیوتر نشسته اند‪ .‬این صفحات نمایش برای چشم راحت تر است و‬
‫ضرر آن نیز نظر به صفحات نمایش ‪ CRT‬کمتر است‪.‬‬
‫‪ ‬صفحات نمایش ‪ LCD‬نظر به صفحات نمایش ‪ CRT‬از لحاظ محفوظ بودن‬
‫معلومات بهتر است چون زاویه دید آن کمتر است‪.‬‬
‫‪ ‬روشن است‪.‬‬
‫‪ ‬حرارت کم را تولید میکند‪.‬‬
‫‪ ‬امواج الکترومقناطیسی باالی آن تاثیر ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬تکان یا اهتزاز )‪ (Flicker‬ندارد‪.‬‬

‫نواقص مانیتور های سطح هموار قرار ذیل اند‪:‬‬

‫‪ ‬زاویه دید آن کم است‪ .‬گر چه در اثر پیشرفتهای اخیر تکنالوژی‪ ،‬زاویه دید آنها‬
‫بیشتر گردیده است‪.‬‬
‫‪ ‬قیمت آن نظر به صفحات نمایش ‪ CRT‬بیشتر است‪.‬‬
‫‪ ‬وقت جوابدهی )‪ (Response Time‬آن زیاد (طوالنی) است‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪98‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬در روشنی زیاد‪ ،‬مشاهده آن مشکل میشود‪.‬‬

‫‪ ‬با تغییر زاویه‪ ،‬رنگ صفحه تغییر میکند‪.‬‬

‫برای صفحات نمایش ‪ LCD‬فکتورهای ذیل در نظر گرفته شود‪:‬‬

‫‪ ‬مقدار ‪ (Contrast Ratio) Contrast‬باید در نظر گرفته شود‪ .‬مقدار‬
‫‪ Contrast‬عبارت از فرق میان روشنی سفید و سیاه است‪ .‬فرق بیشتر سبب‬
‫وضاحت بیشتر تصویر میشود‪ .‬معموال این نسبت ‪ 350:1‬و یا ‪ 500:1‬میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬روشنی )‪(Brightness‬‬
‫‪ ‬زاویه دید )‪ (Viewing Angle‬که در صورت استفاده همزمان چندین شخص‬
‫از عین صفحه نمایش مهم است‪.‬‬
‫‪ ‬وقت جوابدهی که عبارت از وقفه تبدیل شدن پیکسلها از یک رنگ به رنگ‬
‫دیگ ر است و به ملی ثانیه اندازه میشود‪ .‬وقت جوابدهی هر قدر که کوتاه باشد‬
‫به همان اندازه بهتر است و برای نمایش گرافیک و ویدیو دارای اهمیت است‪.‬‬
‫این وقت باید بیشتر از ‪ ۱۵‬ملی ثانیه نباشد و در بعضی حاالت باید کمتر از ‪۱۷‬‬
‫ملی ثانیه باشد‪.‬‬

‫وضاحت تصویر‬
‫در وضاحت بلند عناصر در صفحه نمایش واضیح نشان داده میشود‪ .‬همچنین این عناصر‬
‫کوچک نشان داده شده و در صفحه نمایش جای کم را میگیرد‪ .‬ولی در وضاحت بیشتر‬
‫عناصر کالن نشان داده میشود و جای زیاد را میگیرد ولی به آسانی دیده نمیشود‪.‬‬
‫صفحات نمایش ‪ LCD‬نظر به ‪ CRT‬بهتر میتواند وضاحت بلند را پشتیبانی نماید‪ .‬ولی‬
‫در صفحات نمایش ‪ LCD‬مقدار وضاحت مربوط به اندازه صفحه نمایش‪ ،‬توانائی صفحه‬
‫نمایش و توانائی کارت تصویر میباشد‪ .‬در صفحات نمایش ‪ LCD‬با استفاده از تکنالوژی‬
‫‪ ClearType Font‬میتوانیم حروف را در روی صفحه نمایش واضیحتر و روشنتر‬
‫نمائیم‪ .‬استفاده از این تکنالوژی در صفحات نمایش ‪ LCD‬مفید است گر چه در صفحات‬
‫نمایش ‪ CRT‬نیز قابل استفاده است‪.‬‬

‫عیار سازی بهتر صفحه نمایش‬

‫عوامل مختلف وجود دارد که باالی نمایش در روی صفحه نمایش تاثیر دارد‪ .‬همچنین‬
‫طرز عیار سازی صفحه نمایش نیز در طرز کار و کیفیت نمایش تاثیر دارد‪ .‬برای‬
‫استفاده بهتر از صفحه نمایش به نقاط ذیل توجه نمائید‪:‬‬
‫‪ ‬تعداد پروگرامهای در حال اجرا را کم نمائید‪ .‬تعداد بیشتر پروگرامها منابع بیشتر‬
‫را مصرف میکند‪ .‬پروگرامهای غیر ضروری را بسته نمائید و یا هم اندازه‬
‫صفحه همان پروگرام را خورد نمائید‪ .‬خصوصا پروگرامهای گرافیکی منابع‬
‫بیشتر را مصرف میکند‪ .‬اجرای همزمان چندین پروگرام ممکن سبب مشکل‬
‫مانند تکان و اهتزاز در نمایش شود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪99‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬وضاحت صفحه نمایش را کم نمائید‪ .‬وضاحت بیشتر نیز به منابع بیشتر‬

‫ضرورت دارد‪ .‬عیار سازی بهتر وضاحت تصویر )‪،(Screen Resolution‬‬
‫مربوط به نوع صفحه نمایش میشود که از نوع ‪ CRT‬و یا ‪ LCD‬است‪ .‬فونت‬
‫در هر دو نوع صفحه نمایش در وضاحت بلند بهتر کار میکند‪ .‬برای صفحات‬
‫نمایش ‪ CRT‬وضاحت تصویر بهتر است در حد اعلی باشد‪ .‬و برای صفحات‬
‫نمایش ‪ LCD‬وضاحت تصویر بهتر است به اساس اندازه )‪ (Size‬صفحه نمایش‬
‫باشد‪ .‬که وضاحت تصویر بهتر برای صفحه نمایش ‪ 15‬انچ ‪، 1024 X 768‬‬
‫برای صفحات نمایش ‪ 17‬و ‪ 19‬انچ ‪ ،1280 X 1024‬و برای صفحات نمایش‬
‫‪ 20‬انچ و باالتر از آن وضاحت ‪ 1600 X 1200‬بهتر است‪.‬‬
‫‪ ‬صفحه نمایش که دارای تکان و اهتزاز باشد باعث چشم دردی و سر دردی‬
‫میشود‪ .‬افزایش مقدار تازه گی سبب کم شدن و از بین رفتن تکان و اهتزاز در‬
‫روی صفحه نمایش میشود‪ .‬مقدار تازه گی ‪ 75‬هرتز‪ ،‬تکان واهتزاز را کم‬
‫میسازد‪ .‬قبل از تغییر دادن مقدار تازه گی بهتر است مقدار وضاحت تصویر‬
‫)‪ (Resolution‬را عیار نمائیم‪ .‬زیرا که هر وضاحت نمیتواند هر مقدار تازه‬
‫گی را پشتیبانی نماید‪.‬‬
‫‪ ‬در صفحات نمایش ‪ LCD‬برای نمایش بهتر رنگها‪ ،‬بهتر است رنگها اقال از‬
‫‪ 32‬بت استفاده نمایند‪.‬‬

‫مقایسه صفحات نمایش‬

‫صفحات نمایش دارای صفاتی اند که آن صفات کیفیت نمایش معلومات اولیه در روی‬
‫صفحه نمایش را تعیین مینماید‪ .‬بعضی از این صفات حتی میتواند در راحت بودن چشم‬
‫و بدن انسان نیز تاثیر داشته باشد‪ .‬صفحات نمایش خراب باعث خرابی چشم و سردردی‬
‫برای استفاده کننده می شود‪ .‬در صفحات نمایش‪ ،‬صفات ذیل در نظر گرفته میشود‪:‬‬

‫‪ -1‬اندازه صفحه نمایش)‪(Size‬‬

‫اندازه صفحه نمایش در نشان دادن تصویر رول مهم دارد‪ .‬مانند تلویزیون‪ ،‬اندازه صفحه‬
‫نمایش از روی قطر آن سنجیده می شود‪ .‬در کمپیوترهای شخصی اندازه ‪ 17‬انچ و ‪19‬‬
‫انچ زیاد مروج است‪.‬‬

‫‪ -2‬دقت تصویر یا وضاحت تصویر)‪(Resolution‬‬

‫وضاحت تصویر توسط تعداد نقاط)‪ (Pixels‬روی صفحه نمایش تعیین می شود‪ .‬هر قدر‬
‫که تعداد نقاط در روی صفحه نمایش زیاد باشد به همان اندازه تصویر را واضیح و‬
‫روشن نشان میدهد‪ .‬البته وضاحت تصویر از طریق سیستم عامل قابل عیار سازی است‪.‬‬

‫‪ -3‬اندازه تازه شدن معلومات)‪(Refresh Rate‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪100‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫معلومات که روی صفحه نمایش نشان داده می شود‪ ،‬در وقفه های معین زمانی باید‬
‫تازه)‪ (Refresh‬گردد‪ .‬تعداد این تازه گی ها در یک ثانیه به نام)‪ (Refresh Rate‬و یا‬
‫فریکوینسی عمودی )‪ (Vertical Frequency‬نیز یاد گردیده‪ ،‬و به هرتز )‪ (Hertz‬یا‬
‫)‪ (Cycle / Second‬اندازه می شود‪ .‬چون فاسفورس به زودی مخفی می شود‪ ،‬از این‬
‫سبب باید تازه گی)‪ (Refresh‬آن‪ ،‬در وقفه های معین زمانی‪ ،‬صورت گیرد‪ .‬هر قدر که‬
‫این تازه گی بیشتر باشد تصویر ثابت و بدون تکان و اهتزاز )‪ (Flicker‬نشان داده‬
‫میشود‪ .‬قابل یاد آوری است که این تعداد نظر به وضاحت)‪ (Resolution‬صفحه نمایش‬
‫نیز فرق میکند‪ .‬بسیاری صفحات نمایش در صورت زیاد شدن‬
‫وضاحت)‪ ،(Resolution‬اندازه تازه شدن را کم می سازد ]‪.[150:20‬‬

‫‪ -4‬انحراف نقاط)‪(Dot Pitch‬‬

‫انحراف نقاط عبارت از مسافه بین نقاط فاسفوری است که یک پیکسل را می سازد‪ .‬مثال‬
‫در صفحات نمایش رنگه درهر پیکسل سه نقطه(آبی‪ ،‬سبز‪ ،‬سرخ) یا ‪(Red, RGB‬‬
‫)‪ Green, Blue‬میباشد‪ .‬اگر این نقاط با هم نزدیک نباشد ‪ ،‬تصویر درست نشان داده‬
‫نخواهد شد‪ .‬در مانیتور های رنگه بهتر است که این مسافه کمتر از ‪ 0.28‬ملی متر باشد‬
‫]‪.[150:20‬‬

‫در اینجا قابل یاد آوری است که استفاده طوالنی از کمپیوتر و عدم توجه به هدایات‪،‬‬
‫سبب تاثیرات منفی باالی صحت استفاده کننده میشود‪ .‬مطالعات علمی نشان داده است‬
‫که بیشتر این مشکالت در اثر استفاده از صفحه نمایش و عدم توجه به رهنمودها‪ ،‬متوجه‬
‫چشم استفاده کننده میباشد‪ .‬در این مشکالت درد چشم‪ ،‬سرخی چشم‪ ،‬اشکبار بودن چشم‪،‬‬
‫خشک بودن چشم‪ ،‬گرنگی و ریگ مانند بودن چشم‪ ،‬تیره گی در دید چشم‪ ،‬ضعیف شدن‬
‫دید دور‪ ،‬و زیاد شدن حساسیت در مقابل نور و غیره شامل است‪ .‬فلهذا برای استفاده‬
‫درست از صفحه نمایش به نقاط ذیل توجه نمائید ]‪:[151:20‬‬
‫‪ ‬برای استفاده کننده گان کمپیوتر بهتر است تا از عینک استفاده نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬صفحه نمایش باید طوری گذاشته شود که درخشش و انعکاس نور چراغ و‬
‫کلکین نباشد‪.‬‬
‫‪ ‬مسافه سکرین و چشم باید از ‪ 41‬تا ‪ 95‬سانتی متر باشد‪ .‬این مسافه میتواند در‬
‫حدود اندازه دست تان باشد (به عقب در چوکی تکیه کنید و دست تان را دراز‬
‫نموده تا انگشت تان باالی سکرین تماس نماید)‪ .‬در این مسافه باید شما نوشته‬
‫صفحه نمایش را به خوبی دیده بتوانید و اگر نمی بینید اندازه خط را کالن سازید‬
‫و یا از اختیار دید )‪ (View‬پروگرامهای مانند مایکروسافت ورد استفاده نمائید‪.‬‬
‫‪ ‬قسمت باالی مانیتور به خط چشم و یا اندکی پائین باشد تا قسمت وسط مانیتور‬
‫به زاویه ‪ 05‬تا به ‪ 31‬درجه خط دید چشم قرار داشته باشد‪ .‬برای امتحان نمودن‬
‫این زاویه میتوانیم مسافه بین چشم و سکرین را اندازه نمائیم و بعد از آن مسافه‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪101‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫از خط دید چشم تا وسط سکرین و این مسافه باید در حدود نیم مسافه چشم تا‬
‫سکرین باشد‪.‬‬
‫‪ ‬از آوردن فشار کار باید جلوگیری شود‪ .‬این کار با گرفتن راحت کوتاه‪ ،‬یا‬
‫م شغول شدن به کارهای غیر از کمپیوتر برای چند لحظه‪ ،‬یا دیدن به مسافه‬
‫دورتر برای چند لحظه امکان پذیر است‪ .‬و یا میتوانید برای چند لحظه چشم پت‬
‫گرفته شود‪ .‬همچنین پلک زده شود تا چشم پاک گردیده و از خشک شدن چشم‬
‫جلوگیری شود‪.‬‬
‫‪ ‬از همان صفحه نمایش استفاده کنید که تکان و اهتزاز نداشته باشد و انحراف‬
‫نقاط در آن هم بیشتر از ‪ 0.28‬ملی متر نباشد و مقدار تازه گی آن کمتر از ‪۷۱‬‬
‫هرتز نباشد‪.‬‬
‫‪ ‬صفحه نمایش را پاک نگاه دارید خصوصا قسمت سکرین آن‪.‬‬

‫کارت تصویر )‪(Video Card‬‬

‫صفحه نمایش از طریق کارت تصویر‪ ،‬که باالی تخته اصلی )‪ (Motherboard‬قرار‬
‫دارد‪ ،‬به پراسسر کمپیوتر وصل میشود‪ .‬کارت تصویر در حقیقت رابط )‪(Interface‬‬
‫میان کمپیوتر و صفحه نمایش است‪ .‬به کمک کارت تصویر‪ ،‬صفحه نمایش پیکسل های‬
‫مشخص را به رنگ معین روشن مینماید‪ .‬مشخصات این کارت در نمایش معلومات‬
‫اولیه رول مهم دارد‪ .‬پراسسر‪ ،‬معلومات اولیه که مربوط به صفحه نمایش باشد به کارت‬
‫تصویر ارسال مینماید‪ .‬بعد از آن کارت تصویر معلومات اولیه دریافت شده را به داخل‬
‫صفحه نمایش جهت نمایش میفرستد‪ .‬از همین سبب توانائی نمایش کمپیوتر‪ ،‬مربوط به‬
‫خود صفحه نمایش وهم مربوط به کارت تصویر میباشد‪.‬‬

‫کارت اخذ تصویر )‪(Video Capture Card‬‬

‫اینوع کارت سگنال های ویدیوئی را گرفته و آنرا به سگنالهای رقمی تبدیل مینماید تا‬
‫توسط کمپیوتر پراسس شده بتواند‪.‬‬

‫شکل ‪ :۳۶ – ۱‬کارت اخذ تصویر )‪(Video Capture Card‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪102‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫کارت صدا)‪(Sound Card‬‬

‫برای اینکه خروجی را توسط سپیکر)‪ (Speaker‬شنیده بتوانیم به کارت صدا ‪(Sound‬‬
‫)‪ Card‬ضرورت است‪ .‬کارت صدا به کمپیوتر اجازه میدهد تا ورودی را از طریق‬
‫مایکروفون قبول نموده و عملیات مختلف باالی صوت انجام دهد‪ .‬اکثریت کارت های‬
‫صدا دارای یک سرکت خاص به نام )‪ (Synthesizer‬میباشد که میتواند صوت را به‬
‫شکل الکترونیکی تولید نماید‪.‬‬
‫صدا در کمپیوتر میتواند رقمی شود و یا هم ‪ Synthesize‬شود‪ .‬هر صدای که ثبت شده‬
‫میتواند رقمی هم شده میتواند‪ .‬صدای رقمی مانند معلومات اولیه دیگرمیتواند به حافظه‬
‫آورده شود و توسط پروگرامهای کمپیوتری پراسس شود‪ .‬پروگرامهای تغییر دهنده صدا‬
‫میتواند ارتفاع‪ ،‬و ضربه )‪ ،(Pitch‬صوت را تغییر دهد‪ .‬همچنین این پروگرامها میتواند‬
‫صدا را صاف نماید و بعضی تاثیرات دیگر در آن داخل نماید‪ .‬و یا هم میتواند آنرا‬
‫دوباره ترتیب نماید‪ .‬برای اجرای صدا‪ ،‬کمپیوتر باید آنرا به حافظه آورده و آنرا قیاسی‬
‫نماید و از طریق لودسپیکر آنرا اجرا کند‪ .‬دو عامل مهم در کیفیت صدا تاثیر دارد‪ .‬عامل‬
‫اول به نام مقدار نمونه گیری )‪ (Sampling Rate‬است که عبارت از تعداد گرفتن‬
‫فوری ( ‪ (Snapshot‬صدا است که وسیله ثبت کننده آنرا در هر ثانیه میگیرد‪ .‬به هر‬
‫تعداد که این مقدار زیاد شود به همان اندازه کیفیت صدا بهتر و واقعی میشود‪ .‬عامل دوم‬
‫عبارت از تعداد بتهای تخصیص داده شده برای هر نمونه )‪ (Sample‬است که معموال‬
‫‪ ۸‬و یا ‪ ۱۴‬بت میباشد و به نام عمق بت یاد میشود‪.‬‬

‫صدا هم مقدار زیاد حافظه را میگیرد‪ .‬صدای سه دقیقه ای در حدود ‪ ۳۰‬میگا بایت جای‬
‫را در سی دی میگیرد‪ .‬فشرده سازی صدا میتواند اندازه آنرا کم نماید و در مقابل‪ ،‬کیفیت‬
‫آنرا نیز کاهش میدهد‪ .‬یکی از میتودهای فشرده سازی صدا به نام ‪ MP3‬یاد میشود‪ .‬این‬
‫روش اندازه صدا را کم میسازد که از کیفیت آن خیلی کم کاسته میشود‪ .‬از روش ‪MP3‬‬
‫برای فرستادن صدا از طریق شبکه و انترنت هم استفاده میشود‪.‬‬

‫ماشین چاپ‬
‫)‪(Printer‬‬
‫ماشین چاپ جهت چاپ نمودن معلومات اولیه در روی ورق مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬
‫معلومات اولیه چاپ شده در ورق را به نام کاپی چاپی یا کاپی سخت )‪(Hard Copy‬‬
‫نیز یاد مینمایند‪ .‬طوریکه میدانیم که صفحه نمایش یک وسیله مهم اظهار نتائج میباشد که‬
‫بدون آن کار کردن با کمپیوتر مشکل و حتی نا ممکن است‪ .‬ولی معلومات که توسط‬
‫صفحه نمایش نشان داده میشود نمیتوانیم آنرا به جای دیگر انتقال دهیم و آنرا با دیگران‬
‫در محل های مختلف شریک نمائیم‪ .‬از همین سبب به ماشین چاپ ضرورت است و‬
‫ماشین چاپ بهترین وسیله برای انتقال معلومات‪ ،‬شریک ساختن معلومات با دیگران‪ ،‬و‬
‫حفظ اسناد در دوسیه ها میباشد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪103‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ماشین های چاپ‪ ،‬از نقطه نظر روش چاپ‪ ،‬به دو نوع ذیل تقسیم میگردند‪:‬‬
‫‪ -1‬ماشین های چاپ ضربه ای)‪(Impact Printers‬‬
‫‪ -2‬ماشین های چاپ غیر ضربه ای)‪(Non-impact Printers‬‬

‫در ماشین های چاپ ضربه ای‪ ،‬قسمت که حروف را چاپ میکند‪ ،‬در اثنای چاپ به‬
‫شکل فزیکی همرای ورق در تماس می شود‪ .‬این ماشین ها معموال از یک‬
‫فیته)‪ (Ribbon‬استفاده میکنند‪ .‬سرعت چاپ این ماشین ها کم بوده و یک حرف و یا‬
‫یک سطر را در یک ثانیه چاپ کرده میتواند‪ .‬نظر به نوع فیته آن‪ ،‬میتوانند چاپ رنگه‬
‫و یا غیر رنگه را داشته باشد‪ .‬استفاده از اینوع ماشینها اکنون کم گردیده است ولی هنوز‬
‫هم در بانکها‪ ،‬شرکتهای هوائی و بعضی جاهای دیگر مورد استفاده میباشند‪ .‬یگانه‬
‫برتری آن‪ ،‬نظر به انواع دیگر ماشینهای چاپ‪ ،‬اینست که در یک دفعه میتوانند چند‬
‫کاپی (معموال دو یا سه کاپی) یک سند را چاپ نمایند‪ .‬همین برتری اینوع ماشینهای‬
‫چاپ باعث استفاده آن در بانکها و شرکتهای هوائی شده است‪.‬‬

‫ماشین های چاپ غیر ضربه ای‪ ،‬بدون اینکه به شکل فزیکی همرای ورق در تماس‬
‫شوند‪ ،‬معلومات اولیه را در روی ورق چاپ می نمایند‪ .‬این نوع ماشین های چاپ‬
‫دارای مزایایی ذیل می باشند‪:‬‬

‫‪ ‬سرعت چاپ آنها زیاد است‪.‬‬

‫‪ ‬کیفیت چاپ آنها خوب است‪.‬‬
‫‪ ‬در اثنای چاپ صدا تولید نمی کنند‪.‬‬

‫مشهور ترین انواع ماشینهای چاپ غیر ضربه ای عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ‬ماشین های چاپ رنگ پاش)‪(Ink-Jet Printers‬‬
‫‪ ‬ماشین های چاپ لیزری)‪(Laser Printer‬‬

‫ماشین های چاپ رنگ پاش )‪ ،(Ink-Jet‬که به نام دیسک جت )‪ (Desk-Jet‬نیز یاد‬
‫میشوند‪ ،‬توسط پاش دادن قطرات رنگ از کارتریج)‪ ،(Cartridge‬معلومات اولیه را‬
‫در روی ورق چاپ مینمایند‪ .‬چاپ آنها میتواند رنگه و یا غیر رنگه باشد‪ .‬قیمت این نوع‬
‫ماشین ها کم ولی مصرف رنگ آن زیاد است‪ .‬سرعت چاپ ماشین های چاپ رنگ پاش‬
‫نسبت به ماشین های ضربه ای زیاد ولی نظر به ماشین های لیزری )‪(Laser Printer‬‬
‫کمتر است‪ .‬کیفیت چاپ آنها نیز نسبت به ماشینهای لیزری پائین است‪ .‬همچنین نسبت‬
‫اینکه ماشینهای رنگ پاش از رنگ مایع استفاده میکنند بعد از چاپ باید گذاشته شود تا‬
‫رنگ خشک شود در غیر آن به قسمتهای دیگر ورق انتشار مینماید‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪104‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۳۵ – ۱‬ماشین چاپ رنگ پاش یا ‪Ink-Jet‬‬

‫ماشین های چاپ لیزری رنگ پالستیکی (تونر) را توسط شعاع لیزر جهت انتقال دادن‬
‫معلومات اولیه به ورق‪ ،‬استفاده میکنند‪ .‬از همین سبب کیفیت چاپ آنها خیلی عالی و‬
‫سرعت چاپ آنها نیز زیاد میباشد‪ .‬این ماشین ها‪ ،‬یک صفحه را در یک وقت چاپ نموده‬
‫که سرعت آنها از ‪ 600‬تا ‪ 1200‬حرف در یک ثانیه میرسد‪ .‬چاپ آنها دایمی‬
‫)‪ (Permanent‬میباشد‪ .‬این ماشین ها برای چاپ از تونر)‪ (Toner‬استفاده میکند‪ .‬چاپ‬
‫آنها میتواند رنگه و یا غیر رنگه باشد‪ .‬ماشین های غیر رنگه آن زیاد مورد استفاده قرار‬
‫دارند‪ .‬ماشین های رنگه آن از یکطرف قیمت بوده و از طرف دیگر در اثنای چاپ به‬
‫حافظه زیاد ضرورت دارند‪ .‬ماشین های لیزری رنگه در اثنائی چاپ چهار بار دوران‬
‫مینماید‪.‬‬

‫شکل ‪ :۳۵ – ۱‬ماشین چاپ لیزری‬

‫ماشین های چاپ لیزری معموال دارای سرکت های منطقی )‪ (Logical Circuits‬مانند‬
‫تخته اصلی‪ ،‬پراسسر‪ ،‬کارت شبکه )‪ ،(Network Adapter‬حافظه‪ ،‬بایوس )‪،(BIOS‬‬
‫و روم )‪ (ROM‬میباشند‪ .‬بعضی ماشینهای چاپ به نام ماشینهای چاپ شبکه‬
‫)‪ (Network Printers‬یاد میشود که دارای رابط )‪ (Interface‬برای شبکه هستند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪105‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫انواع دیگرماشینهای چاپ دارای سکنر‪ ،‬و ماشین فوتو کاپی میباشند که به نام ماشین‬
‫های چاپ چند وظیفه ای )‪ (Multi-function Printer‬نیز یاد میشوند‪.‬‬

‫ماشین های چاپ رنگه از مادل ‪ CMYK‬جهت چاپ رنگه استفاده میکنند‪ .‬در این مادل‬
‫از رنگهای فیروزه ای )‪ ،(Cyan‬قرمزی )‪ ،(Magenta‬زرد )‪ ،(Yellow‬و سیاه‬
‫)‪ (Black‬استفاده میشود‪ .‬این چهار رنگ فعال در تمام ماشین های چاپ رنگه استفاده‬
‫میشود‪ .‬رنگ های چاپ شده‪ ،‬مانند رنگهای صفحه نمایش قابل دید نیست چون این رنگها‬
‫دارای روشنی نیست‪ .‬این رنگها صرف میتواند منعکس شود‪ .‬اکثریت ماشین های چاپ‬
‫رنگه از روش ‪ Subtractive Synthesis‬استفاده میکند تا رنگ را بوجود آورد‪ ،‬که‬
‫از همین سبب مادل ‪ ،CMYK‬به نام ‪ Subtractive Colors‬هم یاد میشود‪.‬‬

‫ماشینهای چاپ مانند صفحات نمایش اشکال را به کمک نقاط )‪ (Dots‬تشکیل میدهد‪.‬‬
‫وضاحت )‪ (Resolution‬در این ماشینهای چاپ توسط تعداد نقاط در یک انچ یا ‪dpi‬‬
‫)‪ (Dot Per Inch‬اندازه میشود‪ .‬مطابقت دادن رنگهای صفحه نمایش با رنگهای ماشین‬
‫چاپ مشکل بوده چون صفحات نمایش از ‪ Additive Synthesis‬استفاده میکند‪ .‬صفحه‬
‫نمایش نظر به ماشین چاپ تعداد بیشتر رنگها را نشان داده و انسانها نظر به هر دو‬
‫وسیله رنگهای بیشتر را درک کرده میتوانند‪.‬‬

‫در تعیین نوع ماشین چاپ‪ ،‬شش نقطه ذیل در نظر گرفته میشود‪:‬‬

‫‪ -1‬کیفیت تصویر )‪(Image Quality‬‬

‫کیفیت تصویر یا وضاحت چاپ)‪ (Print Resolution‬عبارت از تعداد نقاط در یک انچ‬
‫میباشد که آنرا ‪ (Dot Per Inch) dpi‬میگویند‪ .‬هر قدر که تعداد این نقاط زیاد باشد‬
‫به همان اندازه کیفیت چاپ خوبتر و واضیحتر است‪.‬‬

‫‪ -2‬سرعت چاپ)‪(Speed‬‬
‫سرعت ماشین چاپ عبارت از تعداد صفحات است که ماشین چاپ آنرا در یک دقیقه‬
‫چاپ کرده میتواند‪.‬‬

‫‪ -3‬قیمت اولیه ماشین چاپ )‪(Initial Cost‬‬

‫ماشین های چاپ دارای قیمت های متفاوت میباشند‪ .‬ماشین های چاپ ‪Desk Jet‬‬
‫نظر به ماشین های چاپ لیزری ارزان بوده ولی کیفیت چاپ آن پائین و سرعت چاپ‬
‫آن هم کم است‪ .‬اینوع ماشین های چاپ‪ ،‬نظر به اینکه چاپ رنگه و چاپ غیر رنگه‬
‫دارد‪ ،‬برای استفاده در خانه مناسب میباشند‪ .‬اکثریت ماشین های چاپ لیزری غیر‬
‫رنگه بوده و قیمت ماشین های چاپ لیزری رنگه زیاد است‪.‬‬
‫‪ -4‬قیمت رنگ‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪106‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫مصرف رنگ ماشین های چاپ ‪ Desk Jet‬نظر به ماشین های چاپ لیزری بیشتر‬
‫است‪ .‬یا به عبارت دیگر‪ ،‬مصرف رنگ یک صفحه در ماشین های چاپ لیزری‬
‫نظر به ماشین های چاپ ‪ Desk Jet‬کمتر است‪ .‬پس ماشین های چاپ لیزری برای‬
‫دفترها‪ ،‬که اوراق زیاد را چاپ میکند‪ ،‬اختیار مناسب میباشد‪.‬‬

‫‪ -5‬گرافیک و پشتیبانی لسانهای ماشین چاپ‬

‫اگر از ماشین چاپ برای چاپ گرافیکی استفاده میشود‪ ،‬در آنصورت باید یک‬
‫یا چند لسان ماشین چاپ )‪ (Printer Languages‬را پشتیبانی کند‪ .‬لسان های‬
‫‪ PostScript‬و ‪ (Printer Control Language) PCL‬مثالهای این لسانها‬
‫میباشند‪ .‬لسان ‪ PostScript‬مروجترین لسان تشریحی صفحه ‪(Page-‬‬
‫)‪ descriptive Language‬بوده که توسط شرکت ‪ Adobe‬دیزاین گردیده‬
‫است‪ .‬لسان ‪ (Printer Control Language) PCL‬از شرکت ‪ HP‬میباشد‪.‬‬
‫لسان ماشین چاپ و فونت )‪ ،(Font‬در حافظه روم ماشین چاپ‪ ،‬حفظ میگردد‪.‬‬

‫‪ -6‬حافظه ماشین چاپ )‪ : (Printer Memory‬ماشین های چاپ لیزری که گرافیک‬

‫و چاپ رنگه را چاپ میکند‪ ،‬نظر به انواع دیگر ماشین های چاپ به حافظه بیشتر‬
‫ضرورت دارد‪.‬‬

‫محافظت ماشین چاپ‬

‫برای حفظ و نگهداشت ماشین چاپ‪ ،‬نقاط ذیل را در نظر داشته باشید‪:‬‬
‫‪ ‬ماشین چاپ را در جای درست و مناسب جابجا نمائید‪.‬‬
‫‪ ‬ماشین چاپ را پاک نگاه نمائید‪.‬‬
‫‪ ‬در اثنای پاک کردن و تبدیل نمودن رنگ‪ ،‬ماشین چاپ را از منبع برق‬
‫قطع نمائید‪.‬‬
‫‪ ‬برای چاپ از ورق مناسب استفاده کنید‪ .‬بعضی ماشین های چاپ رنگ‬
‫پاش با ورق های ضخیم درست کار نمیکند‪ .‬برای اینکار راهنمای ماشین‬
‫چاپ را مطالعه نمائید‪.‬‬
‫‪ ‬ماشین چاپ را همیشه در سطح هموار قرار دهید‪ .‬سطح نا هموار ممکن‬
‫سبب بند شدن ورق در داخل ماشین چاپ شود‪.‬‬
‫‪ ‬در کاغذ دانی ماشین چاپ اوراق بیشتر از گنجایش آن قرار ندهید‪.‬‬
‫‪ ‬اندازه کاغذ دانی را نظر به طول و عرض ورق عیار نمائید‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪107‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫وسایل ذخیره معلومات اولیه‬

‫‪Storage Devices‬‬
‫یا حافظه دومی کمپیوتر‬
‫‪Secondary Memory‬‬
‫وسایل است که جهت حفظ و نگهداشت دایمی‪ /‬نیمه دایمی معلومات اولیه)‪ (Data‬به کار‬
‫برده می شوند‪ .‬این وسایل به نام حافظه دومی)‪ (Secondary Memory‬و یا حافظه‬
‫کمکی)‪ (Auxilary Memory‬نیز یاد میشوند‪ .‬اگر حافظه اصلی کمپیوتر)‪ (RAM‬را‬
‫مغز کمپیوتر به نامیم‪ ،‬بیجا نخواهد بود که این وسایل را یاد داشت و کتاب برای کمپیوتر‬
‫به نامیم‪ .‬طریقه استفاده کمپیوتر از حافظه کمکی با وسایل ذخیره مشابه به استفاده ما و‬
‫شما از کتاب و نوت میباشد‪ .‬بر خالف وسایل ورودی و خروجی‪ ،‬وسایل ذخیره معلومات‬
‫ارتباط دو طرفه را تامین میکند‪.‬‬

‫برای حفظ و نگهداشت دایمی معلومات اولیه )‪ (Data‬نظر به دالیل ذیل از حافظه اصلی‬
‫کمپیوتر )‪ (RAM‬استفاده کرده نمی توانیم‪:‬‬

‫در اثر قطع شدن برق محتوای حافظه اصلی کمپیوتر از بین می رود‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫قیمت حافظه اصلی کمپیوتر زیاد است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ظرفیت )‪ (Capacity‬یا مقدار حافظه اصلی کمپیوتر کم میباشد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫با استفاده از وسایل ذخیره معلومات اولیه‪ ،‬امکان انتقال معلومات اولیه از یک‬ ‫‪‬‬
‫کمپیوتر به کمپیوتر دیگر آسان است‪.‬‬

‫ممکن تنها دلیل اول کافی باشد‪ ،‬تا بخاطر حفظ و نگهداشت دایمی معلومات اولیه از‬
‫وسایل دیگر استفاده نمائیم‪.‬‬
‫وسایل ذخیره معلومات اولیه دارای خوبی های ذیل اند‪:‬‬
‫‪ -1‬ظرفیت ذخیره )‪(Storage Capacity‬‬
‫با استفاده از وسایل ذخیره معلومات اولیه میتوانیم احجام بزرگ معلومات اولیه )‪(Data‬‬
‫را ذخیره نمائیم‪ .‬مثال میتوانیم معلومات چندین کتاب را در یک دیسک مقناطیسی‬
‫)‪ (Magnetic Disk‬مانند دیسک سخت )‪ (Hard Disk‬و یا دیسک نوری ‪(Optical‬‬
‫)‪ Disk‬مانند‪ CD-R‬یا ‪ CD-RW‬و یا ‪ DVD‬و یا در حافظه فلش )‪(Flash Memory‬‬
‫ذخیره نمائیم‪ .‬برای درک بهتر ظرفیت این وسایل فرضیه ذیل را در نظر بگیرید‪:‬‬
‫اگر یک شخصی در یک دقیقه بتواند ‪ 45‬کلمه را تایپ نماید و روزانه ‪ 8‬ساعت کار‬
‫کند‪ ،‬بعد از ‪ 16‬سال میتواند یک‪ CD-R‬که قطر آن ‪ 4.5‬انچ است‪ ،‬آنرا پر نماید‪ .‬در‬
‫حالیکه برای پر شدن یک دیسک نوری‪ DVD‬که دارای عین قطر باشد اضافتر از صد‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪108‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫سال وقت ضرورت است‪ .‬این سرعت کمپیوتر است که این دیسک های نوری ‪CD-‬‬
‫‪ CD-RW ،R‬و یا‪ DVD‬را در چند ثانیه یا چند دقیقه پر مینماید‪.‬‬

‫‪ -2‬قابلیت اطمئنان)‪(Reliability‬‬
‫معلومات اولیه ذخیره شده در وسایل ذخیره معلومات اولیه )‪ (Storage Devices‬نسبت‬
‫به معلومات اولیه که در اوراق باشد‪ ،‬مصئون و مطمئن می باشد‪ .‬معلومات اولیه که در‬
‫اوراق است نظر به بزرگی حجم آن در تهدید خطرات زیاد (خرابی توسط آب و باران‪،‬‬
‫آتش سوزی‪ ،‬سرقت‪ ،‬تقلب و غیره )‪ ،‬قرار دارد‪ .‬همچنین متخلفین و خرابکاران به‬
‫آسانی میتوانند آنرا مورد دسترسی و یا نابودی قرار دهند‪ .‬معلومات اولیه که در دیسک‬
‫های مقناطیسی‪ ،‬فیته های مقناطیسی‪ ،‬و دیسک های نوری یا حافظه فلش )‪ (Flash‬ثبت‬
‫است‪ ،‬نسبت کوچک بودن حجم آن و همچنین تدابیر امنیتی دیگری که پروگرام های‬
‫کمپیوتر دارد‪ ،‬به آسانی میتواند حفظ و نگهداری شود‪.‬‬

‫قابل یاد آوری است که در صورت که از یکطرف معلومات اولیه ذخیره شده در وسایل‬
‫ذخیره معلومات اولیه از خطرات متعدد مصئون است‪ ،‬ولی از طرف دیگر در صورت‬
‫اشتباه بسیار کوچک شما‪ ،‬این معلومات اولیه در زمان کم نابود شده میتواند‪ .‬ممکن است‬
‫که ملیون ها حرف در چند ثانیه محدود از بین برود‪ .‬از همین سبب است که همیشه از‬
‫معلومات اولیه مهم یک نسخه احتیاطی )‪ (Backup Copy‬نیز حفظ میگردد تا در‬
‫صورت نابودی یا خرابی نسخه اصلی از نسخه احتیاطی آن استفاده شود‪.‬‬

‫‪ -3‬انعطاف پذیری)‪(Flexibility‬‬
‫معلومات اولیه ذخیره شده در این وسایل به آسانی مورد دسترسی قرار گرفته میتواند و‬
‫هر وقت که خواسته باشیم آنرا تغییر داده میتوانیم‪ .‬معلومات ذخیره شده به آسانی جستجو‬
‫گردیده و معلومات مورد نظر را در وقت خیلی کم یافته میتوانیم‪.‬‬

‫‪ -4‬اقتصاد )‪(Economy‬‬
‫واضیح و روشن است که به سبب خورد بودن حجم این وسایل قیمت این وسایل کم و‬
‫همچنین مصارف حفظ و نگهداشت آن نیز کم است‪.‬‬

‫به صورت عمومی وسایل ذخیره معلومات اولیه‪ ،‬به سه گروپ ذیل تقسیم میگردد‪:‬‬
‫‪ -1‬دیسک های مقناطیسی)‪(Magnetic Disk‬‬
‫‪ -2‬دیسک های نوری)‪(Optical Disk‬‬
‫‪ -3‬حافظه فلش )‪(Flash Memory‬‬

‫دیسک های مقناطیسی )‪(Magnetic Disks‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪109‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫معلومات اولیه در دیسک های مقناطیسی به صورت نقاط)‪ (Spots‬مقناطیسی شده ثبت‬
‫میگردد‪ .‬رقم یک توسط نقطه مقناطیسی شده و رقم صفر توسط نقطه غیرمقناطیسی شده‬
‫تمثیل)‪ (Represent‬میشود‪ .‬از همین سبب کوچکترین واحد معلومات اولیه که روی‬
‫دیسک های مقناطیسی ثبت میگردد بت )‪ (Bit‬میباشد‪ .‬هر بت دارای دو حالت صفر و‬
‫یک است که این دو حالت با استفاده از دو میدان مثبت و منفی مقناطیس در روی دیسک‬
‫ها ثبت میگردد‪.‬‬
‫سطح دیسک های مقناطیسی با مواد مانند ذرات آهن که در مقابل مقناطیس حساس بوده‬
‫و در مقابل ساحه مقناطیسی عکس العمل نشان میدهد‪ ، ،‬پوشانده شده است‪ .‬ما و شما از‬
‫فزیک میدانیم که با استفاده از یک مقناطیس‪ ،‬مقناطیس دیگری را ساخته میتوانیم‪ .‬مثال‬
‫اگر یک میله مقناطیسی را در یک جهت با مقناطیس مالش دهیم‪ ،‬خود آهن هم خاصیت‬
‫مقناطیسی را به خود میگیرد و سبب آن اینست که مالیکولهای آهن در یک جهت قرار‬
‫میگیرد‪ .‬به عین شکل توسط جریان برق هم مقناطیس ساخته میتوانیم که نتیجه این پروسه‬
‫بوجود آمدن یک الکترومقناطیس است‪ .‬پوالریتی و قوت الکترومقناطیس را میتوانیم‬
‫توسط جهت و قوت جریان کنترول نمائیم‪ .‬وسایل مقناطیسی از عین روش جهت حفظ‬
‫معلومات استفاده نموده و به این ترتیب مانند ترانزسترها میتواند صفر و یک را ذخیره‬
‫نمایند‪ .‬وسایل مقناطیسی نظر به ترانزستر ها دارای یک خوبی بوده و آن اینکه به جریان‬
‫دوامدار برق ضرورت ندارند‪.‬‬

‫سطح دیسک های مقناطیسی با ملیونها ذرات فلزی پوشانده شده است و میتواند ملیون‬
‫ها بت را ذخیره نماید‪ .‬در این دیسک ها‪ ،‬قسمت خوانش و نوشتن ‪(Read / Write‬‬
‫)‪ Head‬دارای الکترومقناطیس بوده که میتواند ساحه الکترومقناطیسی را در ذرات‬
‫فلزی ایجاد نماید‪ .‬قسمت خوانش و نوشتن‪ ،‬صفر و یک را توسط تغییر دادن جهت جریان‬
‫در الکترومقناطیس ثبت مینماید‪ .‬در اثنای خوانش معلومات اولیه از دیسک‪ ،‬نقاط‬
‫مقناطیسی شده باید به ضربه های برقی)‪ (Electrical Impulses‬تبدیل گردد تا به‬
‫پراسسر فرستاده شده بتواند‪ .‬هنگام نوشتن معلومات اولیه باالی دیسک‪ ،‬باید ضربه های‬
‫برقی به نقاط مقناطیسی تبدیل گردد‪.‬‬

‫دیسک سخت)‪(Hard Disk‬‬

‫دیسک های سخت از المونیم )‪ (Aluminum‬و یا شیشه )‪ (Glass‬بوده که از همین‬
‫سبب به نام دیسک سخت یاد میشود‪ .‬دیسک سخت در داخل بخش سیستم ‪(System‬‬
‫)‪ Unit‬نصب گردیده که حمل ونقل آن از یک کمپیوتر به کمپیوتر دیگر نسبتا مشکل‬
‫میباشد و همچنین دیسک سخت در درایو آن نصب گردیده‪ ،‬که از همین سبب به نام‬
‫دیسک ثابت )‪ (Fixed Disk‬نیز یاد می شود‪ .‬دیسک های سخت دارای چندین صفحه‬
‫)‪ (Platter‬میباشد‪ .‬باالی صفحات‪ ،‬خطوط دایروی قرار دارند که به نام ‪ Track‬یاد‬
‫میشوند‪ .‬هر ‪ Track‬به چندین بخش یا سکتور )‪ (Sector‬تقسیم میشود‪ .‬سکتور‬
‫کوچکترین واحد است که دیسک با آن کار میکند‪ .‬درایو میتواند در یک سکتور مکمل‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪110‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ثبت کند و یا از آن بخواند‪ .‬اگر کمپیوتر خواسته باشد یک بایت را در یک سکتور تغییر‬
‫دهد باید تمام بایتهای همان سکتور(معموال در یک سکتور ‪ 512‬بایت میباشد) را تغییر‬
‫دهند‪ .‬در دیسکهای سخت ‪ Track‬های کوچک دارای سکتور های کمتر میباشد‪ .‬چندین‬
‫‪ Track‬یک استوانه )‪ (Cylinder‬را تشکیل میدهد‪ .‬هر صفحه )‪ (Platter‬در هر دو‬
‫طرف خود دارای ‪ Head‬برای خوانش و نوشتن معلومات اولیه است‪ .‬در دیسکهای‬
‫سخت‪ ،‬قسمت خوانش و نوشتن از سطح دیسک مسافه اندکی را داشته و از همین سبب‬
‫به سرعت حرکت کرده میتواند و بدون صدا میباشد‪ .‬صفحات دیسک سخت معموال‬
‫دارای قطر ‪ 3.5 ،5.25‬و ‪ 2.5‬انچ است]‪ .[689:5‬قسمت خوانش و نوشتن در اثنای‬
‫نوشتن معلومات در دیسک‪ ،‬معلومات رقمی )‪ (Digital‬را به نبض های‬
‫الکترومقناطیسی )‪ ،(Electromagnetic Pulses‬و در اثنای خوانش معلومات از‬
‫دیسک‪ ،‬نبض های الکترومقناطیسی را به معلومات رقمی تبدیل میکند‪.‬‬

‫فعال دیسک های سخت برای کمپیوتر های شخصی )‪ ،(PC‬با ظرفیت ‪ 250‬گیگا بایت‪،‬‬
‫‪ 500‬گیگا بایت‪ ،‬و یا باالتر از آن موجود است‪ .‬ظرفیت دیسک سخت از محاسبه ذیل‬
‫دریافت میشود‪:‬‬
‫ظرفیت دیسک سخت = حاصل ضرب تعداد استوانه ها‪ ،‬تعداد سطوح‪ ،‬تعداد‬
‫سکتورها‪ ،‬و تعدادبایت ها در هرسکتور‪.‬‬

‫شما ممکن در سیستم کمپیوتر تان مقدار دیسک سخت را کمتر از آن ببینید که موجود‬
‫است‪ .‬مثال اگر دیسک سخت کمپیوتر شما ‪ ۴۰‬گیگا بایت است شما آنرا ‪ 55.8‬گیگا بایت‬
‫میبینید‪ .‬این اختالف در دو میتود جداگانه برای محاسبه ظرفیت دیسک است‪ .‬کمپیوتر‬
‫یک کیلو بایت را ‪ 1024‬بایت محاسبه میکند و در سال ‪ ۱۱۱۸‬شرکت ‪IEC‬‬
‫)‪ (International Electrical Commission‬تصمیم گرفت تا یک گیگا بایت را یک‬
‫بلیون بایت محاسبه نماید‪.‬‬
‫کمپیوتر های سابقه از کیبل های هموار جهت وصل کردن دیسک سخت با تخته اصلی‬
‫استفاده میکند که اینوع کیبل ها در کم ساختن مزاحمت از یک کیبل به کیبل دیگر کمک‬
‫میکند‪ .‬ولی کیبل های هموار تا حدی مانع خروج هوا از داخل سیستم کمپیوتر میشود که‬
‫در نتیجه سبب گرم شدن سیستم میشود‪ .‬از همین سبب بعضی کمپیوتر های جدید از کیبل‬
‫های مدور که ساحه کم را میگیرد استفاده میکند‪ .‬تجارب نشان داده است که کیبل های‬
‫مدور نظر به کوتاه بودن کیبل تاثیر منفی قابل مالحظه باالی مزاحمت هم ندارد‪ .‬بعضی‬
‫شرکتهای تولید کننده دیسک سخت عبارت از ‪ ،Samsung ،Seagate ،IBM‬و‬
‫‪ Fujitsu‬میباشند‪.‬‬

‫اجزای دیسک سخت قرار ذیل است‪:‬‬

‫‪ ‬صفحات دیسک )‪(Platters‬‬
‫‪ ‬قسمت خوانش و نوشتن )‪(Read/Write Heads‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪111‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫تخته سرکت های منطقی )‪(Logic Circuit Board‬‬ ‫‪‬‬

‫محور حرکت )‪(Spindle Motor‬‬ ‫‪‬‬
‫اتصال دهنده ارتباط )‪(Interface Connectors‬‬ ‫‪‬‬
‫اتصال دهنده عیار سازی )‪(Configuration Jumpers‬‬ ‫‪‬‬

‫شکل ‪ :۳۴ – ۱‬دیسک سخت‬

‫برای انتخاب دیسک سخت نقاط ذیل را در نظر داشته باشید‪:‬‬

‫ظرفیت دیسک سخت‪ :‬دیسک سخت به ظرفیت های از ‪ 80‬گیگا بایت تا ‪ 1000‬گیگا‬
‫بایت موجود است‪ .‬به هر اندازه که ظرفیت آن زیاد باشد مقدار بیشتر معلومات اولیه و‬
‫پروگرامها را ذخیره کرده میتواند‬
‫مقدار حافظه مخفی‪ :‬مقدار حافظه مخفی )‪ (Cache‬دیسک سخت‪ ،‬در سرعت گرفتن‬
‫معلومات از دیسک سخت نقش مهم دارد‪ .‬مقدار حافظه مخفی در دیسک سخت معموال‬
‫‪ 8MB ،2MB‬و یا ‪ 16MB‬میباشد‪.‬‬
‫سرعت دوران‪ :‬عبارت از سرعت دوران صفحات )‪ (Platter‬دیسک سخت است‪ .‬این‬
‫سرعت در سرعت خواندن معلومات از دیسک سخت نقش دارد‪ .‬در لپ تاپها این سرعت‬
‫‪ 5400‬دوره در یک دقیقه )‪ (5400 RPM‬و در دیسک تاپها معموال ‪ 7200‬دوره در‬
‫یک دقیقه میباشد‪.‬‬
‫رابط دیسک سخت‪ :‬رابط دیسک سخت‪ ،‬تعیین کننده طرز ارتباط دیسک سخت با بخش‬
‫های دیگر کمپیوتر است‪ .‬در کمپیوترهای شخصی رابط های ‪،SATA ،PATA‬‬
‫‪ ،SCSI‬و ‪ USB‬استفاده میشود که در این روزها رابط ‪ SATA‬بیشتر مورد استفاده‬
‫است‪.‬‬

‫دیسک های نوری)‪(Optical Disks‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪112‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫دیسک های نوری معلومات اولیه را به شکل نوری )‪ ،(Optical‬فشرده‬

‫شده)‪ (Compact‬و با ظرفیت عالی ذخیره مینماید‪ .‬امروز ذخیره نمودن صد ها ملیون‬
‫حرف در یک دیسک نوری با قطر ‪ 4.5‬انچ کار عادی است‪ .‬دیسکهای نوری به‬
‫سایزهای مختلف اند (از ‪ 7.6‬تا ‪ 30‬سانتی متر) که قطر ‪ 12‬سانتی متر زیاد مروج اند‪.‬‬
‫امروز بیشتر برای نشر پروگرامهای کمپیوتری از دیسکهای نوری استفاده میشود‪.‬‬

‫دیسک های نوری دارای سطح انعکاس دهنده میباشند‪ .‬معلومات اولیه در این سطح‬
‫باالی ‪ ،Track‬توسط ایجاد فرورفتگی )‪ (Pit‬و برآمده گی )‪ (Land‬ذخیره میگردد‪.‬‬
‫که صفر را به شکل فرورفتگی که در اثنای خوانش انعکاس ندارد‪ ،‬و یک را به شکل‬
‫برآمده گی که در اثنای خوانش انعکاس دارد‪ ،‬ذخیره میکند‪ .‬دیسک های نوری دارای‬
‫یک ‪ Track‬که شکل مارپیچی دارد و از داخل به طرف خارج ادامه دارد میباشد‪ .‬طول‬
‫این ‪ Track‬تقریبا ‪ 1‬کیلو متر است‪ .‬معلومات اولیه توسط شعاع نوری در دیسک ذخیره‬
‫و خوانده میشود‪ .‬استفاده از شعاع نوری در سیستم خوانش و نوشتن دیسک های نوری‬
‫دارای دو فایده ذیل میباشد‪:‬‬

‫‪ -0‬سیستم خوانش و نوشتن دیسک نوری به سطح دیسک تماس فزیکی نمی نماید‪.‬‬
‫‪ -1‬قطر شعاع لیزر خیلی کم است و به این ترتیب ‪ Track‬ها با هم نزدیک بوده و‬
‫سبب ازدیاد مقدار معلومات اولیه در دیسک های نوری میشود‪.‬‬

‫سرعت دیسک های نوری نسبت به سرعت دیسک های سخت‪ ،‬نظر به دالئل ذیل کم‬
‫است‪:‬‬
‫‪ ‬شعاع لیزر هر دفعه صرف یک بت را میخواند‪.‬‬
‫‪ ‬سرعت دوران دیسک سخت نظر به دیسک نوری بیشتر است‪.‬‬
‫‪ Track ‬در دیسک های نوری مانند دیسک سخت به سکتورها تقسیم گردیده‬
‫ولی این سکتورها با هم تنظیم نیستند‪ .‬درایو در اثنای خوانش معلومات اولیه از‬
‫سکتور های مرکزی دیسک‪ ،‬سرعت دوران دیسک را بطی ساخته‪ ،‬و در اثنای‬
‫خوانش معلومات اولیه از سکتور های بیرونی‪ ،‬سرعت آنرا زیاد مینماید‪ .‬این‬
‫تغییرسرعت هم باعث آهسته بودن عملیه خوانش معلومات اولیه در دیسک های‬
‫نوری میشود‪ .‬شکل مارپیچی ‪ Track‬برای خوانش معلومات مسلسل مانند ویدیو‬
‫و صدا دارای سرعت خوب بوده ولی برای خوانش معلومات به شکل تصادفی‬
‫دارای سرعت کمتر است‪.‬‬

‫دیسکهای سی دی ‪(Compact Disc) CD‬‬

‫دیسکهای سی دی نمونه های اول دیسکهای نوری است که در ابتدای دهه ‪ ۱۱۱۰‬بوجود‬
‫آمد‪ .‬به صورت عمومی دیسکهای سی دی به سه نوع ذیل میباشند‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪113‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫دیسکهای‪(Compact Disc Read Only Memory) CD-ROM‬‬

‫نمونه از دیسک های نوری است که چیزی در آن ثبت شده نمیتواند‪ .‬در حقیقت اینوع‬
‫دیسک ها مانند دیسک های دیگر برای ذخیره معلومات اولیه استفاده شده نمیتواند‪ .‬ولی‬
‫پروگرام های زیاد مانند ویندوز‪ Office،Windows‬وغیره که استفاده کننده‬
‫کمپیوتر)‪ (Users‬به آن ضرورت دارد‪ ،‬در اینوع دیسک ها توسط شرکت‬
‫های‪ Software‬ثبت میگردد‪ CD-ROM .‬میتواند ‪ 650‬میگا بایت یا ‪ 74‬دقیقه‪ ،‬و‬
‫بعضی آنها تا ‪ 700‬میگا بایت یعنی ‪ 80‬دقیقه معلومات اولیه را ذخیره نمایند]‪.[236:20‬‬
‫نوت‪ :‬اصطالح ‪ CD-ROM‬هم باالی خود ‪ CD‬و هم باالی ‪ Drive‬آن اطالق میشود‪.‬‬

‫دیسکهای ‪(Compact Disc Recordable) CD-R‬‬

‫نوع از دیسک های نوری است که در شکل ظاهری مانند دیسک های نوری ‪CD-‬‬
‫‪ ROM‬بوده و تنها فرق آن با‪ CD-ROM‬در این است که شما میتوانید در دیسک های‬
‫‪ CD-R‬معلومات اولیه را ثبت نمائید‪ .‬البته معلومات ثبت شده را از اینوع دیسکها پاک‬
‫کرده نمیتوانید‪ .‬برای ثبت معلومات اولیه به درایو که به نام‪ CD-Writer‬یاد می شود‬
‫ضرورت است‪ .‬دیسک های‪ CD-R‬به نام دیسک های‪(Write-Once ( WORM‬‬
‫‪ Read Many‬نیز یاد می شوند‪ .‬شما میتوانید معلومات اولیه را در آن ثبت ولی نمی‬
‫توانید آنرا پاک نمائید‪ .‬از اینوع دیسکها در موارد ذیل استفاده میگردد‪:‬‬
‫‪ ‬هر گاه خواسته باشیم فایل های زیاد را کاپی نمائیم‪.‬‬
‫‪ ‬هرگاه خواسته باشیم‪ CD-ROM‬ها را جهت توزیع آن کاپی نمائیم‪.‬‬

‫دیسکهای ‪(Compact Disk Rewritable) CD-RW‬‬

‫دیسکهای‪ CD-RW‬مانند دیسک های‪ CD-ROM‬و‪ CD-R‬دیسک های نوری میباشند‪.‬‬
‫فرق آنها همرای دیسکهای ‪ CD-ROM‬و دیسک های ‪ CD-R‬در اینست که در‬
‫دیسک های ‪ CD-RW‬میتوانیم چندین بار معلومات اولیه را ثبت و یا پاک نمائیم‪ .‬اینوع‬
‫دیسکها را به نام قابل پاک شدن )‪ (Erasable‬نیز یاد میکنند‪ .‬در حالیکه محتوی ‪CD-‬‬
‫‪ ROM‬را پاک کرده نمیتوانیم و چیزی در آن ثبت کرده هم نمیتوانیم‪ .‬در دیسک های‬
‫‪ CD-R‬میتوانیم معلومات اولیه را ثبت نمائیم ولی نمیتوانیم آنرا پاک نمائیم تا به جای‬
‫آن معلومات اولیه جدید را ثبت نماییم‪ .‬جهت ثبت معلومات اولیه در دیسک های ‪CD-‬‬
‫‪ RW‬به درایو ‪ CD-Writer‬ضرورت است‪.‬‬

‫نوت‪ :‬سرعت کار ‪ CD‬را از روی شماره که باالی ‪ Drive‬آن ثبت گردیده تشخیص‬
‫داده میتوانیم‪ .‬برای اینکار شماره مذکور را ضرب ‪( 150‬اولین دیسک نوری دارای‬
‫سرعت ‪ 150‬کیلو بایت بود) کیلو بایت مینمائیم‪ .‬مثال شماره ‪ 2X‬سرعت ‪* 2( 300‬‬
‫‪ )150‬کیلو بایت در یک ثانیه را نشان میدهد‪ .‬و شماره ‪ 52X‬سرعت ‪* 52( 7800‬‬
‫‪ )150‬کیلو بایت در یک ثانیه را نشان میدهد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪114‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫دیسک های‪(Digital Video/Versatile Disk) DVD‬‬

‫نوع جدیدی از دیسک های نوری بوده که ظرفیت آن ها خیلی زیاد میباشد‪ .‬این نوع‬
‫دیسک ها برای ثبت ویدیو و فلم ها دیزاین گردیده بود‪ .‬ولی فعال در ساحات مختلف‬
‫استفاده می شود که از همین سبب به نام ‪ Digital Versatile Disk‬نیز یاد میگردند‪.‬‬
‫معلومات اولیه در هر دو طرف دیسک های ‪ DVD‬ثبت گردیده‪ ،‬و تخنیک خاص جهت‬
‫فشرده سازی معلومات اولیه )‪ (Data Compression‬به کار میبرد‪ .‬و همچنین از‬
‫‪ Track‬های خورد استفاده میکند که از همین سبب ظرفیت اینوع دیسک ها زیاد است‪.‬‬

‫شکل ‪DVD-ROM :۳۷ – ۱‬‬

‫نمونه های جدید آن چند طبقه ای بوده که اینکار نیز ظرفیت آنرا باال میبرد‪ .‬اکثر ‪DVD‬‬
‫ها در اثنای خوانش معلومات اولیه از شعاع لیزر با طول کوتاه ‪(Short‬‬
‫)‪ Wavelength Laser‬استفاده میکند که اینکار سبب ازدیاد مقدار معلومات اولیه در‬
‫یک سطح )‪ DVD (Platter‬میشود‪ .‬هر طرف اینوع دیسک ها ‪ 4.7‬گیگا بایت‪ ،‬دو‬
‫طرف آن ‪ 9.4‬گیگا بایت معلومات اولیه را حفظ کرده میتواند‪ .‬ظرفیت اینوع دیسک ها‬
‫تا ‪ 17‬گیگا بایت میباشد‪ .‬درایو ‪ DVD-ROM‬تنها میتواند دیسک های ‪ CD-ROM‬و‬
‫‪ DVD‬را بخواند‪ .‬ولی درایو ‪ DVD-RAM‬می تواند معلومات اولیه را خوانده‪،‬‬
‫یا آنرا باالی دیسک ها بنویسد‪ ،‬و یا آنرا از دیسک پاک نماید‪.‬‬

‫دیسکهای ‪ DVD‬نیز دارای انواع میباشد‪:‬‬

‫‪ :DVD-ROM‬تنها معلومات ثبت شده در آنرا خوانده میتوانیم‪.‬‬
‫‪ DVD-R‬و ‪ :DVD+R‬صرف یکبار در آن ثبت شده میتواند‪.‬‬
‫‪ DVD+RW ،DVD-RW‬و ‪ :DVD-RAM‬میتواند معلومات اولیه را ثبت نماید و‬
‫یا معلومات از آن پاک شود‪ .‬برای ثبت معلومات از شعاع با طول ‪ 650‬نانو متر استفاده‬
‫میشود‪.‬‬
‫نوت‪ :‬فرق بین ‪ DVD-R‬و ‪ DVD+R‬در فارمت آنها است‪ .‬فارمت ‪ DVD+R‬در‬
‫سرعت باال بهتر عمل میکند بخاطریکه تاثیر تداخالت باالی آن کم است و دارای‬
‫اشتباهات کمتر است‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪115‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫دیسک های ‪(High Definition DVD) HD DVD‬‬

‫دیسک های نوری است که در یک سطح آن ‪ 15‬گیگا بایت و در دو طرف آن ‪ 30‬گیگا‬
‫بایت معلومات ذخیره شده میتواند‪ .‬نوع ‪ HD DVD RAM‬آن‪ ،‬در یک سطح خود ‪20‬‬
‫گیگا بایت و در دو سطح خود ‪ 40‬گیگا بایت معلومات را ذخیره کرده میتواند‪ .‬گرداننده‬
‫)‪ (Player‬های ‪ HD DVD‬میتواند ‪ CD‬و ‪ DVD‬را هم اجرا کند‪.‬‬

‫دیسک های ‪Blu-ray‬‬

‫دیسکهای ‪ Blu-ray‬مانند ‪ CD‬و ‪ DVD‬دیسک های نوری میباشند‪ .‬دارای ظرفیت‬
‫زیاد بوده که برای حفظ مقدار زیاد معلومات‪ ،‬و همچنین برای حفظ ویدیو استفاده میشود‪.‬‬
‫اینوع دیسکها از لیزر آبی بنفش )‪ (Blue-violet Laser‬که نسبت به لیزر قرمز‬
‫)‪ (Red Laser‬دارای طول موج کمتر است‪ ،‬استفاده میکند و از همین سبب میتواند تا‬
‫‪ 25‬گیگا بایت و یا بیشتر از آن معلومات را در یک سطح خود ذخیره نماید‪ .‬طول موج‬
‫کوتاه به لیزر اجازه میدهد تا ساحه کمی را در سطح دیسک زیر فوکس خود قرار دهد‬
‫و به این ترتیب معلومات زیاد را ذخیره نماید‪ .‬در حالیکه سی دی ‪ 700‬میگابایت ( ‪80‬‬
‫دقیقه)‪ ،‬و دی وی دی ‪ 4.7‬گیگا بایت معلومات را در یک سطح خود ذخیره کرده میتواند‪.‬‬
‫دیسک های ‪ Blu-ray‬در دو سطح خود میتواند ‪ 50‬گیگا بایت معلومات را ذخیره کند‪.‬‬
‫‪ Blu-ray‬دارای عین ابعاد ‪ CD‬و ‪ DVD‬میباشد‪.‬‬

‫شکل ‪Blu-ray :۳۸ – ۱‬‬

‫نوت‪ :‬سرعت درایو یک عامل مهم در اجرات سیستم کمپیوتر است‪ .‬برای ارزیابی‬
‫سرعت دیسک باید وقت دسترسی )‪ (Access Time‬و سرعت جریان معلومات اولیه‬
‫)‪ (Transfer Rate‬در نظر گرفته شود‪ .‬اوسط وقت دسترسی )‪(Access Time‬‬
‫عبارت از وقت ضروری جهت انتقال قسمت خوانش و نوشتن دیسک به موقعیت‬
‫معلومات در قسمت های مختلف دیسک است‪ .‬در اینجا اوسط گرفته میشود بخاطر که‬
‫وقت دسترسی‪ ،‬نظر به موقعیت معلومات فرق میکند‪ .‬وقت دسترسی به ملی ثانیه و یا‬
‫به مایکروثانیه اندازه میشود‪ .‬در دیسک ها وقت دسترسی مربوط به سرعت دوران‬
‫دیسک و سرعت حرکت قسمت خوانش و نوشتن از یک ‪ Track‬به ‪ Track‬دیگر میشود‪.‬‬
‫در دیسک های سخت وقت دسترسی از ‪ 6‬تا ‪ 12‬ملی ثانیه و در بعضی انواع آن از ‪4‬‬
‫تا ‪ 5‬ملی ثانیه میباشد‪ .‬در دیسک های نوری وقت دسترسی از ‪ 80‬تا ‪ 800‬ملی ثانیه‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪116‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫است‪ .‬وقت دسترسی را میتوانید در خود دیسک و یا هم در ویب سایت شرکت تولید‬
‫کننده آن مشاهده کنید‪ .‬سرعت جریان معلومات اولیه یک وسیله از وسیله دیگر فرق‬
‫میکند‪ .‬سرعت جریان دیسکهای سخت بین ‪ 15‬میگا بایت در یک ثانیه )‪ (MBps‬و ‪80‬‬
‫میگا بایت در یک ثانیه )‪ (MBps‬است‪ .‬سرعت جریان دیسکهای نوری از ‪ 300‬کیلو‬
‫بایت در یک ثانیه )‪ (KBps‬تا ‪ 900‬کیلوبایت در یک ثانیه )‪ (KBps‬است‪.‬‬
‫برای بهتر ساختن اجرات دیسک عملیات ذیل را اجرا کرده میتوانیم‪:‬‬
‫‪ ‬پاک کردن فایلهای اضافی‬
‫‪ ‬تست کردن دیسک برای اشتباه ها‬
‫‪ ‬اجرای عملیه یکجا ساختن )‪ (Defragmentation‬باالی دیسک‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪117‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫حافظه فلش‬
‫‪Flash Memory‬‬
‫حافظه فلش نوع از وسایل ذخیره معلومات بوده که هم برای ذخیره معلومات و هم برای‬
‫انتقال معلومات از یک کمپیوتر به کمپیوتر دیگر مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬محتوای‬
‫آن در اثر قطع شدن برق از بین نمیرود‪ .‬از همین سبب میتواند جایگزین دیسک سخت‬
‫شود‪ .‬فعال بعضی وسایل مانند کمپیوتر های ‪،PDA‬تیلیفونهای موبایل‪ ،‬آی پاد )‪،(iPod‬‬
‫سویچ شبکه )‪ ،(Network Switch‬روتر )‪ ،(Router‬کمره دیجیتل‪ ،‬وغیره به جای‬
‫دیسکهای مقناطیسی از فلش استفاده میکنند‪ .‬ظرفیت آن روز به روز افزایش یافته و در‬
‫اثنای نوشتن این سطر ها‪ ،‬به ظرفیت های از یک تا هشتاد گیگا بایت یافت میشود‪.‬‬
‫حافظه فلش از طریق پورت ‪ USB‬به کمپیوتر وصل میگردد‪ .‬سرعت حافظه فلش‬
‫نظر به نوع آن فرق میکند‪ .‬فلش ‪ 1.1‬دارای سرعت خوانش یک میگا بایت در یک‬
‫ثانیه و سرعت نوشتن ‪ 900‬کیلو بایت در یک ثانیه میباشد‪ .‬فلش ‪ 2.0‬دارای سرعت‬
‫خوانش شش میگا بایت در یک ثانیه و سرعت نوشتن ‪ 4.5‬میگا بایت در یک ثانیه‬
‫میباشد‪ .‬عملیه خوانش‪ ،‬نوشتن و پاک کردن از فلش با انواع دیگر حافظه ها فرق اساسی‬
‫دارد‪ .‬نقطه مهم اینست که حجرات حافظه فلش مانند انواع دیگر حافظه ‪ EEPROM‬به‬
‫تعداد معین در آن نوشته شده میتواند ( از ‪ 10000‬تا ‪ 1000000‬مرتبه)‪.‬‬

‫فلش به دو شکل متفاوت ‪ NOR‬و ‪ NAND‬موجود است‪ .‬در هر دو نوع عملیه نوشتن‬
‫صرف میتواند بت ها را پاک کند‪ .‬یعنی قیمت آنرا از یک به صفر و از صفر به یک‬
‫تبدیل کند‪ .‬و یگانه راه برای اینکار پاک کردن همان ساحه حافظه است‪ .‬این ساحه به‬
‫سایز مشخص‪ ،‬از چندین کیلوبایت تا به صدها کیلوبایت میباشد و به نام ساحه پاک شدنی‬
‫)‪ (Erase Unit‬یاد میشود‪ .‬فلش ‪ NOR‬که نوع سابقه فلش است از نوع دسترسی‬
‫تصادفی )‪ (Random Access‬بوده که به شکل مستقیم توسط پراسسر قابل آدرس دهی‬
‫میباشد‪ .‬هر بت در اینوع فلش به شکل جداگانه در هر دوران )‪ (Cycle‬عملیه پاک‬
‫شدن‪ ،‬پاک شده میتواند‪ .‬مشکل عمده آن وقت طوالنی برای پاک کردن بت ها است‪ .‬فلش‬
‫که از نوع ‪ NOR‬است اجازه دسترسی تصادفی را میدهد و از همین سبب بجای ‪ROM‬‬
‫استفاده شده میتواند‪ .‬ولی نوع ‪ NAND‬آن معموال برای ذخیره معلومات استفاده میشود‪.‬‬

‫نوع جدید فلش از نوع ‪ NAND‬است که به سرعت میتواند عملیه پاک کردن را انجام‬
‫دهد‪ .‬ولی نمیتواند به شکل مستقیم آدرس دهی شود‪ .‬آدرس دهی آن توسط دستورها و به‬
‫کمک کنترول کننده آن و به اساس صفحه (معموال ‪ 512‬بایت) بوده و نه به اساس بت و‬
‫بایت‪ .‬و هر صفحه در وقت کم پاک شده میتواند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪118‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫خالصه فصل دوم‬

‫‪ ‬کمپیوتر از سه بخش عمده و اساسی که عبارت از پرزه جات‪ ،‬پروگرامها و لخت‬
‫افزار اند‪ ،‬تشکیل گردیده است‪ .‬پرزه جات عبارت از بخش های فزیکی است که از‬
‫مواد ساخته شده است‪ .‬پروگرامها پرزه جات را در اجرای وظایف آنها رهنمائی‬
‫میکند‪ .‬لخت افزار ترکیب از پرزه و پروگرام بوده و به حیث میانجی میان پرزه‬
‫جات و پروگرامها کار میکند‪ .‬پرزه جات‪ ،‬پروگرامها‪ ،‬و لخت افزار باهم مشترک‬
‫کار نموده تا باالی معلومات اولیه )‪ (Data‬عملیات مختلف حسابی و منطقی اجرا‬
‫گردد‪.‬‬

‫‪ ‬شناخت پرزه جات و فهم وظایف آن برای استفاده کننده گان کمپیوتر مهم و ضروری‬
‫است‪ .‬همچنین فهم پرزه جات کمپیوتر عملیه یاد گرفتن پروگرامهای کمپیوتر را‬
‫کمک میکند‪.‬‬

‫‪ ‬چون کمپیوتر میتواند چهار وظیفه اساسی که عبارت از گرفتن معلومات اولیه‪،‬‬
‫پراسس معلومات اولیه‪ ،‬تهیه نتایج‪ ،‬و ذخیره معلومات است‪ ،‬فلهذا پرزه جات کمپیوتر‬
‫نیز به چهار بخش که عبارت از وسایل ورودی معلومات اولیه‪ ،‬بخش سیستم‪ ،‬وسایل‬
‫خروجی و اظهار نتایج و وسایل ذخیره معلومات اند‪ ،‬تقسیم شده میتواند‪.‬‬

‫‪ ‬وسایل ورودی مانند چشم و گوش برای کمپیوتر است و جهت وارد کردن معلومات‬
‫اولیه به کمپیوتر استفاده میشود‪ .‬نظر به اینکه معلومات اولیه دارای اشکال مختلف‬
‫از قبیل حروف الفبا‪ ،‬اعداد‪ ،‬عالیم‪ ،‬صدا‪ ،‬تصویر‪ ،‬ویدیو و غیره میباشد از همین‬
‫سبب وسایل مختلف جهت وارد کردن معلومات اولیه استفاده میشود‪ .‬بعضی از این‬
‫وسایل عبارت اند از‪ :‬تخته کلید‪ ،‬موس‪ ،‬سکنر‪ ،‬کمره دیجیتل‪ ،‬و غیره‪.‬‬

‫‪ ‬پراسسر یا ‪ CPU‬یک پرزه مهم و اساسی کمپیوتر است که تمام عملیات کمپیوتر را‬
‫اجرا و کار پرزه جات دیگر کمپیوتر را نیز کنترول میکند‪ .‬پراسسر مانند مغز برای‬
‫کمپیوتر است و تعیین کننده اصلی سرعت کمپیوتر نیز میباشد‪ .‬در حقیقت همین‬
‫پراسسر است که کمپیوتر را قابل پروگرام ساخته است‪.‬‬

‫‪ ‬کمپیوتر دارای انواع حافظه ها است که به صورت عمومی این حافظه ها را به دو‬
‫نوع اصلی و کمکی جدا کرده میتوانیم‪ .‬حافظه اصلی عبارت از ‪ RAM‬و ‪ROM‬‬
‫و حافظه کمکی عبارت از دیسک سخت‪ DVD ،CD ،‬و فلش میباشد‪ .‬حافظه‬
‫‪ RAM‬توسط پروگرامهای در حال اجرا استفاده میشود‪ .‬یعنی هر پروگرام که ما‬
‫وشما در آن کار میکنیم باید به ‪ RAM‬آورده شود‪ .‬حافظه ‪ ROM‬دستورهای را‬
‫ذخیره میکند که در شروع کمپیوتر استفاده میشود و کمپیوتر را آماده کار میسازد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪119‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫دیسک سخت پروگرامها و معلومات اولیه را به شکل دایمی ذخیره میکند‪ .‬تمام‬
‫پروگرامهای که شما آنرا در کمپیوتر تان نصب میکنید در دیسک سخت ذخیره‬
‫میشود‪ CD .‬و ‪ DVD‬دیسکهای نوری بوده که معلومات را توسط شعاع لیزر و به‬
‫شکل نور ذخیره میکند‪ .‬از ‪ CD‬و ‪ DVD‬برای نشر پروگرامهای کمپیوتر استفاده‬
‫میشود‪ .‬فلش بهترین وسیله برای انتقال معلومات از یک کمپیوتر به کمپیوتر دیگر‬
‫میباشد‪.‬‬

‫‪ ‬عالوه بر حافظه های متذکره‪ ،‬کمپیوتر دارای یکنوع حافظه به نام حافظه مخفی نیز‬
‫میباشد‪ .‬حافظه مخفی جهت ایجاد تعادل بین سرعت پراسسر و سرعت ‪RAM‬‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫‪ ‬کمپیوتر دارای بخش های است که وظیفه آن وصل کردن و ارتباط دادن پرزه جات‬
‫کمپیوتر میباشد‪ .‬تخته اصلی به حیث وسیله اصلی ارتباط است که پرزه جات که در‬
‫داخل کمپیوتر است و یا بیرون از کمپیوتر به کمپیوتر وصل میشود‪ ،‬آنرا با هم ارتباط‬
‫میدهد‪ .‬همچنین لین ها و راه های که در داخل تخته اصلی است و به نام بسها‬
‫)‪ (Buses‬یاد میشوند معلومات اولیه را از یک پرزه به پرزه دیگر انتقال میدهد‪.‬‬
‫پورتها مانند ساکتها بوده که از طریق آن پرزه جات جانبی مانند تخته کلید‪ ،‬موس‪،‬‬
‫مانیتور‪ ،‬ماشین چاپ‪ ،‬کمره دیجیتل و غیره به کمپیوتر وصل میشود‪.‬‬

‫‪ ‬تهیه کننده برق یک پرزه مهم کمپیوتر است که دو وظیفه عمده دارد‪ .‬وظیفه اول آن‬
‫تبدیل نمودن برق متناوب )‪ (AC‬به برق مستقیم )‪ (DC‬و وظیفه دوم آن تهیه برق‬
‫مورد ضرورت هر پرزه است‪ .‬در پهلوی تهیه کننده برق یک وسیله دیگر به نام‬
‫تهیه کننده برق قطع ناشده نیز وجود دارد که در اثر قطع شدن برق از منبع آن برای‬
‫یک مدت به کمپیوتر برق میدهد و مانع قطع فوری برق میشود‪.‬‬

‫برای مش اهده نتایج در سیستم کمپیوتر از مانیتور و ماشین چاپ استفاده میشود‪ .‬بدون‬
‫مانیتور ما و شما نمیتوانیم با کمپیوتر کار نمائیم‪ .‬ما درست بودن معلومات که به کمپیوتر‬
‫وارد میشود از طریق مانیتور دیده میتوانیم‪ .‬همچنین نتایج را نیز در مانیتور مشاهده‬
‫کرده میتوانیم‪ .‬به صورت عمومی همرای کمپیوتر از دو نوع مانیتور استفاده میشود که‬
‫به نام های مانیتور های ‪ CRT‬و مانیتورهای ‪ Flat Panel‬میباشد‪ .‬فعال بیشتر از‬
‫مانیتورهای ‪ LCD‬استفاده میشود‪ .‬برای چاپ معلومات اولیه در ورق از ماشینهای چاپ‬
‫استفاده میشود‪ .‬انواع مختلف ماشینهای چاپ وجود دارد که ماشین های چاپ رنگ پاش‬
‫)‪ (Ink-Jet‬و لیزر )‪ (Laser‬بیشتر مورد استفاده است‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪120‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫تمرین فصل دوم‬

‫در سواالت ذیل‪ ،‬جواب درست را انتخاب نمائید‪:‬‬
‫‪ )0‬عملیات کمپیوتر توسط کدام بخش هم آهنگ میشود؟‬
‫ب‪ :‬حافظه اصلی‬ ‫الف‪ :‬بخش کنترول‬
‫د‪ :‬بخش حساب و منطق‬ ‫ج‪ :‬ساعت‬

‫‪ )1‬واحد قیاسی برای اندازه گیری مقدار حافظه کمپیوتر و وسایل ذخیره معلومات‬
‫اولیه چه است؟‬
‫ب‪ :‬تعداد دوره ها در یک ثانیه‬ ‫الف‪ :‬ملی ثانیه‬
‫د‪ :‬بایت )‪(Byte‬‬ ‫ج‪ :‬بت در یک ثانیه‬

‫‪ )3‬کاپی نرم)‪ (Soft Copy‬عبارت است از‪:‬‬

‫ب‪ :‬معلومات که در ورق است‪.‬‬ ‫الف‪ :‬معلومات که در دیسک است‪.‬‬
‫د‪ :‬هیچکدام‬ ‫ج‪ :‬معلومات که در صفحه نمایش)‪ (Screen‬است‪.‬‬

‫‪ )4‬سکنر مثال وسایل ذیل است‪:‬‬

‫ب‪ :‬وسایل ترجمه پروگرام ها‬ ‫الف‪ :‬وسایل ذخیره معلومات اولیه‬
‫د‪ :‬وسایل ورودی معلومات اولیه به کمپیوتر‬ ‫ج‪ :‬وسایل اظهار نتایج‬

‫‪ )5‬حافظه که در اثر قطع شدن برق محتوای آن از بین می رود‪:‬‬

‫د‪ :‬دیسک سخت‬ ‫ب‪ ROM :‬ج‪RAM :‬‬ ‫الف‪ :‬فلش‬

‫‪ )1‬مقدار معلومات که توسط یک نقطه مقناطیسی شده‪ ،‬در روی دیسک تمثیل‬
‫میگردد‪:‬‬
‫د‪ :‬یک کیلو بایت‬ ‫ج‪ :‬یک حرف‬ ‫ب‪ :‬یک بت‬ ‫الف‪ :‬یک بایت‬

‫‪ )9‬از کدام وسیله ‪ ،‬جهت دیدن پارچه های امتحان استفاده میشود؟‬
‫ب‪ :‬قلم نوری)‪(Light Pen‬‬ ‫الف‪ :‬موس )‪(Mouse‬‬
‫د‪ :‬سکنر‬ ‫ج‪ :‬نشانه خوان نوری )‪(OMR‬‬

‫‪ )9‬به کمک کدام یک از پرزه جات ذیل‪ ،‬بخش های مختلف سیستم کمپیوتر با هم‬
‫وصل میشود؟‬
‫د‪ :‬وسایل‬ ‫ج‪ :‬حافظه مخفی‬ ‫ب‪ :‬تخته اصلی‬ ‫الف‪ :‬پراسسر‬
‫ورودی‬

‫در جمالت ذیل‪ ،‬جمله درست را دریابید؟‬ ‫‪)8‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪121‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫الف‪ :‬موس‪ ،‬صفحه کلید و نشانه خوان نوری )‪ (OMR‬وسایل اند که توسط اشاره‪،‬‬
‫‪ Data‬را داخل کمپیوتر مینماید‪.‬‬
‫ب‪ :‬قلم نوری‪ ،‬اشاره انگشت و موس برای داخل کردن ‪ Data‬از عین روش استفاده‬
‫میکند‪.‬‬
‫ج‪ :‬عکس که توسط کمره دیجیتل گرفته میشود در کمپیوتر قابل استفاده نیست‪.‬‬
‫د‪ :‬هر سه جمله فوق درست است‪.‬‬

‫‪ )01‬کمپیوتر های که ‪ CPU‬آن به دلیل داشتن دستور های کم‪ ،‬دارای سرعت زیاد‬
‫است‪:‬‬
‫ب‪ :‬کمپیوتر های انتل‬ ‫الف‪ :‬کمپیوتر های ‪CISC‬‬
‫د‪ :‬کمپیوتر های ‪Main Frame‬‬ ‫ج‪ :‬کمپیوتر های ‪RISC‬‬

‫‪ )00‬کدام یک از جمالت ذیل‪ ،‬بخش کنترول )‪ (CU‬پراسسر را درست شرح میکند‪:‬‬

‫الف‪ :‬بخش کنترول توسط اشارات الکترونیکی طرز کار سیستم کمپیوتر را کنترول‬
‫نموده و معلومات را نیز موقتا ذخیره میکند‪.‬‬
‫ب‪ :‬بخش کنترول توسط اشارات الکترونیکی طرز کار کمپیوتر را کنترول نموده‪ ،‬اجرا‬
‫و تفسیر دستورها نیز وظیفه این بخش میباشد‪.‬‬
‫ج‪ :‬بخش کنترول توسط اشارات الکترونیکی طرز کار کمپیوتر را کنترول نموده‪ ،‬و‬
‫عملیات حسابی را نیز اجرامیکند‪.‬‬
‫د‪ :‬بخش کنترول توسط اشارات الکترونیکی طرز کار کمپیوتر را کنترول نموده‪ ،‬و تنها‬
‫پراسسر های قدیم دارای این بخش بود‪.‬‬

‫‪ )01‬کدام نوع ‪ RAM‬در حافظه مخفی )‪ (Cache‬استفاده میشود‪:‬‬

‫ب‪ RAM :‬که از نوع‬ ‫الف‪ RAM :‬که از نوع ‪ SIMM‬باشد‪.‬‬
‫‪ DIMM‬باشد‪.‬‬
‫دینامیکی‬ ‫‪RAM‬‬ ‫د‪:‬‬ ‫ج‪ RAM :‬ثابت )‪(SRAM‬‬
‫)‪(DRAM‬‬

‫‪ )03‬کدام یک از جمالت ذیل‪ ،‬حافظه فلش را درست شرح میکند؟‬

‫الف‪ :‬حافظه فلش مانند ‪ RAM‬سریع بوده‪ ،‬بعد از قطع شدن برق محتوای خود را حفظ‬
‫نموده و چون هر بایت آن دارای آدرس میباشد‪ ،‬پس میتواند بجای ‪ RAM‬استفاده شود‪.‬‬

‫ب‪ :‬حافظه فلش مانند ‪ RAM‬سریع بوده‪ ،‬ولی بعد از قطع شدن برق محتوای خود را‬
‫از دست میدهد و از همین سبب بجای ‪ RAM‬استفاده شده نمیتواند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪122‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ج‪ :‬حافظه فلش مانند ‪ RAM‬سریع بوده‪ ،‬بعد از قطع شدن برق محتوای خود را از‬
‫دست میدهد و به همین دلیل در کمپیوتر های قابل نقل جایگزین دیسک سخت شده‬
‫میتواند‪.‬‬
‫د‪ :‬حافظه فلش مانند ‪ RAM‬سریع بوده‪ ،‬بعد از قطع شدن برق محتوای خودرا حفظ‬
‫نموده و چون هر بایت آن دارای آدرس نمیباشد‪ ،‬پس نمیتواند بجای ‪ RAM‬استفاده‬
‫شود‪.‬‬

‫‪ )04‬اگر باالی یک ‪ CD‬درایو ‪ 52X‬باشد‪ ،‬سرعت آن ‪ CD‬درایو چقدر است؟‬

‫د‪8700 :‬‬ ‫ب‪ 7800 :‬کیلوبایت ج‪ 78000 :‬بایت‬ ‫الف‪ 17800 :‬بایت‬
‫کیلوبایت‬

‫‪ )05‬بس های که وسایل ذخیره معلومات اولیه را به سیستم کمپیوتر وصل میکند‬
‫عبارت اند از‪:‬‬
‫ب‪ :‬بس های ‪ PCI‬و ‪ISA‬‬ ‫الف‪ :‬بس های ‪ IDE‬و ‪ISA‬‬
‫د‪ :‬بس های ‪ PCI‬و ‪IDE‬‬ ‫ج‪ :‬بس های ‪ IDE‬و ‪SCSI‬‬

‫‪ )01‬پورت های ‪: USB‬‬

‫الف‪ :‬عبارت از پورت های مسلسل اند که از طریق آن ‪ 019‬وسیله مختلف به کمپیوتر‬
‫وصل شده میتواند‪.‬‬
‫ب‪ :‬عبارت از پورت های بی سیم اند که از شعاع تحت قرمز استفاده نموده و وسایل‬
‫مختلف را به سیستم کمپیوتر وصل میکند‪.‬‬
‫ج‪ :‬عبارت از پورت های موازی اند که از طریق آن ‪ 019‬وسیله مختلف به کمپیوتر‬
‫وصل شده میتواند‪.‬‬
‫د‪ :‬با پورت های ‪ PS/2‬تفاوت نداشته و جهت وصل کردن کمره دیجیتل به کمپیوتر‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫‪ )09‬وظائف تهیه کننده برق )‪ (Power Supply‬عبارت اند از‪:‬‬

‫الف‪ :‬تهیه برق مورد ضرورت و به ولتاژ مساوی به پرزه جات کمپیوتر‪ ،‬و تبدیل نمودن‬
‫برق متناوب به برق مستقیم‪.‬‬
‫ب‪ :‬تهیه برق مورد ضرورت و به ولتاژ متفاوت به پرزه جات کمپیوتر‪ ،‬و تبدیل نمودن‬
‫برق متناوب به برق مستقیم‪.‬‬
‫ج‪ :‬تهیه برق مورد ضرورت و به ولتاژ مساوی به پرزه جات کمپیوتر‪ ،‬و تبدیل نمودن‬
‫برق مستقیم به برق متناوب‪.‬‬
‫د‪ :‬تهیه برق مورد ضرورت و به ولتاژ متفاوت به پرزه جات کمپیوتر‪ ،‬و تبدیل نمودن‬
‫برق مستقیم به برق متناوب‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

 ‫‪123‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ )09‬پراسسر کمپیوتر از بخشهای ذیل تشکیل گردیده است؟‬

‫ب‪ :‬بخش حساب‪ ،‬منطق‪ ،‬کنترول و‬ ‫الف‪ :‬بخش حساب‪ ،‬منطق و کنترول‬
‫ساعت‬
‫د‪ :‬بخش حساب و منطق‪،‬‬ ‫ج‪ :‬بخش حساب و منطق‪ ،‬راجسترها و بس ها‬
‫کنترول‪ ،‬و راجسترها‬

‫‪ )08‬دیسک های نوری دارای انواع مختلف بوده که‪:‬‬

‫الف‪ :‬دیسک های ‪ CD-ROM‬و ‪ CD-R‬تنها خوانده میشود و چیزی در آن ثبت شده‬
‫نمیتواند‪ .‬و دیسکهای ‪ CD-RW‬هم خوانده و هم در آن ثبت شده میتواند‪.‬‬
‫ب‪ :‬دیسک های ‪ CD-ROM‬تنها خوانده میشود و چیزی در آن ثبت شده نمیتواند‪ .‬و‬
‫دیسکهای ‪ CD-R‬و ‪ CD-RW‬هم خوانده و هم در آن یکبار ثبت شده میتواند‪.‬‬
‫ج‪ :‬دیسک های ‪ CD-ROM‬تنها خوانده شده و چیزی در آن ثبت شده نمیتواند‪.‬‬
‫دیسکهای ‪ CD-R‬هم خوانده شده و هم یکبار در آن ثبت شده میتواند‪ .‬و دیسکهای ‪CD-‬‬
‫‪ RW‬هم خوانده شده و هم چندین بار در آن ثبت شده میتواند‪.‬‬
‫د‪ :‬دیسک های ‪ CD-ROM‬تنها خوانده شده و چیزی در آن ثبت شده نمیتواند‪ .‬دیسکهای‬
‫‪ CD-R‬هم خوانده شده و هم چندین بار در آن ثبت شده میتواند‪ .‬و دیسکهای ‪CD-RW‬‬
‫هم خوانده شده و هم یکبار در آن ثبت شده میتواند‪.‬‬

‫‪ )11‬کدام یک از پرزه جات ذیل‪ ،‬جهت تعادل بین سرعت پراسسر و سرعت ‪RAM‬‬
‫استفاده میشود؟‬
‫د‪ :‬هیچکدام‬ ‫ج‪ :‬حافظه ‪ROM‬‬ ‫ب‪ :‬حافظه ‪Cache‬‬ ‫الف‪ :‬تخته اصلی‬

‫‪ )10‬مانیتور برای نمایش سائر رنگها از سه رنگ ذیل استفاده میکند‪:‬‬

‫د‪:‬‬ ‫ب‪ :‬سرخ‪ ،‬سبز‪ ،‬آبی ج‪ :‬سرخ‪ ،‬آبی‪ ،‬زرد‬ ‫الف‪ :‬سرخ‪ ،‬سیاه‪ ،‬سبز‬
‫سبز‪ ،‬آبی‪ ،‬زرد‬

‫‪ )11‬وسایل ذیل‪ ،‬مربوط به کدام کتگوری پرزه جات کمپیوتر میباشند؟‬

‫‪RAM‬‬ ‫پراسسر‬ ‫تخته اصلی فلش‬ ‫دیسک سخت موس‬
‫وسایل ورودی‬
‫وسایل ذخیره‬
‫بخش سیستم‬
‫وسایل خروجی‬
‫‪ )13‬اجرای عملیات حسابی و منطقی وظیفه کدام بخش پراسسر میباشد؟‬
‫بخش‬ ‫د‪:‬‬ ‫ج‪ :‬ساعت‬ ‫ب‪ :‬راجسترها‬ ‫الف‪ :‬بخش حساب و منطق‬
‫کنترول‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪124‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ )14‬نیم کیلوبایت چند بایت میشود؟‬

‫‪501‬‬ ‫د‪:‬‬ ‫ج‪ 01394 :‬بایت‬ ‫ب‪ 1149 :‬بایت‬ ‫الف‪ 0114 :‬بایت‬
‫بایت‬

‫‪ )15‬کدام یک از جمالت ذیل‪ ،‬حافظه اصلی و کمکی کمپیوتر را درست شرح میکند‪:‬‬
‫الف‪ :‬ظرفیت ‪ RAM‬بیشتر از دیسک های مقناطیسی و دیسکهای نوری بوده‪ ،‬ولی در‬
‫اثر قطع شدن برق محتوای آن از بین میرود‪.‬‬
‫ب‪ :‬ظرفیت ‪ RAM‬کمتر از دیسک های مقناطیسی ولی بیشتراز دیسکهای نوری بوده‪،‬‬
‫و در اثر قطع شدن برق محتوای آن از بین میرود‪.‬‬
‫ج‪ :‬ظرفیت ‪ RAM‬کمتر از دیسک های مقناطیسی و دیسکهای نوری بوده‪ ،‬و در اثر‬
‫قطع شدن برق محتوای آن از بین میرود‪.‬‬
‫د‪ :‬ظرفیت ‪ RAM‬کمتر از دیسک های مقناطیسی و دیسکهای نوری بوده‪ ،‬و در اثر‬
‫قطع شدن برق محتوای آن از بین نمی رود‪.‬‬

‫‪ )11‬کدام یک از پرزه جات ذیل‪ ،‬مانیتور را به ‪ CPU‬ارتباط میدهد (یک جواب‬

‫درستر را انتخاب کنید)‪:‬‬
‫د‪ :‬پورت‬ ‫ج‪ :‬کارت تصویر‬ ‫ب‪ :‬حافظه تصویر‬ ‫الف‪ :‬تخته اصلی‬
‫‪USB‬‬
‫‪ )19‬کدام یک از جمالت ذیل‪ ،‬بس ها را درست شرح میکند؟‬
‫الف‪ :‬بس ‪ IDE‬وسایل ذخیره معلومات اولیه‪ ،‬بس ‪ PCI‬شگاف های توسعه‪ ،‬و بس‬
‫‪ ISA‬حافظه فلش را به سیستم کمپیوتر وصل میکند‪.‬‬
‫ب‪ :‬بس ‪ SCSI‬وسایل ذخیره معلومات اولیه‪ ،‬بس ‪ PCI‬شگاف های توسعه‪ ،‬و بس‬
‫‪ IDE‬حافظه فلش را به سیستم کمپیوتر وصل میکند‪.‬‬
‫ج‪ :‬بس ‪ IDE‬وسایل ذخیره معلومات اولیه‪ ،‬بس ‪ PCI‬شگاف های توسعه‪ ،‬و بس ‪ISA‬‬
‫نیز شگاف های توسعه را به سیستم کمپیوتر وصل میکند‪.‬‬
‫د‪ :‬بس ‪ IDE‬وسایل ذخیره معلومات اولیه‪ ،‬بس ‪ PCI‬شگاف های توسعه‪ ،‬و بس ‪USB‬‬
‫حافظه ‪ RAM‬را به سیستم کمپیوتر وصل میکند‪.‬‬

‫‪ )19‬ماشین های چاپ جهت چاپ رنگه از کدام چهار رنگ استفاده میکند‪:‬‬
‫ب‪ :‬فیروزه ای‪ ،‬سرخ‪ ،‬سبز‪ ،‬آبی‬ ‫الف‪ :‬سرخ‪ ،‬سبز‪ ،‬آبی‪ ،‬سیاه‬
‫د‪ :‬فیروزه ای ‪ ،‬قرمز‪ ،‬زرد‪ ،‬سیاه‬ ‫ج‪ :‬فیروزه ای ‪ ،‬قرمز‪ ،‬زرد‪ ،‬سیاه‬

‫‪ )18‬دستور های پراسسر که به نام مایکروکود )‪ (Microcode‬نیز یاد میشود در‬

‫کدام قسمت پراسسر ذخیره میباشد‪:‬‬
‫د‪:‬‬ ‫ج‪ :‬راجسترها‬ ‫ب‪ :‬بخش کنترول‬ ‫الف‪ :‬بخش حساب و منطق‬
‫هیچکدام‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪125‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ )31‬تفسیر و اجرای دستورها‪ ،‬وظیفه کدام بخش پراسسر میباشد؟‬

‫بخش‬ ‫د‪:‬‬ ‫ج‪ :‬ساعت‬ ‫ب‪ :‬راجسترها‬ ‫الف‪ :‬بخش حساب و منطق‬
‫کنترول‬

‫‪ )30‬دو کیلوبایت چند بت میشود؟‬

‫د‪:‬‬ ‫ج‪ 01394 :‬بت‬ ‫ب‪ 1149 :‬بت‬ ‫الف‪ 0114 :‬بت‬
‫‪ 01‬بت‬

‫‪ )31‬صفت مهم معلومات که به کمک آن‪ ،‬معلومات میتواند توسط کمپیوتر پراسس‪،‬‬
‫ذخیره‪ ،‬و از یکجا به جای دیگر فرستاده شده میتواند عبارت است از؟‬
‫الف‪ :‬اندازه گیری مقدار معلومات توسط بایت‪.‬‬
‫ب‪ :‬تبدیل شدن معلومات به اشکال مختلف‪.‬‬
‫ج‪ :‬تمثیل معلومات عددی به کمک مکمل‪ ،‬و تمثیل حروف توسط جدول اسکی‪.‬‬
‫د‪ :‬هیچکدام‪.‬‬

‫‪ )33‬مقدار و نوع حافظه اصلی‪ ،‬سرعت و نوع ‪ ،CPU‬و نوع شگاف های توسعه‪،‬‬
‫توسط کدام یک از پرزه جات ذیل تعیین میگردد؟‬
‫د‪ :‬پراسسر‬ ‫ج‪ :‬وسایل ورودی‬ ‫ب‪ :‬تخته اصلی‬ ‫الف‪ :‬پوش کمپیوتر‬
‫کمپیوتر‬

‫‪ )34‬اولین پراسسر ‪ 14‬بیتی که دارای دستورها برای پراسس ‪ Multi-media‬بود‪،‬‬

‫عبارت است از پراسسر‪:‬‬
‫د‪91391 :‬‬ ‫ج‪Pentium :‬‬ ‫ب‪91491 :‬‬ ‫الف‪91191 :‬‬

‫‪ )35‬کدام یک از جمالت ذیل‪ ،‬حافظه ‪ RAM‬را درست شرح میکند؟‬

‫الف‪ :‬حافظه اصلی کمپیوتر بوده که هم خوانده شده و هم در آن ثبت شده میتواند‪ .‬در‬
‫اثر قطع شدن برق محتوای آن از بین نمی رود و پروگرامها در اثنای اجرا از همین‬
‫حافظه استفاده میکند‪.‬‬
‫ب‪ :‬حافظه اصلی کمپیوتر بوده که هم خوانده شده و هم در آن ثبت شده میتواند‪ .‬در اثر‬
‫قطع شدن برق محتوای آن از بین رفته و پروگرامها در اثنای اجرا از همین حافظه‬
‫استفاده میکند‪.‬‬
‫ج‪ :‬حافظه اصلی کمپیوتر بوده که صرف در آن ثبت شده میتواند‪ .‬در اثر قطع شدن برق‬
‫محتوای آن از بین رفته و پروگرامها در اثنای اجرا از همین حافظه استفاده میکند‪.‬‬
‫د‪ :‬حافظه اصلی کمپیوتر بوده که هم خوانده شده و هم در آن ثبت شده میتواند‪ .‬در اثر‬
‫قطع شدن برق محتوای آن از بین رفته و پروگرامها به شکل دایمی در آن حفظ میشود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪126‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ )31‬کدام یک از بس های ذیل‪ ،‬وسایل ذخیره معلومات اولیه را به سیستم کمپیوتر‬

‫وصل میکند (دو جواب درست را انتخاب کنید)‪:‬‬
‫ه‪:‬‬ ‫الف‪ :‬بس های ‪ IDE‬ب‪ :‬بس ‪ ISA‬ج‪ :‬بس ‪ AGP‬د‪ :‬بس ‪SCSI‬‬
‫بس ‪PCI‬‬

‫‪ )39‬دستور های که در شروع کمپیوتر استفاده میشود‪ ،‬و کمپیوتر را آماده کار‬
‫میسازد‪ ،‬در کدام قسمت کمپیوتر ذخیره میشود؟‬
‫ب‪ :‬در دیسک سخت ج‪ :‬در ‪ ROM‬د‪ :‬درراجسترهای‬ ‫الف‪ :‬در ‪RAM‬‬
‫‪CPU‬‬

‫‪ )39‬کدام یک از واحدات ذیل‪ ،‬مقدار زیاد معلومات را تمثیل میکند؟‬

‫د‪ 011 :‬کیلو‬ ‫ج‪ :‬میگا بایت‬ ‫ب‪ :‬کیلوبایت‬ ‫الف‪ :‬گیگا بایت‬
‫بایت‬

‫‪ )38‬کمپیوترهای قابل نقل‪ ،‬از کدام نوع مانیتور استفاده میکند؟‬

‫‪CRT‬‬ ‫ب‪ :‬مانیتورهای رنگه ج‪ :‬مانیتورهای‬ ‫الف‪ :‬مانیتورهای ‪LCD‬‬
‫د‪:‬پراجکتور‬

‫‪ )41‬جدول ذیل را برای مانیتورهای ‪ CRT‬و ‪ LCD‬تکمیل نمائید‪:‬‬

‫مانیتور های ‪ CRT‬مانیتور های ‪LCD‬‬ ‫خصوصیات‬
‫قیمت‬
‫مصرف برق‬
‫تاثیرامواج الکترومقناطیسی‬
‫زاویه دید‬
‫تاثیر باالی چشم و صحت‬

‫‪ )40‬کدام یک از جمالت ذیل‪ ،‬واحدات استفاده شده در سیستم کمپیوتر را درست‬

‫شرح میکند؟‬
‫الف‪ :‬سرعت کمپیوتر به هرتز‪ ،‬مقدار معلومات ذخیره شده به بایت و مقدار تازه گی‬
‫مانیتور به هرتز اندازه میشود‪.‬‬
‫ب‪ :‬سرعت کمپیوتر به هرتز‪ ،‬مقدار معلومات ذخیره شده به بایت و مقدار تازه گی‬
‫مانیتور به ملی ثانیه اندازه میشود‪.‬‬
‫ج‪ :‬سرعت کمپیوتر به ‪ ،Bit‬مقدار معلومات ذخیره شده به بایت و مقدار تازه گی مانیتور‬
‫به هرتز اندازه میشود‪.‬‬
‫د‪ :‬سرعت کمپیوتر به هرتز‪ ،‬مقدار معلومات ذخیره شده به بایت و مقدار تازه گی‬
‫مانیتور به ‪ bps‬اندازه میشود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪127‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ )41‬کدام پرزه ذیل‪ ،‬کمپیوتر را وسیله قابل پروگرام ساخته است‪:‬‬

‫‪Hard‬‬ ‫د‪:‬‬ ‫ج‪CPU :‬‬ ‫ب‪RAM :‬‬ ‫الف‪Motherboard :‬‬
‫‪Disk‬‬

‫‪ )43‬کدام جمله ذیل‪ ،‬مانیتورها را درست شرح میکند‪:‬‬

‫الف‪ :‬مانیتورهای ‪ CRT‬دارای حجم زیاد‪ ،‬حرارت بیشتر‪ ،‬و امواج الکترومقناطیسی‬
‫باالی آن تاثیر نداشته‪ ،‬در مقابل مانیتورهای سطح هموار )‪ (LCD‬دارای وزن کم‪،‬‬
‫امواج الکترومقناطیسی باالی آن تاثیر داشته ولی زاویه دید آن کمتر است‪.‬‬
‫ب‪ :‬مانیتورهای ‪ CRT‬دارای حجم زیاد‪ ،‬حرارت بیشتر‪ ،‬و امواج الکترومقناطیسی‬
‫باالی آن تاثیر داشته‪ ،‬در مقابل مانیتورهای سطح هموار )‪ (LCD‬دارای وزن کم‪،‬‬
‫امواج الکترومقناطیسی باالی آن تاثیر نداشته ولی زاویه دید آن کمتر است‪.‬‬
‫ج‪ :‬مانیتورهای ‪ CRT‬دارای حجم زیاد‪ ،‬حرارت بیشتر‪ ،‬و امواج الکترومقناطیسی‬
‫باالی آن تاثیر نداشته‪ ،‬در مقابل مانیتورهای سطح هموار )‪ (LCD‬دارای وزن کم‪،‬‬
‫امواج الکترومقناطیسی باالی آن تاثیر داشته ولی زاویه دید آن بیشتر است‪.‬‬
‫د‪ :‬مانیتورهای ‪ CRT‬دارای حجم زیاد‪ ،‬حرارت بیشتر‪ ،‬و امواج الکترومقناطیسی باالی‬
‫آن تاثیر داشته‪ ،‬در مقابل مانیتورهای سطح هموار )‪ (LCD‬دارای وزن کم‪ ،‬امواج‬
‫الکترومقناطیسی باالی آن تاثیر داشته ولی زاویه دید آن بیشتر است‪.‬‬
‫)‪ ،‬واحد سرعت کمپیوتر‬ ‫‪ )44‬واحد اندازه گ یری حافظه کمپیوتر (‬
‫)‪ ،‬مقدار تازه گی سکرین‬ ‫)‪ ،‬واحد سرعت انتقال معلومات (‬ ‫(‬
‫)‬ ‫) و وضاحت سکرین به (‬ ‫‪ (Screen Refresh Rate‬به (‬
‫اندازه میشود‪.‬‬

‫‪ )45‬وظایف ذیل توسط کدام پرزه جات کمپیوترانجام میشود‪:‬‬

‫پرزه جات‬ ‫وظیفه‬
‫هم آهنگ ساختن کار پرزه جات کمپیوتر‬
‫حفظ دستورهای که وظیفه شروع کمپیوتر را به عهده دارد‬
‫حفظ معلومات به شکل دایمی‬
‫تعیین قیمت اشیا در مغازه های بزرگ‬

‫‪ )41‬وظایف ذیل توسط کدام پرزه جات کمپیوترانجام میشود‪:‬‬

‫پرزه جات‬ ‫وظیفه‬
‫حفظ پروگرام های در حال اجرا‬
‫تفسیر و اجرای دستورها‬
‫انتقال معلومات بین پرزه جات کمپیوتر‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪128‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ارزیابی پارچه های امتحان و اوراق‬

‫انتخابات‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪129‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫فصل سوم‬
‫پروگرام های کمپیوتر‬
‫‪Computer Software‬‬
‫اهداف‬
‫در این فصل با موضوعات ذیل آشنا میشویم‪:‬‬
‫‪ ‬پروگرامها و یا نرم افزار ها چه است و در سیستم کمپیوتر چه‬
‫نقش دارد؟‬
‫‪ ‬وظیفه پروگرامهای سیستم و انواع آن‪.‬‬
‫‪ ‬پروگرامهای تطبیقی کمپیوتر و استفاده آن‪.‬‬
‫‪ ‬معرفی سیستمهای مختلف معلوماتی و بانک معلومات‪.‬‬
‫‪ ‬پروگرامهای کمکی و نقش آن در کمپیوتر‪.‬‬
‫‪ ‬معرفی لسان های پروگرام نویسی و مفاهیم اساسی آن‪.‬‬

‫کمپپوترعالوه به پرزه جات )‪ (Hardware‬خود‪ ،‬دارای یک بخش دیگرهم میباشد که‬

‫به نام پروگرامهای کمپیوتر)‪ (Computer Programs‬یاد میشود‪ .‬پروگرامها در سیستم‬
‫کمپیوتر یک بخش اساسی و مهم است که در حقیقت پرزه جات را قابل استفاده می سازد‪.‬‬
‫پروگرام ها است که‬
‫پرزه جات را برای‬
‫بدون وجود پروگرام ها‪ ،‬برقراری ارتباط با‬ ‫اجرای کارهای آن‬
‫کمپیوترامکان پذیر نیست‪ .‬انجینران نرم‬ ‫مینمایند‪.‬‬ ‫رهنمائی‬
‫افزارها صد ها ساعت وقت خود را به مصرف‬ ‫پروگرامها مانند یک‬
‫میرساند‪ ،‬و قهوه زیاد را مینوشد‪ ،‬تا این‬ ‫مفهوم و مفکوره اند‪.‬‬
‫پروگرام ها را تهیه نمایند‪ .‬ساختن پروگرامهای‬ ‫کتاب میتواند بهترین‬
‫کمپیوتر به حد پچیده است که حتی یکتعداد از‬ ‫مثال برای پرزه جات و‬
‫استفاده کننده گان کمپیوتر‪ ،‬این پچیده گی را‬ ‫پروگرامهای‬
‫درک کرده نمی توانند‪.‬‬ ‫اوراق‬ ‫کمپیوترباشد‪.‬‬
‫کتاب مانند پرزه جات و‬
‫مانند‬ ‫کتاب‬ ‫متن‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪130‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫پروگرامها است‪ .‬چون کتاب بدون متن کدام مفهوم ندارد به عین ترتیب کمپیوتر بدون‬
‫پروگرام مانند کتاب است که تمام اوراق آن سفید باشد‪ .‬پروگرامهای کمپیوتر‪ ،‬در لسانهای‬
‫پروگرام نویسی‪ ،‬توسط پروگرامرها تهیه میشود‪.‬‬

‫بدون پروگرامها پرزه جات هیچ کاری منطقی )‪ (Logical‬را انجام داده نمیتواند‪.‬‬
‫طوریکه میدانیم پرزه جات کمپیوتر قدرت تفکر را ندارد ولی میتواند در صورت دریافت‬
‫دستور های مناسب عملیات مختلف منطقی را انجام دهد‪ .‬همین عملیات مختلف را به‬
‫کمک دستور العملهای انجام میدهد که مجموعه این دستورالعملها را به نام پروگرام یاد‬
‫میکند‪ .‬بدون وجود این پروگرام ها کمپیوتر به یک وسیله نمایشی تبدیل میشود‪ .‬وجود‬
‫این پروگرام ها در داخل کمپیوتر مانند روح در بدن انسان میباشد‪( .‬این مثال جهت درک‬
‫بیشتر موضوع در اینجا آورده شد)‪.‬‬

‫در سال های اول کمپیوترها‪ ،‬قیمت پروگرامها )‪ (Software‬یک فیصدی کم از سیستم‬
‫کمپیوتر را تشکیل میداد‪ .‬ولی امروز تهیه پروگرامها قیمترین قسمت از سیستم کمپیوتر‬
‫را تشکیل داده و پروگرامهای وجود دارد که در تهیه آن ملیون ها دالر خرچ گردیده‪ ،‬و‬
‫قیمت آن نیز به ملیون ها دالر میرسد‪ .‬از همین سبب کاپی کردن غیر قانونی این‬
‫پروگرامها مجاز نمیباشد‪ .‬پروگرامها به آسانی و به اساس ضرورت استفاده کننده قابل‬
‫تغییر است که با تغییر آن کمپیوتر از یک وسیله به وسیله دیگر تبدیل میشود‪ .‬سافت‬
‫ویرهای کمپیوتر پچیده ترین صنعت بشری است که تا به حال ساخته شده است‪.‬‬

‫انواع پروگرامها‬
‫به صورت عمومی پروگرام های کمپیوتر را به پنج بخش ذیل تقسیم کرده میتوانیم‪:‬‬
‫‪ -0‬پروگرام های سیستم )‪(System Software‬‬
‫‪ -1‬پروگرام های تطبیقی)‪(Application Programs‬‬
‫‪ -3‬پروگرام های کمکی )‪(Utilities Software‬‬
‫‪ -4‬سیستمهای اداره بانک معلومات )‪(Database Management Systems‬‬
‫‪ -5‬لسان های پروگرام نویسی )‪(Programming Languages‬‬

‫پروگرام های سیستم)‪(System Software‬‬

‫پروگرام های اند که عملیات کمپیوتر را در سطح پائین کنترول و اداره مینمایند‪ .‬تهیه‬
‫اینوع پروگرام ها به پروگرامرهای ورزیده ضرورت دارد‪ .‬لسان های پروگرام نویسی‬
‫اسمبلی )‪ ،(Assembly‬و سی پلس پلس)‪ ،(C++‬لسان های مناسب برای تهیه اینوع‬
‫پروگرام ها میباشند‪ .‬بدون پروگرام های سیستم هیچ پروگرام دیگر در کمپیوتر کار‬
‫نخواهد کرد‪ .‬سیستم های عامل )‪ (Operating Systems‬نمونه از پروگرامهای سیستم‬
‫میباشد‪ .‬سیستم عامل ارتباط بین استفاده کننده )‪ (User‬و کمپیوتر را برقرار میکند‪ .‬بعد‬
‫از اینکه شما کمپیوتر را روشن میکنید با استثنائی چند ثانیه اول‪ ،‬هر فشار کلید‪ ،‬حرکت‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪131‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫موس‪ ،‬و هر کار همرای وسایل ورودی‪ ،‬خروجی و ذخیره معلومات اولیه توسط سیستم‬
‫عامل کنترول میشود‪.‬‬

‫اکثریت استفاده کننده گان )‪ (Users‬عادی کمپیوتر به سیستم عامل چندان توجه ندارند‪.‬‬
‫ولی اشخاص تخنیکی باید به مفاهیم و موضوعات سیستم عامل توجه بیشتر داشته باشد‪.‬‬
‫فهم طرز کار داخلی سیستم عامل‪ ،‬مهارت اشخاص تخنیکی را در رفع مشکالت کمپیوتر‬
‫بیشتر میسازد‪.‬‬

‫در حقیقت پروگرامهای سیستم عامل‪ ،‬اصلی ترین و مهمترین پروگرام در یک کمپیوتر‬
‫است که وظیفه سنگین اجرای پروگرام ها و اداره منابع سیستم را به عهده دارد‪ .‬این‬
‫پروگرام ها خدمات و وظایف ذیل را برای کمپیوتر انجام میدهد‪:‬‬
‫‪ ‬تنظیم و سرپرستی اجرای پروگرام ها‪.‬‬
‫‪ ‬کنترول عملیات ورودی و خروجی‪.‬‬
‫‪ ‬یافتن اشتباهات سیستم‪.‬‬
‫‪ ‬تخصیص منابع سیستم برای پروگرام ها‪.‬‬
‫‪ ‬حفظ سابقه فعالیت سیستم‪.‬‬
‫پروگرامهای سیستم ارتباط به مادل کمپیوتر دارد‪ .‬یا به عبارت دیگر این پروگرامها‬
‫طور دیزاین میگردد تا در کمپیوترهای مشخص کار دهد‪ .‬پروگرامها نیز در اثنای تهیه‬
‫و دیزاین به سیستم عامل مخصوص دیزاین میشود‪ .‬مثال پروگرامهای که برای سیستم‬
‫عامل یونیکس )‪ (UNIX‬تهیه گردیده‪ ،‬در سیستم عامل ویندوز اجرا نخواهد شد‪.‬‬

‫اعمال ذیل که ما و شما در پروگرام های مختلف تطبیقی مانند ‪MS- ،MS-Word‬‬
‫‪ MS-Access ،Excel‬وغیره پروگرام ها به آن روبرو هستیم وظیفه سیستم عامل‬
‫میباشد‪:‬‬

‫‪ ‬ایجاد فایل ها در وسایل ذخیره‪ ،‬نوشتن معلومات و تغییر معلومات در فایلها‪،‬‬

‫ایجاد تغییرات‪ ،‬حذف وغیره موارد مربوط فایل ها‪.‬‬
‫‪ ‬آوردن پروگرام ها به حافظه و نظارت بر کار آنها‪.‬‬
‫‪ ‬فرستان نتایج به صفحه نمایش و یا ماشین چاپ‪.‬‬

‫به صورت عمومی سیستمهای عامل را به چهار نوع تقسیم کرده میتوانیم ]‪:[266:9‬‬
‫‪ ‬سیستم عامل وقت حقیقی )‪(Real-time Operating System‬‬
‫‪ ‬سیستم عامل استفاده کننده واحد و وظیفه واحد ‪(Single-user & Single-‬‬
‫)‪tasking Operating System‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪132‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬سیستم عامل استفاده کننده واحد و وظیفه متعدد ‪(Single-user & Multi-‬‬
‫)‪tasking Operation System‬‬
‫‪ ‬سیستم عامل استفاده کننده متعدد و وظیفه متعدد ‪(Multi-user & Multi-‬‬
‫)‪tasking Operation System‬‬

‫سیستم عامل وقت حقیقی‬

‫یک سیستم عامل سریع و نسبتا کوچک میباشد که اکثرا در وسایل کمپیوتری و یا وسایل‬
‫که توسط کمپیوتر کنترول و اداره میشود‪ ،‬استفاده میگردد‪ .‬از همین سبب آنرا به نام‬
‫سیستم عامل جایگزین شده )‪ (Embedded Operating System‬نیز یاد مینمایند‪ .‬از‬
‫اینوع سیستم عامل در وسایل طبی‪ ،‬سیستمهای محافظت حیات‪ ،‬و غیره وسایل مختلف‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫سیستم عامل استفاده کننده واحد و وظیفه واحد‬

‫سیستم عامل است که در یک وقت صرف یکنفر را اجازه میدهد تا یک عملیه را در‬
‫کمپیوتر انجام دهد‪ .‬مثال استفاده کننده میتواند یک سند را چاپ نماید و تا وقتیکه عملیه‬
‫چاپ تکمیل نشده است استفاده کننده نمیتواند کدام عمل دیگر را در کمپیوتر انجام دهد‪.‬‬
‫سیستم عامل داس ‪ DOS‬نمونه سیستم عامل استفاده کننده واحد و وظیفه واحد میباشد‪.‬‬
‫همچنین سیستم عامل ‪ Palm‬که در کمپیوتر های دستی استفاده میگردد نمونه دیگر از‬
‫سیستم عامل استفاده کننده واحد و وظیفه واحد میباشد‪ .‬گرچه کارکرد اینوع سیستم عامل‬
‫محدود است‪ ،‬ولی باز هم نظر به اینکه در دیسک جای کم را میگیرد و به پراسسر قوی‬
‫و پیشرفته ضرورت ندارد‪ ،‬هنوز هم در بعضی موارد استفاده میشود‪.‬‬

‫سیستم عامل استفاده کننده واحد و وظیفه متعدد‬

‫اینوع سیستم عامل یک استفاده کننده را اجازه میدهد که چندین کار را همزمان در‬
‫کمپیوتر انجام دهد‪ .‬به کمک اینوع سیستم عامل استفاده کننده میتواند چندین پروگرام را‬
‫همزمان در کمپیوتر باز نماید و در عین وقت یک سند را چاپ نماید‪ .‬سیستم عامل‬
‫ویندوز )‪ (MS-Windows‬نمونه مشهور از سیستم عامل استفاده کننده واحد و وظیفه‬
‫متعدد میباشد‪ .‬البته اینوع سیستم عامل به منابع بیشتر کمپیوتر ضرورت دارد‪.‬‬

‫سیستم عامل استفاده کننده متعدد و وظیفه متعدد‬

‫سیستم عامل استفاده کننده متعدد و وظیفه متعدد به چندین استفاده کننده همزمان اجازه‬
‫میدهد تا از چندین پروگرام که در حال اجرا است استفاده نمایند‪ .‬سیستمهای عامل‬
‫‪ ،VMS ،UNIX‬و ‪ MVS‬نمونه از سیستم عامل استفاده کننده متعدد و وظیفه متعدد‬
‫میباشد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪133‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫رابط استفاده کننده )‪(User Interface‬‬

‫یکی از وظایف پروگرامهای سیستم عامل ایجاد رابط برای استفاده کننده کمپیوتر است‪،‬‬
‫که به کمک همین رابط استفاده کننده به کمپیوتر وصل میشود‪ ،‬و از طریق آن اوامر‬
‫خود را به کمپیوتر میدهد‪ .‬به صورت عمومی رابط )‪ (Interface‬به دو نوع است‪:‬‬
‫‪ ‬رابط امر )‪ (Command-line Interface‬یا ‪CLI‬‬
‫‪ ‬رابط گرافیکی )‪ (Graphical User Interface‬یا ‪GUI‬‬

‫رابط امر‬
‫در اینوع رابط‪ ،‬استفاده کننده توسط اوامر که حرف به حرف باید تایپ شود‪ ،‬دستورهای‬
‫خود را به کمپیوتر میدهد‪ .‬سیستم های عامل سابقه مانند داس )‪ (DOS‬و بعضی نمونه‬
‫های سیستم عامل لینکس )‪ (Linux‬و یونکس )‪ (UNIX‬از اینوع رابط استفاده میکند‪.‬‬

‫رابط گرافیکی‬
‫رابط گرافیکی به استفاده کننده اجازه میدهد تا بدون نوشتن دستورها‪ ،‬اوامر خود را به‬
‫کمپیوتر وارد نماید‪ .‬در اینوع رابط‪ ،‬میتوانیم توسط فشار دادن دکمه موس باالی اشکال‬
‫گرافیکی اوامر خود را به کمپیوتر برسانیم‪ .‬اکثریت سیستم های عامل و پروگرامهای‬
‫امروزی از رابط گرافیکی استفاده میکند‪.‬‬

‫سیستم های عامل که در کمپیوترهای شخصی استفاده میشود‪ ،‬قرار ذیل اند‪:‬‬

‫داس ‪(Disk Operating System) DOS‬‬

‫سیستم عامل داس توسط شرکت مایکروسافت )‪ (Microsoft‬برای مایکرو کمپیوترها‬
‫تهیه شده است‪ .‬سیستم عامل داس در حقیقت مجموعه از اوامر است که باالی کمپیوتر‬
‫دیسک دار )‪ (Disk-based‬کار میکند‪ .‬اولین نمونه آن‪ ،‬که دارای ‪ 4111‬سطر به‬
‫لسان اسمبلی بود‪ ،‬در سال ‪ 0890‬توسط بیل گیتز )‪ ،(Bill Gates‬موسس شرکت‬
‫مایکروسافت‪ ،‬برای مایکرو کمپیوتر های شرکت ‪ IBM‬طراحی گردید‪.‬‬

‫مایکروسافت ویندوز )‪(Microsoft Windows‬‬

‫سیستم عامل ویندوز نیز توسط شرکت مایکروسافت تهیه گردیده است‪ .‬اولین نمونه آن‬
‫)‪ (Windows 1.0‬در سال ‪ 0893‬طراحی و در نومبر سال ‪ 0895‬به بازار عرضه‬
‫شد‪ .‬بعد از آن نمونه های بعدی آن یعنی ‪،Windows 3.0 ،Windows 2.0‬‬
‫‪ Windows 3.1‬و ‪ Windows 3.11‬معرفی گردید‪ .‬در سال ‪ 0885‬نسخه جدیدی از‬
‫‪ Windows‬تحت نام ‪ ،Windows 95‬که دارای قابلیتهای جدید بود‪ ،‬و اولین سیستم‬
‫عامل ‪ 31‬بت )‪ (Bit‬شرکت مایکروسافت بود‪ ،‬معرفی گردید‪ .‬با معرفی این ویندوز‬
‫شرکت مایکروسافت در سیستم تشخیص‪ ،‬از سیستم شماره نمونه )‪(Version Number‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪134‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫به سیستم نامگذاری رفت‪ .‬در حقیقت ویندوز ‪ 85‬بود که سیستم عامل ویندوز را بیشتر‬
‫مشهور ساخت‪ .‬نمونه های بعدی آن ‪Windows ، Windows 98 ، Windows 97‬‬
‫‪،Windows XP (Extreme Performance) ، Windows 2000 ،ME‬‬
‫‪ Windows Vista‬و ‪ Windows 7‬میباشند‪ .‬در این میان ویندوز ‪ 89‬اولین نمونه‬
‫ویندوز است که به شکل واقعی از فواید تکنالوژی ‪ Plug-and-Play‬استفاده نمود‪ .‬در‬
‫این نمونه ویندوز پرزه جات که دارای مواصفات ‪ Plug-and-Play‬باشد به شکل‬
‫اتومات توسط ویندوز شناخته )‪ (Detect‬شده و عیار )‪ (Configure‬میگردد‪.‬‬

‫‪ Windows 2000‬و نمونه های بعدی از سیستم کود گذاری ‪ Unicode‬استفاده می‬
‫کنند که به همین دلیل عالوه بر حروف انگلیسی‪ ،‬حروف لسان های دیگر نیز به آن‬
‫معرفی گردیده اند‪ .‬قابل یاد آوری است که سیستم ‪ Unicode‬برای کود هر حرف از‬
‫دو بایت استفاده میکند که میتواند مجموعا ‪ (216) 65536‬حرف را کود نماید‪ .‬ویندوز‬
‫‪ 1111‬و نمونه های بعدی بهترین صفات ویندوز ‪ 89‬و ویندوز ‪ NT‬را در خود جاه‬
‫داده است‪ .‬ویندوز ‪ 1111‬و نمونه های بعدی میتواند چندین پراسسر را استفاده نماید‪.‬‬
‫مسائل امنیتی آن بهتر بوده و از سیستم ‪ NTFS‬برای فایل ها استفاده میکند‪.‬‬

‫یونیکس)‪(UNIX‬‬
‫سیستم عامل یونیکس در سال ‪ 0890‬توسط دینس ریچی )‪ (Dennis Ritchi‬و تامپسون‬
‫)‪ ، (Ken Thompson‬در آزمایشگاه های بل )‪ (Bell‬تهیه و در مایکرو کمپیوتر ها و‬
‫همچنین کمپیوتر های بزرگ)‪ (Super Computer‬مورد استفاده قرار گرفت‪ .‬سیستم‬
‫عامل یونیکس برای استفاده چند نفر در عین وقت و اجرای چندین پروگرام در عین‬
‫وقت مناسب میباشد‪ .‬یک سیستم عامل مطمئن )‪ (Reliable‬و با امن )‪ (Secure‬است‪.‬‬

‫نمونه اول یونیکس به لسان اسمبلی نوشته شده بود‪ .‬بعد از اینکه دینس ریچی و تامپسون‬
‫در سال ‪ 0891‬لسان پروگرام نویسی سی )‪ (C‬را معرفی نمودند‪ ،‬در سال ‪ 0893‬یو‬
‫نیکس را نیز در لسان سی تهیه کردند‪ ،‬که این کار سیستم عامل یونیکس را قابل نقل‬
‫)‪ (Portable‬نمود‪.‬‬

‫لینکس )‪(Linux‬‬
‫سیستم عامل لینکس در سال ‪ 0880‬توسط یک فنلندی به نام ‪ Linus Torvalds‬تهیه‬
‫گردید‪ .‬به اساس ‪ UNIX‬بنا‪ ،‬و توزیع آن همراه با کود پروگرام آن میباشد‪ .‬یا به عباره‬
‫دیگر دارای کود باز )‪ (Open Source‬است‪ .‬پس اشخاص و کمپنی های مختلف‬
‫میتواند کود آنرا دیده و در بهتر ساختن آن سهیم شوند‪ .‬و این هم یکی از دالئل بوده است‬
‫که لینکس در وقت کم‪ ،‬پیشرفت زیاد نموده و امروز به یک سیستم عامل پیشرفته تبدیل‬
‫گردیده است ]‪.[83:1‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪135‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫سیستم عامل لینکس در ‪ CPU‬های انتل )‪ ،(Intel‬موتوروال ‪(Motorola 68000‬‬

‫)‪ ،68000‬الفا )‪ (Alpha‬و ‪ Power PC‬قابل اجرا است‪.‬‬

‫پروگرام های تطبیقی‬

‫‪Application Software‬‬
‫پروگرام های اند که در عرصه های مختلف‪ ،‬خدمات ارزشمندی را به استفاده کننده گان‬
‫کمپیوتر)‪ (Users‬تقدیم میکند‪ .‬این پروگرام ها در دفتر های رسمی و غیر رسمی به‬
‫شکل وسیع مورد استفاده می باشند‪ .‬یک مجموعه این پروگرام ها که به نام پروگرام‬
‫های آفس )‪ ( Office‬یاد گردیده‪ ،‬و حاوی چند پروگرام میباشد‪ ،‬در هر دفتر استفاده‬
‫میشود‪ .‬یاد گرفتن این پروگرام ها آسان بوده و هر کس میتواند آنرا مورد استفاده قرار‬
‫دهد‪ .‬نظر به اینکه پرزه جات و پروگرامهای سیستم عامل دارای خدمات کم و محدود به‬
‫خود سیستم کمپیوتر است و به استفاده کننده کمپیوتر مفیدیت زیاد ندارد‪ ،‬از همین سبب‬
‫برای استفاده کننده کمپیوتر پروگرامهای تطبیقی اهمیت زیاد دارد‪ .‬در حقیقت‬
‫پروگ رامهای تطبیقی است که کمپیوتر را به یک وسیله کار و وسیله تولید کننده تبدیل‬
‫میکند‪ .‬از پروگرامهای تطبیقی در موارد مختلف استفاده میشود‪ .‬در اینجا بعضی از این‬
‫موارد به شکل نمونه معرفی میشود‪.‬‬

‫پروگرامهای پراسس کلمات )‪(Word Processing‬‬

‫از پروگرامهای پراسس کلمات برای نوشتن مکتوب ها‪ ،‬کتب‪ ،‬اخبار‪ ،‬مجالت و غیره‬
‫موارد استفاده میشود‪ .‬توسط این پروگرامها میتوانیم به سهولت متن را داخل کمپیوتر‬
‫نموده و در آن تغییرات وارد نمائیم‪ .‬متن را میتوانیم به اشکال مختلف شکل دهی‬
‫)‪ (Format‬نمائیم‪ .‬همچنین متن را جهت استفاده بعدی در وسایل ذخیره معلومات ذخیره‬
‫کرده میتوانیم و اگر خواسته باشیم آنرا در ورق نیز چاپ کرده میتوانیم‪ .‬کار پروگرامهای‬
‫پراسس کلمات‪ ،‬با سیستم سابقه تایپ‪ ،‬که توسط ماشین های تایپ صورت میگرفت‪،‬‬
‫خیلی فرق دارد‪ .‬در سیستم های سابقه که در آن از یک ماشین تایپ استفاده میشد سرعت‬
‫تایپ نمودن متن‪ ،‬مهارت مهم برای تایپ کننده پنداشته میشد‪ .‬ولی استفاده از کمپیوتر و‬
‫پروگرامهای کمپیوتری برای پراسس کلمات دارای مزایایی زیاد بوده که از آن جمله به‬
‫برتری های ذیل اشاره کرده میتوانیم‪:‬‬
‫‪ ‬متن را به آسانی فارمت کرده میتوانیم‪ .‬و همچنین میتوانیم فارمت حروف‪ ،‬پره‬
‫گراف‪ ،‬و سند مکمل را تعیین کنیم‪.‬‬
‫‪ ‬متن را به آسانی میتوانیم از یک قسمت به قسمت دیگر سند کاپی نمائیم‪.‬‬
‫‪ ‬میتوانیم حاشیه را به شکل اتومات تعیین نمائیم‪.‬‬
‫‪ ‬شماره گزاری صفحات به شکل اتومات صورت میگیرد‪.‬‬
‫‪ ‬سطرها را به شکل اتومات شماره گزاری و یا به عالیم دیگر نشانی کرده‬
‫میتوانیم‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪136‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫سرورقی )‪ (Header‬و پاورقی )‪ (Footer‬اتومات را ساخته میتوانیم‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫متن را خیلی به آسانی جایگزین متن دیگر ساخته میتوانیم‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫در داخل متن میتوانیم تصاویر‪ ،‬اشکال‪ ،‬گرافها و سمبولها را داخل نمائیم‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫متن‪ ،‬جدول‪ ،‬و گرافیک که در پروگرامهای دیگر تهیه گردیده است نیز استفاده‬ ‫‪‬‬
‫کرده میتوانیم‪.‬‬
‫جدولها را خیلی به سرعت ساخته میتوانیم‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫از عملیه اصالح سازی اتومات )‪ (Autocorrect‬جهت اصالح اشتباهات‬ ‫‪‬‬
‫امالیی استفاده کرده میتوانیم‪.‬‬
‫امالی کلمات و گرامر جمالت را درست ساخته میتوانیم‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫برای نوشتن متن میتوانیم از وسایل مختلف از قبیل تخته کلید‪ ،‬موس‪ ،‬قلم نوری‪،‬‬ ‫‪‬‬
‫صدا و غیره وسایل استفاده نمائیم‪ .‬در صورت عدم موجودیت تخته کلید فزیکی‬
‫از تخته کلید مجازی )‪ (Virtual Keyboard‬استفاده کرده میتوانیم‪ .‬در کمپیوتر‬
‫های دستی )‪ (Palmtop‬معموال برای داخل کردن متن از قلم نوری استفاده کرده‬
‫میتوانیم‪.‬‬
‫به کمک پروگرامهای تشخیص صدا )‪(Speech-recognition Software‬‬ ‫‪‬‬
‫متن را از طریق صدا داخل کمپیوتر ساخته میتوانیم‪ .‬این پروگرامها میتواند‬
‫اوامر را از متن تشخیص دهد‪.‬‬
‫ماخذها‪ ،‬فهرست مطالب‪ ،‬جدول اشکال‪ ،‬و اندکس را به شکل اتومات‪ ،‬برای‬ ‫‪‬‬
‫کتب‪ ،‬مجالت‪ ،‬و مقاالت تهیه شده میتواند‪.‬‬

‫تمرین‪ :‬برای اینکه فهم موارد فوق الذکر برای شاگردان آسان شود‪ ،‬باید به شکل عملی‬
‫در یک پروگرام پراسس کلمات مانند مایکروسافت ورد )‪ (MS-Word‬تطبیق شود‪.‬‬

‫پروگرامهای دیگر نیز وجود دارد که برای پراسس متن استفاده شده میتوانند‪ .‬یکی از‬
‫این پروگرامها به نام ‪ LaTex‬یاد میشود که در اوایل دهه ‪ ۱۱۸۰‬توسط ‪Leslie‬‬
‫‪ Lamport‬بوجود آمد‪ .‬پروگرام ‪ LaTex‬به اساس پروگرام ‪ Tex‬بنا شده است‪Tex .‬‬
‫هم یک پروگرام برای پراسس متن بود که در سال ‪ ۱۱۷۷‬توسط ‪Donald Knuth‬‬
‫ساخته شده بود‪ .‬از پروگرام ‪ LaTex‬بیشتر ساینس دانان و اشخاص اکادیمیک برای‬
‫نوشتن کتابها و مقاالت علمی و تحقیقی استفاده مینمایند‪ .‬برای نوشتن متون که دارای‬
‫فورمولها و معادالت باشد یک پروگرام مناسب است‪ .‬متن که در ‪ LaTex‬تهیه شده باشد‪،‬‬
‫نظر به متن که در پروگرامهای دیگر پراسس متن تهیه میشود‪ ،‬در ورق‪ ،‬یعنی بعد از‬
‫چاپ‪ ،‬نمایش بهتر دارد ]‪.[2:9‬‬

‫پروگرامهای صفحه گسترده)‪(Spreadsheet‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪137‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫کمپیوتر در ابتدا برای اجرای عملیات حسابی ساخته شده بود‪ .‬فعال هم برای اجرای‬
‫عملیات حسابی و محاسبات از آن استفاده میشود‪ .‬پروگرامهای مختلف کمپیوتر وجود‬
‫دارد که برای اجرای عملیات حسابی و مالی دیزاین گردیده است‪ .‬پروگرام مشهور که‬
‫برای اجرای محاسبات و مسائل مالی وجود دارد به نام صفحه گسترده )‪(Spreadsheet‬‬
‫یاد میشود‪ .‬ساینس دانان‪ ،‬انجینران‪ ،‬محاسبان و اشخاص دیگر از صفحه گسترده برای‬
‫اجرای محاسبات استفاده میکنند‪.‬‬

‫مفکوره پروگرامهای صفحه گسترده )‪ (Spreadsheet‬اولین بار در سال ‪ ۱۱۷۸‬برای‬

‫یک محصل پوهنتون ‪ Harvard‬به نام ‪ Dan Bricklin‬پیدا شد‪ .‬این محصل در اثنای‬
‫تهیه یک پالن مالی دید که استاد سطرها و ستونها را به شکل دوامدار پاک مینماید‪ .‬این‬
‫محصل در فکر ایجاد یک پروگرام کمپیوتری شد تا این کار را در صفحه نمایش کمپیوتر‬
‫به آسانی انجام دهد‪ .‬در همین اثنا وی یک صفحه کمپیوتری را تخیل نمود و به این‬
‫ترتیب محصل مذکور برای این کار پروگرام به نام ‪ ،VisiCalc‬که در حقیقت اولین‬
‫پروگرام صفحه گسترده بود‪ ،‬دیزاین نمود‪ .‬به تعقیب آن پروگرام ‪ Lotus 123‬و‬
‫مایکروسافت اکسل )‪ (Microsoft Excel‬به میان آمد که امروز پروگرام مایکروسافت‬
‫اکسل زیاد مروج است ]‪.[151:1‬‬

‫گرچه پروگرامهای مختلف به حیث صفحه گسترده استفاده میشوند ولی تمام این‬
‫پروگرامها به عین روش کار میکنند و دارای خصوصیات مشابه میباشند‪ .‬بعضی از این‬
‫خصوصیات قرار ذیل اند‪:‬‬
‫‪ ‬پروگرامهای صفحه گسترده از ستونها )‪ (Columns‬و سطر ها )‪(Rows‬‬
‫تشکیل گردیده است‪ .‬بکس )‪ (Box‬که در تقاطع یک ستون و یک سطر قرار‬
‫دارد به نام حجره )‪ (Cell‬یاد میشود‪ .‬هر حجره دارای آدرس دو بعدی که در‬
‫آن شماره ستون و سطر شامل است میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬دارای وسایل )‪ (Tools‬فارمت دهی یا شکل دهی میباشد‪ .‬توسط این وسایل‬
‫میتوانیم حجرات‪ ،‬سطرها‪ ،‬ستونها‪ ،‬و صفحات را فارمت نمائیم‪.‬‬
‫‪ ‬این پروگرامها دارای توانایی برای بانک معلومات نیز میباشند‪ .‬به کمک این‬
‫پروگرامها میتوانیم عملیات ابتدایی بانک معلومات از قبیل ذخیره معلومات‪،‬‬
‫یافتن معلومات‪ ،‬نشان دادن معلومات‪ ،‬مرتب ساختن معلومات‪ ،‬تهیه راپورها‪،‬‬
‫وغیره را انجام داده میتوانیم‪.‬‬
‫‪ ‬در این پروگرامها برای اجرای محاسبات از فورمولها )‪ (Formulas‬و توابع‬
‫)‪ (Functions‬استفاده کرده میتوانیم‪.‬‬
‫‪ ‬عناوین‪ ،‬قیمتها‪ ،‬فورمولها‪ ،‬و توابع به شکل اتومات تکرار شده میتواند‪.‬‬
‫‪ ‬دارای توابع از قبل تعریف شده میباشد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪138‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬دارای تسهیالت برای مرتب ساختن بانک معلومات‪ ،‬فلتر نمودن بانک‬
‫معلومات‪ ،‬تحلیل معلومات‪ ،‬خالصه ساختن بانک معلومات‪ ،‬یکجا ساختن‬
‫جدولها‪ ،‬وغیره موارد میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬برای اتومات سازی کارها‪ ،‬از مکرو )‪ (Macro‬استفاده میکند‪.‬‬

‫پروگرام های صفحه گسترده مانند لوتس و مایکروسافت اکسل میتوانند در موارد مختلف‬
‫استفاده شود‪ .‬ولی هیچ پروگرام کامل نیست که در آن هر عملیه اجرا شود و تمام‬
‫نیازمندی های استفاده کننده گان بر آورده شود‪ .‬پروگرامهای دیگر نیز وجود دارد که‬
‫برای پراسس اعداد و اجرای محاسبات استفاده میشود‪ .‬بعضی محاسبات مالی دارای‬
‫فورمولها‪ ،‬قوانین و روابط خاص اند که اجرای عملیات محاسباتی را پچیده میسازد‪ .‬از‬
‫همین سبب پروگرامهای دیگری محاسباتی است که به نام ‪ Money Manager‬و یا‬
‫پروگرامهای اداره محاسبه و مالی ‪(Accounting & Financial Management‬‬
‫)‪ Software‬یاد میشوند ]‪.[160:1‬‬

‫در محاسبات ضرورت به انواع پول است و برای هر نوع بخش جداگانه در نظر گرفته‬
‫میشود‪ .‬مثال درآمد‪ ،‬مصرف‪ ،‬سرمایه‪ ،‬و غیره که در نظر گرفتن جریان پول بین این‬
‫بخش ها مهم است‪ .‬یک محاسب ضرورت دارد تا در این نوع محاسبات نوع داد و ستد‬
‫)‪ (Transaction‬را ثبت و حفظ نماید‪ .‬داد و ستد )‪ (Transaction‬عبارت از چک‬
‫)‪ ،(Check‬پرداخت پول نقد )‪ ،(Cash Payment‬و اعمال دیگر از این قبیل است که‬
‫پول را از یک حساب ) ‪ (Account‬به حساب دیگر انتقال میدهد‪ .‬پروگرام کمپیوتری‬
‫باید به شکل اتومات بعد از هر عملیه‪ ،‬موازنه )‪ (Balance‬حساب ها را محاسبه نماید‪.‬‬
‫همچنین هر عملیه را باید ثبت نماید تا تاریخچه هر حساب در صورت ضرورت لست‬
‫شده بتواند‪ .‬پروگرام ‪ Quicken‬نمونه اینوع پروگرامها میباشد ]‪.[162:1‬‬

‫نوع دیگر از پروگرامهای محاسباتی عبارت از پروگرامهای ریاضیات اتومات‬

‫)‪ (Automatic Mathematics‬است که توسط آن محاسبات پچیده ریاضی را انجام‬
‫داده میتوانیم‪ .‬ساینس دانان‪ ،‬انجینران‪ ،‬محققین برای حل مسائل پچیده به اینوع پروگرامها‬
‫ضرورت دارند‪ .‬نظر به اینکه‪ ،‬ریاضی برای محاسبات و برای تعریف فهم ظواهر‬
‫طبیعی و مسائل روزمره استفاده میشود‪ ،‬از همین سبب ریاضی دانان از پروگرامهای‬
‫پراسس ریاضی )‪ (Mathematics Processing Software‬برای حل معادالت پچیده‬
‫و محاسبات استفاده میکنند‪ .‬برای حل پولینومها‪ ،‬معادالت‪ ،‬ماتریسها‪ ،‬مثلثات‪ ،‬الجبر‬
‫خطی‪ ،‬و گرافیک سه بعدی‪ ،‬احصائیه و تحلیل معلومات اولیه از این پروگرامها استفاده‬
‫میشوند ]‪.[162:1‬‬
‫چند واسطه ای )‪ (Multimedia‬و گرافیک‬
‫کلمه ‪ Multimedia‬از دو کلمه ‪ Multi‬و ‪ Media‬تشکیل شده است که ‪ Multi‬به معنی‬
‫چندین و ‪ Media‬به معنی واسطه است‪ .‬چند واسطه ای یک وسیله مهم شریک ساختن‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪139‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫معلومات است‪ .‬در چند واسطه ای برای شریک ساختن معلومات از چند وسیله مختلف‬
‫مانند متن‪ ،‬صدا‪ ،‬اشکال‪ ،‬تصویر‪ ،‬گرافیک )‪ ،(Graphic‬تصویرهای متحرک‬
‫)‪ (Animation‬و ویدیو )‪ (Video‬استفاده میشود‪.‬‬

‫سیستم چند واسطه ای به پرزه جات و پروگرامهای ضرورت دارد که دارای‬

‫خصوصیات ذیل باشند‪:‬‬
‫‪ ‬پراسسر کمپیوتر باید قوی باشد‪.‬‬
‫‪ ‬کمپیوتر باید دارای رم )‪ (RAM‬زیاد و ظرفیت دیسک سخت هم زیاد باشد‪.‬‬
‫‪ ‬به سیستم ضرورت است که فایلهای چند واسطه ای را در وقت حقیقی فشرده‬
‫ساخته بتواند و همچنین آنرا از فشرده گی به حالت عادی آن آورده بتواند‪.‬‬
‫‪ ‬به سیستم سریع ورودی و خروجی ضرورت است‪.‬‬
‫‪ ‬پروگرامهای خاص ضرورت است که چند واسطه ای را پراسس کرده بتواند‪.‬‬

‫خواص چند واسطه ای‬

‫سیستم چند واسطه ای دارای خواص ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ ‬چون کمپیوتر یک بخش اساسی در سیستم چند واسطه ای است فلهذا در سیستم‬
‫چند واسطه ای استفاده کننده میتواند به آسانی با چند واسطه همزمان کار کند و‬
‫آنرا پراسس نماید‪.‬‬
‫‪ ‬اجزای مختلف چند واسطه ای با هم در یک سیستم یکجا گردیده است‪ .‬از همین‬
‫سبب پروگرامهای خاص جهت پراسس سیستم چند واسطه ای ضرورت است‪.‬‬
‫‪ ‬تمام اجزای چند واسطه ای باید به شکل رقمی )‪ (Digital‬باشد‪ .‬به پرزه جات‬
‫و پروگرامهای خاص ضرورت است تا اجزای چند واسطه ای را از شکل‬
‫قیاسی )‪ (Analog‬به رقمی )‪ (Digital‬و عکس آن تبدیل نماید‪ .‬ذخیره فایل های‬
‫چند واسطه ای در دیسک‪ ،‬جای زیاد را گرفته و به تکنالوژی فشرده سازی‬
‫)‪ (Compression‬و شکل )‪ (Format‬فایل ضرورت است‪ .‬همچنین به‬
‫پروگرامهای خاص ضرورت است تا این فایلهای فشرده شده را اجرا نماید و به‬
‫پروگرامهای ضرورت است تا این فایلها که دارای اجزای مختلف است آنرا‬
‫تغییر )‪ (Edit‬نماید‪.‬‬
‫‪ ‬سیستم چند واسطه ای یک سیستم دارای تاثیر متقابل )‪ (Interactive‬است‪ .‬در‬
‫سیستم چند واسطه ای استفاده کننده میتواند به کمک تخته کلید و موس با سیستم‬
‫چند واسطه ای کار کند‪ .‬در این سیستم استفاده کننده میتواند از یک بخش به‬
‫بخش دیگر توسط فشار دادن ارتباط )‪ (Link‬برود‪ .‬ویب جهانی یا ‪www‬‬
‫)‪ (World Wide Web‬مثال از تطبیق چند واسطه ای است‪.‬‬

‫اجزای چند واسطه ای‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪140‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫چند واسطه ای دارای اجزای مختلف مانند متن‪ ،‬صدا‪ ،‬اشکال‪ ،‬تصویر‪ ،‬گرافیک‬
‫)‪ ،(Graphic‬تصویرهای متحرک )‪ (Animation‬و ویدیو )‪ (Video‬میباشد‪ .‬سلسله‬
‫معلومات اولیه این اجزا به دو نوع است‪:‬‬
‫‪ ‬مربوط به وقت )‪(Time-dependent‬‬
‫‪ ‬مستقل از وقت )‪(Time-independent‬‬
‫متن‪ ،‬گرافیک‪ ،‬و اشکال )‪ ،(Image‬مستقل از وقت است‪ .‬یعنی معلومات اولیه این اجزا‬
‫مربوط به وقت نیست‪ .‬ولی اجزای دیگر مانند صدا‪ ،‬ویدیو‪ ،‬و تصاویر متحرک مربوط‬
‫به وقت است‪ .‬در این صورت سلسله معلومات اولیه‪ ،‬جهت دوام آن‪ ،‬باید در وقفه های‬
‫منظم زمانی ظاهر شود‪.‬‬

‫متن )‪(Text‬‬
‫از متن برای نوشتن عناوین‪ ،‬محتوی‪ ،‬نام مینوها و غیره استفاده میشود‪ .‬در سیستم چند‬
‫واسطه ای متن باید کوتاه و پر معنی باشد‪ .‬متن میتواند ثابت و یا متحرک باشد‪.‬‬

‫گرافیک )‪(Graphics‬‬
‫گرافیک یک جز مهم در سیستم چند واسطه ای است‪ .‬گرافیک میتواند اشکال و یا‬
‫تصاویر باشد‪ .‬گرافیک ثابت و یا متحرک بوده میتواند‪ .‬گرافیک دارای خصوصیات ذیل‬
‫است‪:‬‬

‫وضاحت گرافیک )‪ :(Image Resolution‬وضاحت گرافیک عبارت از تعداد پیکسل‬

‫)‪ (Pixel‬ها در یک گرافیک است‪ .‬واحد مقیاس برای وضاحت گرافیک تعداد نقاط در‬
‫یک انچ ‪ (Dot Per Inch) dpi‬است‪ .‬تعداد بیشتر نقاط وضاحت تصویر را بهتر‬
‫میسازد‪.‬‬

‫رنگ گرافیک )‪ :(Image Color‬برای رنگ اشکال گرافیکی دو مادل وجود دارد که‬
‫عبارت از مادل ‪ (Red, Green, Blue) RGB‬و مادل ‪(Hue, Saturation, HSL‬‬
‫)‪ Lightness‬میباشد‪ .‬در مادل ‪ RGB‬از ترکیب سه رنگ اصلی سرخ‪ ،‬سبز‪ ،‬و آبی‬
‫ملیونها رنگ دیگر بوجود می آید‪ .‬در مادل ‪ HSL‬تشکیل رنگ به اساس خواص رنگ‬
‫مانند منظر )‪ ،(Hue‬آغشتن رنگ )‪ (Saturation‬و روشنی رنگ )‪(Lightness‬‬
‫میباشد‪.‬‬

‫اندازه فایل شکل )‪ :(Image File Size‬اندازه فایل به بعد شکل‪ ،‬عمق بت ها ‪(Bit-‬‬
‫)‪ depth‬و روش فشرده سازی )‪ (Compression‬ارتباط دارد‪ .‬بعد شکل توسط تعداد‬
‫بت های که برای اندازه فزیکی شکل در نظر گرفته شده است‪ ،‬تعیین میگردد‪ .‬عمق بتها‬
‫عبارت از تعداد بت های است که برای رنگ هر پیکسل در نظر گرفته شده است‪ .‬و‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪141‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫روش فشرده سازی طریقه کم ساختن سایز شکل است که کیفیت و اندازه فایل با مقدار‬
‫فشرده سازی مربوط میشود‪.‬‬

‫فشرده سازی شکل )‪ :(Image Compression‬فشرده سازی اشکال جهت کم ساختن‬

‫اندازه شکل استفاده میشود‪ .‬بعضی اوقات ضرورت است تا شکل فشرده شود تا جای کم‬
‫را در حافظه اشغال نماید‪ .‬همچنین در صورت فرستادن شکل از یک کمپیوتر به کمپیوتر‬
‫دیگر‪ ،‬از طریق راه های شبکه و انترنت‪ ،‬شکل باید فشرده شود‪ .‬فشرده سازی شکل‪،‬‬
‫باالی کیفیت آن نباید تاثیر داشته باشد‪ .‬دو الگوریتم مشهور برای فشرده سازی اشکال‬
‫استفاده میشود‪ .‬این الگوریتم ها عبارت اند از ‪(Joint Photographic JPEG‬‬
‫)‪ Expert Group‬و ‪ .(Graphical Interchange Format) GIF‬فشرده سازی‬
‫‪ JPEG‬در رنک ‪ ۱۶‬بت کار میکند و یک الگوریتم مناسب برای اشکال است که تعداد‬
‫بیشتر رنگها در آن وجود دارد‪ .‬الگوریتم فشرده سازی ‪ GIF‬یک روش مناسب برای‬
‫گرافیک ویکتوری است و برای ‪ ۸‬بت رنگ کار میدهد‪.‬‬
‫تمام پروگرامهای گرافیکی به دو کتگوری ذیل تقسیم شده میتواند‪:‬‬

‫گرافیک بت مپ )‪(Bitmap‬‬
‫در گرافیک بت مپ‪ ،‬کمپیوتر تصویر را به شکل مجموعه از پیکسلها ذخیره میکند‪.‬‬
‫گرافیک بت مپ را به نام گرافیک ‪ Raster‬هم یاد میکنند‪ .‬در اینوع گرافیک صفحه‬
‫مانیتور به شبکه از پیکسلها تقسیم میشود‪ .‬در گرافیک ‪ Bitmap‬یک تصویر توسط‬
‫مجموعه نقاط تشکیل میشود‪ .‬پروگرام پنت )‪ (Paint‬که در سیستم عامل ویندوز است‪،‬‬
‫نمونه گرافیک ‪ Bitmap‬میباشد‪ .‬پروگرام ‪ Paint‬به شما اجازه میدهد تا پیکسل ها را‬
‫روی صفحه نمایش توسط موس تشکیل دهید‪ .‬این پروگرامها دارای وسایل )‪(Tools‬‬
‫برای رسامی و رنگ آمیزی میباشد‪ .‬در گرافیک ‪ Bitmap‬تصویر متشکل از پیکسل‬
‫ها )‪ (Pixels‬است که در شکل ابتدائی آن‪ ،‬هر پیکسل در یک بت تمثیل میشود‪ .‬برای‬
‫بلند ساختن کیفیت تصویر‪ ،‬برای هر پیکسل باید مقدار بیشتر حافظه تخصیص داده شود‪.‬‬
‫تعداد بتهای تخصیص داده شده برای هر پیکسل را به نام عمق رنگ ‪ Color Depth‬یا‬
‫عمق بت )‪ (Bit Depth‬یاد میکند‪ .‬عمق رنگ در حقیقت یک عامل مهم در کیفیت‬
‫تصویر است‪ .‬عامل دیگر تعداد نقاط )‪ (Resolution‬صفحه نمایش است که به نام‬
‫‪ (Dot Per Inch) DPI‬هم یاد میشود‪ .‬گرافیک ‪ Bitmap‬در صورت بلند بردن کیفیت‬
‫آن به حافظه زیاد ضرورت دارد‪ .‬پروگرامهای مانند ‪Fractal ،Adobe Photoshop‬‬
‫‪ Paint Shop pro ،Corel Draw ،Flash ،Design Painter‬و ‪3D Studio‬‬
‫مثالهای گرافیک بت مپ میباشند‪ .‬سکنر‪ ،‬کمره دیجیتل وکمره ویدیویی نیز تصاویر را‬
‫به شکل بت مپ ذخیره میکند‪ .‬فارمت های مهم گرافیک بت مپ عبارت از ‪،GIF‬‬
‫‪ ،IRIS ،(PostScript) PS ،BMP ،JPEG‬و ‪ TIFF‬میباشند‪.‬‬

‫گرافیک ویکتوری )‪(Vector Graphics‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪142‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫گرافیک ویکتوری از روشهای ریاضی جهت ایجاد گرافیک استفاده میکند‪ .‬این روش‬
‫از معادالت ریاضی برای تعیین موقعیت‪ ،‬اندازه‪ ،‬و رنگ گرافیک استفاده میکند‪ .‬اینوع‬
‫گرافیک‪ ،‬تصویر را به شکل مجموعه از نقاط ذخیره نمی کند بلکه به شکل مجموعه از‬
‫خطوط و اشکال ذخیره مینماید‪ .‬گرافیک ویکتوری را به نام گرافیک شی گرا ‪(Object-‬‬
‫)‪ oriented Graphics‬نیز یاد میکند‪ .‬اینوع گرافیک در صفحه نمایش مانند گرافیک‬
‫‪ Bitmap‬نشان داده شده‪ ،‬و وقتیکه توسط ماشین چاپ در ورق چاپ میشود‪ ،‬کیفیت آن‬
‫نظر به قدرت ماشین چاپ میباشد‪ .‬گرافیک ویکتوری در تیوری میتواند به هر تعداد بت‬
‫ها را به یک پیکسل تخصیص دهد وتوانائی آن صرف محدود به توانائی وسیله چاپ‬
‫کننده است‪ .‬گرافیک ویکتوری‪ ،‬در صورت که اندازه و موقعیت تصویر بیشتر تغییر‬
‫میکند‪ ،‬مناسب میباشد‪ .‬برای رسامی کارتون )‪ (Cartoon‬استفاده میشود‪ .‬پروگرامهای‬
‫‪3D-Modeling ،(Computer Aided Design) CAD ،Adobe® Illustrator‬‬
‫مثالهای پروگرامهای گرافیک ویکتوری اند‪ .‬تصویرهای ویکتوری در صورت زیاد‬
‫شدن سایز آنها واضیحتر میشود‪ .‬دلیل آن اینست که برای تغییر اندازه تصویر محاسبه‬
‫جداگانه صورت میگیرد که این محاسبه مناسب به اندازه تصویر باشد‪.‬‬

‫هر دو نوع گرافیک دارای فواید و نواقص است‪ .‬از همین سبب انتخاب آن مربوط به‬
‫مورد استفاده آن میشود‪ .‬گرافیک ویکتوری به آسانی و بدون از دست دادن شکل و تمثیل‬
‫آن میتواند تغییر اندازه شود‪ .‬همچنین گرافیک ویکتوری انتخاب خوب برای تصاویر که‬
‫چاپ میشود میباشد‪ .‬در گرافیک ‪ Bitmap‬به کمک پروگرامهای تغییر دهنده میتوانید‬
‫تصویر را به دلخواه خود تغییر دهید از همین سبب از گرافیک ‪ Bitmap‬در ساختن‬
‫گ رافیک که در صفحه نمایش نشان داده میشود مانند بازی های ویدیوئی‪ ،‬چند واسطه‬
‫ای )‪ ،(Multimedia‬و صفحات ویب استفاده میشود‪ .‬بعضی پروگرامها مانند ‪Corel‬‬
‫‪ Draw‬و ‪ AppleWorks‬دارای هر دو بخش رسامی و ‪ Paint‬میباشد‪.‬‬

‫صدا )‪(Audio‬‬
‫صدا در اثر اهتزاز بوجود می آید‪ .‬اهتزاز موج را بوجود می آورد که در وقفه های‬
‫معین تکرار میشود‪ .‬صدا دارای ارتفاع )‪ (Amplitude‬است که به ‪ Decibel‬اندازه‬
‫میشود‪ .‬همچنین صدا دارای فریکوینسی است که به هرتز اندازه میشود‪ .‬فریکوینسی در‬
‫حقیقت تعداد اهتزاز در یک ثانیه است‪ .‬هر قدر که فریکوینسی صدا زیاد باشد به همان‬
‫اندازه صدا بلند است‪ .‬انسانها صدای را شنیده میتواند که میان ‪ 20‬هرتز و ‪ 20‬کیلو هرتز‬
‫باشد‪ .‬صدا در حالت عادی به شکل موج قیاسی )‪ (Analog‬میباشد‪ .‬ولی کمپیوتر صرف‬
‫صدای رقمی شده را پراسس کرده میتواند‪ .‬برای اینکار به تبدیل کننده قیاسی به رقمی‬
‫یا ‪ (Analog To Digital Converter) ADC‬ضرورت است‪ .‬عکس این عملیه را‬
‫به نام ‪ (Digital To Analog Converter) DAC‬یاد میکند‪ .‬مایکروفون و سپیکر‬
‫پرزه جات اند که به ترتیب به ‪ ADC‬و ‪ DAC‬وصل میشود‪ .‬مایکروفون امواج صدا‬
‫را به سگنالهای الکتریکی تبدیل میکند‪ .‬عملیه تبدیل کردن سگنالهای قیاسی به شکل‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪143‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫رقمی را به نام نمونه گیری صدا )‪ (Sound Sampling‬یاد مینمایند‪ .‬مقدار این تبدیلی‬
‫به هرتز اندازه میشود و در حقیقت تعداد نمونه ها در یک ثانیه است که از ‪ 5000‬تا‬
‫‪ 90000‬میباشد‪ .‬این مقدار یک عامل مهم در صحت صوت اصلی قیاسی است‪ .‬مثال در‬
‫دیسک های ‪ CD‬مقدار این تبدیلی ‪ 44.1‬کیلوهرتز (‪ 44100‬نمونه در یک ثانیه) و در‬
‫تیلیفون ‪ 8‬کیلو هرتز است‪ .‬فارمت های مشهور برای فایلهای صدا عبارت اند از ‪RIFF‬‬
‫)‪ (Resource Interleave File Format‬که به شکل ‪ .wav‬ذخیره میشود‪MPEG ،‬‬
‫)‪ (Motion Picture Experts Group‬که به شکل ‪ mp3 ،mp2 ،mpg‬و ‪mp4‬‬
‫میباشد‪ ،‬و ‪ MIDI‬که به شکل ‪ .mid‬و ‪ .midi‬ذخیره میشود‪.‬‬

‫ویدیو )‪(Video‬‬
‫ویدیو جز دیگر چند واسطه ای است‪ .‬به کمک ویدیو رقمی‪ ،‬کاپی کردن ویدیو بدون کم‬
‫شدن کیفیت ویدیو ممکن شده است‪ .‬تغییر آوردن در ویدیو رقمی نیز آسان گردیده است‬
‫و به این ترتیب از بین بردن قسمت های ویدیو‪ ،‬اضافه ساختن قسمت های جدید به ویدیو‪،‬‬
‫یکجا ساختن صدا به ویدیو وغیره شامل است‪ .‬پروگرامهای که جهت تغییرات در ویدیو‬
‫استفاده شده میتواند عبارت از ‪ Adobe AfterEffects CS4 ،Adobe Premiere‬و‬
‫غیره میباشند‪ .‬ویدیو قیاسی به کمک کارت اخذ تصویر )‪(Video Capture Card‬‬
‫رقمی شده میتواند‪ .‬برای فشرده سازی فایلهای ویدیویی از الگوریتم های مختلف استفاده‬
‫میشود‪.‬‬

‫تصاویر متحرک )‪(Animation‬‬

‫تصاویر متحرک توسط رسم دوباره آن ایجاد میشود‪ .‬پروگرامهای ‪،3D Studio Max‬‬
‫‪ ،Adobe Premier ،Adobe Photoshop ،Light Wave 3D‬و ‪Animator‬‬
‫‪ Studio‬برای تصاویر متحرک استفاده شده میتوانند‪ .‬فارمت فایلهای تصاویر متحرک‬
‫‪ ،MPG ،FLC ،FLI‬و ‪ QT‬میباشد‪.‬‬

‫پروگرامهای مادل سازی سه بعدی ‪3-D Modeling Software‬‬

‫گرافیک های امروزی از سرحد شی گرا گذشته و به کمک پروگرامهای امروزی‬
‫میتوانیم گرافیک سه بعدی که دارای خواص فزیکی مانند ارتفاع‪ ،‬وزن‪ ،‬حجم‪ ،‬و مرکز‬
‫جاذبه باشد‪ ،‬و از هر زاویه قابل دید باشد تهیه نمائیم‪ .‬مانند که یک رسام توسط پنسل‬
‫میتواند شکل سه بعدی را در یک صفحه دو بعدی ترسیم نماید‪ ،‬به عین ترتیب میتوانیم‬
‫توسط پروگرامهای رسامی و ‪ Paint‬یک تصویر سه بعدی را در صفحه نمایش ترسیم‬
‫نمائیم‪ .‬ولی در هر دو حالت شکل در یک سطح هموار میباشد‪.‬‬

‫به کمک پروگرامهای مادل سازی سه بعدی میتوانیم تصویر را خورد و یا بزرگ نمائیم‪،‬‬
‫آنرا تغییر مکان دهیم‪ ،‬و آنرا با تصویر های دیگر یکجا نمائیم‪ .‬از گرافیک سه بعدی‬
‫بیشتر در بخش انجینری استفاده میشود‪ .‬اینوع پروگرامها را به نام ‪CAD‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪144‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫)‪ (Computer Aided Design‬یا دیزاین به کمک کمپیوتر‪ ،‬یاد میکند‪ .‬به کمک این‬
‫پروگ رامها یک انجینر میتواند یک دیزاین را در صفحه نمایش کمپیوتر تهیه نماید که‬
‫این دیزاین میتواند برای یک سرکت کمپیوتر‪ ،‬مادل موتر یا طیاره‪ ،‬و یا برای یک تعمیر‬
‫بزرگ باشد‪ .‬دیزاین به کمک کمپیوتر نظر به دیزاین فزیکی به مراتب ارزان‪ ،‬سریع و‬
‫دقیق میباشد‪ .‬دیزاین به کمک کمپیوتر )‪ (CAD‬معموال به سیستم تولید به کمک کمپیوتر‬
‫)‪ (CAM‬ارتباط داده میشود‪ .‬بعد از تکمیل شدن مرحله دیزاین ارقام و اعداد به پروگرام‬
‫داده میشود که عملیه ساختن را به عهده دارد‪ .‬ترکیب ‪ CAD‬و ‪ CAM‬بسیاری کارهای‬
‫تولیدی را آسان ساخته است و به نام ‪(Computer-integrated CIM‬‬
‫)‪ Manufacturing‬یاد میشود‪ .‬این در حقیقت یک قدم مهم و اساسی در راه اتومات‬
‫سازی کارهای فابریکات است‪.‬‬

‫پروگرام های کمکی‬

‫‪Utility Programs‬‬
‫پروگرام های اند که وظیفه حفظ و نگهداشت سیستم را به عهده دارند و یا هم‬
‫پروگرامهای اند که در بعضی موارد خاص در اجرای پروگرامهای دیگر کمک میکند‪.‬‬
‫در حقیقت وظیفه این پروگرام ها اجرای اعمال از قبیل رفع مشکالت وسایل ذخیره‬
‫معلومات اولیه‪ ،‬محافظت سیستم کمپیوتر از ویروس ها‪ ،‬کمک نمودن پروگرام ها در‬
‫نشان دادن فایل ها و غیره موارد میباشد‪ .‬بعضی از این پروگرام ها با سیستم عامل یکجا‬
‫در کمپیوتر نصب)‪ (Install‬میشود‪ .‬انواع دیگر آن باید بطور جداگانه در کمپیوتر نصب‬
‫شود‪ .‬پروگرام های ذیل نمونه از پروگرام های کمکی میباشند‪:‬‬

‫پروگرام های ضد ویروس )‪(Anti Virus Software‬‬

‫ویروسهای کمپیوتر مانند سایر پروگرامها‪ ،‬یک پروگرام کمپیوتری بوده که به هدف‬
‫تخریب و ضرر توسط بعضی پروگرامرهای ماهر‪ ،‬و در عین وقت مضر و مخرب‪،‬‬
‫بوجود آورده میشود‪ .‬نظر به مشابهت های که با ویروسهای عضوی دارد نام ویروس‬
‫برای اینوع پروگرام ها داده شده است‪ .‬مانند ویروسهای عضوی از خود کاپی ساخته‬
‫یعنی تولید مثل میکند‪ ،‬دارای اعراض و عالئم میباشد‪ ،‬خود را مخفی نگاه میکند‪ ،‬و به‬
‫عین روش ویروسهای عضوی انتشار می نماید ]‪.[1:8‬‬
‫عالئم که داللت به ویروس میکند عبارت اند از‪:‬‬
‫‪ ‬کم شدن سرعت کمپیوتر‪.‬‬
‫‪ ‬مقدار حافظه ‪ RAM‬از مقدار واقعی آن کم نشان داده میشود‪.‬‬
‫‪ ‬استفاده از پراسسر بلند نشان داده میشود‪.‬‬
‫‪ ‬تغییراندازه فایلها و یا تغییرتصویر )‪ (Icon‬فایلها‪.‬‬
‫‪ ‬خراب شدن فایلها‪.‬‬
‫‪ ‬وقت گیر بودن اجرای پروگرامها‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪145‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬انجام کارهای غیرعادی توسط کمپیوتر و پروگرامهای کمپیوتر‪.‬‬

‫‪ ‬جواب ندادن پروگرامها با فشار دادن دکمه موس یا کلید از صفحه کلید‪.‬‬

‫ویروسهای امروزی پیشرفته گردیده و از تخنیک های مختلف استفاده میکند‪ .‬بعضی‬
‫ویروسها دارای میکانیزم فعال شدن )‪ (Tigger Mechanism‬است که به کمک آن‬
‫ویروس تا یک وقت معین مخفی بوده و قابل کشف نمیباشد‪ .‬اینوع ویروسها مانند بمب‬
‫جاگذاری شده کار میدهد‪.‬‬

‫ویروسها از طریق وسایل انتقال معلومات از یک کمپیوتر به کمپیوتر دیگر سرایت‬

‫میکند‪ .‬این وسایل میتوانند دیسکهای مقناطیسی‪ ،‬دیسکهای نوری که قابلیت ثبت را داشته‬
‫باشند‪ ،‬فلش‪ ،‬و غیره وسایل ذخیره معلومات باشد‪ .‬همچنین ویروسها از طریق شبکه و‬
‫انترنت هم از یک کمپیوتر به کمپیوتر دیگر انتقال پیدا میکند‪ .‬امروز اکثر ویروسها و‬
‫پروگرامهای مضر از طریق شبکه و انترنت به کمپیوتر ها انتقال پیدا میکند‪.‬‬

‫امروز عالوه بهه ویروسههههههها تهدیدهای گوناگون امنیتی وجود دارد که کمپیوترها به آن‬
‫مواجهه میبهاشههههههد‪ .‬پروگرامههای مضههههههر از قبیهل خزنهده هها )‪ ،(Worms‬پروگرام های‬
‫جاسههههوسههههی و سههههرقت معلومات‪ ،‬وغیره از طریق وسههههایل ذخیره معلومات مانند فلش‬
‫)‪ (Flash‬و شههههبکه انترنت داخل کمپیوترگردیده و تخریب های مختلف را انجام میدهد‪.‬‬
‫اکنون در عصر ارتباطات کمپیوتری تقریبا هرکمپیوتر از طریق شبکه محلی ‪(Local‬‬
‫)‪ Area Network‬و انترنهت )‪ (Internet‬به کمپیوتر های زیاد ارتباط داشههههههته و این‬
‫ارتباطات در حقیقت آسهههیب پذیری کمپیوترها را از لحاظ امنیتی بیشهههتر سهههاخته اسهههت‪.‬‬
‫وقتیکه کمپیوتر به شبکه کمپیوتری محلی و شبکه انترنت وصل گردد راه های زیاد به‬
‫میان می آید تا از طریق آن اشهههههخاص مخرب بتوانند به شهههههکل غیر قانونی به کمپیوتر‬
‫شما و معلومات که در کمپیوتر شما است راه پیدا نمایند‪ .‬این اشخاص با استفاده از نقاط‬
‫ضههههههعف کهه در پرزه جات )‪ ،(Hardware‬پروگرامها )‪ ،(Software‬و در شههههههخص‬
‫استفاده کننده )‪ (User‬کمپیوتر وجود دارد‪ ،‬به کمپیوتر و منابع آن دسترسی پیدا کرده و‬
‫به این ترتیب ضررهای غیر قابل تصور را به شما و اداره مربوط شما وارد نماید‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪146‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫در بعضهی حاالت تخریب‬

‫و یا حتی مشاهده معلومات‬
‫ویروسها و پروگرامهای مضرکمپیوتر ثابت‬ ‫کهههه در کمپیوتر اسهههههههههت‬
‫کننده این حقیقت است که هیچ کار بشر تام و‬ ‫باعث ضهرر زیاد میشود‪.‬‬
‫تکمیل نیست‪ .‬بلکه در هر کار بشر ضعف و‬ ‫مثال اگر معلومات سهیسههتم‬
‫خلل وجود دارد‪ .‬امروز تکنالوژی معلوماتی با‬ ‫بهههانهههک‪ ،‬و یههها نهههمهههرات‬
‫پیشرفتهای حیرت انگیز آن به تهدید های‬ ‫محصلین تغییر داده شود‪،‬‬
‫گوناگون مواجه میباشد‪ .‬یک پروگرام مضر‬ ‫ویا کاپی هر ایمیل شما به‬
‫میتواند دست آورد تحقیقات چندین ساله را مورد‬ ‫اشههههههخهههاص دیگر‪ ،‬بهههدون‬
‫تهدید خود قرار دهد‪.‬‬ ‫اجازه شهما فرسهتاده شهود‪،‬‬
‫یک ضهههرر بزرگ اسهههت‪.‬‬
‫سههیسهههتم کمپیوتر مانند هر‬
‫سههیسههتم دیگر آسههیب پذیر اسههت‪ .‬آسههیب پذیری میتواند به پرزه جات و یا به پروگرامها‬
‫باشههد هر چند که امروز آسههیب پذیری بیشههتر متوجه پروگرامها میباشههد‪ .‬نظر به اعتماد‬
‫که باالی سههههیسههههتم کمپیوتر وجود دارد که هر عملیه را به دقت و خوبی انجام میدهد از‬
‫همین سبب قیمت آسیب پذیری آن نیز باال است‪.‬‬

‫برای جلوگیری از این خطرات‪ ،‬پروگرامهای وجود دارد که به نام پروگرامهای ضهههههد‬
‫ویروس )‪ (Anti Virus‬یههاد میشههههههونهههد‪ .‬برای محههافظهههت کمپیوتر از ویروسههههههههها و‬
‫پروگرامهای مضر باید پروگرامهای ضد ویروس را در کمپیوتر خود نصب )‪(Install‬‬
‫و آنرا به وقت )‪ (Update‬نگاه نمائیم‪.‬‬

‫بعضهی از سهافت ویر های ضهد ویروس که در سیستم عامل ویندوز مورد استفاده است‬
‫عهههبهههارت انهههد از‪،Kaspersky ،McAfee ،Symantec Norton AntiVirus :‬‬
‫‪ AVG ،Avira‬و ‪.Avast‬‬

‫پروگرام های فشرده سا زی )‪(Compression Software‬‬

‫پروگرام های اند که جهت کم ساختن اندازه پروگرام ها مورد استفاده قرار میگیرند‪.‬‬
‫پروگرام ‪ Win zip‬مثال این نوع پروگرام ها است‪.‬‬

‫پروگرام های دیسک و اصالح فایل ها‬

‫این پروگرام ها مشکالت دیسک ها و فایل ها را بر طرف میسازد‪ .‬پروگرام های ‪Disk‬‬
‫‪ Cleanup‬و ‪ Disk Defragmenter‬که همرای سیستم عامل ویندوز انستال میگردد‪،‬‬
‫نمونه این نوع پروگرام ها میباشد‪.‬‬

‫پروگرام های سری نمودن )‪(Encryption Software‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪147‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫پروگرام های سری نمودن معموال بر اساس کلیدی استوار است که برای کود گذاری‬
‫ضرورت دارد‪ (Data Encryption Standard) DES .‬نمونه از ستندرد است که‬
‫مشخصات سری نمودن معلومات اولیه کمپیوتری را تعیین میکند‪ .‬این ستندرد توسط‬
‫شرکت ‪ IBM‬توسعه یافته و در سال ‪ 1976‬دولت امریکا آنرا به عنوان ستندرد‬
‫انتخاب نمود‪ DES .‬از یک کلید ‪ 56‬بتی استفاده میکند‪.‬‬

‫پروگرام ‪RealPlayer‬‬
‫یک پروگرام کمکی انترنتی است که توسط شرکت ‪ Real‬ایجاد گردیده است وبرای‬
‫اجرای ‪ ،Streaming Video ،Streaming Audio‬و ‪ Webcast‬استفاده میشود‪ .‬این‬
‫پروگرام کمکی در اجرای ‪ Real Audio‬و ‪ Real Video‬با مرورگر وب ‪(Web‬‬
‫)‪ Browser‬کمک میکند‪ .‬توسط این پروگرام کمکی مرورگر وب میتواند‪ ،‬صوت و‬
‫تصویر را در اثنای گرفتن آن از ویب سایت )‪ ،(Download‬همزمان اجرا نماید‪ .‬این‬
‫نوع اجرای صوت و تصویر را به نام صدای جاری )‪ (Streaming Audio‬و ویدیو‬
‫جاری )‪ (Streaming Video‬یاد مینمایند‪.‬‬

‫پروگرام ‪QuickTime‬‬
‫پروگرام کمکی انترنتی است که شرکت ‪ Apple‬آنرا ایجاد کرده است‪ .‬این پروگرام‬
‫جهت اجرای تصویر )‪ ، (Video‬تصویر های متحرک )‪ ،(Animation‬انواع صوت‬
‫و پخش زنده انترنتی )‪ (Live Webcast‬مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬

‫پروگرام ‪Flash‬‬
‫این پروگرام توسط شرکت ‪ Macromedia‬ایجاد گردیده است‪ .‬جهت اجرای چند‬
‫واسطه ای )‪ (Multimedia‬استفاده میشود‪ .‬چند واسطه ای ترکیب از متن‪ ،‬صدا‪،‬‬
‫تصویر و تصویر متحرک )‪ (Animation‬است‪.‬‬

‫پروگرام ‪Acrobat‬‬
‫پروگرام ‪ Acrobat‬توسط شرکت ‪ Adobe‬تهیه گردیده است‪ .‬توسط این پروگرام سند‬
‫فارمت شده توسط ویندوز‪ ،‬مکنتاش و یا یونیکس میتواند به فایل تبدیل شود که در هر‬
‫سیستم خوانده شده میتواند‪ ،‬بدون اینکه پروگرام مربوط همان فایل در کمپیوتر باشد‪.‬‬
‫فارمت فایل های آنرا به نام ‪ (Portable Document Format) PDF‬یاد میکند‪ .‬این‬
‫پروگرام میتواند فایل ‪ PDF‬را در سکرین و ورق یکسان نشان دهد‪ ،‬حتی اگر عین فونت‬
‫در کمپیوتر انستال هم نباشد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪148‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫سیستم های معلوماتی‬

‫‪Information Systems‬‬
‫در عصر امروزی که احیانا آنرا به نام عصر معلومات هم یاد میکند برای دفاتر و‬
‫ارگ انها خیلی مشکل است تا بدون استفاده از کمپیوتر اجرای عملیات باالی معلومات‬
‫اولیه را کنترول نماید‪ .‬از همین سبب دفاتر و ارگانها از سیستم های معلوماتی استفاده‬
‫میکند که این سیستم ها متشکل از پرزه جات‪ ،‬پروگرامها‪ ،‬بانکهای معلومات‪ ،‬وسایل‬
‫ارتباطات‪ ،‬و اشخاص میباشد‪ .‬قبل از داخل شدن در مبحث اصلی سیستم های معلوماتی‪،‬‬
‫به اصطالحات ذیل توجه نمایید‪:‬‬

‫معلومات اولیه )‪(Data‬‬

‫معلومات اولیه عبارت از اعداد‪ ،‬حروف‪ ،‬کلمات‪ ،‬اشکال‪ ،‬تصاویر‪ ،‬و صدا است که به‬
‫کمپیوتر جهت پراسس و ایجاد نتایج داخل میشود وبه تنهایی و بدون پراسس کدام قیمت‬
‫وارزش ندارد‪.‬‬

‫معلومات )‪(Information‬‬
‫معلومات اولیه )‪ (Data‬پراسس شده را به نام معلومات یاد میکند‪ .‬معلومات دارای قیمت‬
‫و ارزش است‪ .‬معلومات دارای خصوصیات ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ ‬معلومات باید درست وخالی از غلطی باشد‪.‬‬
‫‪ ‬اشخاص مجاز هر وقت که خواسته باشند باید به معلومات دسترسی داشته باشند‪.‬‬
‫‪ ‬معلومات باید تکمیل باشد‪.‬‬
‫‪ ‬معلومات باید به شکل مطلوب باشد‪.‬‬
‫‪ ‬معلومات باید انعطاف پذیر باشد‪ .‬یا به عبارت دیگر معلومات باید برای اهداف‬
‫مختلف استفاده شده بتواند‪.‬‬
‫‪ ‬معلومات باید از دسترسی اشخاص غیر مجاز در امان باشد‪.‬‬

‫دانش یا معرفت )‪(Knowledge‬‬

‫نتیجه که از معلومات گرفته میشود به نام دانش یا معرفت یاد میشود‪.‬‬

‫برای درک بهتر سه اصطالح فوق‪ ،‬کلمات ذیل را در نظر میگیریم‪:‬‬

‫یک ‪ -‬است ‪ -‬دوامدار ‪ -‬آموزش – عملیه‬
‫کلمات فوق به شکل باال کدام قیمت و ارزش ندارد‪ .‬پس همین کلمات را معلومات اولیه‬
‫)‪ (Data‬نامیده میتوانیم‪ .‬اکنون این کلمات را به شکل ذیل ترتیب میدهیم‪:‬‬
‫آموزش یک عملیه دوامدار است‪.‬‬
‫شکل فوق این کلمات دارای معنی است پس آنرا معلومات )‪ (Information‬نامیده‬
‫میتوانیم‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪149‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫بعد از خواندن جمله فوق معنی ومفهوم که در ذهن خواننده پیدا میشود به نام دانش یا‬
‫معرفت )‪ (Knowledge‬یاد میشود‪.‬‬

‫سیستم معلومات کمپیوتری )‪(Computer-Based Information System‬‬

‫در سیستم معلومات کمپیوتری‪ ،‬از کمپیوتر و تکنالوژی معلوماتی جهت پراسس معلومات‬
‫اولیه )‪ (Data‬و تبدیل نمودن آن به معلومات )‪ ،(Information‬استفاده میشود‪ .‬این‬
‫سیستم به کمک پرزه جات‪ ،‬پروگرامها‪ ،‬بانکهای معلومات‪ ،‬وسایل ارتباطات‪ ،‬اشخاص‪،‬‬
‫وعملیات مختلف‪ ،‬معلومات اولیه را جمع آوری‪ ،‬ذخیره‪ ،‬و پراسس نموده تا آنرا به‬
‫معلومات تبدیل کند‪ .‬شکل ذیل اجزای سیستم معلومات کمپیوتری را نشان میدهد‬
‫]‪:[223:2‬‬

‫پرزه جات‬

‫عملیات‬ ‫پروګرامها‬

‫استفاده‬ ‫بانک‬
‫کننده ګان‬ ‫معلومات‬

‫تکنالوژی‬
‫معلوماتی‬

‫شکل ‪ :۱ – ۳‬اجزای سیستم معلومات کمپیوتری‬

‫انواع سیستم های معلومات کمپیوتری‬

‫به صورت عمومی سیستم های معلوماتی را به دو نوع اساسی ذیل تقسیم کرده میتوانیم‬
‫]‪:[225:2‬‬

‫سیستم پشتیبان عملیات )‪(Operations Support System‬‬

‫این سیستم معلومات اولیه را پراسس میکند که مربوط به عملیات یک دفتر و یا ارگان‬
‫باشد‪ .‬یا به عبارت دیگر‪ ،‬این سیستم معلومات را تهیه میکند که مربوط به فعالیت های‬
‫روزمره یک ارگان میشود‪ .‬در حقیقت این سیستم پشتیبان و حامی عملیات روزمره‬
‫ارگانها است‪ .‬سیستم پراسس معامالت یا ‪(Transaction Processing TPS‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪150‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫)‪ System‬و سیستم اتومات سازی دفتر یا ‪(Office Automation System) OAS‬‬
‫مثال های سیستم پشتیبان عملیات اند‪ TPS .‬کارهای روزمره تکراری یک دفتر را ثبت‬
‫و پراسس مینماید‪ .‬هدف اساسی ‪ TPS‬سرعت بخشیدن‪ ،‬بهتر ساختن‪ ،‬و ساده ساختن‬
‫عملیات روزمره یک دفتر است‪ OAS .‬برای اتومات سازی کارهای دفاتر استفاده‬
‫میشود‪ .‬سیستم ‪ OAS‬برای ارتباطات داخلی و خارجی دفتر استفاده شده میتواند‪.‬‬

‫سیستم پشتیبان اداره )‪(Management Support System‬‬

‫این سیستم جهت پشتیبانی اداره در کنترول و تنظیم کارهای اداری استفاده میشود‪ .‬به‬
‫کمک این سیستم راپورهای مختلف تهیه شده میتواند که این راپورها اداره را در تصمیم‬
‫گیری کمک مینماید‪ .‬سیستم اداره معلومات یا ‪(Management Information MIS‬‬
‫)‪ System‬و سیستم پشتیبان تصمیم یا ‪ (Decision Support System) DSS‬مثال‬
‫های سیستم پشتیبان اداره اند‪ MIS .‬معلومات ضروری را به دفتر و خصوصا به بخش‬
‫تصمیم گیری دفتر تهیه میکند‪ .‬از سیستم ‪ MIS‬برای تهیه راپورهای مختلف نیز استفاده‬
‫میشود‪ DSS .‬دفتر ها را در گرفتن تصمیم کمک میکند‪.‬‬

‫عالوه بر دو نوع فوق‪ ،‬انواع خاص سیستم های معلوماتی نیز وجود دارد‪ .‬اینوع‬
‫سیستمهای معلوماتی توسط اشخاص در کارهای شخصی و هم توسط ارگانها استفاده‬
‫میشود‪ .‬بعضی از این سیستمها قرار ذیل اند‪:‬‬

‫سیستم ماهر و متخصص )‪(Expert System‬‬

‫یکنوع سیستم ذکاوت مصنوعی است که در گرفتن تصمیم های نسبتا پچیده و مغلق‬
‫استفاده میشود‪ .‬این سیستم در موارد ذیل استفاده میشود‪:‬‬
‫‪ ‬در امورکه ضرورت به دانش بشری داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬توسط این سیستم ساحات وچانس های جدید کاری جهت بهتر ساختن اجرای کار‬
‫و کم کردن قیمت ایجاد شده میتواند‪.‬‬
‫‪ ‬از این سیستم برای یافتن راه های حل مشکالت‪ ،‬یافتن خرابی ها‪ ،‬پالنگذاری‬
‫وغیره موارد استفاده میشود‪.‬‬

‫سیستم تجارت الکترونیکی )‪(Electronic-Commerce System‬‬

‫این سیستم به کمک انترنت و تکنالوژی معلوماتی امورات تجارتی را به شکل‬
‫الکترونیکی تنظیم میکند‪ .‬به کمک این سیستم اموال تجارتی به شکل الکترونیکی خریده‬
‫و فروخته شده میتواند‪ .‬امروز ویب سایتهای مختلف تجارت الکترونیکی وجود دارد که‬
‫این ویب سایتها‪ ،‬مارکیت های تجارتی است که از طریق آن مردم به شکل الکترونیکی‬
‫اموال را خریده و یا فروخته میتوانند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪151‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫پروگرامهای بانک معلومات )‪(Database‬‬

‫بانک معلومات‪ ،‬مجموعه از معلومات با هم مرتبط است که در دیسک ذخیره است‪ .‬در‬
‫بانک معلومات هر نوع معلومات مانند ریکورد محصلین‪ ،‬لست کتابها‪ ،‬لست کمپیوترها‪،‬‬
‫وغیره را ذخیره کرده میتوانیم‪ .‬در ابتدا معلومات در فایل های متنی ذخیره میشد‪ .‬برای‬
‫ذخیره معلومات زیاد از فایلهای زیاد باید استفاده شود‪ .‬ذخیره معلومات در فایلهای متنی‬
‫دارای عیوب ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ ‬ذخیره معلومات در فایلهای متنی سبب تکرار معلومات در فایلهای مختلف‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ ‬ممکن است که عین معلومات به اشکال مختلف و قیمتهای مختلف ثبت شود‪.‬‬
‫‪ ‬دسترسی به معلومات ذخیره شده در فایلهای متنی مشکل و به وقت بیشتر‬
‫ضرورت دارد‪.‬‬
‫‪ ‬کنترول دسترسی همزمان چندین استفاده کننده به عین معلومات مشکل است‪.‬‬

‫بانک معلومات تمام مشکالت فایلهای متنی را حل و دارای فواید بیشتر نیز میباشد‪ .‬روش‬
‫بانک معلومات دارای مزایای ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ ‬در بانک معلومات‪ ،‬مقدار زیاد معلومات را ذخیره کرده میتوانیم‪.‬‬
‫‪ ‬معلومات را به آسانی و سرعت مورد دسترسی قرار داده میتوانیم‪.‬‬
‫‪ ‬معلومات را به هر شکل که خواسته باشیم مرتب کرده میتوانیم و هر لحظه‬
‫میتوانیم شکل آنرا تغییر دهیم‪.‬‬
‫‪ ‬تکرار معلومات تا حد امکان از بین میرود‪.‬‬
‫‪ ‬تناقض میان معلومات از بین میرود‪.‬‬
‫‪ ‬معلومات به آسانی شریک شده میتواند‪.‬‬
‫‪ ‬مستقل شدن عملیات ذخیره سازی معلومات از پروگرامهای که این معلومات را‬
‫استفاده میکند‪ .‬یعنی تغییر در معلومات سبب تغییر پروگرامها نمیشود و تغییر‬
‫پروگرامها سبب تغییر طرز ذخیره معلومات نمیشود‪.‬‬
‫‪ ‬امنیت معلومات بهتر میشود‪.‬‬
‫‪ ‬عملیه گرفتن کاپی احتیاطی )‪ (Backup‬آسان میشود‪.‬‬
‫‪ ‬معیارها )‪ (Standards‬به آسانی تطبیق شده میتواند‪.‬‬
‫‪ ‬تهیه پروگرامها جهت پراسس معلومات آسان میشود‪.‬‬

‫نوت‪ :‬باید دقت نمائیم که با وجود خوبی های فوق‪ ،‬بانک معلومات دارای نواقص‬
‫نیز میباشد‪ .‬از جمله نواقص آن‪ ،‬یک نقص آن اینست که معلومات بانک معلومات‬
‫نظر به مرکزیت معلومات‪ ،‬بیشتر در خطر تهدید ها قرار دارد‪ .‬بعض اوقات در اثر‬
‫خرابی بانک معلومات عملیه حصول دوباره )‪ (Recovery‬معلومات مشکل و حتی‬
‫نا ممکن میشود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪152‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫امروز از بانک معلومات در موارد مختلف استفاده میشود‪ .‬بسیاری ویب سایتها‪،‬‬
‫خصوصا ویب سایتهای تجارتی و سایتهای که دارای قابلیت جستجو باشد‪ ،‬از بانک‬
‫معلومات استفاده میکند‪ .‬انترنت هم یک مجموعه از بانکهای معلومات است‪ .‬در این‬
‫مجموعه مقاالت علمی‪ ،‬معلومات جغرافیایی‪ ،‬رسامی‪ ،‬ویدیوها‪ ،‬اخبار‪ ،‬و ده ها موضوع‬
‫دیگر شامل میباشد‪.‬‬

‫مودلها یا نمونه های معلومات اولیه )‪(Data Models‬‬

‫مودل یا نمونه‪ ،‬طرز ذخیره معلومات اولیه را در بانک معلومات تعیین میکند‪ .‬توسط‬
‫مودل میتوانیم معلومات اولیه‪ ،‬رابطه میان معلومات اولیه‪ ،‬و قوانین برای معلومات اولیه‬
‫را تعریف نمائیم‪ .‬به صورت عمومی مودلهای معلومات اولیه به سه نوع ذیل میباشند‬
‫]‪:[240:2‬‬
‫‪ ‬مودل سطح باال یا تصوری )‪(High level or Conceptual Data Model‬‬
‫‪ ‬مودل سطح پایین یا فزیکی )‪(Low level or Physical Model‬‬
‫‪ ‬مودل تطبیقی )‪(Implementation Data Model‬‬

‫مودل سطح باال یا تصوری‪ ،‬ضرورت استفاده کننده بانک معلومات را شرح میکند‪ .‬این‬
‫مودل تمام ضرورتهای استفاده کننده را به شکل تصوری و نظری در نظر میگیرد‪ .‬در‬
‫تعریف مودل سطح باال یا تصوری از عبارات مانند وجود )‪ ،(Entity‬خواص‬
‫)‪ ،(Attribute‬و رابطه )‪ (Relationship‬استفاده میشود‪ .‬مودل رابطه وجود‬
‫)‪ (Entity-Relationship Model‬یا ‪ E-R Model‬مثال مودل سطح باال یا تصوری‬
‫است‪ .‬مودل سطح پایین یا فزیکی طرز ذخیره معلومات اولیه در بانک معلومات را‬
‫توضیح میکند‪ .‬مثال طرز ذخیره ریکورد در داخل بانک معلومات توسط همین مودل‬
‫تعیین میشود‪ .‬مودل تطبیقی از مفاهیم استفاده میکند که توسط استفاده کننده بانک‬
‫معلومات قابل فهم باشد و نزدیک به روش ذخیره معلومات اولیه در بانک معلومات باشد‪.‬‬
‫این مودل به انواع فرعی تسلسلی )‪ ،(Hierarchical‬شبکه )‪ (Network‬و مرتبط‬
‫)‪ (Relational‬تقسیم میشود‪ .‬مودل تسلسلی توسط شرکت ‪ IBM‬تهیه شده بود و یک‬
‫سیستم سابقه میباشد‪ .‬مودل تسلسلی توسط شکل درخت )‪ (Tree‬تمثیل میشود‪ .‬مودل‬
‫شبکه در سالهای ‪ 1960‬توسط ‪ (Database Task Group) DBTG‬تهیه گردیده بود‪.‬‬
‫مودل تسلسلی و مودل شبکه‪ ،‬هر دو مودل سابقه بوده وفعال استفاده نمیشود‪.‬‬

‫مودل مرتبط )‪(Relational Model‬‬

‫یک بانک معلومات میتواند دارای یک یا چندین جدول باشد‪ .‬بانک معلومات که دارای‬
‫یک جدول است به نام بانک معلومات هموار )‪ ،(Flat‬و بانک معلومات که دارای چندین‬
‫جدول باشد به نام بانک معلومات مرتبط )‪ (Relational‬یاد میشود‪ .‬از بانکهای معلومات‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪153‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫که دارای یک جدول باشد برای عملیات ساده و ادارات کوچک استفاده کرده میتوانیم‪.‬‬
‫اینوع بانکهای معلومات ساده و آسان بوده ولی برای بانکهای معلومات بزرگ استفاده‬
‫شده نمیتواند‪ .‬بانک معلومات مرتبط دارای چندین جدول است که این جدولها توسط یک‬
‫یا چند فیلد مشترک باهم ارتباط میگیرد‪ .‬ساختمان مرتبط برای بانکهای امروزی یک‬
‫ساختمان مناسب میباشد‪.‬‬

‫بعد از تعریف ساختار بانک معلومات‪ ،‬میتوانیم به آسانی معلومات را به بانک معلومات‬
‫اضافه نمائیم‪ .‬معلومات را میتوانیم به شکل مستقیم از طریق تخته کلید داخل بانک‬
‫معلومات نمائیم ویا هم میتوانیم معلومات را از فایل های متنی‪ ،‬صفحه گسترده‬
‫)‪ ،(Spreadsheet‬و یا بانک معلومات دیگر خوانده و آنرا داخل بانک معلومات نمائیم‪.‬‬

‫ساختار بانک معلومات‬

‫بانک معلومات دارای ساختار خاص است که به کمک آن معلومات تنظیم میگردد‪ .‬در‬
‫اثنای استفاده از بانک معلومات باید به این ساختار آشنایی داشته باشیم‪ .‬اجزای مهم این‬
‫ساختار قرار ذیل است ]‪:[423:20‬‬

‫فیلد )‪(Field‬‬
‫ستون بانک معلومات را به نام فیلد یاد میکند‪ .‬مثال اگر در یک بانک معلومات اسم‪ ،‬ولد‪،‬‬
‫آی دی‪ ،‬نمره امتحان و دیپارتمنت محصلین ذخیره باشد هر یک از اسم‪ ،‬ولد‪ ،‬آی دی‪،‬‬
‫نمره امتحان و دیپارتمنت به نام فیلد یاد میشود‪ .‬در یک فیلد معلومات همنوع ذخیره‬
‫میشود‪ .‬مثال در فیلد اسم نامهای محصلین‪ ،‬و در فیلد نمره امتحان نمرات محصلین ذخیره‬
‫میشود‪ .‬یا بعباره دیگر نمیتوانیم در یک فیلد دو نوع معلومات را ذخیره نمائیم‪ .‬یک فیلد‬
‫نظر به نوع آن میتواند معلومات را ذخیره نماید‪ .‬نوع فیلد میتواند عددی )‪،(Numeric‬‬
‫حروفی )‪ ،(String‬تاریخ )‪ ،(Date‬و غیره باشد‪ .‬انتخاب نوع مناسب برای یک فیلد‬
‫خیلی مهم است‪ .‬اهمیت آن هم مربوط به ذخیره معلومات‪ ،‬و هم مربوط به اجرای عملیات‬
‫باالی معلومات میشود‪ .‬از نقطه نظر ذخیره‪ ،‬ما و شما نمیتوانیم در یک فیلد عددی نامها‬
‫را ذخیره نمائیم‪ .‬از نقطه نظر عملیات ما باالی یک فیلد‪ ،‬عملیات مربوط به نوع همان‬
‫فیلد را اجرا کرده میتوانیم‪ .‬تعداد فیلدها در یک جدول در اثنای دیزاین جدول تعیین‬
‫میگردد‪.‬‬

‫ریکورد )‪(Record‬‬
‫مجموعه از فیلدها که در آن معلومات راجع به یک موجود‪ ،‬مثال کمپیوتر باشد‪ ،‬را به‬
‫نام ریکورد یاد میکنند‪ .‬یا به عبارت دیگر سطر های بانک معلومات را به نام ریکورد‬
‫یاد مینماید‪ .‬ریکورد ها میتواند در اثنای کار به جدول اضافه شود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪154‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫جدول )‪(Table‬‬
‫مجموعه مکمل از ریکوردها را به نام جدول یاد میکند‪ .‬یک جدول دارای چندین ستون‬
‫و چندین سطر میباشد‪ .‬معلومات میتواند در چندین جدول هم جابجا شود‪ .‬در سیستم بانک‬
‫معلومات این جدولها میتوانند با هم ارتباط داشته باشند‪ .‬اینکار توسط یک فیلد مشترک‬
‫صورت گرفته میتواند‪ .‬در داخل یک جدول به روش ضرورت است تا به کمک آن هر‬
‫ریکورد به شکل جداگانه مشخص شود‪ .‬اینکار به کمک یک فیلد صورت میگیرد که به‬
‫نام کلید اولیه )‪ (Primary Key‬یاد میشود‪ .‬در فیلد کلید اولیه معلومات تکرار شده‬
‫نمیتواند‪.‬‬

‫یک بانک معلومات که به شکل درست دیزاین شده باشد‪ ،‬باید اشکال مختلف معلومات‬
‫را به استفاده کننده گان مختلف نظر به ضرورت آنها تهیه نماید‪ .‬گرچه اکثریت‬
‫پروگرامهای بانک معلومات جنبه عمومی دارد و میتوانیم در آن هر نوع بانک معلومات‬
‫را ایجاد نمائیم‪ .‬ولی بعضی بانکهای خاص مانند ‪(Geographical GIS‬‬
‫)‪ Information System‬نیز وجود دارد‪ .‬اکثریت بانکهای معلومات سابقه صرف‬
‫توسط اشخاص معین قابل دسترسی میباشد ولی بانکهای معلومات امروزی به شکل‬
‫‪ Client / Server‬دیزاین میشود که در آن استفاده کننده گان میتوانند به معلومات که در‬
‫سرور ذخیره است دسترسی داشته باشند‪ .‬به کمک بانکهای معلومات امروزی میتوانیم‬
‫معلومات راجع به یک شخص معین را از بانک های مختلف گرفته تا ریکورد مکمل‬
‫یک نفر را تهیه نمائیم‪.‬‬

‫معلومات وقتی مفید است که به سرعت و آسانی قابل دسترسی باشد‪ .‬در بانکهای‬
‫معلومات توسط کویری )‪ (Query‬معلومات را نشان داده میتوانیم‪ .‬توسط کویری‬
‫میتوانیم یک ریکورد مشخص را نشان دهیم و یا چندین ریکورد را نشان دهیم‪ .‬اکثریت‬
‫پروگرامهای بانک معلومات از یک لسان معیاری جهت اجرای عملیات باالی بانک‬
‫معلومات استفاده میکند‪ .‬این لسان به نام لسان ترکیبی کویری ‪(Structured Query‬‬
‫)‪ Language‬یاد میشود‪.‬‬

‫سیستم بانک معلومات )‪(Database System‬‬

‫سیستم بانک معلومات یک سیستم کمپیوتری برای ذخیره‪ ،‬و پراسس ریکوردها است‪.‬‬
‫این سیستم دارای چهار جز اساسی به نام های استفاده کننده )‪ ،(User‬پرزه جات‬
‫)‪ ،(Hardware‬پروگرامها )‪ (Software‬و معلومات اولیه )‪ (Data‬میباشد‪.‬‬

‫استفاده کننده )‪(User‬‬

‫کسانیکه با بانک معلومات سروکار دارند به نام استفاده کننده گان )‪ (Users‬بانک‬
‫معلومات یاد میشوند‪ .‬در ارتباط به بانک معلومات سه نوع استفاده کننده وجود دارد‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪155‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬اداره کننده بانک معلومات‬

‫‪ ‬پروگرامر بانک معلومات‬
‫‪ ‬استفاده کننده نهایی‬

‫اداره کننده بانک معلومات طرز ذخیره معلومات اولیه در بانک‪ ،‬وپالیسی های دسترسی‬
‫به بانک معلومات را تعیین میکند‪ .‬پروگرامر بانک معلومات پروگرامهای را جهت‬
‫عملیات مختلف بانک معلومات از قبیل داخل کردن معلومات اولیه به بانک‪ ،‬گرفتن‬
‫معلومات اولیه از بانک وغیره را تهیه میکند‪ .‬استفاده کننده نهایی شخص است که با‬
‫بانک معلومات کار میکند‪ .‬استفاده کننده نهایی از طریق مینوها‪ ،‬دکمه ها‪ ،‬فورمها وغیره‬
‫اجزای گ رافیکی با بانک معلومات کار میکند‪ .‬همچنین استفاده کننده نهایی از طریق‬
‫لسانهای پرسش )‪ (Query Languages‬هم با بانک معلومات کار میکند‪ .‬البته استفاده‬
‫کننده نهایی میتواند مدیر دفتر‪ ،‬کارمند دفتر‪ ،‬تحویلدار بانک )‪ (Bank Teller‬و غیره‬
‫اشخاص باشد که دارای مهارت ابتدایی در بانک معلومات میباشند‪.‬‬

‫پروگرامهای بانک معلومات میان معلومات ذخیره شده و استفاده کننده این معلومات‬
‫قرار دارد‪ .‬این پروگرامها را به سه نوع تقسیم کرده میتوانیم ]‪:[246:2‬‬
‫‪ ‬پروگرامهای تطبیقی )‪(Application software‬‬
‫‪ ‬رابط استفاده کننده )‪(User Interface‬‬
‫‪ ‬سیستم اداره بانک معلومات یا ‪(Database Management DBMS‬‬
‫)‪System‬‬

‫پروگرامهای تطبیقی توسط پروگرامرها برای مقاصد مختلف تهیه میشود‪ .‬برای تهیه این‬
‫پروگرامها از لسانهای پروگرام نویسی استفاده میشود‪ .‬رابط استفاده کننده عبارت از‬
‫بخش است که به کمک آن استفاده کننده به بانک معلومات کار میکند‪.‬‬

‫پروگرام و یا هم سیستم از پروگرامهای که توسط آن بانک معلومات را ساخته میتوانیم‬

‫وعملیات مختلف را باالی بانک معلومات اجرا کرده میتوانیم به نام ‪DBMS‬‬
‫)‪ (Database Management System‬یاد میشود‪ .‬توسط این پروگرامها فایلهای‬
‫مختلف میتواند با هم رابطه داشته باشد و به این ترتیب از تکرار عین معلومات در‬
‫فایلهای مختلف جلوگیری میشود‪ .‬توسط پروگرامهای بانک معلومات میتوانیم به آسانی‬
‫و سرعت‪ ،‬مقدار زیاد معلومات را ذخیره‪ ،‬تنظیم‪ ،‬ویا مورد دسترسی قرار دهیم و یا در‬
‫آن تغییرات وارد نمائیم‪ .‬به کمک ‪ DBMS‬شما میتوانید از بین ملیونها ریکورد همان‬
‫ریکورد را پیدا نمایید که شما آنرا ضرورت دارید‪ .‬همچنین به کمک سیستم اداره بانک‬
‫معلومات چندین استفاده کننده میتواند از بانک معلومات استفاده نمایند‪.‬‬

‫سیستم اداره بانک معلومات عملیات ذیل را انجام میدهد‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪156‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫مرتب ساختن معلومات‬ ‫‪‬‬

‫یافتن معلومات‬ ‫‪‬‬
‫تغییر دادن معلومات‬ ‫‪‬‬
‫چاپ نمودن معلومات‬ ‫‪‬‬

‫سیستم اداره بانک معلومات دارای دو نوع لسانها است‪ .‬لسان تعریف معلومات اولیه یا‬
‫‪ (Data Definition Language) DDL‬و لسان اداره معلومات اولیه یا ‪DML‬‬
‫)‪ DDL .(Data Manipulation Language‬توسط دیزاین کننده بانک معلومات‬
‫جهت تعیین ساختار بانک معلومات استفاده میشود‪ .‬و ‪ DML‬برای اجرای عملیات باالی‬
‫بانک معلومات استفاده میشود‪ .‬لسانهای ترکیبی پرسش یا ‪(Structured Query SQL‬‬
‫)‪ Language‬لسان بانکهای مرتبط )‪ (Relational Database‬است که هر دو لسان‬
‫فوق را دارا میباشد‪.‬‬

‫سیستمهای اداره معلومات که بیشتر مورد استفاده است قرار ذیل میباشند‪:‬‬

‫‪Oracle‬‬
‫یک سیستم مشهور برای اداره بانک معلومات است که به شکل وسیع از آن استفاده‬
‫میشود‪ .‬این سیستم دارای پروگرامها‪ ،‬تسهیالت متعدد‪ ،‬و بخشهای است که از آن برای‬
‫اداره بانک معلومات استفاده شده میتواند‪ .‬از ‪ Oracle‬در سیستم های عامل مختلف مانند‬
‫ویندوز )‪ ،(Windows‬لینکس )‪ ،(Linux‬یونکس )‪ ،(UNIX‬و مکنتاش‬
‫)‪ (Macintosh‬استفاده شده میتواند‪ .‬البته ‪ Oracle‬یک سیستم پچیده میباشد‪.‬‬

‫‪DB2‬‬
‫از تولیدات شرکت ‪ IBM‬بوده و در سیستمهای عامل ویندوز )‪ ،(Windows‬لینکس‬
‫)‪ ،(Linux‬و بعضی نمونه های یونکس استفاده شده میتواند‪ .‬همچنین شرکت ‪ IBM‬لسان‬
‫مشهور ‪ (Structured Query Language) SQL‬را نیز در سالهای ‪ ۱۱۷۰‬بوجود‬
‫آورده است ]‪ DB2 .[449:20‬مانند ‪ Oracle‬دارای مجموعه از پروگرامها است که به‬
‫کمک آن معلومات اولیه را تحلیل )‪ ،(Analyse‬و اداره کرده میتوانیم‪.‬‬

‫‪SQL Server‬‬
‫سیستم مشابه با ‪ Oracle‬بوده ولی تنها در سیستم عامل ویندوز استفاده شده میتواند‪.‬‬
‫دارای بخش لسان پروگرام نویسی بوده و از لحاظ سرعت و فعالیت کار‪ ،‬نیز خوب‬
‫میباشد ]‪ .[449:20‬هر نمونه آن دارای چندین نمونه فرعی بوده که هر اداره نظر به‬
‫ضرورت و قیمت یک نمونه آنرا انتخاب کرده میتواند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪157‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪MySQL‬‬
‫یک سیستم مشهور اداره بانک معلومات از نوع کود باز )‪ (Open Source‬میباشد‪.‬‬
‫بعضی استفاده کننده گان کمپیوتر سیستم عامل لینکس را ترجیع میدهد و ‪ MySQL‬یک‬
‫اختیار مناسب برای استفاده در این سیستم عامل است‪ .‬استفاده آن آسان‪ ،‬قیمت آن کم‪،‬‬
‫ولی تسهیالت آن نظر به ‪ ،DB2‬و ‪ SQL Server‬محدود است‪ .‬یکی از محدودیتهای‬
‫آن اینست که با سیستم های سابقه بانک معلومات به خوبی کار کرده نمیتواند و همچنین‬
‫قابلیت توسعه آن نیز محدود است ]‪.[449:20‬‬

‫لسان های پروگرام نویسی‬

‫‪Programming Languages‬‬
‫طوریکه میدانیم کمپیوتر طبق پروگرام که برایش داده می شود‪ ،‬وظیفه خود را انجام‬
‫میدهد و بدون پروگرام هیچ کاری را انجام داده نمیتواند‪ .‬و صفت مهم که کمپیوتر را از‬
‫دیگر وسایل متمایز ساخته است‪ ،‬عبارت از قابلیت پروگرام کردن آن میباشد‪ .‬وجود‬
‫پروگرامها سبب گردیده تا مردم کمپیوتر را خریداری و استفاده نمایند‪ .‬شما ده ها و صد‬
‫ها پروگرام را مشاهده میکنید که در بخشهای مختلف استفاده میشود‪ .‬حتما با مشاهده این‬
‫پروگرام ها سوال در ذهن شما مطرح میشود که این پروگرام های مفید از کجا میشود‬
‫وچگونه تهیه میشود؟ در جواب باید گفت که تمام این پروگرام ها به کمک لسان های‬
‫پروگرام نویسی تهیه و به کمپیوتر داده می شود‪ .‬طوریکه لسان های بشری وسیله ارتباط‬
‫میان انسان ها است‪ ،‬لسان های پروگرام نویسی وسیله ارتباط بین انسان و کمپیوتر است‪.‬‬
‫برخالف لسانهای بشری‪ ،‬لسانهای پروگرام نویسی طوری دیزاین گردیده که هیچ نوع‬
‫ابهام را قبول ندارد و دستورهای آن باید بسیار واضیح و صریح باشد‪.‬‬

‫پروگرام نویسی یک عملیه پچیده است و به وسایل و تخنیکهای خاص ضرورت دارد‪.‬‬
‫وسایل آن لسانهای پروگرام نویسی است‪ .‬و فهم تخنیکها‪ ،‬در درست بودن پروگرام‪ ،‬کم‬
‫ساختن وقت اجرای پروگرام‪ ،‬کم ساختن مقدار حافظه مورد ضرورت برای پروگرام‪،‬‬
‫کم ساختن پچیده گی پروگرام‪ ،‬و بیشتر ساختن عمر پروگرام‪ ،‬کمک میکند‪ .‬یک‬
‫پروگرامر موفق باید در هر دو بخش مهارت داشته باشد‪ .‬از همین سبب شخص که‬
‫پروگرامهای امروزی را تهیه میکند به نام انجینر سافت ویر )‪(Software Engineer‬‬
‫یاد میشود‪ .‬یکی از این تخنیکها دیزاین الگوریتم )‪ (Algorithm‬است‪ .‬اصطالح‬
‫الگوریتم از کلمه الخوارزم گرفته شده است که منسوب به محمد بن موسی الخوارزمی‬
‫میباشد‪ .‬در اصطالح کمپیوتر الگوریتم عبارت از روش قدم به قدم است که منجر به حل‬
‫یک مسئله میش ود‪ .‬برای حل مسایل ممکن است که چندین روش وجود داشته باشد در‬
‫حالیکه این روشها با هم فرق دارد‪ .‬بهترین روش یا الگوریتم همان است که به منابع‬
‫کمتر سیستم ضرورت داشته باشد‪ .‬البته مهمترین منبع در سیستم کمپیوتر وقت است و‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪158‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫بهترین الگوریتم آنست که در وقت کم یک مسئله را حل نماید‪ .‬پس یک الگوریتم باید‬

‫طوری دیزاین شود که تا حد امکان یک مسئله را در وقت کم حل نماید ]‪.[15:16‬‬

‫تمام پروگرامهای کمپیوتر توسط انجینران نرم افزار تهیه میشود‪ .‬بدون وجود این‬
‫پروگرامها‪ ،‬استفاده کننده گان )‪ (Users‬کمپیوتربدون پروگرام میشود و بدون پروگرام‬
‫کمپیوتر هیچ کاری را انجام داده نمیتواند‪ .‬استفاده کننده گان کمپیوتر از پروگرامهای از‬
‫قبل تهیه شده استفاده میکند‪ .‬ولی بعضی اوقات ضرورت است تا به عوض استفاده از‬
‫پروگرامهای از قبل تهیه شده‪ ،‬پروگرام تهیه شود‪.‬‬
‫لسانهای مختلف پروگرام نویسی وجود دارد و هر لسان مجموعه از عالیم‪ ،‬قواعد و‬
‫دستور العملها است که امکان ارتباط با کمپیوتر را فراهم میکند‪ .‬همچنین هر لسان‬
‫پروگرام نویسی دارای مترجم میباشد که دستورهای همان لسان را به لسان ماشین ترجمه‬
‫میکند‪ .‬هر لسان در یک‬
‫بخش معین و بعضی از آنها‬
‫در چندین بخش مورد‬
‫لسانهای پروگرام نویسی در حال پیشرفت اند‬ ‫استفاده قرار گرفته میتوانند‪.‬‬
‫و پیشرفت آنها هم به استقامت لسانهای بشری‬ ‫لسانهای پروگرام نویسی در‬
‫است و این کار به نوبه خود باعث کم شدن‬ ‫حال پیشرفت اند و پیشرفت‬
‫مسافه میان پروگرامر و استفاده کننده کمپیوتر‬ ‫آنها هم به استقامت لسانهای‬
‫میشود‪ .‬امروز پروگرامها به شکل مرئی‬ ‫بشری است و این کار به‬
‫ساخته میشود‪ ،‬فردا ممکن به اساس توضیح‬ ‫نوبه خود باعث کم شدن‬
‫عمومی از مشکل و پس فردا ممکن کمپیوتر‬ ‫مسافه میان پروگرامر و‬
‫مشکل را شناسائی و برای آن پروگرام دهد‪.‬‬ ‫استفاده کننده کمپیوتر‬
‫میشود‪ .‬امروز پروگرامها به‬
‫شکل مرئی ساخته میشود‪،‬‬
‫فردا ممکن به اساس توضیح‬
‫عمومی از مشکل و پس فردا ممکن کمپیوتر مشکل را شناسائی و برای آن پروگرام دهد‪.‬‬

‫طوریکه قبال یاد آوری گردید که‪ ،‬لسان های پروگرام نویسی به حیث وسیله برای تهیه‬
‫پروگرامهای کمپیوتر است‪ .‬ولی وسیله به تنهای نمیتواند سبب ایجاد پروگرامهای بهتر‬
‫شود‪ .‬برای تهیه پروگرام های بهتر باید از تخنیک های بهتر استفاده شود‪ .‬علمای کمپیوتر‬
‫ساینس میتودهای مختلف را جهت تهیه پروگرامهای محکم وقابل اطمنان معرفی نموده‬
‫اند که این میتودها باعث سهولت در پروگرام نویسی هم شده است‪.‬‬

‫انواع لسانهای پروگرام نویسی‬

‫چون کمپیوتر یک ساحه در حال پیشرفت و توسعه است از همین سبب مشکل است تا‬
‫لسان های پروگرام نویسی را به یک طریقه مشخص تقسیم بندی شود‪ .‬از همین سبب‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪159‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫چندین تقسیم بندی وجود دارد که به اساس آن لسانهای پروگرام نویسی را تقسیم بندی‬
‫کرده میتوانیم‪ .‬یکی از روشهای معمول برای تقسیم بندی لسانهای پروگرام نویسی‪،‬‬
‫عبارت ازمفکوره پروگرام نویسی است‪ .‬این تقسیم بندی مفکوره پروگرامر‪ ،‬برای‬
‫ساختن پروگرام را تمثیل میکند‪ .‬البته حتمی نیست تا یک لسان که در یک کتگوری قرار‬
‫دارد صرف به اساس مفکوره همان کتگوری باشد‪ .‬مثال لسان پروگرام نویسی جاوا‬
‫)‪ (Java‬عناصر کتگوری شی گرا و هم عناصر کتگوری وظیفوی )‪ (Procedural‬را‬
‫دارد‪ .‬تقسیم بندی لسانهای پروگرام نویسی به اساس مفکوره پروگرامر‪ ،‬دارای کتگوری‬
‫های ذیل میباشد‪.‬‬

‫لسان کمپیوتر )‪(Machine Language‬‬

‫لسان کمپیوترعبارت از لسان است که دستورهای آن متشکل از صفر و یک بوده و‬
‫کمپیوتر بدون ترجمه‪ ،‬این دستورها را اجرا کرده میتواند‪ .‬لسان کمپیوتر را به نام لسان‬
‫ماشین )‪ (Machine Language‬نیز یاد میکند و مربوط به دیزاین پراسسرکمپیوتر می‬
‫شود‪ .‬یا به عبارت دیگر لسان کمپیوتر مجموعه از دستورهای است که برای یک‬
‫پراسسر مشخص در نظر گرفته شده است و صرف همان پراسسر آن دستورها را اجرا‬
‫کرده میتواند‪ .‬از همین سبب با وجود اینکه مشابهت ها بین لسان کمپیوتر شرکتهای‬
‫مختلف وجود دارد ولی لسان کمپیوتر یک شرکت از شرکت دیگر فرق میکند‪ .‬لسان‬
‫کمپیوتر در حقیقت مانند زبان مادری برای کمپیوتر است که بدون ترجمه توسط کمپیوتر‬
‫اجرا شده میتواند‪.‬‬

‫دستورهای لسان کمپیوتر را به نام مایکرو کود )‪ (Micro-code‬یاد مینمایند و این‬

‫دستورها‪ ،‬کمپیوتر را برای اجرای کارهای خیلی ساده و ابتدائی از قبیل گرفتن معلومات‬
‫اولیه )‪ ،(Data‬مقایسه میان معلومات اولیه‪ ،‬انتقال معلومات اولیه‪ ،‬و ذخیره معلومت‬
‫اولیه‪ ،‬رهنمائی میکند‪ .‬نوشتن پروگرام در لسان کمپیوتر مشکل بوده و همچنین پروگرام‬
‫کردن کمپیوتر یک شرکت از کمپیوتر شرکت دیگر فرق دارد‪ .‬امکان واقع شدن‬
‫اشتباهات در پروگرام که به لسان کمپیوتر نوشته شده زیاد بوده‪ ،‬در حالیکه یافتن و‬
‫اصالح نمودن این اشتباهات مشکل میباشد‪.‬‬
‫در سالهای اول کمپیوترها‪ ،‬پروگرامرهای کمپیوتر مجبور بودند تا تمام دستورهای خود‬
‫را به لسان کمپیوتر نوشته کند‪ .‬ولی امروز پروگرامرها میتوانند دستورهای خود را به‬
‫کمک لسانهای پروگرام نویسی مانند ویژول بسیک )‪ ،(Visual Basic‬سی پلس پلس‬
‫)‪ ،(C++‬جاوا )‪ (Java‬وغیره به کمپیوتر وارد نمایند‪ .‬چون لسان کمپیوتر یگانه لسان‬
‫است که کمپیوتر آنرا به شکل مستقیم و بدون ترجمه می فهمد‪ ،‬از همین سبب پروگرام‬
‫نوشته شده در لسانهای پروگرام نویسی‪ ،‬باید قبل از اجرای آن توسط پراسسر‪ ،‬به لسان‬
‫کمپیوتر ترجمه شود‪ .‬این کار به کمک مترجمین لسانهای پروگرام نویسی صورت‬
‫میگیرد‪ .‬نتیجه ترجمه که معموال به نام فایل قابل اجرا )‪ (Executable File‬یاد میشود‬
‫به کود های لسان کمپیوتر بوده و توسط پراسسر کمپیوتر اجرا میشود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪160‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫لسانهای پروگرام نویسی سهولتهای زیادی را در تهیه پروگرامهای کمپیوتر بوجود آورده‬
‫که از همین سبب امروز پروگرامرها برای تهیه و ساختن پروگرامهای کمپیوتر از لسان‬
‫های پروگرام نویسی استفاده میکنند‪ .‬البته در موارد خاص پروگرام سازی‪ ،‬که در آن‬
‫مورد از لسانهای پروگرام نویسی استفاده شده نمیتواند‪ ،‬از لسان کمپیوتر استفاده میشود‪.‬‬

‫لسان اسمبلی )‪(Assembly Language‬‬

‫در نیمه اول دهه ‪ 0851‬در یک پیشرفت مهم‬
‫سرعت عمل لسان اسمبلی‪،‬‬ ‫لسان پروگرام نویسی اسمبلی‪ ،‬که لسان سطح‬
‫تسلط آن باالی پرزه جات‬ ‫پایین است و به نام لسان تاویل نیز یاد میگردد‪،‬‬
‫کمپیوترو همچنان استفاده سریع‬ ‫به میان آمد‪ .‬دستور های لسان اسمبلی مشابه به‬
‫این لسان از پرزه جات جدید‪،‬‬ ‫(از‬ ‫انگلیسی‬ ‫کلمات‬
‫باعث گردیده تا این لسان هنوز‬ ‫قبیل‪ADD،SUB،MUL،DIV،MOV‬‬
‫هم زنده باشد‪.‬‬ ‫وغیره) میباشند که مترجم لسان اسمبلی‬
‫)‪ (Assembler‬قادر به ترجمه آن به لسان‬
‫ماشین است‪ .‬در حقیقت لسان اسمبلی شکل‬
‫سمبولیک لسان ماشین بوده که هر دستور‬
‫العمل لسان اسمبلی معادل یک دستور العمل لسان ماشین میباشد‪ .‬تنها در لسان اسمبلی‬
‫دستور های عملیاتی و آدرسها به شکل باینری نه‪ ،‬بلکه به شکل سمبولیک میباشد‪ .‬از‬
‫همین سبب پروگرام نویسی در لسان اسمبلی نظر به لسان ماشین آسانتر است‪.‬‬

‫سالیان زیاد از لسان اسمبلی در پروگرام نویسی سیستم کار گرفته میشد‪ .‬چنانچه اولین‬
‫نمونه پروگرام ‪ DOS‬که در ماه اگست سال‪ 0890‬به بازار عرضه شد دارای چهار‬
‫هزار سطر به لسان اسمبلی بود‪ .‬طرح یک پروگرام به لسان اسمبلی مبنی به روش های‬
‫بشری برای حل مسائل نبوده‪ ،‬بلکه بیشتر متکی به اساس کار پرزه جات کمپیوتر می‬
‫باشد که از همین سبب پروگرام نویسی در لسان اسمبلی نیز مشکل میباشد‪ .‬چون این‬
‫لسان نظر به لسان های بشری به لسان ماشین نزدیکتر است‪ ،‬از همین سبب به نام لسان‬
‫سطح پایین )‪ (Low-level‬نیز یاد میشود‪.‬‬

‫لسان های سطح عالی‬

‫لسانهای سطح عالی بین لسانهای بشری و لسان ماشین قرار دارند‪ .‬مترجمین که به نام‬
‫جمع کننده )‪ (Compiler‬و مفسر )‪ (Interpretor‬یاد میشوند‪ ،‬میتوانند دستورهای این‬
‫لسانها را به لسان ماشین ترجمه نمایند‪ .‬این لسانها تفصیالت بیشتر را از پروگرامرمخفی‬
‫مینمایند‪ .‬خوبی دیگر این لسانها قابلیت اجرای آن در کمپیوترهای مختلف میباشد‪.‬‬
‫دستورهای این لسان ها نزدیکتر به لسان های بشری است و از این سبب به نام لسان‬
‫های سطح عالی یاد می شوند‪ .‬لسانهای پروگرام نویسی فورتران )‪،(FORTRAN‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪161‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫کوبول )‪ ،(COBOL‬بسیک )‪ ،(BASIC‬پاسکال )‪ ،(Pascal‬سی پلس پلس )‪،(C++‬‬

‫اده )‪ ،(Ada‬لوگو )‪ ،(LOGO‬و جاوا )‪ (Java‬مثالهای لسانهای پروگرام نویسی سطح‬
‫عالی اند‪ .‬چون دستورهای این لسانها به لسانهای بشری نزدیک است و از همین سبب‬
‫به کمک این لسانها ساینس دانان‪ ،‬انجینران‪ ،‬و اشخاص دیگر میتوانند برای مسایل مورد‬
‫نظر شان پروگرام نویسی نمایند‪ .‬این لسان ها جهت تدریس فن پروگرام نویسی به نو‬
‫آموزان در مدارس ثانوی و پوهنتون های جهان به کار برده می شوند‪.‬‬

‫در لسانهای پروگرام نویسی سطح عالی سعی به عمل آمده تا پروگرام نویسی برای حل‬
‫یک مسئله مشابه به عملکرد انسان ها در حل مسائل باشد‪ .‬به همین سبب یاد گرفتن این‬
‫لسان ها نظر به لسان ماشین و لسان اسمبلی آسان است‪ .‬هر دستور این لسان ها مساوی‬
‫به چندین دستور العمل لسان ماشین بوده که این هم آسانی این لسان ها را نشان میدهد‪.‬‬
‫پروگرام نوشته شده در این لسان ها در هر کمپیوتر به تغییر کم و یا بدون تغییر اجرا‬
‫)‪ (Run‬شده میتواند‪.‬‬

‫پروگرام نویسی ترکیبی )‪ (Structured Programming‬برای اولین بار در لسان های‬

‫سطح عالی معرفی گردید‪ .‬در پروگرام نویسی ترکیبی یک پروگرام بزرگ را میتوانیم‬
‫به بخش های خورد و ریزه تقسیم نماییم که این کار در فهم پروگرام‪ ،‬استفاده مکرر از‬
‫چند دستور بدون نوشتن تکراری آن‪ ،‬تهیه یک پروگرام توسط چندین پروگرامر‪ ،‬و‬
‫همچنین در حفظ و نگهداری پروگرام کمک مینماید‪ .‬پروگرام نویسی ترکیبی‪ ،‬عملیه‬
‫پروگرام نویسی را آسان و پرثمرساخته است‪ .‬در پروگرام نویسی ترکیبی یک پروگرام‬
‫متشکل از اجزای میباشد که به نام مادیول )‪ (Module‬یاد میشوند‪ .‬در یک مادیول چندین‬
‫پروگرام فرعی میباشند‪.‬‬

‫لسان های پروگرام نویسی نسل چهارم‬

‫لسان های پروگرام نویسی نسل چهارم‪ ،‬کار پروگرام نویسی را آسانتر ساخته و امکان‬
‫این که کارهای معین نظر به لسان های سطح عالی بسیار به سرعت و آسانی انجام گردد‬
‫بوجود آورده است‪ .‬این لسان ها در اساس برای ترتیب و تنظیم بانک های معلوماتی‬
‫)‪ (Databases‬ایجاد گردیده اند‪ .‬به کمک این لسانها میتوانیم عملیات مختلف از قبیل‬
‫ارایه معلومات در وقت کم‪ ،‬تهیه راپورها وغیره را به سرعت و بدون نوشتن پروگرام‬
‫مکمل اجرا نمائیم‪ DB .‬و ‪ FoxPro‬مثالهای این لسانها میباشند‪.‬‬

‫لسانهای نسل چهارم دارای دو خاصیت مهم ذیل میباشند‪:‬‬

‫‪ ‬از دستورهای استفاده میکند که بیشتر مشابه به لسانهای بشری میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬در دستورهای آن بیشتر به ضرورت تاکید میشود و نه به طرز اجرا‪.‬‬
‫این لسانها بیشتر پر ثمر اند و تفصیل بیشتر را مخفی مینماید‪ .‬یکنوع از لسانهای نسل‬
‫چهارم را به نام لسان کویری یا پرسش )‪ (Query Language‬یاد میکند‪ .‬به کمک این‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪162‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫لسان استفاده کننده میتواند معلومات را از بانک معلومات درخواست نماید‪SQL .‬‬
‫)‪ (Structured Query Language‬یک لسان معیاری برای پرسش ها در مورد بانک‬
‫معلومات است‪.‬‬

‫پروگرام نویسی شی گرا )‪(Object-oriented Programming‬‬

‫لسانهای پروگرام نویسی ترکیبی و لسانهای نسل چهارم پیشرفتهای مهم در پروگرام‬
‫نویسی محسوب میشود ولی پایان پیشرفت نمیباشد‪ .‬امروز پروگرام نویسی شی گرا توجه‬
‫پروگرامرها را بخود جلب نموده است‪ .‬تخنیک پروگرام نویسی شی گرا برای اولین بار‬
‫و به شکل ابتدائی در سالهای ‪ ۱۱۷۰‬در لسان ‪ Smaltalk‬استفاده گردید‪ .‬در اینوع‬
‫پروگرام نویسی‪ ،‬معلومات اولیه )‪ (Data‬وعملیات که باالی معلومات اولیه اجرا میشود‪،‬‬
‫با هم یکجا گردیده که همین ترکیب معلومات اولیه با عملیات را به نام آبجکت یا شی‬
‫)‪ (Object‬یاد نموده و به این ترتیب پروگرام به شکل مجموعه از آبجکتها در نظر‬
‫گرفته میشود‪ .‬آبجکت دارای معلومات اولیه و دستورهای که معلومات اولیه را استفاده‬
‫میکند‪ ،‬میباشد‪ .‬پروگرام نویسی شی گرا در دید اول مبهم به نظر میرسد ولی یک روش‬
‫طبیعی برای تهیه پروگرامها است‪ .‬به کمک پروگرام نویسی شی گرا خصوصیات یک‬
‫پروگرام را در پروگرام دیگر نیز استفاده کرده میتوانیم‪ .‬لسانهای ‪ ،C++‬جاوا‪ ،‬ویژول‬
‫بسیک دات نت‪ ،‬پایتون )‪ ،(Python‬و سی شارپ )‪ ،(C#‬مثالهای لسانهای شی گرا اند‪.‬‬

‫در پروگرام نویسی شی گرا کالس )‪ (Class‬عبارت از نقشه و قالب برای آبجکتها است‪.‬‬
‫در داخل کالس متحولین و پروگرامهای فرعی یا میتودها )‪ (Methods‬میباشند‪.‬‬
‫پروگرامهای فرعی میتواند از کالسهای دیگر هم استفاده نمایند‪ ،‬ویا اگر خواسته باشیم‪،‬‬
‫دسترسی به آنها را محدود نمائیم‪ .‬کالسهای جدید به آسانی میتوانند از کالسهای موجود‬
‫ایجاد شود‪ .‬کالسهای جدید میتوانند خصوصیات کالسهای موجود را به میراث ببرد و‬
‫همچنین خصوصیات جدید را نیز داشته باشند‪ .‬میتود های موجود در کالس روش ارتباط‬
‫آبجکت با آبجکتهای دیگر را تعیین میکند‪ .‬همچنین همین میتودها‪ ،‬کارهای که توسط‬
‫آبجکت انجام شده میتواند را نیز تعیین میکند‪ .‬اینکار سیستم شی گرا را بیشتر انعطاف‬
‫پذیر میسازد‪ ،‬چون میتوانیم خواص و طرز کار آبجکتها را توسعه دهیم بدون اینکه رابط‬
‫های )‪ (Interfaces‬خارجی آنرا تغییر دهیم‪ .‬کالسهای جدید را به سیستم اضافه کرده‬
‫میتوانیم که آبجکتهای کالسهای جدید میتوانند از رابط های کالسهای موجود استفاده‬
‫نمایند‪ .‬آبجکتها به کمک پیغامها با یکدیگر ارتباط گرفته میتوانند‪ .‬پیغامها معلومات را‬
‫از یک آبجکت به آبجکت دیگر انتقال داده و از میتودهای آن استفاده میکند‪.‬‬

‫پچیده گی پروگرامهای امروزی ایجاب میکند تا تولید پروگرامها مطابق به اساسات‬

‫انجینری نرم افزار و دارای اهداف مشخص باشد‪ .‬تولید و تطبیق یک پروگرام باید دارای‬
‫اهداف ذیل باشد که این اهداف را به کمک دیزاین شی گرا بدست آورده میتوانیم ]‪:[57:6‬‬
‫‪ ‬محکم بودن پروگرام )‪(Robustness‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪163‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬موافقت پروگرام )‪(Adaptability‬‬

‫‪ ‬استفاده دوباره )‪(Reusability‬‬

‫مطاب ق به هدف اول‪ ،‬هر سافت ویر باید درست باشد‪ .‬یعنی نتیجه مطلوب را به شکل‬
‫درست برای هر ورودی ارایه نماید‪ .‬عالوه بر این سافت ویر باید در هر حالت‪ ،‬حتی‬
‫در حاالت غیر پیش بینی شده هم کار دهد‪ .‬به اساس هدف دوم سافت ویر باید با تغییرات‬
‫آینده مطابقت داشته باشد‪ .‬سافت ویر های امروزی مانند سافت ویر های تهیه متن‪ ،‬نشان‬
‫دهنده صفحات ویب‪ ،‬ماشین های جستجو و غیره‪ ،‬باید دارای قابلیت توسعه باشند تا با‬
‫تغییرات آینده مطابقت داشته باشند‪ .‬هدف سوم تاکید به استفاده دوباره دارد‪ .‬یعنی یک‬
‫سافت ویر باید بارها استفاده شده بتواند‪ .‬این صفت سافت ویر را به نام استفاده دوباره‬
‫)‪ (Reusability‬یاد میکنند‪ .‬چون دیزاین یک سافت ویر یک عملیه پچیده و مغلق بوده‪،‬‬
‫به وقت ضرورت دارد‪ ،‬و به مصرف ضرورت دارد‪ ،‬پس باید در استفاده آن فکر شود‪.‬‬
‫برای اینکار باید در دیزاین سافت ویر به این نقطه توجه شود که این سافت ویر‪ ،‬کدام‬
‫کار ها را انجام دهد و کدام کارها را انجام ندهد‪.‬‬

‫خاصیت مهم دیگر برای پروگرام نویسی شی گرا خاصیت محفوظ سازی‬
‫)‪ (Encapsulation‬است که توسط آن تفصیل کالس از تمام آبجکتهای بیرونی محفوظ‬
‫و در امان است‪ .‬البته پروگرامر میتواند تعیین نماید که کدام معلومات را آبجکتها میتوانند‬
‫با هم شریک نمایند و کدام معلومات را شریک ساخته نمیتوانند‪.‬‬

‫یکی از خواص مهم پروگرام نویسی شی گرا وراثت )‪ (Inheritance‬است که به کمک‬

‫آن کالسهای جدید را از کالسهای موجود ایجاد کرده میتوانیم‪ .‬وراثت در حقیقت شکل‬
‫از استفاده دوباره است که در آن میتود ها و متحولین کالسهای موجود را به کالسهای‬
‫جدید انتقال داده میتوانیم‪ .‬کالسهای جدید میتواند به حیث کالس اصلی برای کالسهای‬
‫دیگر هم استفاده شوند‪ .‬کالس جدید دارای خصوصیات کالس اصلی و خصوصیات که‬
‫در خود کالس تعریف گردیده است میباشد‪ .‬هر آبجکت کالس جدید آبجکت کالس اصلی‬
‫آن است ولی آبجکتهای کالس اصلی نمیتواند آبجکت کالس فرعی آن شود‪.‬‬

‫وراثت رابطه ”‪ “is – a‬بین آبجکتها را تمثیل میکند و در زنده گی روزمره حاالت زیاد‬
‫وجود دارد که بین اشیا رابطه ”‪ “is – a‬وجود داشته باشد و یا یک شی نمونه خاص‬
‫یک شی دیگر باشد‪ .‬مثال بین لپ تاپ و کمپیوتر رابطه ”‪ “is-a‬موجود است یعنی ما‬
‫گفته میتوانیم که لپ تاپ یک کمپیوتر است )‪ .(Laptop is a computer‬پس هر وقت‬
‫که بین اشیا رابطه ”‪ “is – a‬وجود داشته باشد در آنصورت وراثت بوجود آمده میتواند‪.‬‬
‫در اینصورت نمونه یا شی خاص تمام خصوصیات شی عمومی را دارد و همچنین‬
‫دارای خصوصیات اضافی که در خودش تعریف گردیده است‪ ،‬نیز میباشد ]‪.[106:19‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪164‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫خاصیت دیگر پروگرام نویسی شی گرا خاصیت چند شکلی )‪ (Polymorphism‬است‬

‫که به کمک این خاصیت آبجکتهای کالسهای مختلف میتوانند عین پیغام را دریافت ولی‬
‫جواب آنها به طریقه های مختلف باشد‪ .‬به این ترتیب آبجکت صدا کننده ضرورت ندارد‬
‫تا نوع آبجکت صدا شده را بداند بلکه صرف نام میتود را مشخص میکند‪ .‬چند شکلی در‬
‫کالس های فرعی استفاده میشود که در آن یک میتود با خواص جدید جایگزین میتود‬
‫کالس اصلی میشود‪ .‬وراثت و چند شکلی پروگرام نویسی شی گرا را آسان و انعطاف‬
‫پذیر ساخته است ]‪.[267:19‬‬

‫پروگرام نویسی شی گرا برای پروژه های بزرگ سافت ویر ها یک امر ضروری‬
‫پنداشته میشود‪ .‬بخاطر که آبجکتهای مختلف میتوانند با هم گروپ شوند و به شکل موازی‬
‫توسط چند گروپ پروگرامر ها به شکل منظم کار شود‪ .‬وسایل و تخنیکهای پروگرام‬
‫نویسی شی گرا به یک روش معمول در بانک معلومات‪ ،‬پروگرامهای چند واسطه ای‬
‫)‪ (Multimedia‬و غیره موارد انجینری نرم افزار تبدیل شده است‪ .‬به خصوص‬
‫پروگرام نویسی شی گرا برای نوشتن پروگرامهای ‪ Interactive‬مانند سیستم عامل‬
‫گرافیکی‪ ،‬بازی های کمپیوتری‪ ،‬و پروگرامهای که برای مسایل زنده گی روزمره است‪،‬‬
‫مناسب میباشد‪.‬‬

‫پروگرام نویسی مریی )‪(Visual Programming‬‬

‫انسانها با اشکال‪ ،‬نظر به کلمات‪ ،‬بهتر کار کرده میتوانند‪ .‬به کمک پروگرام نویسی‬
‫مریی پروگرامر میتواند قسمت از‬
‫پروگرام را از اشکال تهیه نماید‪.‬‬
‫رشته کمپیوتر ساینس در مقابل‬ ‫لسان پروگرام نویسی ‪HyperTalk‬‬
‫تغییرات تکنالوژی خیلی حساس‬ ‫شرکت اپل )‪ (Apple‬اولین لسان‬
‫است‪ .‬از همین سبب متخصصین‬ ‫مریی میباشد‪ .‬امروز از وېژول‬
‫این رشته به صورت دوامدار و‬ ‫‪(Visual‬‬ ‫بسیک دات نت‬
‫مادام العمر به آموختن ضرورت‬ ‫)‪ Basic .Net‬و سی شارپ )‪(C#‬‬
‫دارند‪.‬‬ ‫به حیث لسان پروگرام نویسی مریی‬
‫استفاده بیشتر میشود‪ .‬پروگرام‬
‫نویسی مریی کار ساختن پروگرامها‬
‫خصوصا تهیه رابط )‪ (Interface‬را آسان و در وقت کم ممکن ساخته است‪ .‬پروگرام‬
‫نویسی مرئی استفاده از عناصر تصویری برای ایجاد پروگرامهای کمپیوتر است‪ .‬در‬
‫پروگرام نویسی مرئی ساختن پروگرام آسان میشود‪ .‬پروگرام نویسی مریی یک اختیار‬
‫خوب برای کسانی است که مهارت بیشتر در پروگرام نویسی ندارند‪ .‬یک پروگرام‬
‫کمپیوتری در پهلوی امال و قوانین جوانب دیگر از قبیل ارتباط میان معلومات اولیه‬
‫)‪ ،(Data‬شریک ساختن معلومات همرای دیگر پروگرامها‪ ،‬و ارتباط دادن بخشهای‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪165‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫گ رافیکی جهت استفاده آسان‪ ،‬را نیز دارد‪ .‬دستورهای متنی به تنهائی نمیتوانند تمام این‬
‫اعمال را انجام دهد‪ .‬پروگرام نویسی مرئی بسیاری این جوانب را اجرا کرده میتواند‪.‬‬
‫لسانهای مختلف مرئی وجود دارد که به کمک آن پروگرام ها را به شکل مرئی ساخته‬
‫میتوانیم‪ .‬بعضی از این لسانها عبارت اند از‪Microsoft Visual Programming :‬‬
‫‪Lab ،MVPL for Robotics ،Tersus for Web Applications ،Language‬‬
‫‪ ،VIEW for Scientists‬و ‪.SynthMaker for Audio Tools‬‬

‫لسانهای ماکرو )‪(Macro Languages‬‬

‫توسط این لسانها پروگرامهای را ساخته میتوانیم که به نام ماکرو یاد میشود‪ .‬ماکرو‬
‫میتواند که اجرای کارها را اتومات سازد‪ .‬این لسانها را به نام ‪Scripting Language‬‬
‫هم یاد میکنند‪ .‬بعضی پروگرامهای تطبیقی‪ ،‬پروگرامهای کمکی‪ ،‬و سیستم های عامل‬
‫آنرا در داخل خود دارد‪ .‬مثال در پروگرامهای تطبیقی مانند اکسل میتوانیم یک راپور را‬
‫به شکل اتومات در اخیر هر ماه ایجاد نمائیم‪ .‬و یا در سیستم عامل به کمک لسان سکریپت‬
‫میتوانیم کاپی احتیاطی )‪ (Backup‬معلومات را اتومات نمائیم‪ .‬پروگرامهای‬
‫مایکروسافت دارای نمونه سکریپت است که به نام ‪(Visual Basic for VBA‬‬
‫)‪ Application‬یاد میشود‪ .‬این لسانها را به نام لسانهای استفاده گرا ‪(User-oriented‬‬
‫)‪ Languages‬هم یاد میکنند‪.‬‬

‫پروگرام نویسی ویب‬

‫انترنت هم باالی پروگرام نویسی تاثیر داشته است‪ .‬نظر به استفاده از وسایل مختلف در‬
‫ویب‪ ،‬پروگرام نویسی برای ویب دارای چالشهای مختلف میباشد‪ .‬در پروگرام نویسی‬
‫ویب از لسانهای ذیل استفاده میشود‪:‬‬
‫‪(Hyper-text Markup Language) HTML‬‬
‫‪ HTML‬را به نام لسان تشریحی صفحه نیز یاد مینمایند‪ .‬دستورهای ‪ HTML‬هدایات‬
‫است برای مرورگر ویب )‪ (Web Browser‬که چه قسم متن‪ ،‬گرافیک‪ ،‬و چند واسطه‬
‫ای )‪ (Multimedia‬را در صفحه ویب ترتیب دهند و چه قسم این صفحات را ارتباط‬
‫دهند‪.‬‬

‫جاوا سکریپت )‪(Java Script‬‬

‫به کمک این لسان‪ ،‬دیزاین کننده صفحه ویب میتواند سکریپت را به کود ‪ HTML‬اضافه‬
‫کند‪.‬‬

‫ویژول بسیک سکریپت )‪(VBScript‬‬

‫لسان سکریپت نویسی است که به اساس ویژول بسیک توسط شرکت مایکروسافت تهیه‬
‫گردیده است‪ .‬در محیط های مختلف مایکروسافت استفاده شده میتواند‪VBScript .‬‬
‫همرای سیستم عامل ویندوز در کمپیوتر نصب میشود‪ .‬برای اجرای آن به محیط میزبان‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪166‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ضرورت است که در سیستم عامل ویندوز چند محیط میزبان مانند ‪Internet‬‬
‫‪ ،Windows Scripting Host ،Explorer‬و ‪Internet Information Services‬‬
‫وجود دارد‪ .‬در ابتدا برای صفحات ویب استفاده میگردید و بعد از آن توسط اداره کننده‬
‫گان سیستم برای اتومات سازی کارها به عوض فایلهای ‪ Batch‬استفاده گردید‪.‬‬
‫‪ VBScript‬در موارد مختلف سکریپت نویسی استفاده میشود‪ .‬از آن جمله توسط اداره‬
‫کننده گان سیستم در محیط های مایکروسافت برای اتومات سازی کارها استفاده میشود‪.‬‬
‫گرچه این استفاده با به میان آمدن ‪ Windows PowerShell‬محدود گردیده است‪.‬‬
‫نوت‪ :‬برای اجرای کود ‪ VBScript‬در محیط ویندوز از ‪ wcript.exe‬و یا هم‬
‫‪ cscript.exe‬استفاده نمائید‪.‬‬

‫جاوا )‪(Java‬‬
‫لسان که کامال شی گرا بوده و برای اپلتهای ویب )‪ (Web Applets‬هم استفاده میشود‪.‬‬
‫اپلتها پروگرامهای کوچک اند که در میان پروگرام های دیگرمانند مرورگر ویب‬
‫)‪ (Web Browser‬اجرا میشود‪ .‬همچنین به کمک جاوا‪ ،‬پروگرامهای را ساخته‬
‫میتوانیم که در سیستمهای مختلف و سیستم های عامل مختلف استفاده شده میتواند‬
‫]‪.[36:17‬‬

‫‪Perl‬‬
‫این لسان در سال ‪ ۱۱۸۷‬به میان آمد که اساسا برای پراسس متن به وجود آمده و میتواند‬
‫در موارد مختلف و برای مقاصد عمومی نیز استفاده شود‪ .‬تسهیالت بهتر برای پراسس‬
‫متن را دارا میباشد‪ .‬در سالهای ‪ ۱۱۱۰‬شهرت ‪ Perl‬دیگر هم بیشتر گردید که از آن به‬
‫حیث لسان سکریپت نیز استفاده گردید‪ .‬همچنین از ‪ Perl‬در پروگرام سازی گرافیک‪،‬‬
‫پروگرام نویسی شبکه ها )‪ (Network Programming‬و اداره سیستم ‪(System‬‬
‫)‪ Administartion‬نیز استفاده میشود‪ .‬خصوصیات لسانهای مختلف مانند سی ‪،C‬‬
‫‪ Lisp ، Shell‬و غیره در آن موجود است‪ .‬در ویب برای نوشتن سکریپت ‪ CGI‬استفاده‬
‫میشود‪ .‬همچنین این لسان در تطبیقات پروگرام نویسی بانک معلومات استفاده میشود‪.‬‬
‫‪ Perl‬در سرور ویب )‪ (Web Server‬اجرا میشود و نه در مرورگر ویب‪.‬‬

‫‪(Exrensible Markup Language) XML‬‬

‫‪ XML‬مانند ‪ HTML‬بوده که در حقیقت محدودیتهای ‪ HTML‬را تکمیل میکند‪ .‬برای‬
‫پروگرام نویسی ویب استفاده میشود‪ .‬البته ‪ XML‬به کمک ‪ HTML‬و تکنالوژی های‬
‫دیگر معلومات را نمایش داده میتواند‪ XML .‬در سال ‪ ۱۱۱۴‬توسط ‪(World W3C‬‬
‫)‪ Wide Web Consortium‬به میان آمد‪ .‬یک لسان قابل انتقال و دارای کود باز بوده‬
‫و مانند یک ستندرد برای تشریح و ذخیره معلومات اولیه که در پروگرامهای مختلف‬
‫استفاده میشود‪ ،‬میباشد‪ .‬به کمک ‪ XML‬میتوانیم هر نوع معلومات اولیه به شمول‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪167‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫فورمولهای ریاضی‪ ،‬دستورهای عیار سازی‪ ،‬صوت‪ ،‬و غیره را تشریح نمائیم‪ .‬اسناد‬
‫‪ XML‬هم توسط ما و شما و هم توسط کمپیوتر قابل خوانش میباشد ]‪.[834:21‬‬

‫لسانهای ذکاوت مصنوعی )‪(Artificial Intelligence‬‬

‫پروگرامهای ذکاوت مصنوعی عبارت از پروگرامهای است که برای حل مشکالت و‬
‫تشخیص نمونه ها استفاده میشود‪ .‬از این نوع پروگرامها در دو بخش ذیل استفاده میشود‪:‬‬
‫‪ ‬حل مشکالت )‪(Problem Solving‬‬
‫‪ ‬تشخیص نمونه ها )‪(Pattern Recognition‬‬
‫در قسمت حل مشکالت یک پروگرام ذکاوت مصنوعی باید یک مشکل یا مجموعه از‬
‫معلومات اولیه را مشاهده و از روی آن قدم بعدی برای حل مشکل را مشخص نماید‪.‬‬
‫مثال یک سیستم بانکی ممکن بعد از ارزیابی تاریخچه کریدت )‪ (Credit‬و سطح زنده‬
‫گی‪ ،‬تصمیم گیرد تا به شما قرضه دهد یا خیر‪ .‬این نوع سیستم را به نام سیستم ماهر‬
‫)‪ (Expert System‬نیز یاد میکند‪ .‬در قسمت تشخیص نمونه‪ ،‬پروگرام ذکاوت‬
‫مصنوعی‪ ،‬به معلومات اولیه تکراری و یا هم معلومات اولیه مشخص میبیند‪ .‬ذکاوت‬
‫مص نوعی برای حل مسایل از تخنیکهای مختلف استفاده میکند‪ .‬بعضی از این تخنیکها‬
‫قرار ذیل اند‪:‬‬

‫درختهای تصمیم گیری )‪(Decision Trees‬‬

‫اینوع پروگرامها‪ ،‬کمپیوتر را برای اجرای قدم بعدی نظر به تصمیم یا حالت قبلی‬
‫رهنمایی میکند‪ .‬در حقیقت هر تصمیم منتج به تصمیم جدید دیگر میشود‪.‬‬

‫سیستم قوانین )‪(Rules-based System‬‬

‫اینوع سیستمها به اساس پیروی مجموعه از قوانین که توسط پروگرامر تعیین میشود‬
‫کار میکند‪.‬‬

‫سیستم جوابدهی )‪(Feedback System‬‬

‫از این تخنیک برای تغییر دادن پروگرامها استفاده میشود‪ .‬این سیستم به اساس نتیجه‬
‫یک حل تصمیم میگیرد تا معلوم نماید که یک حل در کدام موارد کار میکند و در کدام‬
‫موارد ناکام است‪.‬‬

‫لخت افزار‬
‫‪Firmware‬‬
‫در ساختمان کمپیوتر اشاره شد که بخشی سوم کمپیوتر لخت افزار یا ‪ Firmware‬میباشد‪.‬‬
‫لخت افزار عبارت از پروگرام های کوچک ولی خیلی مهم است که به شکل دایمی در‬
‫پارچه های سلیکان ثبت میباشد‪ .‬هر پرزه کمپیوتر دارای لخت افزار مخصوص به‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪168‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫خودش میباشد‪ .‬وسایل مانند تیلیفون موبایل )‪ ،(Mobile Phone‬کمره دیجیتل‪ ،‬و‬
‫ریموت کنترول تلویزیون نیز دارای لخت افزار میباشد‪ .‬گرچه کدام تعریف مشخص‬
‫برای تعیین سرحد دقیق میان پروگرامها و لخت افزار وجود ندارد‪ ،‬ولی لخت افزار‬
‫عملیات خیلی ابتدائی ومربوط به کار پرزه جات را انجام میدهد که بدون آن یک پرزه‬
‫وظیفه خود را انجام داده نمیتواند‪ .‬لخت افزار را از این سبب هم لخت افزار میگویند که‬
‫مانند سخت افزار استفاده میشود و توسط پروگرام دیگر اجرا گردیده و وظیفه خود را‬
‫ا نجام میدهد‪ .‬لخت افزار های ابتدائی وساده‪ ،‬دریکنوع از حافظه که به نام ‪ROM‬‬
‫)‪ (Read Only Memory‬یاد میشود‪ ،‬ذخیره میگردید‪ .‬اینوع لخت افزار قابل تغییر‬
‫نبوده‪ ،‬واضافه ساختن خصوصیات جدید‪ ،‬ضرورت به تغییر دادن پرزه دارد‪ .‬ولی لخت‬
‫افزارهای پیشرفته در حافظه فلش میباشد که میتواند به وقت )‪ (Update‬شود که به این‬
‫ترتیب اشتباهات آن اصالح شده میتواند و همچنین خصوصیات جدید هم به آن اضافه‬
‫شده میتواند‪ .‬اینکار در حقیقت سبب اضافه شدن خصوصیات جدید به پرزه مربوط‪،‬‬
‫بدون تغییر دادن همان پرزه میشود‪.‬‬

‫لخت افزارها در حقیقت پروگرامهای کوچک اند که طرز کار پرزه جات کمپیوتر را‬
‫کنترول میکند‪ .‬دیسک سخت‪ ،‬حافظه اصلی‪ ،‬صفحه کلید‪ ،‬ماشین حساب‪ ،‬تلیفون موبایل‬
‫)‪ ،(Mobile Phone‬کمره دیجیتل‪ ،‬وغیره وسایل دارای لخت افزار میباشد‪ .‬لخت افزار‬
‫به پروگرامها مشابهت داشته ولی لخت افزارها کارهای بسیط و در سطح پائین (نزدیک‬
‫به پرزه جات) را انجام میدهد‪ .‬لخت افزارها معموال به شکل حافظه صرف خواندنی یا‬
‫‪ ROM‬میباشد‪ .‬ولی انواع جدید و پیچیده آن به شکل فلش بوده تا به آسانی به وقت‬
‫)‪ (Update‬شده بتواند‪ .‬لخت افزار ترکیب از پروگرام و پرزه است که عملیات اصلی‬
‫و اساسی(عملیات پایین ترین سطح) کنترول و اداره را برای کمپیوتر انجام میدهد‪ .‬یا به‬
‫عبارت دیگر پایین ترین طبقه ارتباط بین پروگرام ها و پرزه جات کمپیوتر عبارت از‬
‫لخت افزار یا ‪ Firmware‬میباشد‪ .‬بایوس ‪(Basic Input Output BIOS‬‬
‫)‪ System‬نمونه از‪ Firmware‬میباشد‪ ،‬که وظیفه اصلی آن رفع ضرورت های فوری‬
‫پرزه جات و جدا کردن سایر پروگرام ها از جزئیات و طرز کار پرزه جات کمپیوتر‬
‫میباشد‪ .‬بایوس به حیث واسطه و میانجی میان پروگرامها و پرزه جات کار میکند‪ .‬بایوس‬
‫دستور های را حفظ میکند که وظیفه آن شروع نمودن کمپیوتر )‪ (Booting‬و کنترول‬
‫نمودن پرزه جات کمپیوتر است‪ .‬پارچه های روم که دستور های بایوس را ذخیره و‬
‫نگهداری میکند به نام ‪ ROM-BIOS‬یاد میشود‪ .‬بایوس در حقیقت پروگرام است که‬
‫به شکل ‪ Built-in‬در پارچه های ‪ ROM‬ثبت میباشد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪169‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ROM-BIOS :۱ – ۳‬‬

‫‪ ROM-BIOS‬صمیمانه تر از هر پروگرام دیگر همرای پرزه جات کمپیوتر عمل‬

‫نموده و به جزئیات آن رسیده گی میکند‪ .‬جزئیاتی که بقیه پروگرام ها نباید به آن دست‬
‫بزند‪ .‬از همین سبب اینوع پروگرام ها را به نام‪ Firmware‬یاد مینماید‪ ،‬که نه پروگرام‬
‫)‪ (Software‬و نه پرزه جات )‪ (Hardware‬بوده‪ ،‬بلکه چیزی بین این دو میباشد که‬
‫پرزه جات کمپیوتر آنرا پروگرام‪ ،‬و پروگرام های کمپیوتر آنرا پرزه جات می پندارد‪.‬‬
‫‪ ROM-BIOS‬دارای دستور های است که عملیه شروع کمپیوتر )‪ (Booting‬و‬
‫امتحان نمودن پرزه جات کمپیوتر را کنترول میکند‪ .‬اگر ‪ CPU‬مغز کمپیوتر است پس‬
‫‪ ROM-BIOS‬عقل کمپیوتر و قلب کمپیوتر است‪ ROM-BIOS .‬مانند قلب می فهمد‬
‫که کمپیوتر دارای چه نوع دیسک سخت است‪ ،‬آیا درایو فالپی دارد یا خیر‪ ،‬چه نوع‬
‫حافظه نصب است‪ ،‬وغیره‪.‬‬

‫روم بایوس وظائف ذیل را انجام میدهد‪:‬‬

‫‪ ‬میزبانی پروگرام ‪ Setup‬برای پرزه جات کمپیوتر‬
‫‪ ‬امتحان نمودن پرزه جات کمپیوتر در اثنای شروع کمپیوتر و این پروسه را به‬
‫نام )‪ POST (Power-On Self Test‬یاد میکند‪.‬‬
‫‪ ‬یافتن اشتباهات احتمالی در اثنای شروع کمپیوتر‬

‫خالصه فصل سوم‬

‫‪ ‬پروگرامها یک بخش مهم و اساسی سیستم کمپیوتر را تشکیل میدهد‪ .‬طوریکه‬
‫میدانیم که پرزه جات شکل جامد داشته وقدرت تفکر را ندارد‪ .‬ولی میتواند در‬
‫صورت دریافت دستور های مناسب عملیات مختلف منطقی را انجام دهد‪ .‬همین‬
‫عملیات مختلف را به کمک دستور العملهای انجام میدهد که مجموعه این‬
‫دستورالعملها را به نام پروگرام یاد میکند‪ .‬بدون وجود پروگرامها پرزه جات هیچ‬
‫کاری منطقی )‪ (Logical‬را انجام داده نمیتواند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪170‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬امروز تعداد پروگرامهای کمپیوتر خیلی زیاد است‪ .‬در بخش های مختلف‬
‫پروگرامهای مختلف موجود است‪ .‬به صورت عمومی تمام این پروگرامها را به‬
‫پنج نوع تقسیم کرده میتوانیم‪ .‬پروگرام های سیستم‪ ،‬پروگرام های تطبیقی‪ ،‬پروگرام‬
‫های کمکی‪ ،‬سیستمهای اداره بانک معلومات و لسان های پروگرام نویسی‪.‬‬

‫‪ ‬پروگرام های سیستم عملیات کمپیوتر را در سطح پائین کنترول و اداره مینمایند‪.‬‬
‫تهیه ای نوع پروگرام ها عملیه مغلق و پچیده بوده و به پروگرامرهای ورزیده‬
‫ضرورت دارد‪ .‬بدون پروگرام های سیستم هیچ پروگرام دیگر در کمپیوتر کار‬
‫نخواهد کرد‪ .‬تنظیم و سرپرستی اجرای پروگرام ها‪ ،‬کنترول عملیات ورودی و‬
‫خروجی‪ ،‬یافتن اشتباهات سیستم‪ ،‬تخصیص منابع سیستم برای پروگرام ها‪ ،‬و حفظ‬
‫سابقه فعالیت سیستم وظایف اند که به دوش پروگرامهای سیستم میباشند‪ .‬استفاده‬
‫کننده کمپیوتر به کمک پروگرامهای سیستم به کمپیوتر ارتباط برقرار کرده میتواند‪.‬‬
‫پروگرامهای سیستم مشهور که بیشتر مورد استفاده میباشند عبارت از مایکروسافت‬
‫ویندوز )‪ ،(MS-Windows‬لینکس )‪ ،(Linux‬یونیکس )‪ (UNIX‬و مکنتاش‬
‫)‪ (Macintosh‬میباشند‪.‬‬
‫‪ ‬پروگرام های تطبیقی گروپ دیگر از پروگرامهای کمپیوتر است که در عرصه‬
‫های مختلف‪ ،‬خدمات ارزشمندی را به استفاده کننده گان کمپیوتر)‪ (Users‬تقدیم‬
‫میکند‪ .‬این پروگرام ها در دفتر های رسمی و غیر رسمی به شکل وسیع مورد‬
‫استفاده می باشند‪ .‬نمونه های مهم پروگرامهای تطبیقی عبارتند از پروگرامهای‬
‫پراسس کلمات‪ ،‬پروگرامهای صفحه گسترده‪ ،‬پروگرامهای گرافیکی‪ ،‬پروگرامهای‬
‫مادل سازی سه بعدی‪ ،‬وغیره میباشند‪.‬‬
‫‪ ‬مجموعه دیگر از پروگرامهای کمپیوتر عبارت از پروگرام های کمکی اند که‬
‫وظیفه حفظ و نگهداشت سیستم را به عهده دارند‪ .‬همچنین این پروگرامها در بعضی‬
‫موارد خاص در اجرای پروگرامهای دیگر کمک میکند‪ .‬در حقیقت وظیفه این‬
‫پروگرام ها اجرای اعمال از قبیل رفع مشکالت وسایل ذخیره معلومات اولیه‪،‬‬
‫محافظت سیستم کمپیوتر از ویروس ها‪ ،‬کمک نمودن پروگرام ها در نشان دادن‬
‫فایل ها و غیره موارد میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬بانک معلومات‪ ،‬مجموعه از معلومات با هم مرتبط است که در دیسک ذخیره است‪.‬‬
‫در بانک معلومات هر نوع معلومات مانند ریکورد محصلین‪ ،‬لست کتابها‪ ،‬لست‬
‫کمپیوترها‪ ،‬وغیره را ذخیره کرده میتوانیم‪ .‬امروز از بانک معلومات در موارد‬
‫مختلف استفاده میشود‪ .‬بسیاری ویب سایتها‪ ،‬خصوصا ویب سایتهای تجارتی و‬
‫سایتهای که دارای قابلیت جستجو باشد‪ ،‬از بانک معلومات استفاده میکند‪ .‬انترنت‬
‫هم یک مجموعه از بانکهای معلومات است‪ .‬در این مجموعه مقاالت علمی‪،‬‬
‫معلومات جغرافیایی‪ ،‬رسامی‪ ،‬ویدیوها‪ ،‬اخبار‪ ،‬و ده ها موضوع دیگر شامل میباشد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪171‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫سیستمهای اداره معلومات که بیشتر مورد استفاده است عبارت اند از‪،Oracle‬‬
‫‪ ،MySQL ،SQL Server ،DB2‬وغیره میباشند‪.‬‬
‫‪ ‬تمام پروگرامهای که شما آنرا مشاهده میکنید‪ ،‬به شمول پروگرامهای سیستم‪ ،‬به‬
‫کمک لسانهای پروگرام نویسی و توسط پروگرامرها تهیه میشود‪ .‬لسانهای مختلف‬
‫پروگرام نویسی وجود دارد‪ .‬هر لسان در یک بخش معین و بعضی از آنها در چندین‬
‫بخش مورد استفاده قرار گرفته میتوانند‪ .‬به اساس مفکوره پروگرام نویسی‪ ،‬لسانهای‬
‫پروگرام نویسی به کتگوری های مانند لسان کمپیوتر‪ ،‬لسان اسمبلی‪ ،‬لسان های‬
‫سطح عالی‪ ،‬پروگرام نویسی شی گرا )‪،(Object-oriented Programming‬‬
‫پروگرام نویسی مریی )‪ ،(Visual Programming‬لسانهای ماکرو ‪(Macro‬‬
‫)‪ ،Languages‬و لسانهای ذکاوت مصنوعی )‪ (Artificial Intelligence‬تقسیم‬
‫شده میتوانند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪172‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫تمرین فصل سوم‬

‫در سواالت ذیل‪ ،‬جواب درست را انتخاب نمائید‪:‬‬
‫‪ )0‬پروگرام های ذیل‪ ،‬مثال پروگرام های سیستم اند‪:‬‬
‫الف‪ ،Windows ،UNIX :‬و ‪ MS-Word‬ب‪ ،Windows ،UNIX :‬و‬
‫‪Linux‬‬
‫د‪ RealPlayer ،UNIX :‬و‬ ‫ج‪ :‬اسمبلی‪ MS-Word ،‬و ‪MS-Access‬‬
‫‪Windows‬‬

‫‪ )1‬اجرای پروگرامها‪ ،‬وظیفه یکی از سافت ویرهای ذیل میباشد‪:‬‬

‫ب‪ :‬پروگرام های تطبیقی‬ ‫الف‪ :‬لسان های پروگرام نویسی‬
‫د‪ :‬پروگرام های کمکی‬ ‫ج‪ :‬پروگرام های سیستم‬

‫‪ )3‬یکی از لسان های پروگرام نویسی ذیل به نام لسان سطح پائین ‪(Low-level‬‬
‫)‪ Language‬یاد می شود‪:‬‬
‫د‪ :‬لسان سی‬ ‫ج‪ :‬لسان پاسکال‬ ‫ب‪ :‬لسان اسمبلی‬ ‫الف‪ :‬لسان ماشین‬

‫‪ ROM-BIOS )4‬نمونه___________ میباشد‪:‬‬

‫ب‪ :‬پروگرام های کمکی‬ ‫الف‪ :‬پروگرام های تطبیقی‬
‫د‪ :‬سخت افزار‪Hardware‬‬ ‫ج‪ :‬لخت افزار)‪(Firnware‬‬

‫‪ )5‬امتحان نمودن پرزه جات کمپیوتر وظیفه _________ میباشد‪:‬‬

‫ب‪ :‬پروگرام های آفس‪(MS-‬‬ ‫الف‪ :‬لسان های پروگرام نویسی‬
‫)‪Office‬‬
‫د‪ :‬پروگرام های سیستم‬ ‫ج‪ROM-BIOS :‬‬

‫‪ )1‬تخصیص منابع سیستم‪ ،‬کنترول عملیات ورودی و خروجی‪ ،‬و یافتن اشتباهات‬
‫سیستم وظیفه کدام پروگرامها میباشد؟‬
‫ب‪ :‬پروگرامهای سیستم‬ ‫الف‪ :‬پروگرامهای کمکی‬
‫د‪ :‬پروگرامهای تطبیقی‬ ‫ج‪ :‬لسانهای پروگرام نویسی‬

‫‪ )9‬کدام جمله ذیل‪ ،‬سرعت عمل‪ ،‬تسلط باالی پرزه جات‪ ،‬انعطاف پذیری و‬
‫شمولیت لسان های پروگرام نویسی را‪ ،‬درست شرح میکند‪:‬‬
‫الف‪ :‬هر قدر که یک لسان به لسان ماشین نزدیکتر باشد‪ ،‬دارای انعطاف پذیری و‬
‫شمولیت بیشتر بوده ولی سرعت عمل آن کم و باالی پرزه جات کمپیوتر تسلط کمتر‬
‫دارد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪173‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ب‪ :‬هر قدر که یک لسان به لسان ماشین نزدیکتر باشد‪ ،‬دارای انعطاف پذیری و شمولیت‬
‫کمتر بوده‪ ،‬سرعت عمل آن کم و باالی پرزه جات کمپیوتر تسلط کمتر دارد‪.‬‬
‫ج‪ :‬هر قدر که یک لسان به لسان ماشین نزدیکتر باشد‪ ،‬دارای انعطاف پذیری و شمولیت‬
‫کمتر بوده ولی سرعت عمل آن زیاد و باالی پرزه جات کمپیوتر تسلط بیشتر دارد‪.‬‬
‫د‪ :‬هر قدر که یک لسان به لسان ماشین نزدیکتر باشد‪ ،‬دارای انعطاف پذیری و شمولیت‬
‫بیشتر بوده‪ ،‬سرعت عمل آن زیاد و باالی پرزه جات کمپیوتر تسلط بیشتر دارد‪.‬‬

‫پروگرامهای ذیل‪ ،‬مربوط به کدام کتگوری پروگرامهای کمپیوتر میباشند‪:‬‬ ‫‪)9‬‬

‫ویژول بسیک‬ ‫پاورپاینت‬ ‫‪Windows‬‬ ‫لینکس‬
‫لسانهای پروگرام نویسی‬
‫پروگرامهای تطبیقی‬
‫پروگرامهای کمکی‬
‫پروگرامهای سیستم‬

‫‪ )8‬پروگرامهای مختلف کمپیوتر‪ ،‬در کدام یک از سافت ویر های ذیل تهیه شده‬
‫میتواند؟‬
‫ب‪ :‬پروگرامهای کمکی‬ ‫الف‪ :‬پروگرامهای سیستم‬
‫د‪ :‬پروگرامهای تطبیقی‬ ‫ج‪ :‬لسانهای پروگرام نویسی‬

‫‪ )01‬پروگرام که توسط آن یک سند فارمت شده توسط ویندوز‪ ،‬مکنتاش‪ ،‬و یا یونیکس‬
‫میتواند به فایل تبدیل گردد که در هر سیستم بدون موجودیت پروگرام آن خوانده شده‬
‫میتواند عبارت است از‪:‬‬
‫ب‪ :‬پروگرام ‪Acrobat Writer‬‬ ‫الف‪ :‬پروگرام ‪Real Player‬‬
‫د‪ :‬پروگرام ‪Word‬‬ ‫ج‪ :‬پروگرام ‪Flash‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪174‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫فصل چهارم‬
‫سیستم های اعداد‬
‫‪Numbers Systems‬‬
‫اهداف‬
‫در این فصل با موضوعات ذیل آشنا میشویم‪:‬‬
‫‪ ‬سیستمهای اعداد و استفاده آن در کمپیوتر‪.‬‬
‫‪ ‬تبدیل کردن اعداد از یک سیستم به سیستم دیگر‪.‬‬
‫‪ ‬عملیات حسابی در سیستمهای دو‪ ،‬هشت و شانزده‪.‬‬
‫‪ ‬تمثیل معلومات اولیه و سیستمهای کود گذاری‪.‬‬
‫‪ ‬منطق کار کمپیوتر و سرکت های منطقی‪.‬‬

‫کمپیوتر هر چیز را به شکل عدد میشناسد‪ .‬حروف را هم به شکل عدد میشناسد‪ .‬صدا و‬
‫تصویر را هم به شکل اعداد میشناسد‪ .‬حتی دستور های خودرا هم به شکل اعداد میشناسد‪.‬‬
‫پس بهتر است در راه آشنائی با کمپیوتر‪ ،‬با سیستم های اعداد نیزآشنائی داشته باشیم‪.‬‬

‫ما و شما در حیات روزمره از سیستم استفاده میکنیم که در آن ده رقم وجود دارد و از‬
‫همین سبب به نام سیستم ده یاد میشود‪ .‬ولی کمپیوتر صرف دو رقم صفر و یک را‬
‫تشخیص داده میتواند‪ .‬تمام معلومات باید اول به صفر و یک تبدیل شود و بعد از آن‬
‫توسط کمپیوتر پراسس شده میتواند‪ .‬سیستمهای هشت و شانزده نیز در موارد مختلف‬
‫توسط کمپیوتر و پروگرامهای کمپیوتر استفاده میشود‪ .‬برای اشخاص مسلکی ضروری‬
‫است تا با این سیستمها آشنائی داشته باشند‪.‬‬

‫در این فصل میخواهیم با چهار سیستم اعداد‪ ،‬که عبارت از سیستم اعشاری‬
‫)‪ ،(Decimal‬سیستم دو یا باینری )‪ ،(Binary‬سیستم هشت )‪ ،(Octal‬و سیستم شانزده‬
‫)‪ ،(Hexadecimal‬است‪ ،‬آشنا شویم‪.‬‬

‫سیستم اعشاری)‪(Decimal System‬‬

‫سیستم اعشاری )‪ (Decimal System‬عبارت از سیستم است که ما و شما آنرا در‬
‫حسابات روزمره استفاده میکنیم‪ .‬در این سیستم ده رقم به کار برده میشود وقاعده‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪175‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫)‪ (Base‬آن نیز ده است و از همین سبب به نام سیستم اعشاری (عشر به معنی ده ) یاد‬
‫میگردد‪.‬‬

‫رموز عربی این ده رقم قرار ذیل میباشند‪:‬‬

‫‪9،8،7،6،5،4،3 ،2،1،0‬‬

‫رموز هندی آن قرار ذیل اند‪:‬‬

‫‪۱ ،۸ ،۷ ،۴ ،۵ ،۶ ،۳ ،۱ ،۱ ،۰‬‬

‫این سیستم‪ ،‬درعملیات حسابی سهولت های زیاد را دارا بوده وما وشما به عملیات حسابی‬
‫در این سیستم بلدیت و آشنائی داریم‪ .‬در اینجا صرف به دو قانون ذیل اشاره می نمائیم‪:‬‬

‫الف‪ :‬در سیستم اعشاری قاعده )‪ (Base‬ده بوده که هر رقم نظر به موقعیت آن دارای‬
‫وزن معین میباشد‪ .‬به مثال ذیل توجه نمائید‪:‬‬

‫‪4353 = 4 * 103 + 3 * 102 + 5 * 101 + 3 * 100 = 4000 + 300 + 50 + 3‬‬

‫‪= 4353‬‬

‫از مثال فوق به خوبی روشن میگردد که وزن یک رقم نظر به موقعیت همان رقم‪ ،‬تعیین‬
‫میگردد‪ .‬این وزن همیشه یک ضریب عدد ‪ 10‬میباشد‪.‬‬

‫ب‪ :‬هرگاه اعشاریه )‪ (Decimal Point‬را یک خانه به طرف راست و یا چپ انتقال‬

‫دهیم‪ ،‬عدد بالترتیب ضرب و یا تقسیم ده میگردد‪ .‬به مثال های ذیل توجه نمائید ‪:‬‬
‫‪445 ÷ 10 = 44.5‬‬
‫‪44.5 * 10 = 445‬‬

‫انسانها به آسانی میتوانند از این‬

‫برای ارتباط انسان به کمپیوتر‪ ،‬چون‬ ‫سیستم در محاسبات استفاده‬
‫انسان دارای عقل و منطق است‪ ،‬باید در‬ ‫نمایند‪ .‬تعداد انگشتان هر دو‬
‫اثنای پروگرام کردن کمپیوتر تنازل نموده‬ ‫دست ما و شما ‪ 10‬بوده و‬
‫و از سیستم که کمپیوتر با آن آشنائی دارد‪،‬‬ ‫تعدادارقام در این سیستم نیز‬
‫استفاده نماید‪.‬‬ ‫‪ 10‬میباشد )!!!( ‪ .‬ولی سویچ‬
‫)‪ (Transistor‬های که در‬
‫حافظه کمپیوتر به کار رفته اند‬
‫دارای ‪ 10‬انگشت نبوده )!!!( و تنها میتوانند یکی از دو حالت روشن )‪ (ON‬و خاموش‬
‫)‪ (Off‬را داشته باشد (دارای دو انگشت اند !!!)‪ .‬این دو حالت میتوانند دو رقم صفر و‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪176‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫یک را تمثیل نماید‪ .‬ترکیب این دو رقم می تواند حروف‪ ،‬ارقام و عالئم زیاد را تمثیل‬
‫نماید‪ .‬البته تعداد حروف‪ ،‬ارقام و عالئم تمثیل شده مربوط به تعداد خانه ها در این ترتیب‬
‫میباشد‪.‬‬

‫قاعده عمومی ‪:‬‬

‫تعداد حروف تمثیل شده = ‪ 2‬به توان تعداد خانه ها یعنی‪:‬‬
‫‪n‬‬
‫‪ 2‬در حالیکه ‪ n‬تعداد خانه ها است‪.‬‬ ‫تعداد حروف تمثیل شده =‬

‫از توضیحات فوق نتیجه میگیریم که هر خانه (ترانزسستر) میتواند یکی از دو قیمت‬
‫صفر و یک را تمثیل نماید‪ .‬دوحالتی )‪ (Bistable‬بودن این ترانزسستر ها نظر به دالیل‬
‫ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ ‬مصرف آن کم است‪.‬‬
‫‪ ‬به سهولت و آسانی از آن سرکت ها دیزاین شده میتواند‪.‬‬
‫‪ ‬صحت اجرای عملیات آن تامین میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬قیمت وسایل ساخته شده از این نوع سرکت ها کم است‪.‬‬

‫پس فرق بین سیستم اعداد که انسانها آنرا به کار میبرد‪ ،‬وسیستم که کمپیوتر آنرا شناخته‬
‫میتواند زیاد میباشد‪ .‬سیستم که کمپیوتر آنرا میشناسد به نام سیستم باینری یاد میشود‪.‬‬

‫سیستم باینری )‪(Binary System‬‬

‫سیستم باینری و کودهای دیجیتل اساس الکترونیک را تشکیل میدهد‪ .‬در سیستم باینری‬
‫دو رقم صفر و یک وجود دارد و قاعده )‪ (Base‬آن نیز دو میباشد‪ ،‬که از همین سبب‬
‫به نام سیستم دو (سیستم باینری) یادمیگردد‪ .‬کمپیوتر برای نمایش معلومات اولیه و‬
‫انجام محاسبات از همین سیستم استفاده میکند و تمام عملیات که در داخل کمپیوتر‬
‫صورت میگیرد عملیات باینری میباشد ]‪ .[15:3‬سیستم باینری نظر به سیستم ده ساده‬
‫بوده اگر چه در اول به شما پچیده معلوم خواهد شد‪ .‬چون در سیستم باینری تنها دو رقم‬
‫صفر و یک وجود دارد پس تمام اعداد‪ ،‬حروف‪ ،‬عالیم وغیره معلومات اولیه که توسط‬
‫کمپیوتر پراسس میگردد‪ ،‬ترکیب از صفر و یک میباشد‪ .‬مثال ذیل یک عدد باینری را‬
‫نشان میدهد‪:‬‬
‫‪100110 = 1*2 + 0*2 + 0*2 + 1*2 + 1*2 + 0*20‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪= 32 + 0 + 0 + 4 + 2 + 0‬‬
‫‪= 38‬‬
‫برای اینکه وزن ارقام را در سیستم باینری بهتر بدانیم ‪ ،‬به جدول ذیل توجه نمایید ‪:‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪177‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪128‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫جدول ‪ :۱ – ۶‬وزن ارقام باینری‬
‫از جدول فوق نتیجه می گیریم که ‪:‬‬
‫اگر در خانه اول ( از طرف راست ) یک باشد‪ ،‬وزن آن یک‪ ،‬در خانه دوم دو‪ ،‬در خانه‬
‫سوم چهار‪ ،‬در خانه چهارم هشت‪ ،‬در خانه پنجم شانزده‪ ،‬در خانه ششم سی و دو‪ ،‬در‬
‫خانه هفتم شصت و چهار‪ ،‬و در خانه هشتم یکصد و بیست و هشت است‪ .‬هشت خانه‬
‫دیگر آن قرار ذیل اند‪:‬‬
‫‪215‬‬ ‫‪214‬‬ ‫‪213‬‬ ‫‪212‬‬ ‫‪211‬‬ ‫‪210‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪28‬‬
‫‪32768‬‬ ‫‪16384‬‬ ‫‪8192‬‬ ‫‪4096‬‬ ‫‪2048‬‬ ‫‪1024‬‬ ‫‪512‬‬ ‫‪256‬‬
‫جدول ‪ :۱ – ۶‬وزن اعداد باینری‬

‫نوت‪ :‬من در حالیکه درعلوم کمپیوتر طرفدار حفظ نیستم‪ ،‬یاد آور میشوم که‪ ،‬کسانیکه‬
‫به شکل مسلکی به علوم کمپیوتر ارتباط دارند‪ ،‬بهتر است اعداد فوق و چهار عدد ذیل‬
‫را به حفظ داشته باشند‪.‬‬

‫‪232‬‬ ‫‪224‬‬ ‫‪220‬‬ ‫‪216‬‬

‫‪4294967296‬‬ ‫‪16777216‬‬ ‫‪1048576‬‬ ‫‪65536‬‬
‫جدول ‪ :۳ – ۶‬وزن اعداد باینری‬

‫اگر به اعدادی که در باال ذکر گردید توجه شود‪ ،‬دیده میشود که همه آنها حاصل ‪ 2‬به‬
‫توان ‪ n‬است‪ .‬یا به عبارت دیگر تمام این اعداد لوگاریتم تام به قاعده دو دارند‪ .‬اکنون‬
‫باید دلیل سواالت ذیل واضیح باشد‪:‬‬
‫چرا در مایکرو سافت اکسل ‪ ( MS-Excel ) 2007‬تعداد ستون ها ‪ 16384‬و تعداد‬
‫سطر ها ‪ 1048576‬میباشد؟‬
‫چرا حافظه کمپیوتر ‪ 256‬میگا بایت‪ 512 ،‬میگابایت‪ 1024 ،‬میگابایت‪ 2 ،‬گیگا بایت‪،‬‬
‫‪ 4‬گیگا بایت‪ ،‬وغیره اعداد از همین قبیل اند؟‬

‫سیستم هشت )‪( Octal System‬‬

‫در این سیستم‪ ،‬هشت رقم ذیل وجود دارد‪:‬‬
‫‪7,6,5,4,3,2,1,0‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪178‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫قاعده در این سیستم نیزهشت است‪ .‬از همین سبب این سیستم را به نام سیستم هشت یاد‬
‫مینمایند‪ .‬از این سیستم اضافتر برای مقاصد نمایش استفاده میشود‪ .‬به عنوان مثال هنگام‬
‫چاپ محتوای حافظه کمپیوتر به جای آنکه این محتوا به صورت ارقام صفر و یک چاپ‬
‫شود‪ ،‬به صورت ارقام به قاعده هشت (هر سه رقم باینری در یک رقم هشت) چاپ‬
‫میگردد‪ .‬البته از چاپ محتویات حافظه کمپیوتر برای یافتن اشتباهات مختلف‪ ،‬که در‬
‫حین اجرای پروگرامها صورت می گیرد‪ ،‬و یافتن این اشتباهات به آسانی میسر نیست‪،‬‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫سیستم شانزده)‪(Hexadecimal System‬‬

‫در این سیستم شانزده رقم ذیل موجود است‪:‬‬

‫‪F,E,D,C,B,A,9,8,7,6,5,4,3,2,1,0‬‬

‫در این سیستم از حروف ‪ E ، D ، C ، B ، A‬و ‪ F‬نیز به حیث رقم استفاده میگردد‪.‬‬
‫این حروف ارقام از ‪ 10‬تا ‪ 15‬را تمثیل میکند‪.‬‬
‫‪A = 10‬‬
‫‪B = 11‬‬
‫‪C = 12‬‬
‫‪D = 13‬‬
‫‪E = 14‬‬
‫‪F = 15‬‬

‫قاعده در این سیستم نیز شانزده است‪ .‬نظر به این دو دلیل ( تعداد ارقام آن ‪ 16‬و قاعده‬
‫آن ‪ ،) 16‬این سیستم را به نام سیستم شانزده یاد می نمایند‪ .‬از سیستم شانزده جهت نمایش‬
‫محتوای حافظه و یا چاپ نمودن آن استفاده میگردد‪ .‬هر رقم سیستم شانزده‪ ،‬چهار رقم‬
‫باینری را تمثیل میکند‪ ،‬و از همین جهت سیستم شانزده تمثیل کوتاه برای سیستم باینری‬
‫است ]‪ .[9:3‬در لسان های پروگرام نویسی هم بعضی اوقات اعداد به سیستم شانزده‬
‫نوشته میشود که این کار سبب اجرای سریع محاسبات میشود‪ .‬در شبکه های کمپیوتری‬
‫)‪ (Computer Networks‬آدرس ‪ ، MAC‬آدرس های ‪ IP‬نمونه )‪(IP Version 6‬‬
‫‪ ، 6‬و همچنین محتوای راجستر های عیار سازی )‪ (Configuration Ragisters‬در‬
‫وسایل شبکه مانند سویچ )‪ (Switch‬و روتر )‪ ،(Router‬نیز به سیستم شانزده میباشد‪.‬‬

‫جدول ذیل چهار سیستم فوق را نشان میدهد‪:‬‬

‫بلند ترین رقم‬ ‫ارقام‬ ‫تعداد ارقام‬ ‫قاعده‬ ‫سیستم‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪179‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪1‬‬ ‫‪ 0‬و ‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫باینری )‪(Binary‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪7 - 0‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫هشت )‪(Octal‬‬

‫‪9‬‬ ‫‪9–0‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫اعشاری )‪(Decimal‬‬

‫‪(F) 15‬‬ ‫‪F–A،9–0‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬ ‫شانزده )‪(Hexadecimal‬‬

‫جدول ‪ :۶ – ۶‬سیستم های اعداد‬

‫تمام سیستم ها سه چیز مشترک دارند‪:‬‬

‫‪ ‬قاعده ‪ :‬یعنی هر سیستم دارای قاعده )‪ (Base‬میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬مجموعه یا ست ارقام ‪ :‬هر سیستم ست معین ارقام را دارد‪.‬‬
‫‪ ‬موقعیت رقم و وزن آن ‪ :‬در هر سیستم یک رقم نظر به موقعیت آن دارای وزن‬
‫معین میباشد‪.‬‬

‫تبدیل نمودن اعداد بین سیستمها‬

‫در اثنای کار با کمپیوتر و پروگرامهای کمپیوتر ضرورت است تا اعداد را از یک‬
‫سیستم به سیستم دیگر تبدیل نمائیم‪ .‬به کمک پروگرامهای مانند مایکروسافت اکسل‬
‫)‪ (MS-Excel‬و ماشین حساب که در پروگرام ویندوز است میتوانیم اعداد را به آسانی‬
‫از یک سیستم به سیستم دیگر تبدیل نمائیم‪ .‬برای تبدیل نمودن اعداد از یک سیستم به‬
‫سیستم دیگر روشها و اصول محکم ریاضی وجود دارد‪ .‬بهتر است با این اصول و‬
‫روشها بلدیت داشته باشیم‪ .‬خصوصا اشخاص که مسلک و تخصص آنها علم کمپیوتر‬
‫است‪ ،‬باید به این اصول و روشها آشنا باشند‪.‬‬

‫تبدیل نمودن اعداد از سیستم اعشاری به سیستم باینری‬

‫برای تبدیل نمودن اعداد از سیستم اعشاری به سیستم باینری‪ ،‬عدد اعشاری را به صورت‬
‫مسلسل تقسیم دو نموده و در هر بار تقسیم‪ ،‬باقیمانده تقسیم را به ترتیب از طرف راست‬
‫به طرف چپ مینویسیم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬می خواهیم عدد ‪ 45‬را از سیستم اعشاری به سیستم باینری تبدیل نمائیم‪:‬‬
‫حل‪:‬‬
‫‪45 % 2 = 22‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪22 % 2 = 11‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪11 % 2 = 5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪5 % 2 = 2‬‬ ‫‪1‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪180‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪2 % 2 = 1‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪1 % 2 = 0‬‬ ‫‪1‬‬

‫اکنون باقیمانده ها را از باال به پایین ‪ ،‬از طرف راست به طرف چپ مینویسیم‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪(45 )d = ( 101101 )b‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬عدد ‪ 122‬را از سیستم اعشاری به سیستم باینری تبدیل نمایید‪:‬‬

‫‪122 % 2 = 61‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪61 % 2 = 30‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪30 % 2 = 15‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪15 % 2 = 7‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪7 % 2 = 3‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪3 % 2 = 1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1 % 2 = 0‬‬ ‫‪1‬‬

‫اکنون باقیمانده ها را از باال به پایین ‪ ،‬از طرف راست به طرف چپ مینویسیم‪:‬‬

‫‪ (122)d = (1111010)b‬‬
‫نوت ‪ :‬برای تبدیل نمودن اعداد اعشاری‪ ،‬که دارای خانه های اعشاری ‪(Decimal‬‬
‫)‪ Places‬باشند‪ ،‬طور ذیل عمل مینمائیم‪:‬‬
‫‪ ‬عدد اعشاری را به دو قسمت تام و اعشاری جدا نموده و بعد از آن قسمت تام را‬
‫مثل سابق به باینری تبدیل می نمائیم‪.‬‬
‫‪ ‬قسمت اعشاری را تا وقتی ضرب دو می نمائیم تا صفر شود‪ .‬بعد از هر بار عملیه‬
‫ضرب می بینیم که در نتیجه ضرب به طرف چپ عالمه اعشاریه‪ ،‬یک است و‬
‫یا صفر‪ ،‬آن را میگیریم ‪ .‬برای فهم بیشتر‪ ،‬به مثال ذیل توجه نمائید‪:‬‬

‫مثال‪ :‬میخواهیم عدد ‪ 72.875‬را از سیستم اعشاری به سیستم باینری تبدیل نمائیم‪:‬‬
‫حل‪:‬‬
‫اول عدد ‪ 72‬را مثل سابق به باینری تبدیل نموده که نتیجه آن قسمت تام عدد باینری‬
‫را نشان میدهد‪.‬‬
‫‪ ( 72 )d = ( 1001000 )b‬‬
‫در قدم دوم قسمت اعشاری آنرا به شکل ذیل به باینری تبدیل مینمائیم‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪181‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪0.875 * 2 = 1.750 --------- 1‬‬

‫‪0.750 * 2 = 1.500 --------- 1‬‬
‫‪0.500 * 2 = 1.000 --------- 1‬‬

‫پس ‪ 0.875‬در سیستم اعشاری مساوی است به ‪ 0.111‬در سیستم باینری ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪(72.875)d = ( 1001000.111)b‬‬

‫نوت ‪ :‬برای تبدیل نمودن اعداد از سیستم اعشاری به سیستم باینری یک طریقه آسان‬
‫نیز وجود دارد‪ .‬در این طریقه عدد را پیدا میکنیم که ‪ 2‬به توان آن عدد رفع شود‬
‫مساوی یا کمتر به عددی که میخواهیم آنرا از سیستم اعشاری به سیستم باینری تبدیل‬
‫نمائیم شود‪ .‬و همین عملیه را تا آخر ادامه میدهیم‪ .‬مثال میخواهیم عدد ‪ 85‬را از سیستم‬
‫اعشاری به سیستم باینری تبدیل نمائیم‪:‬‬
‫برای حل‪ ،‬هشت خانه ذیل را در نظر میگیریم‪:‬‬

‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪26=64‬‬
‫پس در خانه ‪ ، 26‬که البته ترتیب آن هفت است‪ ،‬یک میگذاریم و وزن همان یک‬
‫در خانه هفتم ‪ 64‬است‪:‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪1‬‬

‫‪85-64=21‬‬
‫اکنون عدد را پیدا می کنیم تا ‪ 2‬به توان همان عدد مساوی یا کوچکتر از ‪21‬‬
‫باشد‪ .‬آن عدد ‪ 4‬میباشد‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2 =16‬‬
‫در خانه ‪ 24‬که در ترتیب پنجم است‪ ،‬هم یک میگذاریم‪:‬‬

‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪182‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪21-16=5‬‬
‫‪22=4‬‬
‫در خانه ‪ 22‬هم یک میگذاریم‪:‬‬

‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪5-4 = 1‬‬
‫‪20 = 1‬‬
‫پس در خانه ‪ 20‬که خانه اول است نیز یک میگذاریم‪:‬‬
‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬

‫در خانه های باقیمانده صفر میگذاریم ‪.‬‬

‫‪ ( 85 )d = ( 01010101 )b‬‬
‫تبدیل نمودن اعداد از سیستم اعشاری به سیستم اکتال‬
‫برای تبدیل نمودن اعداد از سیستم اعشاری به سیستم اکتال‪ ،‬عدد اعشاری را به شکل‬
‫مسلسل تقسیم هشت میکنیم‪ .‬البته این عملیه مشابه به عملیه تبدیل نمودن اعداد از سیستم‬
‫اعشاری به سیستم باینری میباشد‪ .‬تنها فرق آن دو عملیه اینست که در اثنای تبدیل نمودن‬
‫به عدد باینری ‪ ،‬عدد اعشاری را تقسیم ‪ 2‬و در اثنای تبدیل نمودن به اکتال عدد اعشاری‬
‫را تقسیم ‪ 8‬مینمائیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬عدد ‪ 92‬را از سیستم اعشاری به سیستم اکتال تبدیل نمائید ؟‬

‫باقیمانده‬
‫‪92 % 8 = 11‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪11 % 8 = 1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1 % 8 = 0‬‬ ‫‪1‬‬
‫اکنون باقیمانده اول ‪ ،‬دوم و سوم را بالترتیب از طرف راست به طرف چپ مینویسیم‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪( 92 )d = ( 134 )o‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪183‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫مثال دوم ‪ :‬عدد ‪ 165‬را از سیستم اعشاری به سیستم اکتال تبدیل نمائید؟‬

‫باقیمانده‬
‫‪165 % 8 = 20‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪20 % 8 = 2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2 % 8 = 0‬‬ ‫‪2‬‬

‫اکنون باقیمانده اول ‪ ،‬دوم و سوم را بالترتیب از راست به طرف چپ مینویسیم‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪( 165 )d = ( 245 )o‬‬

‫تبدیل نمودن اعداد اعشاری به سیستم شانزده‬

‫برای تبدیل نمودن اعداد از سیستم اعشاری به سیستم شانزده‪ ،‬عدد اعشاری را به شکل‬
‫مسلسل تقسیم شانزده مینمائیم‪ .‬البته این عملیه مشابه به عملیه تبدیل نمودن اعداد از سیستم‬
‫اعشاری به سیستم باینری و یا از سیستم اعشاری به سیستم اکتال میباشد‪ .‬تنها در اثنای‬
‫تبدیل نمودن یک عدد‪ ،‬از سیستم اعشاری به سیستم شانزده ‪ ،‬عدد اعشاری را تقسیم ‪16‬‬
‫مینماییم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 245‬را از سیستم اعشاری به سیستم شانزده تبدیل نمائید؟‬

‫باقیمانده‬
‫‪245 % 16 = 15‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪15 % 16 = 0‬‬ ‫)‪15 (F‬‬

‫‪‬‬ ‫‪( 245 )d = ( F5 )h‬‬

‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 375‬را از سیستم اعشاری به سیستم شانزده تبدیل نمائید؟‬

‫باقیمانده‬
‫‪375 % 16 = 23‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪23 % 16 = 1‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪1 % 16 = 0‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪‬‬ ‫‪( 375 )d = ( 177 )h‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪184‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫تبدیل نمودن اعداد از سیستم باینری به سیستم اعشاری‬

‫برای تبدیل نمودن اعداد از سیستم باینری به سیستم اعشاری‪ ،‬ارقام موجود درعدد باینری‬
‫نظر به موقعیت آنها‪ ،‬همرای ضریب های دو‪ ،‬ضرب گردیده که مجموعه آنها عدد‬
‫اعشاری را میدهد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 1011‬را از سیستم باینری به سیستم اعشاری تبدیل نمائید؟‬

‫‪1* 2 + 0*22 +1*21 +1*20 = 1*8 +0*4 + 1*2+ 1*1 =11‬‬
‫‪3‬‬

‫‪ ( 1011 )b = ( 11 )d‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬عدد ‪ 01110‬را از سیستم باینری به سیستم اعشاری تبدیل نمائید ؟‬
‫‪0 * 24 + 1 * 23 + 1 * 22 + 1 * 21 + 0 * 20 = 0 + 8 + 4 + 2 + 0 = 14‬‬

‫‪ ( 01110 )b = ( 14 )d‬‬

‫برای تبدیل نمودن اعداد باینری که دارای خانه های اعشاری باشد ‪ ،‬مثال ذیل را در‬
‫نظر بگیرید‪:‬‬

‫مثال ‪ :‬عدد ‪ 10.011‬را از سیستم باینری به سیستم اعشاری تبدیل نمائید‪:‬‬

‫= ‪1 * 21 + 0 * 20 . 0 * 2-1 + 1 * 2-2 + 1 * 2-3‬‬

‫‪2 + 0.0 + 0.25 + 0.125 = 2.375‬‬

‫برای تبدیل نمودن اعداد‪ ،‬از سیستم باینری به سیستم اعشاری‪ ،‬یک طریقه آسان هم وجود‬
‫دارد‪ .‬در این طریقه نیز از جدول ذیل استفاده میگردد‪:‬‬
‫‪28‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪256 128‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫با استفاده از این جدول میتوانیم‪ ،‬نظر به موقعیت رقم یک‪ ،‬وزن معادل آن را در‬
‫اعشاری تعیین نمائیم‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬میخواهیم عدد ‪ 111010‬را از سیستم باینری به سیستم اعشاری تبدیل نمائیم‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪185‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫برای حل این مثال به طریقه آسان‪ ،‬اول وزن هر رقم یک را یافته و بعد از آن همان‬
‫وزن ها را با هم جمع می کنیم‪ .‬برای فهم بیشتر این عدد را در نزدیکی جدول قرار‬
‫میدهیم‪:‬‬

‫‪28‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪256 128‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬

‫بعد از یافتن وزن هر رقم یک‪ ،‬و جمع نمودن این وزن ها می بینیم که عدد باینری‬
‫‪ 111010‬مساوی است به ‪. 58 = 32 + 16 + 8 + 2 :‬‬

‫تبدیل نمودن اعداد اکتال به اعشاری‬

‫برای تبدیل نمودن اعداد از سیستم اکتال به سیستم اعشاری‪ ،‬ارقام موجود در عدد اکتال‬
‫نظر به موقعیت آنها‪ ،‬همرای ضریب های هشت ضرب گردیده که مجموعه آنها عدد‬
‫اعشاری را نشان میدهد‪ .‬به مثال ذیل توجه نمائید‪:‬‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 245‬را از سیستم اکتال به سیستم اعشاری تبدیل نمائید؟‬

‫‪245 = 2 * 82 + 4 * 81 + 5 * 80 = 128 + 32 + 5 = 165‬‬
‫‪‬‬ ‫‪( 245 )o = ( 165 )d‬‬

‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 3247‬را از سیستم اکتال به سیستم اعشاری تبدیل نمائید ؟‬
‫= ‪3247 = 3 * 83 + 2 * 82 + 4 * 81 + 7 * 80‬‬
‫‪1536 + 128 + 32 + 7 = 1703‬‬
‫‪‬‬ ‫‪( 3247 )o = ( 1703 )d‬‬

‫تبدیل نمودن اعداد از سیستم شانزده به سیستم اعشاری‬

‫برای تبدیل نمودن اعداد‪ ،‬از سیستم شانزده به سیستم اعشاری‪ ،‬ارقام موجود درعدد‬
‫شانزده نظر به موقعیت آنها‪ ،‬همرای ضریب های شانزده ضرب گردیده که مجموعه‬
‫آنها عدد اعشاری را نشان میدهد‪ .‬به مثال ذیل توجه نمائید‪:‬‬

‫مثال ‪ :‬عدد ‪ 4B2‬را از سیستم شانزده به سیستم اعشاری تبدیل نمائید؟‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪186‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫= ‪4B2 = 4*162 + B*161 + 2*160‬‬

‫‪1024 + 176 + 2 = 1202‬‬
‫‪‬‬ ‫‪( 4B2 )h = ( 1202 )d‬‬

‫مثال ‪ :‬عدد ‪ 720F‬را از سیستم شانزده به سیستم اعشاری تبدیل نمائید؟‬

‫=‪720F=7*163 + 2*162 + 0*161 +F*160‬‬
‫‪28672+512+0+15= 29199‬‬

‫‪‬‬ ‫‪( 720F )h = ( 29199 )d‬‬

‫تبدیل نمودن اعداد باینری به اکتال‬

‫برای تبدیل نمودن اعداد از سیستم باینری به سیستم اکتال‪ ،‬دو طریقه ذیل وجود دارد‪:‬‬

‫طریقه اول ‪ :‬در این طریقه اول عدد باینری را به اعشاری تبدیل نموده و بعد از آن آنرا‬
‫از اعشاری به اکتال تبدیل میکنیم‪ .‬چون قبال مثالهای تبدیل نمودن اعداد از باینری به‬
‫اعشاری و اعشاری به اکتال حل گردید‪ ،‬در اینجا از مثالهای آن صرف نظر میگردد‪.‬‬

‫طریقه دوم‪ :‬طریقه دوم یک طریقه آسان برای تبدیل نمودن اعداد باینری به اعداد اکتال‬
‫میباشد‪ .‬در این طریقه عدد باینری از طرف راست به طرف چپ‪ ،‬به گروپ های سه‬
‫رقمی جدا گردیده و بعد از آن هر گروپ سه رقمی را جدا گانه به یک عدد اکتال تبدیل‬
‫مینماییم‪.‬‬
‫مثال‪ :‬عدد ‪ 101011011‬را از سیستم باینری به سیستم اکتال تبدیل کنید؟‬
‫حل‪ :‬اول این عدد را طور ذیل به گروپ های سه رقمی جدا مینماییم‪:‬‬
‫‪101 011 011‬‬

‫اکنون هر گروپ را به یک عدد معادل آن در اکتال تبدیل می کنیم‪:‬‬

‫‪101 011 011‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪‬‬ ‫‪( 101011011 )b = ( 533 )o‬‬

‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 1101000110‬را از سیستم باینری به سیستم اکتال تبدیل نمائید؟‬
‫حل‪ :‬اول این عدد را طور ذیل به گروپ های سه رقمی جدا مینماییم‪:‬‬
‫‪001 101 000 110‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪187‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫اکنون هر گروپ را به یک عدد معادل آن در اکتال تبدیل می کنیم‪:‬‬

‫‪001 101 000‬‬ ‫‪110‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪‬‬ ‫‪( 1101000110 )b = ( 1506 )o‬‬

‫تبدیل نمودن اعداد اکتال به باینری‬

‫برای تبدیل نمودن اعداد از سیستم اکتال به سیستم باینری عکس عملیه تبدیل نمودن‬
‫اعداد از سیستم باینری به سیستم اکتال را انجام میدهیم‪ .‬در این عملیه هر عدد اکتال را‬
‫به سه رقم معادل آن در باینری می نویسیم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 547‬را از سیستم اکتال به سیستم باینری تبدیل نمائید؟‬

‫حل ‪ :‬به جای هر رقم اکتال سه رقم معادل آن در باینری مینویسیم‪ .‬معادل هفت در باینری‬
‫‪ ، 111‬معادل ‪ 4‬در باینری ‪ 100‬و معادل ‪ 5‬در باینری ‪ 101‬میباشد‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪( 547 )o = ( 101100111 )b‬‬

‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 106‬را از سیستم اکتال به سیستم باینری تبدیل نمائید‪.‬‬
‫حل‪ :‬باز هم به جای هر رقم اکتال سه رقم معادل آن در باینری مینویسیم‪ .‬معادل شش در‬
‫باینری ‪ ،110‬معادل ‪ 0‬در باینری ‪ 000‬و معادل ‪ 1‬در باینری ‪ 001‬میباشد‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪( 106 )o = ( 001000110 )b‬‬

‫تبدیل نمودی اعداد از سیستم باینری به سیستم شانزده‬

‫برای تبدیل نمودن اعداد از سیستم باینری به سیستم شانزده‪ ،‬دو طریقه ذیل وجود دارد‪:‬‬

‫طریقه اول ‪ :‬در این طریقه اول عدد باینری را به اعشاری تبدیل نموده و بعد از آن آنرا‬
‫از اعشاری به شانزده تبدیل میکنیم‪ .‬چون قبال مثالهای تبدیل نمودن اعداد از باینری به‬
‫اعشاری و از اعشاری به شانزده حل گردیده است‪ ،‬در اینجا از مثالهای آن صرف‬
‫نظرمیگردد‪.‬‬

‫طریقه دوم‪ :‬طریقه دوم یک طریقه آسان برای تبدیل نمودن اعداد باینری به اعداد شانزده‬
‫میباشد‪ .‬در این طریقه عدد باینری از طرف راست به طرف چپ‪ ،‬به گروپ های چهار‬
‫رقمی جدا گردیده‪ ،‬و بعد از آن هر گروپ چهار رقمی را جدا گانه به یک عدد شانزده‬
‫تبدیل مینمائیم‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪188‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 101011111011‬را از سیستم باینری به سیستم شانزده تبدیل کنید؟‬

‫حل‪ :‬اول این عدد را طور ذیل به گروپ های چهار رقمی جدامینمائیم‪:‬‬
‫‪1010 1111 1011‬‬
‫اکنون هر گروپ را به یک عدد معادل آن در سیستم شانزده تبدیل می کنیم‪:‬‬
‫‪1010 1111 1011‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪‬‬ ‫‪( 101011111011 )b = ( AFB )h‬‬

‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 10010000‬را از سیستم باینری به سیستم شانزده تبدیل کنید؟‬
‫حل‪ :‬اول این عدد را طور ذیل به گروپ های چهار رقمی جدامینمائیم‪:‬‬

‫‪1001 0000‬‬
‫اکنون هر گروپ را به یک عدد معادل آن در سیستم شانزده تبدیل می کنیم‪:‬‬
‫‪1001 0000‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪( 10010000 )b = ( 90 )h‬‬

‫تبدیل نمودن اعداد از سیستم شانزده به سیستم باینری‬

‫برای تبدیل نمودن اعداد از سیستم شانزده به سیستم باینری‪ ،‬عکس عملیه تبدیل نمودن‬
‫اعداد از سیستم باینری به سیستم شانزده را انجام میدهیم‪ .‬در این عملیه هر رقم شانزده‬
‫را به چهار رقم معادل آن در باینری می نویسیم‪.‬‬
‫مثال‪ :‬عدد ‪ 2B6‬را از سیستم شانزده به سیستم باینری تبدیل نمائید؟‬
‫حل‪ :‬به جای هر رقم شانزده‪ ،‬چهار رقم معادل آن در باینری مینویسیم‪ .‬معادل شش در‬
‫باینری ‪ ، 0110‬معادل ‪ B‬در باینری ‪ 1011‬و معادل ‪ 2‬در باینری ‪ 0010‬میباشد‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪( 2B6 )h = ( 001010110110 )b‬‬

‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 9C6F‬را از سیستم شانزده به سیستم باینری تبدیل نمائید‪.‬‬
‫حل‪ :‬بازهم هر رقم شانزده را در چهار رقم معادل آن به باینری مینویسیم‪ .‬معادل ‪ F‬در‬
‫باینری ‪ ، 1111‬معادل شش در باینری ‪ ،0110‬معادل ‪ C‬در باینری ‪ 1100‬و معادل‬
‫‪ 9‬در باینری ‪ 1001‬میباشد‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪( 9C6F )h = ( 1001110001101111 )b‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪189‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫عملیات جمع و تفریق در سیستم های‬

‫باینری‪ ،‬هشت و شانزده‬
‫جمع اعداد باینری‬
‫در جمع نمودن اعداد باینری قوانین ذیل در نظر گرفته میشود‪:‬‬
‫‪0+0=0‬‬
‫‪0+1=1‬‬
‫‪1+0=1‬‬
‫و یک حاصل ‪1 + 1 = 0 ,‬‬
‫نوت‪ :‬یک جمع یک مساوی است به دو ولی در سیستم دو برای رقم دو سمبول نداریم‬
‫فلهذا به جای دو صفر را میمانیم و یک حاصل‪ .‬این مشابه به پنج جمع پنج در سیستم ده‬
‫است که در آن پنج جمع پنج مساوی است به ده و چون برای ده در سیستم ده سمبول‬
‫نداریم فلهذا به جای ده صفر و یک حاصل‪.‬‬
‫به مثال های ذیل توجه نمائید ‪:‬‬
‫مثال‪ :‬اعداد باینری ذیل را با هم جمع نمائید‪:‬‬
‫‪+ 0110‬‬ ‫‪+1001‬‬ ‫‪+11001‬‬
‫‪+ 1001‬‬ ‫‪+0111‬‬ ‫‪+10111‬‬
‫______‬ ‫_____‬ ‫_______‬
‫‪1111‬‬ ‫‪10000‬‬ ‫‪110000‬‬

‫تفریق اعداد باینری‬

‫در تفریق اعداد باینری قوانین ذیل را در نظر میگیریم‪:‬‬
‫‪0–0=0‬‬
‫‪1–0=1‬‬
‫‪1–1=0‬‬
‫درصورتیکه یک را از خانه چپ قرض نمائیم ‪0 – 1 = 1 ,‬‬
‫مثال ‪:‬اعداد ذیل را تفریق نمائید‪:‬‬
‫‪+ 1111‬‬ ‫‪+10000‬‬ ‫‪+110000‬‬
‫‪- 1001‬‬ ‫‪- 0111‬‬ ‫‪- 10111‬‬
‫______‬ ‫_____‬ ‫_______‬
‫‪0110‬‬ ‫‪1001‬‬ ‫‪11001‬‬

‫عملیه جمع در سیستم هشت‬

‫جمع نمودن اعداد در سیستم هشت مشابه به جمع نمودن اعداد در سیستم های اعشاری‬
‫و باینری میباشد‪ .‬فرق اساسی این سیستم ها‪ ،‬فرق در قاعده یا اساس این سیستم ها است‪.‬‬
‫طوریکه میدانیم هر سیستم دارای قاعده معین است که به اساس آن عملیات حسابی همان‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪190‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫سیستم انجام میشود‪ .‬اگر در سیستم اعشاری در اثنای جمع نمودن اعداد حاصل جمع‬
‫بیشتر از ‪ 9‬میگردد‪ ،‬حاصل میگیریم‪ .‬دلیل آن اینست که در سیستم اعشاری رقم بیشتر‬
‫از ‪ 9‬وجود ندارد‪ .‬در سیستم باینری و قتیکه حاصل جمع بیشتر از یک میگردد‪ ،‬حاصل‬
‫میگیریم‪ .‬چون در سیستم باینری رقم بیشتر از یک وجود ندارد‪ .‬به همین ترتیب در‬
‫سیستم هشت عمل میگردد‪ .‬چون بلند ترین رقم در سیستم هشت رقم هفت است پس هر‬
‫وقت که حاصل جمع دو عدد بیشتر از هفت شود‪ ،‬یک را حاصل میگیریم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬اعداد ذیل را در سیستم هشت جمع نمائید‪:‬‬

‫‪+3456‬‬ ‫‪+1752‬‬ ‫‪+2514‬‬
‫‪+6171‬‬ ‫‪+2451‬‬ ‫‪+3517‬‬
‫_____‬ ‫_____‬ ‫______‬
‫‪11647‬‬ ‫‪4423‬‬ ‫‪6233‬‬

‫عملیه تفریق در سیستم هشت‬

‫در تفریق اعداد‪ ،‬وقتیکه از یک رقم کوچک رقم بزرگ را تفریق میکنیم‪ ،‬باید یک را‬
‫از خانه طرف چپ آن قرض نماییم‪ .‬در سیستم هشت‪ ،‬همان یک قرض شده را هشت در‬
‫نظر میگیریم ‪.‬‬

‫به مثال ذیل توجه نمائید‪:‬‬

‫مثال‪ :‬عدد ‪ 236‬را از عدد ‪ 341‬در سیستم هشت تفریق نمائید؟‬
‫‪+341‬‬
‫‪- 236‬‬
‫_____‬
‫‪103‬‬
‫در مثال فوق از یک شش نمیرود پس یک را از خانه طرف چپ یعنی از ‪ 4‬قرض‬
‫میکنیم‪ .‬همان یک در حقیقت هشت است‪ .‬فلهذا هشت جمع یک مساوی به ‪ . 9‬و ‪ 9‬منفی‬
‫‪ 6‬مساوی به ‪ 3‬میشود‪.‬‬

‫مثال دوم‪ :‬عدد ‪ 452‬را از عدد ‪ 615‬در سیستم هشت تفریق نمائید؟‬
‫‪+615‬‬
‫‪- 452‬‬
‫_____‬
‫‪143‬‬

‫عملیه جمع در سیستم شانزده‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪191‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫جمع نمودن اعداد در سیستم شانزده مانند جمع نمودن اعداد در سیستم های باینری‪ ،‬هشت‬
‫و اعشاری است‪ .‬چون بلند ترین رقم در سیستم شانزده رقم ‪ F‬یا ‪ 15‬است پس هر گاه‬
‫جمع دو عدد بیشتر از ‪ 15‬شود یک را حاصل میگیریم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬اعداد ذیل را در سیستم شانزده جمع نمایید‪:‬‬

‫‪+1349‬‬ ‫‪+85A0‬‬ ‫‪+9C21‬‬
‫‪+612F‬‬ ‫‪+3456‬‬ ‫‪+7DE3‬‬
‫_____‬ ‫_____‬ ‫______‬
‫‪7478‬‬ ‫‪B9F6‬‬ ‫‪11A04‬‬

‫عملیه تفریق در سیستم شانزده‬

‫هنگام تفریق اعداد در سیستم شانزده‪ ،‬وقتیکه از یک عدد کوچک عدد بزرگ را تفریق‬
‫میکنیم‪ ،‬باید یک را از خانه طرف چپ آن قرض نماییم‪ .‬همان یک قرض شده را شانزده‬
‫در نظر میگیریم ‪.‬‬

‫مثال‪ :‬اعدد ذیل را در سیستم شانزده تفریق نمایید؟‬

‫‪+7478‬‬ ‫‪+ B9F6‬‬ ‫‪+11A04‬‬

‫‪- 612F‬‬ ‫‪- 3456‬‬ ‫‪- 7DE3‬‬
‫_____‬ ‫_____‬ ‫______‬
‫‪1349‬‬ ‫‪85A0‬‬ ‫‪9C21‬‬

‫تمثیل معلومات اولیه در کمپیوتر‬

‫‪Data Presentation‬‬
‫حافظه کمپیوتر مانند ورق یا تخته سیاه نیست که هر چیزیکه خواسته با شیم در آن‬
‫بنویسیم‪ .‬بلکه حافظه کمپیوتر به هیچ وجه اجازه نمی دهد که چیزی در آن نوشته گردد‪.‬‬
‫بلکه حافظه کمپیوتر به کمک سویچ های خاص میتواند صرف یک و صفر را تمثیل‬
‫نماید‪ .‬معلومات هم میتواند از اشکال مختلف آن (حروف‪ ،‬ارقام‪ ،‬عالئم‪ ،‬تصویر‪ ،‬صوت‪،‬‬
‫و ویدیو ) به صفر و یک تبدیل گردیده و بعد از آن توسط سرکت های دو حالته‬
‫)‪(Bistable‬مانند ترانزستر )‪ (Transistor‬و یا خازن )‪ (Capacitor‬در حافظه اصلی‪،‬‬
‫توسط دو قطب مقناطیسی در دیسک های مقناطیسی‪ ،‬توسط نور در دیسک های نوری‬
‫و کیبل های فایبر نوری )‪ ، (Optical Fiber‬توسط ولتاژ الکتریکی در کیبل های مسی‬
‫)‪ (Copper Cable‬و توسط فریکانس )‪ (Frequency‬و یا دامنه موج )‪(Amplitude‬‬
‫در امواج الکترومقناطیسی‪ ،‬تمثیل گردد‪ .‬در این تمثیل ضرورت به وسایل اند تا معلومات‬
‫را از یک شکل به شکل دیگر آن تبدیل نماید‪ ،‬تا در وسیله مورد نظر تمثیل شده بتواند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪192‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫مثال درایو دیسک سخت معلومات که به شکل صفر و یک است آنرا به نقاط مقناطیسی‬
‫شده تبدیل میکند‪ .‬درایو ‪ CD‬و ‪ DVD‬معلومات را به روشنی تبدیل نموده تا در دیسک‬
‫های نوری تمثیل گردد‪ .‬به همین ترتیب کارت شبکه یا ‪(Network Interface NIC‬‬
‫)‪ Card‬معلومات را به ولتاژ الکتریکی تبدیل مینماید تا در کیبل های مسی مانند کیبل‬
‫‪ (Unshielded Twisted Pairs) UTP‬تمثیل گردد‪ .‬کارت صدا )‪(Sound Card‬‬
‫در کمپیوتر شما صدا را به شکل صفر و یک تبدیل مینماید‪.‬‬

‫طوریکه قبال نیز گفته شد‪ ،‬ترانزسترهای که در داخل کمپیوتر به کار رفته است میتوانند‬
‫یکی از دو حالت ذیل را داشته باشند‪:‬‬

‫‪ – 0‬حالت روشن )‪ (ON‬بودن‬

‫‪ – 1‬حالت خاموش)‪ (OFF‬بودن‬

‫در شکل ذیل هرسویچ ( ترانزستر ) یک بت یعنی صفر یا یک را تمثیل میکند‪ .‬مجموعه‬
‫آنها ( هر هشت بت ) که به نام بایت یاد میشود‪ ،‬میتواند یک کود از صفر تا ‪ 255‬را‬
‫تمثیل نماید‪ .‬توسط این کودها به طور مجموعی ‪ 256‬حرف یا رقم و یا عالمه به‬
‫کمپیوتر معرفی شده میتواند‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱ – ۶‬تمثیل بت در ترانزستر‬

‫هر حرف‪ ،‬رقم وعالمه دارای کود معین میباشد‪ .‬مثال کود حرف ‪ A‬در جدول اسکی‬
‫‪ 65‬میباشد‪ .‬پس برای تمثیل آن باید سویچ های اول و هفتم روشن باشد‪ .‬کود اسکی‬
‫حرف ‪ ( a‬حرف کوچک) ‪ 97‬است‪ .‬پس برای تمثیل آن باید سویچ های اول‪ ،‬ششم و‬
‫هفتم روشن باشد‪ .‬کود اسکی صفر ‪ 48‬است‪ .‬پس برای تمثیل آن باید سویچ های پنجم‬
‫و ششم باید روشن باشد‪ .‬کود اسکی عالمه ! ‪ 33‬است‪ .‬پس برای تمثیل آن باید سویچ‬
‫های اول‪ ،‬دوم‪ ،‬سوم‪ ،‬چهارم و پنجم روشن باشد‪ .‬به همین ترتیب تمام حروف‪ ،‬عالیم‬
‫و ارقام ( از ‪ 0‬تا ‪ ) 9‬دارای کود بوده و برای تمثیل همان کود‪ ،‬ترانزستر های معین‬
‫باید روشن باشد‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱ – ۶‬تمثیل حرف ‪A‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪193‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۳ – ۶‬تمثیل حرف ‪a‬‬

‫شکل ‪ :۶ – ۶‬تمثیل صفر‬

‫شکل ‪ :۵ – ۶‬تمثیل عالمه !‬

‫اگر ترانزستر روشن )‪ (ON‬باشد (برق داشته باشد) رقم یک و اگر خاموش )‪(OFF‬‬
‫باشد (برق نداشته باشد) رقم صفر را تمثیل میکند‪ .‬پس چنین نتیجه میگیریم که هر چند‬
‫کمپیوتر یک ماشین پیچیده و مغلق به نظر میرسد ولی این ماشین اساسا می تواند تنها‬
‫دو رقم صفر و یک را تشخیص نماید‪.‬‬
‫برای تمثیل اعداد بزرگتر از ‪ ، 255‬از دو بایت ( ‪ 16‬بت ) استفاده میگردد‪ .‬در صورت‬
‫استفاده از دو بایت به تعداد ‪ 65536‬چیز متفاوت ( حروف ‪ ،‬ارقام و عالیم ) را توسط‬
‫کمپیوتر تمثیل کرده میتوانیم‪.‬‬

‫شکل ‪ :۴ – ۶‬استفاده از دو بایت برای تمثیل حروف ‪ ،‬ارقام و عالیم‬

‫نوت‪ :‬اگر خواسته باشیم تا تعداد بت های ضروری برای تعداد ‪ n‬از اشیا را دریافت‬
‫نمائیم‪ ،‬از رابطه ذیل استفاده میکنیم‪:‬‬
‫)‪ = Log2 (n‬تعداد بت ها‬
‫قبل از این که به تفصیل موضوع تمثیل معلومات اولیه در کمپیوتر بپردازیم‪ ،‬بهتر است‬
‫به اصطالحات ذیل آشنا شویم‪:‬‬

‫‪ ‬بت)‪(Bit‬‬
‫کلمه ‪ Bit‬مختصر )‪ (Binary Digit‬بوده‪ ،‬که عبارت از صفر و یک در سیستم‬
‫باینری میباشد‪ .‬یعنی هر صفر و یک به نام بت یاد میشود‪.‬‬

‫‪ ‬بایت )‪(Byte‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪194‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫مجموعه هشت بت را به نام بایت یاد مینمایند‪ .‬چون یک بت به تنهائی صرف دو‬
‫چیز را تمثیل کرده میتواند و تعداد حروف‪ ،‬ارقام و عالیم اضافتر است‪ ،‬از همین‬
‫سبب بت ها را گروپ نموده تا بتواند یک حرف‪ ،‬رقم و یا سمبول را تمثیل نمایند‪.‬‬
‫نیم بایت ( ‪ 4‬بت ) را به نام ‪ Nibble‬یاد مینماید‪.‬‬

‫‪ ‬کلمه )‪( Word‬‬

‫‪ 2‬بایت یا ‪ 16‬بت را به نام کلمه )‪ (Word‬یاد می نمایند‪ .‬کلمه یا ‪ Word‬میتواند‬
‫بیشتر از دو بایت ( ‪ 16‬بت ) هم باشد‪ .‬تعداد بت ها در یک کلمه )‪ ( Word‬به نام‬
‫طول کلمه )‪ (Word Length‬یاد میشود‪ .‬پس ‪ Word‬یا کلمه در حقیقت تعداد‬
‫بت های است که توسط کمپیوتر شناخته و پراسس شده میتواند‪ .‬طول کلمه مربوط‬
‫به دیزاین کمپیوتر میباشد‪ .‬طول کلمه میتواند ‪ 32 ،16‬و یا ‪ 64‬بت باشد‪.‬‬

‫سیستم های کود گذاری )‪( Coding Systems‬‬

‫برای تمثیل حروف الفبا‪ ،‬ارقام و عالیم از روش کود )‪ (Code‬استفاده می شود‪ .‬در این‬
‫روش برای هر حرف‪ ،‬رقم و عالمه کود معینی در نظر گرفته شده است‪ .‬برای کود‬
‫گذاری از سیستم های مختلف استفاده میشود‪ .‬و هر سیستم کود های معینی برای هر‬
‫حرف‪ ،‬رقم و عالمه دارد‪ .‬سیستم های مشهور کود گذاری قرار ذیل اند‪:‬‬

‫سیستم کود گذاری‪(Binary Coded Decimal) BCD‬‬

‫در این سیستم هر رقم اعشاری در چهار بت باینری تمثیل میگردد‪ .‬مثال عدد ‪ 2945‬به‬
‫طریقه‪ BCD‬طور ذیل تمثیل میگردد‪:‬‬
‫‪0010 1001 0100 0101‬‬

‫کود‪ BCD‬در کمپیوترهای شخصی‪ IBM‬به کار می رفت و برای تمثیل حروف از ‪1‬‬
‫بت استفاده میکرد‪ .‬که به این ترتیب به طور مجموعی ‪ 14‬حرف را تمثیل کرده‬
‫میتوانست‪.‬‬

‫سیستم کود گذاری ابسدیک‬

‫‪(Extended Binary Coded Decimal Interchange Code) EBCDIC‬‬
‫این سیستم کود گذاری توسط شرکت‪ IBM‬دیزاین گردیده بود‪ .‬در این سیستم برای هر‬
‫حرف از ‪ 8‬بت استفاده می شود‪ .‬کمپیوتر های بزرگ‪ ،‬کمپیوترهای مین فریم و اکثر‬
‫سرورها )‪ (Servers‬از کود ‪ EBCDIC‬استفاده میکنند ]‪.[140:10‬‬

‫سیستم کود گذاری اسکی ‪ASCII‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪195‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫)‪( American Standards Code For Information Interchange‬‬

‫سیستم اسکی توسط شرکت ‪( American National Standards ANSI‬‬
‫)‪ Institute‬معرفی گردیده است‪ .‬در این سیستم برای هر حرف‪ ،‬رقم و عالمه یک‬
‫شفر)‪ (Code‬تعیین گردیده که هر حرف‪ ،‬رقم و یا عالمه توسط همان شفر توسط کمپیوتر‬
‫شناخته می شود‪ .‬در نمونه اول این سیستم برای تمثیل هر حرف‪ ،‬رقم یا عالمه از هفت‬
‫بت استفاده میگردید‪ ،‬که به این ترتیب به تعداد‪ (27=128) 128‬حرف‪ ،‬رقم وعالمه‬
‫مختلف توسط کمپیوترشناخته میشد‪ .‬درنمونه بعدی آن که به نام جدول توسعه یافته‬
‫اسکی)‪ (Extended ASCII‬یاد می شود‪ ،‬برای تمثیل هر حرف‪ ،‬رقم یا عالمه از هشت‬
‫بت استفاده میشود‪ .‬به این ترتیب تعداد مجموعی حروف‪ ،‬ارقام وعالیم به )‪(28=256‬‬
‫‪ 256‬می رسید ]‪.[92:5‬‬

‫در ترتیب حروف‪ ،‬ارقام و عالیم در این سیستم از دقت زیاد کار گرفته شده است‪ .‬مثال‬
‫حروف خورد و بزرگ الفبا طوری جابجا گردیده که از یک طرف مرتب)‪ (Sort‬نمودن‬
‫معلومات اولیه را آسان ساخته و از طرف دیگر تبدیلی حروف خورد به بزرگ و‬
‫برعکس در آن آسان میباشد‪ .‬جدول اسکی قرار ذیل است‪:‬‬

‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬
‫‪Ø‬‬ ‫‪216‬‬ ‫‪173‬‬ ‫‘‬ ‫‪130‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪Ù‬‬ ‫‪217‬‬ ‫®‬ ‫‪174‬‬ ‫‪ƒ‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Ú‬‬ ‫‪218‬‬ ‫¯‬ ‫‪175‬‬ ‫„‬ ‫‪132‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Û‬‬ ‫‪219‬‬ ‫‪°‬‬ ‫‪176‬‬ ‫…‬ ‫‪133‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪Ü‬‬ ‫‪220‬‬ ‫‪±‬‬ ‫‪177‬‬ ‫†‬ ‫‪134‬‬ ‫[‬ ‫‪91‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪Ý‬‬ ‫‪221‬‬ ‫‪²‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‡‬ ‫‪135‬‬ ‫\‬ ‫‪92‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪Þ‬‬ ‫‪222‬‬ ‫‪³‬‬ ‫‪179‬‬ ‫ˆ‬ ‫‪136‬‬ ‫]‬ ‫‪93‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪ß‬‬ ‫‪223‬‬ ‫´‬ ‫‪180‬‬ ‫‪‰‬‬ ‫‪137‬‬ ‫^‬ ‫‪94‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪À‬‬ ‫‪224‬‬ ‫‪µ‬‬ ‫‪181‬‬ ‫‪Š‬‬ ‫‪138‬‬ ‫_‬ ‫‪95‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪Á‬‬ ‫‪225‬‬ ‫¶‬ ‫‪182‬‬ ‫‹‬ ‫‪139‬‬ ‫`‬ ‫‪96‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪â‬‬ ‫‪226‬‬ ‫·‬ ‫‪183‬‬ ‫‪Œ‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪ã‬‬ ‫‪227‬‬ ‫¸‬ ‫‪184‬‬ ‫•‬ ‫‪141‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪ä‬‬ ‫‪228‬‬ ‫‪¹‬‬ ‫‪185‬‬ ‫‪Ž‬‬ ‫‪142‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪å‬‬ ‫‪229‬‬ ‫‪º‬‬ ‫‪186‬‬ ‫•‬ ‫‪143‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪æ‬‬ ‫‪230‬‬ ‫»‬ ‫‪187‬‬ ‫•‬ ‫‪144‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪101‬‬ ‫;‬ ‫‪58‬‬ ‫‪15‬‬
‫‪ç‬‬ ‫‪231‬‬ ‫¼‬ ‫‪188‬‬ ‫‘‬ ‫‪145‬‬ ‫‪f‬‬ ‫‪102‬‬ ‫<‬ ‫‪59‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪è‬‬ ‫‪232‬‬ ‫½‬ ‫‪189‬‬ ‫’‬ ‫‪146‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪103‬‬ ‫=‬ ‫‪60‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪é‬‬ ‫‪233‬‬ ‫¾‬ ‫‪190‬‬ ‫“‬ ‫‪147‬‬ ‫‪h‬‬ ‫‪104‬‬ ‫>‬ ‫‪61‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪ê‬‬ ‫‪234‬‬ ‫¿‬ ‫‪191‬‬ ‫”‬ ‫‪148‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪105‬‬ ‫?‬ ‫‪62‬‬ ‫‪19‬‬
‫‪ë‬‬ ‫‪235‬‬ ‫‪À‬‬ ‫‪192‬‬ ‫•‬ ‫‪149‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪106‬‬ ‫@‬ ‫‪63‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪ì‬‬ ‫‪236‬‬ ‫‪Á‬‬ ‫‪193‬‬ ‫–‬ ‫‪150‬‬ ‫‪k‬‬ ‫‪107‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪21‬‬
‫‪í‬‬ ‫‪237‬‬ ‫‪Â‬‬ ‫‪194‬‬ ‫—‬ ‫‪151‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪108‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪î‬‬ ‫‪238‬‬ ‫‪Ã‬‬ ‫‪195‬‬ ‫˜‬ ‫‪152‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪23‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪196‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬ ‫حرف‬ ‫کود‬
‫‪ï‬‬ ‫‪239‬‬ ‫‪Ä‬‬ ‫‪196‬‬ ‫™‬ ‫‪153‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪ð‬‬ ‫‪240‬‬ ‫‪Å‬‬ ‫‪197‬‬ ‫‪š‬‬ ‫‪154‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪ñ‬‬ ‫‪241‬‬ ‫‪Æ‬‬ ‫‪198‬‬ ‫›‬ ‫‪155‬‬ ‫‪p‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪69‬‬ ‫‪26‬‬
‫‪ò‬‬ ‫‪242‬‬ ‫‪Ç‬‬ ‫‪199‬‬ ‫‪œ‬‬ ‫‪156‬‬ ‫‪q‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪27‬‬
‫‪ó‬‬ ‫‪243‬‬ ‫‪È‬‬ ‫‪200‬‬ ‫•‬ ‫‪157‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪114‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪28‬‬
‫‪ô‬‬ ‫‪244‬‬ ‫‪É‬‬ ‫‪201‬‬ ‫‪ž‬‬ ‫‪158‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪29‬‬
‫‪õ‬‬ ‫‪245‬‬ ‫‪Ê‬‬ ‫‪202‬‬ ‫‪Ÿ‬‬ ‫‪159‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪J‬‬ ‫‪73 -‬‬ ‫‪30‬‬
‫‪ö‬‬ ‫‪246‬‬ ‫‪Ë‬‬ ‫‪203‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪117‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪74‬‬ ‫‪31‬‬
‫÷‬ ‫‪247‬‬ ‫‪Ì‬‬ ‫‪204‬‬ ‫¡‬ ‫‪161‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪118‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪32‬‬
‫‪ø‬‬ ‫‪248‬‬ ‫‪Í‬‬ ‫‪205‬‬ ‫‪¢‬‬ ‫‪162‬‬ ‫‪w‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪-‬‬ ‫! ‪76‬‬ ‫‪33‬‬
‫‪ù‬‬ ‫‪249‬‬ ‫‪Î‬‬ ‫‪206‬‬ ‫‪£‬‬ ‫‪163‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪M‬‬ ‫„ ‪77‬‬ ‫‪34‬‬
‫‪ú‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪Ï‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪¤‬‬ ‫‪164‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪121‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪#‬‬ ‫‪35‬‬
‫‪û‬‬ ‫‪251‬‬ ‫‪Ð‬‬ ‫‪208‬‬ ‫‪¥‬‬ ‫‪165‬‬ ‫‪z‬‬ ‫‪122‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪$‬‬ ‫‪36‬‬
‫‪ü‬‬ ‫‪252‬‬ ‫‪Ñ‬‬ ‫‪209‬‬ ‫¦‬ ‫‪166‬‬ ‫{‬ ‫‪123‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪37‬‬
‫‪ý‬‬ ‫‪253‬‬ ‫‪Ò‬‬ ‫‪210‬‬ ‫§‬ ‫‪167‬‬ ‫|‬ ‫‪124‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪81‬‬ ‫&‬ ‫‪38‬‬
‫‪þ‬‬ ‫‪254‬‬ ‫‪Ó‬‬ ‫‪211‬‬ ‫¨‬ ‫‪168‬‬ ‫}‬ ‫‪125‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‘‬ ‫‪39‬‬
‫‪ÿ‬‬ ‫‪255‬‬ ‫‪Ô‬‬ ‫‪212‬‬ ‫©‬ ‫‪169‬‬ ‫~‬ ‫‪126‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪83‬‬ ‫(‬ ‫‪40‬‬
‫‪Õ‬‬ ‫‪213‬‬ ‫‪ª‬‬ ‫‪170‬‬ ‫•‬ ‫‪127‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪84‬‬ ‫)‬ ‫‪41‬‬
‫‪Ö‬‬ ‫‪214‬‬ ‫«‬ ‫‪171‬‬ ‫‪€‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪85‬‬ ‫*‬ ‫‪42‬‬
‫×‬ ‫‪215‬‬ ‫¬‬ ‫‪172‬‬ ‫•‬ ‫‪129‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪43‬‬

‫جدول ‪ :۵ – ۶‬کود های اسکی )‪( ASCII‬‬

‫کود های از صفر تا‪ 30‬وظایف خاص مانند کنترول ماشین چاپ(کود‪ ،)12‬به صدا‬
‫آوردن زنگ(کود‪ ،)9‬رفتن به سطر جدید(کود‪ )03‬و همچنین استفاده از کلید های جهت‬
‫دار)‪( (Arrow Keys‬کود های از‪ 14‬تا‪ )19‬را مهیا می سازد‪ .‬کود های از‪ 49‬تا‪59‬‬
‫ارقام از صفر تا‪ 8‬را تمثیل مینمایند‪ .‬کود های از‪ 15‬تا‪ 81‬حروف بزرگ الفبا و کود‬
‫های از ‪ 89‬تا ‪ 011‬حروف خورد الفبا را تمثیل میکند‪ .‬کود های از‪ 019‬تا ‪ 155‬حروف‬
‫خاص را تمثیل میکند که مجموعه حروف اسکی توسعه یافته را تشکیل میدهند‪.‬‬

‫تمام کمپیوترهای شخصی‪ IBM‬بطور یکسان از مجموعه حروف اسکی توسعه یافته‬
‫استفاده میکنند‪ .‬همچنین کمپیوترهای که کامال با کمپیوترهای شخصی‪ IBM‬موافقت‬
‫دارند نیز از این مجموعه بطور مشابه استفاده میکنند‪ .‬اما بعضی کمپیوترها مجموعه‬
‫حروف خاص خود را دارند‪ .‬البته فهم این نقاط هنگام انتقال پروگرامها‪ ،‬از یک کمپیوتر‬
‫به کمپیوتر دیگر مهم میباشند‪.‬‬
‫سیستم کود گذاری یونیکود )‪( Unicode‬‬
‫این سیستم کود گذاری در سال‪ 0880‬توسط شرکت های ‪ Apple‬و ‪ Xerrox‬بوجود آمد‪.‬‬
‫در سال‪ 0888‬نمونه سوم آن توسط گروپ های که همرای ‪(International ISO‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪197‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫)‪ Organization for Standardization‬کار میکند ایجاد شد‪ .‬برای تمثیل هر حرف‬
‫از ‪ 1‬و یا چهار بایت استفاده میکند‪ .‬از همین سبب در این سیستم به تعداد ‪ ،15531‬و‬
‫در صورت استفاده از چهار بایت تا ‪ 4184819181‬حرف و سمبول تمثیل شده میتواند‪.‬‬
‫خوبی این سیستم موافقت آن همرای سیستم اسکی میباشد‪ 151 .‬کود اول آن مانند کود‬
‫اسکی میباشد‪.‬‬

‫اکنون بسیاری نشرکننده گان پروگرامها )‪ (Software‬مانند‪،Microsoft ،IBM‬‬

‫‪ Netscape‬وغیره از این سیستم کود گذاری استفاده میکنند‪ Windows 2000 .‬ونمونه‬
‫های بعدی آن از سیستم کود گذاری یونیکود استفاده میکند‪ .‬از همین سبب به تعداد زیاد‬
‫حروف به شمول حروف لسانهای عربی‪ ،‬فارسی و غیره را میشناسد‪.‬‬

‫نوت‪ :‬اگر خواسته باشیم تا مجموعه حروف یونیکود را مشاهده نمائیم در پروگرام ‪MS-‬‬
‫‪ Word 2007‬از صفحه ‪ Insert‬اختیار ‪ Symbol‬را انتخاب مینمائیم‪ .‬شکل ذیل‬
‫مجموعه حروف یونیکود را نشان میدهد‪:‬‬

‫شکل ‪ :۸ – ۶‬مجموعه حروف یونیکود‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪198‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫تمثیل اعداد در کمپیوتر‬

‫برای تمثیل اعداد در داخل کمپیوتر از سیستم باینری استفاده میگردد‪ .‬اعداد میتواند‬
‫منفی‪ ،‬مثبت‪ ،‬تام و یا اعشاری باشند‪ .‬برای تمثیل هر یک از این انواع ‪ ،‬روش خاص‬
‫در کمپیوتر وجود دارد‪.‬‬

‫اعداد تام بدون عالمه (اعداد تام مثبت)‬

‫اعداد تام مثبت‪ ،‬به شکل اعداد بدون عالمه‪ ،‬در داخل کمپیوتر تمثیل میگردد‪ .‬اعداد تام‬
‫مثبت میتواند در یک‪ ،‬دو و یا چهار بایت تمثیل شود‪ .‬در یک بایت اعداد از صفر تا‬
‫‪ ،(28 - 1) 255‬در دو بایت از صفر تا ‪ (216 - 1) 65535‬و در چهار بایت از صفر تا‬
‫‪ (232 - 1) 4294967295‬تمثیل شده میتواند‪.‬‬

‫اعداد تام عالمه دار(اعداد مثبت و منفی) ‪:‬‬

‫برای تمثیل اعداد تام عالمه دار دو طریقه وجود دارد‪:‬‬

‫‪ – 1‬طریقه بت عالمه)‪(Sign Bit‬‬

‫در این طریقه از آخرین بت طرف چپ‪ ،‬جهت عالمه استفاده میگردد‪ .‬اگر این بت صفر‬
‫باشد عدد مثبت‪ ،‬و اگر یک باشد عدد منفی است‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬تمثیل عدد مثبت ‪ +15‬و ‪ -15‬را در هشت بت نشان دهید؟‬

‫این طریقه یک طریقه آسان بوده ولی دارای دو نقص ذیل میباشد‪:‬‬
‫اجرای عملیات حسابی در آن مشکل است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫امکان غلط فهمی زیاد است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ –2‬طریقه متمم یا مکمل )‪( Complement‬‬
‫طریقه دوم برای تمثیل اعداد عالمه دار طریقه مکمل )‪ (Complement‬میباشد‪ .‬این‬
‫طریقه در عملیات جمع و تفریق دارای سهولت های زیاد بوده و برای تمثیل اعداد منفی‬
‫به کار میرود‪ .‬مکمل یک عدد عبارت از عدد است که اگر با خود عدد جمع شود بلند‬
‫ترین عدد را در همان سیستم بوجودمی آورد‪ .‬البته با در نظر داشت تعداد ارقام در همان‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪199‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫عدد‪ .‬مثال مکمل عدد ‪ 87‬در سیستم اعشاری ‪ 12‬است‪ .‬اگر ‪ 12‬همرای ‪ 87‬جمع‬
‫شود مساوی به ‪ 99‬میشود‪ .‬و ‪ 99‬بلند ترین عدد دو رقمی است (چون ‪ 87‬هم یک‬
‫عدد دو رقمی است )‪ .‬یا مکمل عدد ‪ 361‬در سیستم اعشاری ‪ 638‬میباشد‪ .‬اگر ‪638‬‬
‫را همرای ‪ 361‬جمع نمائیم ‪ 999‬میشود‪ .‬و ‪ 999‬بلند ترین عدد سه رقمی میباشد‪.‬‬
‫البته مکمل یک عدد را توسط عملیه تفریق به آسانی یافته میتوانیم‪ .‬مثال مکمل عدد‬
‫‪ 65‬مساوی است به ‪:‬‬
‫‪99 - 65 = 34‬‬
‫مکمل اعداد در سیستم باینری‬
‫در سیستم باینری مکمل اعداد به دو نوع ذیل است‪:‬‬

‫الف‪ :‬مکمل یک )‪(One’s Complement‬‬

‫ب‪ :‬مکمل دو )‪(Two’s Complement‬‬

‫الف‪ :‬مکمل یک )‪(One’s Complement‬‬

‫برای یافتن مکمل یک‪ ،‬عدد باینری را با در نظر داشت تعداد خانه های آن‪ ،‬از یک ها‬
‫تفریق می نماییم‪.‬‬
‫مثال‪ :‬مکمل یک‪ ،‬عدد ‪ 0101‬را در یابید؟‬
‫‪A = 0101‬‬
‫‪Ā= 1111 – A‬‬
‫‪ Ā = 1111 – 0101 = 1010‬‬
‫نشان مید هیم‪.‬‬ ‫نوت‪ :‬اگر ‪ A‬یک عدد باشد‪ ،‬مکمل یک آن را به ‪Ā‬‬

‫مثال‪ :‬مکمل یک‪ ،‬عدد ‪ 11011‬را در یابید؟‬

‫‪A = 11011‬‬
‫‪Ā = 11111 – A‬‬
‫‪ Ā = 11111 – 11011 = 00100‬‬
‫یک طریقه آسان نیز برای یافتن مکمل یک وجود دارد‪ .‬و آن اینست که هر صفر را به‬
‫یک‪ ،‬و یک را به صفر تبدیل نمائید‪.‬‬
‫مثال‪ :‬مکمل یک‪ ،‬عدد ‪ 101‬را در یابید؟‬
‫حل‪ :‬یک را به صفر و صفر را به یک تبدیل می نمائیم‪:‬‬
‫‪A = 101‬‬
‫‪ Ā = 010‬‬
‫اجرای عملیه تفریق توسط مکمل یک‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪200‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫جهت اجرای عملیه تفریق‪ ،‬مکمل یک مفروق را همرای مفروق منه جمع نموده و اگر‬
‫بعد از عملیه جمع حاصل باشد آنرا همرای حاصل جمع اضافه نموده و نتیجه مثبت است‪.‬‬
‫واگر حاصل نباشد‪ ،‬دوباره مکمل یک حاصل تفریق را گرفته و نتیجه منفی است‪.‬‬

‫نوت‪ :‬حاصل در صورتی گفته می توانیم که تعداد خانه های حاصل جمع اضافتر ازتعداد‬
‫خانه های اعداد جمع شده باشد‪ .‬مثال اگر دو عدد سه رقمی را با هم جمع نمائیم حاصل‬
‫جمع آن یک عدد چهار رقمی شود‪ .‬و اگر حاصل جمع دو عدد سه رقمی‪ ،‬یک عدد سه‬
‫رقمی شود حاصل وجود ندارد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 1101‬عدد ‪ 1010‬را به طریقه مکمل یک تفریق نمائید‪:‬‬
‫حل ‪ :‬اوال مکمل یک‪ ،‬مفروق را پیدا میکنیم‪:‬‬
‫‪A = 1010‬‬
‫‪ Ā = 0101‬‬
‫اکنون مکمل یک‪ ،‬مفروق را همرای مفروق منه جمع مینمائیم‪:‬‬
‫‪1101‬‬
‫‪+ 0101‬‬
‫‪10010‬‬
‫میبینیم که حاصل جمع دوعدد چهار رقمی یک عدد پنج رقمی شده پس نتیجه میگیریم‬
‫که حاصل موجود است‪ .‬پس آنرا همرای چهار خانه حاصل جمع‪ ،‬جمع نموده و نتیجه‬
‫مثبت است‪:‬‬
‫‪0010‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0011‬‬
‫‪ = 1101 – 1010 = 0011‬‬
‫مثال دوم‪ :‬از عدد ‪ 10101‬عدد ‪ 10110‬را به طریقه مکمل یک‪ ،‬تفریق نمائید‪:‬‬
‫حل‪ :‬اول مکمل یک‪ ،‬مفروق را پیدا میکنیم‪:‬‬
‫‪A = 10110‬‬
‫‪ Ā = 01001‬‬
‫اکنون مکمل یک‪ ،‬مفروق را همرای مفروق منه جمع مینمائیم‪:‬‬
‫‪10101‬‬
‫‪+ 01001‬‬
‫‪11110‬‬
‫چون دو عدد پنج رقمی را با هم جمع نمودیم و حاصل جمع نیز یک عدد پنج رقمی‬
‫است‪ ،‬پس نتیجه میگیریم که حاصل وجود ندارد‪ .‬پس مکمل یک‪ ،‬حاصل جمع را گرفته‬
‫و نتیجه منفی است‪ .‬یعنی در این حالت از عدد کوچک عدد کالن تفریق شده است‪ .‬پس‬
‫اکنون مکمل یک‪ ،‬حاصل جمع را می گیریم‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪201‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪A = 11110‬‬
‫‪ Ā = 00001‬‬
‫‪ = 10101 – 10110 = - 00001‬‬
‫مکمل دو)‪(Two’s Complement‬‬
‫طریقه آسان برای یافتن مکمل دو‪ ،‬در سیستم باینری اینست که همرای مکمل یک همان‬
‫عدد‪ ،‬یک را جمع نمائیم‪ .‬اگر ‪ A‬یک عدد باینری باشد و ‪ Ā‬مکمل یک آن‪ ،‬پس مکمل‬
‫دو آن ) ‪ ( Ẫ‬عبارت است از‪:‬‬

‫‪Ẫ= Ā+1‬‬
‫مثال‪ :‬مکمل دو عدد ‪ 0101‬را در یابید؟‬
‫‪A = 0101‬‬
‫‪Ā = 1010‬‬
‫‪Ẫ=Ā+1‬‬
‫‪ Ẫ = 1010 + 1 = 1011‬‬
‫مثال دوم‪ :‬مکمل دو عدد ‪ 11011‬را در یابید؟‬
‫‪A = 11011‬‬
‫‪Ā = 00100‬‬
‫‪Ẫ=Ā+1‬‬
‫‪ Ẫ = 00100 + 1 = 00101‬‬
‫اجرای عملیه تفریق توسط مکمل دو‬
‫برای اجرای عملیه تفریق توسط مکمل دو‪ ،‬مکمل دو مفروق را همرای مفروق منه جمع‬
‫مینمائیم‪ .‬اگر بعد از عملیه جمع‪ ،‬حاصل باشد از آن صرف نظر نموده و نتیجه مثبت‬
‫است‪ .‬واگر حاصل نباشد‪ ،‬مکمل دو حاصل جمع را گرفته و نتیجه منفی است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 1101‬عدد ‪ 1010‬را به طریقه مکمل دو تفریق نمائید‪:‬‬
‫حل ‪ :‬اول مکمل دو‪ ،‬مفروق را پیدا میکنیم‪:‬‬
‫‪A = 1010‬‬
‫‪Ā = 0101‬‬
‫‪Ẫ = 0101 + 1 = 0110‬‬

‫اکنون همین مکمل دو را همرای مفروق منه جمع مینمائیم‪:‬‬

‫‪1101‬‬
‫‪+ 0110‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪202‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪10011‬‬

‫وقتیکه می بینیم که حاصل جمع دو عدد چهار رقمی یک عدد پنج رقمی شده پس نتیجه‬
‫میگیریم که حاصل موجود است‪ .‬پس حاصل را حذف نموده و نتیجه مثبت است‪.‬‬

‫‪ = 1101 – 1010 = 0011‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬از عدد ‪ 10101‬عدد ‪ 10110‬را به طریقه مکمل دو تفریق نمائید‪:‬‬
‫حل ‪ :‬اول مکمل دو مفروق را پیدا میکنیم‪:‬‬
‫‪A = 10110‬‬
‫‪Ā = 01001‬‬
‫‪Ẫ = 01001 + 1 = 01010‬‬

‫اکنون همین مکمل دو را همرای مفروق منه جمع مینمائیم‪:‬‬

‫‪10101‬‬
‫‪+ 01010‬‬
‫‪11111‬‬
‫چون دو عدد پنج رقمی را با هم جمع نمودیم و حاصل جمع نیز یک عدد پنج رقمی است‬
‫‪،‬پس نتیجه میگیریم که حاصل وجود ندارد‪ .‬پس مکمل دو حاصل جمع را گرفته و نتیجه‬
‫منفی است‪ .‬یعنی در این حالت از عدد کوچک عدد کالن تفریق شده است‪ .‬پس اکنون‬
‫مکمل دو حاصل جمع را می گیریم‪:‬‬
‫‪A = 11111‬‬
‫‪Ā = 00000‬‬
‫‪Ẫ = 00000 + 1 = 00001‬‬

‫‪ = 10101 – 10110 = - 00001‬‬

‫مکمل اعداد در سیستم اعشاری‬
‫در اینجا برای اینکه مکمل اعداد را در سیستم باینری خوبتر فهمیده باشیم‪ ،‬بهتر است به‬
‫مکمل اعداد در سیستم اعشاری نیز نظر اندازیم‪ .‬در سیستم اعشاری نیز دو نوع مکمل‬
‫وجود دارد‪:‬‬
‫الف – مکمل نه )‪(Nine’s complement‬‬
‫ب – مکمل ده )‪( Ten’s complement‬‬

‫الف – مکمل نه )‪(Nine’s Complement‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪203‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫برای یافتن مکمل نه‪ ،‬عدد اعشاری را با در نظر داشت تعداد خانه های آن از ‪8‬ها تفریق‬
‫می نمائیم‪ .‬یعنی اگر خواسته باشیم تا مکمل نه یک عدد دو رقمی را پیدا نمائیم‪ ،‬همان‬
‫عدد را از ‪ ،99‬و اگر مکمل نه یک عدد سه رقمی را خواسته باشیم آنرا از ‪ ،999‬و به‬
‫همین ترتیب به هر تعداد ارقام که در عدد باشد‪ ،‬همان عدد را از همان تعداد ‪9‬ها تفریق‬
‫مینماییم‪ .‬مثال میخواهیم مکمل نه‪ ،‬عدد ‪ 56‬را در یابیم؟‬
‫‪A = 56‬‬
‫‪Ā = 99 – A‬‬
‫‪ Ā = 99 – 56 = 43‬‬
‫مثال دوم ‪ :‬مکمل نه عدد ‪ 87‬را در یابید؟‬
‫‪A = 87‬‬
‫‪Ā = 99 – A‬‬
‫‪ Ā = 99 – 87 = 12‬‬
‫اجرای عملیه تفریق توسط مکمل نه‬
‫جهت اجرای عملیه تفریق‪ ،‬مکمل نه مفروق را همرای مفروق منه جمع مینمائیم‪ .‬اگر‬
‫بعد از عملیه جمع‪ ،‬حاصل باشد آنرا همرای حاصل جمع‪ ،‬اضافه نموده و نتیجه مثبت‬
‫است‪ .‬واگر حاصل نباشد دوباره مکمل نه حاصل تفریق را گرفته و نتیجه منفی است‪.‬‬

‫نوت‪ :‬حاصل در صورتی گفته می توانیم که تعداد خانه های حاصل جمع اضافتر از‬
‫تعداد خانه های اعداد جمع شده باشد‪ .‬مثال اگر دو عدد دو رقمی را با هم جمع نمائیم‬
‫حاصل جمع آن یک عدد سه رقمی شود‪ .‬و اگر حاصل جمع نیز یک عدد دو رقمی شود‬
‫حاصل وجود ندارد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 85‬عدد ‪ 42‬را به طریقه مکمل نه‪ ،‬تفریق نمائید‪:‬‬
‫حل‪ :‬اول مکمل نه مفروق ( عدد ‪ )42‬را پیدا میکنیم‪:‬‬
‫‪A = 42‬‬
‫‪ Ā = 99 – 42 = 57‬‬
‫اکنون ‪ 57‬را همرای مفروق منه جمع مینمائیم‪:‬‬
‫‪85‬‬
‫‪+ 57‬‬
‫‪142‬‬
‫می بینیم که حاصل جمع دو عدد دو رقمی‪ ،‬یک عدد سه رقمی شده‪ ،‬پس نتیجه میگیریم‬
‫که حاصل موجود است‪ .‬پس آنرا همرای دو خانه طرف راست حاصل جمع‪ ،‬جمع نموده‬
‫و نتیجه مثبت است‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪204‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪42‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪43‬‬

‫‪ = 85 – 42 = 43‬‬
‫مثال دوم‪ :‬از عدد ‪ 35‬عدد ‪ 74‬را به طریقه مکمل نه تفریق نمائید‪:‬‬
‫حل ‪ :‬اول مکمل نه مفروق را پیدا میکنیم‪:‬‬
‫‪A = 74‬‬
‫‪ Ā = 25‬‬
‫اکنون ‪ 25‬را همرای مفروق منه جمع مینمائیم‪:‬‬
‫‪35‬‬
‫‪+ 25‬‬
‫‪60‬‬
‫چون دو عدد دو رقمی را با هم جمع نمودیم‪ ،‬و حاصل جمع نیز یک عدد دو رقمی است‪،‬‬
‫پس نتیجه میگیریم که حاصل وجود ندارد‪ .‬پس مکمل نه حاصل جمع را گرفته و نتیجه‬
‫منفی است‪ .‬یعنی در این حالت از عدد کوچک‪ ،‬عدد کالن تفریق شده است‪ .‬پس اکنون‬
‫مکمل نه حاصل جمع را می گیریم‪:‬‬
‫‪A = 60‬‬
‫‪ Ā = 39‬‬
‫‪ = 35 – 74 = - 39‬‬
‫ب – مکمل ده )‪( Ten’s complement‬‬
‫طریقه آسان برای یافتن مکمل ده‪ ،‬در سیستم اعشاری اینست که همرای مکمل نه همان‬
‫عدد‪ ،‬یک را جمع نمائیم‪ .‬اگر ‪ A‬یک عدد اعشاری باشد و ‪ Ā‬مکمل نه آن‪ ،‬پس مکمل‬
‫ده آن ) ‪ (Ẫ‬عبارت است از‪:‬‬

‫‪Ẫ= Ā+1‬‬
‫مثال‪ :‬مکمل ده عدد ‪ 67‬را در یابید؟‬
‫‪A = 67‬‬
‫‪Ā = 99 – 67 = 32‬‬
‫‪Ẫ=Ā+1‬‬
‫‪ Ẫ = 32 + 1 = 33‬‬
‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬
‫‪205‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫مثال دوم‪ :‬مکمل ده عدد ‪ 50‬را در یابید؟‬

‫‪A = 50‬‬
‫‪Ā = 99 – 50 = 49‬‬
‫‪Ẫ=Ā+1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Ẫ = 49 + 1 = 50‬‬

‫اجرای عملیه تفریق توسط مکمل ده‬

‫برای اجرای عملیه تفریق توسط مکمل ده‪ ،‬مکمل ده مفروق را همرای مفروق منه جمع‬
‫مینمائیم‪ .‬اگر بعد از عملیه جمع‪ ،‬حاصل باشد از آن صرف نظر نموده و نتیجه مثبت‬
‫است‪ .‬و اگر حاصل نباشد‪ ،‬مکمل ده حاصل جمع را گرفته و نتیجه منفی است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 58‬عدد ‪ 45‬را به طریقه مکمل ده تفریق نمائید‪:‬‬
‫حل‪ :‬اول مکمل ده مفروق را پیدا میکنیم‪:‬‬
‫‪A = 45‬‬
‫‪Ā = 54‬‬
‫‪Ẫ = 54 + 1 = 55‬‬
‫اکنون همین مکمل ده را همرای مفروق منه جمع مینمائیم‪:‬‬
‫‪58‬‬
‫‪+ 55‬‬
‫‪113‬‬
‫وقتیکه می بینیم که حاصل جمع دو عدد دو رقمی‪ ،‬یک عدد سه رقمی شده پس نتیجه‬
‫میگیریم که حاصل موجود است‪ .‬پس آنرا حذف نموده و نتیجه مثبت است‪.‬‬

‫‪ = 58 – 45 = 13‬‬
‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 372‬عدد ‪ 250‬را به طریقه مکمل ده تفریق نمائید‪:‬‬
‫حل ‪ :‬اوال مکمل ده مفروق را پیدا میکنیم‪:‬‬
‫‪A = 250‬‬
‫‪Ā = 749‬‬
‫‪Ẫ = 749 + 1 = 750‬‬
‫اکنون همین مکمل ده را همرای مفروق منه جمع مینمائیم‪:‬‬
‫‪372‬‬
‫‪+ 750‬‬
‫‪1122‬‬
‫وقتیکه می بینیم که حاصل جمع دو عدد سه رقمی‪ ،‬یک عدد چهار رقمی شده پس نتیجه‬
‫میگیریم که حاصل موجود است‪ .‬پس آنرا حذف نموده و نتیجه مثبت است‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪206‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ = 372 – 250 = 122‬‬

‫مثال‪ :‬از عدد ‪ 38‬عدد ‪ 52‬را به طریقه مکمل ده تفریق نمائید‪:‬‬
‫حل‪ :‬اول مکمل ده مفروق را پیدا میکنیم‪:‬‬
‫‪A = 52‬‬
‫‪Ā = 47‬‬
‫‪Ẫ = 47 + 1 = 48‬‬
‫اکنون همین مکمل ده را همرای مفروق منه جمع مینمائیم‪:‬‬
‫‪38‬‬
‫‪+ 48‬‬
‫‪86‬‬

‫چون دو عدد دورقمی را با هم جمع نمودیم و حاصل جمع نیز یک عدد دو رقمی است‪،‬‬
‫پس نتیجه میگیریم که حاصل وجود ندارد‪ .‬پس مکمل ده حاصل جمع را گرفته و نتیجه‬
‫منفی است‪ .‬یعنی در این حالت از عدد کوچک عدد کالن تفریق شده است‪ .‬پس اکنون‬
‫مکمل ده حاصل جمع را می گیریم‪:‬‬
‫‪A = 86‬‬
‫‪Ā = 13‬‬
‫‪Ẫ = 13 + 1 = 14‬‬
‫‪ = 38 – 52 = - 14‬‬
‫منطق کار کمپیوتر‬
‫تمام معلومات اولیه در داخل کمپیوتر به صورت سلسله از صفر و یک‪ ،‬یا بشکل‬
‫واضیحتر‪ ،‬به صورت سلسله از عالئم یا تکانه های برقی‪ ،‬و یا نقاط مثبت و منفی‬
‫مقناطیسی شده‪ ،‬نشان داده میشود‪ .‬اصول کار آن متکی به اصول ریاضی و به اساس‬
‫منطق ریاضی استوار است‪ .‬برای تحلیل و تجزیه عملیات داخل کمپیوتر‪ ،‬از الجبر‬
‫خاص که به نام جبربولی )‪ (Boolean Algebra‬یاد میگردد‪ ،‬استفاده میشود‪ .‬جورج‬
‫بول ریاضی دان مشهور انگلیسی بوجود آورنده این جبر است‪ .‬برای چندین قرن در‬
‫میان ریاضی دانان این نظر وجود داشت که بین ریاضی و منطق یک رابطه وجود‬
‫دارد‪ .‬جورج بول این رابطه گم شده را در سال ‪ 0954‬پیدا کرد‪ .‬جورج بول با معرفی‬
‫این جبرخاص در صدد آن بود تا بتواند محتویات مغز انسان را تحلیل نماید‪ .‬این جبر‬
‫را به نام جبر منطق و جبر دو قیمتی نیز یاد مینمایند‪ .‬در این جبر متحولین و توابع‬
‫دارای دو قیمت صحیح)‪ (True‬و غلط )‪ (False‬میباشند‪ .‬اساس کار در جبر بولی بر‬
‫مبنای سه عملیه ذیل استوار است‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪207‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬فصل منطقی ( یا ) ‪OR‬‬

‫‪ ‬عطف منطقی ( و ) ‪AND‬‬
‫‪ ‬نفی منطقی ( نه ) ‪NOT‬‬

‫جبر بول تا سال ‪ 0839‬کدام تطبیق عملی نداشت‪ .‬و در این سال ‪Claude Shannon‬‬
‫این جبر را در انتخاب سرکت )‪ (Circuit Switching‬تلیفون استفاده کرد‪ .‬در این‬
‫استفاده متحول‪ Relay‬باز و بسته بودن سرکت را تمثیل میکرد‪.‬‬

‫سرکت های منطقی )‪( Logical Gates‬‬

‫سرکت های منطقی عبارت از کلید های الکترونیکی است که تشکیل دهنده اصلی‪،‬‬
‫سرکت های رقمی )‪ (Digital Circuit‬میباشند‪ .‬این کلید ها سگنال خروجی را تولید‬
‫میکند که بیانگر ‪ 0‬یا ‪ 1‬است‪ .‬خروجی این کلید ها به سگنالهای ورودی و عملیات‬
‫جبر بول انجام میشود‪ .‬این سرکت ها معلومات اولیه را به روش منطقی پراسس نموده‬
‫و عملیات آنها توسط جبر منطق تحلیل شده میتواند‪.‬‬

‫سرکت منطقی نه )‪(NOT Gate‬‬

‫این سرکت منطقی دارای یک ورودی )‪ (Input‬و یک خروجی میباشد‪ .‬این سرکت‬
‫ولتاژ پایین را باال و ولتاژ باال را پایین میبرد‪ .‬یا به عباره دیگر این سرکت ‪ 0‬را به‬
‫‪ 1،‬و ‪ 1‬را به ‪ 0‬تبدیل میکند‪ .‬از همین سبب این سرکت را به نام تبدیل کننده‬
‫)‪ (Inverter‬نیز یاد مینمایند‪ .‬هر سرکت منطقی دارای سمبول معین میباشد که توسط‬
‫همان سمبول شناخته شده میتواند‪ .‬سرکت منطقی نه )‪ (NOT‬توسط سمبول ذیل شناخته‬
‫میشود‪:‬‬

‫شکل ‪ :۱ – ۶‬سرکت منطقی ‪NOT‬‬

‫عملکرد سرکت های منطقی توسط جدول آن به خوبی فهمیده میشود‪ .‬جدول سرکت‬
‫‪ NOT‬قرار ذیل است ]‪:[112:5‬‬
‫خروجی‬ ‫ورودی‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫جدول ‪ :۴ – ۶‬سرکت ‪NOT‬‬

‫سرکت منطقی یا )‪(OR Gate‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪208‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫این سرکت منطقی دو و یا زیاد ورودی )‪ (Input‬را گرفته و آنرا به یک خروجی تبدیل‬
‫میکند‪ .‬اگر یک یا چند ورودی ‪ 1‬باشد‪ ،‬خروجی ‪ 1‬و در غیر آن ‪ 0‬است‪ .‬یعنی‬
‫صرف در صورتیکه تمام ورودی ها ‪ 0‬باشد خروجی ‪ 0‬و در غیر آن ‪ 1‬میباشد‪ .‬این‬
‫مسئله توسط جدول آن به خوبی فهمیده میشود‪.‬‬
‫سرکت منطقی یا )‪ (OR‬توسط سمبول ذیل شناخته میشود‪:‬‬

‫شکل ‪ :۱۰ – ۶‬سرکت منطقی ‪OR‬‬

‫جدول سرکت ‪ OR‬برای دو ورودی قرار ذیل است ]‪:[122:4‬‬
‫خروجی‬ ‫ورودی‬
‫)‪(X OR Y‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫جدول ‪ :۷ – ۶‬سرکت ‪OR‬‬
‫از جدول فوق به خوبی روشن میگردد که تنها در صورتیکه هر دو ورودی ‪ 0‬باشد‬
‫خروجی ‪ ،0‬ودر غیر آن ‪ 1‬است‪ .‬جدول سرکت ‪ OR‬برای سه ورودی قرار ذیل‬
‫میباشد‪:‬‬
‫خروجی‬ ‫ورودی‬
‫)‪(X OR Y OR Z‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫جدول ‪ :۸ – ۶‬سرکت ‪ OR‬برای سه ورودی‬
‫ماسک )‪(Mask‬‬
‫توسط ماسک می توانیم حالت یک یا چند بت را معلوم نماییم‪ .‬عملیه ماسک توسط‬
‫عملیات منطقی ‪ OR ،NOT‬و ‪ AND‬انجام میشود‪.‬‬

‫ساختن ماسک توسط ‪OR‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪209‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫بعضی اوقات ضرورت میشود تا یک یا چند بت را تغییر دهیم‪ .‬برای اینکار می توانیم‬
‫یک ماسک را ساخته و آنرا همرای متن مورد نظر خود ‪ OR‬نمائیم‪.‬‬
‫مثال‪ :‬میخواهیم حرف کالن الفبا را به حرف خورد الفبا تبدیل نمائیم‪.‬‬
‫حل‪ :‬میدانیم که فرق بین حروف خورد و کالن در بت ششم است‪ .‬در تمام حروف کالن‬
‫این بت ‪ 0‬و در تمام حروف خورد این بت ‪ 1‬میباشد‪ .‬پس ماسک باید شکل ذیل را‬
‫داشته باشد‪:‬‬
‫‪00100000‬‬
‫فرض مینمائیم که حرف مورد نظر در راجستر ‪ AL‬قرار دارد‪ .‬پس عملیه منطقی ‪OR‬‬
‫را بین ماسک و راجستر ‪ AL‬انجام میدهیم‪:‬‬
‫‪AL‬‬
‫‪OR‬‬
‫‪00100000‬‬
‫_____________‬
‫بعد از اجرای عملیه ‪ OR‬صرف بت ششم تغییر میکند‪ .‬و متباقی بت ها به حالت خود‬
‫باقی میماند‪ .‬برای درک بهتر این موضوع فرض نمایید که در راجستر ‪ AL‬حرف ‪D‬‬
‫قرار دارد‪ .‬کود حرف ‪ D‬طبق جدول اسکی )‪ 68 (ASCII‬میباشد‪ .‬عدد ‪ 68‬در‬
‫باینری ‪ 01000100‬میباشد‪ .‬حاال همین کود را همرای ماسک ‪ OR‬مینمائیم‪:‬‬
‫ماسک = ‪00100000‬‬
‫حرف ‪01000100 = D‬‬
‫_________‬
‫حرف ‪01100100 = d‬‬
‫در نتیجه عملیه ماسک میبینیم که حرف کالن ‪ D‬به حرف خورد ‪ d‬تبدیل شده است‪.‬‬
‫اگر حرف خورد را به حرف کالن تبدیل می کنیم‪ ،‬ماسک باید به شکل ذیل باشد ‪:‬‬
‫‪11011111‬‬

‫و بعد از آن همین ماسک را همرای حرف مورد نظر ‪ AND‬مینمائیم‪.‬‬

‫سرکت منطقی و )‪(AND Gate‬‬
‫این سرکت منطقی دو و یا زیاد ورودی )‪ (Input‬را گرفته و آنرا به یک خروجی تبدیل‬
‫میکند‪ .‬اگر یکی از ورودی ها صفر باشد‪ ،‬خروجی ‪ 0‬و اگر تمام ورودی ها ‪ 1‬باشد‬
‫خروجی ‪ 1‬است‪ .‬یعنی خروجی وقتی ‪ 1‬است که هیچکدام از ورودی ها ‪ 0‬نباشد‪ .‬این‬
‫مسئله توسط جدول آن به خوبی فهمیده میشود‪ .‬سرکت منطقی و )‪ (AND‬توسط سمبول‬
‫ذیل شناخته میشود‪:‬‬

‫شکل ‪ :۱۱ – ۶‬سرکت منطقی ‪AND‬‬

‫جدول سرکت ‪ AND‬برای دو ورودی قرار ذیل میباشد ]‪:[116:21‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪210‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫خروجی‬ ‫ورودی‬
‫‪(X AND Y) Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫جدول ‪ :۱ – ۶‬سرکت ‪AND‬‬

‫از جدول فوق به خوبی روشن میگردد که فقط در صورت که هر دو ورودی ‪ 1‬باشد‬
‫خروجی ‪ ،1‬و در غیر آن ‪ 0‬است‪.‬‬
‫جدول سرکت ‪ AND‬برای سه ورودی قرار ذیل میباشد‪:‬‬

‫خروجی‬ ‫ورودی‬
‫)‪(X AND Y AND Z‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫جدول ‪ :۱۰ – ۶‬سرکت ‪ AND‬برای سه ورودی‬

‫اگر خواسته باشیم تا حالت یک بت را توسط ‪ AND‬معلوم نمائیم‪ ،‬اول همان بت را در‬
‫ماسک‪ ،‬یک ساخته و متباقی بت های ماسک را صفر مینمائیم‪ .‬مثال میخواهیم حروف‬
‫خورد و بزرگ الفبا را معلوم نمائیم‪ .‬فرض میکنیم که حرف در راجستر‪ AL‬قرار دارد‬
‫پس‪:‬‬
‫‪AL‬‬
‫‪AND‬‬
‫‪00100000‬‬
‫___________‬
‫اگر جواب یک شود حرف خورد و اگر جواب صفر شود حرف کالن است‪.‬‬

‫سرکت منطقی ‪(Not AND) NAND‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪211‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫این سرکت منطقی دو و یا زیاد ورودی )‪ (Input‬را گرفته و آنرا به یک خروجی تبدیل‬
‫میکند‪ .‬تنها در صورت که تمام ورودی ها یک باشد خروجی صفر‪ ،‬و درغیر آن‬
‫خروجی یک است‪ .‬در حقیقت سرکت منطقی ‪ NAND‬دو سرکت است‪ :‬اول یک‬
‫سرکت ‪ AND‬و به تعقیب آن یک سرکت ‪. NOT‬‬
‫سرکت منطقی )‪ (NAND‬توسط سمبول ذیل شناخته میشود‪:‬‬

‫شکل ‪ :۱۱ – ۶‬سرکت منطقی ‪NAND‬‬

‫جدول سرکت ‪ NAND‬برای دو ورودی قرار ذیل میباشد ]‪:[127:21‬‬

‫خروجی‬ ‫ورودی‬
‫)‪(X NAND Y‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫جدول ‪ :۱۱ – ۶‬سرکت ‪NAND‬‬

‫از جدول فوق به خوبی روشن میگردد که تنها در صورت که هر دو ورودی ‪ 1‬باشد‬
‫خروجی ‪ 0‬و در غیر آن خروجی ‪ 1‬است‪ .‬جدول سرکت ‪ NAND‬برای سه ورودی‬
‫قرار ذیل میباشد‪:‬‬

‫خروجی‬ ‫ورودی‬
‫)‪(X NAND Y AND Z‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫جدول ‪ :۱۱ – ۶‬سرکت ‪ NAND‬برای سه ورودی‬
‫سرکت منطقی ‪(Exclusive OR) XOR‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪212‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫این سرکت منطقی دو و یا زیاد ورودی )‪ (Input‬را گرفته و آنرا به یک خروجی تبدیل‬
‫میکند‪ .‬اگر تعداد یک ها‪ ،‬در ورودی طاق باشد خروجی یک‪ ،‬و اگر تعداد یک ها در‬
‫ورودی جفت باشد و یا هیچ نباشد‪ ،‬خروجی ‪ 0‬است‪ .‬سرکت منطقی )‪ (XOR‬توسط‬
‫سمبول ذیل شناخته میشود‪:‬‬

‫شکل ‪ :۱۳ – ۶‬سرکت منطقی ‪XOR‬‬

‫جدول سرکت ‪ XOR‬برای دو ورودی قرار ذیل میباشد ]‪:[138:21‬‬

‫خروجی‬ ‫ورودی‬
‫)‪(X XOR Y‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫جدول ‪ :۱۳ – ۶‬سرکت ‪XOR‬‬

‫از جدول فوق به خوبی روشن میگردد که تنها در صورت که تعداد یک ها در ورودی‬
‫طاق باشد‪ ،‬خروجی ‪ ،1‬و در غیر آن خروجی ‪ 0‬ست‪ .‬جدول سرکت ‪ XOR‬برای سه‬
‫ورودی قرار ذیل میباشد‪:‬‬
‫خروجی‬ ‫ورودی‬
‫)‪(X XOR Y XOR Z‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫جدول ‪ :۱۶ – ۶‬سرکت ‪ XOR‬برای سه ورودی‬

‫یکی از موارد استفاده ‪، XOR‬الگوریتم سری سازی معلومات اولیه ‪(Data‬‬

‫)‪ Encryption‬میباشد‪ .‬برای این هدف معلومات اولیه مورد نظر‪ ،‬همرای یک عدد‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪213‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫(کلید) ‪ XOR‬گردیده تا مرموز یا سری )‪ (Encrypt‬شود‪ .‬و اگر دوباره خواسته باشیم‬
‫تا معلومات اولیه مورد نظر را به حالت اصلی آن برگردانیم آنرا دوباره همرای کلید‬
‫‪ XOR‬مینمائیم‪ .‬مثال میخواهیم حرف ‪ D‬را مرموز نمائیم‪ .‬برای این کار حرف ‪ D‬را‬
‫همرای یک عدد مثال ‪ XOR 245‬مینمائیم‪:‬‬
‫‪01000100 = D‬‬
‫‪XOR‬‬
‫‪11110101 = 245‬‬
‫____________‬
‫‪10110001 = ±‬‬

‫‪D XOR 245 = ±‬‬

‫بعد از عملیه ‪ XOR‬می بینیم که حرف ‪ D‬به یک حرف دیگر تبدیل گردیده است‪ .‬و‬
‫وقتیکه خواسته باشیم آنرا پس به حالت اصلی آن برگردانیم ‪ ± ،‬را دوباره همرای کلید‬
‫)‪ XOR (245‬مینمائیم‪.‬‬

‫سرکت منطقی ‪(Exclusive Not OR) XNOR‬‬

‫این سرکت منطقی دو و یا زیاد ورودی)‪ (Input‬را گرفته و آنرا به یک خروجی تبدیل‬
‫میکند‪ .‬خروجی آن اول ‪ XOR‬گردیده و بعد از آن ‪ NOT‬میشود‪ .‬در حقیقت این‬
‫سرکت مانند سرکت ‪ XOR‬است که به تعقیب آن یک سرکت ‪ NOT‬باشد‪ .‬سرکت‬
‫منطقی )‪ (XNOR‬توسط سمبول ذیل شناخته میشود‪:‬‬

‫شکل ‪ :۱۶ – ۶‬سرکت منطقی ‪XNOR‬‬

‫جدول سرکت ‪ XNOR‬برای دو ورودی قرار ذیل میباشد‪:‬‬
‫خروجی‬ ‫ورودی‬
‫)‪(X XNOR Y‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫جدول ‪ :۱۵ – ۶‬سرکت ‪XNOR‬‬

‫جدول سرکت ‪ XNOR‬برای سه ورودی قرار ذیل میباشد‪:‬‬

‫خروجی‬ ‫ورودی‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪214‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫)‪(X XNOR Y AND Z‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪X‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫جدول ‪ :۱۴ – ۶‬سرکت ‪ XNOR‬برای سه ورودی‬

‫از سرکت منطقی ‪ XNOR‬برای مقایسه استفاده کرده میتوانیم‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪215‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫خالصه فصل چهارم‬

‫‪ ‬کمپیوتر ماشین است که تنها صفر و یک را از هم تشخیص داده میتواند‪ .‬دلیل‬
‫آن هم خوب واضیح است و آن اینکه کمپیوتر یک ماشین الکترونیکی است که‬
‫توسط حرکت کنترول شده الکترونها معلومات اولیه را پراسس میکند‪ .‬موجودیت‬
‫جریان برق رقم یک‪ ،‬و عدم موجودیت آن رقم صفر را تمثیل کرده میتواند‪.‬‬
‫حافظه های کمپیوتر هم از اجزای دو حالته ساخته شده است‪ .‬مثال دیسک سخت‬
‫به کمک قطب مثبت و منفی مقناطیس صفر و یک را تمثیل میکند‪ .‬دیسکهای‬
‫نوری مانند ‪ CD‬و ‪ DVD‬توسط کمی و شدت نور صفر و یک را تمثیل میکند‪.‬‬
‫به همین ترتیب در صورت انتقال معلومات در یک کیبل شبکه (کیبل ‪)UTP‬‬
‫ولتاژ پائین و ولتاژ باال صفر و یک را تمثیل میکند‪ .‬انجینران به مصرف کم و‬
‫آسانی چنین سرکت ها را دیزاین کرده میتوانند‪ .‬همچنین صحت اجرای عملیات‬
‫آن تامین میباشد‪.‬‬

‫‪ ‬بنابرآن‪ ،‬تمام معلومات باید به شکل صفر و یک تبدیل شود تا توسط کمپیوتر‬
‫پراسس و ذخیره شده بتواند‪ .‬همین شکل معلومات را به نام رقمی یا دیجیتل‬
‫)‪ (Digital‬یاد میکنند‪ .‬سیستم این دو رقم‪ ،‬به نام سیستم باینری یاد میشود‪ .‬قاعده‬
‫و اساس در سیستم باینری دو است‪ .‬و تمام عملیات حسابی به اساس قاعده دو‬
‫صورت میگیرد‪.‬‬

‫‪ ‬عالوه بر سیستم ده و سیستم باینری‪ ،‬سیستم های هشت و شانزده نیز در کمپیوتر‬
‫استفاده میشود‪ .‬در سیستم هشت ارقام ‪ ،6 ،5 ،4 ،3 ،2 ،1 ،0‬و ‪ 7‬شامل است‪.‬‬
‫قاعده در این سیستم هشت است‪ .‬از سیستم هشت اضافتر برای مقاصد نمایش‬
‫استفاده میشود‪ .‬مثال هنگام چاپ محتوای حافظه کمپیوتر به جای آنکه این محتوا‬
‫به صورت ارقام صفر و یک چاپ شود‪ ،‬به صورت ارقام به قاعده هشت (هر‬
‫سه رقم باینری در یک رقم هشت) چاپ میگردد‪.‬‬

‫‪ ‬در سیستم شانزده به تعداد شانزده رقم ‪،B ،A ،9 ،8 ،7 ،6 ،5 ،4 ،3 ،2 ،1 ،0‬‬

‫‪ E ،D ،C‬و ‪ F‬وجود دارد‪ .‬قاعده این سیستم شانزده است‪ .‬از سیستم شانزده‬
‫جهت نمایش محتوای حافظه و یا چاپ نمودن آن استفاده میگردد‪ .‬در لسان های‬
‫پروگرام نویسی هم بعضی اوقات اعداد به سیستم شانزده نوشته میشود که این‬
‫کار سبب اجرای سریع محاسبات میشود‪ .‬در شبکه های کمپیوتری‬
‫)‪ (Computer Networks‬آدرس ‪ ، MAC‬آدرس های ‪ IP‬نمونه ‪(IP‬‬
‫‪ ، Version 6) 6‬و همچنین محتوای راجستر های عیار سازی‬
‫)‪ (Configuration Ragisters‬در وسایل شبکه مانند سویچ )‪ (Switch‬و‬
‫روتر )‪ ،(Router‬نیز به سیستم شانزده میباشد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪216‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬در اثنای کار با کمپیوتر بعضی اوقات ضرورت است تا اعداد را از یک سیستم‬
‫به سیستم دیگر تبدیل نمائیم‪ .‬همچنین فهم عملیات چهارگانه حسابی نیز در‬
‫پروگرامهای مختلف کمپیوتر کمک میکند‪.‬‬

‫‪ ‬برای تمثیل حروف‪ ،‬ارقام و عالیم از سیستم کود گذاری استفاده میشود‪ .‬به این‬
‫معنی که برای هر حرف‪ ،‬رقم و عالمه یک کود عددی تعیین گردیده است‪ .‬این‬
‫کود به شکل بانیری در نظر گرفته میشود‪ .‬برای اینکه تمام کمپنی ها از عین‬
‫سیستم کود گذاری استفاده نمایند جدولهای معیاری )‪ (Standard‬وجود دارد که‬
‫در سرتا سر دنیا استفاده میشود‪ .‬این جدولها عبارت اند از جدول اسکی‬
‫)‪ (ASCII‬و یونیکود )‪.(Unicode‬‬

‫‪ ‬اعداد به روشهای مختلف تمثیل میشود‪ .‬اعداد تام بدون عالمه به شکل بانیری‬
‫در یک‪ ،‬دو‪ ،‬چهار‪ ،‬هشت و یا بیشتر بایت تمثیل میشود‪ .‬اعداد تام عالمه دار‬
‫توسط بت عالمه و یا هم به روش مکمل دو تمثیل میشود‪ .‬تمثیل اعداد اعشاری‬
‫نظر به اعداد تام متفاوت است‪ .‬اعداد اعشاری اول به شکل علمی )‪(Scientific‬‬
‫آورده میشود و بعد از آن قسمت خود عدد و توان آن ذخیره میشود‪ .‬به این ترتیب‬
‫در عین تعداد بایتها میتوانیم نظر به اعداد تام اعداد بزرگتر را ذخیره نمائیم‪.‬‬
‫‪ ‬اصول کار کمپیوتر متکی به اصول ریاضی و به اساس منطق ریاضی استوار‬
‫است‪ .‬برای تحلیل و تجزیه عملیات داخل کمپیوتر‪ ،‬از الجبر خاص که به نام‬
‫جبربولی )‪ (Boolean Algebra‬یاد میگردد‪ ،‬استفاده میشود‪ .‬در این جبر‬
‫متحولین و توابع دارای دو قیمت صحیح )‪ (True‬و غلط )‪ (False‬میباشند‪.‬‬
‫اساس کار در جبر بولی بر مبنای سه عملیه ‪ AND ،OR‬و ‪ NOT‬استوار است‪.‬‬

‫تمرین فصل چهارم‬

‫‪ )0‬چرا کمپیوتر از سیستم باینری استفاده میکند؟‬
‫الف‪ :‬در سیستم باینری تمام معلومات اولیه توسط دو رقم صفر و یک تمثیل گردیده‪ ،‬و‬
‫اینکار سبب صحت اجرای عملیات‪ ،‬سهولت در دیزاین سرکت ها‪ ،‬و کم شدن‬
‫مصرف سیستم کمپیوتر میشود‪.‬‬
‫ب‪ :‬در سیستم باینری تمام معلومات اولیه توسط دورقم صفر و یک تمثیل گردیده‪ ،‬و‬
‫اینکار عملیات حسابی را مغلق و پیچیده میسازد‪.‬‬
‫ج‪ :‬در سیستم باینری تمام معلومات اولیه توسط دو رقم صفر و یک تمثیل گردیده‪ ،‬و از‬
‫همین سبب پروگرامهای کمپیوتر متنوع میباشند‪.‬‬
‫د‪ :‬هیچ یک از جمالت فوق‪ ،‬درست نمیباشد‪.‬‬
‫‪ )1‬عدد ‪ 66‬در سیستم باینری مساوی است‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪217‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫د‪:‬‬ ‫ج‪01000100 :‬‬ ‫ب‪01000010 :‬‬ ‫الف‪01100000 :‬‬

‫‪01000001‬‬

‫‪ )3‬عدد باینری ‪ 011001000‬مساوی به کدام عدد سیستم هشت میشود ‪:‬‬

‫د‪419:‬‬ ‫ج‪419:‬‬ ‫ب‪411:‬‬ ‫الف‪919:‬‬

‫‪ )4‬مکمل دو عدد باینری ‪ 01010‬مساوی است به ‪:‬‬

‫د‪01011 :‬‬ ‫ج‪01011 :‬‬ ‫ب‪10101 :‬‬ ‫الف‪10110:‬‬
‫‪ )5‬حاصل جمع اعداد ‪ 3B62‬و ‪ 4F12‬در سیستم ‪ 01‬عبارت است از‪:‬‬
‫د‪8A74 :‬‬ ‫ج‪8C84 :‬‬ ‫ب‪8C74 :‬‬ ‫الف‪7C74 :‬‬

‫‪ )1‬نتیجه ‪ XOR‬اعداد ‪ 17‬و ‪ 42‬عبارت است از‪:‬‬

‫د‪49 :‬‬ ‫ج‪59 :‬‬ ‫ب‪33 :‬‬ ‫الف‪48 :‬‬

‫‪ )9‬نتیجه ‪ NAND‬اعداد ‪ 25‬و ‪ 37‬عبارت است از‪:‬‬

‫د‪60 :‬‬ ‫ج‪55 :‬‬ ‫ب‪51 :‬‬ ‫الف‪62 :‬‬

‫‪ )9‬حاصل جمع اعداد ‪ 4BA7‬و ‪ 3CF9‬در سیستم شانزده مساوی است به‪:‬‬
‫د‪808A :‬‬ ‫ج‪456C :‬‬ ‫ب‪2A80 :‬‬ ‫الف‪88A0 :‬‬

‫‪ )8‬حاصل جمع اعداد ‪ 4C7F‬و ‪ 253D‬در سیستم ‪ 01‬عبارت است از‪:‬‬

‫د ‪72BC -‬‬ ‫ج – ‪71BD‬‬ ‫ب – ‪71BC‬‬ ‫الف – ‪81BC‬‬

‫‪ )01‬عدد باینری ‪ 111011‬در سیستم اعشاری مساوی است به ‪:‬‬

‫د – ‪51‬‬ ‫ج ‪91 -‬‬ ‫ب ‪58 -‬‬ ‫الف ‪85 -‬‬

‫‪ )00‬نتیجه ‪ XOR‬اعداد ‪ 5‬و ‪ 45‬عبارت است از‪:‬‬

‫د – ‪41‬‬ ‫ج ‪01 -‬‬ ‫ب – ‪41‬‬ ‫الف – ‪31‬‬

‫‪ )01‬نتیجه ‪ XOR‬اعداد ‪ 91‬و ‪ 43‬عبارت است از‪:‬‬

‫د‪88 :‬‬ ‫ج‪001 :‬‬ ‫ب‪83 :‬‬ ‫الف‪91 :‬‬

‫‪ )03‬حروف الفبا و عالئم‪ ،‬به چه شکل توسط کمپیوتر تمثیل میگردد؟‬

‫ب‪ :‬به شکل اعداداعشاریه دار‬ ‫الف‪ :‬به شکل مکمل دو‬
‫د‪ :‬به شکل مکمل یک‬ ‫ج‪ :‬توسط کود های جدول اسکی‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪218‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ )04‬نتیجه ‪ NAND‬اعداد ‪ 12‬و ‪ 23‬عبارت است از‪:‬‬

‫د‪19 :‬‬ ‫ج‪28 :‬‬ ‫ب‪31 :‬‬ ‫الف‪17 :‬‬

‫جدول ذیل را تکمیل نمائید‪:‬‬

‫‪)05‬‬
‫‪ x‬به سیستم‬ ‫مکمل یک‬ ‫عدد‬
‫عدد ‪x XOR Y x OR y NOT x y‬‬
‫هشت‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪37‬‬ ‫‪35‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪25‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪219‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫فصل پنجم‬
‫شبکه های کمپیوتری‬
‫‪Computer Networks‬‬
‫اهداف‬
‫در این فصل میخواهیم به شکل مختصر با شبکه های کمپیوتری و انترنت آشنا شویم که‬
‫در آن موضوعات ذیل شامل میباشند‪:‬‬
‫‪ ‬شبکه های کمپیوتری چه است و چ ار آن ار استفاده میکنیم‪.‬‬
‫‪ ‬ساختار های فزیکی شبکه‪.‬‬
‫‪ ‬وسایل مورد ضرورت در شبکه های کمپیوتری‪.‬‬
‫‪ ‬وسایل که جهت انتقال معلومات اولیه در شبکه ها استفاده میشود‪.‬‬
‫‪ ‬انترنت و خدمات آن‪.‬‬
‫‪ ‬آشنائی با آدرسهای ویب و آدرسهای ‪.IP‬‬
‫‪ ‬امنیت شبکه های کمپیوتری و اهمیت آن‪.‬‬

‫در فصل های قبلی با کمپیوتر‪ ،‬پرزه جات و پروگرامهای کمپیوتر تا یک اندازه آشنا‬
‫شدیم‪ .‬به کمک این آشنائی درک نموده میتوانیم که کمپیوتر یک ماشین مفید است که‬
‫عملیات مختلف را به سرعت و دقت بیشتر انجام داده و در اجرای کارها سهولت های‬
‫فراوان را بوجود آورده است‪.‬‬

‫شبکه های کمپیوتری این توانائی ها را هنوز بیشتر ساخته و باعث سهولت های زیاد‬
‫در زنده گی روزمره میشود‪ .‬وقتیکه دو یا چند کمپیوتر را با هم وصل نمائیم آنرا به نام‬
‫شبکه کمپیوتری یاد میکنیم‪ .‬به کمک شبکه کمپیوتری میتوانیم معلومات را در بین‬
‫استفاده کننده گان شریک نمائیم‪ .‬شبکه های کمپیوتری میتواند در ساحه های مختلف‬
‫ایجاد شود‪ .‬یک شبکه میتواند در یک اطاق‪ ،‬تعمیر‪ ،‬شهر و یا مملکت ایجاد شود‪ .‬همچنین‬
‫شبکه میتواند در تمام جهان‪ ،‬کمپیوتر ها را با هم وصل سازد که انترنت یک شبکه‬
‫جهانی است که در سر تا سر دنیا کمپیوتر ها را با هم وصل نموده است‪.‬‬

‫برای اینکه کمپیوتر ها را با هم وصل کنیم به پرزه جات و پروگرامهای خاص ضرورت‬
‫است‪ .‬در این فصل میخواهیم شبکه ها و وسایل آنرا معرفی کنیم‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪220‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫تعریف شبکه‬
‫اشیاء با هم وصل شده را شبکه )‪ (Network‬گویند‪ .‬سیستم کمپیوتر یک شبکه است که‬
‫در آن تمام پرزه جات کمپیوتر مانند پراسسر‪ ،‬حافظه اصلی )‪ ،(RAM‬دیسک سخت‬
‫)‪ ،(Hard Disk‬صفحه نمایش )‪ ،(Monitor‬صفحه کلید )‪ (Keyboard‬وغیره وسایل‬
‫از طریق تخته اصلی )‪ (Main-board‬با هم وصل گردیده اند‪ .‬سیستم آب شهری‪ ،‬و‬
‫سیستم سرکهای شهر نیز یکنوع شبکه میباشد‪ .‬سیستم دماغ و سیستم خون در بدن انسانها‬
‫نیز مثالهای شبکه است‪ .‬ما در اینجا میخواهیم شبکه کمپیوتری ‪(Computer‬‬
‫)‪ Network‬را بدانیم‪.‬‬

‫شبکه کمپیوتری )‪(Computer Network‬‬

‫وقتیکه دو یا چند کمپیوتر را با هم وصل نمائیم‪ ،‬شبکه کمپیوتری تشکیل میشود‪ .‬کمپیوتر‬
‫های که در یک اطاق با هم وصل گردیده اند یک شبکه کمپیوتری را تشکیل میدهد‪.‬‬
‫کمپیوترهای که در یک تعمیر‪ ،‬یا یک محوطه مانند محوطه پوهنتون کابل با هم وصل‬
‫گردیده اند‪ ،‬یک شبکه کمپیوتری را تشکیل میدهد‪ .‬کمپیوترهای که در یک شهر و یا‬
‫یک کشور توسط وسایل و تکنالوژی های مختلف با هم وصل گردیده اند نیز یک شبکه‬
‫‪(Inter-connected‬‬ ‫کمپیوتری را تشکیل میدهد‪ .‬بآلخره انترنت ‪Internet‬‬
‫)‪ Networks‬یک شبکه جهانی و شبکه بزرگ کمپیوتری است که از طریق آن‬
‫کمپیوترها در سر تاسر جهان باهم ارتباط پیدا کرده میتواند‪.‬‬

‫هدف شبکه کمپیوتری‬

‫چرا کمپیوترها را باهم وصل مینمائیم ؟ یا چرا شبکه کمپیوتری را میسازیم ؟‬
‫در شبکه کمپیوتری‪ ،‬کمپیوترها باهم راه پیدا نموده و میتوانند از معلومات‪ ،‬پروگرامها‪،‬‬
‫و منابع یکدیگر استفاده نمایند‪ .‬همچنین اشخاص از طریق شبکه های کمپیوتر باهم ارتباط‬
‫پیدا نموده و افکار خود را باهم شریک ساخته میتوانند‪ .‬پس هدف اساسی از ساختن شبکه‬
‫کمپیوتری شریک ساختن )‪ (Sharing‬است‪ .‬کمپیوتر های که باهم وصل گردیده اند‬
‫میتوانند موارد ذیل را باهم شریک سازند‪:‬‬

‫شریک ساختن معلومات )‪(Information‬‬ ‫‪‬‬

‫شریک ساختن پروگرامهای کمپیوتر‬ ‫‪‬‬
‫شریک ساختن منابع سیستم )‪(System Resources‬‬ ‫‪‬‬
‫شریک ساختن افکار و ارتباط دادن مردم‬ ‫‪‬‬

‫اگر ما و شما به سیستم کمپیوتر نظر اندازیم‪ ،‬در آن چهار چیز مختلف را مشاهده کرده‬
‫میتوانیم‪:‬‬
‫‪ ‬معلومات )‪(Information‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪221‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬پروگرامها‬
‫‪ ‬پرزه جات و وسایل یا منابع سیستم )‪(Hardware‬‬
‫‪ ‬مردم )‪(People‬‬
‫توسط شبکه کمپیوتری معلومات که در یک کمپیوتر است آنرا در کمپیوتر دیگر مشاهده‬
‫کرده میتوانیم‪ .‬همچنین از پروگرام یک کمپیوتر در کمپیوتر دیگر استفاده کرده میتوانیم‪.‬‬
‫منابع یک کمپیوتر (از قبیل دیسک سخت )‪ ،CD-Drive ،(Hard disk‬ماشین چاپ‬
‫وغیره) را در کمپیوتر دیگراستفاده کرده میتوانیم‪ .‬مردم میتوانند به کمک شبکه‬
‫کمپیوتری با هم ارتباط قایم نموده و افکار خود را با هم شریک نمایند‪.‬‬

‫به این ترتیب توسط شبکه کمپیوتری میتوانیم از ذخیره نمودن چندین کاپی معلومات‬
‫جلوگیری نمائیم‪ .‬و به عوض این که برای هر کمپیوتر ماشین چاپ‪ ،‬و یا ‪DVD-Drive‬‬
‫جداگانه داشته باشیم‪ ،‬میتوانیم از یک ماشین چاپ و یا ‪ DVD-Drive‬برای چندین‬
‫کمپیوتر استفاده نمائیم ‪ .‬و مردم میتوانند بدون اینکه به محل مالقات برود از خانه یا دفتر‬
‫خود با دیگران مالقات نمایند و افکار خود را با آنها شریک سازند‪.‬‬

‫انواع شبکه ها )‪(Networks Types‬‬

‫از نقطه نظر اندازه‪ ،‬شبکه های کمپیوتری را به سه نوع ذیل تقسیم کرده میتوانیم ‪:‬‬
‫‪ -0‬شبکه محلی یا ‪(Local Area Network) LAN‬‬
‫‪ -1‬شبکه شهری یا ‪(Metropolitan Area Network) MAN‬‬
‫‪ -3‬شبکه وسیع یا ‪(Wide Area Network) WAN‬‬

‫شبکه محلی یا ‪(Local Area Network) LAN‬‬

‫این نوع شبکه ساحه محدود جغرافیائی را احتوا میکند‪ .‬این ساحه به اندازه یک اطاق‪،‬‬
‫یک تعمیر و یا یک محوطه مانند محوطه پوهنتون کابل میباشد‪ .‬از شبکه محلی وقتی‬
‫استفاده میشود که کمپیوتر ها به شکل فزیکی با هم نزدیک باشند‪.‬‬

‫شبکه شهری یا ‪(Metropolitan Area Network) MAN‬‬

‫شبکه شهری یک ساحه به اندازه یک شهر را احتوا میکند‪ .‬از این نوع شبکه ها معموال‬
‫یک ارگان مانند بانک جهت وصل کردن دفتر های فرعی خود در یک شهر استفاده‬
‫میکند‪.‬‬

‫شبکه وسیع یا ‪(Wide Area Network) WAN‬‬

‫شبکه که در آن کمپیوترهای دو یا چند شهر‪ ،‬یا یک یا چند کشور‪ ،‬یا یک قاره و یا چندین‬
‫قاره را با هم وصل میکند به نام شبکه ‪ WAN‬یاد میشود‪ .‬نهایت ‪ WAN‬عبارت از‬
‫انترنت )‪ (Internet‬است که در حقیقت انترنت یک شبکه جهانی است که از طریق آن‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪222‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫کمپیوتر ها توسط تکنالوژی های مختلف با هم وصل گردیده اند‪ .‬عال وه بر سه نوع فوق‬
‫الذ کر‪ ،‬شبکه های خاص ذ یل نیز قابل یاد آوری میبا شند‪:‬‬

‫شبکه ذ خیره یا ‪(Storage Area Network) SAN‬‬

‫شبکه ذخیره یکنوع شبکه خاص است که سرورها )‪ (Servers‬را به وسایل ذخیره‬
‫معلومات اولیه ارتباط میدهد‪ .‬این نوع شبکه به سرورها امکان میدهد تا به شکل سریع‬
‫به وسایل ذخیره معلومات اولیه دسترسی پیدا نموده و آنرا استفاده نمایند‪.‬‬

‫شبکه خصوصی مجازی یا ‪(Virtual Private Network) VPN‬‬

‫انترنت یک شبکه عمومی وسیع بوده و دارای چالشهای مختلف و از جمله آن چالشهای‬
‫امنیتی میباشد‪ .‬این چالشها استفاده کننده گان انترنت را مجبور به ساختن یک شبکه با‬
‫امن )‪ (Secure‬مینماید که در انترنت ساخته میشود‪ .‬همین شبکه به نام شبکه خصوصی‬
‫مجازی یا ‪ VPN‬یاد میشود‪ .‬در این شبکه از خطوط انترنت برای ارتباطات داخلی و‬
‫بیرونی شرکت‪ ،‬به شکل که اداره آن به عهده خود شرکت است استفاده میشود‪ .‬اینکار تا‬
‫حد زیاد در امنیت معلومات کمک مینماید ]‪.[755:18‬‬

‫شبکه داخلی یا اینترانت )‪(Intranet‬‬

‫شبکه است که جهت توزیع اسنا د‪ ،‬پروگرام ها و دسترسی به منابع در یک شرکت و یا‬
‫موسسه ایجاد میشود‪ .‬در این نوع شبکه پروگرامهای مربوط به انترنت مانند صفهات‬
‫وب‪ ،‬پست الکترونیکی )‪ (E-Mail‬و غیره‪ ،‬تنها برای استفاده کننده گان داخل شرکت‬
‫قابل دسترسی میباشد‪ .‬دسترسی اشخاص و شرکت های خارج از شرکت به منابع داخلی‬
‫محدود میباشد ]‪.[347:20‬‬

‫شبکه خارجی یا اکسترانت )‪(Extranet‬‬

‫شبکه است که جهت تسهیل ارتباط میان یک شبکه داخلی و اطراف خارج شبکه استفاده‬
‫میشود‪ .‬اینوع شبکه به مشتریان و تامین کننده گان امکان میدهد تا به سهولت و سرعت‬
‫به منابع یک شبکه داخلی دسترسی پیدا نمایند‪.‬‬

‫اجزای ارتباط با شبکه و انترنت‬

‫در ارتباطات شبکه و انترنت سه طرف شامل میباشند‪ .‬هر یک از این سه طرف دارای‬
‫اهمیت خاص بوده و بدون آن ارتباطات شبکه و انتر نت برقرار شده نمیتواند‪ .‬این سه‬
‫طرف عبارت اند از‪:‬‬
‫‪ ‬وسایل و تجهیزات )‪(Equipments‬‬
‫‪ ‬پروتوکول ها )‪(Protocols‬‬
‫‪ ‬پروگرامها )‪(Applications‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪223‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫وسایل و تجهیزات )‪(Equipment‬‬

‫وسایل و تجهیزات ارتباط فزیکی شبکه را تامین مینماید‪ .‬در شبکه ها‪ ،‬از وسایل و‬
‫تجهیزات فزیکی مختلف استفاده میشود‪ .‬استفاده از این وسایل مربوط به نوع شبکه‬
‫میباشد‪ .‬به صورت عمومی وسایل و تجهیزا ت را به دو نوع ذیل جدا کرده میتوا نیم‪:‬‬
‫‪ ‬وسا ئل استفاده کننده )‪(End-user Devices‬‬
‫‪ ‬وسایل شبکه )‪(Network Devices‬‬
‫وسایل استفاده کننده که به نام میزبان )‪ (Host‬نیز یاد میشوند‪ ،‬عبارت از وسایل اند که‬
‫توسط استفاده کننده شبکه بکار برده میشوند‪ .‬توسط این وسایل‪ ،‬استفاده کننده می توانند‬
‫معلومات اولیه را پراسس نمایند‪ ،‬و یا معلومات اولیه را با دیگران شریک )‪(Share‬‬
‫سازند‪ .‬کمپیوتر‪ ،‬ماشین چاپ‪ ،‬و سکنر مثال اینوع وسایل اند‪ .‬اینوع وسایل بدون شبکه‬
‫هم کار می کند ولی شبکه توانائی آنرا بیشتر میسازد‪.‬‬

‫وسایل شبکه )‪ (Network Devices‬عبارت از وسایل اند که جهت ساختن شبکه های‬
‫محلی )‪ (LAN‬و شبکه های وسیع از آن استفاده میشود‪ .‬این وسایل جهت وصل کردن‬
‫کمپیوترها‪ ،‬تقویه سگنال‪ ،‬تغییر شکل معلومات اولیه‪ ،‬فرستادن معلومات اولیه‪ ،‬و غیره‬
‫موارد در شبکه کمپیوتری ضروری میباشند‪ .‬وسایل ذیل مثال این نوع وسایل اند‪:‬‬

‫کارت شبکه یا ‪(Network Interface Card) NIC‬‬

‫کارت شبکه که به نام وفق دهنده )‪ (Adapter‬شبکه نیز یاد میشود‪ ،‬جهت اتصاال فزیکی‬
‫کمپیوتر به شبکه استفاده میشود‪ .‬هر کارت شبکه دارای یک کود مشخص ‪(Unique‬‬
‫)‪ Code‬است که به نام آدرس ‪ (Media Access Control) MAC‬یاد میشود‪ .‬دو‬
‫کارت شبکه نمیتواند دارای عین آدرس ‪ MAC‬باشد‪ .‬کارت شبکه جریان معلومات بین‬
‫حافظه اصلی کمپیوتر و کیبل شبکه را کنترول میکند‪ .‬همچنین سگنالهای ضعیف داخل‬
‫کمپیوتر را به سگنالهای قوی تبدیل میکند تا مسافه طوالنی را طی کرده بتواند‪ .‬آدرس‬
‫‪ MAC‬یک آدرس ‪ 49‬بتی یا ‪ 01‬رقمی به سیستم شانزده )‪ (Hexadecimal‬میباشد که‬
‫توسط آن طرز دسترسی کمپیوترها به شبکه کنترول میشود‪.‬‬

‫تقویه کننده سگنال )‪(Repeater‬‬

‫تقویه کننده سگنال وسیله است که سگنال های رقمی )‪ (Digital Signal‬و سگنال های‬
‫قیا سی )‪ (Analog Signal‬را تقویه می سازد‪ .‬سگنال های که معلومات را از یکجا به‬
‫جای دیگرانتقال میدهد‪ ،‬بعد از طی مسافه در اثر مقاومت وسیله انتقال دهنده (مانند کیبل )‬
‫ضعیف میگردد‪ .‬در صورت که سگنالها ضعیف گردد وسیله گیرنده )‪ (Receiver‬قادر‬
‫به شناخت این سگنال ها نمیباشد‪ .‬تقویه کننده سگنال‪ ،‬می تواند سنگال های ضعیف شده‬
‫را دوباره تقویه نماید‪ ،‬تا توسط وسیله گیرنده به شکل درست شناسائی شود‪ .‬اگر مسافه‬
‫از یک طرف کیبل تا طرف دیگر آن بیشتر از اندازه معین باشد‪ ،‬سگنال ضعیف گردیده‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪224‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫و قابل شناخت نمیباشد‪ .‬برای تقویه آن میتوانیم از تقویه سگنال )‪ (Repeater‬استفاده‬

‫نمائیم‪.‬‬

‫نوت‪ :‬مسافه که سگنال بدون ضرورت به تقویه کننده سگنال آنرا طی کرده میتواند‬
‫مربوط به نوع وسیله انتقال دهنده (مانند کیبل) میباشد‪ .‬مثال در کیبل های ‪UTP‬‬
‫)‪ (Unsheilded Twisted Pairs‬سگنال میتواند ‪ 011‬متر‪ ،‬و در کیبل های نوری‬
‫)‪ (Optical Fiber‬تا ‪ 1111‬و ‪ 3111‬متر مسافه را‪ ،‬بدون تقویه کننده سگنال‬
‫)‪ (Repeater‬طی نماید‪.‬‬

‫سویچ )‪(Switch‬‬
‫سو یچ وسیله است که جهت وصل کردن کمپیوترها در شبکه استفاده میشود‪ .‬سویچ ها‬
‫معموال دارای ‪ 31 ،14 ،01 ،9‬و یا بیشتر پورت میباشند‪ .‬سویچ آدرس ‪ MAC‬را‬
‫میشناسد و جهت فرستادن فریمها )‪ (Frames‬به استقامت هدف از همین آدرس استفاده‬
‫میکند‪.‬‬

‫شکل ‪ :۱ – ۵‬سویچ ‪ 48‬پورت‬

‫سویچ میتواند یک شبکه را به بخش های کوچک )‪ (Segments‬تقسیم نماید که در‬

‫آنصورت ترافیک یک بخش به بخش دیگر بدون ضرورت رفته نمیتواند‪ ،‬وهمچنین‬
‫مشکالت یک بخش باالی بخش دیگر تاثیر ندارد‪ .‬در حقیقت هر پورت سویچ یک بخش‬
‫)‪ (Segment‬میباشد و از همین سبب تقسیم بندی توسط سویچ را به نام بخش بندی‬
‫کوچک )‪ (Micro Segmentation‬یاد مینمایند‪ .‬از طریق سویچ چندین وسیله میتواند‬
‫همزمان باهم ارتباط برقرار نماید‪ .‬این ارتباطات توسط لین های مجازی ‪(Virtual‬‬
‫)‪ Circuits‬صورت میگیرد‪ .‬این لین های مجازی صرف در اثنای ارتباط دو وسیله‬
‫تشکیل گردیده و بعد از قطع شدن ارتباط از بین میرود و از همین سبب به نام لین های‬
‫مجازی یاد میشوند‪.‬‬

‫روتر یا مسیر یاب )‪(Router‬‬

‫روتر به اساس آدرس ‪ (Internet Protocol) IP‬تصمیم گرفته میتواند‪ .‬وظیفه اساسی‬
‫روتر یافتن راه برای پاکت ها است‪ .‬از همین سبب روتر اساسا وسیله شبکه وسیع یا‬
‫‪ WAN‬بوده و میتواند چندین شبکه محلی یا ‪ LAN‬را با هم وصل کند‪ .‬روتر هر‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪225‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫پاکت را دیده و از روی آدرس ‪ IP‬که در پاکت است‪ ،‬بهترین مسیر را برای پاکتها‬
‫تعیین مینماید ]‪.[355:20‬‬

‫شکل ‪ :۳ – ۵‬روتر‬

‫پروتوکول های شبکه )‪:(Network Protocols‬‬

‫در یک شبکه ممکن است که از کمپیوتر های که توسط شرکتهای مختلف ساخته شده‬
‫است‪ ،‬استفاده شود‪ .‬همچنین کمپیوترهای که در شبکه ها استفاده میشوند ممکن است که‬
‫دارای سیستم های عامل مختلف و پروگرامهای مختلف باشند‪ .‬بدون شبکه ما با کمپیوتر‬
‫خود صحبت میکنیم و در شبکه کمپیوترها بین خود صحبت میکند‪ .‬پس برای اینکه‬
‫کمپیوترهای کمپنی های مختلف‪ ،‬که ممکن است دارای سیستم های عامل مختلف و‬
‫پروگرامهای مختلف هم باشند‪ ،‬با هم ارتباط برقرار کرده بتوانند‪ ،‬به وجود معیارها‬
‫)‪ (Standards‬ضرورت است‪ .‬همین معیارها و قوانین که به شکل رسمی درج و توسط‬
‫پروگرامهای کمپیوتر تمثیل گردد به نام پروتوکول )‪ (Protocol‬یاد میشود‪.‬‬

‫در حقیقت پروتوکولها است که ارتبا ط وسایل را در شبکه و انتر نت کنترول و اداره‬
‫میکند‪ .‬اگر وسایل شبکه ارتباط فزیکی میان کمپیوترها را برقرار میکند‪ ،‬پروتوکولها‬
‫ارتباط منطقی بین وسایل را تامین میکند‪ .‬پروتوکول موارد از قبیل شکل معلومات اولیه‪،‬‬
‫وقت رسیدن معلومات اولیه‪ ،‬سرعت‪ ،‬شماره گذاری‪ ،‬کنترول غلطی و غیره موارد‬
‫ارتباطات را کنترول میکند‪ .‬این پروتوکول ها توسط انجمن ها و ارگان ها تهیه و منظور‬
‫می گردد‪ .‬بعضی از این ار گان ها قرار ذیل ا ند‪:‬‬

‫‪(Institute of Electrical & Electronics Engineer) IEEE‬‬

‫‪(American National Standards Institute) ANSI‬‬
‫‪(Telecommunication Industry Association) TIA‬‬
‫‪(Electronics Industry Alaince) EIA‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪226‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ساختا رهای فزیکی شبکه )‪(Physical Topologies‬‬

‫ساختار فزیکی‪ ،‬شکل فزیکی و حقیقی شبکه را تعریف میکند‪ .‬این ساختار طرز وصل‬
‫شدن کمپیوترها را تعیین مینماید‪ .‬در شبکه های محلی )‪ (LAN‬از ساختار های ذیل‬
‫استفاده میشود‪:‬‬

‫سا ختا ر ستاره )‪(Star‬‬

‫در این ساختار تمام کیبل ها به یک نقطه مرکزی وصل میگردد‪ .‬این نقطه مرکزی می‬
‫توا ند سویچ (‪ (Switch‬باشد‪ .‬نقطه مرکزی ضرور نیست تا در وسط شبکه باشد بلکه‬
‫میتواند در هر قسمت شبکه باشد‪ .‬ولی کوشش گردد تا به تمام کمپیوتر ها نزدیک باشد‪.‬‬
‫شکل ذیل ساختار ستاره را نشان مید هد‪:‬‬

‫شکل ‪ :۶ – ۵‬ساختار ستاره‬

‫ساختار ستاره دارای فواید ذیل میباشد‪:‬‬

‫‪ ‬دیزاین آن آسان است‬
‫‪ ‬توسعه دادن شبکه آسان است‬
‫‪ ‬قطع شدن کیبل یک کمپیوتر‪ ،‬باعث قطع شدن کار تمام شبکه نمیشود‪.‬‬
‫‪ ‬اگر در این ساختار از سویچ استفاده شود‪ ،‬ترافیک شبکه کنترول شده میتواند‪.‬‬

‫نقص عمده ساختار ستاره اینست که اگر خود سویچ کار ندهد‪ ،‬تمام شبکه از کار میماند‪.‬‬
‫یا به عبارت دیگر در اینوع ساختار‪ ،‬یک نقطه میتواند سبب مشکلی شود که تمام سیستم‬
‫را در بر میگیرد‪.‬‬

‫سا ختا ر ستاره توسعه یافته )‪(Extended Star‬‬

‫در این سا ختار یک شبکه ستاره به شبکه دیگر ستاره از طریق سویچ وصل میگردد‪.‬‬
‫یعنی سویچ یک شبکه به سویچ شبکه دیگر وصل میگردد که در نتیجه هر دو شبکه باهم‬
‫وصل میشود‪ .‬شکل ذیل سا ختا ر ستاره توسعه یافته را نشان مید هد‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪227‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۴ – ۵‬ساختار ستاره توسعه یافته‬

‫سا ختار سلسله ای ) ‪(Hierarchical‬‬

‫این ساختا ر مشابه به ساختار ستاره توسعه یافته بوده ولی در وصل نمودن سویچ ها‬
‫تسلسل در نظر گرفته میشود‪ .‬یعنی سویچ ها طوری با هم وصل میشوند تا سویچ های‬
‫که بیشتر با هم معلومات تبادله میکند با هم مستقیم ارتباط داشته باشند‪ .‬اینکار در جریان‬
‫و کنترول ترافیک شبکه کمک میکند‪ .‬شکل ذیل سا ختا ر سلسله ای را نشان مید هد‪:‬‬

‫شکل ‪ :۷ – ۵‬ساختار سلسله ای‬

‫سا ختار ‪Mesh‬‬
‫در این ساختار هر کمپیوتر به تمام کمپیوتر های داخل شبکه به شکل مستقیم وصل‬
‫میگردد‪ .‬پس در این ساختار از هر کمپیوتر به تمام کمپیوترهای دیگر که در شبکه اند‬
‫راه مستقل وجود دارد‪ .‬از این ساختار در صورتیکه ارتباطات کمپیوترها در شبکه نهایت‬
‫مهم باشد و نباید قطع گردد‪ ،‬استفاده میشود‪ .‬شکل ذیل سا ختا ر ‪ Mesh‬را نشان مید هد‪:‬‬

‫شکل ‪ :۸ – ۵‬ساختار ‪Mesh‬‬

‫طوریکه در شکل دیده میشود‪ ،‬در این ساختار هر کمپیوتر به هر کمپیوتر دیگر به شکل‬
‫جداگانه وصل است‪ .‬اگر یک کیبل قطع هم شود از کیبل دیگر استفاده شده میتواند‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪228‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ظرفیت ارتباط )‪(Bandwidth‬‬

‫مقدار معلوماتیکه در یک لین شبکه در یک وقت معین جریان پیدا کرده می تواند به نام‬
‫ظرفیت ارتباط یا ‪ Bandwidth‬یاد می شود‪ .‬چون در زنده گی امروزی با شبکه و‬
‫انترنت سروکار داریم‪ ،‬باید روی دالیل ذیل ظرفیت ارتباط را بفهمیم‪:‬‬
‫‪ ‬ظرفیت ارتباط محدود )‪ (Finite‬است‪ .‬قوانین فزیکی و تکنالوژی ظرفیت‬
‫ارتباط را محدود می سازد‪ .‬ظرفیت ارتباط هم مربوط به وسیله است که‬
‫معلومات را انتقال میدهد (مانند کیبلها)‪ ،‬و هم مربوط به تکنالوژی است که‬
‫معلومات را باالی کیبل قرار میدهد (مانند کارت شبکه)‪ .‬مثال ظرفیت ارتباط‬
‫کیبل ‪ UTP‬با کیبل فایبر نوری )‪ (Fiber Optic‬فرق دارد‪ .‬کیبل فایبر نوری‬
‫نظر به توانائی فزیکی خود در تیوری دارای ظرفیت ارتباط نامحدود بوده‪ ،‬ولی‬
‫تکنالوژی که معلومات را باالی‬
‫ِ‬ ‫ظرفیت ارتباط حقیقی در فایبر نوری توسط‬
‫فایبر می گذارد‪ ،‬مربوط می شود‪.‬‬
‫‪ ‬ظرفیت ارتباط مفت نیست‪ .‬برای ‪ LAN‬میتوانیم از وسایل استفاده کنیم که دارای‬
‫ظرفیت ارتباط زیاد باشد‪ .‬ولی در انترنت‪ ،‬ظرفیت ارتباط در مقابل پول صورت‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫‪ ‬ظرفیت ارتباط یک عامل مهم در اثنائی بررسی و تحلیل اجرات شبکه است‪.‬‬
‫همچنین در اثنائی دیزاین شبکه های جدید نیز ظرفیت ارتباط دارای اهمیت‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬ضرورت به ظرفیت ارتباط هر روز بیشتر میشود‪ .‬هر قدر که تکنالوژی سریع‬
‫به میان می آید به همان اندازه پروگرام ها پیشرفت نموده و به ظرفیت ارتباط‬
‫بیشتر ضرورت پیدا میکند‪.‬‬

‫برای درک بهتر مفهوم ظرفیت ارتباط‪ ،‬شبکه آب را مثال آورده می توانیم‪ .‬در شبکه‬
‫آب‪ ،‬نل های که دارای قطرهای متفاوت اند‪ ،‬جهت رساندن آب استفاده می شوند‪ .‬قطر‬
‫نل را می توانیم با ظرفیت ارتباط مقایسه نمائیم‪.‬‬

‫توان عملیاتی )‪(Throughput‬‬

‫ظرفیت ارتباط )‪ (Bandwidth‬حقیقی و اندازه شده‪ ،‬در وقت معین از روز‪ ،‬در یک‬
‫لین معین ارتباط‪ ،‬و در اثنایی انتقال نوع معین از معلومات اولیه‪ ،‬به نام توان عملیاتی‬
‫یاد میشود‪ .‬توان عملیاتی همیشه کمتر از ظرفیت ارتباط است‪ .‬عوامل ذیل توان‬
‫عملیاتی را تعیین میکند‪:‬‬
‫‪ ‬وسایل شبکه‬
‫‪ ‬نوع معلومات اولیه‬
‫‪ ‬ساختار شبکه‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪229‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬تعداد استفاده کننده گان در شبکه‬

‫‪ ‬نوع کمپیوتر استفاده کننده‬
‫‪ ‬نوع کمپیوتر سرور )‪(Server‬‬

‫واحد قیا سی برای ظرفیت ارتباط‪ ،‬در عبور رقمی )‪ ،(Digital Transmission‬بت‬
‫در یک ثانیه )‪ (Bit Per Second‬یا ‪ bps‬میباشد‪ .‬واحدات بزرگتر آن کیلوبت در ثانیه‬
‫)‪ ،(Kbps‬میگا بت در ثانیه )‪ ،(Mbps‬گیگابت در ثانیه )‪ ،(Gbps‬و ترابت در ثانیه‬
‫)‪ (Tbps‬میباشند‪ .‬سیستم های رادیو‪ ،‬تلویزیون‪ ،‬تیلیفون وغیره‪ ،‬از سیم و امواج ا‬
‫لکترومقناطیسی استفاده می کنند‪ .‬این امواج دارای عین شکل امواج روشنی و صوت‬
‫است و از همین سبب به نام امواج قیاسی )‪ (Analog‬یاد می شود‪ .‬مانند امواج روشنی‬
‫و صوت‪ ،‬این امواج نیز شکل و اندازه خود را تغییر میدهد‪ .‬ظرفیت ارتباط قیاسی‪،‬‬
‫توسط مقدار طیف الکترومقناطیسی که توسط سگنال اشغال می شود‪ ،‬اندازه می گردد‪.‬‬
‫واحد قیاسی آن هرتز )‪ (Hertz‬یا ‪ Hz‬می باشد‪ .‬هرتز عبارت از تعداد دوران ها در‬
‫یک ثانیه بوده که به نام فریکانس هم یاد می شود‪ .‬واحدات بزرگتر آن عبارت از‬
‫کیلوهرتز‪ ،‬میگاهرتز و گیگاهرتز میباشد‪ .‬خوبی عبور رقمی )‪ (Digital‬نظر به عبور‬
‫قیاسی )‪ (Analog‬اینست که سگنال ویدیویی قیاسی که به فریکانسهای بیشتر ضرورت‬
‫داشته باشد‪ ،‬نمی تواند در باند کوچک آن عبور داده شود‪ .‬ولی درعبور رقمی تمام‬
‫معلومات (تصویر صدا و معلومات) به شکل بتها بوده ومی تواند در هر ظرفیت‬
‫)‪ ،(Bandwidth‬انتقال داده شود‪.‬‬

‫وسایل انتقال معلومات اولیه‬

‫‪Networking Media‬‬
‫وسایل که معلومات اولیه را انتقال می دهند‪ ،‬به نام وسایل انتقال معلومات اولیه یاد میشود‪.‬‬
‫وسایل که در یک شبکه محلی )‪ (LAN‬استفاده میشود‪ ،‬به دو نوع است‪:‬‬
‫‪ ‬سیم دار )‪(Wired‬‬
‫‪ ‬بی سیم )‪(Wireless‬‬

‫هر دو نوع وسایل‪ ،‬دارای فواید و نواقص میباشند‪ .‬در وسایل سیم دار )‪ (Wired‬از کیبل‬
‫ها استفاده می شود‪ .‬اینوع وسایل از سرعت زیاد برخوردار بوده ولی فاقد انعطاف‬
‫پذیری )‪ (Flexibility‬میباشند‪ .‬در وسایل بی سیم )‪ (Wireless‬انعطاف پذیری موجود‬
‫بوده و وسایل را نیز به آسانی از یکجا به جای دیگر حرکت داده می توانیم‪ ،‬ولی دارای‬
‫سه نقص عمده ذیل میباشند‪:‬‬
‫‪ ‬سرعت آن کم است‬
‫‪ ‬تامین امنیت آن مشکل است‬
‫‪ ‬ارتباط شبکه بی سیم‪ ،‬زیاد قطع می گردد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪230‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫کیبل ‪(Unshielded Twisted Pair) UTP‬‬

‫کیبل ‪ UTP‬نظر به هر نوع کیبل دیگر در شبکه های محلی (‪ (LAN‬زیاد استفاده میشود‪.‬‬
‫در سرعت های ‪ 100Mbps ،10Mbps‬و ‪ 1000Mbps‬استفاده شده میتواند‪ .‬تا‬
‫‪011‬مترمسافه کار میدهد‪ .‬مقاومت آن ‪ 011‬اوم میباشد و از اتصال دهنده های‬
‫(‪ RJ-45 (Connectors‬استفاده میکند‪ .‬کیبل ‪ UTP‬در شکل ذیل نشان داده شده است‪:‬‬

‫شکل ‪ :۱ – ۵‬کیبل ‪UTP‬‬

‫مقاومت کیبل ‪ UTP‬در مقابل تداخالت بیرونی‪ ،‬نظر به هر نوع کیبل دیگر کمتر میباشد‪.‬‬
‫ولی قیمت آن کم ‪ ،‬نصب کردن آن آسان و اندازه آن کوچک است‪.‬‬

‫کیبل فایبرنوری (‪(Fiber Optic‬‬

‫در کیبل های نوری انتقال معلومات اولیه توسط نور )‪ (Light‬صورت می گیرد‪ .‬نور‬
‫یک نوع انرجی الکترومقناطیسی است که در کیبل فایبر میتواند معلومات اولیه را انتقال‬
‫دهد‪ .‬کیبل فایبر نوری دارای پنج قسمت ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ .0‬قسمت مرکزی که به نام هسته )‪ (Core‬یاد میشود و از شیشه و یا پالستیک‬
‫بوده و وظیفه آن انتقال سگنالها است‪.‬‬
‫‪ .1‬قسمت دوم کیبل به نام روکش )‪ (Cladding‬یاد میگردد‪ .‬این قسمت نیز از‬
‫شیشه و یا پالستیک بوده و وظیفه آن منعکس ساختن سگنال به طرف داخل‬
‫فایبر میباشد‪.‬‬
‫‪ .3‬هسته و روکش در داخل یک ساختمان پیپ مانند بوده که به نام حایل‬
‫)‪ (Buffer‬یاد میشود‪.‬‬
‫‪ .4‬باالی حایل‪ ،‬مواد قرار دارند که قسمت های داخلی را از صدمات بیرونی‬
‫حفظ میکند‪.‬‬
‫‪ .5‬و در قسمت اخیر فایبر پوش بیرونی قرار داشته و وظیفه محافظت کیبل را‬
‫به عهده دارد‪.‬‬
‫شکل ذیل‪ ،‬ساختمان کیبل فایبر نوری را نشان میدهد‪:‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪231‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شکل ‪ :۱۰ – ۵‬کیبل فایبر نوری‬

‫ظرفیت کیبل فایبر نوری نامحدود بوده‪ ،‬و هر قدر معلومات که وسیله سگنال کننده‬
‫باالی کیبل قرار دهد‪ ،‬آنرا انتقال داده میتواند‪ .‬تداخالت بیرونی باالی کیبل فایبر تاثیر‬
‫ندارد‪ .‬از همین سبب در جاهای که تداخالت امواج الکترومقناطیسی زیاد باشد استفاده‬
‫می گردد‪ .‬کیبل فایبر تا مسافه ‪ 1111‬متر و تا ‪ 3111‬متر بدون ضرورت به تقویه‬
‫کننده سگنال کار میدهد‪.‬‬

‫انترنت )‪(Internet‬‬
‫انترنت شبکه از شبکه ها است‪ .‬تاریخچه انترنت از سال ‪ 0818‬آغاذ میشود‪ .‬در آن وقت‬
‫وزارت دفاع امریکا خواست کمپیوترها را در پوهنتون ها و مراکز دفاعی با هم وصل‬
‫نمایند‪ .‬برای این منظور کار محققین را در یک پروگرام به نام ‪(Advanced ARPA‬‬
‫)‪ Research Project Agency‬تمویل میکرد که در نتیجه آن شبکه به نام‬
‫‪ ARPANET‬را ایجاد نمودند‪ .‬هدف پروژه ‪ ARPA‬این بود تا شبکه کمپیوتری‬
‫ارتباطات را ایجاد نمایند که دارای راه های زیاد بوده و در هر نوع شرایط کار دهد‪ .‬در‬
‫سالهای ‪ (National Science Foundation) NSF 1980‬هم شامل این پروژه گردید‪.‬‬
‫شبکه ‪ NSF‬را به نام ‪ NSFNET‬یاد میکردند‪ .‬بالخره ارتباط میان ‪ ARPANET‬و‬
‫‪ NSFNET‬را به نام ‪ (Inter Connected Networks) Internet‬یاد کردند‪ .‬به این‬
‫ترتیب شبکه که به منظور جنگ اتومی ساخته شده بود راه خود را به طرف امور ملکی‬
‫از قبیل تعلیمی و تجارتی نیز باز کرد‪ .‬امروز هزاران شبکه و ملیون ها شخص به این‬
‫شبکه در سر تا سر جهان ارتباط دارند‪ .‬انترنت دارای خدمات در بخش ارتباطات‪ ،‬در‬
‫بخش تعلیم و تربیه‪ ،‬تجارت وغیره موارد حیاتی میباشد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪232‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫پروتوکولهای انترنت‬
‫پروتوکولها‪ ،‬سافت ویرهای خاص اند که ارتباطات وسایل مختلف را در شبکه ها و‬
‫انترنت کنترول میکنند‪ .‬این سافت ویرها را از این سبب پروتوکول نام گذاشته که مانند‬
‫قوانین و مقرارت است که باید توسط وسایل مختلف به شکل خیل دقیق مراعات شوند‪.‬‬
‫عالوه بر کنترول ارتباطات‪ ،‬پروتوکولها در بعض حاالت خدمات مهم را هم انجام میدهد‪،‬‬
‫از قبیل دادن آدرس ‪ IP‬به یک کمپیوتر توسط پروتوکول ‪(Dynamic Host DHCP‬‬
‫)‪ ،Configuration Protocol‬گرفتن متن از صفحات پراکنده مانند ویب جهانی توسط‬
‫پروتوکول ‪ (HyperText Transfer Protocol) HTTP‬وغیره‪ .‬در شبکه و انترنت‬
‫از پروتوکول های زیاد استفاده میشود‪ .‬این پروتوکولها وظائف مختلف را انجام میدهند‪.‬‬
‫در اینجا به عنوان نمونه‪ ،‬پروتوکولهای ذیل را یاد آور شده میتوانیم‪:‬‬

‫پروتوکول ‪(Internet Protocol) IP‬‬

‫یکی از مشهور ترین پروتوکولهای شبکه و انترنت بوده که توسط دفتر دفاعی ایاالت‬
‫متحده امریکا یا ‪ (Department of Defance) DOD‬تهیه شده است‪ .‬به اختصار‬
‫شدید گفته میتوانیم که این پروتوکول‪ ،‬پیغامهای که در انترنت از یک کمپیوتر به کمپیوتر‬
‫دیگر میرود‪ ،‬بسته بندی نموده (دراصطالح شبکه های کمپیوتری هر بسته به نام پاکت‬
‫)‪ (Packet‬یاد میشود)‪ ،‬و به هر بسته یا پاکت آدرس های ‪ IP‬و غیره معلومات ضروری‬
‫را اضافه میکند‪ .‬همچنین وظیفه این پروتوکول یافتن بهترین راه برای این پاکتها است‪.‬‬

‫پروتوکول ‪(Transmition Control Protocol) TCP‬‬

‫این پروتوکول پیغام های که در انترنت از یک وسیله به وسیله دیگر فرستاده میشود به‬
‫بخش های خوردتر و قابل اداره تبدیل میکند‪ .‬به هر کدام از این بخش ها یک شماره‬
‫مسلسل داده تا از روی همان شماره دوباره باهم یکجا شده بتواند‪ .‬همچنین این پروتوکول‬
‫رسیدن این بخش های جداگانه را تضمین میکند‪ .‬در صورت که یک قسمت از پیغام به‬
‫مقصد )‪ (Destination‬نرسد آنرا‬
‫دوباره میفرستد‪.‬‬
‫پروتوکول های ‪ IP‬و ‪ TCP‬طوری‬
‫دیزاین گردیده است تا در هر قسمت از‬ ‫پروتوکولهای ‪ IP‬و ‪ TCP‬در قلب‬
‫دنیا‪ ،‬در هر لحظه‪ ،‬و در هر نوع‬ ‫انترنت قرار دارد‪ .‬معموال استفاده‬
‫شرایط‪ ،‬حتی در شرایط که اگر نیم از‬ ‫کننده انترنت این پروتوکولها را نمی‬
‫جهان در اثر یک جنگ ویرانگر مانند‬ ‫بیند و از تفصیل و جزئیات آن نیز‬
‫جنگ اتومی خراب هم شود‪ ،‬ارتباطات‬ ‫خبر ندارد‪ .‬در حقیقت هر دو‬
‫پروتوکول ‪ IP‬و ‪ TCP‬از طرف‬
‫بین جز و تام های آنها باید قائم باشد‪.‬‬
‫یک مرجع مشترک یعنی دفتر‬
‫دفاعی ایاالت متحده امریکا ساخته‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪233‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫شده است و بیشتر هر دو پروتوکول با هم یکجا کار میکند‪ .‬این دو پروتوکول در اخیر‬
‫دهه ‪ 0811‬و دهه ‪ 0891‬در زمان جنگ سرد به منظور مقاصد نظامی تهیه و دیزاین‬
‫گردیده است‪ .‬فلهذا این دو پروتوکول طوری دیزاین گردیده است تا در هر قسمت از‬
‫دنیا‪ ،‬در هر لحظه و در هر نوع شرایط‪ ،‬حتی در شرایط که اگر نیم از جهان در اثر‬
‫یک جنگ ویرانگر مانند جنگ اتومی خراب هم شود ارتباطات بین جزوتام های آنها‬
‫باید قائم باشد‪ .‬از همین سبب‪ ،‬پروتوکول ‪ IP‬فاقد اتصال )‪ (Connectionless‬بوده و‬
‫در آن ضرورت به ارتباط مستقیم بین دو طرف نیست‪ .‬ارتباطات فاقد اتصال‬
‫)‪ (Connectionless‬متکی به عبور پاکتهای پیغامها بوده و توسط آدرس ‪ IP‬که در‬
‫خود پاکت است مسیر دهی پاکت ها صورت میگیرد و بهترین راه برای پاکت ها تعیین‬
‫میشود‪ .‬در اینوع ارتباطات تمام مسیر پاکت از مرجع )‪ (Source‬تا به مقصد‬
‫)‪ (Destination‬در مرجع تعیین نگردیده بلکه در طول راه و در نقاط مختلف به طور‬
‫جداگانه و به شکل مستقل تعیین‪ ،‬و به این ترتیب اگر یک راه کار ندهد از راه دیگراستفاده‬
‫میشود‪ .‬در مقابل پروتوکول ‪ TCP‬یک پروتوکول اتصال گرا ‪(Connection-‬‬
‫)‪ oriented‬بوده و یک ارتباط منطقی را بین هر دو طرف ارتباط برقرار نموده و‬
‫رسیدن پاکت ها را ضمانت میکند‪ .‬در نتیجه ‪ IP‬فاقد اتصال‪ ،‬و ‪ TCP‬اتصال گرا‪ ،‬یک‬
‫سیستم خیلی پیشرفته و مطمئن ارتباطات را بوجود آورده است‪.‬‬

‫پروگرامها یا ‪Applications‬‬
‫قسمت اخیر ارتباط را پروگرامها تشکیل میدهد‪ .‬این پروگرامها معلومات اولیه را تفسیر‬
‫نموده و آنرا نشان میدهد‪ .‬همچنین این پروگرامها به کمک پروتوکولها در شبکه و انترنت‬
‫وظیفه فرستادن و اخذ معلومات اولیه را به عهده دارند‪.‬‬

‫مرورگر ویب )‪ (Web Browser‬یکی از این پروگرامها است که وظیفه آن نشان دادن‬
‫صفحات وب جهانی ‪ (World Wide Web) www‬میباشد‪Internet Explorer .‬‬
‫و ‪ Netscape‬مثال پروگرامهای اند که صفحات ویب را نشان میدهد‪ .‬مرورگر ویب‬
‫به تنهای نمیتواند تمام انواع صفحات ویب را نشان دهد‪ .‬پروگرامهای دیگری که به نام‬
‫پروگرامهای کمکی )‪ (Plug-in‬یاد میشود با مرورگر ویب کمک میکند‪.‬‬

‫خدمات انترنت‬
‫وب جهانی ‪(World Wide Web) WWW‬‬
‫شبکه جهانی ویب یا ‪ WWW‬یک سیستم توزیع شده برای ایجاد‪ ،‬ترتیب‪ ،‬ارتباط دادن‪،‬‬
‫جستجو ونمایش اسناد است‪ .‬این سیستم در سال ‪ ۱۱۸۱‬توسط یک محقق به نام ‪Tim‬‬
‫‪ Berners-Lee‬در البراتوارهای تحقیقات علمی در اروپا معرفی گردید‪ .‬بعد از معرفی‬
‫آن شبکه جهانی ویب به حیث یک سیستم مشهور جهانی برای جستجوی معلومات‪،‬‬
‫نمایش معلومات‪ ،‬و نشر معلومات گردید ]‪ .[52:20‬انترنت قبل از ‪ WWW‬وجود داشت‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪234‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ولی برای مردم (استفاده کننده گان) مشکل بود تا معلومات را در تمام کمپیوتر ها شریک‬
‫نمایند‪ .‬سیستم شبکه ویب جهانی به شما اجازه میدهد تا با فشار دادن دکمه موس به یک‬
‫سند دسترسی پیدا کنید که در کمپیوتر دیگر و ممکن خیلی دور از شما در انترنت قرار‬
‫داشته باشد‪ .‬در سیستم شبکه جهانی هر سند از روی آدرس آن شناخته میشود‪ .‬پس ویب‬
‫جهانی سیستم از اسناد پراکنده )‪ (Hypertext‬است که توسط پروتوکول ‪HTTP‬‬
‫)‪ (HyperText Transfer Protocol‬باهم متصل گردیده اند و از طریق انترنت قابل‬
‫دسترسی میباشند‪ .‬پروتوکول ‪ HTTP‬در حقیقت یک میکانیزم است که به کمک آن‬
‫مرورگر ویب )‪ (Web Browser‬با ویب سایت ها )‪ (Web Sites‬ارتباط برقرار‬
‫مینماید ]‪.[4:12‬‬

‫بعضی اوقات انترنت و ویب به معنی یکسان ذکر میشود در حالیکه یکی نیست‪ .‬انترنت‬
‫یک شبکه جهانی است که در آن‪ ،‬شبکه های کمپیوتری در سرتاسر جهان با هم وصل‬
‫گردیده اند‪ .‬ولی ویب یکی از خدمات انترنت است‪ .‬ویب مجموعه از اسناد باهم مرتبط‬
‫است‪ .‬یک صفحه ویب توسط نوشتن آدرس آن در ‪ Internet Explorer‬و یا هم توسط‬
‫‪ Hyperlink‬آن باز شده میتواند‪ .‬بعد از آن مرورگر ویب سلسله از پیغامها را بدون فهم‬
‫استفاده کننده تبادله میکند تا صفحه را گرفته و آنرا نشان دهد‪ .‬ویب یک بخش مهم انترنت‬
‫و ذخیره گاه بزرگ معلومات است‪ .‬صفحه ویب مانند صفحه مجله و یا اخبار میتواند‬
‫متشکل از متن‪ ،‬اشکال‪ ،‬و عناوین باشد‪ .‬همچنین صفحه ویب بیشتر از آن میتواند دارای‬
‫صدا و تصاویر متحرک باشد‪ .‬در ویب شما میتوانید هر نوع معلومات را پیدا نمائید‪.‬‬
‫ویب مانند یک کتابخانه بزرگ است که هزاران جلد کتاب در آن قرار دارد‪ .‬ولی این‬
‫کتابخانه دارای مدیر نیست که کتابها‬
‫را در جاهای مشخص بگذارد‪ .‬عین‬
‫ویب جهانی )‪ (WWW‬مشابه به‬ ‫معلومات ممکن است در چندین محل‬
‫کتابخانه بی صاحب بوده که هر کس‬ ‫باشد و هر قسم معلومات در آن وجود‬
‫میتواند هر چیز را در آن ذخیره نماید‪ .‬از‬ ‫دارد‪ .‬هر کس میتواند هر چیز را در‬
‫همین سبب در بعضی حاالت ویب جهانی‬ ‫آن ذخیره نماید‪ .‬از همین سبب در‬
‫یک جای مناسب برای اشخاص مضر و‬ ‫بعضی حاالت ویب یک جای مناسب‬
‫نا معقول نیز شده است‪.‬‬ ‫برای اشخاص مضر و نامعقول نیز‬
‫شده است‪.‬‬
‫در قلب ویب مفهوم ‪HyperText‬‬
‫قرار دارد‪ .‬یک سند ویب که به نام صفحه ویب )‪ (Web Page‬یاد میشود مانند یک‬
‫صفحه در کتاب است‪ .‬مجموعه از این صفحات که در عین سرور ذخیره باشند به نام‬
‫ویب سایت )‪ (Web Site‬یاد میشود و صفحه اصلی هر ویب سایت را به نام صفحه‬
‫اصلی )‪ (Home Page‬یاد میکند‪.‬‬
‫‪ HyperText‬و ‪HyperMedia‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪235‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ HyperText‬عبارت از روش است که در آن متن به شکل غیر مسلسل با هم ارتباط‬

‫داده میشود‪ .‬برخالف متن های معمولی (مانند کتاب) متن ‪ HyperText‬دارای لینک‬
‫های است که به کمک آن استفاده کننده به سرعت میتواند از یک صفحه به صفحه دیگر‬
‫برود‪ .‬شروع ‪ HyperText‬از سال ‪ ۱۱۸۷‬آغاز میشود که در آن وقت شرکت ‪Apple‬‬
‫سیستم ‪ HyperMedia‬را معرفی نمود‪ .‬سیستم ‪ HyperMedia‬ترکیب از متن‪ ،‬اعداد‪،‬‬
‫گرافیک‪ ،‬صدا‪ ،‬و تصاویر متحرک میباشد که به نام ‪ Multimedia‬هم یاد میشود‪ .‬به‬
‫کمک پروگرامهای که به نام مرورگر ویب )‪ (Web Browser‬یاد میشوند میتوانیم‬
‫صفحات ویب را مشاهده نمائیم‪ .‬نمونه این پروگرامها عبارت اند از‪:‬‬
‫‪Internet Explorer ‬‬
‫‪Netscape Navigator ‬‬
‫‪Mozila Firefax ‬‬
‫این پروگرامها به شما اجازه میدهد تا توسط فشار دادن دکمه موس باالی یک‬
‫‪ HyperLink‬صفحه را مشاهده نمائید‪ .‬این ‪ HyperLink‬میتواند متن و یا تصویر باشد‪.‬‬

‫جستجو در ویب‬
‫وقتیکه شما یک آدرس که به نام ‪ (Uniform Resource Locator) URL‬یاد میشود‪،‬‬
‫در میله آدرس مرورگر ویب تایپ نمائید‪ ،‬مرورگر ویب همان پیغام را از طریق انترنت‬
‫به سرور مربوطه میفرستد‪ .‬پیغام یک فایل مشخص را درخواست میکند‪ .‬سرور همان‬
‫فایل را به مرورگر ویب میفرستد‪ .‬این فایل یک فایل ‪ HTML‬میباشد‪ .‬این فایل متن‬
‫صفحه ویب درخواست شده را همرای کودهای ‪ HTML‬میفرستد‪ .‬چون فایلهای‬
‫‪ HTML‬فایلهای متنی است به آسانی و سرعت فرستاده شده میتواند‪ .‬بعد از آن مرورگر‬
‫ویب فایلهای ‪ HTML‬را میخواند و اوامر ‪ HTML‬که به نام ‪ Tag‬هم یاد میشود تفسیر‬
‫میکند‪ .‬به کمک ‪ Tag‬های فارمت دهی‪ ،‬شکل متن را در صفحه تعیین میکند‪ .‬فایل‬
‫‪ HTML‬یک فایل متنی بوده و دارای تصاویر نمی باشد‪ .‬بلکه دارای ‪ Tag‬های است‬
‫که موقعیت تصاویر را نشان میدهد و سرور به اساس همین آدرس تصویر را میفرستد‪.‬‬
‫فایل های ‪ HTML‬همچنین دارای ‪ Tag‬ها برای ‪ Hyperlink‬های است که ‪ URL‬فایل‬
‫های دیگر را دارا میباشد‪ .‬وقتیکه استفاده کننده باالی این ‪ Hyperlink‬فشار وارد نماید‬
‫یک پیغام به سرور مربوطه میرود‪.‬‬

‫پوست الکترونیکی )‪ (Electronic Mail‬یا ایمیل )‪(E-Mail‬‬

‫ایمیل پیغام الکترونیکی است که از طریق شبکه های کمپیوتری و انترنت از یکنفر به‬
‫نفر دیگر فرستاده میشود‪ .‬ایمیل در پهلوی پیغامهای متنی‪ ،‬دارای فایلها ضمیمه ای نیز‬
‫شده میتواند‪ .‬ایمیل دارای خصوصیات ذیل است‪:‬‬
‫‪ ‬ایمیل همزمان میتواند به یک یا چند نفر فرستاده شود‪.‬‬
‫‪ ‬پیغامهای ایمیل را در هر وقت روز یا شب فرستاده میتوانیم‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪236‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ ‬کاپی ایمیل در حساب )‪ (Account‬شخص فرستنده برای استفاده بعدی‪ ،‬میماند‪.‬‬

‫‪ ‬پیغامهای ایمیل موجودیت فزیکی شخص گیرنده را نمیخواهد بلکه گیرنده ایمیل‬
‫هر وقت و در هر جای که خواسته باشد (البته موجودیت ارتباط به انترنت‬
‫ضروری است) ایمیل را از حساب خود گرفته میتواند‪.‬‬
‫‪ ‬توسط ایمیل فایلها را نیز فرستاده میتوانیم‪.‬‬

‫برای استفاده از ایمیل باید آدرس ایمیل را داشته باشیم‪ .‬آدرس ایمیل دارای دو بخش است‬
‫که این دو بخش توسط عالمه ات )@( از هم جدا میشود‪ .‬بخش اول آن نام استفاده کننده‬
‫ایمیل و بخش دوم‪ ،‬کمپیوتر میزبان یا کمپیوتر که حساب استفاده کننده در آن قرار دارد‬
‫را نشان میدهد‪ .‬کمپیوتر میزبان را به نام ‪ Mail Server‬هم یاد میکند‪.‬‬

‫پیغامهای ایمیل نیز دارای دو بخش است که بخش اول آن عناوین پیغام و بخش دوم خود‬
‫پیغام میباشد‪ .‬بخش عناوین حاوی معلومات ذیل میباشد‪:‬‬
‫‪ :From ‬آدرس شخص فرستنده ایمیل‪.‬‬
‫‪ :To ‬آدرس شخص یا اشخاص گیرنده ایمیل‪.‬‬
‫‪ :Subject ‬عنوان پیغام‪.‬‬
‫‪ Cc ‬یا )‪ :(Carbon Copy‬آدرس شخص یا اشخاص که کاپی کاربونی ایمیل به‬
‫آنها فرستاده شود‪ .‬البته شخص گیرنده ایمیل میتواند لست اشخاص که ایمیل به‬
‫آنها ‪ Cc‬شده است‪ ،‬مشاهده کند‪.‬‬
‫‪ Bcc ‬یا )‪ :(Blind Carbon Copy‬آدرس شخص یا اشخاص که کاپی نابینا‬
‫کاربونی ایمیل به آنها فرستاده شود‪ .‬البته شخص گیرنده ایمیل نمیتواند لست‬
‫اشخاص که ایمیل به آنها ‪ Bcc‬شده است مشاهد کند‪.‬‬

‫سیستم ایمیل از مادل خدمت گیرنده و خدمت دهنده )‪ (Client-Server‬استفاده میکند‪.‬‬

‫خدمت گیرنده یا ‪ Client‬شخص استفاده کننده ایمیل است‪ .‬خدمت دهنده )‪(Server‬‬
‫مجموعه از عملیات است که در یک کمپیوتر با ظرفیت عالی اجرا میشود‪ .‬در این‬
‫عملیات لست استفاده کننده گان ایمیل‪ ،‬قوانین استفاده از ایمیل‪ ،‬و توانایی گرفتن و‬
‫فرستادن ایمیل و ضمیمه ها میباشد‪ .‬خدمت دهنده یا سرور طوری دیزاین گردیده تا در‬
‫اکثر حاالت بدون مداخله انسانها کار نماید‪ .‬از همین سبب سرورهای ایمیل به کمک‬
‫پروتوکولها رابطه میان خدمت گیرنده و خدمت دهنده را تنظیم میکند‪ .‬این پروتوکولها‬
‫عبارتند از‪:‬‬
‫‪ SMTP‬یا )‪ :(Simple Mail Transfer Protocol‬به کمک این پروتوکول خدمت‬
‫گیرنده پیغام را به سرور و همچنین یک سرور پیغام را به سرور دیگر میفرستد‪.‬‬
‫‪ POP3‬یا )‪ :(Post Office Protocol‬به کمک این پروتوکول خدمت گیرنده میتواند‬
‫ایمیل را از سرور اخذ نماید‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪237‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ IMAP‬یا )‪ :(Internet Message Access Protocol‬به کمک این پروتوکول‬

‫خدمت گیرنده میتواند ایمیل را از سرورهای دریافت نماید که به اساس ویب کار میکند‪.‬‬

‫ماشین های جستجو )‪(Search Engines‬‬

‫وقتیکه شما معلومات را جستجو میکنید و آدرس دقیق آنرا نمی فهمید که در کدام قسمت‬
‫ویب موقعیت دارد‪ ،‬در آنصورت شما میتوانید این معلومات را به کمک یک ماشین‬
‫جستجو پیدا نمائید‪ .‬ماشین های جستجو به کمک بانک معلومات )‪ (Database‬که در آن‬
‫موقعیت سایتها به اساس محتوای آن مرتب گردیده است کار میکند‪ .‬اکثریت این ماشین‬
‫ها از ‪ Software Agents‬که به نام ‪ ،Spiders‬و ‪ Software Robot‬هم یاد میشود‬
‫جهت نمایش ویب‪ ،‬گرفتن معلومات‪ ،‬و اضافه ساختن معلومات به بانک معلومات استفاده‬
‫میکند‪ .‬کیفیت و سرعت این ماشینها در یک قسمت مربوط به معلومات بانک معلومات‬
‫و همچنین مربوط به رابط ماشین است‪ .‬برای یافتن معلومات به کمک ماشین های جستجو‬
‫از کلمات کلیدی استفاده میشود‪ .‬میتوانید از عملگرهای منطقی ‪(Boolean‬‬
‫)‪ Operators‬هم استفاده کنید که در آن ‪ ،OR ،AND‬و ‪ NOT‬قابل یاد آوری است‪ .‬از‬
‫نقل قول )‪ (Quotation‬و وسایل دیگر سواالت )‪ (Query‬هم استفاده کرده میتوانید‪.‬‬
‫ماشین جستجو ممکن ده ها و صدها صفحه را نشان دهد که در آن کلمه کلیدی وجود‬
‫دارد‪.‬‬

‫پورتل )‪(Portal‬‬
‫پورتل عبارت از نقطه دخولی به ویب سایت است که از طریق آن به سرعت میتوانیم‬
‫به خدمات ویب سایت دسترسی پیدا نمائیم‪ .‬یک پورتل میتواند دارای ماشین جستجو‪،‬‬
‫خدمت ایمیل‪ ،‬کالم تایپ شده )‪ (Chat‬و غیره خدمات باشد‪ .‬بعضی پورتلها به شکل‬
‫اتومات میتواند برای نمایش حاالت هوا‪ ،‬خبر های ورزشی‪ ،‬قیمتها‪ ،‬سرخط اخبار‪،‬‬
‫وغیره موارد استفاده شود‪.‬‬

‫ویب کاست )‪(Webcast‬‬

‫ویب کاست عبارت از فایل یا معلومات است که از طریق انترنت و با استفاده از‬
‫تکنالوژی ‪ Streaming Media‬نشر میشود و چندین شنونده و یا بیننده آنرا مشاهده‬
‫میکند‪ .‬ویب کاست در حقیقت عبارت از برودکاست از طریق انترنت است‪ .‬مثال آن‬
‫میتواند رادیوها و تلویزیونهای باشد که از طریق انترنت قابل دسترسی است‪ .‬امروز‬
‫اکثریت تلویزیونهای مشهور جهان مانند الجزیره‪ ،‬بی بی سی‪ ،‬سی ان ان و غیره دارای‬
‫ویب کاست اند‪.‬‬

‫ویب کاست تکنالوژی فشار )‪ (Push‬میباشد که در آن معلومات به شکل اتومات از‬

‫سرور به گیرنده خدمت )‪ (Client‬میرود‪ .‬در این تکنالوژی استفاده کننده در خدمات‬
‫اشتراک میکند و سرور همان خدمات را در اوقات معین تهیه میکند‪ .‬مثال اگر خواسته‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪238‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫باشیم تا حاالت هوا به وقت شده تا همین دقیقه در کنار صفحه نمایش شما نشان داده‬
‫شود‪ ،‬و یا ممکن خواسته باشیم تا سرخط اخبار را در یک کنار مشاهده نمائیم‪.‬‬

‫فس بوک )‪(Facebook‬‬

‫فس بوک یک شبکه اجتماعی خدمات و ویب سایتها است‪ .‬در فس بوک استفاده کننده‬
‫گان قبل از اینکه سایت را استفاده نمایند‪ ،‬خود را راجستر نموده و بعد از آن میتوانند‬
‫برای خود ‪ Profile‬شخصی تهیه کنند و استفاده کننده گان دیگر را هم به حیث دوستان‬
‫به آن اضافه کرده میتوانند‪ .‬بین دوستان پیغامهای تبادله شده میتواند و همچنین در صورت‬
‫اتومات ایجاد شده میتواند‪ .‬عالوه بر آن استفاده‬ ‫تغییر ‪ Profile‬اطالع و تذکر‬
‫کننده گان میتوانند در گروپهای‬
‫با وجود اینکه‪ ،‬فس بوک در ارتباط دادن‬ ‫دلچسپی مشترک از قبیل هم‬
‫اقارب‪ ،‬دوستان و هم نظران سهولتهای زیاد‬ ‫صنف بودن در مکتب و یا‬
‫را به میان آورده است‪ ،‬ولی از طرف دیگر‬ ‫پوهنتون‪ ،‬عضویت در یک‬
‫یک تاثیر منفی باالی دوستان و اقارب دارد‬ ‫اجتماع‪ ،‬و غیره با هم یکجا‬
‫که آنها را تا حدی از مجالس عادی باز‬ ‫شوند‪ .‬بیشتر عاید فس بوک از‬
‫میدارند‪.‬‬ ‫اعالنات می آید‪ .‬پیغامها در فس‬
‫بوک میتواند به شکل خصوصی‬
‫و یا به شکل عام بین اشخاص تبادله شود‪ .‬هر استفاده کننده میتواند با گروپ مورد‬
‫نظر و مورد عالقه خود در تماس باشد‪.‬‬

‫به کمک فس بوک مردم میتوانند با اقارب‪ ،‬دوستان و هم نظران خود ارتباط داشته باشند‬
‫و از طرف دیگر یک تاثیر منفی نیز باالی اقارب دارد که آنها را تا حدی از دیدن فزیکی‬
‫دور میکند‪.‬‬

‫آدرسهای ویب‬
‫آدرسهای ویب به اساس حوزه )‪ (Domain‬آن تقسیم بندی میشود‪ .‬حوزه های عمومی‬
‫ذیل وجود دارد‪:‬‬
‫‪edu‬‬ ‫سایت های تعلیمی‬
‫‪com‬‬ ‫سایت های تجارتی‬
‫‪gov‬‬ ‫سایت حکومت امریکا‬
‫‪mil‬‬ ‫سایت اردوی امریکا‬
‫‪net‬‬ ‫سایت های اداره شبکه ها‬
‫‪org‬‬ ‫سایت های ارگان های غیر انتفاعی‬
‫در این اواخر حوزه های جدید مانند ‪ ،store ،rec ،nom ،info ،firm ،Art‬و ‪web‬‬
‫نیز معرفی گردیده است‪ .‬برای هر کشور هم یک حوزه دو حرفی در حوزه های سطح‬
‫باال وجود دارد مانند ‪ ،us ،uk ،jp ،af‬و غیره‪ .‬البته حوزه سطح باال در اخیر آدرس‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪239‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫قرار دارد‪ .‬آدرسهای انترنتی توسط سیستم ‪ (Domain Name System) DNS‬به‬
‫آدرس ‪ IP‬ترجمه میشود‪.‬‬

‫آدرسهای ویب از روش نام استفاده میکند‪ .‬در این روش منابع معلوماتی در انترنت توسط‬
‫روش یکسان جستجو منابع ‪ (Uniform Resource Locator) URL‬نشانی میشود‪.‬‬
‫مانند آدرسهای ایمیلی‪ ،‬این آدرسها نیز دارای بخش ها میباشد‪:‬‬
‫مثال ذیل یک آدرس ویب را نشان میدهد‪:‬‬
‫‪http://www.MOHE.gov.af‬‬

‫قسمت اول آن عبارت از پروتوکول است که جهت دسترسی به معلومات استفاده میشود‪.‬‬
‫این پروتوکول میتواند ‪ ،news ،FTP‬و یا ‪ ،http‬ویا ‪ https‬باشد‪ http .‬برای فرستادن‬
‫صفحات ویب در انترنت استفاده میشود‪ .‬بخش دوم که بعد از ‪ //‬قرار دارد عبارت از‬
‫آدرس ماشین میزبان )‪ (Host‬است که معلومات در آن قرار دارد‪ .‬بخش سوم که بعد از‬
‫نقطه است آدرس یا راه )‪ (Path‬معلومات مشخص‪ ،‬در همان منبع میباشد‪.‬‬
‫آدرس های ‪IP‬‬
‫‪IP Addresses‬‬
‫کمپیوترها و وسایل دیگر داخل شبکه دارای آدرس فزیکی بوده و به نام آدرس ‪MAC‬‬
‫یاد میشود‪ .‬آدرس ‪ MAC‬باالی کارت شبکه )‪ (NIC‬بوده و در اثنای شروع کمپیوتر‬
‫در مرحله که کارت شبکه توسط بایوس )‪ (BIOS‬شناخته میشود‪ ،‬به حافظه اصلی‬
‫کمپیوتر )‪ (RAM‬کاپی میشود‪ .‬آدرس ‪ MAC‬کمپیوتر تغییر نمیکند و تنها در صورت‬
‫تغییر دادن کارت شبکه میتواند تغییر داده شود‪ .‬این آدرس در الیه دوم ‪(Data Link‬‬
‫)‪ Layer‬جهت شناخت رابط )‪ (Interface‬استفاده میشود‪ .‬آدرس های ‪ MAC‬بدون‬
‫ساختار )‪ (Structure‬بوده و نمی تواند جهت شناخت مجموعه از وسایل در یک شبکه‬
‫استفاده گردد‪ .‬یا به عبارت دیگر‪ ،‬توسط آدرسهای ‪ MAC‬نمی توانیم شبکه ها را‬
‫شناسائی نمائیم‪ .‬هر وسیله باید به شکل جداگانه شناخته شود‪.‬‬

‫از همین سبب آدرسهای ‪ IP‬که وجود فزیکی نداشته بلکه به شکل منطقی میباشد‪،‬‬
‫استفاده میگردد‪ .‬این آدرس ها دارای ساختار منطقی بوده و میتوانیم آنرا تغییر دهیم‪.‬‬
‫توسط این آدرسها میتوانیم شبکه ها را شناسائی نمائیم‪ .‬آدرسهای ‪ IP‬به نام آدرس‬
‫منطقی )‪ (Logical Address‬و به نام آدرس شبکه هم یاد میشود‪ .‬این آدرس ها‬
‫موقعیت وسایل را شناسائی کرده میتواند‪ .‬آدرسهای ‪ IP‬دارای نمونه ها بوده که نمونه‬
‫چهارم )‪ (IP v4‬آن هنوز بیشتر مورد استفاده است‪ .‬این نمونه آدرسهای ‪ IP‬در سال‬
‫‪ 0890‬معرفی گردیده است‪ .‬نمونه که در چند سال اخیر معرفی گردیده و به نام نمونه‬
‫ششم )‪ (IP v6‬یاد میشود در آینده استفاده خواهد شد‪ .‬آدرس های ‪ IP v4‬دارای طول‬
‫‪ 31‬بت بوده و آدرسهای ‪ IP V6‬دارای طول ‪ 128‬بت میباشد ]‪[572:18‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪240‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫در آدرس های ‪ ،IP v4‬هر آدرس به چهار بخش جدا گردیده است‪ .‬هر بخش دارای‬
‫هشت بت بوده و به نام ‪ Octet‬یاد میشود (‪ Octet‬به معنی هشت است)‪ .‬هر ‪Octet‬‬
‫توسط نقطه از هم جدا میشود‪ .‬هر ‪ Octet‬میتواند از صفر تا ‪ 155‬قیمت اخذ نماید‪.‬‬
‫مثالهای ذیل آدرسهای ‪ IP‬را نشان میدهد‪:‬‬
‫‪12.25.0.45‬‬
‫‪145.0.55.10‬‬
‫‪192.168.0.5‬‬
‫آدرس های ‪ IP‬به پنج صنف )‪ (Class‬ذیل تقسیم میگردد ]‪:[67:18‬‬
‫‪ ‬آدرسهای ‪ IP‬صنف ‪A‬‬
‫‪ ‬آدرسهای ‪ IP‬صنف ‪B‬‬
‫‪ ‬آدرسهای ‪ IP‬صنف ‪C‬‬
‫‪ ‬آدرسهای ‪ IP‬صنف ‪D‬‬
‫‪ ‬آدرسهای ‪ IP‬صنف ‪E‬‬

‫هر صنف دارای صفات و استفاده جداگانه بوده و از همین سبب شناختن هر صنف مهم‬
‫است‪ .‬چه قسم این صنفها را شناخته میتوانیم؟ این صنف ها را از روی اولین ‪Octet‬‬
‫طرف چپ‪ ،‬طور ذیل شناخته میتوانیم‪:‬‬
‫آدرسهای ‪ IP‬صنف ‪ : A‬اولین ‪ Octet‬آن از صفر تا ‪126‬‬
‫آدرسهای ‪ IP‬صنف ‪ : B‬اولین ‪ Octet‬آن از ‪ 128‬تا ‪191‬‬
‫آدرسهای ‪ IP‬صنف ‪ : C‬اولین ‪ Octet‬آن از ‪ 192‬تا ‪223‬‬
‫آدرسهای ‪ IP‬صنف ‪ : D‬اولین ‪ Octet‬آن از ‪ 224‬تا ‪238‬‬
‫آدرسهای ‪ IP‬صنف ‪ : E‬اولین ‪ Octet‬آن از ‪ 239‬تا ‪255‬‬

‫ما و شما در شبکه ها بیشتر از سه صنف اول (صنف ‪ B ،A‬و‪ ) C‬استفاده میکنیم‪.‬‬
‫صنف ‪ D‬برای پخش متعدد )‪ ،(Multicast‬و صنف ‪ E‬ریزرف است‪ .‬در اینجا‬
‫میخواهیم آدرسهای صنف ‪ B ،A‬و ‪ C‬را بشناسیم‪.‬‬
‫آدرس های صنف ‪A‬‬
‫اولین ‪ Octet‬طرف چپ این آدرسها برای شبکه و متباقی سه ‪ Octet‬آن برای‬
‫‪ Host‬میباشد‪ .‬این آدرسها برای شبکه های بزرگ استفاده میشود‪.‬‬

‫قیمت اولین ‪ Octet‬آن از یک تا ‪ 011‬میباشد‪.‬‬

‫نوت‪ :‬آدرس صفر ریزرف بوده و آدرس ‪ 019‬برای یک مقصد که به نام حلقه عقبی‬
‫)‪ (Loopback‬یاد میشود‪ ،‬استفاده میشود‪ .‬توسط آدرس حلقه عقبی‪ ،‬یک وسیله میتواند‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪241‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫پاکتها را به خود روان کند و به این ترتیب میتواند عیار سازی )‪ (Configuration‬خود‬
‫را امتحان نماید‪.‬‬

‫آدرس های کالس ‪:B‬‬

‫از این آدرسها دو ‪ Octet‬طرف چپ برای شبکه و دو ‪ Octet‬طرف راست آن برای‬
‫‪ Host‬میباشد‪ .‬این آدرسها برای شبکه های متوسط استفاده میشود‪.‬‬

‫قیمت اولین ‪ Octet‬آن از ‪ 019‬تا ‪ 080‬میباشد‪.‬‬

‫آدرس های کالس ‪:C‬‬

‫از این آدرسها سه ‪ Octet‬طرف چپ آن برای شبکه و یک ‪ Octet‬آن برای ‪Host‬‬
‫میباشد‪ .‬این آدرسها برای شبکه های کوچک استفاده میشود‪.‬‬

‫قیمت اولین ‪ Octet‬آن از ‪ 081‬تا ‪ 113‬میباشد‪.‬‬

‫ماسک شبکه )‪:(Subnet Mask‬‬

‫برای تشخیص بخش شبکه و بخش ‪ ،Host‬از ماسک شبکه استفاده میشود‪ .‬هر صنف‬
‫آدرسهای ‪ IP‬دارای ماسک شبکه از قبل تعیین شده )‪ (Default‬میباشد‪ .‬ماسک شبکه‬
‫از قبل تعیین شده )‪ (Default‬برای صنف های ‪ B ،A‬و ‪ C‬قرار ذیل است‪:‬‬

‫برای صنف ‪255.0.0.0 :A‬‬

‫برای صنف ‪255.255.0.0 :B‬‬
‫برای صنف ‪255.255.255.0 :C‬‬

‫روتر و وسایل دیگر بعد از عملیه منطقی ‪ AND‬میتواند آدرس شبکه را تعیین نماید‪.‬‬
‫در این عملیه آدرس ‪ IP‬با ماسک شبکه ‪ AND‬گردیده تا آدرس شبکه تعیین گردد‪.‬‬

‫امنیت شبکه ها )‪(Network Security‬‬

‫در این کتاب به اهمیت کمپیوتر‪ ،‬پروگرامهای کمپیوتر و شبکه های کمپیوتری آشنا شدیم‪.‬‬
‫به همان اندازه که پروگرامهای کمپیوتر‪ ،‬شبکه های کمپیوتری و انترنت دارای سهولت‬
‫ها و مزایا است‪ ،‬دارای خطرات و مشکالت امنیتی نیز میباشد‪ .‬از یک طرف ارتباط‬
‫کمپیوتر شما به شبکه کمپیوتری و انترنت امکانات زیاد را در اختیار شما قرار میدهد‬
‫که از طریق آن میتوانید با دیگران ارتباط برقرار کنید‪ ،‬علوم را یاد گیرید‪ ،‬اخبار بشنوید‪،‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪242‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫معلومات را جستجو کنید‪ ،‬در گروپ های علمی و اجتماعی مورد عالقه تان شامل شوید‪،‬‬
‫اشیا را خریداری نمائید و غیره کارهای مفید را انجام دهید‪ .‬ولی از طرف دیگر‪ ،‬ارتباط‬
‫شما به انترنت در تیوری شما را به هر کس و هر نوع ارتباط وصل نموده است‪ .‬این‬
‫کار در حقیقت راه های زیادی را برای تهدید ها و خطرات متعدد باز میکند‪ .‬اگر به این‬
‫تهدید ها و خطرات توجه نشود سبب ضرر های زیاد و حتی غیر جبران پذیر شده میتواند‪.‬‬

‫امروز تهدیدهای گوناگون امنیتی وجود دارد که کمپیوترهای ما وشما به آن مواجه‬

‫میباشد‪ .‬پروگرامهای مضر از قبیل ویروسها )‪ ،(Viruses‬خزنده ها )‪،(Worms‬‬
‫پروگرام های جاسوسی و سرقت معلومات‪ ،‬وغیره از طریق وسایل ذخیره معلومات‬
‫مانند فلش )‪ (Flash‬و شبکه انترنت داخل کمپیوتر گردیده و تخریب های مختلف را‬
‫انجام میدهد‪ .‬اکنون در عصر ارتباطات کمپیوتری تقریبا هر کمپیوتر از طریق شبکه‬
‫محلی )‪ (Local Area Network‬و انترنت )‪ (Internet‬به کمپیوتر های زیاد ارتباط‬
‫داشته و این ارتباطات در حقیقت آسیب پذیری کمپیوترها را از لحاظ امنیتی بیشتر ساخته‬
‫است‪ .‬وقتیکه کمپیوتر به شبکه کمپیوتری محلی و شبکه انترنت وصل گردد راه های‬
‫زیاد وجود دارد تا از طریق آن اشخاص مخرب بتوانند به شکل غیر قانونی به کمپیوتر‬
‫شما و معلومات که در کمپیوتر شما است راه پیدا کند‪ .‬این اشخاص با استفاده از نقاط‬
‫ضعف که در پرزه جات )‪ ،(Hardware‬پروگرامها )‪ ،(Software‬و در شخص استفاده‬
‫کننده )‪ (User‬کمپیوتر وجود دارد‪ ،‬به کمپیوتر و منابع آن دسترسی پیدا کرده و به این‬
‫ترتیب ضررهای غیر قابل تصور را به شما و اداره مربوط شما میرساند‪ .‬از همین سبب‬
‫امنیت کمپیوتر و معلومات کمپیوتری یک امر ضروری پنداشته میشود‪ .‬در حقیقت امنیت‬
‫کمپیوتر و معلومات کمپیوتری یک چالش پایان ناپذیر است‪.‬‬
‫قدم اول در راه امنیت کمپیوتر و شهههبکه های کمپیوتری آگاهی از تهدید ها اسهههت و باید‬
‫از تمام خطرات و تهدید های امنیتی آگاهی داشته باشیم‪ .‬کسی که از این خطرات آگاهی‬
‫ندارد و یا به این خطرات توجه نمیکند بیشههتر متضههرر میشههود‪ .‬یک ضههرب المثل اسههت‬
‫که میگوید "کس هیکه شههر را نمی فهمد در شههر می افتد"‪ .‬آگاهی کارمندان یک ارگان در‬
‫بهاره امنیت کمپیوتر و تهدیدهای گوناگون امنیتی که کمپیوترهای امروزی به آن مواجه‬
‫اند‪ ،‬خیلی مهم اسهههههت‪ .‬از همین سهههههبب برای هر ارگان ضهههههروری اسهههههت تا در آگاهی‬
‫کارمندان خود در باره امنیت کمپیوتر کوشش نماید‪ .‬برای اینکار باید کارمندان خود را‬
‫از طریق سههیمینار ها‪ ،‬مقاالت علمی‪ ،‬وغیره تعلیم و آگاهی دهند‪ .‬هر دفتر و ارگان باید‬
‫دارای پالیسهی امنیتی باشهد‪ .‬پالیسهی امنیتی عبارت از بیانات رسمی است که این بیانات‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪243‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫توقعهات یهک دفتر در مورد امنیهت کمپیوتر و اههداف امنیتی را احتوا میکند‪ .‬در حقیقت‬
‫پالیسههی امنیتی موارد مجاز و غیر مجاز را تعیین میکند‪ .‬برای اینکه یک پالیسههی عملی‬
‫و قابل تطبیق باشهههههد‪ ،‬باید مطابق به معیارها‪ ،‬رهنمودها و طرز و طبیعت کار ارگان و‬
‫مطابق به ضرورت همان ارگان باشد‪.‬‬

‫تهدید های امنیتی‬

‫هدف اصلی امنیت شبکه ها عبارت از‬
‫سیستم کمپیوتر مانند هر سیستم دیگر‬ ‫بین بردن تهدیدها و محافظت کمپیوتر‬
‫آسیب پذیر است و نظر به اعتماد که‬ ‫و معلومات کمپیوتری از این تهدید ها‬
‫باالی سیستم کمپیوتر وجود دارد‪،‬‬ ‫است‪ .‬تهدید عبارت از خطر امنیتی‬
‫قیمت آسیب پذیری آن نیز بیشتر و‬ ‫است که باعث مشکالت امنیتی میشود‪.‬‬
‫گرانتر است‪.‬‬ ‫تهدید میتواند ویروس باشد‪،‬‬
‫پروگرامهای مضر باشد‪ ،‬آفت طبیعی‬
‫باشد‪ ،‬یا هم اشتباه استفاده کننده باشد‪.‬‬
‫هر تهدید از نقاط ضعف موجود در سیستم کمپیوتر استفاده میکند و اگر نقطه ضعف‬
‫نباشد تهدید کدام اثر ندارد‪ .‬این نقاط ضعف به مثل دروازه ها و کلکین های باز در خانه‬
‫است که از طریق آن سارقین وارد خانه میشوند‪ .‬سارق از محل و زمان باز بودن دروازه‬
‫خبر دارد پس میتواند به آسانی داخل خانه شود‪ .‬اگر خانه ما در محل مناسب باشد‪،‬‬
‫دروازه و کلکین آن بسته باشد و ما همیشه به این نقاط توجه داشته باشیم در آن صورت‬
‫تا حد زیاد از تهدید ها جلوگیری میشود‪ .‬بعضی از تهدید های امنیتی قرار ذیل اند‪:‬‬
‫‪ ‬سرقت هویت استفاده کننده‬
‫‪ ‬ویروس ها‬
‫‪ ‬پروگرامهای جاسوسی و پروگرامهای مضر‬
‫‪ ‬هجومهای مانع شدن از خدمات شبکه )‪(Denial of Service Attacks‬‬
‫‪ ‬هجوم توسط رخنه کننده یا هکر )‪(Hacker‬‬

‫سرقت هویت استفاده کننده‬

‫استفاده کننده گان کمپیوتر دارای نام‪ ،‬پاسورد‪ ،‬شماره کریدیت کارت وغیره پارامتر های‬
‫هویت میباشند که جهت داخل شدن به سیستم آنرا استفاده میکنند‪ .‬اگر این پارامتر ها در‬
‫دسترس شخص دیگر قرار گیرد آن شخص هم میتواند به جای استفاده کننده اصلی داخل‬
‫سیستم شود‪ .‬سرقت کننده گان هویت از روشهای مختلف استفاده میکنند تا نام و پاسورد‬
‫استفاده کننده کمپیوتر را دزدی نماید‪ .‬یکی از این روشها که به نام انجینری اجتماعی یاد‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪244‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫میشود و در آن هجوم کننده کوشش میکند تا خوی و عادت اشخاص دیگر را معلوم نماید‪.‬‬
‫بعد از آن شخص هجوم کننده یک سلسله از تخنیک ها را به کار میبرد تا به کمک آن‬
‫معلومات مهم مثال نام و پاسورد‬
‫اشخاص را بدست آورد‪ .‬برای اینکار به‬
‫علم و معرفت فضیلت بزرگ است‬ ‫کمک یک مقدمه چینی مثال به شخص‬
‫که سبب پیشرفت و رفاه جوامع‬ ‫مورد هجوم از طریق ایمیل تماس‬
‫بشری میشود‪ .‬ولکن از همین علم و‬ ‫برقرار نموده و برای موثریت بیشتر‬
‫معرفت اگر به طریقه نادرست‬ ‫باید بعضی معلومات قبلی را با خود‬
‫استفاده شود سبب ضرر به دیگران‬ ‫داشته و با استفاده از آن‪ ،‬معلومات‬
‫و حتی محو انسانها شده میتواند‪.‬‬ ‫بیشتر را بدست آورد‪ .‬و یا هم هجوم‬
‫کننده کوشش میکند تا خود را یک مرجع‬
‫قانونی معرفی نماید و با شخص مورد‬
‫هجوم از طریق تماس ایمیلی ممکن از‬
‫جوائز سخن گوید و از شخص مورد هجوم پول‪ ،‬نام‪ ،‬و یا پاسورد را جهت اجرای‬
‫کارهای بعدی تقاضا نماید‪ .‬اشخاص که جدیدا از انترنت استفاده میکنند و از اینوع تهدید‬
‫ها آگاهی ندارند بیشتر قربانی اینوع هجوم می شوند‪ .‬بعضی از تخنیک های که سرقت‬
‫کننده گان هویت از آن استفاده مینمایند‪ ،‬قرار ذیل اند‪:‬‬
‫‪ ‬مشاهده کردن پاسورد در اثنای تایپ کردن آن‪.‬‬
‫‪ ‬تخمین نمودن پاسورد‪.‬‬
‫‪ ‬گرفتن پاسورد به صورت که هجوم کننده خود را به حیث مدیر سیستم و یا یک‬
‫مرجع قانونی معرفی میکند‪.‬‬
‫‪ ‬استفاده از پروگرامهای خاص برای سرقت پاسورد‪.‬‬
‫‪ ‬گرفتن پاسورد از طریق ویب سایتها توسط پروگرامهای کوچک که به نام‬
‫‪ Cookies‬یاد میشود و یا هم توسط ‪ Spam Mail‬صورت میگیرد‪.‬‬

‫‪ Cookies‬پروگرامهای کوچک اند که ویب سایت ها از آن جهت جمع آوری معلومات‬

‫استفاده میکند‪ .‬بعضی اوقات از ‪ Cookies‬برای رهنمایی استفاده کننده ویب سایت نیز‬
‫استفاده میشود و در بعضی حاالت استفاده کننده را اجازه میدهد تا بدون تایپ کردن نام‬
‫و پاسورد داخل ویب سایت شود‪ .‬عدم توجه به ‪ ،Cookies‬سبب از بین رفتن محرمیت‬
‫هویت شما میشود‪ Cookies .‬را میتوانیم از طریق پروگرامهای مرورگرهای ویب‬
‫)‪ (Web Browsers‬مانند ‪ Internet Explorer‬کنترول نمائیم و یا آنرا منع کنیم‪.‬‬

‫ویروسهای کمپیوتر )‪(Computer Viruses‬‬

‫ویروسهای کمپیوتر مانند سایر پروگرامها‪ ،‬یک پروگرام کمپیوتری بوده که به هدف‬
‫تخریب و ضرر توسط بعضی اشخاص بوجود آورده میشود‪ .‬نظر به مشابهت های که با‬
‫ویروسهای عضوی دارد نام ویروس برایش داده شده است‪ .‬مانند ویروسهای عضوی از‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪245‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫خود کاپی ساخته یعنی تولید مثل میکند‪ ،‬دارای اعراض و عالئم میباشد‪ ،‬خود را مخفی‬
‫نگاه میکند‪ ،‬و به عین روش ویروسهای عضوی انتشار می نماید‪ .‬مفکوره ویروسها از‬
‫سالهای بسیار قبل وجود داشت‪ .‬در سال ‪ 0848‬ساینس دان به نام ‪John Von‬‬
‫‪ Neumann‬تیوری سیستم که خود تولید مثل کند بوجود آورد‪ .‬هدف ‪John Von‬‬
‫‪ Neumann‬در اینکار کم ساختن مصرف یک سیستم بود‪ .‬ولی بعد از چند سال‪،‬‬
‫پروگرامر)‪ (Programmer‬های کمپیوتر به شکل عملی توانستند به اساس همین تیوری‬
‫پروگرامهای کمپیوتری را ایجاد نمایند که تولید مثل نموده و میتواند به کمپیوتر مضر‬
‫واقع شوند‪ .‬یک محصل انجینیری پوهنتون کلفورنیا جنوبی به نام ‪ Fred Cohen‬اولین‬
‫شخصی بود که پروگرامهای که خود تولید مثل کند و در کمپیوتر تغییرات را بوجود‬
‫آورد تشریح نمود‪.‬‬

‫در ابتدا هدف از ساختن ویروسها تخریب و مزاح بوده است ولی آهسته آهسته ویروسها‬
‫به منظور فایده هم دیزاین گردید‪ .‬ویروسهای امروزی منابع سیستم را اشغال‪ ،‬معلومات‬
‫را تغییر ویا هم آنرا از بین میبرد‪ .‬ویروس خود بخود عمل نمیکند بلکه برای آغاز‬
‫تخریب به یک عمل استفاده کننده کمپیوتر )‪ (User‬ضرورت دارد‪ .‬یکتعداد از‬
‫پروگرامرها )‪ (Computer Programmers‬جهت نشان دادن مهارت خود ویروسها‬
‫را ایجاد میکند‪ .‬بعض اشخاص جهت انتقام از یک شخص و یا یک موسسه ویروسها را‬
‫میسازد‪ .‬ساختن ویروسها اهداف اقتصادی هم دارد که در آن بعض اشخاص و یا شرکتها‬
‫ویروسها را به میان آورده و بعد از آن ضد ویروس خود را به حیث بهترین ادویه برای‬
‫آن معرفی میکند‪ .‬همچنین ویروس ها به هدف سرقت معلومات‪ ،‬سرقت پاسوردها‪ ،‬و‬
‫غیره هم ساخته میشود‪ .‬قابل یاد آوری است که ساختن ویروسها جرم بوده و طبق قانون‬
‫هرکشور مجازات میشود‪.‬‬

‫ویروسهای امروزی پیشرفته گردیده و از تخنیک های مختلف استفاده میکند‪ .‬بعضی‬
‫ویروسها دارای میکانیزم فعال شدن )‪ (Tigger Mechanism‬است که به کمک آن‬
‫ویروس تا یک وقت معین مخفی بوده و قابل کشف نمیباشد‪ .‬اینوع ویروسها مانند بمب‬
‫جاگذاری شده کار میدهد‪ .‬همچنین ویروسهای وجود دارد که در اثر اجرای یک عملیه‬
‫فعال میشود‪.‬‬

‫عالئم که داللت به ویروس میکند عبارت اند از کم شدن سرعت کمپیوتر‪ ،‬کم شدن مقدار‬
‫حافظه‪ ،‬تغییر اندازه فایلها و یا تغییرتصویر )‪ (Icon‬فایلها‪ ،‬وقت گیر بودن اجرای‬
‫پروگرامها‪ ،‬انجام کارهای غیرعادی توسط کمپیوتر و پروگرامهای کمپیوتر‪ ،‬جواب‬
‫ندادن پروگرامها با فشار دادن دکمه موس یا صفحه کلید‪ ،‬و یا استفاده از ‪ CPU‬خیلی‬
‫بلند نشان داده میشود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪246‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫ویروسها از طریق وسایل انتقال معلومات از یک کمپیوتر به کمپیوتر دیگر سرایت‬

‫میکند‪ .‬این وسایل میتوانند دیسکهای مقناطیسی‪ ،‬دیسکهای نوری که قابلیت ثبت را داشته‬
‫باشند‪ ،‬فلش‪ ،‬و غیره وسایل ذخیره معلومات باشد‪ .‬همچنین ویروسها از طریق شبکه و‬
‫انترنت هم از یک کمپیوتر به کمپیوتر دیگر انتقال پیدا میکند‪ .‬امروز اکثر ویروسها و‬
‫پروگرامهای مضر از طریق شبکه و انترنت به کمپیوتر ها انتقال پیدا میکند‪.‬‬

‫خزنده ها )‪(Worms‬‬
‫پروگرامهای کوچک اند که به پروگرامهای دیگر بستگی نداشته و خودشان اعمال‬
‫تخریبی را بدون دخالت استفاده کننده کمپیوتر )‪ (User‬انجام میدهد‪ .‬خزنده ها در حقیقت‬
‫یکنوع مخصوص از ویروس ها است که از طریق شبکه و با استفاده از نقاط ضعف که‬
‫در امنیت شبکه و انترنت وجود دارد از یک کمپیوتر به کمپیوتر دیگر انتشار میکند‪.‬‬
‫خزنده ها بیشتر از طریق ایمیل و پروگرامهای ‪ Chat‬انتشار پیدا میکند‪ .‬فرق خزنده ها‬
‫با ویروس ها در این است که ویروس به مداخله استفاده کننده کمپیوتر منتشر میشود ولی‬
‫خزنده ها بدون مداخله استفاده کننده منتشر میشوند‪ .‬اینکار به خزنده ها استقاللیت بیشتر‬
‫داده و سبب انتشار سریع آنها میشود‪.‬‬

‫بعضی خزنده ها هیچ عمل اذیت دهنده را انجام نمیدهد و تنها منتشر میشود و سبب‬
‫گرفتن منابع شبکه میشود‪ .‬بعضی انواع آن طوری پروگرام گردیده تا یک عمل مشخص‬
‫را به یک تعداد معین مثال چند هزار مرتبه انجام دهد و یا آنرا در یک وقت مشخص و‬
‫یا تاریخ مشخص انجام دهد‪ .‬خزنده ها فایلها را از بین نبرده بلکه منابع سیستم کمپیوتر‬
‫را اشغال میکند که سبب کم شدن سرعت کمپیوتر میشود‪ .‬خزنده ها دارای انواع زیاد‬
‫است که یک تعداد آن خود را به تعداد زیاد کاپی نموده‪ ،‬و یکتعداد دیگر آنها در پیغامهای‬
‫الکترونیکی به تمام کسانی که در کتاب آدرس )‪ (Address Book‬است سرایت میکند‪،‬‬
‫و یکتعداد دیگر آن به شکل تصادفی از یک آدرس به چندین آدرس دیگر میرود‪.‬‬

‫اسپ تراوا )‪(Trojan Horse‬‬

‫یکنوع از پروگرامهای مضربوده که بدون فهم استفاده کننده کمپیوتر خود را در داخل‬
‫یک پروگرام جابجا ساخته و به این ترتیب اذیت خود را مخفی نگا میکند‪ .‬اسپ تراوا‬
‫میتواند تمام فایلها را پاک و یا پروگرامهای مضر را در کمپیوتر نصب )‪ (Install‬نماید‪.‬‬
‫اسپ تروا پروگرامهای نیست که خود را کاپی کند بلکه مانند یک پروگرام قانونی به‬
‫نظر میرسد‪ .‬بعضی انواع آن محتوای دیسک سخت را متضرر میسازد‪ .‬انواع دیگر آن‬
‫در کمپیوتر تغییرات آورده تا یک راه ورودی را به شخص هجوم کننده ایجاد نماید‪ .‬اسپ‬
‫تراوا به هدف تخریب داخل کمپیوتر گردیده و از همین سبب به نام پروگرامهای مکار‬
‫و خبیث نیز یاد میشود‪ .‬از بین بردن آن از سیستم مشکل میباشد‪.‬‬
‫پروگرامهای جاسوسی و پروگرامهای مضر )‪(Spyware & Malware‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪247‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫بعد از سال ‪ 2003‬پروگرامهای جاسوسی )‪ (Spyware‬شروع به کار نموده است‪.‬‬

‫اهداف پروگرامهای جاسوسی عبارت از جمع آوری معلومات از استفاده کننده ها‪ ،‬نشان‬
‫دادن اعالنات‪ ،‬و سرقت معلومات و پاسورد ها میباشد‪ .‬بعضی انواع آن از کمپیوتر های‬
‫مصاب جهت فرستادن پیغامهای گوناگون استفاده میکند‪ .‬پروگرامهای جاسوسی بدون‬
‫فهم استفاده کننده کمپیوتر به منظور جاسوسی و سرقت معلومات در یک کمپیوتر جابجا‬
‫گردیده و باالی کمپپیوتر سیطره خود را محکم مینماید‪ .‬اینوع پروگرامها در حقیقت‬
‫سلوک استفاده کننده را مراقبت میکند‪ .‬عالوه بر آن معلومات مختلف را جمع آوری‬
‫نموده که میتواند شامل نام و پاسورد باشد‪ .‬همچنین به منظور اهداف دیگر مانند ایجاد‬
‫پروگرامهای جدید‪ ،‬فرستادن عاید یک شخص به شخص دیگر‪ ،‬تغییر در عیار سازی‬
‫کمپیوتر‪ ،‬و غیره موارد اذیت دهنده نیز به کار برده میشوند‪.‬‬

‫پروگرامهای جاسوسی معموال از طریق انترنت و نصب بعضی پروگرامها به کمپیوتر‬

‫انتقال پیدا میکند‪ .‬وقتیکه استفاده کننده این پروگرام را در کمپیوتر خود نصب میکند‬
‫پروگرام جاسوسی هم در کمپیوتر نصب میشود‪ .‬بعض اوقات این پروگرامها به شکل‬
‫قانونی از طریق اجازه ضمنی به نصب شدن خود اشاره میکند‪ ،‬به شکل که استفاده‬
‫کننده متوجه به خواندن آن اجازه نشود و یا نفهمد‪ .‬بعضی اوقات در اثر فشار دادن یک‬
‫پنجره نشان داده شده )‪ (Pop-up‬در کمپیوتر نصب میشود‪ .‬پروگرامهای جاسوسی‬
‫کمپیوتر را آهسته ساخته و همچنین در عیارسازی داخلی کمپیوتر تغییرات آورده و به‬
‫این ترتیب نقاط ضعف جدید را برای خطرات بیشتر در کمپیوتر شما به میان می آورد‪.‬‬
‫محو ساختن پروگرامهای جاسوسی از کمپیوتر مشکل میباشد‪.‬‬

‫برای جلوگیری از پروگرامهای جاسوسی در باز نمودن ضمیمه های ایمیل باید از احتیاط‬
‫زیاد کار گرفته شود‪ .‬خصوصا اگر از فرستنده ایمیل مطمئن نیستید و آنرا نمی شناسید‪.‬‬
‫همیشه از پروگرامهای به وقت شده )‪ (Update‬استفاده نمائید و از نصب پروگرامهای‬
‫نا شناخته جلوگیری کنید‪ .‬همچنین فایلهای موقتی را هر وقت از کمپیوتر تان پاک نمائید‪.‬‬

‫پیغامهای نا خواسته )‪ (Bulk Mail‬یا ‪Spam‬‬

‫پیغامهای ناخواسته هم از جمله مشکالت است که باعث اذیت اشخاص و مشکالت در‬
‫سرورهای ایمیلی میشود‪ .‬سرورهای نا امن ایمیلی مورد حمله پیغامهای ناخواسته قرار‬
‫میگیرد‪ .‬اشخاص که به این عمل دست میزنند در اول از ویروسها‪ ،‬خزنده ها‪ ،‬و اسپ‬
‫تراوا استفاده میکنند تا کنترول کمپیوتر های شخصی را به دست گرفته و بعد از آن‬
‫همان کمپیوتر ها را جهت فرستادن اعالنات استفاده کند‪ .‬این پیغامهای ناخواسته مقدار‬
‫زیاد ظرفیت )‪ (Bandwidth‬را اشغال میکند‪ .‬نوع از پیغامهای ناخواسته توسط تاجران‬
‫برای اعالنات تجارتی استفاده میشود که آنرا از طریق ایمیل به تعداد زیاد استفاده کننده‬
‫گان میفرستد‪ .‬پیغامهای ناخواسته عالوه بر اینکه مضر است سرورهای ایمیل و‬
‫مسیرهای انترنت را مملو ساخته و ویروسها و غیره تهدید های امنیتی را انتقال میدهد‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪248‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫عالوه برآن‪ ،‬پیغامهای نا خواسته کنترول کمپیوتر میزبان )‪ (Host‬را به دست گرفته و‬
‫از آن پیغامهای ناخواسته را به کمپیوترهای دیگر بدون درک صاحب کمپیوتر ارسال‬
‫مینماید‪.‬‬

‫جاوا سکریپت )‪ ،(Java Script‬کنترولهای اکتیو اکس )‪ (ActiveX‬و جاوا اپلت‬

‫)‪ (Java Applet‬وسایل اند که به منظور ساختن پروگرامهای مضر استفاده شده میتوانند‬
‫]‪ .[288:2‬جاوا اپلت و کنترولهای اکتیو اکس )‪ (ActiveX‬در ویب سایتها جهت دادن‬
‫توانایی بیشتر مانند صدا و تصویرهای متحرک )‪ (Animation‬استفاده میشود‪ .‬ولی این‬
‫پروگرام اگر به مقصد تخریب دیزان شود به کمپیوتر خدمت گیرنده از ویب سایت ضرر‬
‫میرساند‪ .‬گر چه اپلتهای جاوا دارای میکانیزم برای در نظر گرفتن امنیت است ولی‬
‫کنترولهای اکتیو اکس دارای چنین میکانیزم نمیباشد‪ .‬معموال در اثنای استفاده از انترنت‬
‫بهتر است که اکتیو اکس را غیر فعال نمائیم‪ .‬جاوا سکریپت همرای کودهای ‪HTML‬‬
‫استفاده شده میتواند‪ .‬از این کود ها برای فرستادن فایلها‪ ،‬فرستادن ایمیل‪ ،‬و نوشتن در‬
‫فایلهای محلی استفاده شده میتواند‪ .‬اگر به منظور ضرر استفاده شود در آن صورت به‬
‫کمپیوترهای استفاده کننده مضر شده میتواند‪ .‬از اکتیو اکس در ویب سایتها برای تهیه‬
‫میله های ابزار )‪ ،(Toolbars‬ویدیو‪ ،‬تصویر های متحرک و غیره استفاده میشود‪ .‬ولی‬
‫اکتیو اکس ممکن است که مضر هم واقع شود و در بعضی حاالت از کمپیوتر شما‬
‫معلومات را جمع آوری میکند‪ .‬در صورت استفاده از ویب سایتها در مورد نصب‬
‫)‪ (Install‬شدن اکتیو اکس در کمپیوتر تان باید محتاط باشید‪ .‬تا که ضرورت به نصب‬
‫آن نباشد و از ویب سایت که استفاده میکنید مطمئن نباشید آنرا نصب ننمایید‪.‬‬

‫باید بدانیم که در اثنای استفاده از انترنت هر کار و عادت ما به شکل اتومات تعقیب‬
‫میشود‪ .‬در این عملیه تعقیب‪ ،‬ویب سایتهای که شما مشاهده میکنید‪ ،‬چه وقت آنرا مشاهده‬
‫میکنید‪ ،‬برای چقدر مدت در آن هستید‪ ،‬شامل میباشد‪ .‬عملیه تعقیب توسط پروگرام که‬
‫در کمپیوتر شما بدون فهم و درک شما نصب شده است‪ ،‬و یا هم پروگرام که در سرور‬
‫است صورت میگیرد‪ .‬اینکار سبب ثبت شدن عادت و روش کار شما میشود‪ .‬با تحلیل‬
‫این معلومات وابستگی شما و عادت شما نمایان شده میتواند‪.‬‬

‫هجوم مانع شدن از خدمات شبکه )‪(Denial of Service Attacks‬‬

‫اینوع هجوم سبب مانع شدن استفاده کننده از خدمات کمپیوتر و شبکه میشود‪ .‬در بعضی‬
‫حاالت اینوع هجوم باعث متوقف شدن خدمات شبکه و ویب سایت میشود‪ .‬کمپیوتر یا‬
‫شبکه که مورد اینوع هجوم قرار میگیرد درخواستهای متواتر و یا پیغامهای پی در پی‬
‫را دریافت میکند که در نتیجه آن از وظیفه اصلی خود میماند‪ .‬هدف اینوع هجوم معموال‬
‫سرورهای ویب و سرورهای که استفاده کننده های زیاد از آن استفاده مینمایند‪ ،‬مانند‬
‫سرور های بانکها‪ ،‬میباشد‪ .‬بعضی خزنده ها )‪ (Worms‬هم به هدف مانع شدن از خدمت‬
‫شبکه دیزاین میشود‪ .‬در این صورت خزنده به تعداد معین از کمپیوترها رفته و بعد از‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪249‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫آن از تمام این کمپیوترها باالی یک کمپیوتر مشخص که توسط پروگرامر خزنده از قبل‬
‫تعیین گردیده هجوم نموده و آنرا در درخواستهای وهمی غرق و به این ترتیب آنرا از‬
‫اجرای وظائف آن باز میدارد‪.‬‬

‫رخنه کردن )‪(Hacking‬‬

‫به شکل غیر مجاز داخل شدن به کمپیوتر شخص دیگر و یا داخل شدن به یک شبکه به‬
‫نام رخنه کردن )‪ (Hacking‬یاد میشود‪ .‬و کسیکه بدون اجازه به یک کمپیوتر و یا شبکه‬
‫داخل میشود به نام رخنه کننده یا هکر )‪ (Hacker‬یاد میشود‪ .‬هکر به روش های مختلف‬
‫داخل کمپیوتر یا شبکه شده میتواند‪ .‬هکر ها بیشتر پاسورد استفاده کننده گان را سرقت‬
‫نموده و بعد از آن داخل سیستم میشود‪ .‬پاسورد را به روش های مختلف از قبیل تخمین‬
‫نمودن پاسورد‪ ،‬و یا هم از پاکتهای انترنتی و یا پیغامهای ایمیلی سرقت مینمایند‪ .‬دیوار‬
‫آتش از ورود رخنه کننده )‪ (Hacker‬جلو گیری کرده میتواند‪ .‬همچنین دیوار آتش عبور‬
‫و مرور معلومات به کمپیوتر را بر رسی کرده میتواند‪.‬‬

‫خدمات امنیت شبکه‬

‫خدمات شبکه‪ ،‬کمپیوترها و منابع آنرا از تهدید ها محافظت مینمایند‪ .‬این خدمات از‬
‫محرمیت )‪ ،(Confidentiality‬مکمل بودن )‪ ،(Integrity‬و در دسترس بودن‬
‫معلومات به استفاده کننده گان قانونی آن اطمئنان حاصل مینماید‪ .‬به اساس محرمیت‪،‬‬
‫معلومات باید صرف توسط اشخاص مجاز استفاده شود‪ .‬مکمل بودن تضمین میکند که‬
‫معلومات دریافت شده صد فیصد همان معلومات است که فرستاده شده است و کدام تغییر‬
‫در آن وارد نگردیده است و کاپی نشده است‪ .‬در دسترس بودن معلومات‪ ،‬استفاده کننده‬
‫گان مجاز را قادر میسازد تا هر وقت که خواسته باشند معلومات را مورد دسترسی خود‬
‫قرار دهند‪.‬‬

‫برای تهیه خدمات امنیتی ضرورت به میکانیزم امنیتی است‪ .‬میکانیزم امنیتی عبارت از‬
‫راه ها و روش های است که محافظت )‪ ،(Prevention‬کشف )‪ ،(Detection‬و احیا‬
‫دوباره معلومات)‪ (Recovery‬را تضمین میکند‪ .‬در میکانیزم امنیتی از تکنالوژی های‬
‫مختلف مانند )‪ ،(Cryptography‬امضای رقمی )‪ ،(Digital Signature‬دیوار آتش‬
‫)‪ ،(Firewall‬پروگرامهای ضد ویروس‪ ،‬گرفتن نسخه پشتیبان )‪ ،(Backup‬و غیره‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫در گرفتن امنیت این مفکوره به شما کمک میکند که یک راه حل نمیتواند امنیت درست‬
‫را برقرار نماید و باید از راه حل های مختلف استفاده شود‪ .‬پس نمیتوانیم برای امنیت‬
‫شبکه به یک خدمت اکتفا کنیم‪ .‬باید ترکیب از خدمات امنیتی را استفاده نمائیم‪ .‬اگر خانه‬
‫ما باالی سر تپه باشد از خطر سیالب در امان هستیم و لی خطر سرقت وجود دارد‪.‬‬
‫تعداد و اشکال تهدید ها ثابت نبوده بلکه هر روز شکل تهدید تغییر نموده و خطرات جدید‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪250‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫هم ظهور میکند‪ .‬فلهذا ضروری پنداشته میشود تا به شکل دوامدار تهدیدها را مورد‬
‫مطالعه قرار دهیم و راه های حل آنرا تعقیب نمائیم‪.‬‬

‫شناسایی استفاده کننده‬

‫قبل از اینکه یک شخص از کمپیوتر و منابع آن استفاده نماید‪ ،‬باید توسط سیستم شناسائی‬
‫شود‪ .‬شناسایی توسط نام و پاسورد‪ ،‬کارت ذکی‪ ،‬و یا هم توسط میتود های بیو متریک‬
‫)‪ (Biometric‬صورت میگیرد ]‪.[298:2‬‬

‫شناسایی توسط نام و پاسورد‬

‫شناسایی توسط نام و پاسورد یک روش معمول بوده و اکثرا از همین روش استفاده‬
‫میشود‪ .‬ولی این روش دارای خالهای متعدد است‪ .‬به اساس سروی ‪ CERT‬تقریبا ‪91‬‬
‫فیصد مشکالت امنیتی در سیستم کمپیوتر ناشی از پاسورد های ضعیف میباشد ]‪.[299:2‬‬
‫برای اینکه خالهای پاسورد را از بین ببریم نقاط ذیل را در نظر بگیرید‪:‬‬
‫‪ ‬پاسورد را در وقفه های مختلف تغییر دهید‪ .‬این عملیه چانس شکستاندن پاسورد‬
‫را کم میکند‪.‬‬
‫‪ ‬از پاسورد پچیده استفاده نمائید‪ .‬کوشش کنید تا پاسورد تان کلمه دیکشنری‬
‫نباشد‪ ،‬از انواع مختلف حروف در آن استفاده کنید‪ ،‬و تعداد حروف آن بیشتر‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ ‬پاسورد خود را هیچوقت در ورق یا کتابچه نوشته نکنید‪.‬‬
‫‪ ‬پاسورد خود را با هیچ کس شریک نکنید‪.‬‬
‫‪ ‬نام خود را یا نام اعضای فامیل خود را و یا آدرس و نام دفتر خود را به حیث‬
‫پاسورد استفاده نکنید‪.‬‬

‫کارت ذکی )‪(Smart Card‬‬

‫کار ت ذکی به اندازه کارت هویت بوده که دارای سرکتهای منطقی و پراسسر خاص‬
‫میباشد که میتواند معلومات اولیه را پراسس نماید‪ .‬به کمک کارت ذکی به شکل مصئون‬
‫هویت استفاده کننده را دیده میتوانیم‪ .‬امروز از کارت ذکی در موارد مانند شناسائی‬
‫کارمندان به دفتر ها‪ ،‬شناسایی تابعیت افراد مملکت‪ ،‬پاسپورتهای الکترونیکی‪ ،‬الیسنس‬
‫دریوری و غیره موارد استفاده میشود‪.‬‬

‫تخنیک های بیومتریک )‪(Biometric Techniques‬‬

‫در اصطالح کمپیوتر و تکنالوژی معلوماتی بیومتریک عبارت از تکنالوژی است که‬
‫توسط آن بعضی خصوصیات انسانی را اندازه و تحلیل کرده میتوانیم‪ .‬در بیومتریک‬
‫نشان انگشت‪ ،‬شبکیه و قزحیه چشم )‪ ،(Eye Retinas & Irises‬نمونه های صدا‬
‫)‪ ،(Voice Patterns‬و تشخیص چهره )‪ (Facial Recognition‬شامل است‪ .‬گرچه‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪251‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫از این تکنالوژی فعال کمتر استفاده میشود ولی در آینده یک تکنالوژی مهم برای شناسایی‬
‫خواهد شد ]‪.[299:2‬‬

‫مرموز سازی )‪(Cryptography‬‬

‫روش است برای نوشتن متن به شکل مخفی و مرموز که توسط اشخاص دیگر خوانده‬
‫شده نمیتواند‪ .‬در مرموزسازی از الگوریتمهای مختلف استفاده میشود که این الگوریتمها‬
‫توسط کلید )‪ ،(Key‬عملیه مرموزسازی )‪ ،(Encryption‬و دوباره بازنمودن رمز‬
‫)‪ (Decryption‬را ایجاد میکند‪ .‬کلید مجموعه از بتهای مخفی است که به کمک آن‬
‫عملیه مرموز سازی و دوباره باز نمودن رمز صورت میگیرد‪ .‬تعداد بت ها در کلید را‬
‫به نام طول کلید یاد میکند‪ .‬طول کلید نیز مهم است و به هر اندازه که طول کلید بیشتر‬
‫باشد به همان اندازه به پروگرامهای پیدا کردن کلید مشکل میشود تا کلید را به دست‬
‫آورد‪ .‬الگوریتمهای مرموزسازی نظر به تعداد کلیدها فرق میکند‪ .‬سه نمونه‬
‫‪ Cryptography‬قرار ذیل است ]‪:[290:2‬‬

‫مرموز سازی توسط کلید مخفی )‪(Secret Key Cryptography‬‬

‫در این الگوریتم از عین کلید برای عملیه مرموز سازی و دوباره به حالت عادی آوردن‬
‫معلومات استفاده میشود‪ .‬فرستنده توسط کلید‪ ،‬معلومات را مرموز ساخته و گیرنده از‬
‫عین کلید برای باز گرداندن معلومات استفاده میکند‪ .‬در این الگوریتم هر دو طرف باید‬
‫کلید را بفهمد که این کار ضرورت به فرستادن کلید دارد‪.‬‬

‫مرموزسازی توسط کلید عمومی )‪(Public Key Cryptography‬‬

‫در این الگوریتم از یک کلید که به نام کلید عمومی )‪ (Public‬برای مرموز ساختن‬
‫معلومات و کلید دیگر که به نام کلید خصوصی )‪ (Private‬یاد میشود برای دوباره به‬
‫حالت عادی آوردن معلومات استفاده میشود‪ .‬در این روش ضرورت به فرستادن کلید‬
‫نیست‪ .‬کلید عمومی میتواند شریک شود و لی کلید خصوصی هیچگاه شریک ساخته‬
‫نمیشود‪ .‬البته فهم یک کلید باعث افشا شدن کلید دیگر نمیشود‪.‬‬

‫مرموزسازی توسط تابع ‪Hash‬‬

‫در این روش از عملیات ریاضیکی برای مرموز ساختن معلومات استفاده میشود‪ .‬این‬
‫روش از کلید استفاده نمیکند بلکه یک قیمت را به اساس الگوریتم نظر به متن بوجود‬
‫می آورد‪ .‬از این روش معموال برای مشخص نمودن اینکه اندازه فایل توسط ویروس یا‬
‫هکر تغییر ننموده است استفاده میشود‪ .‬الگوریتمهای ‪ Message Digest‬و ‪SHA‬‬
‫)‪ (Secure Hash Algorithm‬نمونه های الگوریتم تابع ‪ Hash‬است ]‪.[292:2‬‬

‫امضای رقمی )‪(Digital Signature‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪252‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫از امضای رقمی برای امضا نمودن اسناد کمپیوتری استفاده میشود‪ .‬امضای رقمی از‬
‫دوکلید‪ ،‬که یکی آن به نام کلید عمومی و دیگر آن به نام کلید خصوصی یاد میشود‪،‬‬
‫استفاده میکند‪ .‬به کمک امضای رقمی دریافت کننده از هویت شخص فرستنده آگاه میشود‬
‫و فرستنده نمیتواند تا دوباره همان سند را تولید کند‪ .‬امضای رقمی متشکل از سه الگوریتم‬
‫ذیل است‪:‬‬
‫‪ ‬الگوریتم تولید کلید )‪(Key Generation Algorithm‬‬
‫‪ ‬الگوریتم امضا )‪(Signing Algorithm‬‬
‫‪ ‬الگوریتم مطئمن شدن از امضا )‪(Signature Verifying Algorithm‬‬

‫الگوریتم تولید کلید هر دو کلید (کلید عمومی وکلید خصوصی) مربوطه را تولید میکند‪.‬‬
‫الگوریتم امضا پیغام و کلید خصوصی را به حیث ورودی گرفته و از آن امضای رقمی‬
‫را تولید میکند‪ .‬الگوریتم مطمئن شدن از امضا پیغام‪ ،‬کلید عمومی‪ ،‬و امضای رقمی را‬
‫به حیث ورودی گرفته و به اساس آن امضای رقمی را قبول و یا رد مینماید‪ .‬برای‬
‫امضای رقمی از دو روش استفاده میشود‪.‬‬

‫در روش اول امضا کننده دارای کلید خصوصی و کلید عمومی است‪ .‬در اثنای فرستادن‬
‫پیغام‪ ،‬امضا کننده به کمک کلید خصوصی امضا را ایجاد میکند‪ .‬بعد از آن امضا و پیغام‬
‫به شخص دریافت کننده فرستاده میشود‪ .‬دریافت کننده دارای کلید عمومی است و به‬
‫کمک آن از درست بودن امضا مطئمن میشود‪ .‬در این روش اشخاص مختلف دارای‬
‫کلید عمومی اند که توسط آن میتوانند امضا مشخص را امتحان کنند ولی نمیتوانند امضا‬
‫را ایجاد نمایند‪.‬‬

‫در روش دوم از تابع ‪ Hash‬برای امضای رقمی استفاده میشود‪ .‬در این روش هم امضا‬
‫کننده دارای کلید عمومی و کلید خصوصی است‪ .‬در اثنای فرستادن پیغام‪ ،‬تابع ‪Hash‬‬
‫عدد اصلی برای پیغام را محاسبه میکند‪ .‬بعد از آن امضا کننده به کمک یک الگوریتم‬
‫امضا رقمی را تولید میکند‪ .‬اینکار توسط نتیجه تابع ‪ Hash‬و کلید خصوصی صورت‬
‫میگیرد‪ .‬بعد از آن همین امضای رقمی و پیغام فرستاده میشود‪ .‬دریافت کننده‪ ،‬امضای‬
‫رقمی و کلید عمومی امضا کننده را گرفته تا امضا را تصدیق نماید‪ .‬دریافت کننده نتیجه‬
‫‪ Hash‬را به عین روش پیدا میکند‪ .‬دریافت کننده دو چیز را امتحان میکند‪ .‬آیا امضای‬
‫رقمی توسط کلید خصوصی امضا کننده ایجاد شده است؟ دوم اینکه آیا پیغام بدون تغییر‬
‫رسیده است؟ برای اینکار کلید عمومی امضا کننده‪ ،‬امضا را تصدیق میکند و بعد از‬
‫تصدیق کلید‪ ،‬نتیجه اصلی تابع ‪ Hash‬بوجود می آید و با مقایسه این نتیجه تغییر و یا‬
‫عدم تغییر درک شده میتواند‪.‬‬

‫دیوار آتش )‪(Firewall‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪253‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫از دیوار آتش برای محافظت شبکه محلی از تهدید های بیرونی استفاده میشود‪ .‬دیوار‬
‫آتش میتواند از پرزه جات باشد یا پروگرام باشد و یا ترکیب از هر دو باشد‪ .‬دیوار آتش‬
‫میتواند تمام ترافیک که به داخل شبکه وارد میشود و یا به بیرون از شبکه میرود آنرا‬
‫امتحان نماید‪ .‬دیوار آتش دارای وظایف ذیل است‪:‬‬
‫‪ ‬دیوار آتش عبور و مرور معلومات به کمپیوتر را بر رسی کرده میتواند‪ .‬پاکت‬
‫های که وارد میشود در صورت اجازه میدهد که شرایط معین را داشته باشد‪.‬‬
‫‪ ‬استفاده کننده را به اساس نام و پاسورد آنها شناسایی میکند‪.‬‬
‫‪ ‬دیوار آتش ساختار شبکه محلی را از بیرون مخفی ساخته و به این ترتیب به‬
‫اشخاص بیرونی و هکر ها مشکل میشود تا به کمپیوتر های مشخص شبکه‬
‫محلی وارد شود‪.‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪254‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫خالصه فصل پنجم‬

‫‪ ‬شبکه های کمپیوتری سهولتهای زیاد را در انتقال و استفاده معلومات بوجود آورده‬
‫است‪ .‬از طریق شبکه های کمپیوتری کمپیوترها باهم راه پیدا نموده ومیتوانند از‬
‫معلومات‪ ،‬پروگرامها‪ ،‬و منابع یکدیگر استفاده نمایند‪ .‬همچنین به کمک شبکه های‬
‫کمپیوتری منابع یک کمپیوتر (از قبیل دیسک سخت )‪،CD-Drive ،(Hard disk‬‬
‫ماشین چاپ وغیره) را در کمپیوتر دیگراستفاده کرده میتوانیم‪ .‬مردم میتوانند به‬
‫کمک شبکه کمپیوتری با هم ارتباط قایم نموده و افکار خود را باهم شریک نمایند‪.‬‬
‫‪ ‬شبکه های کمپیوتری دارای انوع مختلف اند‪ .‬از نقطه نظر اندازه‪ ،‬شبکه های محلی‪،‬‬
‫شبکه های شهری‪ ،‬و شبکه های وسیع وجود دارد‪ .‬شبکه محلی ساحه محدود‬
‫جغرافیائی به اندازه یک اطاق‪ ،‬یک تعمیر و یا یک محوطه را احتوا میکند‪ .‬شبکه‬
‫های شهری ساحه به اندازه یک شهر را احتوا میکند‪ .‬شبکه وسیع دو یا چند شهر‪،‬‬
‫یا یک یا چند کشور‪ ،‬یا یک قاره و یا چندین قاره را باهم وصل میکند‪ .‬نهایت شبکه‬
‫های وسیع انترنت است که در حقیقت انترنت یک شبکه جهانی است که از طریق‬
‫آن کمپیوترها توسط تکنالوژی های مختلف با هم وصل گردیده اند‪ .‬عالوه بر سه‬
‫نوع فوق الذ کر‪ ،‬شبکه های خاص مانند شبکه ذخیره‪ ،‬شبکه خصوصی مجازی‪،‬‬
‫شبکه داخلی یا اینترانت )‪ ،(Intranet‬و شبکه خارجی یا اکسترانت )‪(Extranet‬‬
‫نیز وجود دارد‪ .‬شبکه ذخیره به سرورها امکان میدهد تا به شکل سریع به وسایل‬
‫ذخیره معلومات اولیه دسترسی پیدا نموده و آنرا استفاده نمایند‪ .‬شبکه خصوصی‬
‫مجازی برای کنترول چالشهای امنیتی که در شبکه عمومی انترنت وجود دارد‬
‫استفاده میشود‪ .‬در این شبکه از خطوط انترنت برای ارتباطات داخلی و بیرونی‬
‫شرکت‪ ،‬به شکل که اداره آن به عهده خود شرکت است استفاده میشود‪ .‬اینکار تا حد‬
‫زیاد در امنیت معلومات کمک مینماید‪ .‬شبکه داخلی یا اینترانت شبکه است که جهت‬
‫توزیع اسناد‪ ،‬پروگرام ها و دسترسی به منابع در یک شرکت و یا موسسه ایجاد‬
‫میشود‪ .‬در این نوع شبکه پروگرامهای مربوط به انترنت مانند صفهات ویب‪ ،‬پست‬
‫الکترونیکی )‪ (E-Mail‬و غیره‪ ،‬تنها برای استفاده کننده گان داخل شرکت قابل‬
‫دسترسی میباشد‪ .‬دسترسی اشخاص و شرکت های خارج از شرکت به منابع داخلی‬
‫محدود میباشد‪ .‬شبکه خارجی یا اکسترانت شبکه است که جهت سهولت در ارتباط‬
‫میان یک شبکه داخلی و اطراف خارج شبکه استفاده میشود‪ .‬اینوع شبکه به مشتریان‬
‫و تامین کننده گان امکان میدهد تا به سهولت و سرعت به منابع یک شبکه داخلی‬
‫دسترسی پیدا نمایند‪.‬‬

‫‪ ‬ارتباطات در شبکه توسط سه بخش که عبارت از وسایل و تجهیزات‪ ،‬پروتوکول‬

‫ها‪ ،‬و پروگرامها است‪ ،‬تامین میشود‪ .‬وسایل و تجهیزات ارتباط فزیکی را برقرار‬
‫میسازد‪ .‬پروتوکولها مانند قوانین و معیارها است که به شکل رسمی درج و توسط‬
‫پروگرامهای کمپیوتر تمثیل میگردد‪ .‬همین پروتوکولها است که ارتبا ط وسایل را‬
‫در شبکه و انتر نت کنترول میکند‪ .‬پروتوکولها ارتباط منطقی بین وسایل را تامین‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪255‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫میکند‪ .‬پروگرامها معلومات اولیه را تفسیر نموده و آنرا نشان میدهد‪ .‬همچنین این‬
‫پروگرامها به کمک پروتوکولها در شبکه و انترنت وظیفه فرستادن و اخذ معلومات‬
‫اولیه را به عهده دارند‪.‬‬

‫‪ ‬کمپیوترها در یک شبکه محلی به ساختارهای فزیکی مختلف به شبکه وصل میشوند‪.‬‬

‫ساختار که بیشتر مروج است عبارت از ساختار ستاره میباشد‪ .‬در این ساختار تمام‬
‫کیبل ها به یک نقطه مرکزی وصل میگردد‪ .‬این نقطه مرکزی می توا ند سویچ‬
‫(‪ (Switch‬باشد‪ .‬ساختار های توسعه یافته‪ ،‬ساختار سلسله ای‪ ،‬و ساختار ‪Mesh‬‬
‫نیز مروج میباشد‪.‬‬

‫‪ ‬برای وصل کردن کمپیوتر ها در شبکه‪ ،‬از دو نوع وسیله سیم دار و بی سیم استفاده‬
‫شده میتواند‪ .‬وسیله سیم دار از کیبل های مسی و یا فایبر نوری استفاده میکند‪ .‬در‬
‫سیستم های بی سیم از امواج الکترومقناطیسی جهت انتقال معلومات اولیه استفاده‬
‫میشود‪ .‬هر دو نوع وسایل‪ ،‬دارای فواید و نواقص میباشند‪ .‬وسایل سیم دار از سرعت‬
‫زیاد برخوردار بوده ولی فاقد انعطاف پذیری میباشند‪ .‬در وسایل بی سیم‬
‫)‪ (Wireless‬انعطاف پذیری موجود بوده و وسایل را نیز به آسانی از یکجا به جای‬
‫دیگرحرکت داده می توانیم‪ ،‬ولی سرعت آن کم‪ ،‬تامین امنیت آن مشکل‪ ،‬و ارتباط‬
‫آن زیاد قطع میشود‪.‬‬

‫‪ ‬انترنت یک شبکه بزرگ کمپیوتری است که از طریق آن کمپیوتر ها در سرتا سر‬

‫دنیا با هم وصل گردیده است‪ .‬از خدمات انترنت در بخش های مختلف مانند‬
‫ارتباطات‪ ،‬تعلیم و تدریس‪ ،‬بدست آوردن معلومات و غیره موارد استفاده میشود‪.‬‬

‫تمرین فصل پنجم‬

‫در سواالت ذیل‪ ،‬جواب درست را انتخاب نمائید‪:‬‬
‫‪ )0‬شبکه کمپیوتری که ساحه محدود جغرافیائی به اندازه یک اطاق‪ ،‬یک تعمیر و یا‬
‫یک محوطه‪ ،‬را احتوا میکند به نام چه یاد میشود؟‬
‫ب‪ :‬شبکه خصوصی مجازی )‪(VPN‬‬ ‫الف‪ :‬شبکه شهری )‪(MAN‬‬
‫د‪ :‬شبکه وسیع )‪(WAN‬‬ ‫ج‪ :‬شبکه محلی )‪(LAN‬‬
‫‪ )1‬شبکه کمپیوتری که در آن از خطوط انترنت برای ارتباطات داخلی و بیرونی یک‬
‫شرکت‪ ،‬به شکل که اداره آن به عهده خود شرکت است و تا حد زیاد در امنیت‬
‫معلومات کمک مینماید‪ ،‬به نام چه نوع شبکه یاد میشود؟‬
‫ب‪ :‬شبکه شهری )‪(MAN‬‬ ‫الف‪ :‬شبکه محلی )‪(LAN‬‬
‫د‪ :‬شبکه خصوصی مجازی )‪(VPN‬‬ ‫ج‪ :‬شبکه وسیع )‪(WAN‬‬
‫‪ )3‬از کدام وسیله جهت وصل کردن چندین کمپیوتر در شبکه استفاده میشود؟‬
‫د‪ :‬کیبل ‪UTP‬‬ ‫الف‪ :‬روتر ب‪ :‬تقویه کننده سگنال ج‪ :‬سویچ‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

‫‪256‬‬ ‫اساسات کمپیوتر‬

‫‪ )4‬آد رس ‪ (Media Access Control) MAC‬باالی کدام پرزه ذیل میباشد؟‬

‫د‪ :‬دیسک‬ ‫ج‪ :‬روتر‬ ‫ب‪ :‬کارت شبکه )‪(NIC‬‬ ‫الف‪ :‬سویچ‬
‫سخت‬
‫‪ )5‬معیارها و قوانین که به شکل رسمی درج و توسط پروگرامهای کمپیوتر تمثیل‬
‫میگردد به نام چه یاد میشود؟‬
‫ب‪ :‬وسایل شبکه‬ ‫الف‪ :‬پروگرامها‬
‫د‪ :‬پروگرام های سیستم‬ ‫ج‪ :‬پروتوکولها )‪(Protocols‬‬

‫‪ )1‬مقدارمعلوماتیکه در وقت معین در یک لین شبکه جریان پیدا کرده می تواند به نام‬
‫) یاد می شود‪.‬‬ ‫(‬
‫ب‪ :‬هرتز‬ ‫الف‪ :‬توان عملیاتی )‪(Throughput‬‬
‫د‪ :‬بت در یک ثانیه‬ ‫ج‪ :‬ظرفیت ارتباط )‪(Bandwidth‬‬
‫‪ )9‬شبکه که سرعت آن کم‪ ،‬تامین امنیت آن مشکل‪ ،‬و ارتباطات آن زیاد قطع می گردد‬
‫) است‪.‬‬ ‫عبارت از(‬
‫شبکه‬ ‫د‪:‬‬ ‫ج‪ :‬شبکه بی سیم‬ ‫ب‪ :‬شبکه سیم دار‬ ‫الف‪ :‬شبکه محلی‬
‫شهری‬
‫‪ )9‬در شبکه های محلی (‪ (LAN‬بیشتر از کدام نوع کیبل ها استفاده میشود؟‬
‫ب‪ :‬کیبل ‪STP‬‬ ‫الف‪ :‬کیبل ‪UTP‬‬
‫د‪ :‬کیبل کویکسیل‬ ‫ج‪ :‬کیبل فایبر نوری‬
‫‪ )8‬سیستم توزیع شده برای جستجو ونمایش معلومات به نام چه یاد میشود؟‬
‫ب‪ :‬به نام ‪WWW‬‬ ‫الف‪ :‬به نام انترنت‬
‫د‪ :‬به نام ویب کاست‬ ‫ج‪ :‬به نام ماشین جستجو‬
‫‪ )01‬سیستم که توسط آن فایل یا معلومات از طریق انترنت و با استفاده از تکنالوژی‬
‫‪ Streaning Media‬نشر میشود و چندین شنونده ویا بیننده آنرا مشاهده کرده میتواند‬
‫) یاد میشود‪.‬‬ ‫به نام (‬
‫ب‪HTML :‬‬ ‫الف‪WWW :‬‬
‫د‪ :‬ویب کاست )‪(Web Cast‬‬ ‫ج‪ :‬ویب سایت )‪(Web Site‬‬
‫‪ )00‬آدرس ‪ ، 145.0.55.10 ،IP‬مربوط کدام صنف )‪ (Class‬آدرسهای ‪ IP‬میباشد‪:‬‬
‫د‪ :‬صنف ‪D‬‬ ‫ج‪ :‬صنف ‪C‬‬ ‫ب‪ :‬صنف ‪B‬‬ ‫الف‪ :‬صنف ‪A‬‬

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

257 ‫اساسات کمپیوتر‬

(References) ‫مآخذ‬
1) Adolfo Rodriguez & John Gatrell, (2001), TCP/IP Tutorial and
Technical Overview, IBM, USA.
2) Anita Goel, (2010), Computer Fundamentals, Dorling Kindersley,
Delhi, India.
3) Barry Kauler, WINDOWS ASSEMBLY LANGUAGE &
SYSTEMS PROGRAMMING. R&D Books / Miller Freeman,
USA, 1997.
4) Bill Blunden, (2003), Memory Management Algorithms and
Implementation, WordwarePublishing, Inc., USA.
5) Chen Y.N. & Chen H.M., (2006), E-Government Strategies in
Developed and Developing Countries, Journal of Global
Information Management, Western Kentucky niversity, USA.
6) Deitel H.M. & Nieto T.R., (2002), Visual Basic.NET How to
Program, Pearson Education, New Delhi, India.
7) Deitel P. J., (2006), Java How To Program, Pearson Prentice-Hall,
New Jersey, USA.
8) Dinesh Kumar Saini and Jabar H. Yousif, Enhanced Inquiry
Method for Malicious Object Identification, ACM, 2009.
9) Frank Mittelbach & Michel Goossens, The LaTex Companion,
Second Edition. Pearson Education Inc. Boston, USA, 2004.
10) Gary B. Shelly, Thomas J. Cashman & Misty E. Vermaat,
Discovering Computers Fundamentals, Third Edition. Thomson
Course Technology, Boston, USA, 2007.
11) George Beekman, (2001), Computer Confluence, Prentice-
Hall, Third Edition, New Jersey, USA.
12) George Shepherd, Microsoft ASP.NET 3.5. Microsoft Press,
USA, 2008.
13) James D. Foley & Andries van Dam, (2008), Computer
Graphics Princilples and Practice, Dorling Kindersley, New
Delhi, India.
14) Jose Esteves & Rhoda C., A Comprehensive Framework for
the Assessment of E-government Projects. Pennsylvania State
University Harrisburg, USA, Science Direct, 2008.
15) Kimmo Kauranen, A NOTE ON COHEN'S FORMAL
MODEL FOR COMPUTER VIRUSES, ACM, 1990.

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬

258 ‫اساسات کمپیوتر‬

16) Mark Allen Weiss, Data Structures and Algorithm Analysis

in C. Pearson Education Inc. Delhi, India, 2002.
17) Michael T. Goodrich & Robert Tamassia, (2004), Data
Structures and Algorithms in Java, John Wiley & Sons, Inc., USA.
18) Peter Norton’s, (2006), Introduction to Computer, Sxith
Edition, Mc.Graw Hill International Edition, India.
19) Robin A., OOP With Visual Basic .Net & Visual C#.
Microsoft press, Washington, USA, 2002.
20) Siau, K., & Long, Y. (2005), Using social development lenses
to understand e-government development, Journal of Global
Information Management (in press).
21) Thomas L. Floyd, (2003), Digital Fundamentals With VHDL,
Pearson Education Inc., New Jersey, USA.
22) Valentina Ndou, E, (2004), GOVERNMENT FOR
DEVELOPING COUNTRIES, The Electronic Journal on
Information Systems in Developing Countries, University of
Shkoder, Albania.
23) Valentina (Dardha) Ndou, E-Government for Developing
Countries: Opportunities & Challenges. EJISDC, University of
Shkoder, Albania, 2004.

‫پوهندوی سیدحسن عدلیار‬