Facultad de Psicología | Universidad Nacional de La Plata | Octubre de 2014

UNIVERSIDAD NACIONAL DE LA PLATA
Facultad de Psicología

REVISTA DE PSICOLOGÍA
Segunda época

VOLUMEN Nº 13, 2013

Ciudad de La Plata
UNIVERSIDAD NACIONAL DE LA PLATA
Facultad de Psicología

REVISTA DE PSICOLOGÍA
Segunda época

VOLUMEN Nº 13, 2013


       
                                

 
 !     "
 

#
  "
   $ !     % &
 
'   (   !  
 )
   
 
$
"
* + !    ! 
    

        ,     "   
- .      "  

  -    
     " & / 
 
   
   "   
   
*

À       ,  Á

#
  "
   $ !     % &

Â

 Ã Ä   "   Ä Å Æ Ç Ä Å È  É Ä Ê Å Ã Ë Ì +  !  

 Í  %   "  
*

  (  ! "  %
    Î  !    *    *    *


Ï  * Á É Ð Å Å Ä Ë È Ñ Å Ì Ñ È Ã Ò Ó È Ñ Å Ì Ã Ê Æ Ä * Ô  "     Ä Æ Ã *

Â
Ì Í  " &    !
"  Õ "    -   "     Ö   (       À  ×  !  ,   
 
  ,  Ô  "    Ì

Â
" 
É Ö  À  Ô Ë Ì ' ) $

Ô    À    -   "  Á Í Ø Ù Ì ' ) $ Ì Ö À Ú Ì Ð Ð Ð Ð Ð Ð Ð Ð È Ä Ì Ö     À    -   "

Ì Í  " &    !
"  Õ "    -   "         !  "       ! "  "     
Û  -   
Í 
 Ü -  
Á

Ý Ý
" "  Á Ó Ó Þ Þ Þ * -  -   
* ×
  *    *    *


Ì ß  .   "  
à   " 
  $ !     % &
Í  %   "  
á ß à Ö $ !     % &
Í  %   "  
á + 

Â
 ! "
    Ø  (  ! "
!    " & / 
!   $ !     % &
*

Ì
" Í - Ì Ö "     ! *   - Ì Ö   (     !   Ô  ×   -
  ,     - 
â &
   "   
Ç   ! "   Ì

.     
  .
!  !   
"  !    "  ,   
!      "     

 Ü -     
"

 


    
 

   -    ,  Ç   ×  !  ,   
  (  ! "  %
  ,  !  .   Í - Ü   

"  
Ç 

Ý
Â

  .  * " "  Á Ó Ó Þ Þ Þ *
"
- Ì ! "     ! *   - Ó

0 1 2 3 4 5 6 7 1 8 4 3 9 : ; : < = 6 > 4 ? @ A B C D E F G H D

2 G I J K L M N > O P M N > O P M Q

R S T U V T W T X S Y Z [ \ V ] X T ^ Z T _ ` a T b ` c S Z T

1 d e f g h e i j d k j i l m e n k h o e d i d K i p e g m i j d k ; i 8 j i f i q 1 d r j s t

u v w x y z { | } { { |
T ~ a T  T €  ‚ ^ ƒ ~ € „ ` Z … † ^ S V ` † ‡ ^ V U ` Z  S Z T

u Š Š u Š v y Š | u Š v u z z
 ‚ ‚ ‚

ˆ ‰

` c S  … V S T a ‹ ` c S  … V S T a Œ „ Z a  Œ ` c „ Œ T V

Œ ` c S  … V S T a Œ „ Z a  Œ ` c „ Œ T V

Ž Ž Ž

w “
\ c „ a  S Z  ` U V T a T  ` c c ` \ c S  … V S T a ` †  Z S ‘ ` V † S  T V S T † ’  \ 

3 4 4 K K L P ” ” • > • O – Q

— ˜ ™ š › œ  ™ š ž ˜ Ÿ œ š › ™ š   ¡ ¢ £ ¤ ˜ œ ¥ ¦ œ š ž ˜ Ÿ œ š › ™ š  

§ ¨ ¨
œ    © œ ª © ¦ œ «  œ ¤ ¬ ¥ ™ › ¦ ­ œ œ ¥ ›   ® « œ ª œ «   ¯ œ ° ± ± ² ³ ´

¨ ¨ ¨
µ ¦  ¦ ¥ « ¦ ¥  œ ˜ œ ª © ¦ ¥ ˜ œ ¥ œ ˜ ¶    ¦ ¥ · ¸ ¦ ¤ œ  œ ˜ œ ¤ ˜ ¦  ª ™ ˜ ¥ œ š ™ š Ÿ š   ¤   ˜ › œ  œ œ ¥ › œ « ™ ® ˜ ¦ ¤ ¦ ˜ š ™ š Ÿ ¹ š

¨ ¨ ¨
£ œ  ™ ¦ º œ « œ ª › ˜ ¬ š ™ ª ¦ ¦ £ œ ª » š ™ ª ¦ º ™ š ª « ° œ š  ¦ ¼ ¦ › ¦ ª ¦ ¤ ™    ¦ º Ÿ ˜   ®    ¦ º ½ œ ˜ ¦ Ÿ ˜   ¾    ¦ º ¦ ª   « ­ ™ œ ˜

¨
  « £   ª œ š   ¿ œ  œ ™ š ¼ ¦ ˜ £   ª ™ ¬ š ¦ ¥ ™ ¥ › œ £    œ ˜ œ ª ¤ œ ˜   ª ™ ¬ š ¥ ™ š ¤ œ ˜ £ ™ ¥ ¦  œ « œ  ™ › ¦ ˜ ·
 ã ä å æ ç è é ã é ê ë é ê ì ã ä í è î ê ç ë è é ã é

í ã ï è æ í ã ì é ê ì ã ð ì ã å ã

ð ñ ò ó ô õ ò ö ÷ ò

ø ù ú û ü ù ý þ ý ÿ
  ù ü ÿ 
   

î ô ò
ñ ò ó ô õ ò ö ÷ ò

  ú  þ  
ý   þ     ø   

ë ò ñ ò ÷  ñ ô   ò ö ò ñ  

  ú  þ ù  
ù  þ ý ÿ        

ë ò ñ ò ÷  ñ ô  õ ò ã ó  ö ÷  ó ã  õ   ô  ó

ø ù þ ú  þ ù  þ  ü ù ü ÿ ü    ø 

ë ò ñ ò ÷  ñ ô  õ ò ï ô ò ö ô  ! å  ö ô 

ø ù ú  þ ù ü  û ü ù ý þ ý ÿ 

  "

ã ä å æ ç è é ã é ê ë é ê ì ã # ã ï ä ì å ã é é ê ð ë è ï æ ì æ  $ ã

é ò  ö 

   ú  ÿ  % &
  þ  "   '

î ô ò õ ò  ö 

  ú  þ ù  þ
ý % ý  þ    (

ë ò ñ ò ÷  ñ ô  ã  õ   ô 

   ú  þ ù % þ ( )  þ ý þ 
  *
ø  
û    

ë ò ñ ò ÷  ñ ô  õ ò ê + ÷ ò ö ó ô , ö

  ú  þ ù  þ  ù   %  ý þ    

ë ò ñ ò ÷  ñ ô  õ ò è ö - ò ó ÷ ô .  ô , ö

   ú     þ    þ   ( (  
( "

ë ò ñ ò ÷  ñ ô  õ ò ð  ó ÷ . ñ  õ 

ø ù þ ú   ù % þ  ù þ  ü  þ 
/   0

ð ñ  ó ò ñ ò ÷  ñ ô  ã  õ   ô 

  ú  þ ù ü  þ  ü % %  ý þ      '
 1

ð ñ  ó ò ñ ò ÷  ñ ô  õ ò è ö - ò ó ÷ ô .  ô , ö

  ú
ù  ü  /     

ð ñ  ó ò ñ ò ÷  ñ ô  õ ò ð  ó . ñ  õ 

  ú
2 )  %  ý 
     
 3 4 5 6 7 8 9 3 9 : ; 9 : < 3 7 : = 8 ; 5 3

9 > ? @ A A > B C D @ E F 7 @ G > H I F

§ J K L L M N O L P Q R S T S U V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

c d e > I f : D > I d ? > F E

§ g O h i O R Q O T Z j U X ] [ ` O X b ` X S ` V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

§ g k R W N N O Q ^ ` [ l U V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

§ g M g K m k ^ M N K Q N [ S \ b S X U W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z m U [ ] Z T a T U b U

§ g K m n ^ h W k o R K L p O R q Q r s U X N U [ T ` \ V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

§ k L N O J L Q r V N U [ T ` \ V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

§ i k J J k J K Q O X ] [ Z U W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z L U X R s S \

§ h O t M R u ^ Q m S [ b U V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

§ h k ^ p M R k Q O X b ` X S ` W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z J ` \ U [ S `

§ v R O a a k ^ w O N x Q x s y ` V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z L U X R s S \

§ R K m w O J g M Q h U z [ S Z T W X S Y Z [ \ S ] U ] ] Z w s Z X ` \ O S [ Z \

§ m k R k J Q M [ Z X Z W X S Y Z [ \ S ] U ] ] Z w s Z X ` \ O S [ Z \

§ ^ O r p Q ^ ` [ l U V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

§ ^ O a K R M p O ^ K Q h [ U { S Z T U V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

§ a k J k o Q k ] S b | V O T z U V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

§ a M O N k ^ p k Q p Z T l U V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

§ J K L L M N O L P Q R S T S U V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

§ L O O R Q O U [ ` X W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z N } [ ] ` z U

§ L O R t O Q m U [ ~ U N [ S \ b S X U V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

§ p O R O v Q O X U m U [ ~ U V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z T U a T U b U

§ p O R K W Q N U [ l Z X V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

§ t M h W k J O Q O J M k R V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

; @ A ? @ I F ?  F 3 D e > C > H I ? F I > G F

§ i k J J k J Q m U [ ~ U ] Z T ` \ u X y Z T Z \ V W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z R U a T U b U

c d e > I f 3 H @ H d ? 8 C I @ ? C F A > d C F E

§ N O J a M ^ p k J K N O a k R R Q x Z T S ` ] ` [ ` V g [ V Z X a \ S _ ` T ` y ~ U Q W X S Y Z [ \ S ] U ] N ` l € T s 

b Z X \ Z ] Z m U ] [ S ] V g [ V x ` X ` [ S \ N U s \ U Q W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z N } [ ] ` z U

§ N K R R Q N ‚ \ U [ L V g [ V Z X a \ S _ ` T ` y ~ U V W X S Y Z [ \ S ] U ] ] Z w U [ _ Z T ` X U

§ L u ^ N x k o Q k s _ T S ] Z \ V g [ V Z X a \ S _ ` T ` y ~ U Q W X S Y Z [ \ S ] U ] N Z X b [ U T ] Z t Z X Z { s Z T U

§ L k h W n Q r s U X V g [ V Z X a \ S _ ` T ` y ~ U Q W X S Y Z [ \ S ] U ] J Z X Z ‚ g Z \ _ U [ b Z \ ƒ a U [ ~ \ t „ V

g [ V x ` X ` [ S \ N U s \ U Q W X S Y Z [ \ S ] U ] ^ U _ S ` X U T ] Z N } [ ] ` z U V

§ … M k L k ^ i k R g Q k \ b | Z [ V g [ U V Z X a \ S _ ` T ` y ~ U V W X S Y Z [ \ S ] U ] N Z X b [ U T ] Z t Z X Z { s Z T U
 ÍNDICE

† ‡ ˆ ‰ Š ‹ ˆ Œ  Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž  

†  ‘ ’ “ ” • – — – ˜ ™ š ›  ’ ‘ œ – š  ž — ‘ ’ ‘ ’ Ÿ    š — ” œ “   ¡ š

’ – ¢ ¡ ” — š œ –  œ ”  œ ‘ £  ¤ ¡ ”   ¥ ‘ š  š ¥ ” — š ¡ ” š — ‘ ¥ š ¥ Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž  ¦

§ ¨ © ª « ª ¬ ª ¨ ­ ® ¯ ° ± ® ­ ¨

²   ” ³ š ’ œ –  ¤ ‘ ˜   ¡ š œ ‘ –  ” ’ ¤ š • ‘ — ‘ š ¡ ” ’ Ÿ  ‘ ´ š ’ µ  ‘ ´ – ’

› š ¥ – — ” ’ œ ”  “ ” ’ š ¥ –  “ š ¥ š ’ ¶ – ’  – ¡  š ¡ ” · š ’ ¥ ” — • ‘ ’ • – ’ ” ¸ – Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž ¦ ¦

¯ ¬ ¹ ¨ ­ ¨ º ª ¨ ­ ­ ¨ » ª

† —  ’ ‘ œ £ — – ˜ – ”  ” — œ –  “ ” ¸ “ – ” ’ œ – — š ¡ Ÿ ¡ ” — š œ ‘ –  ” ’

”  “ ¡ ” ¤ – ¡ • š œ ‘ £  ›  ¡ ž œ “ ‘ œ š  ¡ – ¤ ” ’ ‘ –  š — Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž ¼ ½

¾ ¬ » ¨ ¿ ® « À ¨ Á ­ Â ± ± ª Ã Ä ¨ Â ¬ ¨ ¿ ¨ Å ¹ Æ » Ã ¯ ¹ Å ª ¨ ­ ¨ Ç È ­ È Á Å ª Ã

É Å ª ­ ¨ É Á ¬ È » ª ¨ » Ã ¿ ¨ Å ª ­ ¨ Ê ± Ë ¨ Å ¨ Á Å ® ¹ » Ì Í Ã Ä ¨ Â ¬ ¨ Î ¨ Å ® ¹ ®

Ï ¡ – ¤ ” ’ ‘ –  š — ‘ Ð š œ ‘ £  ¥ ”  ¡ – ¤ ” ’ – ¡ ” ’ ”   ’ ‘ œ – — – ˜ ™ š Ÿ

’ ” ˜   ‘ • ‘ ”  “ – ¥ ” ” ˜ ¡ ” ’ š ¥ – ’ ¥ ” — š Ñ ²  Ï Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ò ½

Ä ¨ Â ¬ ¨ Ç ¨ ­ ª È ¬ ¨ ¿ ¨ Å ¹ Æ »

‹ ” — ” ³ š • ‘ ”  “ – ¥ ”  ¡ – ˜ ¡ š • š ’ › š œ “ ‘ ³ ‘ ¥ š ¥ ” ’ ¥ ” š “ ”  œ ‘ £ 

š — š “ ” •  ¡ š  š ‘  ¤ š  œ ‘ š ”  — š œ ‘   ¥ š ¥ ¥ ”  š Ï — š “ š Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ó ½

Ê ® ­ ª ¨ Ô Õ Ö ® Å ° ª × ¿ ¨ Å « È ­ Ô Õ Î ¨ ¬ ® Â × § ¨ Õ Ø ® » Ù Ê Ú ­ ± Ë È °

Û ¨ ° Ü Â È ° × Û ¨ ­ È » ¨ Ý È Å ­ Ú ­ ¹ È ° Ê ¨ ¬ ¨ ° ¨ Å × § ¨ Õ Þ ¬ ® Å È ­ ± ª ¨

º Æ « È ° × Ê ª ¬ ß ¨ ­ ¨ ¾ » ± ® à ¨ Å

Œ — ˜    š ’ – ¢ ’ ” ¡ ³ š œ ‘ –  ” ’ ’ – ¢ ¡ ” — – ’  ¡ – ¢ — ” • š ’ • ” “ – ¥ – — £ ˜ ‘ œ – ’

¥ ” — š ‘  ³ ” ’ “ ‘ ˜ š œ ‘ £  ”   ’ ‘ œ – š  ž — ‘ ’ ‘ ’ Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž  á 

¿ ¨ Å ¬ ® » Ø Õ ¾ » ± ¨ Å »

† — œ — ‘ • š “ ” ¡ ‘ – ¤ ” • ”  ‘  – Ž ⠑ œ ‘ ’ ‘ “   ¥ ” ’ ¥ ” — š ’ • – ¥ š — ‘ ¥ š ¥ ” ’

‘ ¥ ”  “ ‘ ¤ ‘ œ š “ – ¡ ‘ š ’ ”     ˜ ¡    – ¥ ” •   · ” ¡ ” ’ ¥ ” — š œ ‘   ¥ š ¥

¥ ” 㠚     ‘ ’ Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž  ä 

Ê ª ¬ ß ª ­ ¨ § ¨ Å ± Ë ª » ª ® × ¿ ¬ ¨ Â ¹ ª ¨ ¿ ¨ « À ®
 å æ ç è é ê ë ç ì í ç é ç æ î ì ç é ï ð ë é ï è ñ ë ò ë é ï ð ë ó ç æ ô ì ç æ ç õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ ö ÷ ø

ù ú û ü ý þ ÿ û û
 ÿ ý  û       þ ÿ û   þ  û    þ ú ý 
û  û   ý 

ù ú û  ý þ ÿ û    û  ú    û

ç ô ë ð ë ò é ë  è ì é ç è æ ê ë  ì ñ ê ë        æ ï ò ë  ë ô æ  ï


ç ì í ñ é ç  ç ó ñ ì ó æ é ò ë ò é ç ó ç æ ô ì ê  è ñ æ ô ë ç é ï ó ì í ð ë ô æ  ï æ ï  ë ï è æ ð

ò é   ñ ò ì í ë   ñ  é ï è æ ï ë õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ ö  ö

  û  û û ú û   û  ý  û þ ÿ û û ú û   û  ! "   ú û # $ %  & &



ë è é ì ñ ( ë ) æ ç è  ñ æ ô ì * ô  ð è  ñ ë ð ò é ð ë ë ô è æ î æ ò ë ò ô ì ê ì ë ñ è é  ë ô è ì
'

ê é ò æ ë ò ì ñ ó ë ñ ë ô ì ï ç è ñ  æ ñ æ ï è é ñ î é ï ô æ ì ï é ç é æ ï ò ë  ë ô æ ì ï é ç

ç ì í ñ é é ð è ñ ë í ë + ì ò é ó ç æ ô  ð ì  ì ç é ï é ç ô é ï ë ñ æ ì ç é ò  ô ë è æ î ì ç õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ ö , ÷

 ú ý   ý  û  ú û -  . - ý 

ñ ë ï ç æ ô æ ì ï é ç é ï ð ë í æ ì  ñ ë  ( ë é ç ô ì ð ë ñ  é ð ô ë ç ì ò é ð ë ç ó ñ 0 ô è æ ô ë ç
/

ó ñ é * ó ñ ì  é ç æ ì ï ë ð é ç é ï é ð ô ì ï è é 1 è ì é ò  ô ë è æ î ì õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ ö ø ø

û ú ý û  û 2 þ ÿ  ú 3     û  û 4 þ ú û ÿ  û


ë ç é ï ç é 5 ë ï 6 ë ç ò é 7 ë 8 ð å ô æ ë ñ ñ é è è ë é ï ð ë 9 ï æ î é ñ ç æ ò ë ò
'

ò é ð ë ç  ë è ë ô  ê í ë ç õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ : ; ø

< ú ý þ ÿ = ý - þ ú û

 é ï  ê é ï ì ç ê æ 1 è ì ç é ï ð ë ò æ î æ ç æ  ï ï é  ñ ì ç æ ç > ó ç æ ô ì ç æ ç õ

9 ï é ç è  ò æ ì ò é ð ë ç é ð ë í ì ñ ë ô æ ì ï é ç  ñ é  ò æ ë ï ë ç õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ : ÷ ö

û @ ý þ ú A - ý  < - ý ú ú þ
?

ë ñ è æ ô æ ó ë ô æ  ï é ç è  ò æ ë ï è æ ð é ï ð ë ô ì ï ç ì ð æ ò ë ô æ  ï > ò é ç ë ñ ñ ì ð ð ì ò é
B

ð ë ì ñ æ é ï è ë ô æ  ï î ì ô ë ô æ ì ï ë ð é ï ð ë 9 ï æ î é ñ ç æ ò ë ò C ë ô æ ì ï ë ð

ò é   ñ ò ì í ë  ó é ñ ( ì ò ì ö ø D ; * ö ø , ;  õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ : E ,

4 û  ú ý  ý û < ÿ  û $ ý ú û     û ú $ þ   ÿ û ú F   û ú $ þ    û  ý ÿ þ

ð ó ç æ ô  ó ë è ë é ç  ï ó é ñ î é ñ ç ì H õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ õ :  ø


û ú ý þ ÿ û I þ  - ú    < ÿ þ J û   ú     û     

 EDITORIAL

K L M N O P Q R Q S O T L U V P V R S M N M L O P W Q N M X Y Z [ \ ] V M X P ^ _ ` a b c d e _ f b a g

d m n _ e d q r d m

h i j i k l k o p i h

s Q N Q t u M O U v Q N w T M R M S N U x T M M N O P N M x T L V P y R Q z P N Q L N M W M u P L O M N

P X Q N { T L V P z U Q L P X M N | M L T L z U P V Q N R Q S M X } S Z s T U N ~ P S  P € P v P x L P L |

z S M P V Q S  R S U W M S M V U O Q S V M X P S M v U N O P | M L O y S W U L Q N V M ‚ ƒ P z M S X X M x P S P

O Q V Q N X Q N U L O M S M N P V Q N M L X Q N M N O T V U Q N R N U z Q X „ x U z Q N | M L N T N V U v M S N P N

V U N z U R X U L P N  M N R M z U P X U … P z U Q L M N | X P R P X P t S P V M w T U M L M N N M V M V U z P L

P X P R M S W P L M L O M O P S M P V M P t Q S V P S X Q N R S Q t X M W P N  z T M N O U Q L M N w T M

z Q L N O U O T  M L X P z Q W R X M u P O M W † O U z P V M L T M N O S P z U M L z U P ‡ Z

ˆ
x S P V M z U M L V Q P X Q N P T O Q S M N | K v P X T P V Q S M N | ‰ Q L N M u Q K V U O Q S U P X 

ˆ
‰ Q W U O y N M N Q S Š L O M S L P z U Q L P X | N T S M X M v P L O M R P S O U z U R P z U „ L | X Q N U L v U O P ‹

W Q N P z Q L O U L T P S z Q L X P z Q L N O S T z z U „ L V M M N O M M N R P z U Q V M R S Q V T z z U „ L

M U L O M S z P W t U Q | U L M X T V U t X M M L X P N P z O U v U V P V M N P z P V y W U z P N Z

s Q N U L v U O P W Q N P P z M S z P S N M P X Q N z Q L O M L U V Q N V M X P N S M v U N O P N P O S P v y N

V M X Q N N U x T U M L O M N N U O U Q N Œ M t 

ˆ
\ Ž S O  z T X Q N P O M  O Q z Q W R X M O Q M L M X  M S v U z U Q V M } U { T N U „ L V M X P ‰ S M P ‹

z U „ L Š L O M X M z O T P X ‘  M } U ‰ Š Ž ‹ ’ Y s “ Z ” Ž € M z M L N U Q L M N M L M N R P • Q X Z

ˆ
Š V V M X } Q z T W M L O Q  € – ‹ ’ Y s “ ‹  } — ‹ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ™ \ ‹  M S U M

} Q z T W M L O P X Z

ˆ
” Ž S O  z T X Q N P O M  O Q z Q W R X M O Q M L M X S M R Q N U O Q S U Q U L N O U O T z U Q L P X

ˆ
~ M W Q S U P z P V y W U z P  š Œ Œ Œ Z W M W Q S U P Z { P ƒ z M Z T L X R Z M V T Z P S › Z

ˆ
] Ž œ U t X U Q O M z P  U S O T P X M L “ N U z Q X Q x  P S x M L O U L P ‹ œ   “ N U z Q X Q x  P

ˆ
S x M L O U L P ‹ K L X U N O P V Q V M € M v U N O P N ‰ U M L O  ž z P N V M “ N U z Q X Q x  P Z

Ÿ   ¡   ¢ £ ¤ ¥ ¥   ¦ ¢ ¥ § ¨ © ª   « ¤ ¬ ¢

REVISTA DE PSICOLOGÍA 11
 EPISTEMOLOGÍA Y PSICOANÁLISIS: UNA LECTURA
SOBRE LA CONCEPCIÓN FREUDIANA DE LA REALIDAD

­ ® ¯ ° ± ° ² ° ® ³ ´ µ ¶ · ´ ³ ® ¸

¹ º » ¼ ½ º ¾

¿ À Á Â Á Ã Ä Å Ä Æ Ç È Ç Ã É Ä Ê Ä Ã Á Â Ë Â Ì Í Ã Â Î Ç Ã Ã Ï Ë Ç Ë Â Ï Í Ð Â À Á Ï Ñ Ä Î Ï Ò Í Ó Ì Â

Ä Ê Ì Í Á Ä Ä Ô Ä Â Ô Ì Î Ï Ë Ä Î Ï Ò Í Ë Â Ô Ç À À Ì Ê Ì Â À Á Ç À Õ Ô Ç À Ò Õ Î Ç À Ó Ì Â À Ì Å Ö Ä Î Â Í

Ä Ô É × Á Ç Ë Ç Ë Â Ï Í Ð Â À Á Ï Ñ Ä Î Ï Ò Í Ë Â Ø Ï Ñ É Ì Í Ë Ù Ã Â Ì Ë Ú Û Ê Ä Ã Á Ï Ã Ë Â Ô Ä Ô Â Î Á Ì Ã Ä

Ë Â Ô Ç À Á Â Ü Á Ç À È Ã Â Ì Ë Ï Ä Í Ç À À Â Ï Í Õ Â Ã Â Í Ý Â Í Ì Í Ä Ê Ã Ï É Â Ã Ä Ê Ä Ã Á Â Ý Ä Ô Ñ Ì Í Ä À

Î Ç Í Æ Â Á Ì Ã Ä À Ç Í Á Ç Ô Ò Ñ Ï Î Ä À Â Í Ô Ä À Ó Ì Â À Â Ä Ê Ç Ö Ä À Ì Ê Â Í À Ä É Ï Â Í Á Ç Ú ¿ Í Ì Í Ä

À Â Ñ Ì Í Ë Ä Ê Ä Ã Á Â À Â Ä Ã Ñ Ì É Â Í Á Ä Í Ô Ä À Î Ç Í Á Ã Ä Ë Ï Î Î Ï Ç Í Â À Ë Â À Ì Ê Ç À Á Ì Ã Ä Â Í

Á Ç Ã Í Ç Ë Â Ô Î Ç Í Ç Î Ï É Ï Â Í Á Ç Î Ï Â Í Á Þ Õ Î Ç Ö À Â Ä Å Ç Ã Ë Ä À Ì Ê Ç À Ï Î Ï Ò Í Ã Â À Ê Â Î Á Ç

Ë Â Ô Ä Ð Â Ã Ë Ä Ë Ú Ù Ï Í Ä Ô É Â Í Á Â Ý À Â Ã Â ß Â Ü Ï Ç Í Ä À Ç Å Ã Â Ô Ä Í Â Î Â À Ï Ë Ä Ë Ë Â Ì Í

Ä Å Ç Ã Ë Ä Æ Â É Â Á Ä à Á Â Ò Ã Ï Î Ç Ë Â Ô Ä À Á Â Ç Ã Þ Ä À Ê À Ï Î Ç Ä Í Ä Ô Þ Á Ï Î Ä À Ú

á â ã â ä å â æ ç ã â è é ê ë À Ï Î Ç Ä Í ì Ô Ï À Ï À Ý Ù Ã Â Ì Ë Ý ¿ Ê Ï À Á Â É Ç Ô Ç Ñ Þ Ä Ý í Í Á Ç Ô Ç Ñ Þ Ä Ú

î ï
» ð ñ ò ó ð

ô õ Ï À Ê Ä Ê Â Ã Ï À Ê Ä Ã Á Ç È Ä Ã Â À Â Ä Ã Î õ Æ Ç Ì Ã Í Â Ö Á õ Ä Á Ä Ï É À Ä Á Â Ô Ì Î Ï Ë Ä Á Ï Í Ñ Á õ Â

Ê õ Ï Ô Ç À Ç Ê õ Ï Î Ä Ô Ä À À Ì É Ê Á Ï Ç Í À Á õ Ä Á Ô Ï Â Ì Í Ë Â Ã Ø Ï Ñ É Ì Í Ë Ù Ã Â Ì Ë ö À Ã Â À Â Ä Ã Î õ

É Â Á õ Ç Ë Ú ÷ Í Á õ Â Õ Ã À Á Ê Ä Ã Á Ý À Ç É Â Ç Í Á Ç Ô Ç Ñ Ï Î Ä Ô Î Ç Í Æ Â Î Á Ì Ã Â À Ç Í ø õ Ï Î õ

õ Ï À Á õ Ç Ì Ñ õ Á Ï À À Ì Ê Ê Ç Ã Á Â Ë Ä Ã Â Ï Í È Â Ã Ã Â Ë È Ã Ç É Á õ Â Ã Â Ä Ë Ï Í Ñ Ç È Ù Ã Â Ì Ë Ï Ä Í

* Licenciado y profesor en Psicología (UNLP) y maestrando en Epistemología e

Historia de la Ciencia (UNTREF). Ayudante de Epistemología y Metodología de la
Investigación Psicológica. Becario de Investigación (UNLP, beca tipo A-SeCyT).
E-mail: azconamaxi@hotmail.com.

MAXIMILIANO AZCONA 13
 ù ú û ù ü ý þ ÿ ù ú ü ú
 ÿ     ù  ù ú
 ÿ ù    
ù   ÿ ü   ü   ü ù
 ú  ÿ  ú   ù   ÿ

ù  ü
 ú ÿ ù  
ÿ    ú   ú   ú   
ú   ÿ   ü   ü  ù   ÿ   ù  ú ü  ú
ù ù 

ù 
ù  ü   ü

ü ü ú  ý   ÿ      ù ú ÿ ú ú      ú ù  ù ú   ú ù 
       

ù   ü 
  ÿ    ù 
  ù ú    ú ü  ü
 ÿ ü   ú  ú  ý

         

ü 
  ÿ    ü  ü    ú
     ü ù ú         ÿ ù      ý

 ! " # $ # % % ! # & ' " ( ) ! * + , + + , - , & + " . + ) / . + 0 ) ! . +

1 2 3 4 5 6 7 8 3 9 2 : 3 ; 4 6 < 6 : 8 3 5 2 = 3 < > : 3 ? @ 6 4 8 6 : A @ 3 6 4 B 2 2 4 8 6 7 = 6

6 ? 2 : A @ 4 3 = 2 = : 3 6 4 8 > E : 2 : A 4 7 3 = 6 F 6 G 2 H 6 F A H 8 6 4 3 = A F 6 7 I

C D D

6 7 8 2 7 E F @ 6 7 2 F 6 9 4 8 2 7 : A @ A ? 2 7 7 3 9 3 6 4 8 6 7 K L : ? 6 7

J D J D D D M

7 A 4 ? 2 7 6 4 8 3 = 2 = 6 7 < 4 = 2 @ 6 4 8 2 ? 6 7 = 6 6 7 6 : A @ A 4 6 6 ?

D C D J

4 3 5 6 F 7 A N L O ; @ A 3 4 8 6 F 2 : 8 P 2 4 6 4 8 F 6 7 > Q : A 4 ? A 7 7 6 4 8 3 = A 7 N

L R F 6 9 4 8 2 7 7 6 6 = 6 4 ? 2 4 8 6 2 F ? 6 9 > 8 3 @ 2 @ 6 4 8 6 2 : 6 F : 2

D S J D J D J

= 6 8 2 ? 6 7 6 4 8 3 = 2 = 6 7 Q 8 : 4 3 : 2 7 7 6 6 = 6 4 6 @ ? 6 2 F 2 F 2

C D S S J D J J

H 7 : 2 F 7 A ? : 3 A 4 6 7 N T ? @ 6 4 A 7 6 4 ? 2 7 : 3 6 4 : 3 2 7 @ 2 = F 2 7 ? 2 7

D D D

F 6 7 6 7 8 2 7 U A ? A 6 7 7 8 3 8 Q 2 2 ? 2 7 F 6 7 6 7 8 2 7 V 2 6 7 8 6 8 3 A

J D C D D D J D J

= 6 F 6 9 4 8 2 7 7 6 G 2 ? ? 2 4 E F @ 6 @ 6 4 8 6 6 4 9 2 7 8 2 = 2 7 6 4 ? 2 3 4 3 I

J D

: 3 2 : 3 ; 4 6 = : 2 8 3 5 2 6 F 6 2 F 2 Q : 2 ? 3 E : 2 2 ? A 7 6 7 8 = 3 2 4 I

D C D J J D D

8 6 7 2 F 2 F 2 : 8 3 : 2 F ? 2 F A < 6 7 3 ; 4 W X 2 = A 6 6 7 2 6 = : 2 : 3 ; 4

J J J C D D

6 7 F 3 9 F A 7 2 Q F > 9 3 = 2 Y = 3 : G 2 7 F 6 7 6 7 8 2 7 ? ? 6 9 2 4 2 2 8 6 4 2 B 2 F

D J D

F A < 4 = 2 @ 6 4 8 6 ? 2 @ 6 4 8 6 = 6 ? A 7 : 3 6 4 8 > E : A 7 W

J D

Z [ \ ] Y ^ W _ W ` a b c d e f g d f e a h b i a c e b j k i f g l k m b c g l b m d n o g a c W

  ù    ü  ú
 ÿ ü   ú    p
ú ú ÿ ú  ÿ  q ú   ú  ÿ r   ü  ü  ú   ü ü

ú ü ù  ü

r ü 
 ü  ú ù    ú    ú ü 
 ú ÿ ù t 
  ÿ  ü     ÿ ù ú  q  ú ÿ ú ÿ u v w x y z { v {

v z } y ~  {  ü ú 

 
ú  ú ú 
  ù ú     ú  ú   

 ‚ ÿ     ù    ƒ

| | €

ü  ÿ  ù    „ ÿ
 ÿ … ú ù
  ü  ú ù  t ü 
 ü   ÿ  ü ú   ‚  
 ü      
 ÿ
  ü

 ‚  
 ü    ü 
  ÿ    ú ÿ ù  ü „ ù 
 ü  …

  ü ú ü ù „ ù 
 ü  ú ÿ ù  ú  ù   ü ý

 ú     p
ú ‡  ú ü
ú ÿ  ú   ü ˆ ú ÿ   ü ÿ  q ú  ú ü  ú
ÿ    ú ÿ ù 
 ‚ ÿ

 ú 
 ÿ 
   ú ÿ ù   ÿ  ü 
ú 
   ü 
 ÿ … ú ù
  ü       ú ÿ ù ú  ÿ q  ‰

ü     Š    ü  ÿ  ú û   
 ù    ü ƒ   ú ÿ    ÿ    ù ú    ú      ú ÿ    ú ÿ ù ú

    ú   ù  Š    ü  
ú  ù    ü 
     ù    ü
 ÿ  ú ÿ   ú … ú 

   ú

 ú ‹ ú û  ‚ ÿ 
ù 
 t ù 
 ƒ ý

þ ÿ  ú  ú ÿ   ú ÿ ù ú  ú ÿ ù ú  ú     ú


 ‚ ÿ   ü   ú  ú 
 ÿ
ú  ù   ú

v    ‘
ÿ  ’ “ ” • ƒ       ÿ    ú   ü
 ú ÿ
  ü  ú  
  ÿ  

€  € Ž €

14 REVISTA DE PSICOLOGÍA
 – — ˜ ™ š — ™ š › œ — ˜ œ  ˜ ž ˜ Ÿ ˜ – ˜ ™ — ™ ž —   ¡ — ¡ š ž ¢ š   £ ¤ ™ š   ˜ š ¡ £ ¤ ž ¢ ¡ š ž › ¢ › š ž £ ¤ ž

› š ¦ › § — œ – — —   £ ˜  ˜ ™ — ™   ˜ š œ £ § ¨   — š œ ™ š £ š ¡ © ˜ œ — ™ ¤ ž © ¤ © š œ £ ¤ ž ª — ¢ — ¡ š   š

  ¤ œ ¦ ¡ — œ ¢ ¤ ™ š ¡ š « ¢ – ˜   — £ ˜  ¤ ¬ ¢ – š œ — © š œ £ š  ˜ ¦ š œ £ š š œ £ ¤ ™ ¤ ™ ¤ © ˜ œ ˜ ¤

  ¤ ¦ œ ¤ ž   ˜ £ ˜  ¤ ­

– ¯ ° ± ² ± ³ ± ´ µ ¯ ¶ ² · ¯ ² ¶ ¸ µ ² µ ¬ – — ¹ ² ± ³ · ² ¶ ¯ º ² µ ¯ ¶ » ´ ¹ ´ » ¸ ¼ ¸ ¯ ¹ ± ´ ½ ¾ ¶ ¸ µ ´

  ¤ œ ž £ ˜ £ › ¬ š œ ™ ¤ ž £ ¿ ¢ ˜   ¤ ž   – À ž ˜   ¤ ž ™ š ™ ˜  š ¡ ž — ž ™ ˜ ž   ˜ ¢ – ˜ œ — ž   › ¬ — ¿ ¡ Ÿ ˜ £ —

¢ — ¡ š   ˜ š ¡ — ¡ š ™ ›   ˜ ¡ ž š   — ™ —  š Á © š œ ¤ ž — › œ š œ  ¤ › š ¨ – ¤ ž ¿ ¨   ¤ à ­ Ä — Á ¿ œ

¢ ¤ ¡ – —   › — – ž š Å — š œ ¡ ˜ › š   ˜ ™ ¤ – —   — – ˜ ™ — ™ ™ š – — ž ¢ ¡ ¤ ¢ › š ž £ — ž £ š œ ™ ˜ š œ £ š ž

—   ¤ œ ž £ ¡ › ˜ ¡ ¡ š ž ¢ › š ž £ — ž  ˜ — Ÿ – š ž ­

–   — © ¢ ¤ ™ š – — ž   ˜ š œ   ˜ — ž ™ š – ¤ Å › © — œ ¤ ¬ š – ¢ ž ˜   ¤ — œ À – ˜ ž ˜ ž š œ ¢ — ¡ Æ

£ ˜   › – — ¡ ª Å — œ ž ˜ ™ ¤ — £ ¡ —  š ž — ™ ¤ ž ¢ ¤ ¡ ™ ˜  š ¡ š œ £ š ž ¢ š ¡ ž ¢ š   £ ˜  — ž — œ ˜  š – ™ š

£ — – š ž ¢ ¡ š ž › ¢ › š ž £ ¤ ž ª   › ¬ ¤ ¡ š ž › – £ — ™ ¤ š ž – —  ¡ — ¦ © š œ £ —   ˜ ¿ œ š « ¢ ¤ œ š œ   ˜ — – ­

˜ œ ™ š È — ¡ ™ š ¡ š   ¤ œ ¤   š ¡ › š – — ž £ š œ ™ š œ   ˜ — ž — – — › œ ˜ ¨   —   ˜ ¿ œ ¡ š ž ¢ ¤ œ ™ š œ

© À ž —   ˜ š ¡ £ ¤ ˜ © ¢ š ¡ — £ ˜  ¤ š ¢ ˜ ž £ š © ¤ – ¿ ¦ ˜   ¤ — œ £ š ž › š — › œ — œ š   š ž ˜ ™ — ™

™ ˜ ž   ˜ ¢ – ˜ œ — ¡ ª É ¢ ¤ ™ š © ¤ ž   ¤ œ ž ˜ ™ š ¡ — ¡   ¤ © ¤ ¢ ¡ ¤ Ÿ – š © À £ ˜   ¤ š – š ž   — ž ¤ ¦ ¡ — Æ

™ ¤ ™ š š « ¢ – ˜   ˜ £ —   ˜ ¿ œ › š – — ž ™ ˜ ž £ ˜ œ £ — ž ¤ ¡ ˜ š œ £ —   ˜ ¤ œ š ž ¢ ž ˜   ¤ — œ — – § £ ˜   — ž —

© š œ › ™ ¤ ¡ š — – ˜ Á — œ ™ š – ¤ ž ž › ¢ › š ž £ ¤ ž › š ¦ › § — œ ž › ž ™ ˜  š ¡ ž — ž —   £ ˜  ˜ ™ — ™ š ž ­

¡ — œ ¢ — ¡ £ š ™ š – ¤ ž ¢ ¡ ¤ Ÿ – š © — ž ™ š   ¤ © › œ ˜   —   ˜ ¿ œ š ˜ œ £ š ¡   — © Ÿ ˜ ¤

— – ˜ œ £ š ¡ ˜ ¤ ¡ ™ š – — ž   ¤ ¡ ¡ ˜ š œ £ š ž ¢ ž ˜   ¤ — œ — – § £ ˜   — ž Ë — ž §   ¤ © ¤ £ — © Ÿ ˜ Ì œ ™ š

  › — – › ˜ š ¡ — ™ š š – – — ž   ¤ œ £ ¡ — ™ ˜   ˜ ¤ œ š ž ¤ ™ ˜ ž   ˜ ¢ – ˜ œ — ž œ ¤ ¢ ž ˜   ¤ — œ — – § £ ˜   — ž Í ª

¢ ¤ ™ ¡ § — œ ž š ¡ š – › ™ ˜ ™ ¤ ž ž ˜ ž š š ž £ — Ÿ – š   ˜ š ¡ — › œ — ¡ š Î š « ˜ ¿ œ ˜ œ Å š ¡ š œ £ š — – — ž

ž › ¢ › š ž £ ¤ ž š ž ¢ š   § ¨   ¤ ž › š ¦ › § — œ ž › ž ¢ ¡ À   £ ˜   — ž ¬ – — ž ™ š – ¤ ž ¤ £ ¡ ¤ ž ­ –

¢ š œ ž — © ˜ š œ £ ¤ ™ š Ï ¡ š › ™ š ž › œ — ¡ š  š ¡ š œ   ˜ — ¤ Ÿ – ˜ ¦ — ™ — ™ š £ ¤ ™ — ¢ š ¡ ž ¢ š   £ ˜  —

¢ ž ˜   ¤ — œ — – § £ ˜   — Ð   — ™ —   ¤ ¡ ¡ ˜ š œ £ š ž š © › š ž £ ¡ — Ë ¬ — ž š — ¢ — ¡ — © — œ ˜  š ž £ — ¡ ž ›

— ™ Å š ž ˜ ¿ œ ¤ ž › ™ ˜ ž   ¡ š ¢ — œ   ˜ — ¡ š ž ¢ š   £ ¤ ™ š £ — – ¤   › — –   › š ¡ ¢ ¤ ™ š Å ˜ ¢ ¿ Æ

£ š ž ˜ ž Í š œ £ š ¡ — © š œ £ š ™ š › ™ ¤ ¡ — ™ š — › š – ­ Ñ ¤ ¡ š ž £ ¤ © ˜ ž © ¤ ª – — ¡ š Î š « ˜ ¿ œ

ž ¤ Ÿ ¡ š – — ž Ÿ — ž š ž ¨ – ¤ ž ¿ ¨   — ž ™ š – — ¢ ¡ ¤ ¢ › š ž £ —  ¡ š › ™ ˜ — œ — ™ š  ˜ š œ š › œ —

£ — ¡ š — œ š   š ž — ¡ ˜ — ­

œ š ž £ š © — ¡   ¤ › Ÿ ˜   — © ¤ ž š – ¤ Ÿ È š £ ˜  ¤ ™ š – ¢ ¡ š ž š œ £ š £ ¡ — Ÿ — È ¤ Ð ˜ œ Æ

£ š œ £ — ¡ š © ¤ ž ž ˜ £ › — ¡   ˜ š ¡ £ ¤ ž ¢ — ž — È š ž ™ š – — ¤ Ÿ ¡ — ™ š Ï ¡ š › ™ — – ¤ ž ¨ œ š ž ™ š

1
Si bien han sido históricamente considerados como problemas filosóficos,
actualmente existen disciplinas que los abordan desde diversos ángulos: la
biología experimental, la cibernética, la antropología cognitiva, la física teórica,
son algunos ejemplos.
2
Recuérdense, por ejemplo, los cánones positivistas de la “Enciclopedia de la
ciencia unificada”, propuestos por el Círculo de Viena; o la erosionada quimera
de “El Método Científico”.

MAXIMILIANO AZCONA 15
 Ò Ó Ô Õ Ö Ó Ò × Ø Ù Ò Ú Û Ò Ú Ú Ô Ô Ü Û Ù Ú Ô Û Ó Ý Þ Õ Ô × Ø ß Ü Û Ó Ö Ó Ü Ý × à Ó Ú Ý á Ü â Õ Ú Û Õ ã ä × Ö Ú Ú Ý

á Ü Ø Ý Ü × Ô × å æ ç è é ê ç ê Ù Ú Ô ë ì í ì ë é î é æ í ï ì ä Ô × ð æ å ê ç ê ñ

Ü Û × Ö Ô × Ø × Ö Ó Ü Ý Ú Û ß Ø Ú ó Ó × Û Û Ü Ý Ý Ú Ö Ú Û × Ø Ó × Û ô õ Ý ß Ø Ó à Ú Ø Ô Õ Þ × Ø Ù ß × Ø á Ó ö

à Ü Û Ò Ú Ô × Ó Ò Ú × Ò Ú â Õ Ú Ý Ó Ý Þ Õ Ý × Ô Ú Ö á Õ Ø × Ú ß Ó Û á Ú à Ü Ô ÷ Þ Ó Ö × ß Ü Ò Ø ø × Ò Ú ù × Ø

ß Ü Ø ú Õ Ú Ø × × Ô Û Õ ù Ú á Ü â Õ Ú á Ú Ü Ø Ó û × ô ü Ý Ö Ü Ø Ü Ô × Ø Ó Ü ß Û Ó Ö Ü × Ý × Ô ø á Ó Ö Ü Ò Ú Ú Û á ×

ß Ü Û á Õ Ø × Ó à ß Ô Ó Ö × Ò Ú Û Ö × Ø á × Ø Ô × ã ý Û â Õ Ú Ò × Ù × Ý Ó ó Ú Ô Ò Ú Ô Û Õ ù Ú á Ü ß Ø Ü Ò Õ Ö á Ü Ø

Ò Ú Ö Ü Ý Ü Ö Ó à Ó Ú Ý á Ü Ù Ò Ú × Ø Þ Õ à Ú Ý á × Ö Ó Ü Ý Ú Û Ö Ü à ß × Ö á × Û Ü Ö Ü à ß Ô Ú á × à Ú Ý á Ú

Ö Ü þ Ú Ø Ú Ý á Ú Û ô ÿ Ú ù Ü Û Ò Ú ß Ø Ú á Ú Ý Ò Ú Ø þ × Ô Ô × Ø Ö Ü à ß Ô Ú á Õ Ò Ú Ý Û Õ ß Ø Ü ß Õ Ú Û á ×

à Ú á × ö á Ú ÷ Ø Ó Ö × Ù ß Ü Ò Ú à Ü Û Ú Û ß Ú Ø × Ø Ö Ü Ý á Ø × Ò Ó Ö Ö Ó Ü Ý Ú Û Ù Û Ü Ô Õ Ö Ó Ü Ý Ú Û Ò Ú Ö Ü à ö

ß Ø Ü à Ó Û Ü Ù ß Õ Ý á Ü Û Ò Ú Ø Ú ß Ú á Ó Ö Ó ÷ Ý Ù Ú á Ö á Ú Ø × ô õ Ô Ú ù Ú Ø Ö Ó Ö Ó Ü Ò Ú Ú Û á × Ú
ß Ú Ö á × ö

á Ó ó × ß Ú Ø à Ó á Ó Ø  Ù Ú Ý ý Ô á Ó à × Ó Ý Û á × Ý Ö Ó × Ù Ø Ú ß Ø Ú Û Ú Ý á × Ø à Ú ù Ü Ø Ô × Ú Û Ú Ý Ö Ó × Ò Ú Ô

ß Ü Û Ó Ö Ó Ü Ý × à Ó Ú Ý á Ü ú Ø Ú Õ Ò Ó × Ý Ü ô õ Ý Û Ú Þ Õ Ý Ò Ü Ô Õ Þ × Ø Ù Ò Ú ã Ú Ò Ú Ö Ó Ø Û Ú â Õ Ú Ú Ô

Ö Ø Ó á Ú Ø Ó Ü Ò Ú Ú
ß Ü Û Ó Ö Ó ÷ Ý Ò Ú Ô Ü Û á Ú à × Û â Õ Ú Û Ó Þ Õ Ú Ý Ý Ü Ú Û Ö Ø Ü Ý Ü Ô ÷ Þ Ó Ö Ü Ý Ó

á Ú ÷ Ø Ó Ö Ü Ù Û Ó Ý Ü Ò Ú Û Ö Ø Ó ß á Ó ó Ü ô õ Û á Ü Ó à ß Ô Ó Ö × â Õ Ú Ú Û Ú Ý á Ú Ø × à Ú Ý á Ú × Ø ã Ó á Ø × Ø Ó Ü

ä â Õ Ú Ú Û ß Ú Ø × à Ü Ò Ó  Ö × Ö Ó Ü Ý Ú Û ô

       
         

õ Ý ß Ø Ó à Ú Ø Ô Õ Þ × Ø Ò Ú ã Ú à Ü Û à Ú Ý Ö Ó Ü Ý × Ø â Õ Ú  Ø Ú Õ Ò Ý Õ Ý Ö × Û Ú Ü Ö Õ ß ÷

Ò Ó Ø Ú Ö á × à Ú Ý á Ú Ò Ú Ú ß Ó Û á Ú à Ü Ô Ü Þ ø × Ý Ó Ò Ú Þ Ý Ü Û Ú Ü Ô Ü Þ ø × Ù â Õ Ó û  Û ß Ü Ø Û Õ

× Ý á Ó Ý ÷ à Ó Ö × Ø Ú Ô × Ö Ó ÷ Ý Ö Ü Ý Ô ×  Ô Ü Û Ü ú ø × Ù â Õ Ó û  Û ß Ü Ø â Õ Ú Ô × Ó Ý ó Ú Û á Ó Þ × Ö Ó ÷ Ý

× ã Ó Ú Ø á × Û Ü ã Ø Ú Ú Û á Ü Û á Ú à × Û Ý Ü Ú Û á × ã × á Ü á × Ô à Ú Ý á Ú Ô Ú Þ Ó á Ó à × Ò × Ú Ý Ú Ô

Ö Ü Ý á Ú
á Ü Ö Ó Ú Ý á ø  Ö Ü Ò Ú Û Õ ß Ü Ö × ô ÿ Ü Ö Ó Ú Ø á Ü Ú Û â Õ Ú þ × ä Ø × û Ü Ý Ú Û ß × Ø ×

ß Ú Ý Û × Ø â Õ Ú  Ø Ú Õ Ò Ú Û á × ã × Ó Ý á Ú Ø Ú Û × Ò Ü Ú Ý Ô Ü Û ß Ø Ü ã Ô Ú à × Û × â Õ ø × ã Ü Ø Ò × Ò Ü Û

ä â Õ Ú à × Ý á Ú Ý ø × Ö Ó Ú Ø á × ß Ü Û Ó Ö Ó ÷ Ý × Ô Ø Ú Û ß Ú Ö á Ü  × Õ Ý â Õ Ú Ù Ö Ü à Ü Û Ú ó Ú Ø  Ù

Ò Ó Ö þ × ß Ü Û Ó Ö Ó ÷ Ý Ý Ü þ × ä × Û Ó Ò Ü Ô Ü Û Õ  Ö Ó Ú Ý á Ú à Ú Ý á Ú Ú
ß Ô Ó Ö Ó á × Ò × ß Ü Ø Ô

à Ó Û à Ü ô  Ý × Ô Ó û × Ø Ú à Ü Û Ò Ú â Õ à Ü Ò Ü Û Ú Ø Ú Û Õ Ú Ô ó Ú Ý Ú Ý Û Õ ß Ø Ü ß Õ Ú Û á ×

á Ú ÷ Ø Ó Ö × Ö Ó Ú Ø á × Û Ò Ó Ö Ü á Ü à ø × Û Ú
Ó Û á Ú Ý á Ú Û Ú Ý Û Õ á Ó Ú à ß Ü  ß Ø Ú á Ú Ý Ò Ú Ø Ú à Ü Û

Ú Ô Õ Ö Ó Ò × Ø Ú Ô Ö Ü Ý á Ü Ø Û Ó Ü Ý Ó Û à Ü á Ú ÷ Ø Ó Ö Ü â Õ Ú  Ø Ú Õ Ò Ø Ú × Ô Ó û × ß × Ø × ß Ø Ü á Ú Þ Ú Ø

Ô × Ü ã ù Ú á Ó ó Ó Ò × Ò  ó × Ô Ü Ø Û Õ ß Ø Ú à Ü Ò Ú Ô × Ö Ó Ú Ý á Ó  Ö Ó Ò × Ò à Ü Ò Ú Ø Ý ×  × Ô à Ó Û à Ü

á Ó Ú à ß Ü â Õ Ú ß × Ø × Ò Ú ú Ú Ý Ò Ú Ø Ú Ô Ô Õ Þ × Ø Ò Ú Ô Û Õ ù Ú á Ü  ú × Ö á Ü Ø Ò Ú Û ß Ø Ú Ö Ó × Ò Ü ß Ü Ø

Ú Û × ú Ü Ø à × Ò Ú þ × Ö Ú Ø Ö Ó Ú Ý Ö Ó ×  Ú Ý Ô × Ö Ü Ý  Þ Õ Ø × Ö Ó ÷ Ý Ò Ú Ô × Ø Ú × Ô Ó Ò × Ò ä Ù

Ö Ü Ý Û Ú Ö Õ Ú Ý á Ú à Ú Ý á Ú Ù Ò Ú Û Õ Ö Ü Ý Ü Ö Ó à Ó Ú Ý á Ü Ú Ó Ý á Ú Ø ó Ú Ý Ö Ó ÷ Ý ô

16 REVISTA DE PSICOLOGÍA
                  

! " # $ % & ' % ( ) & ) * " + , ) - $ # , # & % . / + 0 # $ ) + " $ ) # 1 ) + " + 2 & # 0 ( %

0 # ) " & ) & 1 + " $ ) # + " + 0 ' 3 " , % + 4 1 + / ) % / / + # 0 2 + & + " $ ) # 0 ' + " 1 +

/ # & 5 % & " + 5 # 1 ) ( % & 2 $ % ' % 0 % & , + # 1 + " + / & + # 0 # ( + / , # , 2 , + & 6

# 3 1 % / ) 7 # / 0 # & ) 0 3 & ) % " + & 8

9 : ; < = 2 > 8 ? @ A B C D E F G H I J B C K

L M N O P N Q R S T N R U Q U R P U V W Q R N P N M V N T W O V N X N M V N R Y U S V N U V N Z [ N

Y U Q W O S \ S ] M W M P W Y ] ^ S \ U V N _ R N [ V U Q U R N \ N N O P R N \ ` U T N M P N a S M \ [ Y U V U

U Y R N U Y S O T W b

L M P N M V N R N T W O Q W R c d e f g h i j j k l j f m n g o j U Y U P N O S O Z [ N U p R T U Y U

N q S O P N M \ S U V N N M P S V U V N O N M O r T S O T U O s N O V N \ S R \ W M S M V N Q N M V N M \ S U V N Y

\ W M W \ S T S N M P W Q W O S t Y N b L O [ M U Q W O S \ S ] M U \ N R \ U V N Y T W V W V N N q S O P N M u

\ S U V N Y U O \ W O U O v \ W M S M V N Q N M V N M \ S U V N Y U O S V N U O W R N Q R N O N M P U \ S W M N O

Z [ N O N P N M ^ U M V N N Y Y U O b w x U R U N Y R N U Y S O T W W M P W Y ] ^ S \ W s N M P W M \ N O s Y U O

N M P S V U V N O N q S O P N M Q R N a S U T N M P N U O N R \ W M W \ S V U O v Q R N N q S O P N M s N M O r

T S O T U O s U P W V W Q R W \ N O W V N \ W ^ M S \ S ] M b y N M N R U Y T N M P N O [ \ N V N Z [ N N Y

R N U Y S O P U W M P W Y ] ^ S \ W O N \ W T Q R W T N P N \ W M Y U N q S O P N M \ S U V N N O N M \ S U O z { W

\ Y U O N O M U P [ R U Y N O p | U O N S M V N Q N M V S N M P N O V N P W V U P N W R r U v O S Y U O \ W O U O

N q S O P N M S M V N Q N M V S N M P N T N M P N V N M W O W P R W O s Y W ` U \ N M \ W M Q R W Q S N V U V N O

Z [ N Y N O O W M S M ` N R N M P N O b }

~ N M S N M V W N M \ [ N M P U Y U Q R W V [ \ \ S ] M N O \ R S P U V N _ R N [ V s a N T W O U Q U u

R N \ N R [ M U P N T Q R U M U R N X N R N M \ S U U Y Q R W t Y N T U V N Y U R N U Y S V U V N M O [ P N q P W

 c j € d o l j  d ‚ k e ƒ h g o j f j n „ e s N M V W M V N N O t W … U [ M U V S O P S M \ S ] M N M P R N

† †
R N U Y S V U V V N Y Q N M O U R ‡ z R N U Y S V U V N q P N R M U ‡ ˆ _ R N [ V s ‰ Š Š ‹ t v Œ ‰  Ž 

†
V S O P S M ^ W Z [ N O N R  R N P W T U V W Q W O P N R S W R T N M P N t U | W N Y t S M W T S W R N U Y S u

†
V U V Q O r Z [ S \ U ‡ z R N U Y S V U V T U P N R S U Y ‡ N M M [ T N R W O U O W Q W R P [ M S V U V N O b

‘ [ U Y S V U V W M P W Y ] ^ S \ U Z [ N Q W V R r U \ W M O S V N R U R O N \ W T W N Y R N ’ N | W V N Y W O

3
Como puede advertirse, en este sentido, realismo se opone a lo que tradicio-
nalmente se ha denominado idealismo.
4
Resulta evidente que esta caracterización implica la separación de entidades
que “existen realmente” de las que no. El tipo de entidades a las que se le atribuye
esta forma de ser, varía según el tipo de objetos que se considere: hay quienes
consideran que solo existen las entidades numéricas (platonismo), otros solo
admiten la existencia de los datos de los sentidos, etcétera. Para un examen
detallado de este problema, cf. Kukla (1998).

MAXIMILIANO AZCONA 17
 “ ” • – — • ˜ ™ “ • š › “ œ ™ “ ˜ › – ˜ ” •  ž Ÿ • › “   “ ” – ” ¡ ¢ – › • £ “ – — “ ˜ ¢  ¤ ¥ £ • ”  ¢ “ š – š › • ˜

• š — – ¦ “ • š – ” • œ š • ˜ ” • — ˜ “ § —  ¨ © ¨ ª

š  ˜ – ¬  ˜ ¢ ­ ˜ › – £ ” • ¤ • š • — › • ® ›  “ š – ¯ § ¯ £ – — ” • — ° ˜ “ ™  – š ­ — “ ˜ “ ˜ ¤

£ • ¯ ” š  ˜ ” “ £ ­ ² ³ ¡  š  ˜ ´ ˜ “ – —  ˜ ” • ˜ •  ˜ “ š ™  š ™ “ • š › • ˜ µ – ¡ ¶ ¯ • £ • ™  ·

š  ™ • £ — • ˜ £ • – — “ ” – ” ¸ ¹ º — – £ • – — “ ” – ” ¥ ˜ » ¶ ¯ “ ™ – • ˜ ¯ š – ¼  £ ¢ – ¥ – £ › “ ™ ¯ — – £

” • • ® “ ˜ › • š ™ “ – ¶ ¯ • š  ” • ž • ™  š ¼ ¯ š ” “ £ ˜ • ™  š — – £ • – — “ ” – ” ¢ – › • £ “ – — ½

£ • ¯ ” ¤ ¿ À À Á ™ ²  À Ã Ä ª
¾

¦ • ¢  ˜ • š — – ™ “ › – ¶ ¯ • £ • ¯ ” š  — • š “ • § – – — – ˜ ¼ – š › – ˜ » – ˜ “ š ™  š ·

™ “ • š › • ˜ • — – › £ “ ž ¯ ›  ” • — – • ® “ ˜ › • š ™ “ – Å ˜ “ š • ¢ ž – £ §  ¤ › £ – ˜ • — – ž – š ”  š 

” • — – › •  £ » – • › “  — Æ § “ ™ – ” • — › £ – ¯ ¢ – Ç ¤ ˜ •   • • š — – š • ™ • ˜ “ ” – ” ” • £ • ¯ ž “ ™ – £

” “ ¼ • £ • š ™ “ – — ¢ • š › • – —  ˜ È É Ê È Ë Ì ” • — – Í Î Ï Ð Î Ì Ñ Î • š  › £  š “   • —  š ›  — Æ ·

§ “ ™  ª Ò – ˜ ¼ – š › – ˜ » – ˜ ³ › – ¢ ž “ ´ š ¥  ˜ • • š ¯ š – ˜ ¯ • £ › • ” • £ • – — “ ” – ” ¸ ¹ º

— — – ˜ ¥  ˜ • • š £ • – — “ ” – ” ¥ ˜ » ¶ ¯ “ ™ – ½ £ • ¯ ” ¤ ¿ À À Á ¼ ¤ ¿ À À Á § ² Á Á Â Ä ª š — – ˜
¾

Ó ± Ó

™  š ™ • ¥ › ¯ – — “ Ô – ™ “  š • ˜ • › “  — Æ § “ ™ – ˜ ¥  ˜ › • £ “  £ • ˜ – • ˜ – › •  £ » – ” • — › £ – ¯ ¢ –

™  ¢  µ • ™ µ  ¼ ­ ™ › “ ™  ¤ ˜ • — •  ›  £ § – ¯ š   – —  £ ¥ £ “   “ — • § “ – ”  – — – ˜ ¼ – š › – ˜ » – ˜ ¤

• š ” • ˜ ¢ • ” £  ” • — “ š › • š ›  ” • µ – — — – £ µ • ™ µ  ˜ • ¢ ¥ » £ “ ™ – ¢ • š › • – ™ – • ™ “ ”  ˜ ª

  ž ˜ › – š › • ¤ ¥ • ˜ • – ¶ ¯ • £ • ™ ¯ • £ ”  ˜ ¡ ¼ – š › – ˜ » – ˜ ˜ • £ ­ š ¥  £ › – ”  £ • ˜ ” • —

¢ “ ˜ ¢    – —  £ • › “  — Æ § “ ™  ¤ £ • ¯ ” ” • œ • š ” • — – ” “   “ ˜ “ Æ š • š › £ • • —  ž Ÿ • › “ ·

  “ ˜ ¢  ¢ – › • £ “ – — “ ˜ › – ” • —  ˜ µ • ™ µ  ˜ ¡ • — ˜ ¯ ž Ÿ • › “   “ ˜ ¢  ¥ ˜ » ¶ ¯ “ ™  ” • — – ˜

¼ – š › – ˜ » – ˜ ª Ò – š  ¢ “ š – ™ “ Æ š ” • É Ï Ê Ö × Ø Ù Ú Ë Ø É Ì – – ¶ ¯ • — —  ˜ £ • ™ ¯ • £ ”  ˜ ¶ ¯ •

¼ – — ˜ • – š — –  ž Ÿ • › “   – £ • – — “ ” – ” ” • —  ˜ µ • ™ µ  ˜ ¥ – ˜ – ”  ˜ £ • ¯ ” ¤ ¿ À À Á ¼ ¤
¾

¿ À À Á § ² Û Ü Á Ä • ˜ ¯ š – ™ — – £ – • ® ¥ £ • ˜ “ Æ š ” • • — —  ª Ý  š • ˜ ›    • ¢  ˜ ¶ ¯ •

—  ™ ¯ • ˜ › “  š – ”  ¥  £ £ • ¯ ” š  • ˜ — – • ® “ ˜ › • š ™ “ – ¢ “ ˜ ¢ – ” • — – £ • – — “ ” – ”

” • — ¥ • š ˜ – £  ¼ – š › – ˜ » – ¤ ˜ “ š  • — • ˜ › – › ¯ ›   š ›  — Æ § “ ™  ” • ˜ ¯ £ • ¼ • £ • š › • ² • —

™  š › • š “ ”  ” • — – ¼ – š › – ˜ » – š  £ • œ • £ • – ¯ š µ • ™ µ  ˜ ¯ ™ • ” “ ”  • ® – ™ › – ¢ • š › •

” • — ¢  ”  • š ¶ ¯ • ˜ • —  £ • ™ ¯ • £ ” – ª Þ “ ™ µ  ” •  › £  ¢  ”  ¤ —  – ˜ •   • £ – ”  • ˜

— – “ š ” • ¥ • š ” • š ™ “ – ¶ ¯ • — – ¼ – š › – ˜ » – ß £ • ™ ¯ • £ ”  ¥ ¯ • ” • —  § £ – £ ™  š £ • ˜ ¥ • ™ › 

– — – £ • – — “ ” – ” ¢ – › • £ “ – — • ® › • £ š – ª à

5
En una de sus conceptualizaciones iniciales Freud sostuvo que el trauma
se podía explicar como si fuera un factor ambiental que invade el yo y que no
puede ser manejado satisfactoriamente por elaboración asociativa. La seducción
sexual acaecida en el pasado (inferida inductivamente desde los relatos de sus
pacientes) era concebida como un hecho central en la cascada argumental.
Freud reformuló pronto esta teoría de la seducción traumática como explicación
etiológica de las neurosis.
6
Adoptando una perspectiva lamarckiana, Freud llega a considerar que existe
un bagaje de fantasías originarias (Urphantasien) que se transmite de manera
filogenética. Esto explicaba parcialmente el hecho de que, de manera constante,

18 REVISTA DE PSICOLOGÍA
 á â ã ä ã å â æ å ç è é ä â ê ë å â å ì ë å é ä í è í é î ä ï í ä å ð è ä ï ë ä â ñ ï ä ï ã ñ ò í è å ä å ç

è í ï ä ð ð ë ð æ í ç æ å ã è ë ä â ñ ó ä æ ñ í ç å ð ô á ç å â ä é è õ æ ë â í ö ÷ ä ð ç å ë é í ã ð ñ æ í ð ñ ð

ï å ï å ì å ç ð ä ø ù ú û û ü ä ý þ ç í ð ÿ ä â ä ï å æ
 í å â  í ð å ï å  å ç ï å ï å ë ç ä

é å ã é å ð å ç è ä æ ñ
ç ñ ç ð í ã í é è ä â å ö  å ï ñ ä ç è å å â é å ì ë î ñ í å ç â ä ã ð ñ æ í ð ñ ð ø  ö å â

 í ð å ä é é ä ç æ ä ï å â ä é å ã é å ð å ç è ä æ ñ
ç ñ ç ð í ã í é è ä â å þ ã å é í å ð è ä ð å å ç è é ä  ä

ï å  ä ç å é ä ñ ç ð å ã ä é ä â å æ í ç ë ç ì é ä î  å ç è í ï å â ä é å ä â ñ ï ä ï í  å è ñ ò ä þ 

å ç è ä ç è í å â  í â â å ò ä ä æ ä í å ð ä í ã å é ä æ ñ
ç þ ð å ï å ð ÿ ä æ å è ä  ñ  ç þ è í è ä â

í ã ä é æ ñ ä â  å ç è å þ ï å â ä é å ä â ñ ï ä ï í  å è ñ ò ä ø ù  é å ë ï þ ú û û ü ä  û ý ô

é î ë  å ç è í ê ë å å ç æ í ç è é ä  í ð é å æ í ç æ å ã è ë ä â ñ ó ä ï í þ è é å ñ ç è ä ä  í ð

ï å ð ã ë  ð þ å ç ë ç é å ò å è å  è í è ñ è ë â ä ï í                  â â õ ì í é  ë â ä

ö â í ê ë å ê ë ñ ó  ð å ð â ä ï ñ ì å é å ç æ ñ ä î å ç  è ñ æ ä   ð ñ  ã í é è ä ç è å å ç è é å ç å ë 

é í ð ñ ð  ã ð ñ æ í ð ñ ð  â ä ç å ë é í ð ñ ð å ð å â é å ð ë â è ä ï í ï å ë ç æ í ç  ñ æ è í å ç è é å å â

 í  ð ë å â â í þ å ç è ä ç è í ê ë å â ä ã ð ñ æ í ð ñ ð å ð å â ï å ð å ç â ä æ å ä ç  â í î í ï å ë ç ä

ð ñ  ñ â ä é ã å é è ë é ä æ ñ
ç å ç â í ð ò õ ç æ ë â í ð å ç è é å å â  í  å â  ë ç ï í å  è å é ñ í é ø

ù ú û û ü î     ý ô  å é í å ð è å      ! "      þ è ñ å ç å ë ç ã å ð í æ å ç è é ä â å ç â ä

å è ñ í â í î õ ä ï å è í ï ä ç å ë é í ð ñ ð ï å è é ä ç ð ì å é å ç æ ñ ä è ä  ñ  ç  å â  í å  ã é å ç ï å

â ä é å ã é å ð ñ
ç ã í é í å ï ñ å ç æ ñ ä ä â í ð ö ï ñ æ è ä ï í ð ï å ð ë ð ë ã å é 
ø þ ö ï ñ æ è ä ï í ð

ê ë å þ ä ð ë ò å ó þ è ñ å ç å ç ð ë í é ñ î å ç å ç â í ð ñ ç  ë  í ð ï å â  ë ç ï í å  è å é ñ í é é å ä â

ê ë å ÿ ä ç å ç æ í ç è é ä ï í ð ë ð ë é í î ä æ ñ
ç å ç å â ð ë ã å é 
ø ù ú û û ü î    ý ô

# å  í ï í ê ë å å ð è å ö  ë ç ï í å  è å é ñ í é é å ä â ø ã ä é å æ å ð å é ë ç ä é å ì å é å ç æ ñ ä

í â ñ î ä ï ä å ç ð ë ð å  ã â ñ æ ä æ ñ í ç å ð æ ä ë ð ä â å ð  ö â ä å è ñ í â í î õ ä æ í  $ ç ã ä é ä

å â å ð è ä â â ñ ï í ï å ë ç ä ã ð ñ æ í ç å ë é í ð ñ ð í ï å ë ç ä ã ð ñ æ í ð ñ ð ð ñ î ë å ð ñ å ç ï í â ä

ì é ë ð è é ä æ ñ
ç þ å â ç í æ ë  ã â ñ  ñ å ç è í ï å ë ç í ï å ä ê ë å â â í ð ï å ð å í ð ï å â ä

ñ ç ì ä ç æ ñ ä % & ' á ð ä ì é ë ð è é ä æ ñ
ç ð ñ å  ã é å å ð þ å ç ð ë $ â è ñ  í ì ë ç ï ä  å ç è í þ

ë ç ä ì é ë ð è é ä æ ñ
ç å  è å é ç ä ø ù ú û û ü î ý ô

á ç  ( ú )  é å ë ï è ä  ñ  ç å ð æ é ñ å * +   ,    , -  ,   - ,        

         þ å ç ï í ç ï å ä  é  ä ê ë å ö å â è ä  ä ç è å ï ñ ð è ñ ç î í å ç è é å ç å ë é í ð ñ ð

 ã ð ñ æ í ð ñ ð ï å å ä  å ç î ë ä é ð å ø þ ã ë å ð å  ñ ð è å ë ç ö  ë ç ï í ï å ì ä ç è ä ð õ ä ð ø

ï å â æ ë ä â â ä ç å ë é í ð ñ ð è í  ä ö å â  ä è å é ñ ä â ã ä é ä ð ë ð ç å í ì í é  ä æ ñ í ç å ð ï å

ï å ð å í þ  æ í  $ ç  å ç è å â í ÿ ä â â ä þ ã í é å â æ ä  ñ ç í ï å â ä é å î é å ð ñ
ç þ å ç

ë ç ä ã é å ÿ ñ ð è í é ñ ä é å ä â   ð ð ä è ñ ð ì ä æ è í é ñ ä ø ù  é å ë ï þ ú û û ü ÿ   ( . ý ô ö ð õ þ

ã ä é ä ä  ä ð / ç å ë é í ð ñ ð  ã ð ñ æ í ð ñ ð / þ ç í ð
â í æ ë å ç è ä å â ã é í â å  ä ï å

â ä ã  é ï ñ ï ä ï å é å ä â ñ ï ä ï þ ð ñ ç í å â ï å ë ç ð ë ð è ñ è ë è í ï å é å ä â ñ ï ä ï ø ù ú û û ü î ý ô

el relato de los pacientes contenga un invariado núcleo sobre el que giran los
contenidos fantaseados.

MAXIMILIANO AZCONA 19
 0 1 2 3 4 5 4 6 7 8 9 : 5 9 8 6 ; 9 8 6 < 2 = 3 4 9 6 < 9 > ? 6 < 2 = 3 @ ; 9 < A 6 B @ : 5 9 9 8 C @

9 3 ? 6 7 8 6 < @ 3 9 1 ? 6 ; 9 6 8 2 4 6 4 9 D ? 9 ; 3 6 E 9 1 5 3 < ; 2 ? 9 ; 2 @ : 5 9 8 9 > 9 ; F 2 ? 9 6

G ; 9 5 4 < 6 ; 6 < ? 9 ; 2 B 6 ; H 5 3 < 2 @ 3 6 F 2 9 3 ? @ 1 > 1 I : 5 2 < @ 1 4 2 H 9 ; 9 3 < 2 6 8 9 1 J K

L
6 7 9 4 9 < 2 ; : 5 9 ? 6 F 7 2 M 3 9 3 8 6 < @ 3 1 ? 2 ? 5 < 2 = 3 : 5 9 G ; 9 5 4 4 9 N 3 9 < @ F @

O
3 @ ; F 6 8 P 4 9 8 6 > 6 ; 6 ? @ 6 3 I F 2 < @ E 8 6 2 3 Q 9 ; 9 3 < 2 6 4 9 8 F 5 3 4 @ 9 D ? 9 ; 2 @ ; 9 1

4 9 2 4 M 3 ? 2 < @ R 6 8 @ ; J S 0 8 C @ 9 1 4 9 N 3 2 4 @ < @ F @

T U V W X X T Y T Z [ W \ W X W X X ] U V W ^ V W _ ] \ ` a b T \ T Y ] Z X T Y Z ] c ` d

_ ` \ T \ e W X ` f g V h ] \ W X _ V f \ ] W c [ W Z ` ] Z i ` f j [ ` [ V ` \ T Y T Z T

X T Z W b W Y b ` k f \ W W j [ l _ V X ] j e X T Y Z ] [ W b b ` k f ^ Z W f [ W T m j d

[ ] j i b ] _ Y T Z T n X W T X W j [ Z T [ ] b ] Z [ ` b T X b ] f U V W j W Z ] \ W T

V f T T _ Y ] X X ` [ T \ W j V j [ T f b ` T o ` o T p q X o l f b V X ] b ] f W X

_ V f \ ] W c [ W Z ` ] Z j W r T o V W X [ ] \ W b ` j ` o ] Y T Z T W X e ] s r T

[ ] _ T \ ] j ] n Z W j l X T [ T Z W T \ W j V n Z ] t T Z X ] T f [ W W X W X X ] e

Y ] Z X T j T X V \ \ W X W X X ] i U V W i W f j V b ` W t ] T ^ u f \ W j T [ ` j ^ T b d

b ` k f Y V X j ` ] f T X j ` f b ] f j ` \ W Z T b ` k f T X t V f T Y ] Z W j W Y ] \ W Z

W c [ W Z f ] o ` ] X W f [ l j ` _ ] i f ] W j b T Y T Z l T T X T f ` U V ` X T _ ` W f [ ] p

T Z T b V _ Y X ` Z W j T ^ V f b ` k f i W X e ] [ ` W f W U V W ] n j W Z o T Z W X

_ V f \ ] W c [ W Z ` ] Z i Y Z W b ` Y ` [ T Z V f T a W X b ] Y ` T \ W W j [ W W f X T j

r V W X X T j _ f m _ ` b T j \ W j V j Y W Z b W Y b ` ] f W j i T Y T Z [ T Z _ W d

\ ` T f [ W X T T b [ ` o ` \ T \ \ W X W c T _ W f \ W Z W T X ` \ T \ X ] U V W X T j

7
Por supuesto que no se trata de un criterio absoluto ni simple; lo que tardía-
mente fue teorizado como verleugnung describe la coexistencia, en el mismo
sistema yoico, de dos actitudes opuestas respecto de la realidad externa. Esta
conceptualización se diferencia de las anteriores en que aquí es el Yo el que
está dividido en su relación con la realidad. Esto muestra no solo las dificultades
freudianas en teorizar la relación del sujeto con la realidad externa, sino también
la importancia clínica (y no solo teórica) que tenía esa realidad tal y como fue
concebida meta-teóricamente.
8
Tal y como lo ha señalado José Perrés (1986), no debería perderse de vista
que la conceptualización teórica que Freud hace de la realidad excede la clásica
dicotomía subjetividad-exterioridad. Si bien en términos ontológicos Freud se
orienta desde el realismo, al teorizar la constitución del aparato psíquico él se
basó en el supuesto de que la distinción adentro-afuera no está presente desde el
origen y es el viviente quien la traza. Debemos recordar que lo exterior se localiza
tanto en el mundo real objetivo como en el interior del aparato psíquico –para
el Yo, el Ello “es su otro mundo exterior” (Freud, 2003g: 56) y “el Superyó sigue
cumpliendo para el Yo el papel de un mundo exterior, aunque haya devenido
una pieza del mundo interior” (Freud, 1938a: 208)–. Esta perspectiva, trabajada
implícitamente por Freud de múltiples formas, es una constelación sumamente
original respecto de la dicotomía clásica.

20 REVISTA DE PSICOLOGÍA
 w x y z { y | } y y ~  € {   € ‚ z € z { y ƒ € „ ƒ …  z  †  } € } „  y | y  x  } ƒ „

} y ‡ ˆ x z } „ y ~ { y ƒ € „ ƒ ‰ Š ‹ ƒ y x } Œ  Ž Ž  €  ‘ Ž ’

“ ” • – — ˜ • ™ š • • ™ › œ ™ š  — ˜ œ ž • Ÿ › œ ˜    œ ˜ ¡ ž œ › œ ™ ” ™ — œ ™ š œ Ÿ œ ¢ £ —

 • — Ÿ ¡ ž š — ¤ ¥ • ¦ ¡ ž š • ” ™ ˜ ” ™ § œ • ¦ š •  ¡ œ  ¡ ™ § •   • ™ § ¡ • ™ š • ¨ —    ¡ œ  ¡ § • š œ § œ

   œ › • ž œ  •    • ž • ™ š — › ¡ œ ™ — Ÿ © ª § • ˜ « ž § • • Ÿ Ÿ œ ¬ • Ÿ   «   — ­ œ —   ¡ ® — › ¡ š — § œ

˜ ” • ž š  — œ š  — ž § œ ž ¯ Ÿ ¡ — › ¡ œ ™ • ž § • Ÿ   • ™ ž — ˜ ¡ • ™ š œ ­  • ” § ¡ — ™ œ ° ” ™ — — ™ ¡ – • Ÿ

š • ±  ¡ › — ¬ • Ÿ • – œ Ÿ ” › ¡ œ ™ ¡ ž ˜ œ ¨ œ š  — — ™ ¡ – • Ÿ ˜ • š — š • ±  ¡ › — ¤ • Ÿ • ˜   ¡  ¡ ž ˜ œ

¢ ™ œ ž • œ Ÿ ± ¢ ¡ › œ © ² ™    ¡ ˜ •  Ÿ ” ¢ —  ¬   —  • › • ž •  ³ ” •   —  — ´  • ” § • Ÿ ¨ œ • ž

” ™    œ § ” › š œ § • Ÿ — • – œ Ÿ ” › ¡ ± ™ ® ¡ œ Ÿ ± ¢ ¡ › — ¤ § • ž § • ” ™   ” ™ š œ § • – ¡ ž š — ¯ Ÿ œ µ

¢ • ™ ¶ š ¡ › œ ž ” ž ”  ¢ ¡ ˜ ¡ • ™ š œ • ž š « Ÿ ¡ ¢ — § œ — ” ™ — ­ ” ™ › ¡ ± ™ § •    • ž •  – — › ¡ ± ™

§ • Ÿ ¡ ™ § ¡ – ¡ § ” œ ¨ Ÿ — • ž   • › ¡ • ©

² ™ ž • ¢ ” ™ § œ Ÿ ” ¢ —  ¬ • Ÿ ž ”  ¢ ¡ ˜ ¡ • ™ š œ § • Ÿ — ¡ ™ ž š — ™ › ¡ — ¨ œ ¡ › — § • ® • › ” ˜ µ

  Ÿ ¡  • ž š — ­ ” ™ › ¡ ± ™ — § —   š — š ¡ – — › œ   ¡ — ™ § œ ¯ • Ÿ ˜ • ™ š • Ÿ —  • — Ÿ ¡ § — § • ¦ š •  ™ —

• ™ • Ÿ ¡ ™ š •  ¡ œ  § • Ÿ ž ¡ ž š • ˜ — © · ¸

9
En una carta fechada en 1930, en la que le responde a la filósofa francesa
Favez Boutonier una pregunta por su perspectiva metafísica, Freud no duda
en manifestar su creencia en la realidad material exterior; aduciendo que ello
no conlleva ningún problema teórico. Esta respuesta fue discutida en una
reunión de la Sociedad Francesa de Filosofía el 25 de junio de 1955, en la que
participaron Bachelard, G., Minkowsky, E., Lacan, J., Marcel, G., entre otros
(cf. Assoun, 1982a).
10
Este punto es sumamente significativo para considerar la postura de Freud
respecto a otro problema que aquí no podemos más que mencionar tangen-
cialmente: el origen de esa distinción substancial entre el yo y el mundo. Freud
abordó el tema desde un punto de vista ontogenético y fabricó diferentes líneas
de respuesta, no siempre correlativas. Por un lado, sostuvo la idea de un narci-
sismo primario, que modelizó como unidad compacta cuya evolución se dirige
hacia la ruptura por la intromisión de la realidad exterior. Por otro lado, modelizó
una indisociabilidad inicial entre el yo y el mundo (yo real inicial), que luego
evolucionará hacia la diferenciación (la instauración del principio de placer y su
correspondiente correlato de los espacios interno/externo). En ambas posturas
pareciera subsistir una conjetura fundamental: en la constitución del yo son cen-
trales las experiencias dolorosas; “una posterior impulsión a desasir el yo de la
masa de sensaciones, vale decir, a reconocer un “afuera”, un mundo exterior, es
lo que proporcionan las frecuentes, múltiples e inevitables sensaciones de dolor
y displacer, que el principio de placer, amo irrestricto, ordena cancelar y evitar”
(Freud, 1930: 68). Quizás también por eso, pareciera ser que Freud definió la
importancia de la realidad externa para el psicoanálisis desde un punto de vista
del sujeto: “Así, se nos impone la tarea de investigar en su desarrollo la relación
del neurótico, y en general del hombre, con la realidad, y de tal modo incorporar
el significado psicológico del mundo exterior real-objetivo a la ensambladura

MAXIMILIANO AZCONA 21
 ¹ º » ¼ ½ ¾ ½ ¿ À ½ Á Â Ã Ä Å Æ Ä » º À » » Ç ¾ Â º Á ¿ » È Â Ã ½ ¼ Å Æ º ½ Ã É Â º À ¿ ½ Á Ä É É Ä Â º » Ã

Á » ¼ À » Ç À Â Ê ¿ » Æ Á Ä ½ º Â » º ¼ Â ¿ » Ê » ¿ Ä Á Â ½ ¼ ½ ¾ Â Ã Ä Ë Ä ¼ Ä Á ½ Á Á » É Â º Â É » ¿ » Ã ½

¿ » ½ ¼ Ä Á ½ Á » Ç À » ¿ º ½ Ì Í ½ ¿ » É Ä » ¿ ½ Ã » ¿ Î Æ » ¼ ½ À » Ã Ä Ã ½ Î Æ Ï Ã Â Ã À » º Ä Á ½ ¿ » Ã ¾ » É À Â

Á » ¼ Ð Â É Â ¾ Ä ½ º Á Â ¼ ½ ¿ » ½ ¼ Ä Á ½ Á » Ç À » ¿ º ½ Ñ Ò Ó Ô Ò Õ Ö Ò × » Ã Á » É Ä ¿ × À ½ ¼ É Æ ½ ¼ » ¼ ¼ ½

» Ã » º Ã Ï È Ä Ã È ½ × Ã » ¿ Ø É Æ » Ã À Ä Â º ½ Á ½ ¾ Â ¿ Ù ¿ » Æ Á » º Â À ¿ ½ Ã Â ¾ Â ¿ À Æ º Ä Á ½ Á » Ã Ì

¹ º Â À ¿ ½ Ã ¾ ½ ¼ ½ Ë ¿ ½ Ã × ½ º ½ ¼ Ä Ú ½ ¿ » È Â Ã ¼ ½ Ã Ë ½ Ã É Æ ¼ ½ É Ä Â º » Ã Á » ¼ ¾ » º Ã ½ È Ä » º À Â

Ê ¿ » Æ Á Ä ½ º Â » º À ¿ » Á Â Ã ¾ Â Ã Ä É Ä Â º » Ã Ä º Û » ¿ » º À » Ã ½ ¼ ½ ¾ Â Ã Ä Ë Ä ¼ Ä Á ½ Á Á » ¼ É Â Ü

º Â É Ä È Ä » º À Â É Ä » º À Ï Ý É Â Ì

Þ ß à á â á à ã ä ã å â æ á ç è å é ê ã ë â á

ì
¼ Ä º À » º À ½ ¿ ¾ ¿ » É Ä Ã ½ ¿ » ¼ » Ã À ½ À Æ À Â » ¾ Ä Ã À í È Ä É Â Á » ¼ É Â º Â É Ä È Ä » º À Â

¾ ½ ¿ ½ Ù ¿ » Æ Á × º Â Á » Ë » ¿ Ï ½ Â ¼ î Ä Á ½ ¿ Ã » Î Æ » » Ã » º » Ã ½ Á Ä È » º Ã Ä ï º Á Â º Á » Ã Æ

¾ ¿ Â ¾ Æ » Ã À ½ À » ï ¿ Ä É ½ Ä º À ¿ Â Á Æ É » Æ º î Ä ¿ ½ ð » ¿ ½ Á Ä É ½ ¼ ¾ ½ ¿ ½ » ¼ ¾ » º Ã ½ È Ä » º À Â

Â É É Ä Á » º À ½ ¼ Ì ñ » ð ½ º Á  Á » ¼ ½ Á  ¼ ½ À »  ¿ Ä Ú ½ É Ä ï º Î Æ » Ù ¿ » Æ Á Û ½ É » Ã Â Ë ¿ » ¼ ½

¾ ¿ Ø É À Ä É ½ ¾ Ã Ä É Â ½ º ½ ¼ Ï À Ä É ½ Ð ¼ ½ Ã î Ä É Ä Ã Ä À Æ Á » Ã Á » ¼ É Â º Â É Ä È Ä » º À Â » º Á Ä É Û Â

Á Ä Ã ¾ Â Ã Ä À Ä î Â × ½ Î Æ Ï º Â Ã Á » À » º Á ¿ » È Â Ã » º ¼ ½ º ½ À Æ ¿ ½ ¼ » Ú ½ Á » ¼ ò ó Õ ó ò ô Ô ô Ò Õ Ö ó

ò ô Ò Õ Ö õ Ñ ò ó ¾ ½ ¿ ½ Ù ¿ » Æ Á Ì ö Â Ã Å Æ Ä ½ ¿ » È Â Ã ¾ Â ¿ » ¼ Ã Ä Å Æ Ä » º À » Ä º À » ¿ ¿ Â Å ½ º À » ÷

Î Æ í » º À Ä » º Á » Ù ¿ » Æ Á ¾ Â ¿ É Â º Â É Ä È Ä » º À Â î Ø ¼ Ä Á Â ù

ú â ë è ë ã û ë ä ü è å ë è ã ý æ á æ þ ß ã à ë

¹ º ¾ ¿ Ä º É Ä ¾ Ä Â Ð » º Ë ½ Ã » ½ ¼ ÿ ¼ À Ä È Â ¾ ½ Ã ½ ð » É Ä À ½ Á Â È Ø Ã ½ ¿ ¿ Ä Ë ½ × ¾ Â Á ¿ Ï ½ Ü

È Â Ã É Â º Ã Ä Á » ¿ ½ ¿ Î Æ » Ù ¿ » Æ Á ½ Á Â ¾ À ½ É Ä » ¿ À ½ ¾ » ¿ Ã ¾ » É À Ä î ½ ¾ » ¿ Ý ¼ ½ Á ½ Û ½ É Ä ½ ¼ Â

Î Æ » Û ½ Ã Ä Á Â Á » º Â È Ä º ½ Á Â × À ¿ ½ Á Ä É Ä Â º ½ ¼ È » º À » × É Â È Â Ò
Ó ô  Ô ó Ò  ô  Ö Ò Ô ó 

Ó   ô ò ó Ì ¹ Ã À ½ ¾ Â Ã À Æ ¿ ½ Ý ¼ Â Ã ï Ý É ½ ¾ ½ ¿ À » Á » Æ º ½ Û Ä ¾ ï À » Ã Ä Ã Î Æ » î » ¿ Ã ½ Ã Â Ë ¿ » ¼ ½

¾ Â Ã Ä Ë Ä ¼ Ä Á ½ Á Á » É Â º Â É » ¿ É Ä » ¿ À ½ Ã » º À Ä Á ½ Á » Ã » Ç Ä Ã À » º À » Ã Ä º Á » ¾ » º Á Ä » º À » È » º Ü

À » Á » º Â Ã Â À ¿ Â Ã Ð À ½ ¼ É Æ ½ ¼ » ¼ ¼ ½ Ã Ã Â º » º Ã Ï È Ä Ã È ½ Ã Ì  ½ Ä Á » ½ Á » Î Æ » » ¼ Ð Â

Â Ë Ã » ¿ î ½ » ¼ È Æ º Á  » Ç À » ¿ Ä Â ¿ Ð ¾ ¿ » É Ä ¾ Ä À ½ Æ º ½  Ý » ¼ É Â ¾ Ä ½ Á » » à À » × Ä È ¾ ¼ Ä É ½

¼ ½ Û Ä ¾ ï À » Ã Ä Ã ½ Æ Ç Ä ¼ Ä ½ ¿ Á » Î Æ » » ¼ É Â º Â É Ä È Ä » º À Â ¾ ¿ Â Á Æ É Ä Á Â » Ã Æ º ¿ »
» ð Â

Á » ¼ È Æ º Á Â Ì  » Å ÿ º Ù ¿ » Æ Á × » ¼ ¾ » º Ã ½ ¿ É Ä » º À Ï Ý É Â Ã » Á Ä Ã À Ä º Å Æ » Á » ¼ ¾ » º Ã ½ ¿

de nuestras doctrinas” (Freud, 1911: 224). El significado psicológico de una

realidad externa que, en la propuesta freudiana, aparece con la cualidad de ser
apremiante para el viviente, de ejercer presión sobre lo psíquico.

22 REVISTA DE PSICOLOGÍA
                                                

               !                   !      !   " # $     

% & & '

 ( ) * + , - .                  $                    !     

     !   /            !      0      (         0         ! 

% & & '


 
  
 
 1

2 
# 
    
    
!   
!  0
   , " #  ( ) * + , -

   $      4 5 6 7           !     8             

         1 !                 !          0           8      

        9                    #     :              

       9       !        ! ! ;         0      <           

0                        !     !  9    <     !    9    , -

 0   !             $         8   9    0         2           >

!                      ? @ A B 6 C D E F E @ G H I A J             !        

          0   K      0         0      #            !        !      

2  !  0  <  1 !     ,                !   0        1   !              

              2  !        !  - .    !    2     9             ! / 

       0    ;          0   !                             !   

        !                           <              " # $     

% & & ' % L L

 ( , - .    !     !                    !        $       

 9                   !    1         !  0        <    0     

      !     ? @ A B 6 C D E F E @ G H I - .  !  :   K  !    0      <    0         

                      !              M N M J   2   !     !    

       $        !     9                       - O O

:                $      1                9      >

!    9                    0            !           / 

      !            !      !         !  -

P Q R S T U V W X Y X V Z U S T U V [ U Q \ S X Y U

.            !                                  >

!   !  0                   $      N        ]   ! (           ! 

     /     0            !           !              

  !      K    !                    1 !     J <       

11
Resulta llamativo que, pese a las disputas ya instaladas entre ciencias de la
naturaleza y ciencias humanas, Freud no intervenga en tal debate y ubique al
psicoanálisis como formando parte de las ciencias naturales (Assoun, 1982).

MAXIMILIANO AZCONA 23
^ _ ` a _ b c d e _ b c f a d g _ h g i f h g i d c f j d h f ` d e d h i h g _ j ^ a f e d g _ j _ a _ f b

f a j k h c _ f l e f ` i _ ` ^ _ ` a d b i h c i g d g i _ h f b c f h k f b e ` _ b m ` n d h _ b b f h b _ o

` i d a f b p q r ` f k c s t u u v g w x u u y z

b e f ^ d b d | f c f b k e f l e _ } ~  €  ‚ ƒ „ ƒ ‚  ~ …  † € ‡ ‚ ˆ ‰ Š Š ‹ ‚ Œ ‰ Š f b g a d o

f s f h a d j f c i c d f h Ž k f ^ _ `  a b f g k f a d k h ^ _ b i g i _ h d j i f h e _ _ h e _ o


f ^ i b e f j _ a m n i g _ w b i  i f h f a e  ` j i h _ i h g _ h g i f h e f ` f ‘ f ` f d k h d f h e i c d c

` f d a j f h e f f l i b e f h e f s h _ h _ b f b c d c d a d ^ _ b i  i a i c d c c f g _ h _ g f `

c i ` f g e d j f h e f e d a f h e i c d c f h b ’ j i b j d z “ f e ` d e d | k b e d j f h e f c f k h d

i c f d _ ^ k f b e d d a d b Ž k f d h e f b g _ h b i c f ` d j _ b g _ j _ i h c i g d c _ ` f b c f b k

` f d a i b j _ f ^ i b e f j _ a m n i g _ s ^ k f b d Ž k ’ f a ^ a f h _ d g g f b _ g _ n h i e i _ d a _


f l i b e f h e f d ^ d ` f g f i j ^ _ b i  i a i e d c _ z

k i h g f d • _ b j – b e d ` c f s r ` f k c ^ d ` f g f g _ h b f ` d ` b k d c — f b i m h d a d


e f b i b c f a ‘ a m b _ ˜ _ d a f j – h w

™ š › œ  ž  Ÿ   ¡ ¢ ¡  š   £ ¤ ¥ ¢ ¦ §   ¥   ¨ © ¤ ¡  ª © « ¬ ­ š ¤ ž  š   £  

§ ¤ ¥ œ ¤ § œ ® ¦ ¡ œ  ž  ® ¯ ° ¡ ¢ ® œ   ¯ ¤ £  § ¤ ¥ œ ® ± ® ¯  ® ¡ œ  ¬ ¡  š œ ® ± £ ¤

² ³ ´   š › ¤ £ § š ® œ    ¡ ­ £ ® š ® š ¡  š   ¯ µ ® ¤ ¥ ¢ ¤ ¨ © ¤ ¡  ¶ ¤ ž  š ¯ ¤

š © š ¢ ® ¢ © ® ¥ ¤ £ § ¥  œ ¤ š  § š › ¨ © ® œ  ® ¡ œ  ¡ œ ® ¤ ¡ ¢ ¤ · ¨ © ¤ ¤ š ¤ £  ± ª ¤ ¢ 

¯ ¤ £   œ  ¡ œ ® ¤ ¡ œ ®   · §  ¥ £   § ¤ ¥ œ ¤ § œ ® ¦ ¡ ¨ © ¤ ¤ š ¢   ¶   œ ¤ ¯ ¤ ° £ ¸

¹  ž  £  º › š ® œ  · ¢   ž §  œ  £  § š › ¨ © ® œ  ¤ š ¡ ¤ œ ¤ š   ¥ ®   ž ¤ ¡ ¢ ¤

¤ ¡ £   ¥ ¤   £ ® ¯   ¯ š ¤ ¬ » ¡ š ¤ ¡  š   §   ¥ ¤ œ ¤ ¸ ¼ ½ ¥ ¤ © ¯ · ¾ ¿ ¿ À ¯ Á Â Ã Ä Å ¸

h e f h e f j _ b b i h e f e i Ç d ` h k f b e ` d b i h ˜ f ` f h g i d b d ^ d ` e i ` c f a e f l e _ c f

r ` f k c w ^ _ ` k h a d c _ b k ^ _ b e k ` d b f d b i f h e d f h k h ` f d a i b j _ _ h e _ a m n i g _ s

f h a d j f c i c d f h Ž k f a d h _ g i m h c f k h d ` f d a i c d c f l i b e f h e f f h o b i o j i b j d

f i h c f ^ f h c i f h e f c f a Ž k f ^ ` f e f h c f g _ h _ g f ` a d s f b k h d g _ h b e d h e f Ž k f

^ _ c f j _ b ` d b e ` f d ` f h a d j d È _ ` ’ d c f b k b ` f ˜ f ` f h g i d b d f b e _ b e f j d b z

f ` _ s ^ _ ` _ e ` _ a d c _ È d a i n k d a Ž k f ^ d ` d Ê d h e s r ` f k c ^ d ` f g f g _ h b i c f ` d `

Ž k f a d Ë h i g d ˜ _ ` j d ^ _ b i  a f c f g _ h _ g i j i f h e _ s ^ d ` d f a — _ j  ` f s f b a d c f

k h d ` f d a i c d c ˜ f h _ j  h i g d z Ì _ Ž k f b f d f b d ` f d a i c d c g _ h b i c f ` d c d Í f h

b ’ j i b j d p s f h g k d h e _ h _ Ë j f h _ s f b d a n _ Ž k f f b e – ˜ k f ` d c f h k f b e ` _

d a g d h g f w Î Ï Í a _ ` f d a o _  | f e i _ ^ f ` j d h f g f ` – b i f j ^ ` f Ð h _ c i b g f ` h i  a f Ñ p


q r ` f k c s t u u v i w Ò Ó Ô y z

12
Posiblemente Freud haya concebido esta posibilidad de argumentar en base
a su maestro fisiólogo Ernest Brücke, quien había sido colega de Emile Du Bois-
Reymond. Este último consideraba, inspirado en las ideas kantianas, dos límites
absolutos al conocimiento: el problema del nexo materia-fuerza por un lado y,

24 REVISTA DE PSICOLOGÍA
 Õ Ö × Ø Ù Ú Û Ü Ý Ü Ú × Þ ß à ß á â Ú ã ß ä Ö â å á â Ö Þ æ â ç Ú Ö × ç ã â á è Ü é ê × ß â à × Ú ã ß ë

ì ì

Ü á è ß ç í × ç Ú ã â × ç æ Ú â á â î á × ï Ü Ü Ú ã â ß á ð Ü Ú è ß é ß é × ã ß Ú ñ ò Ü è Ü Ú ß ã â ç ó Ü

Ö Ú ã â Þ Ü × é à á â Ú × ï ç Þ â ä Ö â ç Ö â Ú ã á Ü Ú ã â ß á ð Ü Ú è ß ç Ú ã × ã Ö Ý â ç Ö ç Ü Ú Ö â á ã â Þ â

ì ì ì ì

é × ã ß ß ó ð Ü æ Ý â ç ã Ü è Ü Ú ß ç × Ú × ä Ö × â á Ü Ö ç Ü é × ã ß ß ó ð Ü Ü â ó á â ô õ â á ß æ ö ç ß

ì ì ì

Þ â Ú â é ê ß è Ü ã ß Þ Ü è × â ç è × Ü ç Ü ã Ö á Ü â ç Ö ç Ü é × ã ß ß ó ð Ü Þ â â Ú ã Ü ð ç Þ ß â ÷ ö ø â Ú

Ü Ü Ö Ú ã â Þ â Ú Þ â ß ã á ß é ß Þ ß â ç Ü ú ð Ú × è Ü Û ß Ý ÷ û ü å á â Ö Þ æ ý þ þ ÿ ñ
   ô

ì ì ì

õ ß Þ á ð Ü é ß Ú è ß ç Ú × Þ â á Ü á Ü × Þ â Ü Þ â ä Ö â â à á ß ê â é Ü ú á â Ö Þ × Ü ç ß

ì ì ì ì

â Ú Ü ä Ö ð â Þ â Ü       
 Þ â ß Ú ã  á é × ç ß Ú Þ â Ú Ö Ú ú ß á é Ö Ü è × ß ç â Ú ô

õ Ü á â è × â á Ü Ú â á ä Ö â ç Ö â Ú ã á ß Ü Ö ã ß á ç ß é Ü ç ã â ç ð Ü Ö ç Ü à ß Ú × è × ï ç Ö ç ð ß è Ü

ì ì ì ì

á â Ú à â è ã ß Þ â è ï é ß Ö ç Ü ã â ß á ð Ü Ú â è ß ç â è ã Ü è ß ç Ü á â Ü × Þ Ü Þ ô í á â Ü × Ú é ß

ì ì

â à × Ú ã â é ß ï ó × è ß × ç ú â á × Þ ß Ü à Ü á ã × á Þ â ß Ü ç ã â á × ß á é â ç ã â à á â Ú â ç ã Ü Þ ß æ

ì ì

è ß ç ã á Ü Ú ã Ü Ü ä Ö ð è ß ç Ö ç Ü à â á Ú à â è ã × Ü Ü ç ã × á á â Ü × Ú ã Ü â à × Ú ã â é ß ï ó × è Ü æ Þ â

è ß á ã â ú â ç ß é â ç × Ú ã Ü ô 

ì ì

å á â Ö Þ Ü Þ × â á ã â ä Ö â Ú ß ß à ß Þ â é ß Ú è ß ç ß è â á Þ â × ç è ß ç è × â ç ã â Ú Ö Ú

é Ü ç × ú â Ú ã Ü è × ß ç â Ú Þ â á × Ü Þ Ü Ú ô  × ç â é ê Ü á ó ß æ â ç â Ú ã â à Ö ç ã ß á â Ú Ö ã Ü Ú × ó ç × ë

ì ì ì ì

î è Ü ã × Ü Ö ç Ü Ú Ü â Þ Ü Þ á â Ü × Ø Ü Þ Ü á â Ú à â è ã ß Ü â Ú ã Ü ã Ö ã ß ç ß Ö é  ç × è ß Þ â ß

ù ù

ì ì

× ç è ß ç è × â ç ã â ô ø Ü  ã × é Ü è × ã Ü ã á Ü ç Ú è á × à ã Ü ü â ç á â Ü è × ï ç Ü  Ü ç ã  è ß ç ã × ç  Ü

Ü Ú ð ñ ò  ß ß ê Ú ã Ü ç ã â æ ç ß Ú Þ × Ú à ß ç Þ á â é ß Ú Ú Ü ã × Ú ú â è Û ß Ú Ü â  à â á × é â ç ã Ü á

ì ì ì

ä Ö â Ü â ç é × â ç Þ Ü Þ â Ü à â á è â à è × ï ç × ç ã â á × ß á ç ß ß ú á â è â Þ × î è Ö ã Ü Þ â Ú ã Ü ç

ì ì ì

ó á Ü ç Þ â Ú è ß é ß Ü Þ â Ü à â á è â à è × ï ç â  ã â á × ß á æ Ý ä Ö â â ß ê  â ã ß × ç ã â á × ß á

ì ì

â Ú é â ç ß Ú × ç è ß ó ç ß Ú è × ê â ä Ö â â é Ö ç Þ ß â  ã â á × ß á û ü å á â Ö Þ æ ý þ þ  ñ
   ô

ì ì

ö  ï é ß â ç ã â ç Þ â á â Ú ã ß æ Ú × â ç Þ ß ä Ö â à Ü á Ü  Ü ç ã ß × ç è ß ó ç ß Ú è × ê â ç ß â Ú

ì ì

è Ö â Ú ã × ï ç Þ â ó á Ü Þ ß Ú Ú × ç ß Ö ç ð é × ã â Ü ê Ú ß Ö ã ß ÷ æ ö è ï é ß â ç ã â ç Þ ð Ü å á â Ö Þ

ì ì ì ì ì

Ü  Ü ç ã ÷ æ ö Ü ä Ö  Ú â Þ â ê â ß × ç è ß ó ç ß Ú è × ê â Þ â × ç è ß ç è × â ç ã â æ Ü ð é × ã â

ì ì ì

Ü ê Ú ß Ö ã ß ä Ö â × é à ß ç â Ö ç Ü è ß ç Þ × è × ï ç â Ú â ç è × Ü Þ â è ß ç ß è × é × â ç ã ß ß Ü

el problema de la conciencia en su relación con las condiciones materiales por

otro. Estas ideas, enmarcadas en una tentativa por fundamentar una “psicología
sin alma”, contribuían al rechazo de toda ambición metafísica del conocimiento
del alma (cosa en sí); y hacían del agnosticismo un postulado necesario de toda
psicología que aspirara a ser ciencia de la naturaleza (Assoun, 1982b).
13
“representaciones como las de libido yoica, energía pulsional yoica y otras
semejantes no son aprehensibles con facilidad, ni su contenido es suficiente-
mente rico […] tales ideas no son el fundamento de la ciencia, sobre el cual
descansaría todo; lo es, más bien, la sola observación. No son el cimiento sino
el remate del edificio íntegro, y pueden sustituirse y desecharse sin perjuicio”
(Freud, 2003d: 75); aquí, una vez más, vemos el papel central que ocupaba la
observación en la construcción teórica para Freud, lo cual no podría ser sino
un derivado del fenomenismo: la creencia en el dato aportado por los órganos
sensoriales.

MAXIMILIANO AZCONA 25
           !  " #   $ % ! # % $   & ' $ % #  $  ' " #  (    '  #   ) '  $ * + ) ' !

#   # + ) # ! , #    - % # . /   #   $ ! ! # ) '   # ! $  $  $   '  #  $ % #    # ! ! ' 0 $  1

 #  " ) %   $ ! 2 $   # 3  # ' $ % ' % 2 "   #  # #  $ #  !   ' 4 5 ' ' -  $   # +

6
 # ! # " ' " '  ! $ ! % $ ) ! ' ,      $   # % ) ! ' - % # " $ * % $      %  $   #

 $ - ' !  $ 7 # 4

8 9 : ; < = 9 = > ? @ A B < ? C 9

D E F G H I J E K L H L E G M N I K O D P J H Q L D H D E L R K S T K S E L F D S Q L Q U

D O Q D I N S U D H D E S D I K H K I N R N D H M K Q D E L S D L E N Q L Q K V W D M N F L X

Y Z [ \ ]

U ^ X _ ` a b c d e f g h i j b c X

# 0 l  m ! #   +   $   # $ + n o $  $  '   # $ %  $  p $   #  0  ! $   (  +

6
# % 2    ' % % $ " $ ! % $  # %  !  ' q * #  % $ " #    $ #   #  ! $ # # % ! #  ' !  '  # % '

) $ $  ' # ) ! #   ' % % $ " $ ! % $ & # !  $  r s m ! #   + t u u v  w x t y z 4 { # !  $  #

6
%  0 $ + $  2 + $ o #  o ' ) $ $  ' * ' % &   $  ' 4

$  $ ! # $  # % $  $ %   $  '    # #  n  ' % # 0  ! % ' ' % &   $  '  #  #     1

6 6
  '  # #  ' o $  # 7 $  '  ! $ 2 q " # 7 ' !    o ' w   #  #  #  '   !   ! % ' r

s m ! #   + t u u v  w t } u z 4 m ! #     #      $ #  #  ! $ - $ 7 '  # ! #  '   !     ( 

6 6
#  $  ~ %    '  # %  ! $ - $ 7 '  # % $ !  # ( % ' 0 ' n  # # 3 o  " $   ' o ' 0 $ 1

! # '   ' " '   " #   '  #  !    ' * # )  %  $  ' r s t u u v  w t } x z 4  %

6 6
$ !  # ( % ' 0 ' # #    #   ! $  '  n ' - 7 #  '  #  !    ' +  # % '  # 0 ! $  1

 # #  " ) ' !  $   # , ! $ 0 " #   ' # o $  ) # !    '  ! ! # " #   $ - % # " #   # r

6
s t u u v  w t } x z +  '   #  # % ' "  " ' ) $ ! $ # % )   ' $  $ %   $ +   #   ! $ 1

6
- $ 7 $  '    " $  # !  $ % #  # %  # n  '  ' % ' # #    $ % # o $  '  # ! & $  ' +

6
$   % '  # ) $ ! #  # ' % &   $  ' ) ' !  ' " ) % #  ' q #  ~  '  $ & 2 $ ) ! # #   #

6 6
 # $ % 0 l  " '  ' * #  $ % 0   $ ) $ !  # + ( % '  # '  # ! ! $  ' +   $ #   - % #

6
$ %     &    ' r s t u u v  w t } t z 4 € $ ! $ m ! #   + # % o #  o '  #  # # % n ' - 7 #  '

6
) 2    ' r  ' )  #  $  , !  ! ! # $ % " #   #   $  #  !     (   '  $ % #  

n # 3  ! $ ' !    $ !  ' ) !  &  % # 0  '  # %  ! $ - $ 7 ' $  $ % 2    ' r 4 5 ' ' -  $   # + # %

6 6
' - 7 #  ' ) 2    ' n #    ' " ) $ ! $ - % # " #   # " ~  ' " ) %   $  '  # # %

6
' - 7 #  ' " $  # !  $ %  # % # 3 o  " $  ' ! r 4 m ! #   $  ! " $  #  % $ " #  $  #

6
% $ $ !  # ' % ' 0 2 $ # % $ ! #  '   !     (  + ) $ ! $ # % )   ' $  ~ %   # % % $ #

6
' % '   $ % $ - ' ! ) ! # %  "   $ ! q ' " ~ # ) #  2   $ " #   # w   $ % $ - ' !  #

# ! # $ %  p $ #  $ %  # !  $    $  '  '  ! $ 4

26 REVISTA DE PSICOLOGÍA
  ‚ ƒ „ … † ‡ ˆ ‰ Š † „ Š ˆ ‹ Œ ˆ ˆ Š  † ‰ ‚ Ž   ‰ ƒ ˆ ‘ ’ “ ” • – — ‘ ‘ ˜ ™ “ ‹ Œ ˆ š „ ˆ Œ ƒ Ž ‚ ‰ ›

‰ ‚  † „ ˆ œ „   ‰ ƒ ‚ Š ˆ † ž  „ † Ÿ †   ‚ ƒ ˆ ž † ‰ † ž  Š  † ¡   ˆ ‰ ˆ ‡ Œ ‰  ‚ Š ˆ ‰ Ž ‚ ¢ £ ‰ Ž ‚ ‰

ž † ‡ ˆ „ Š ‡ ˆ Ž   ¤ † ƒ ˆ ž ‘ ’ “ ” • – — ‘ • ˜ ¥ ˜ ” ¦ ’ ˆ ‰ ž ‚ „ ˆ § ˆ „  ƒ ‚ † ž † „ ˆ † ž  ƒ † ƒ ¨ ©  ‰

ˆ ¢ Ÿ † „ ª ‚ ¡ ˆ Š  ˆ Ž † ¢  ‰ ‚ ˆ ‰ Ž Œ ˆ ‰  „ † Š Œ ‡ „  ¢ ˆ „ ‚ Ÿ Š  « Ž Œ ž ‚ ˆ ‰ ˆ ž ¬ ˆ Ž ¬ ‚

ƒ ˆ ‹ Œ ˆ ‡ † „ † š „ ˆ Œ ƒ ˆ ­  Š  ˆ ‰ Ž ‚ ‰ Š  „ Œ Ž Ž  ‚ ‰ ˆ Š Ž ‚ „ „ ˆ Ž  † Š ˆ  ‰ Ž ‚ „ „ ˆ Ž  † Š ¨

©  ˆ ‰ ƒ ‚ ˆ ž ˆ ž ˆ ¢ ˆ ‰  ‚ Ž ‚ „ „ ‚ Ÿ ‚ „ † ƒ ‚ „ ƒ ˆ Œ ‰ † Ž ‚ ‰ Š  „ Œ Ž Ž   ‰ ž † † ƒ ˆ Ž Œ † Ž   ‰

† ž † ¤ ˆ „ ƒ † ƒ ¬  Š   „  Ž ‚ ¤  ¤ ˆ ‰ Ž  † ž ƒ ˆ ž ‡ † Ž  ˆ ‰  ˆ ¨ ©  ž † Ž ‚ ‰ Š  „ Œ Ž Ž   ‰ ‰ ‚

ˆ Š ® ¯ ° ‘ — ® ¯ ® ˆ ‰  ‚ ‰ Ž ˆ Š ± ˆ ž ‡ † Ž  ˆ ‰  ˆ ‹ Œ ˆ ƒ † Ž ‚ ¢ ‚ ‰ ‚  ‚ Ž † ƒ ‚ ¡ ‰ ‚ „ ˆ ›

† Ž Ž  ‚ ‰ † † ˆ ž ž ‚ ‰  ‡ ‚ „ Š  ‰  ‡ ‚ „ ‰ ‚ ² ³ ´ µ µ ¶  · ´ ¸ ¶ ¹ ¨ š „ ˆ Œ ƒ ƒ  „ « ‹ Œ ˆ ± Š 

ž † Ž ‚ ‰ Š  „ Œ Ž Ž   ‰ ˆ Š § † ž Š † ¡ ‰ ‚ ¢ ‚ ƒ  œ Ž † ‰ † ƒ † ˆ ‰ ˆ ž ‡ † Ž  ˆ ‰  ˆ º ‡ ˆ „ ‚ Š  ˆ Š

Ž ‚ „ „ ˆ Ž  † ¡ ‚ † ‡ ‚ „  † Œ ‰ † † ‡ „ ‚ ­  ¢ † Ž   ‰ † ž † ¤ ˆ „ ƒ † ƒ ¡  ž „ ˆ † Ž Ž  ‚ ‰ † § „ ˆ ‰  ˆ

† ˆ ž ž † Ž ‚ ‰ Œ ‰  ‰ ˆ ‹ Œ … ¤ ‚ Ž ‚ ˆ ¢ ‡ ˆ ‚ „ † ¢  ˆ ‰  ‚ ƒ ˆ Š Œ Š Š … ‰  ‚ ¢ † Š » ƒ ˆ Š Œ

ˆ Š  † ƒ ‚ ª ˆ ‰ ˆ „ † ž ² ³ ´ µ µ ¶  · ´ ¸ ¸ ¹ ¨

¼  „ ˆ ¢ ‚ Š ‹ Œ ˆ Š  š „ ˆ Œ ƒ ‡ Œ ˆ ƒ ˆ ¬ † Ÿ ž † „ ƒ ˆ Œ ‰ † ® ½ – ’ ¾ ˜ ¦ ® ‘ ˜ ™ “ † ž †

¤ ˆ „ ƒ † ƒ ˆ Š ‡ ‚ „ ‹ Œ ˆ ¡ † ‹ Œ … ‚  „ † ¤ ˆ ¿ ¡ ž † Ž ‚ ‰ Ž  Ÿ ˆ Ž ‚ ¢ ‚ Œ ‰ † ƒ  Š  † ‰ Ž  † ˆ ‰  „ ˆ

ˆ ž Š † Ÿ ˆ „ » ž † „ ˆ † ž  ƒ † ƒ † ž † ‹ Œ ˆ Š ˆ „ ˆ œ ˆ „ ˆ ¨ À ˆ † ž  ƒ † ƒ ‹ Œ ˆ ‡ ˆ „ ¢ † ‰ ˆ Ž ˆ ¡

† Œ ‰ ‹ Œ ˆ ˆ ž † ‰ † ž  ¿ † ƒ ‚ ž ‚ ƒ ˆ Š Ž ‚ ‰ ‚ ¿ Ž † ¡ ˆ ­  Š   ˆ ‰ ƒ ‚ ƒ ˆ ¬ ˆ Ž ¬ ‚ · ž † ¤ ˆ „ ƒ † ƒ

¬  Š   „  Ž ‚ › ¤  ¤ ˆ ‰ Ž  † ž ˆ Š Œ ‰ ˆ ­  Š  ˆ ‰  ˆ † Š ˆ „ ƒ ˆ Š Ž Œ Ÿ  ˆ „  ‚ ¡ ƒ ˆ Š Ž  § „ † ƒ ‚ ³ »

‰ ‚ ¡ Ž ‚ ¢ ‚ ‡ ‚ ƒ „ … † Ž „ ˆ ˆ „ Š ˆ ¡  ‰ ¤ ˆ ‰  † ƒ ‚ ¹ ¨ Á † Š Ž ‚ ‰ Š  „ Œ Ž Ž  ‚ ‰ ˆ Š ƒ ˆ ž † ‰ † ž  Š ›

 † Š ˆ † ‡ „ ‚ ­  ¢ † ‰ ‚ Š ˆ † ž ˆ   † ‰ ƒ ˆ ˆ Š ‚ ˆ ­  Š  ˆ ‰  ˆ » ¡ ˆ ‰ ˆ Š ˆ Š ˆ ‰   ƒ ‚ ¡ Š ‚ ‰

ˆ œ Ž † Ž ˆ Š ‚ ‰ ‚ ¨ ¼ ˆ † ¬ … ‹ Œ ˆ ± † Ž † ƒ † Ž ‚ ‰ Š  „ Œ Ž Ž   ‰ ž † Ž ‚ ‰ Š  ƒ ˆ „ † ¢ ‚ Š

† ‡ ˆ ‰ † Š Œ ‰ † Ž ‚ ‰   ˆ  Œ „ † ¡ ‹ Œ ˆ † ª Œ † „ ƒ † Š ˆ „ ˆ ­ † ¢  ‰ † ƒ † ¡ Ž ‚ ‰ œ „ ¢ † ƒ † ‚

ƒ ˆ Š ˆ Š   ¢ † ƒ † ² ³ ´ µ µ ¶  · ´ ¸ ¸ ¹ ¨

š „ ˆ Œ ƒ Š ‚ Š   ˆ ‰ ˆ ‹ Œ ˆ ‰ ‚ Š  ˆ ¢ ‡ „ ˆ Š ˆ Ž ‚ ‰ Š  ª Œ ˆ ž ž ˆ ¤ † „ † ž ‡ † Ž  ˆ ‰  ˆ ¬ † Š  †

ˆ ž „ ˆ Ž Œ ˆ „ ƒ ‚ ƒ ˆ ž ‚ „ ˆ ‡ „  ¢  ƒ ‚ º » ˆ ‰ ž Œ ª † „ ƒ ˆ ˆ ž ž ‚ ˆ ž † ‰ « ž  Š  Š † ž Ž † ‰ ¿ †

± Œ ‰ † Ž ‚ ‰ ¤  Ž Ž   ‰ Ž  ˆ „  † Š ‚ Ÿ „ ˆ ž † ¤ ˆ „ ƒ † ƒ ƒ ˆ ž † Ž ‚ ‰ Š  „ Œ Ž Ž   ‰ ¡ ‹ Œ ˆ ˆ ‰

ž ‚  ˆ „ † ‡  Œ   Ž ‚ „  ‰ ƒ ˆ ž ‚ ¢  Š ¢ ‚ ‹ Œ ˆ Œ ‰ „ ˆ Ž Œ ˆ „ ƒ ‚ „ ˆ Ž Œ ‡ ˆ „ † ƒ ‚ ² ³ ´ µ µ ¶  ·

´ ¸  ¹ ¨  ˆ „ ‚ ¡ Ž ‚ ¢ ‚ ‡ Œ ˆ ƒ ˆ † ƒ ¤ ˆ „   „ Š ˆ ¡ ‡ ‚ „ ¢ « Š ‹ Œ ˆ Œ ‰ † Ž ‚ ‰ Š  „ Œ Ž Ž   ‰

 ˆ ‰ ª † ž † ¢  Š ¢ † ˆ œ Ž † Ž  † ‹ Œ ˆ Œ ‰ „ ˆ Ž Œ ˆ „ ƒ ‚ „ ˆ Ž Œ ‡ ˆ „ † ƒ ‚ ¡ Ã Ä š „ ˆ Œ ƒ ž † Š

14
Lo cual podría habilitar a pensar en una perspectiva de la verdad freudiana
más ligada al pragmatismo que al correspondismo. En principio, y enmarcados
en los límites del presente texto, resaltaremos el peso de esta última y su estrecha
relación con el realismo ontológico. Sin embargo, las basculaciones freudianas
respecto del conocimiento (entre un realismo y un antirrealismo epistemológicos),
vuelven lícita la posibilidad de buscar también más de una teoría de la verdad. Si
esto resultase viable, convendría dilucidar las relaciones, alcances y problemas
de cada una de tales líneas de pensamiento.

MAXIMILIANO AZCONA 27
 Å Æ Ç È Æ É Ê Ë Ì Í Î Ì Ï Î Ð Ñ Ë Ì Ò Ë Ì Ç È Ó Ô È Ô É È Ð Ì Õ Ó Ì Ô Õ Æ Ç Ò Ð Å Ì Õ Æ É Ï Ð É Ï Æ Ì É È Ì

Ï Ð Ò Ð Ç Ë Æ É Ô Ï Ï Ì Ç Æ Ö Æ Õ Æ Å Ô Å Ï Ð É Ï Õ Ë Ç Æ × Ô Ø Ù Ô Ï Ð É Ç È Ó Ë Ï Ï Æ Ú É Ì Ç Ë É Æ É È Ì É È Ð

Å Ì Û Ì Ü Ý Õ Æ Ï Ô Ó Þ Å Ì Ó Ì Ç È Ô Ë Ó Ô Ó ß Ë É Û à Ó Ô Ê Ò Ì É È Ð Å Ì Ö Æ Ð Ê Ó Ô à á Ô Å Ì Õ Ý Ô Ç Ô Å Ð ß

Æ Í Ø è Ó Ô Ê Ò Ì É È Ð Ñ Ë Ì é Æ É Å Ì Ý Ì É Å Æ Ì É È Ì Ò Ì É È Ì Å Ì Õ Ô Ý Ð Ç Æ Ö Æ Õ Æ Å Ô Å
â ã ä ä å ã æ ä ç

Å Ì Î Ô Ï Ì Ó Ç Ì Ï Ð É Ï Æ Ì É È Ì Ð É Ð é Ì Ü Æ Ç È Ì Ý Ç á Ñ Ë Æ Ï Ô Ò Ì É È Ì Ø ê Ì Ï Ð Ò Ý Ó Ì É Å Ì Å Ì

Ì Ç È Ì Ò Ð Å Ð Ì Õ Ç Ì É È Æ Å Ð Ñ Ë Ì Ý Ô Ó Ô è Ó Ì Ë Å È Ì É á Ô É Ì Ü Ý Ó Ì Ç Æ Ð É Ì Ç Ï Ð Ò Ð Õ Ô

Å Ì Õ Ì Ý á Ê Ó Ô à Ì Ø

Ù Ô Å Ì É Ð Ò Æ É Ô Å Ô Û × Ì Ó Å Ô Å Î Æ Ç È Ú Ó Æ Ï Ô ß ë ì Ì Ç Ë É Ô Ì Ü Ý Ó Ì Ç Æ Ú É Ñ Ë Ì Ï Ð É í

Õ Õ Ì × Ô Ï Æ Ì Ó È Ô Ï Ð É È Ó Ô Å Æ Ï Ï Æ Ú É Ô É Æ × Ì Õ Å Ì Õ Ç Ì É È Æ Å Ð Å Ì Õ Ð Ç È î Ó Ò Æ É Ð Ç Í Ç Æ

Û × Ì Ó Å Ô Å ß Å Ì Ç Æ Ê É Ô Õ Ô Ô Å Ì Ï Ë Ô Ï Æ Ú É Å Ì Õ Ð Ì É Ë É Ï Æ Ô Å Ð Ô Õ Ô Ï Ð Ç Ô Þ Ç Ë Ô à ï É

Ì Ç Õ Ô Ë É Æ × Ì Ó Ç Ô Õ Æ Å Ô Å é Ì Õ Ï Ô Ó ï Ï È Ì Ó Û Î Æ Ç È Ú Ó Æ Ï Ð ß Æ Ò Ý Õ Æ Ï Ô Ï Æ Ì Ó È Ð Ó Ì Ï Ð É Ð Ï Æ í

Ò Æ Ì É È Ð Å Ì Õ Ð Ç Æ É Ê Ë Õ Ô Ó Ì É ð Ë Ì Ê Ð Ø ñ Ë Ì Å Ì Å Ì Ï Æ Ó Ç Ì Ñ Ë Ì Ì Ç È Ô È Ì É Ç Æ Ú É Ì É È Ó Ì

Ë É Æ × Ì Ó Ç Ô Õ Æ Ç Ò Ð Þ É Ð Ò Æ É Ô Õ Æ Ç Ò Ð Ì Ç Ë É Ô Å Æ Ò Ì É Ç Æ Ú É Ð Ò É Æ Ý Ó Ì Ç Ì É È Ì Ì É

Õ Ô Ç È Ì Ð Ó Æ ò Ô Ï Æ Ð É Ì Ç Å Ì è Ó Ì Ë Å Ø ó Õ Ô à ï É Õ Ì Ê Ô Õ Æ Ç È Ô é Ý Ó Ð Ý Æ Ð Å Ì Õ Ô Ï Æ Ì É Ï Æ Ô

Ò Ð Å Ì Ó É Ô é Ç Ì × Æ É Ï Ë Õ Ô Ô Ñ Ë á Ï Ð É Õ Ô Å Æ Ò Ì É Ç Æ Ú É Å Ì Õ Ç Ì É È Æ Å Ð é Ì Ç Ì É Ï Æ Ô Õ í

Ò Ì É È Ì Æ Å Ì Ð Ê Ó ï ô Ï Ô Ø ë õ ö Ì Ô Î á Ñ Ë Ì Ë É Ó Ô Ç Ê Ð Å Ì Õ Ô Æ Å Ì É È Æ Å Ô Å Ì Ý Æ Ç È î Ò Æ Ï Ô

à Ó Ì Ë Å Æ Ô É Ô Ç Ì Ô Õ Ô Æ É Å Æ Ç Ð Õ Ë Ö Æ Õ Æ Å Ô Å Å Ì Ì Õ Ì Ò Ì É È Ð Ç Ý Ó Ð × Ì É Æ Ì É È Ì Ç Å Ì Õ Ô Ç

È Ó Ô Å Æ Ï Æ Ð É Ì Ç É Ô È Ë Ó Ô Õ Æ Ç È Ô Þ Î Ì Ó Ò Ì É î Ë È Æ Ï Ô Ì É Õ Ð Ñ Ë Ì Ó Ì ô Ì Ó Ì Ô Ç Ë Ï Ð É Ç È Æ í

È Ë Ï Æ Ú É Ò Ì È Ú Å Æ Ï Ô Ç Ç Ð Ë É é ø ù ú Ö Ø
â ÷ ã ç

É Ô Ý Ð Ç Æ Ö Õ Ì Õ Ì Ï È Ë Ó Ô Ý Ô Ó Ô Ì Ç È Ô Ç Ï Ð É È Ó Ô Å Æ Ï Ï Æ Ð É Ì Ç Å Ì è Ó Ì Ë Å Ì Ç Ï Ð É Ç Æ í

Å Ì Ó Ô Ó Ý Ð Ó Ç Ì Ý Ô Ó Ô Å Ð Õ Ð Ç Æ É È Ì Ó Ì Ç Ì Ç Æ Ò Ý Õ Æ Ï Ô Å Ð Ç Ø ü Ó Ô É Ý Ô Ó È Ì Å Ì Õ Ð Å Æ Ï Î Ð

Ý Ð Ó è Ó Ì Ë Å Ì É Ï Õ Ô × Ì Ï Æ Ì É È Æ ô Ï Æ Ç È Ô Ý Ë Ì Å Ì Ç Ì Ó Ï Ð Ò Ý Ó Ì É Å Æ Å Ð Ï Ð Ò Ð Ì Õ

Ô à ï É Ý Ð Ó Æ É Ç Ï Ó Æ Ö Æ Ó Ô Õ Ý Ç Æ Ï Ð Ô É ï Õ Æ Ç Æ Ç é Å Æ Ç Ï Æ Ý Õ Æ É Ô É Ô Ï Æ Ì É È Ì é Ì É Ì Õ Ï Ð É È Ì Ü È Ð

Õ Ì Ê Æ È Æ Ò Ô Å Ð Å Ì Õ Ô Ç Ï Æ Ì É Ï Æ Ô Ç É Ô È Ë Ó Ô Õ Ì Ç Þ Ç Ë Ï Ð É Ï Ì Ý Ï Æ Ú É Å Ì Õ Ô Ï Æ Ì É Ï Æ Ô Ø ë ý

ñ Ð Ó Ð È Ó Ð Õ Ô Å Ð é Ñ Ë Æ ò ï Ç Ý Ð Å Ô Ò Ð Ç Ý Ì É Ç Ô Ó Ñ Ë Ì Ï Æ Ì Ó È Ô ô Õ Æ Ô Ï Æ Ú É Æ Ò Ý Õ á Ï Æ È Ô

Å Ì è Ó Ì Ë Å Ý Ô Ó Ô Ï Ð É Õ Ô ô Õ Ð Ç Ð à á Ô é Ô Õ Ô × Ì ò Ñ Ë Ì Õ Ð Ç Æ É È Ì É È Ð Ç Å Ì Ô Ï Ï Ì Å Ì Ó

15
Concepto que Freud comenzó utilizando para concebir la certeza en el delirio
paranoico y que luego se extrapoló al ámbito de los mitos y a la religión mono-
teísta. El artículo “Construcciones en análisis” del cual hemos extraído varios
pasajes, representa uno de los últimos exámenes que el autor hizo sobre el tema.
Allí se traza el distingo entre la verdad “histórica” y la verdad “material”.
16
Siguiendo la clásica distinción de Wilhelm Windelband (1901).
17
En este sentido, para Jaques Lacan, la vía del psicoanálisis lleva una marca
esencial: “no se desprendió nunca de los ideales de ese cientificismo […] es por
esta marca por la que conserva su crédito, a pesar de las desviaciones a las que
se ha prestado, y esto en la medida en que Freud se opuso a esas desviaciones,
siempre con una seguridad sin vacilaciones y un rigor inflexible. Prueba de ello
su ruptura con su adepto más prestigioso, Jung” (Lacan, 1972: 342).

28 REVISTA DE PSICOLOGÍA
 þ ÿ
 
        

  ÿ 
 
ÿ             þ   þ

    ÿ  þ  þ   þ
þ 
 þ  þ
  þ 
þ

  
þ     
     ÿ      

þ      ÿ
           þ     þ  ÿ  
þ               ÿ


                 ! 

" # $ % & ' $ % # ( $ ) * ) & + # , - & ( + # , & + % . % / ' ( & + $ ) * & , $ % ) ( + # . 0 & , , #

# 3 - # & + 4 ) , * % , ( 3 & 5 # 3 # & ' 6 , & 3 0 6 0 & 3 - ) 3 7 8 ) ) 5 3 - # ' - & (

1 2

4 % 9 & , & 4 & + # * # ) , : # 4 & + # 3 ) - , # 3 , # * # 3 4 & # $ - % ; % 4 # 4 0 <

1 2

* # ' # & ' & 3 - ) = ' ) 3 / + ) + ) 3 3 & ' 4 & , ) 3 6 ) , + ) 3 $ 0 # + & 3 4 % 3 $ 0 , , &

& + 6 & ' 3 # * % & ' - ) $ % & ' - : 9 $ ) & 3 - > ' 4 & - & , * % ' # 4 ) 3 6 ) , + ) 3 6 , & <

3 0 6 0 & 3 - ) 3 4 & + ) 3 ) * 5 , & 3 4 & $ % & ' $ % # ( 3 % ' ) ? 0 & & + ) 5 @ & - % ; )

4 & & 3 - ) 3 A + - % * ) 3 & 3 + # $ ) * 6 , ) 5 # $ % / ' , & ; % 3 % / ' 4 & + ) 3 ; % & <

@ ) 3 6 , & 3 0 6 0 & 3 - ) 3 + # $ , & # $ % / ' 4 & ) - , ) 3 ' 0 & ; ) 3 7

B C D E F G H ( I 7 J K L M N M O P Q R S O P N S T U V S 7

þ   X  Y  Z         Z [ 
þ  \ þ  
 ÿ    

 
   þ  

        
 þ þ    þ    þ  
þ    þ   þ
   ]      þ
 þ ^ _ ` a

b c d d

`  
þ      
 þ þ e  
 \ þ  

 f 

 
      
   þ 

     þ  g  ÿ
\ þ   
 
   þ

    þ   h i j      
   
ÿ
  þ


ÿ
þ    
 f

þ


þ
þ    [  þ  þ    þ

 Z
       [ þ
 Z 

  
  þ     ÿ  ÿ þ     
  þ  
   
 þ  g       ÿ
   

    þ     
  þ     l      þ   [  f
þ     

\ þ       þ m

 Z

        n
  ÿ 
             o

þ       ÿ      p  

þ     ÿ  þ
   ÿ 
þ
  þ  þ  þ
     þ        ÿ
 þ    

k k

þ   
 þ  þ ÿ
þ    þ
 Z
   
 þ  ÿ         þ
þ
þ     ÿ    þ 

]       
  þ  Y  
  þ
 Z
     e
        ÿ þ  þ   


þ  þ   þ    
 þ   þ     þ
 Z
 e  
þ    þ
     Z   
 þ 

]      
   
 \    
   q þ
   
 ÿ

þ    ÿ
þ   m

k b c d d

     ÿ
 þ      ÿ      
 þ þ  ÿ

 
 Z
 ^ _ ` ` g þ þ 

c u c

     
þ
 
  ÿ r s t s r _ t v s  w  
 þ e    ÿ  [  þ    [ ÿ  þ x

18
Luego de Freud y por tomar solo algunos ejemplos, hoy vemos que la
fundamentación fenomenológica de Ricoeur culmina en conclusiones que se
contradicen con la tesis del “realismo del inconciente” de Laplanche; siendo
ambas propuestas distintas a las que implica el estructuralismo de Lacan.

MAXIMILIANO AZCONA 29
 y z { | } { ~  € ~   | €  ‚  | { ƒ „ { … † ‡ ˆ ƒ ‰ ‚ } Š ˆ  ƒ {  | { ‹  ƒ | ‹  ‚ } „ Œ { ‡ € } ‡   Ž „ ‚ {

‹ { ƒ {   ƒ {  ‡ € {    ~  | { ƒ ƒ ‡   ‡ … { ‚ ‚ „ ‡ € { ƒ ~   ‹ | „ ‚ ‡ { € ‘  „ | „ | ’

{ | ~ „ | ‚ ‰ | „ ‡ €  | ‡ € } ‡   Ž „ ‚ { | … Ž € ‡ |  ‡   Ž „ ‚ { | € ‡ | ” ‰  | } ƒ { € ‰ € {

~ „ | ‹  ƒ | „  € € ‡ } {    ~  }  ‡ ƒ Š { | ƒ  | ‹  ‚ } ‡ ~   { € { } ‰ ƒ {    { ~   { ƒ  {  „ •

~ { ~ … ~   ‚ ‡ € ‡ ‚ „ ” „  € } ‡ – — „ | ‚ ‰ | „ ‡ €  | ˜ ‰  } „  €  € ‹   € { Œ „ Ž  € ‚ „ { € ‡

| ‡  ‡  €  { ™  ‡ | ‡ ˆ Š { | „ € ‡ š ” ‰ ‚ z { | Œ  ‚  | š  €   |  € ‡ ” „ | ” ‡ ~   { |

‚ „  € ‚ „ { | – › œ    ‡ € ‡ | „ € Œ „ } { š ‹ ‡ ƒ ‡ } ƒ ‡  { ~ ‡ š { ƒ  ž  Ÿ „ ‡ € { ƒ  € ‰ € {  ‡ € {

‹  ƒ ” { €  € }  ”  € }  | ‡  { ‹ { ~ { ‹ ‡ ƒ ‹ ƒ ‡    ” { | ‹ ƒ ‘ ‚ } „ ‚ ‡ | … ™  ‡ |  ™ ‚ ‡ | š

‡   „ Ž ‘ € ~ ‡ € ‡ | { ƒ  ‹  € | { ƒ € ‡ | ‡  ‡  { | ˆ ƒ ‡ € }  ƒ { | ~ „ | ‚ „ ‹  „ € { ƒ  | | „ € ‡ } { ” •

 „   €  { ‹ ‡ | „  „  „ ~ { ~ ~  { ‰ } ‡ € ‡ ” Š { ƒ   { } „ Œ { … ‚ ‡ ” ‰ € „ ‚ { ‚ „  €  € } ƒ     { | –

{ ƒ } „  € ~ ‡ ~   ‡ ˜ ‰  z { ~ { ~ ‡  €   { ” { ƒ |  ¢ £ ¤ £ ¥ ¦ § ¨ £ ¥ © ª £ « ¬ ¨ ­

¢ ª © ® ¦ ¥ £ ¥ ¯ ° ‡ ƒ „ € š ± ² ² ³ ´  | ‹ ‡ | „    { ™ ƒ ” { ƒ ˜ ‰   { Œ „ | „  €  | } ‘ € ~ { ƒ

~   { ‚ „  € ‚ „ { ¯  €  { ˜ ‰  µ ƒ  ‰ ~ ‹ ƒ  }  € ~ „  „ € | ‚ ƒ „  „ ƒ {  ‹ | „ ‚ ‡ { € ‘  „ | „ | ´

‚ ‡ €    Œ {  { { ~ ‡ ‹ ‚ „  € ~  ‚ „  ƒ } ‡ | ‹ ƒ  | ‰ ‹ ‰  | } ‡ | ˜ ‰  |  z { € ƒ  Œ   { ~ ‡

‚ ‡ ” ‡ „ € | ‰ ™ ‚ „  € }  | ‹ { ƒ { ‚ ‡ € | } ƒ ‰ „ ƒ ‰ € ‚ ‡ € ‡ ‚ „ ” „  € } ‡ Œ ‘  „ ~ ‡ – ¶ ª ¤ © £ ª ¦ · ­

¨ ¬ ¦ ¸ § © ¸ ¹ ¬ º · ¹ ª £ · » ¤ © ¥ © ¬ ¼ ® © » ¦ ½ ¦ ¥ £ ¥ ¾ ª £ ¸ © ¹ » ¤ £ ª ¦ ¥ £ ¥ ½ £ ª ¬ ¤ £ » ¦ ½ £ ¾ ª £

« £ ¹ · £ ª ¦ ¥ £ ¥ ª ¦ ¸ © £ ª ¾ © ª £ ¿ À ¸ ¤ © ¥ ¹ « « ¦ ¬ ¸ ¦ · » £ º ¥ ¦ · º ¹ ¸ » ¦ ½ ¬ ¾ ª £ ¢ © ¤ · ¢ © « » ¦ ½ £

¥ © ¹ ¸ ¢ ¤ ¬ § ¤ © · ¬ £ « ¹ ¨ ¹ ª £ » ¦ ½ ¬ ¥ © ª « ¬ ¸ ¬ « ¦ ¨ ¦ © ¸ » ¬ š | ‡ € {  Ž ‰ € ‡ | ~   | } ‡ |

}  ‹ „ ‚ ‡ | ˜ ‰  š ‹  |  { | ‰ ‡  | ‡   | ‚  € ‚ „ { š ‚ ‡ € } „ € Á { €  €   z ‡ ƒ „  ‡ € }  ~ 

 { ” { … ‡ ƒ Š { ~   { | ˆ ‡ ƒ ” { | ~  z { ‚  ƒ ‚ „  € ‚ „ {  €  { { ‚ } ‰ {  „ ~ { ~ –

  } ƒ {  {  ‡ ~   Ÿ   Ž  | „ | ˜ ‰  ‹ ƒ  }  € ~  ” ‡ | š } „  €  ‹ ‡ ƒ { | ‹ „ ƒ { ‚ „  €

ƒ  ‚ ‡ € ‡ ‚  ƒ  ‡ | ˆ ‰ € ~ { ”  € } ‡ | ~  | ~   ‡ | ‚ ‰ {   | |  }  ‡ ƒ „  { … ‹ ƒ { ‚ } „ ‚ {  

‹ | „ ‚ ‡ { € ‘  „ | „ | ¯  €  | }  ‚ { | ‡ ˆ ƒ  ‰ ~ „ { € ‡ ´ –    ‡ € ‡ | ‚ ‡ € ~ ‰ ‚  { ‚  ƒ ‚ { ƒ ‰ €

‚ ‡ €  ‰ € } ‡ ~  | ‰ ‹ ‡ | „ ‚ „ ‡ €  | „ € ˆ  ƒ „ ~ { | … { ƒ   { } „ Œ „  { ƒ  { | š Ã Ä ƒ  ž  Ÿ „ ‡ € { € ~ ‡

| ‡  ƒ  ‡ } ƒ ‡ | ‚ { ” „ € ‡ | ‹ ‡ | „    | –  |  } ƒ {  {  ‡ ~  „ € ˆ  ƒ  € ‚ „ { … ‚ ‡ € | } ƒ ‰ ‚ •

‚ „  € € ‡ | ~    ƒ Š { z { ‚  ƒ ‹  € | { ƒ  €  ‡ ˜ ‰  š ‚ ‡ € Å { ‚ z   { ƒ ~ ¯ ± ² ³ Æ ´ š ‹ ‡ •

~ ƒ Š { ” ‡ | ~  € ‡ ” „ € { ƒ Ç ‡  | } ‘ ‚ ‰  ‡ |  ‹ „ | }  ” ‡   Ž „ ‚ ‡ | È ~   ‹  € | { ” „  € } ‡

µ ƒ  ‰ ~ „ { € ‡ – { { ~ z  ƒ  € ‚ „ { { ‚ ƒ Š } „ ‚ { { ‚ „  ƒ } ‡ | ‹ ƒ  | ‰ ‹ ‰  | } ‡ | ˜ ‰  z { €

19
Considérense, a modo de ejemplo, las discusiones en los ámbitos de la
física cuántica y sus interpretaciones, de la teoría de sistemas, la cibernética de
segundo orden, la fundamentación de la matemática, la biología experimental,
entre tantas otras.
20
Suposiciones que no se agotan, por supuesto, en este problema que hemos
abordado. Seguramente, suposiciones respecto del espacio, el tiempo, la cau-
salidad, lo justo, lo bello, etcétera, son igual de importantes para proseguir en
este sentido.

30 REVISTA DE PSICOLOGÍA
 É Ê Ë Ê Ì Í É Î Ê Ï Ð Ñ Ò Í Ó Ê Ï Ê Ï Ô Ì Õ Ò Í Ö Ê Ò Î × Ï Ð Ø Ù Ô Ó Î Ú Ï Í Ù Î Ì Ï Í É Ê Ò Û Ö Î Ï Ü Ò Ô Ù Ð Ý Ü Ê Ò Û

Ó Û Ê Ë Î Ó Ô Ù Í Þ Ì É Ê Ó Õ Ê Ì Ï Û Ö Í Ê Ì Ð Î Õ Ï Í Ù Î Û Ì Û Ó Ý Ð Í Ù Î ß

Î Ì Ï Í É Ê Ò Û Ö Î Ï Ó Û Õ Î Ï Í × Í Ó Í É Û É É Ê á Û Ù Ê Ò Õ Í Ë Î Ð Ê Û Ò Ô Ì Û Ì Ø Ó Í Ï Í Ï Ù Î Ö Õ Û â

Ò Û Ð Í Ë Î É Ê Ó Û Ï É Í Ë Ê Ò Ï Û Ï Î Ò Í Ê Ì Ð Û Ù Í Î Ì Ê Ï Õ Ï Í Ù Î Û Ì Û Ó Ý Ð Í Ù Û Ï Ê Ì × Û Ï Ê Û Ð Û Ó Ê Ï Ê ã Ê Ï ä

Ð Ê Ì Í Ê Ì É Î Ù Î Ö Î á Î Ò Í å Î Ì Ð Ê Ó Û Õ Î Ï Í × Í Ó Í É Û É É Ê É Í Û Ó Î æ Û Ò ç Ù Î Ì Ë Ê Ò æ Ê Ò Ê Ì Ó Û

Ù Î Ì Ï Ð Ò Ô Ù Ù Í Þ Ì É Ê Ô Ì Ï Û × Ê Ò Ð Ò Û Ì Ï É Í Ï Ù Í Õ Ó Í Ì Û Ò Ï Î × Ò Ê Ó Î á Ô Ö Û Ì Î ß è Ì Ê Ï Ð Ê

Ð Ò Û ç Ê Ù Ð Î é Ï Î Ó Î É Ê × Ê Ö Î Ï Ò Ê Ù Î Ì Î Ù Ê Ò Ú Ù Î Ö Î É Í æ Ì Û Ï É Ê Ü Ê Ú Ó Û Ï Í É Ê Û Ï ê Ô Ê

Ù Î Ì Ó Ó Ê Ë Û Ì Ó Û Í É Ê Û É Ê ê Ô Ê Ó Î Ò Ê Û Ó Ò Ê Ï Í Ï Ð Ê Û Ó Û Í É Ê Û ë ì í Î Ò Í Ì Ú î ï ï ð ñ ò ï ó ß

ô õ ö õ ÷ õ ø ù ú û ü ý ú ý þ ú ÿ ÷
 ù û ü

Ï Ï Î Ô Ì Ú  ß  ß ì ð   î Û ó ß 
                          Û Ò Ù Ê Ó Î Ì Û ñ

 Û Í É Þ Ï ß

ì ð   î × ó ß              
   
      
      ß í Ñ ! Í Ù Î ñ

Í æ Ó Î Ë Ê Í Ì Ð Í Ô Ì Î ß

"

 Û Ù á Ê Ó Û Ò É Ú # ß ì ð  $  ó ß %          

       
      ß  Ô Ê Ì Î Ï

Í Ò Ê Ï ñ Ò æ Î Ï ß

 

 Û Ð Ê Ï Î Ì Ú # ß ì ð  &  ó ß '             
(    Ô Ê Ì Î Ï Í Ò Ê Ï ñ Ö Î â

 

Ò Ò Î Ò Ð Ô ß

Ò Ê Ô É Ú ß ì î ï ï ò Û ó ß é  Û Ï Ì Ê Ô Ò Î Õ Ï Í Ù Î Ï Í Ï É Ê É Ê Ü Ê Ì Ï Û ì è Ì Ï Û ç Î É Ê Ô Ì Û Ð Ê Î Ò Ý Û

"
)

Õ Ï Í Ù Î Ó Þ æ Í Ù Û É Ê Ó Û á Í Ï Ð Ê Ò Í Û Û É ê Ô Í Ò Í É Û Ú É Ê Ö Ô Ù á Û Ï Ü Î × Í Û Ï ç Ò Ê Õ Ò Ê Ï Ê Ì Ð Û Ù Í Î â

Ì Ê Ï Î × Ï Ê Ï Í Ë Û Ï Ú ç É Ê Ù Í Ê Ò Ð Û Ï Õ Ï Í Ù Î Ï Í Ï Û Ó Ô Ù Í Ì Û Ð Î Ò Í Û Ï ó ë ß è Ì * +       
,

   Ú - - - ß  Ô Ê Ì Î Ï Í Ò Ê Ï ñ Ö Î Ò Ò Î Ò Ð Ô ß

 

ì î ï ï ò × ó ß é  Ò Î ç Ê Ù Ð Î É Ê Õ Ï Í Ù Î Ó Î æ Ý Û ë ß è Ì * +       
   Ú - ß

 Ô Ê Ì Î Ï Í Ò Ê Ï ñ Ö Î Ò Ò Î Ò Ð Ô ß

 

ì î ï ï ò Ù ó ß é  Û Í Ì Ð Ê Ò Õ Ò Ê Ð Û Ù Í Þ Ì É Ê Ó Î Ï Ï Ô Ê . Î Ï ë ß è Ì * +       
   Ú

- / ç / ß  Ô Ê Ì Î Ï Í Ò Ê Ï ñ Ö Î Ò Ò Î Ò Ð Ô ß

 

ì î ï ï ò É ó ß é - Ì Ð Ò Î É Ô Ù Ù Í Þ Ì É Ê Ó Ì Û Ò Ù Í Ï Í Ï Ö Î ë ß è Ì * +       
   Ú

- / ß  Ô Ê Ì Î Ï Í Ò Ê Ï ñ Ö Î Ò Ò Î Ò Ð Ô ß

 
0

ì î ï ï ò É ó ß é  Î Í Ì Ù Î Ì Ù Í Ê Ì Ð Ê ë ß è Ì * +       
   Ú - / ß  Ô Ê â

Ì Î Ï Í Ò Ê Ï ñ Ö Î Ò Ò Î Ò Ð Ô ß

 

ì î ï ï ò Ü â î ï ï ò æ ó ß é Î Ì Ü Ê Ò Ê Ì Ù Í Û Ï É Ê Í Ì Ð Ò Î É Ô Ù Ù Í Þ Ì Û Ó Õ Ï Í â

Ù Î Û Ì Ø Ó Í Ï Í Ï ë ß è Ì * +       
   Ú / ç / - ß  Ô Ê Ì Î Ï Í Ò Ê Ï ñ


0 0

Ö Î Ò Ò Î Ò Ð Ô ß

Ò Ê Ô É Ú ß ì î ï ï ò æ ó ß é è Ó ç Î ç Ê Ó Ê Ó Ó Î ë ß è Ì * +       
   Ú - ß

"
) 0 0

 Ô Ê Ì Î Ï Í Ò Ê Ï ñ Ö Î Ò Ò Î Ò Ð Ô ß

 

MAXIMILIANO AZCONA 31
 1 2 3 3 4 5 6 7 8 9 : ; < = > ? > @ A > ? B = > ? > C 7 D E F G H I J K L M N O P Q I J R S T S 7

; : E = > V ? < : > W V X = < < = < Y ; 7

1 2 3 3 4 5 6 7 8 Z [ A \ < ] ? ] [ ] : < : [ ^ ? ] [ ] : E ^ [ E : ; < = > ? > @ ^ [

A > ? B = > ? > C 7 D E F G H I J K L M N O P Q I J R Y = X = S T S 7 ; : E = > V ? < : > W

V X = < < = < Y ; 7

1 2 3 3 4 _ 6 7 8 D ^ X [ ^ : > Y [ < : E ^ [ B ; ^ Y ; < [ C 7 D E F G H I J K L M N O P Q I J R

S S T 7 ; : E = > V ? < : > W V X = < < = < Y ; 7

1 2 3 3 4 ? 6 7 8 9 ; : ` [ > B = E a : < : E B ? [ > ] : ? E Y < = ] ; B B ? b E [ ^ A > ? c

B = [ E d ^ ? > ? > C 7 D E F G H I J K L M N O P Q I J R Y = X = S S T T 7 ; : E = > V ? < : > W

V X = < < = < Y ; 7

1 2 3 3 4 ? 6 7 8 e f = < g ; \ ^ [ 5 ; : < < [ h 1 D ? E > Y : ? E @ i < : ; ] 6 C 7 D E F G H I J K L M N O P j

Q I J R S S T T 7 ; : E = > V ? < : > W V X = < < = < Y ; 7

1 2 3 3 4 ? 6 7 8 V E d ^ ? > ? > Y : < X ? E [ k ^ : : ? E Y : < X ? E [ k ^ : C 7 D E F G H I J K L M N O P Q I J R

S S T T T 7 ; : E = > V ? < : > W V X = < < = < Y ; 7

U

1 2 3 3 4 ? 6 7 8 l = E > Y < ; B B ? = E : > : E : ^ [ E d ^ ? > ? > C 7 D E F G H I J K L M N O P Q I J R

S S T T T 7 ; : E = > V ? < : > W V X = < < = < Y ; 7

1 2 3 3 4 ? 6 7 8 D > g ; : X [ ] : ^ f > ? B = [ E d ^ ? > ? > C 7 D E F G H I J K L M N O P Q I J R

S S T T T 7 ; : E = > V ? < : > W V X = < < = < Y ; 7

1 2 3 3 4 ? 6 7 8 V ^ 5 ; E [ > ^ : B B ? = E : > : ^ : X : E Y [ ^ : > > = k < : A > ? B = [ c

E d ^ ? > ? > C 7 D E F G H I J K L M N O P Q I J R S S T T T 7 ; : E = > V ? < : > W V X = c

U

< < = < Y ; 7

1 2 3 3 4 ? 6 7 8 m = ? > \ > @ ^ [ < : ^ ? 5 ? b E X = E = Y : n > Y [ C 7 D E F G H I J K L M N O P Q I J R

S S T T T 7 ; : E = > V ? < : > W V X = < < = < Y ; 7

; _ E R p 7 q 7 1 r s t 2 6 7 u I P J Q H v K Q v H I w P O I J H P x L O v K y L z P J K y P z Q { | K I J }
o

m \ ~ ? B = W i l D 7

;  ^ [ R V 7 1 r s s € 6 7  Q v w y P J y z J K y P z Q y | K H P I O y J M 7 ‚ ~ a = < a W ‚ ~ a = < ] ƒ E ? c

` : < > ? Y @ f < : > > 7

Z [ B [ E R „ 7 1 r s … 2 6 7 8 Z [ B ? : E B ? [ @ ^ [ ` : < ] [ ] C 7 D E † J K H y Q L J ‡ } m \ ~ ? B = W

q ? 5 ^ = S S T 7

m = < ? E R D 7 1 r s s ˆ 6 7 ‰ z Q H L w v K K y Š z I O N P z J I M y P z Q L K L M N O P ‹ L } [ < B : ^ = E [ W

: ] ? > [ 7
Œ

1 2 3 3 r 6 7 u L J J y P Q P J I G P H P J z P K P J I H y L J N I H I O I P w v K I K y Š z w P O  v j

Q v H L } ; : E = > V ? < : > W 9 ; : ` [ Ž ? > ? b E 7

f : < < \ > R „ 7 1 r s € t 6 7 8 D ^ A < = k ^ : X [ ] : ^ [ < : [ ^ ? ] [ ] : E ^ [ = k < [ ] : i < : ; ] C }

f = E : E B ? [ A < : > : E Y [ ] [ : E : ^ > : 5 ; E ] = q ? X A = > ? = ] : ^ l n < B ; ^ = f > ? c

B = [ E [ ^ n Y ? B = m : ~ ? B [ E = R 8 f > ? B = [ E d ^ ? > ? > @  : [ ^ ? ] [ ] C R : a : B Y ; [ ] = : E

; [ ] [ ^ [  [ < [ R > : A Y ? : X k < : 7

Œ

? E ] : ^ k [ E ] R 7 1 r s ’ ’ 6 7 “ y J Q L H y I w P O I | O L J L  { I I z Q y ” v I 7 ; : E = >

‘ ‘ U

V ? < : > W 9 = ` [ •

32 REVISTA DE PSICOLOGÍA
 NUEVAS CONFIGURACIONES FAMILIARES: NIÑAS, NIÑOS
Y ADOLESCENTES ADOPTADAS/OS POR PAREJAS
DEL MISMO SEXO

– — ˜ ™ š ™ › œ ™ š š ™  œ ž

Ÿ   ¡ ¢ £   ¤

¥ ¦ § ¨ © ª © « ¬ © ­ ¨ ® ¯ ® ° § © ¨ ¯ ® ± ® ° § ¨ © ® ° ¦ © ¯ ² ³ ­ ¦ ² ± © ° ± ² © ¯ ´ ³ ¬ µ ² ¶ ·

± © ± ² ¬ ° ® ¯ ¸ ¹ ® ± ¬ ° ¦ ¦ ® º © ® ° ¦ © ² ° ¯ § ² § ¹ ± ² » ° © µ ¬ ­ § ² º © ¦ © ­ ¬ ¯ ² ª ² ¦ ² µ © µ µ ®

¸ ¹ ® ° ² ¼ © ¯ ½ ° ² ¼ ¬ ¯ ´ © µ ¬ ¦ ® ¯ ± ® ° § ® ¯ ¾ ¿ ¿ À Á ­ ¹ ® µ © ° ¯ ® ¨ ¬ § ¬ ¨ Â © µ ¬ ¯ ® °

© µ ¬ ­ ± ² » ° © ­ © ¨ ® « © ¯ µ ® ¦ ³ ² ¯ ³ ¬ ¯ ® Ã ¬ ½ © ­ © ¨ § ² ¨ µ ® ¦ © ­ ¨ ¬ ³ ¹ ¦ Â © ± ² » ° µ ®

¦ © ¦ ® ´ µ ® ³ © § ¨ ² ³ ¬ ° ² ¬ ± ² º ² ¦ ¿ Ä Å Æ Ç Ä Ç È É ¾ ¯ © ° ± ² ¬ ° © µ © ® ¦ È Ê µ ® « ¹ ¦ ² ¬ µ ®

Æ Ë È Ë Á ¸ ¹ ® ­ ® ¨ ³ ² § ® ¦ © ­ ¬ ¯ ² ª ² ¦ ² µ © µ µ ® © µ ¬ ­ ± ² » ° © © ¸ ¹ ® ¦ ¦ © ¯ ¸ ¹ ® µ ® ¯ ® ® °

± ¬ ° ¯ § ² § ¹ ² ¨ ¹ ° © Ì © ³ ² ¦ ² © Ä

Í © ¯ © ° ± ² » ° µ ® µ ² ± Î © ¦ ® ´ Î © ± ¬ ° ¦ ¦ ® º © µ ¬ Â ¨ © ° µ ® ¯ µ ® ª © § ® ¯ Ï § ² ± ¬ ¯ ½

« ¹ ¨ Ð µ ² ± ¬ ¯ ´ ¯ ¬ ± ² © ¦ ® ¯ ½ ¯ ² ® ° µ ¬ ® ¦ ­ ¹ ° § ¬ µ ® ³ © ´ ¬ ¨ ± ¬ ° § ¨ ¬ º ® ¨ ¯ ² © ¦ © ­ ¬ ·

¯ ² ª ² ¦ ² µ © µ µ ® © µ ¬ ­ § © ¨ ­ ¬ ¨ ­ ® ¨ ¯ ¬ ° © ¯ µ ® ¦ ³ ² ¯ ³ ¬ ¯ ® Ã ¬ Ä ¥ ° ³ ¹ ± Î ¬ ¯ µ ®

® ¯ ¬ ¯ µ ® ª © § ® ¯ ¯ ® ­ ¦ © ° § ® © ¯ ² ¦ © ± ¨ ² © ° Ñ © ­ ¬ ¨ ­ © ¨ ® « © ¯ µ ® ¦ ³ ² ¯ ³ ¬ ¯ ® Ã ¬ ® ¯ ¦ ©

© µ ® ± ¹ © µ © ­ © ¨ © ® ¦ ± ¨ ® ± ² ³ ² ® ° § ¬ ½ µ ® ¯ © ¨ ¨ ¬ ¦ ¦ ¬ ´ ± ¬ ° ¯ § ² § ¹ ± ² » ° ¯ ¹ ª « ® § ² º © µ ®

¦ ¬ ¯ ¿ ¿ À ´ ¯ ² Â © ¨ © ° § ² Ñ © ® ¦ ² ° § ® ¨ Ï ¯ ¯ ¹ ­ ® ¨ ² ¬ ¨ µ ® ¦ ¬ ¯ ³ ² ¯ ³ ¬ ¯ © ¦ © ¦ ¹ Ñ µ ®

* Licenciada en Psicología (UNLP), magister en Derechos Humanos (UASB:

Universidad Andina Simón Bolívar-sede: Quito/Ecuador). Adscripta a la cátedra
de Psicología Forense de la Facultad de Psicología (UNLP). Becaria de la Co-
misión de Investigaciones Científicas de la Provincia de Buenos Aires. E-mail:
aldana_ag@hotmail.com

ALDANA GIANNASI 33
 Ò Ó Ô Õ Ö × Ø Ù × Õ × Ó Ô Ö Ú Ù Û Ó Ö Ú Ô Ú Ô Û Ü Ý Ò Ú Ù × Þ Ó Ô Õ Ó Ö Ò Ü ß Ó Ø à Ú Ø Ù × á Ø â Ø Û Ú Ö Ø Ü Ù × Ó Ø Ü Ò

Þ Ú Ò Ó Ô ã Ú Ö Ú Ù ä Ó Ô Þ Ú Ò å × æ Ó ç ß â ã å è é ê Ø Ú Ô Ú ë Ü Ö Ù Ó ì Ø í Ú Ô Û Ö Ü × Ø à Ú Ô Û × î Ü ï

Ù × á Ø Õ Ü Ö Û Ú Þ Ú í Ø Ü Õ Ú Ö Ô Õ Ú Ù Û × à Ü × Ø Û Ú Ö Þ × Ô Ù × Õ Ò × Ø Ü Ö × Ü ì Þ Ó Ø Þ Ú Ò Ó ð í Ö ñ Þ × Ù Ó

Õ Ô × Ù Ó Ò á î × Ù Ó Ô Ú Ú Ø Û Ö Ú Ù Ö í ó Ü Ø Ú × Ø Û Ú Ö Õ Ú Ò Ü Ø Ú Ø í Ø × Ø Û Ú Ø Û Ó Þ Ú Ü Ø Ü Ò × ó Ü Ö

Ò Ü Ô × Ø Ù × Þ Ú Ø Ù × Ü Ô Þ Ú Ò Õ Ö Ó Ù Ú Ô Ó Þ Ú Ü Þ Ó Õ Ù × á Ø Ú Ø Õ Ü Ö Ú ð Ü Ô Þ Ú Ò ë × Ô ë Ó Ô Ú ô Ó

Ú ô Õ Ò Ó Ö Ü Ö Ò Ü Ô Ö Ú Õ Ö Ú Ô Ú Ø Û Ü Ù × Ó Ø Ú Ô õ í Ú Ú Ò Ò Ü Ô Û × Ú Ø Ú Ø Þ Ú Ò ë × Ô ë Ó Þ Ú Ò

ò ò

Ü Ù Ù Ú Ô Ó Ü Ò Ü Õ Ü Ö Ú Ø Û Ü Ò × Þ Ü Þ é

Õ Ü Ö Ú Ø Û Ü Ò × Þ Ü Þ ì Ü Þ Ó Ò Ú Ô Ù Ú Ø Ù × Ü ì Ü Þ Ó Õ Ù × á Ø ì Õ Ü Ö Ú ð Ü Ô

ö ÷ ø ÷ ù ú ÷ û ü ø ÷ ý þ ÿ

ë × Ô ë Ó Ô Ú ô Ó é

     

ä × Ô Õ Ü Õ Ú Ö Û Ó Õ Ö Ú Ô Ú Ø Û  Ó Ù í Ô Ú Ô Ó Ø Û ä Ú × ë Õ Ò × Ù Ü Û × Ó Ø Ô Ü Ø Þ ë Ó Þ × ï

Ù Ü Û × Ó Ø Ô Û ä Ü Û Ý Ö × Ø î Ô Û Ó Û ä Ú × Ø Ô Û × Û í Û × Ó Ø Ü Þ Ó Õ Û × à Ú Û ä Ú Õ Ó Ô Ô × Ý × Ò × Û Û ä Ü Û

å å
ë Ü Ý Ú î Ö Ü Ø Û Ú Þ × Ø Ü Þ Ó Õ Û × Ó Ø Û Ó Ô Ü ë Ú ï Ô Ú ô Ù Ó í Õ Ò Ú Ô ì  × Û ä Û ä Ú

Ú Ø Ü Ù Û ë Ú Ø Û Ó  Û ä Ú Ù × à × Ò ë Ü Ö Ö × Ü î Ú Ü Ù Û Ø Ó Û  é   ç Õ Ü Ô Ô Ú Þ Ó Ø  í Ò   ì

    è Û ä Ü Û Ü Ò Ò Ó  Ô  Ó Ö Û ä Ú Õ Ó Ô Ô × Ý × Ò × Û Ó  Ü Þ Ó Õ Û × Ó Ø Û Ó Û ä Ó Ô Ú  ä Ó  × Ô ä

Û Ó  Ó Ö ë Ü  Ü ë × Ò é

â Ø ë Ü Ø Ó  Û ä Ú Ô Ú Þ × Ô Ù í Ô Ô × Ó Ø Ô Ü Ö × Ô Ú Ô ×  Û ä Ú í Õ Ý Ö × Ø î × Ø î Ý Ô Ü ë Ú ï

ò ò

Ô Ú ô Ù Ó í Õ Ò Ú Ô × Ô Ô í × Û Ü Ý Ò Ú  Ó Ö Û ä Ú î Ö Ó  Û ä ì Þ Ú à Ú Ò Ó Õ ë Ú Ø Û Ü Ø Þ Ô í Ý ð Ú Ù Û × à Ú

Ù Ó Ø Ô Û × Û í Û × Ó Ø Ó  Û ä Ú å å
Ü Ø Þ ×  Ú Ø Ô í Ö Ú Ô Û ä Ú Ý Ú Ô Û × Ø Û Ú Ö Ú Ô Û Ô Ó  Û ä Ú Ô Ü ë Ú

× Ø Û ä Ú Ò × î ä Û Ó  Û ä Ú î í × Þ × Ø î Õ Ö × Ø Ù × Õ Ò Ú Ô Ú Ô Û Ü Ý Ò × Ô ä Ú Þ Ý Û ä Ú â Ø Û Ú Ö Ø Ü Û × Ó Ø Ü Ò

ß Ó Ø à Ú Ø Û × Ó Ø Ó Ø Û ä Ú  × î ä Û Ô Ó  Û ä Ú ß ä × Ò Þ ç â ß ã ß è é â Ø Û ä × Ô Ù Ó Ø Û Ú ô Û ì Ó í Ö

Ö Ú Ô Ú Ü Ö Ù ä Þ Ó Ø Ú Ü Ô Õ Ü Ö Û Ó  Ü Ø × Ø Û Ú Ö Þ × Ô Ù × Õ Ò × Ø Ü Ö Õ Ú Ö Ô Õ Ú Ù Û × à Ú ì  ä Ú Ö Ú Û ä Ú

Ò Ú î Ü Ò Ü Ø Þ Õ Ô Ù ä Ó Ò Ó î × Ù Ü Ò × Ø Û Ú Ö Ô Ú Ù Û Ü Ø Þ Ù ä Ü Ò Ò Ú Ø î Ú × Ø Ü Ø Ü Û Û Ú ë Õ Û Û Ó

Ü Ø Ü Ò ó Ú Û ä Ú Ú   Ú Ù Û Ô Ó  Û ä Ú Ü Þ Ó Õ Û × Ó Ø Õ Ö Ó Ù Ú Ô Ô × Ø Ô Ü ë Ú ï Ô Ú ô Ù Ó í Õ Ò Ú Ô Ü Ø Þ

Ú ô Õ Ò Ó Ö Ú Û ä Ú Ö Ú Õ Ö Ú Ô Ú Ø Û Ü Û × Ó Ø Ô Û ä Ü Û Û ä Ú ä Ü à Ú Û ä Ú Ô Ü ë Ú Ü Ø Þ Û ä Ú Ü Ù Ù Ú Ô Ô

Û Ó Õ Ü Ö Ú Ø Û × Ø î

Õ Ü Ö Ú Ø Û × Ø î ì Ü Þ Ó Ò Ú Ô Ù Ú Ø Ù Ú ì Ü Þ Ó Õ Û × Ó Ø ì Ô Ü ë Ú ï Ô Ú ô Ù Ó í Õ Ò Ú Ô é

         

ê Ò Û Ö Ü Ý Ü ð Ó Ü Õ Ö Ú Ô Ú Ø Û Ü Ö Ú Ô Õ Ö Ó Þ í Ù Û Ó Þ Ú Ò Ü × Ø à Ú Ô Û × î Ü Ù × á Ø Ö Ú Ü Ò × ó Ü Þ Ü

Ú Ø ë × Û Ú Ô × Ô Þ Ú ë Ü Ú Ô Û Ö ñ Ü Ú Ø ã Ú Ö Ú Ù ä Ó Ô  í ë Ü Ø Ó Ô ì Ù í Ó Û Ú ë Ü Ú Ô  ê Ò

Þ Ú Ö Ú Ù ä Ó Ü Ò Ü × Þ Ú Ø Û × Þ Ü Þ Ú Ø Ø × æ Ó Ô ì Ø × æ Ü Ô Ü Þ Ó Ò Ú Ô Ù Ú Ø Û Ú Ô ç å å
è Ü Þ Ó Õ ï

Û Ü Þ Ó Ô  Ü Ô Ú Ø
Ö î Ú Ø Û × Ø Ü ì Û Ú ë ! Û × Ù Ü õ í Ú Ù Ó Ø Û × Ø " Ó Õ Ö Ó  í Ø Þ × ó Ü Ø Þ Ó Ù Ó ë Ó

Ý Ú Ù Ü Ö × Ü Þ Ú Ò ß Ó ë × Ô × á Ø Þ Ú â Ø à Ú Ô Û × î Ü Ù × Ó Ø Ú Ô ß × Ú Ø Û ñ Ù Ü Ô Þ Ú Ò Ü # Ö Ó à × Ø Ù × Ü

34 REVISTA DE PSICOLOGÍA
 $ % & ' % ( ) * + , - % * . / 0 / 1 % ( 2 ) 3 ) ( 3 % - ( , % ( 4 % 5 2 ) * 3 5 6 7 , ) * 8 ) 2 9 4 , 3 ) * :

* ) 3 , 5 2 % * ; < ' - 9 $ , 3 ) * = ' % * % > 5 ( ? % ( % - 5 $ ) ; ? % ( % - 5 - 5 ( 5 8 5 - 4 , - $ % 2 5

@ ) - 6 ' 2 5 3 , A ( ; 5 8 2 , 3 5 3 , A ( $ % 2 5 ( ' % B 5 2 % ; $ % , ( @ 5 ( 3 , 5 . C % ; D E F E G

; G H I D J K L 1 ; 2 5 * 5 ( 3 , A ( $ % 2 5 2 % ; $ % M N O P Q M R S Q R Q T U N V Q O N P Q R . C % ;

D E I E G K 1 : B , * 2 ' 6 7 - 5 ( $ ) 2 ) * 3 ) ( * % 3 ' % ( 4 % * 3 5 6 7 , ) * = ' % 4 - 5 % 5 8 5 - % < 5 $ )

$ , 3 > ) 5 B 5 ( 3 % ( ) - 6 5 4 , B ) : % ( 2 5 * 8 ) 2 9 4 , 3 5 * 8 W 7 2 , 3 5 * $ % * 4 , ( 5 $ 5 * 5 2 5

, ( @ 5 ( 3 , 5 : 8 5 - 4 , 3 ' 2 5 - 6 % ( 4 % % ( 2 5 , ( * 4 , 4 ' 3 , A ( 5 $ ) 8 4 , B 5 I

( 3 ) ( 4 , ( ' ) 6 ) B , 6 , % ( 4 ) $ % @ ' % - Y 5 * * ) 3 , 5 2 % * : 8 - Z 3 4 , 3 5 * : @ ) - 6 5 [

3 , ) ( % * $ , * 3 ' - * , B 5 * ; % \ 4 - 5 $ , * 3 ' - * , B 5 * : 3 ) 6 8 ) ( % ( 4 % * @ ' ( 3 , ) ( 5 2 % * :

* , 6 7 A 2 , 3 ) * % , 6 5 ? , ( 5 - , ) * % 6 8 5 8 5 ( : ) - , % ( 4 5 ( ; % ( 3 5 - ( 5 ( 2 5 * * , ? ( , [

] 3 5 3 , ) ( % * , 6 5 ? , ( 5 - , 5 * $ % $ % 4 % - 6 , ( 5 $ 5 * ) 3 , % $ 5 $ % ( ' ( 6 ) 6 % ( 4 )

> , * 4 A - , 3 ) I ^ * 4 5 7 2 % 3 , % ( $ ) * % ( 4 , $ ) * 8 5 - 5 2 5 B , $ 5 : B 5 2 ) - % * _ 4 , 3 ) * ;

6 ) - 5 2 % * : = ' % $ % 4 % - 6 , ( 5 ( % ( * ' 3 ) ( < ' ( 4 ) 2 5 * ' 7 < % 4 , B , $ 5 $ $ % 2 ) *

, ( $ , B , $ ' ) * = ' % 3 ) ( * 4 , 4 ' ; % ( ' ( 5 * ) 3 , % $ 5 $ $ 5 $ 5 . / 5 * 4 ) - , 5 $ , * : G J J ` 1 I

/ 5 6 7 , ) * 8 - ) $ ' 3 , $ ) * % ( 2 ) < ' - 9 $ , 3 ) ; * ) 3 , 5 2 : % ( 2 ) - % @ % - % ( 4 % 5 2 5 *

, ( @ 5 ( 3 , 5 * : ? _ ( % - ) * : @ 5 6 , 2 , 5 * : * % \ ' 5 2 , $ 5 $ % * : 8 - ) 3 - % 5 3 , ) ( % * : % ( 4 - %

) 4 - ) * : 3 ) 6 ) 3 ) ( * % 3 ' % ( 3 , 5 $ % ' ( 4 - 5 * 4 ) 3 5 6 , % ( 4 ) $ % % * 4 5 * * , ? ( , ] 3 5 [

3 , ) ( % * = ' % ) 8 % - 5 ( 3 ) 6 ) ) - ? 5 ( , Y 5 $ ) - 5 * $ % * % ( 4 , $ ) * : ( ) * % 6 8 ' < 5 ( 5

5 ( 5 2 , Y 5 - ; $ , 2 ' 3 , $ 5 - = ' _ > 5 3 % 6 ) * 3 ) ( 2 5 * , ( @ 5 ( 3 , 5 * $ % * 8 - ) 4 % ? , $ 5 *

> ) ; I + 3 4 ' 5 2 6 % ( 4 % * % % * 4 Z ( 3 - % 5 ( $ ) % * 8 5 3 , ) * $ % 8 5 - 4 , 3 , 8 5 3 , A ( ;

$ % 7 5 4 % 8 5 - 5 2 5 % 2 5 7 ) - 5 3 , A ( $ % ' ( 5 ( ' % B 5 ( ) - 6 5 % ( 6 5 4 % - , 5 $ % 8 - ) [

3 % $ , 6 , % ( 4 ) 8 5 - 5 2 5 5 $ ) 8 3 , A ( $ % ( , a 5 * : ( , a ) * ; 5 $ ) 2 % * 3 % ( 4 % * 4 5 ( 4 )

% ( 2 5 b - ) B , ( 3 , 5 $ % & ' % ( ) * + , - % * 3 ) 6 ) 5 ( , B % 2 c 5 3 , ) ( 5 2 : $ % * 5 @ 9 )

= ' % 3 ) ( 3 , % - ( % ( ) * ) 2 ) 5 2 ) * 2 % ? , * 2 5 $ ) - % * ; $ , 8 ' 4 5 $ ) * : * , ( ) 5 2 ) *

8 - ) @ % * , ) ( 5 2 % * = ' % 4 - 5 7 5 < 5 ( % ( 2 5 4 % 6 Z 4 , 3 5 : 8 * , 3 A 2 ) ? ) * : 4 - 5 7 5 < 5 $ ) - % *

* ) 3 , 5 2 % * : < ' - , * 4 5 * = ' , % ( % * * ) ( 2 ) * = ' % 5 3 ) 6 8 5 a 5 ( 5 2 ( , a ) $ ' - 5 ( 4 %

% 2 8 - ) 3 % * ) $ % 5 $ ) 8 4 5 7 , 2 , $ 5 $ I

/ ) ( * , $ % - 5 - 5 2 5 , ( @ 5 ( 3 , 5 3 ) 6 ) ' ( 5 3 5 4 % ? ) - 9 5 3 ) ( 3 % 8 4 ' 5 2 , 6 8 2 , 3 5

- % 3 ) ( ) 3 % - = ' % % * ' ( 5 3 ) ( * 4 - ' 3 3 , A ( * ) 3 , 5 2 ; = ' % 3 ) 6 ) 4 5 2 $ % 8 % ( $ % - Z

$ % 2 5 * 3 ) ( $ , 3 , ) ( % * ; 2 5 * 3 5 - 5 3 4 % - 9 * 4 , 3 5 * * ) 3 , 5 2 % * : 8 ) 2 9 4 , 3 5 * % > , * 4 A [

- , 3 5 * $ % 3 5 $ 5 6 ) 6 % ( 4 ) $ 5 $ ) I d ' % * , % 6 8 - % > ' 7 ) ( , a ) * ( ) % * ' ( 5

( ) B % $ 5 $ : 8 % - ) 2 5 @ ) - 6 5 $ % 3 ) 6 8 - % ( $ % - 2 ) * : % * 4 ' $ , 5 - 2 ) * : 5 ( 5 2 , Y 5 - 2 ) *

1
Ley 26061 Nacional de Protección integral de los derechos de los NNA, ley
13.298 de la promoción y protección integral de los derechos de los niños y
decretos reglamentarios en Provincia de Buenos Aires.

ALDANA GIANNASI 35
e f g h i j k l m n l g h o p q h q f f q r g s g l g t u h u t j q q f f u h v q i q s v q j k s v q f g h

v n w q j q s m q h i u h n l n u s q h n v q u f x y n l g h z i u f { m n l g h e h u l n g f q h n | i q j g s m q h }

~  €  ‚ ƒ „ … † ‡ ˆ  ‰ ‚ „ Š … † € ƒ ‹ ‚ Œ Š  Š ‚ ‰ € ƒ Ž †  €  ‚ ƒ  €  € ƒ

‚ ‰ ‚ € † ƒ ‚ ‰  ‚ ‚ ‘ … „ Š ’ †

  

s s p q h m j u h v { g h h q l u s h n v q j g f g g v u i l n x s l u | u p s g n s h m n m p l n x s

q h m j n l m g | q s m q f q y g f z v q i j u m q l l n x s w g | n f n g j e h u l n g f z o p q g h q y p j g

q f t n q s q h m g j e v q h g j j u f f u n s m q y j g f v q f u h ” ” • o p q l g j q l q s v q p s g

w g | n f n g o p q f u h l j { q u h q q s l p q s m j g s q s h n m p g l n x s v q v q h g | i g j u e

v q h i j u m q l l n x s l u s h p w g | n f n g v q u j n y q s } – n q s v u q f ” ” • g v u i m n r u — g

f g i j q u l p i g l n x s i j n | g j n g v q f g n s h m n m p l n x s z | k h n | i u j m g s m q o p q q f

n s m q j ˜ h v q f u h i g v j q h g v u i m g s m q h u v q u j n y q s } • h p f p ™ h u s g j l g n l u h

f u h m n q | i u h q s o p q q f š q j q l › u œ u | g s u l u s l q v { g g f  ž Ÿ   ¡ ¢ ž £ ¤ ¥ ¤ ž  

q f v q j q l › u v q g v u i m g j p s › n ¦ u z l u | u i j u i n q v g v p u t ¦ q m u h u f u i g j g

s q h h p l q h u j n u h z o p q v g s v u i u h m q j n u j | q s m q f u h › p ˜ j w g s u h g l g j y u

v q f h m g v u }

g n s l u j i u j g l n x s v q f g © u s r q s l n x s ª s m q j s g l n u s g f v q f u h š q j q l › u h

v q f ” n « u ¬ © ª š ” ­ g s p q h m j u u j v q s g | n q s m u ¦ p j { v n l u ® l u s h m n m p e q p s

g s m q h e p s v q h i p ˜ h q s q f f g j y u i j u l q h u v q j q l u s u l n | n q s m u v q f h m g m p h

n s w g s m n f z q s m g s m u h q q j n y q l u | u q f n s h m j p | q s m u g l m p g f | k h n s m q y j g f z

v n s k | n l u e q w q l m n r u i g j g y g j g s m n ™ g j f u h v q j q l › u h v q f s n « u } g g v u i ¯

l n x s l u | u | q v n v g v q i j u m q l l n x s v q f g n s w g s l n g g h i n j g g y g j g s m n ™ g j q f

v q j q l › u v q f s n « u — g o p q l g j q l q v q p s g w g | n f n g g l u s m g j l u s ¥ ž £   ° ± ¡

  ² Ÿ ¡ ³ ´ Ÿ ³ ¡ ž ¢ ž £ ¤ ¥ ¤ ž ¡ i u h n t f q } • › u j g t n q s z µ o p ˜ v q s q p s g t p q s g

q h m j p l m p j g w g | n f n g j ¶ z µ l p k f q h f g n s m q j i j q m g l n x s v q f g s u j | g ¦ p j { v n l g

o p q i j q v u | n s g q s f g h v q l n h n u s q h g v | n s n h m j g m n r g h o p q h q m u | g s g f u

f g j y u v q f i j u l q h u v q g v u i l n x s ¶ z µ o p ˜ i g j k | q m j u h h q m u | g s q s l p q s m g

g f q r g f p g j q f q h m g v u v q g v u i m g t n f n v g v v q p s s n « u e f g h q f q l l n x s v q

f u h w p m p j u h i g v j q h g v u i m n r u h ¶

2
El 20 de noviembre de 1989 la Asamblea General de las Naciones Unidas
aprobó la CIDN, incorporada a nuestro ordenamiento jurídico el 22 de Noviembre
de 1990. A partir de la reforma constitucional del año 1994, la citada Convención,
adquirió Jerarquía Constitucional.

36 REVISTA DE PSICOLOGÍA
 · ¸ ¹ º » ¼ ½ ¹ ¸ ¾ ¼ ¿ À ¸ Á » º À Â ¼ À ¸ º À Ã ¸ Â º Á ¼ ¸ Ä º ¸ Ä Å Æ ¾ ¼ ¿ À Ç Æ Á Å Ã È º É º º ¹

Å Â Å Á » ¸ Ã ¼ º À Â Å Ä º À ¼ Ê Å ½ Ë ¸ ½ º À ¾ Å À Ä ¼ ¾ ¼ ¿ À Ä º ¸ Ä Å Æ Â ¸ Ì ¼ ¹ ¼ Ä ¸ Ä ¸ Æ ¸ Á º Í ¸ ½

¾ ¸ ½ ¸ Ä ¸ ½ Ç ½ Å ¹ Â º Á Å ½ Î ½ Å ¹ Â º Á ¸ ½ Ï Ð À º ¹ ¾ ¸ ½ Å Ä º º ½ Â Å ½ Ñ ¹ Â ¼ Ã Å ½ Æ Å Á ¾ Å À ½ ¼ Ä º Ò

Á ¸ Á ½ º Ó È º È À ¸ Æ º Á ½ Å À ¸ ½ Å ¹ Â º Á ¸ Ç » Á ¸ ¾ ¼ ¸ ½ ¸ ½ È Ô ¸ Ã ¼ ¹ ¼ ¸ º Õ Â º À ½ ¸ Î Á º Ä Ä º

¸ Ã ¼ ½ Â ¸ Ä º ½ Ç Æ È º Ä º ¾ È Ã Æ ¹ ¼ Á ¾ Å À ¹ Å ½ Á º Ó È ¼ ½ ¼ Â Å ½ À º ¾ º ½ ¸ Á ¼ Å ½ Æ ¸ Á ¸ Ì Á ¼ À Ä ¸ Á

È À ½ Å ½ Â Ö À Ô ¸ Ã ¼ ¹ ¼ ¸ Á ¸ ¹ À ¼ Ê Å Ë ¸ Ï × ¸ Ä ¸ Ä ¼ ¾ º ½ Å Ì Á º ¹ ¸ Å Á ¼ º À Â ¸ ¾ ¼ ¿ À ½ º Õ È ¸ ¹

Ä º ¹ Å ½ Ë ¸ ½ Æ Å ½ ¼ Ì ¹ º ½ ¸ Ä Å Æ Â ¸ À Â º ½ Ç ½ ¼ À º Ã Ì ¸ Á » Å º À ¹ ¸ ¼ À Â º Á Æ Á º Â ¸ ¾ ¼ ¿ À Ó È º

½ º Ø ¸ ¾ º Ä º ¹ ¸ À Å Á Ã ¸ Ç À Å ½ º Â Á ¸ Â ¸ Ä º ¾ È ¸ ¹ Ó È ¼ º Á Æ º Á ½ Å À ¸ ½ Å ¹ Â º Á ¸ Ç ½ ¼ À Å

½ ¿ ¹ Å Ä º È À ½ Å ¹ Â º Á Å Å ½ Å ¹ Â º Á ¸ Ø º Â º Á Å ½ º Õ È ¸ ¹ Ï Ù È ¸ À Ä Å Ä º ¾ ¼ Ã Å ½ Ú º ¹ À ¼ Ê Å

À º ¾ º ½ ¼ Â ¸ È À Æ ¸ Ä Á º Î È À ¸ Ã ¸ Ä Á º Û Ü ¸ Ó È Ö À Å ½ Á º Ô º Á ¼ Ã Å ½ º Õ ¸ ¾ Â ¸ Ã º À Â º Ý Ç

Ü ¸ Ó È Ö Á º ¹ ¸ ¾ ¼ ¿ À Æ ¸ Â º Á À ¸ Î Ã ¸ Â º Á À ¸ ¸ ¹ È Ä ¼ Ã Å ½ Ý Ç Ü ½ Å ¹ Å Æ º À ½ ¸ Ã Å ½ º À

º ¹ À ¼ Ê Å Ý Ç Ü Å Æ Á Å Î º ¾ Â ¸ Ã Å ½ ½ Å Ì Á º º ¹ À ¼ Ê Å È À Â ¼ Æ Å Ä º Á º ¹ ¸ ¾ ¼ ¿ À Ø Å Ã Ì Á º Ò

Ã È Í º Á Æ Á Å Ô È À Ä ¸ à º À  º ¸ Á Á ¸ ¼ » ¸ Ä Å º À À È º ½  Á ¸ ½ ¾ Å À ¾ ¼ º À ¾ ¼ ¸ ½ Ý

Þ ß ß à á â ã ä å æ à ç ã à ä å ß è â é á ê è â é å ë ì ã à å í è å ç å â ì ã à å æ ì î ß

í á ï à á á ç ß ì ð è â è ç è ã ì á ß á à ß ñ å í ä á ò à ß å ê å í ä á ó ô õ à ä å â

ï à á æ è ì ß æ ì í á ß æ è ß â à â ñ ä è õ á ß ì ã è ä á â ö ç å ê å í ä á á â ç å ï à á

ã ä å á å ç ê à ß í è å ç ß ì ð è ò ç è æ ä ÷ å ø á ç ñ å í ä á á â ï à ì á ß ç è

á ß õ á ß í ä å ã ä å â é å ë á ä â ì í è á ç á õ ì í è ñ è ä ç å ê å í ä á ó õ á ß á ä å ç ù

ê á ß ã á å ã ä å ú û â í á ç ê å ã ä ì ê è ß ì è ü ý þ ÿ á ç å æ ì î ß í á ô ß ì í å

æ è ê è ñ ä ì ê ì õ á ß ì å ó ç å í á ç å ê å í ä á ò á ç ñ å í ä á ó ç å í á ç á ß ù

õ á ß í ä å ê ì á ß ã è ø à ß å ä á ç å æ ì î ß æ è ß æ á ë ì í å æ è ê è ß å ã à ä å ç ó å ç

ê å ä õ á ß í á ç å ç á ò â è æ ì å ç ò ó ñ è ä ã å ß ã è ó ì ß æ à á â ã ì è ß å ë ç á ü
â ÷

â á æ ì á ä ä å á ç æ ÷ ä æ à ç è ö         
          

                 å í è ä á ã ó     ö   ù   

× Å Å Ì ½ Â ¸ À Â º ¹ ¸ » º ½ Â ¸ ¾ ¼ ¿ À Ä º ¹ À ¼ Ê Å Î ½ È À ¸ ¾ ¼ Ã ¼ º À Â Å À Å Ì ¸ ½ Â ¸ À Æ ¸ Á ¸

Ø ¸ ¾ º Á Ä º ½ È ½ Æ Á Å » º À ¼ Â Å Á º ½ È À Å ½ Æ ¸ Ä Á º ½ Ç ¾ Å Ã Å Â ¸ Ã Æ Å ¾ Å º ¹ À ¸ ¾ º Á Ä º È À

Ø Å Ã Ì Á º Î È À ¸ Ã È Í º Á ¸ ¹ ¾ ¸ À  ¸ Æ ¸ Á ¸ ½ º Á Ø ¼ Í Å Å Ø ¼ Í ¸ Ä º º ½ ¸ ½ Æ º Á ½ Å À ¸ ½ Ï

Ú Ð ¹ À ¸ ¾ ¼ Ã ¼ º À Â Å Î º ¹ Æ ¸ Á Â Å Ç Ó È º Á º Æ Á º ½ º À Â ¸ À Ø º ¾ Ø Å ½ Ô  ½ ¼ ¾ Å ½ Ç Ä º Ì º À

 Á ¸ À ½ Ô Å Á à ¸ Á ½ º º À  ¹ ¼ ¸ ¾ ¼ ¿ À Ç º À Ø º ¾ Ø Å ½ Å ¾ ¼ ¸ ¹ Û  Ù ¸ Ä Å Á º Â Ç     Ï

! ¼ ¹ ¼ ¸ ¾ ¼ ¿ À Ä º Á ¼ É ¸ Ä º " # $ % & Ç Ó È º º À ½ È ¸ ¾ º Æ ¾ ¼ ¿ À » Á ¼ º » ¸ ½ ¼ » À ¼  ¾ ¸ ¸ Ã Å Á Ç

¸ Ã Å Á Ó È º ½ º Á º  º Á º ¸ ¹ ¸ È À ¼ ¿ À ¼ À Ä ¼ ½ Å ¹ È Ì ¹ º Ç Î º ¹ À ¼ É º ¹ Ô È À Ä ¸ À Â º Ä º ¹ ¸

¸ Ä Å Æ ¾ ¼ ¿ À Ç º ½ Ä º ¾ ¼ Á ¹ ¸  ¹ ¼ ¸ ¾ ¼ ¿ À Ä º È À À ¼ Ê Å Ë ¸ Ì ¼ Å ¹ ¿ » ¼ ¾ Å Å À Å º À È À ¸ Ô ¸ Ò

à ¼ ¹ ¼ ¸ ¾ Å Ã Å Ø ¼ Í Å Ç ½ º º ½  ¸ Ì ¹ º ¾ º Æ Å Á º ¹ Ä º ½ º Å Î À Å Æ Å Á È À ¼ À ½  ¼ À  ŠÀ ¸ Â È Á ¸ ¹ Ï

'
À À º Ù ¸ Ä Å Á º Â Ç Ä º ½ ¾ Á ¼ Ì º ¾ ¿ Ã Å ½ º » Ñ À ¹ ¸ ½ Ö Æ Å ¾ ¸ ½ Î ¾ È ¹ Â È Á ¸ ½ Ç º ¹

Æ ¸ Á º À Â º ½ ¾ Å  ½ ¼ ½ Â º Ã ¸ Ó È º ¸ Â Á ¼ Ì È Î º È À Å ½ Ø ¼ Í Å ½ ¸ È À Å ½ Æ ¸ Ä Á º ½ Ç Î È À Å ½

ALDANA GIANNASI 37
( ) * + , - ) . / 0 - 1 2 3 0 - 4 5 0 6 7 2 / ) * , 6 0 * 0 * 2 8 , + , / 9 , 9 + , - , : , 6 , / 9 0 - ;

6 ) 9 + 2 6 0 / 2 0 < = : 2 ) 5 2 > / ? + , - 2 * , / 5 2 ) @ A : 0 : ) + B 0 * , : ) 1 2 - 9 0 + 2 ) ? , / 5 ) * )

5 . : 9 . + ) , - ( 0 - 2 7 : , C 2 - 2 7 2 : 2 D ) + : ) - * 2 C , + - ) - 8 0 + 6 ) - ) * 0 ( 9 ) * ) - ( 0 + : )

8 ) 6 2 : 2 ) < , : 6 0 * 0 , / E . , - , * , = / , : 0 ( , + 6 2 9 2 * 0 ? : 0 C , : ) * 0 < : 0 ( 0 - 2 7 : ,

, 2 / 9 0 : , + ) 7 : , , / 5 ) * ) F ( 0 5 ) ? : . B ) + @

2 / 2 + 6 H - : , 3 0 - < , / : ) ) 5 9 . ) : 2 * ) * C 2 C 2 6 0 - ? 5 0 / C 2 C 2 6 0 - 5 0 / . / )

6 . : 9 2 ( : 2 5 2 * ) * * , 6 0 * , : 0 - 8 ) 6 2 : 2 ) + , - ; 8 ) 6 2 : 2 ) - ) * 0 ( 9 2 C ) - < 8 ) 6 2 : 2 ) -

6 2 I 9 ) - < 8 ) 6 2 : 2 ) - 6 0 / 0 ( ) + , / 9 ) : , - < ( ) * + , - , / ( ) + , 3 ) * , 1 , 5 1 0 < 0 9 + 0 -

E . , + , 5 . + + , / ) : ) ( + 0 5 + , ) 5 2 > / ) - 2 - 9 2 * ) , 2 / 5 : . - 0 8 ) 6 2 : 2 ) - 1 0 6 0 - , I . ) J

: , - @ K 7 - , + C ) 5 2 > / E . , / 0 - 5 0 / 5 2 , + / , 2 / * 2 C 2 * . ) : 6 , / 9 , < ? ) E . , 5 ) * ) . / 0

* , / 0 - 0 9 + 0 - 9 2 , / , . / ) + , : ) 5 2 > / = : 2 ) 9 0 + 2 ) 5 0 / E . 2 , / , - 8 . , + 0 / 0 - 0 / - . -

( ) * + , - ? < 0 5 ) - 2 0 / ) : 6 , / 9 , < * , ) : 2 ) / D ) 0 5 0 / C 2 C , / 5 2 ) 5 0 / . / ) ( ) + , 3 ) @

) 6 7 2 0 - - 0 5 2 ) : , - E . , 5 0 / : : , C ) / ) - . C , D ) : 5 ) 6 7 2 0 * , / 0 + 6 ) 9 2 C ) - <

* , 1 , 5 1 0 , / : 0 - M : 9 2 6 0 - 9 + , 2 / 9 ) ) N 0 - * 2 C , + - ) - : , ? , - ( + 0 6 . : B ) * ) - 1 ) /

2 * 0 6 0 * 2 = 5 ) / * 0 ? C 2 - 2 7 2 : 2 D ) / * 0 : ) - / . , C ) - 5 0 / = B . + ) 5 2 0 / , - 8 ) 6 2 : 2 ) J

+ , - @ O / 9 + , , : : ) - < : ) : , ? * , * 2 C 0 + 5 2 0 < E . , 1 ) * ) * 0 : . B ) + ) : ) * 2 - 0 5 2 ) 5 2 > /

, / 9 + , = : 2 ) 5 2 > / ? ) : 2 ) / D ) < 6 ) / 9 , / 2 , / * 0 : ) ( ) 9 + 2 ) ( 0 9 , - 9 ) * 5 0 / 3 . / 9 ) 9 + ) -

: ) * 2 - 0 : . 5 2 > / * , : C P / 5 . : 0 5 0 / ? . B ) : @ Q ) - / 0 + 6 ) 9 2 C ) - E . , ( , + 6 2 9 , / )

: ) - ( ) + , 3 ) - * , 1 , 5 1 0 2 / 9 , B + ) + ( : , / ) 6 , / 9 , ) - . - 1 2 3 0 - , / : 0 - : 2 / ) 3 , -

9 ) / 9 0 * , : ( ) * + , 5 0 6 0 * , : ) 6 ) * + , < - 2 / ( ) - ) + ( 0 + , : 6 ) 9 + 2 6 0 / 2 0 R 1 ) - 9 )

: : , B ) + ) : M : 9 2 6 0 ) C ) / 5 , : , B 2 - : ) 9 2 C 0 , / 6 ) 9 , + 2 ) * , = : 2 ) 5 2 > / ? ) : 2 ) / D )

5 0 / : ) / . , C ) : , ? * , 6 ) 9 + 2 6 0 / 2 0 2 B . ) : 2 9 ) + 2 0 @ O - 9 ) M : 9 2 6 ) ( , + 6 2 9 , )

: ) - ( , + - 0 / ) - * , : 6 2 - 6 0 - , I 0 ) 5 5 , * , + ) : 0 - 6 2 - 6 0 - * , + , 5 1 0 - E . ,

: ) - ( ) + , 3 ) - 1 , 9 , + 0 - , I . ) : , - < , / 9 + , , : : 0 - * 0 - * , + , 5 1 0 - 8 . / * ) 6 , / 9 ) : , -

E . , 1 ) - 9 ) ) 1 0 + ) , + ) / / , B ) * 0 - ( ) + ) , : : 0 - ; : ) 1 , + , / 5 2 ) ? : ) ) * 0 ( 5 2 > / @

2 / , 6 7 ) + B 0 < ) ( , - ) + * , E . , : ) - 8 0 + 6 ) - , / E . , - , 5 0 / 5 2 7 , : )

8 ) 6 2 : 2 ) - , 1 ) / * 2 C , + - 2 = 5 ) * 0 / 0 9 ) 7 : , 6 , / 9 , , / : 0 - M : 9 2 6 0 - 9 2 , 6 ( 0 - <

, / 0 5 ) - 2 0 / , - : ) 5 0 / 9 2 , / * ) 2 * , 0 : > B 2 5 ) 5 0 / 9 2 / M ) ( : ) / 9 , H / * 0 - , , /

9 F + 6 2 / 0 - ) J 1 2 - 9 > + 2 5 0 - @ S ) + ) ) : B . / ) - ( 0 - 2 5 2 0 / , - 6 H - 9 + ) * 2 5 2 0 / ) : 2 - 9 ) -

, : 6 ) 9 + 2 6 0 / 2 0 < 1 , 9 , + 0 - , I . ) : 5 0 / - . - ( + 0 ( 2 0 - = / , - ( + 0 5 + , ) * 0 + , - <

6 0 / 0 B H 6 2 5 0 ? , - 9 ) 7 : , < - 2 B . , - 2 , / * 0 : ) 6 ) / , + ) , / E . , - , ( 2 , / - ) T : )

6 , 3 0 + , - 9 + . 5 9 . + ) 8 ) 6 2 : 2 ) + U @ A : 5 0 / 5 , 7 2 + : ) 5 0 6 0 . / 6 0 * , : 0 0 + 2 B 2 / ) : <

- , : ) / ) 9 . + ) : 2 D ) < ) : - , + / ) 9 . + ) : ? ) : B 0 - ) B + ) * 0 ) ( + , - , + C ) + < : ) 8 ) 6 2 : 2 )

/ . 5 : , ) + * , C 2 , / , 2 / 9 0 5 ) 7 : , , 2 / 6 . 9 ) 7 : , @

. 2 D H - 9 , / , + , / 5 . , / 9 ) , - 9 0 - ( ) + H 6 , 9 + 0 - 5 . : 9 . + ) : , - 2 / 6 ) / , / 9 , -

, / , : 2 6 ) B 2 / ) + 2 0 - 0 5 2 ) : < ( , + 6 2 9 ) * , - , / 9 + ) N ) + ( 0 + E . F * , 9 0 * 0 - : 0 -

38 REVISTA DE PSICOLOGÍA
 W X Y Z [ X \ ] ^ W _ [ _ ^ ` Z \ ^ [ a Z ` b ^ a _ c X \ ^ [ ^ ^ [ _ ^ b d ^ e X b f g h ^ [ i Z a Z ` X \ Z j g ^ [ k

Z [ W ^ a ` _ W X b _ X l X ` l Z ` \ X b ^ \ i X W X \ Z j g ^ [ Z \ ` Z \ g [ a ^ a ^ b ^ [ ^ ` W ^ b a Z l ^ ` ^

e _ Z ` a X \ Y _ \ e g ` \ X \ Y X W _ b ^ b a Z \ e g ^ b Y X \ Z l _ Z b \ ^ Z \ l Z e m n e ^ W Z b a Z k Z b

Z [ Y Z ` Z e i X ^ e X b \ a _ a g _ ` g b ^ ] ^ W _ [ _ ^ f ^ [ ^ e ` _ ^ b d ^ Y Z i _ o X \ p

q r s t r u v w x y u z { y z y | } v ~ y w v x y z  € r  } v ~ y t v t ‚ } u v { v s

v x r { w v ~ y t v t

_ b [ g h ^ ` ^ Y g Y ^ \ i Z W X \ ^ \ _ \ a _ Y X ` Z e _ Z b a Z W Z b a Z ^ g b i _ a X Z b

[ ^ i _ \ a X ` _ ^ Y Z b g Z \ a ` X l ^ m \ Z b W ^ a Z ` _ ^ Y Z _ h g ^ [ Y ^ Y Y Z Y Z ` Z e i X \ ^ [

^ l ` X … ^ ` \ Z [ ^ [ Z f Y Z W ^ a ` _ W X b _ X e _ c _ [ † p ‡ ˆ ‰ p ‰ Š ‹ \ ^ b e _ X b ^ Y ^ Z [ Š Œ Y Z

o g [ _ X Y Z ˆ  Š  k Z b e X b a ` Ž b Y X \ Z g b W ^ ` e X [ Z h ^ [ l ^ ` ^ ^  g Z [ [ ^ \ g b _ X b Z \

i X W X \ Z j g ^ [ Z \  g Z \ Z Y ^ … ^ b Y Z i Z e i X f [ ^ l ` X a Z e e _  b ^ [ ^ Y _ c Z ` \ _ Y ^ Y

^ ^  g Z [ [ ^ \ l ^ ` Z o ^ \ e X b b _ ‘ X \ p

X \ Y Z ` Z e i X \ \ X b e X b \ a ` g e e _ X b Z \ i _ \ a  ` _ e ^ \ f e X b a Z j a g ^ [ _ d ^ Y ^ \ k

l ` X Y g e _ Y ^ \ l X ` [ X \ Y _ \ e g ` \ X \ f l ` Ž e a _ e ^ \ i Z h Z W  b _ e ^ \ k ^ \ m e X W X

a ^ W … _ “ b k l X ` [ ^ \ [ g e i ^ \ Y Z [ X \ i ^ … _ a ^ b a Z \ f [ X \ e ^ W … _ X \  g Z l ` X Y g e Z b

Z b [ ^ \ \ Z b \ _ … _ [ _ Y ^ Y Z \ f \ g … o Z a _ c _ Y ^ Y Z \ Y Z [ _ W ^ h _ b ^ ` _ X \ X e _ ^ [ p ” b a Z \

Y Z \ Z ` ` Z e X b X e _ Y X \ f e X b \ ^ h ` ^ Y X \ l X ` Z [ • \ a ^ Y X k [ ^ ] X ` W ^ e _  b f

Z j _ h _ … _ [ _ Y ^ Y Y Z Y Z ` Z e i X \ e X W _ Z b d ^ Z b Z [ W X W Z b a X Y Z _ b a Z ` ` X h ^ ` f

e g Z \ a _ X b ^ ` [ ^ \ l ` Ž e a _ e ^ \ f [ ^ \ e X b e Z l e _ X b Z \ ^ \ g W _ Y ^ \ e X W X b ^ a g ` ^ [ Z \

Z b [ ^ e X a _ Y _ ^ b Z _ Y ^ Y p

_ b Y g Y ^ \ Z [ l g b a X Y Z W ^ f X ` Y Z … ^ a Z f ` Z \ _ \ a Z b e _ ^ \  g Z h Z b Z `  [ ^

\ ^ b e _  b Y Z [ ^ [ Z f ` ^ Y _ e ^ Z b [ ^ l X \ _ … _ [ _ Y ^ Y Y Z ^ Y X l a ^ ` l X ` l Z ` \ X b ^ \ Y Z [

W _ \ W X \ Z j X p – ` X Y g e a X Y Z [ ^ \ ` Z \ _ \ a Z b e _ ^ \  g Z h Z b Z ` ^ k Z b [ X \ \ Z e a X ` Z \

W Ž \ e X b \ Z ` c ^ Y X ` Z \ k Z [ ` Z e X b X e _ W _ Z b a X Y Z [ X \ Y Z ` Z e i X \ \ Z j g ^ [ Z \ f

` Z l ` X Y g e a _ c X \ k \ Z l ` X Y g e Z g b ^ … ^ a ^ [ [ ^ Y Z X ` Y Z b e g [ a g ` ^ [ f \ X e _ ^ [

W Ž \  g Z o g ` m Y _ e X k f ^  g Z [ ^ Z \ a ` g e a g ` ^ Y Z [ ^ [ Z f Y Z W ^ a ` _ W X b _ X f

Y Z [ l ` X e Z \ X Y Z ^ Y X l e _  b l ` Ž e a _ e ^ W Z b a Z b X \ g ] ` Z W X Y _ n e ^ e _ X b Z \ Y Z

] X b Y X k \ _ b X W Ž \ … _ Z b Y Z ] X ` W ^ k Y Z e ^ ` Ž e a Z ` \ Z W Ž b a _ e X — l X ` Z o Z W l [ X k

\ Z Y _ e Z l ` X h Z b _ a X ` Z \ f b X l ^ Y ` Z f W ^ Y ` Z ˜ p

” i X ` ^ … _ Z b ™ l X `  g “ [ ^ ^ Y X l e _  b e X b o g b a ^ l X ` l ^ ` a Z Y Z Y X \ l Z ` \ X š

b ^ \ Y Z [ W _ \ W X \ Z j X h Z b Z ` ^ a ^ b a ^ \ ` Z \ _ \ a Z b e _ ^ \ e g ^ b Y X o g ` m Y _ e ^ W Z b a Z

g b ^ l Z ` \ X b ^ \ X [ ^ \ m l X Y m ^ ^ Y X l a ^ ` b _ ‘ X \ › Z h œ b Z [ o g Z d  ^ … ` _ Z [ ž ^ c _ l

i ^ f Y X \ e g Z \ a _ X b Z \ Z b a Z b \ _  b Z b W ^ a Z ` _ ^ Y Z Y Z ` Z e i X \ Ÿ Š p Z [ Y Z ` Z e i X

ALDANA GIANNASI 39
   ¡ ¢ £ ¤ ¥ ¡ ¦ ¤ § ¨ £ ¤   ¡ ¢ © ª ¤ © § ¤ ¡ « § £ £   § ¥ ¬ £ ¦ ­ § ¨ ® ¯ ¨ ¬ £ © ¡ ¨ ¬ ¡ § ¤ § ¢ £ ¤ °

¡ ¢ ª ¨ ¬ ¡ ¦ ³ ¤ ¤ ¯ ¥ ¡ ¦ ª § ¦   ¡ ¢ ¨ ª ´ § µ ­ § © § ¥ ¦ ª ¨ ­ ª ¥ ª § ¦ ¡ ­ ¬ § ¦ ¡ ¤ ¬ £ ¶ ¢ ¡ ­ ª   § ¥ § ¦
± ²

¢ £ · ¸ ¹ º £ ¥ ¦ ¡ ¼ ¯ ¨ ¬ £ ½ ¯ ¡ ¤ ¡   ¡ ¤ ¥ ¦ ¡ ¨   ¡ ¡ ¤ ¾ ¢ £ £   § ¥ ­ ª ¿ ¨ ¥ § ¦ À § © § Á
² »

¤ ¡ « ¯ £ ¢ ¡ ¤ Â ª § ¢ £ ¢ § ¤   ¡ ¦ ¡ ­ À § ¤   ¡ ¢ ¨ ª ´ § Ã µ ¾ § ¡ ¤ ¥ ¦ §   ¯ ­ ¬ §   ¡ ¥ ¦ ¡ ® ¯ ª ­ ª § ¤

° ¥ £ ¬ ¦ § ¨ ¡ ¤ ª   ¡ § ¢ ¿ ¼ ª ­ § ¤ ¥ § ¨ ¡ ¦ ¡ ¤ ¬ § ¡ ¨ ­ ¯ ¡ ¤ ¬ ª ¿ ¨ Ã

¤ ª © ¥ § ¦ ¬ £ ¨ ¬ ¡ ¬ ¡ ¨ ¡ ¦ ¥ ¦ ¡ ¤ ¡ ¨ ¬ ¡ ½ ¯ ¡ ¡ ¢ ª ¨ ¬ ¡ ¦ ³ ¤ ¤ ¯ ¥ ¡ ¦ ª § ¦   ¡ ¢ ¨ ª ´ § µ ¨ §

¥ § ¤ ª ¶ ª ¢ ª ¬ £ ­ ¯ £ ¢ ½ ¯ ª ¡ ¦ ª ¨ ¬ ¡ ¦ ¥ ¦ ¡ ¬ £ ­ ª ¿ ¨ µ   ¡ À ¡ ­ À § ¢ £ ¢ ¡ °   ¡ È ¸ ¹ º
± Å Æ Å Ç

£ ­ § ¬ £ ¡ ¢ © £ ¦ ¼ ¡ ¨   ¡   ª ¤ ­ ¦ ¡ ­ ª § ¨ £ ¢ ª   £     ¡ ¢ § ¤ ® ¯ ¡ ­ ¡ ¤ ª ¨ § ¤ ¦ ¡ © ª ¬ ª © § ¤
² É

£ ¢ £ ª ¨ ¤ ¬ ª ¬ ¯ ­ ª ¿ ¨ £   § ¥ ¬ ª Â £ µ ¢ £ £   § ¥ ­ ª ¿ ¨ ¬ ª ¡ ¨ ¡ ­ § © § Ê ¨ £ ¢ ª   £   ¢ £ ¥ ¦ § ¬ ¡ ­ Á

­ ª ¿ ¨ ª ¨ ¬ ¡ ¼ ¦ £ ¢   ¡ º º Ë ½ ¯ ¡ ¨ §   ª ¤ ¥ § ¨ ¼ £ ¨   ¡ ¯ ¨ £ § ¦ ¼ £ ¨ ª Ì £ ­ ª ¿ ¨ Í £ © ª ¢ ª £ ¦

­ £ ¥ £ Ì   ¡ ¥ ¦ § ¥ § ¦ ­ ª § ¨ Î ¦ ¤ ¡ ¢ £ ¹ £   £ ¤ ¬ £ ¢ ¡ ¤ ­ ª ¦ ­ ¯ ¨ ¤ ¬ £ ¨ ­ ª £ ¤ ¢ £ ¢ ¡ ° ­ ¦ ¡ ¿ ¢ £
²

Ê ¼ ¯ ¦ £ ® ¯ ¦ Ï   ª ­ £ ½ ¯ ¡ £ ¯ ¬ § ¦ ª Ì £ £   § ¥ ¬ £ ¦ µ ¡ ¤   ¡ ­ ª ¦ µ ¦ ¡ ¤ ¥ § ¨ ¤ £ ¶ ª ¢ ª Ì £ ¦ ¤ ¡ ¥ § ¦

¨ ª ´ § ¤ ° ¨ ª ´ £ ¤ ­ ¯ ° £ À ª ¤ ¬ § ¦ ª £ ¥ ¡ ¦ ¤ § ¨ £ ¢ £ ¦ ¦ ª ¡ ¤ ¼ £ ¯ ¨ ¡ ¤ ¬ £   §   ¡   ¡ ¤ £ © ¥ £ ¦ §

§ ª ¨ ¤ ¬ ª ¬ ¯ ­ ª § ¨ £ ¢ ª Ì £ ­ ª ¿ ¨
²

Ð Ñ Ò Ñ Ó Ô Õ Ö × Ø Ñ Ò Ñ Ù Ú Õ Ñ Ó Ú Û Ü Ñ Ø Ü Ô Õ Ý Ù Ú Õ Ü Þ Ò ß Ö Ø Ú Õ à á Ñ ß Ö Ù Ö Ñ â

à Û Ñ Ó Ò Ô Õ â Õ Ú Ø Ö Ø Ü Ô Ò ä Ñ ß å Ö Ñ å Ù Ô Õ Ý Ó Ô å Ö Ó Ú Ñ Õ æ ä Ñ Ò ç ä Ü Ô Ò

Ö Ø Ó Ö á Ô Ò Ô Ø ä Ö Ñ Ó Ú è é Ô Ú Ù ê Ö Ó Ñ ë Ù Ñ Ó Ö ß Ô Ø Õ Ö ì Ø Ô Õ Ü Ò æ ä Ü æ Ò Ñ Ù Ó Ô

Ù Ñ í Ù Ö Ñ ä Ö ì Ø Ý ä æ Ú Ñ Ù ä Ñ Ø ä Ô Û Ò Ö Ø ä Ö Û Ñ Ù Ô Õ î æ Õ Ü Ñ ß Ô Ø Ü Ô Ó Ö á Ô ï

Ò Ô Ø ä Ö Ñ Ò Ù Ñ Õ Û Ú Õ Ö ä Ö Ú Ø Ô Õ Ó Ô ä Ñ Ó Ñ ä æ Ñ Ù ð Ý Õ Ú Ù Ú Õ Ô Û Ò Ô Õ Ü Ñ

Ñ Ü Ô Ø ä Ö ì Ø Ñ Ù Ñ Û Ò ç ä Ü Ö ä Ñ ä Ú Ü Ö Ó Ö Ñ Ø Ñ Ó Ô Ù Û Ñ Ò Ô Ø Ü Ô Õ ä Ú Ý Ô Õ Ü Ú Ô Õ Ý

Ù Ñ ñ ò ó ô õ ö ò ÷ ø ù ò ù è ú û Ñ Ó Ú Ò Ô Ü Ý ü ý ý þ ÿ þ

¤   ¡ ­ ª ¦ µ ½ ¯ ¡   ¡ ¤   ¡ ½ ¯ ¡ ¤ ¡ ª ¨ ¤ ¬ ª ¬ ¯ ° ¿ ¢ £ £   § ¥ ­ ª ¿ ¨ ¬ § © £ ¨   § ­ § © §

¥ ¦ ª ¨ ­ ¡ ¥ ¤ ¡ ¢ ª ¨ ¬ ¡ ¦ ³ ¤ ¤ ¯ ¥ ¡ ¦ ª § ¦   ¡ ¢ ¨ ª ´ § µ ¢ § ¦ ¡ ¢ ¡ Â £ ¨ ¬ ¡ ¡ ¤ ½ ¯ ¡ ¡ ¢ ¨ ª ´ §  £

­ ¯ ¡ ¨ ¬ ¡ ­ § ¨ ¢ § ¤ ¢ £ Ì § ¤ ¥ £ ¦ ¡ ¨ ¬ £ ¢ ¡ ¤   ¡ ­ ¯ ª   £   § ¤ µ £ © § ¦ µ ¥ ¦ § À ª ® £ © ª ¡ ¨ ¬ § µ

£ ¶ ¦ £ Ì § µ ­ § ¨ ¬ ¡ ¨ ­ ª ¿ ¨ µ ¦ ¡ ¤ ¥ ¡ ¬ § ¥ § ¦ ¤ ¯ ¤ § ¦ Ï ¼ ¡ ¨ ¡ ¤ µ ¡ ¨ ¢ £ ­ § ¨ ¤ ¬ ¦ ¯ ­ ­ ª ¿ ¨   ¡ ¢

¥ ¦ § ­ ¡ ¤ §   ¡ ¤ ¯ ¶ ® ¡ ¬ ª Â £ ­ ª ¿ ¨   ¡ ¢ ¨ ª ´ § ° ¼ £ ¦ £ ¨ ¬ Ï £   ¡   ¡ ¦ ¡ ­ À § ¤
²

£ ¶ ¦ Î ¯ ¨ £ Í £ © ª ¢ ª £ ¤ ª ¤ ¡ À £ ­ § ¨ Í § ¦ © £   § ¢ ¯ ¼ £ ¦ ¥ £ ¦ £ ¡ ¢ £   Â ¡ ¨ ª © ª ¡ ¨ ¬ §

  ¡ ¢       µ ¤ ª ¤ ¡ À £ ­ ¡ ¥ § ¤ ª ¶ ¢ ¡ ¤ ¯ ª ¨ ¤ ­ ¦ ª ¥ ­ ª ¿ ¨ ¡ ¨ ¡ ¢ ­ £ © ¥ §   ¡ ¢
¬ ¦ § µ

¢ £ ª ¨ ¤ ­ ¦ ª ¥ ­ ª ¿ ¨   ¡ ¯ ¨   ¡ ¤ ¡ § ½ ¯ ¡ ¨ § ¤ ¡ £ £ ¨ ¿ ¨ ª © § ¸ ¨ ¤ ­ ¦ ª ¥ ­ ª ¿ ¨   ¡ ¯ ¨
²

  ¡ ¤ ¡ § ¥ £ ¬ ¡ ¦ ¨ § ½ ¯ ¡ ¢ ¡ § ¬ § ¦ ¼ ¯ ¡ ¯ ¨ £ ¢ Ï ¨ ¡ £ ¼ ¡ ¨ ¡ ¦ £ ­ ª § ¨ £ ¢   ¡ ª   ¡ ¨ ¬ ª Ê Á

­ £ ­ ª § ¨ ¡ ¤ ¥ £ ¦ £ ¥ §   ¡ ¦ ¦ ¡ ­ § ¨ § ­ ¡ ¦ ¤ ¡ ¡ ¨ ° © Î ¤ £ ¢ ¢ Î   ¡ ¢ § ¤ ¡ ¨ ¯ ¨ ­ ª £   § ¤

3
Concepto utilizado por la psicoanalista Piera Aulagnier para dar cuenta del
estado de indefensión originaria en el que se encuentra el cachorro humano no
atravesado aun por el lenguaje y las posibilidad de estructuración del psiquismo
a partir del encuentro con el Otro.

40 REVISTA DE PSICOLOGÍA
                                                

            !  "  #     $            %     &     

    &     '            (                    " $     )

     "  $                  *    "      !       

      $  !     *    

       ,    "                 #            $  )

                       (       !  $  )        

                       " %     #        -     ) & 

            %                      '  . / 0 / 1 2 / 1 3 / ) # 

&      ( 4                5 *  %             %   6   

                    ,      ) #                     

  !  $           )        $             ,              

               &                     !  $          ) 

&               %             )                    

                     "    % (    ) #         "         

       %          -  ) &    4   &       4 $            

       &         "  

        &    (                       !  $         

           *    ' -  )        ,               8        

           $   -          (              $   # 

   ) #                                          9

               "   &     ( :      *          

                 !  $   ) &               "     ( ,     

    #  & 
!          
 
 

 4
* 

  8   
    ;
  '   <

         )                      ;        <         

&          !           )             "    % (    ) & 

                     !          =

          %            %             #   " :  &    

           !            $  #      ) !  #   ,     

               *    )     (                  %  

  *            (      :                %  )   ,     

 $                         )   (       " " 

              >               %      *        #

         %  )          *                     #        

4
Gelman, B., “Dialogando con los hijos sobre la adopción” (Giberti, 1994: 73).

ALDANA GIANNASI 41
 ? @ A A B C D E F G H I J K L @ M D F K F D N J K ? M N J K G M N J A B F D M K K M O @ J N M K P A J Q R B J

G J ? B A J N Q M D S M N J K G M N J A B F D M K ? M K M O F T

D N F L @ M A F D A B M G D M J N J K M O @ J N B ? J ? V @ Q J D J N F Q J K A @ N B D F W N F

X M Q M D B D F D F K M A F D X @ D ? M D A F D N J J D J S F Q I J T Y J A J D D F K B D S G F ? @ A M M D

N J N C Z B A J ? M N J K M O @ J A B C D P ? F D ? M M D M N E N J D F ? M N Z F A M K M O @ J N V F Q R G M K

W Q @ [ M G M K K F N F E @ M ? M D ? B K S G B R @ B G K M M D ? F K E F K B A B F D M K D F D M A M K J G B J \

Q M D S M J A F G ? M K J N F K A @ M G E F K R B F N C Z B A F K T ] K I A F Q F @ D E J ? G M P @ D J

Q J ? G M P K M B D K S B S @ W M D M D S J D S F X @ D A B F D M K P N J X @ D A B C D E J S M G D J N B Z J ? J J

N J D F Q B D J A B C D W N J X @ D A B C D Q J S M G D J M D S F G D F J N F K A @ B ? J ? F K T

Y J B D K S B S @ A B C D J ? F E S B H J P W J E F G ? M ^ D B A B C D J N ? M K E M Z J G A F Q E N M S J \

Q M D S M M N A @ M G E F P N F R B F N C Z B A F ? M N J ^ N B J A B C D P M H B ? M D A B J M N A J G _ A S M G

K F A B J N W H F N @ D S J G B F ? M N E J G M D S M K A F T ` F G K @ E J G S M P N F E J G S B A @ N J G ? M

N J X J Q B N B J V F Q F K M O @ J N J ? F E S B H J P G J ? B A J M D L @ M G M B H B D ? B A J @ D J K M \

O @ J N B ? J ? D F E G F A G M J ? F G J a N J K E J G M [ J K V F Q F K M O @ J N M K ? M A N J G J D E F G

E G B D A B E B F b K B D D M A M K B ? J ? ? M V J A M G N F M O E N I A B S F P E @ M K K M G M c M [ J M D K @

Q J D M G J ? M H B H B G b L @ M K @ K G M N J A B F D M K K M O @ J N M K D F K F D D B E F ? G _ D K M G P

J ? B X M G M D A B J ? M N F L @ M F A @ G G M M D S F ? J K N J K ? M Q _ K A F D ^ Z @ G J A B F D M K

X J Q B N B J G M K P G M N J A B F D M K ? M M D Z M D ? G J Q B M D S F T

B S @ H B e G J Q F K X G M D S M J D F K F S G F K @ D J X J Q B N B J Q B O S J P J K @ N J ? F @ D J

X J Q B N B J J ? F E S B H J A F D X F G Q J ? J E F G @ D J E J G M [ J V M S M G F K M O @ J N P K M Z @ B ? J

? M @ D J X J Q B N B J Q F D F E J G M D S J N W E F G f N S B Q F P @ D J X J Q B N B J A F D K S B S @ B ? J

E F G @ D J E J G M [ J ? M N Q B K Q F K M O F T Y J f D B A J L @ M D F K M A F G G M K E F D ? M G I J

? M K ? M M N E N J D F B Q J Z B D J G B F A F D M N E J S G C D ? M N Q J S G B Q F D B F G M N B Z B F K F

M K M K S J f N S B Q J T g J L @ M ? M K ? M M N E N J D F G M J N P N F G M J N ? M K @ K A @ M G E F K P

V J R N J D P D F H M N J D ? F N J X J N S J ? M A F Q E N M Q M D S J G B M ? J ? K M O @ J N P E F G M N

A F D S G J G B F M H B ? M D A B J D P Q @ M K S G J D A F D K @ K F N J E G M K M D A B J N J ? B K F A B J A B C D

M D S G M G M E G F ? @ A A B C D W K M O @ J N B ? J ? T h J N S J ? M A F Q E N M Q M D S J G B M ? J ? L @ M

N F K F S G F K Q F ? M N F K X J Q B N B J G M K M D A @ R G M D A F D K @ K B Q B N B S @ ? J N Q F ? M N F

V M Z M Q C D B A F ? M X J Q B N B J T

B S M D M Q F K M D A @ M D S J L @ M ? M K ? M N F K E G B D A B E B F K M D @ D A B J ? F K M D N J

K M J ^ G Q J R J L @ M m N J D @ M H J M S J E J ? M G M X F G Q J K M D N J N M W M K E M A I \
i j k l

^ A J ? M R M K F K S M D M G K M M D ? F K ? B Q M D K B F D M K K @ K S J D S B H J K P E F G @ D N J ? F N J

G M J N B n J A B C D M X M A S B H J ? M N ? M G M A V F ? M N D B o F J @ D J X J Q B N B J M D @ D M D X F L @ M

B D S M Z G J N ? M K @ K ? M G M A V F K W J N Q B K Q F S B M Q E F M K S J R N M A M G @ D K B K S M Q J ? M

S G J D K E J G M D A B J W N M Z J N B ? J ? L @ M K F K S M D B ? J M D E G B D A B E B F K ? M e S B A J W K F N B \

? J G B ? J ? ? M ^ D J D J N D K S B S @ S F ? M N J ] ? F E A B C D M D @ D E G F A M K F ? M B D A N @ K B C D

42 REVISTA DE PSICOLOGÍA
 p q r s t s q u v w x y u z r w x { q x t | x } q u u z t t z | x { ~  € w t z } q r z u z } z }  } q  z }

€ z  } ƒ u w s | z } } z „ u x t q { x u | q | s  q t ƒ x u q „ t x | x t q … s } ƒ z u s q y x u } z  q t † ‡

s } € w u u z v w x y z | u ~ q r z } u x } y z  | x u q t s  ƒ x u u z ‰ q  ƒ x v w x x r x u ‰ x

| x t q ƒ x  } s Š  x  ƒ u x x t | x u x € … z q q | z y ƒ q u y z u y q u x ‹ q } … z r z } x Œ w q t x }

x t s  ƒ x u  } } w y x u s z u | x t  s Ž z †  t q u q r x  ƒ x x  t z } z „ ‹ x ƒ s { z } y t q  ƒ x q | z }

y z u t q s  } ƒ s ƒ w € s Š  q | z y ƒ s { q t z v w x } x ƒ s x  x x  € w x  ƒ q } z  t z } t q  z }

y q u x  ƒ q t x }  t q y q u x  ƒ q t s | q | € z r z € q y q € s | q | | x ‘ t s q u  } z } ƒ x  x u } w „ ’

‹ x ƒ s { q u q t  s Ž z v w x } x s  € t w s u “ x  w  q p q r s t s q † x } | x x } ƒ q y x u } y x € ƒ s { q

€ t q u q r x  ƒ x t q q | z y € s Š  y z u y q u x ‹ q } | x t r s } r z } x Œ z  z y z  x x  ‹ w x ‰ z

x t s  ƒ x u  } } w y x u s z u | x t  s Ž z y z u } w € z  | s € s Š  } x Œ w q t   z } s x  | z x } ƒ x

w  y q u “ r x ƒ u z { “ t s | z y q u q | x ‘  s u } w q y ƒ s ƒ w | y q u q q | z y ƒ q u z  z †

” • – — ˜ ™ š › • – œ š

t … s } ƒ z u s  q u  | x }  q ƒ w u q t s  q u  | x } € z r y u s r s u x } ƒ z } x  w  € s q | z } € q ’

ƒ x ‰ Š u s € z } ž p q r s t s q Ÿ  ž  s Ž z Ÿ  ž r w ‹ x u Ÿ  ž … z r „ u x Ÿ  ž y q | u x Ÿ  ž r q | u x Ÿ 

ž … s ‹ z Ÿ  ž } x Œ z Ÿ  ž ‰   x u z Ÿ  ž } x Œ w q t s | q | Ÿ x  ƒ u x z ƒ u z }   † x } y z } s „ t x

{ s } t w r „ u q u v w x  z  x € x } q u s q r x  ƒ x t q y u z € u x q € s Š   t q } x Œ w q t s | q |

t q ‘ t s q € s Š  | x „ x  € z s  € s | s u x  | z } y x u } z  q } † ¡ w x … q | s { x u } s | q | | x

p q r s t s q }  v w x t q } x Œ w q t s | q | … w r q  q  z x }  q ƒ w u q t  s  x w ƒ u q t  v w x ƒ q  ƒ z

x t } x Œ z € z r z x t ‰   x u z | q  € w x  ƒ q | x t q ƒ u q { x } q r s x  ƒ z | x r q u € q }

€ w t ƒ w u q t x } y z t ~ ƒ s € q }   z } s x  | z x t € w x u y z ‹ q r “ } q t ‰ z r x u q r x  ƒ x

„ s z t Š ‰ s € z } s  } s ‰  s ‘ € q € s Š   x } s  x t w | s „ t x y z u x t } z t z … x € … z | x } x u

} x u x } q ƒ u q { x } q | z } y z u x t t x  ‰ w q ‹ x †

q … q w  q s  ƒ x u y u x ƒ q € s Š  € w t ƒ w u q t | x t q | s p x u x  € s q q  q ƒ Š r s € q 

x  x t r z r x  ƒ z x  v w x } x } q „ x x  x t { s x  ƒ u x r q ƒ x u  z } s w  „ x „  } x u “

{ q u z  € s ƒ z z w  q  s Ž q  q  ƒ x } | x v w x q | { x  ‰ q q t r w  | z £ ¤ w ƒ t x u  ¥ ¦ ¦ § ¨ †

} ƒ q | s p x u x  € s q q  q ƒ Š r s € q  z  x € x } q u s q r x  ƒ x ƒ s x  x y z u v w  € z s  € s | s u

€ z  t q y z } s € s Š  } x Œ w q | q € z u u x } y z  | s x  ƒ x | x } | x x t y q u “ r x ƒ u z € w t ƒ w u q t

… x ƒ x u z } x Œ w q t  € z r z ƒ q r y z € z | x ƒ x u r s  q t q p w  € s Š  y q ƒ x u  q z r q ƒ x u  q

v w x x ‹ x u € x u “ x } x } w ‹ x ƒ z } s | x } x q q € € x | x u q t q y q u x  ƒ q t s | q | x  t q q | w t ƒ x  †

5
Palabras del Dr. Norberto Liwski (Prosecretario Desarrollo Institucional, Di-
rector Ejecutivo del Observatorio Social Legislativo) en la Consulta Regional
sobre “Nuevas normativas para el procedimiento de adopción de niños, niñas
y adolescentes”.

ALDANA GIANNASI 43
 ª « ¬ ­ ® ¯ ° ± « ² ¬ ® ¯ ³ ± ® ® ¯ « ² ¯ ´ ¬ µ ­ ¶ « ¯ ® ¯ « ³ ± ¯ · ² ¸ ¹ « µ ¬ ® ¯ ­ ® ¯ · ¯ « ² ¬ ³ ¸ ¹ «

¬ ® ® ¬ ¸ ° ¬ º ¬ º ¯ µ ¬ » ¬ ¼ ¸ µ ¸ ¬ ² ® ¬ º ¸ ³ ¸ ¶ « ¬ µ ´ ¯ · ½ ­ ¶ ® ¾ ± ¿ · ¶ « ­ ® ¯ ³ ¸ · ¬ ¼ ¯ « ² ¯ µ ¶ ·

À À À

¶ ¼ ¶ · ¯ Á ± ¬ µ ¯ · ¾ ± ¸ ¯ « ¯ · ¬ « µ ± ³ ¬ º ¶ ­ ¶ ® µ ¬ µ ¯ ° ¬ µ ¸ º ¬ º º ¯ µ ¬ · ± « ¸ ¶ « ¯ · ´

¯ · ² ¬ Â µ ¯ ³ ¸ º ¬ · ­ ¶ ® ¯ µ ­ ¬ ² ® ¹ « ¯ ² ¯ ® ¶ · ¯ Á ¸ · ² ¬ ´ Ã ¬ « ² ¯ ² ¶ º ¶ ´ · ¶ Â ® ¯ · ± º ¯ · ¯ ¶

¬ ¬ º ¶ ­ ² ¬ ® Ä

Å
µ ® ¯ · ­ ¯ ³ ² ¶ ¬ Ã º ¶ · ­ ± « ² ¶ · ¾ ± ¯ ¼ ¯ ¸ « ² ¯ ® ¯ · ¬ « ® ¯ · ¬ µ ² ¬ ® Æ ­ ¶ ® ± « µ ¬ º ¶ ´

À À À

¯ µ ² ¶ ¼ ¬ ® ³ ¶ « ³ ¸ ¯ « ³ ¸ ¬ º ¯ µ º ¯ ® ¯ ³ ¶ ¬ ² ¯ « ¯ ® º ¯ ® ¯ ³ ¶ ´ ¬ ­ ¯ ® ¼ ¸ ² ¸ º ¶ ¬ µ ¶ ·

¶ ¼ ¶ · ¯ Á ± ¬ µ ¯ · ¬ ¼ ­ µ ¸ ¬ ® µ ¶ · µ Ç ¼ ¸ ² ¯ · ¸ « º ¸ È ¸ º ± ¬ µ ¯ · ´ ¬ ° ® ± ­ ¬ ® · ¯ ¯ « ¯ µ ³ ¬ ¼ ¸ « ¶

º ¯ ® ¯ ¸ È ¸ « º ¸ ³ ¬ ³ ¸ ¹ « ¯ ¸ µ ± ¼ ¸ « ¬ ® ¯ µ ¶ ® ¸ É ¶ « ² ¯ º ¯ ¼ ¶ ³ ® Ê ² ¸ ³ ¶ ´ ¬ µ ¸ ¼ ¯ « ² ¬ « º ¶ µ ¬

­ ¶ · ¸ Â ¸ µ ¸ º ¬ º º ¯ ³ ® ¯ ¯ ® ´ · ¶ Ë ¬ ® Ã · ¶ Â ® ¯ ² ¶ º ¶ ¯ µ ¯ ° ¸ ® · ¸ º ¯ · ¯ ¬ « ¶ « ¶ ³ ¶ « · ² ¸ ² ± ¸ ®

± « ¬ » ¬ ¼ ¸ µ ¸ ¬ ³ ¶ « ¸ ° ± ¬ µ º ¬ º º ¯ ¶ ­ ¶ ® ² ± « ¸ º ¬ º ¯ · ´ ³ ® ¯ ¬ « º ¶ ¯ · ­ ¬ ³ ¸ ¶ · ´ ¬ µ ¸ ¬ « É ¬ ·

à « ± ¯ È ¬ · · ± Â Ì ¯ ² ¸ È ¸ º ¬ º ¯ · ¾ ± ¯ ® ¯ · ± µ ² ¬  ¬ « ¸ ¼ ­ ¯ « · ¬  µ ¯ · ¬ ³ ¯ È ¯ ¸ « ² ¯ ¬ Ë ¶ ·

¬ ² ® Ê · Í Î ¬ µ ² ¶ Ì ± ® Ç º ¸ ³ ¶ Ã · ¶ ³ ¸ ¬ µ ¾ ± ¯ ® ¶ ¼ ­ ¯ µ ¬ « ¬ ² ± ® ¬ µ ¸ º ¬ º º ¯ µ ¬ ¶ ­ ® ¯ · ¸ ¹ «

à º ¸ · ³ ® ¸ ¼ ¸ « ¬ ³ ¸ ¹ « à µ ¬ · ¸ « ² ¯ ® ­ ¯ µ ¬ ¯ « ¯ µ ¯ · ­ ¬ ³ ¸ ¶ ­ Ï Â µ ¸ ³ ¶ Í

Ð ¶ ® ¶ ² ® ¬ ­ ¬ ® ² ¯ ´ º ¸ · ³ ± ® ® ¶ ¾ ± ¯ µ ¬ µ ¯ ° ¬ µ ¸ É ¬ ³ ¸ ¹ « º ¯ µ ¼ ¬ ² ® ¸ ¼ ¶ « ¸ ¶ ´

¬ ­ ± « ² ¬ « ¶ · ¶ µ ¶ ¬ µ ¬ ¸ ° ± ¬ µ º ¬ º ¼ ¯ ® ¬ ¼ ¯ « ² ¯ » ¶ ® ¼ ¬ µ ´ · ¸ « ¶ ¬ ¸ « ² ® ¶ º ± ³ ¸ ®

¯ « µ ¬ ¸ « · ² ¸ ² ± ³ ¸ ¹ « ¼ ¬ ² ® ¸ ¼ ¶ « ¸ ¬ µ µ ¬ º ¸ » ¯ ® ¯ « ³ ¸ ¬ Í Ð ± « ² ¶ º ¶ « º ¯ ¼ ¯ ­ ¬ ® ¯ Ñ

³ ¯ « ¯ · ² ± ­ ¯ « º ¬ · µ ¬ · ­ ¬ µ ¬ Â ® ¬ · º ¯ Ò ¶ ¬ È ¯ « ² ± ® ¬ º ¯ Î ¶ ± · ¬ Î ¬ « ² ¶ · Ó Ô Õ Õ Ö ×

Ø Ù
¯ « ¯ ¼ ¶ · º ¯ ® ¯ ³ ¶ ¬ · ¯ ® ¸ ° ± ¬ µ ¯ · ³ ¬ º ¬ È ¯ É ¾ ± ¯ µ ¬ º ¸ » ¯ ® ¯ « ³ ¸ ¬ « ¶ · ¸ « Ñ

» ¯ ® ¸ ¶ ® ¸ É ¬ ´ ² ¯ « ¯ ¼ ¶ · º ¯ ® ¯ ³ ¶ ¬ · ¯ ® º ¸ » ¯ ® ¯ « ² ¯ · ³ ¬ º ¬ È ¯ É ¾ ± ¯ µ ¬ ¸ ° ± ¬ µ º ¬ º

« ¶ · º ¯ · ³ ¬ ® ¬ ³ ² ¯ ® ¸ É ¬ Ú Í

Û
± ¯ µ ¬ ¸ ° ± ¬ µ º ¬ º « ¶ ¸ ¼ ­ µ ¸ ¾ ± ¯ « ¯ ° ¬ ® µ ¬ · º ¸ » ¯ ® ¯ « ³ ¸ ¬ · ´ · ¸ « ¶ ¾ ± ¯ ¯ · ² ¬ ·

» ¬ ¼ ¸ µ ¸ ¬ · · ¯ ¬ « ® ¯ ³ ¶ « ¶ ³ ¸ º ¬ · µ ¯ ° Ç ² ¸ ¼ ¬ ¼ ¯ « ² ¯ º ¯ · º ¯ · ± ­ ¯ ³ ± µ ¸ ¬ ® ¸ º ¬ º Ã

­ ¬ ® ² ¸ ³ ± µ ¬ ® ¸ º ¬ º ´ º ¯ · º ¯ ± « ¬ ¸ ° ± ¬ µ º ¬ º ¾ ± ¯ ® ¯ ³ ¶ « ¶ É ³ ¬ µ ¬ · º ¸ » ¯ ® ¯ « ³ ¸ ¬ · Ã « ¶

³ ¶ « ² ¸ « Ï ¯ ¸ « È ¸ · ¸ Â ¸ µ ¸ É Ê « º ¶ µ ¬ · Í Ü ¸ Â ¯ ® ¬ ® ¬ µ ¶ · « ¸ Ë ¶ · ´ « ¸ Ë ¬ · Ã ¬ º ¶ µ ¯ · ³ ¯ « ² ¯ ·

¬ º ¶ ­ ² ¬ º ¶ · Ý ¬ · º ¯ « ± ¯ · ² ® ¶ · ­ ® ¯ Ì ± ¸ ³ ¸ ¶ · Ã ³ ¶ « ³ ¯ ­ ³ ¸ ¶ « ¯ · ¸ º ¯ ¶ µ ¹ ° ¸ ³ ¬ · ¯ ·

¸ « º ¸ · ­ ¯ « · ¬ Â µ ¯ ­ ¬ ® ¬ ­ ¶ º ¯ ® ° ¬ ® ¬ « ² ¸ É ¬ ® · ± ¸ « ² ¯ ® ¿ · · ± ­ ¯ ® ¸ ¶ ® Ã ® ¯ · ² ¸ ² ± ¸ ® µ ¯ ·

¯ µ º ¯ ® ¯ ³ ¶ ¬ ² ¯ « ¯ ® ± « ¬ » ¬ ¼ ¸ µ ¸ ¬ ¾ ± ¯ µ ¶ Þ µ ¸ ¯ Í

ß à á à â à ã ä å æ ç è å è é å ê ë â ì í ä æ ç

Å
 ± ¯ µ ¬ · º ¯ Ð µ ¬ É ¬ º ¯ î ¬ à ¶ Ó Ô Õ Õ ï ¬ × Í ð ñ ò ó ô õ ñ ö ñ ÷ ø ó ù ô ú û ÷ ÷ õ ü ó ù ø ÷ õ ö ý

ù û ÿ ò ô õ
ö     ø ý ø  û õ ø õ ó ô ò ú ñ õ ù ÷ õ  ý õ ó ö ú õ ø ñ ò  ÿ û ò ý ö ù ñ ò ý ö
ö

Å
ñ ò  ö ø  Ò ± ¯ « ¶ · ¸ ® ¯ · Í

44 REVISTA DE PSICOLOGÍA
                       !  " #   $     % !  " #  %       $  $  &

' (
  ) * +  ,  #  # !   %     #     # $   - - . /   #     0  !   #  $  

  1    ! 2  3  4  $     $  5      # $    !  $     1    ! 2    6  7  

  8  7     9 0 8   $    :      $  )     %   7 ;   

' (
 $    /   ) )   < = > ? @ A B C D B E D B B @ F  0  G H   I J K   $   L  

(
3       M        N D > F @ A O = P = Q = A > @ P R A S T = P = A @ U V D Q ? > D > W

N D F @ X B @ A O =    !  $  #  J Y        M 

'
3           3   ) ) Z   [ = A \ = P ? X ? = A > @ Q T = P ] F @    !  $  #  J Y      

3 ^ M  3  7  #     ^  7    _   $ M  L  #  #       Z   ` > = a O ? b X c [ D

O D d > D > @ Q a F @ e V ? O ? =    #   M     J f         $ ,         $ 

3 g 0 M 1 .         h = P ? A ? b X X D O ? = X D Q a = F @ Q > @ F @ O C = D Q D ? > @ X B ? > D > S

i Q B F D ] D e = > @ Q i A B D > = @ X Q D F @ O V a @ F D O ? b X > @ Q D ? > @ X B ? > D > > @ e b j

@ X @ A D a F = a ? D > = A @ X Q D l Q B ? P D > ? O B D > V F D P ? Q ? B D F c   #   M     

(
1         #           [ D O D d > D > @ Q ` X m @ Q V A n = = c i X A D W = A

a D F D V X D X V @ D B @ = F d D A = O ? D Q W V X D X V @ D a F R O B ? O D a = Q d B ? O D 

k k

 L  o J .  6 M  9 #  4        0  !   #  $   3  $  7 ;   

f $ :    p        Z   [ D D > = a O ? b X > @ X ? q = A O = P = O V @ A B ? b X A = O ? D Q 

  #   M     J ,    "  

'
Y  ;     f  & Y       M   !  7 %    ) )    [ D A r B ? O D A W Q D D > = a O ? b X 

  #   M     J     7    !  #  

'
Y  ;     f   ) ) Z   ` > = a B D F C = W S N D F D a D > F @ A D > = a B D X B @ A W a D F D

(
V ? @ X @ A > @ A @ @ X D > = a B D F  %       #   M     J ,    "  

Y    7  #  3      Z   [ = A > @ F @ O C = A > @ Q X ? q = @ X Q D t D P ? Q ? D S \ ? A O V F A =

W F @ D Q ? > D >    #   M     J f       $ 9 #  4        

' (
6  &  ) *   $  ,   7  !  " # & ,    ! !  " # . #  L   $   $       ! 2  

  $   #  u   

6  &  Z   )   M   % !  " # 

'
6  &  v  v   ,    ! !  " #  #  L   $   $   #  u    #  u   &    $   !  #   

' ' '

6  &  v v * &   !     w Z x   p    7  #   3  4  $ 

'
p    #   Y        [ = A C = P = A @ U V D Q @ A W @ Q > @ F @ O C = D O = X B F D @ F P D j

B F ? P = X ? =    #   M     J K  ;  # 5  $ y 3  $ 5  #  

'
K   7 ;   L  f  & M L    z   #      !  7 %         T = P = a D F @ X B D j

Q ? > D > @ A S X V @ D A t D P ? Q ? D A    #   M     J 6  L   f       $  {   

   !  " # |

'
}       p        #  /  &  ! 2 #  5    Y   !  7 %         ~ X ? = X @ A > @ Q P ? A j

P = A @ U = S \ ?t @ F @ X O ? D  ? X @ X O ? b X  A @ U V D O ? b X    #   M     J Y   7  

ALDANA GIANNASI 45
 EL PSICÓLOGO EN EL CONTEXTO ESCOLAR:
RELACIONES ENTRE FORMACIÓN Y PRÁCTICA PROFESIONAL

€  ‚ ƒ „ … † ‡ ƒ ˆ ‰ Š ‹ ‹ Œ 

Ž ƒ Š  ƒ „ ƒ   ‘ ‚  

  Œ ƒ ‰ ƒ “ ” ‰ ” ˆ  Œ   

•  Œ ‰ ƒ • ˆ  ” ‚ Œ ƒ ‚    

„ ƒ  Œ ‰ ƒ – ‹ — ƒ  ƒ ˆ  …  ‚ ˜ ™     

Ž ƒ Š  ƒ š ƒ  …  …      

› œ  ž Ÿ œ  

¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © ¥ ª ¡ ¢ £ « ¬ ¨ ­ ¢ ¥ ® ¥ § ¯ § ¢ ¨ ¥ ¯ © § ° © ¥ § « ¨ ¥ ¢ ± ¤ ² ¤ § ¢ ± ¨ ¬ ¥ ¯ § «

§ ¯ © ¤ § ³ ¥ ¤ ´ ± ¨ ¬ ­ ¯ ¦ £ ¤ µ ¨ © ¬ ¨ ± £ ¤ ¥ ³ § « ¬ ¥ ¯ ± ¢ ¶ · ¸ ¹ º ¹ » ¸ ¹ º º ¼ © ½ ¾ ¥ ¨ ¥ ´ ¥

£ ¤ ¥ £ ­ « ¬ © ¥ ± ¿ ¥ ¤ À ± ¤ ¢ ± ¨ ¥ ¯ « © ¤ ½ ¨ ¨ ¬ ­ ¯ À § ¢ ¨ ¥ ¯ ¥ ¨ ¬ ´ ¬ § ¯ © ¥ £ ¤ ¥ ³ § « ¬ ¥ ¯ ± ¢ À §

¢ ¥ « £ « ¬ ¨ ­ ¢ ¥ ® ¥ « ® ¤ ± À ½ ± À ¥ « § ¯ ¢ ± Á ¯ ¬ ¾ § ¤ « ¬ À ± À Â ± ¨ ¬ ¥ ¯ ± ¢ À § Ã ± Ä ¢ ± © ±

* Psicólogo Educacional y profesor en Psicología (UNLP). Diploma Superior en

Ciencias Sociales con mención en gestión educativa (FLACSO). Directora de
proyectos de investigación. Programa de Incentivos (UNLP). E-mail: marchla-
plata@gmail.com.ar.
**Licenciada y profesora en Psicología. Especialista en Docencia Universitaria
(UNLP). Profesora de Planificación Didáctica y Practica de la Enseñanza en
Psicología, Facultad de Psicología (UNLP).
*** Licenciada y profesora en Psicología. Docente de Psicología Educacional,
Facultad de Psicología y Psicología y cultura en el proceso educativo, Facultad
de Humanidades y Ciencias de la Educación (UNLP).
****Licenciada y profesora en Psicología (UNLP). Docente de Psicología Edu-
cacional, Facultad de Psicología y Psicología y cultura en el proceso educativo,
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación (UNLP).
***** Licenciada y profesora en Psicología (UNLP). Magister en Salud y Edu-
cación, FLACSO. Docente de Psicología General, Facultad de Humanidades y
Ciencias de la Educación (UNLP).
****** Licenciada y profesora en Psicología (UNLP). Docente de Teoría Psicoa-
nalítica, Facultad de Psicología y Psicología y cultura en el proceso educativo,
Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación (UNLP).

COMPAGNUCCI | CARDÓS | DENEGRI | IGLESIAS | SCHARAGRODSKY | TARODO 47

 Å Æ Ç È É Ê Ë Ì Í Î Ï Î Ð Ñ Ï Î Ò Ó Ô Ñ Õ Ô Ö × Ò Ô Õ Ø Î Ñ Ó Î Î Ñ Ù × Ñ Ó Î Ú Ó × Ï Î Ï Ù × Õ Ô Ò Î Ï Û Ü Ñ

Ò Î Õ Ô Ù Ð Ý Ñ Ô Î Ï Î Þ Ò × Ù Î Ï × Ï Î ß × Ù Ô Õ Ð à Ý Î Ñ Õ Ô Ï Ò Î Õ Ô Ù Ð × Ñ Î Ï Î Ñ Ó Ò Î ß × Ò Ø Ô Ù Ð Ý Ñ

Þ Ò â Ù Ó Ð Ù Ô Þ Ò × ß Î Ï Ð × Ñ Ô Õ Û

Ü Õ Î Ï Ó Í ã Ð × Ï Î Ù Î Ñ Ó Ò Ý Î Ñ Î Õ Þ Ò × Ù Î Ï × ã Î Þ Ò × ß Î Ï Ð × Ñ Ô Õ Ð à Ô Ù Ð Ý Ñ ã Î

Þ Ï Ð Ù Ý Õ × ä × Ï Ì Í Î Ó Ò Ô Ö Ô å Ô Ñ Î Ñ Ù × Ñ Ó Î Ú Ó × Ï Î Ï Ù × Õ Ô Ò Î Ï Ë Þ Ô Ò Ó Ð Ù Í Õ Ô Ò Ø Î Ñ Ó Î ã Î

Ô Ì Í Î Õ Õ × Ï Ì Í Î Ï Î ã Î Ï Î Ø Þ Î æ Ô Ñ Î Ñ Î Õ Ø Ô Ò Ù × ã Î Õ Ô ç Ð Ò Î Ù Ù Ð Ý Ñ è Î Ñ Î Ò Ô Õ

ã Î é Í Õ Ó Í Ò Ô Ü ã Í Ù Ô Ù Ð Ý Ñ ã Î Õ Ô É Ò × ê Ð Ñ Ù Ð Ô ã Î ë Í Î Ñ × Ï ì Ð Ò Î Ï Û È Ô Ð Ñ ê Î Ï í

Ó Ð ä Ô Ù Ð Ý Ñ Ñ × Ï ß Í Î Ï Ð Ó Í Ô Ñ ã × Ò Î Ï Þ Î Ù Ó × Ô Õ ê Ô Õ × Ò Ì Í Î Õ Ô Ð Ñ Ï Î Ò Ù Ð Ý Ñ Õ Ô Ö × Ò Ô Õ

Ó Ò Ô Î Ù Ó × Ò Ð Ô Ï Þ Ò × ß Î Ï Ð × Ñ Ô Õ Î Ï î Î Ñ Ù × Ñ Ó Î Ú Ó × ï Ô Ï Í Ø Î Ñ Î Ñ Î Õ Þ Ò × Ù Î Ï ×

á á

Ò Î ß Î Ò Ð ã × Þ × Ò Î Ñ ã Î Î Ñ Õ Ô Ù × Ñ ð ä Í Ò Ô Ù Ð Ý Ñ ã Î Õ Ô Ð ã Î Ñ Ó Ð ã Ô ã Þ Ò × ß Î Ï Ð × Ñ Ô Õ Û

Ü Õ Î Ñ ß × Ì Í Î ã Î Ð Ñ ê Î Ï Ó Ð ä Ô Ù Ð Ý Ñ ß Í Î Þ Ò Î ã × Ø Ð Ñ Ô Ñ Ó Î Ø Î Ñ Ó Î Ù Í Ô Õ Ð Ó Ô í

Ó Ð ê × Û Ü Õ Î Ï Ó Í ã Ð × Ï Î Ù Î Ñ Ó Ò Ý Î Ñ Õ Ô Þ Ò × ß Î Ï Ð × Ñ Ô Õ Ð à Ô Ù Ð Ý Ñ ã Î Þ Ï Ð Ù Ý Õ × ä × Ï

ä Ò Ô ã Í Ô ã × Ï Î Ñ Õ Ô Æ Ç È É Ì Í Î Ï Î ã Î Ï Î Ø Þ Î æ Ô Ñ Ù × Ø × ñ Ò Ð Î Ñ Ó Ô ã × Ò Î Ï

Ü ã Í Ù Ô Ù Ð × Ñ Ô Õ Î Ï Î Ñ Ù × Ñ Ó Î Ú Ó × Ï Î ã Í Ù Ô Ó Ð ê × Ï ã Î Õ Ô Ï Õ × Ù Ô Õ Ð ã Ô ã Î Ï ã Î È Ô

É Õ Ô Ó Ô Ë ë Î Ò Ð Ï Ï × Ü Ñ Ï Î Ñ Ô ã Ô Û

Î Ù × Ñ Ï Ð ã Î Ò Ô Ò × Ñ ó Õ Ô ß × Ò Ø Ô Ù Ð Ý Ñ Ð Ñ Ð Ù Ð Ô Õ × Ó Ò Ô Ï Ð Ñ Ï Ó Ô Ñ Ù Ð Ô Ï ã Î
ò

ß × Ò Ø Ô Ù Ð Ý Ñ ã Î Ï Ô Ò Ò × Õ Õ × Þ Ò × ß Î Ï Ð × Ñ Ô Õ Ë Õ Ô Ð Ñ Ï Î Ò Ù Ð Ý Ñ Õ Ô Ö × Ò Ô Õ Õ Ô Ï Ó Ò Ô í

á á

Î Ù Ó × Ò Ð Ô Ï Þ Ò â Ù Ó Ð Ù Ô Ï Þ Ò × ß Î Ï Ð × Ñ Ô Õ Î Ï Î Ñ Ù × Ñ Ó Î Ú Ó × Ï Ð Ñ Ï Ó Ð Ó Í Ù Ð × Ñ Ô Õ Î Ï Ë

á á

Ó Î Ñ Ð Î Ñ ã × Î Ñ Ù Í Î Ñ Ó Ô Õ Ô Ø Í Õ Ó Ð Þ Õ Ð Ù Ð ã Ô ã ã Î Ô Ó Ò Ô ê Î Ï Ô Ø Ð Î Ñ Ó × Ï ô Ð Ï Ó Ý Ò Ð Ù × Ï Ë

Ï × Ù Ð Ô Õ Î Ï Ù Í Õ Ó Í Ò Ô Õ Î Ï Û

Þ Ï Ð Ù Ý Õ × ä × Ë ß × Ò Ø Ô Ù Ð Ý Ñ Ë Þ Ò â Ù Ó Ð Ù Ô Þ Ò × ß Î Ï Ð × Ñ Ô Õ Ë

õ ö ÷ ö ø ù ö ú û ÷ ö ü ý þ

Ù × Ñ Ó Î Ú Ó × Î Ï Ù × Õ Ô Ò Û

ÿ
    

î  ô Î Þ Ï Ù ô × Õ × ä Ð Ï Ó Ð Ñ Î ã Í Ù Ô Ó Ð × Ñ Ô Õ Ù × Ñ Ó Î Ú Ó ó Ò Î Õ Ô Ó Ð × Ñ Ï ô Ð Þ Ö Î Ó  Î Î Ñ

ß × Ò Ø Ô Ó Ð × Ñ Ô Ñ ã Þ Ò × ß Î Ï Ï Ð × Ñ Ô Õ Þ Ò Ô Ù Ó Ð Ù Î Ï ï É Ò × å Î Ù Ó Å 
í 

Ê ô Ô ã Ó ô Î

Þ Í Ò Þ × Ï Î Ó × Ð Ñ ê Î Ï Ó Ð ä Ô Ó Î Ó ô Î Þ Ò × ß Î Ï Ï Ð × Ñ Ô Õ  Ñ ×  Õ Î ã ä Î Ù × Ñ Ï Ó Ò Í Ù Ó Ð × Ñ × ß

Ó ô Î Þ Ï Ù ô × Õ × ä Ð Ï Ó ä Ò Ô ã Í Ô Ó Î ã Ô Ó Æ Ç È É  ô × Ð Ï Õ Ô Ö × Ò Ð Ñ Ï Î Ò Ó Î ã Ð Ñ Î ã Í Ù Ô í

Ó Ð × Ñ Ô Õ Ù × Ñ Ó Î Ú Ó Û  Î Õ Ô Ó Î ã Ó × Ó ô Ð Ï Þ Ò × Ù Î Ï Ï Ë Ó ô Î ß × Ù Í Ï  Ô Ï Ó ô Î Ò Î Õ Ô Ó Ð × Ñ Ï ô Ð Þ

Ö Î Ó  Î Î Ñ ß × Ò Ø Ô Ó Ð × Ñ Ô Ñ ã Þ Ò × ß Î Ï Ï Ð × Ñ Ô Õ Þ Ò Ô Ù Ó Ð Ù Î Ï Û

 ô Î Ï Ó Í ã Ù Î Ñ Ó Î Ò Î ã Ð Ñ Ó ô Î Þ Ò × ß Î Ï Ï Ð × Ñ Ô Õ Ð à Ô Ó Ð × Ñ Þ Ò × Ù Î Ï Ï × ß Ó ô Î Þ Ï í

á á

Ù ô × Õ × ä Ð Ï Ó Ï  ô ×  × Ò  Ô Ó Î ã Í Ù Ô Ó Ð × Ñ Ô Õ Ù × Ñ Ó Î Ú Ó Ë Þ Ô Ò Ó Ð Ù Í Õ Ô Ò Õ × ß Ó ô × Ï Î

 ô × ã Î ê Î Õ × Þ Ó ô Î Ð Ò å × Ö Ï Ô Ó Ó ô Î è Î Ñ Î Ò Ô Õ ç Ð Ò Î Ù Ó Ð × Ñ × ß Ü ã Í Ù Ô Ó Ð × Ñ Ô Õ Ô Ñ ã

é Í Õ Ó Í Ò Î × ß Ó ô Î ë Í Î Ñ × Ï ì