Na pitanje šta je jezik, Sosir odgovara: jezik je sistem znakova.

Zvuci se smatraju jezikom jedino

kada služe za izražavanje ili saopštavanje ideja, inače su samo zvuci. Kako bi saopštili ideju, oni
moraju biti deo sistema konvencija, deo sistema znakova. Znak je spoj oblika koji označava, a koji
Sosir naziva signifiant ili oznaka, i označene ideje, signifie ili označenog. Znak je ključna činjenica
jezika, te kad se trudimo da razdvojimo suštinsko od sekundarnog ili sporednog, moramo poći od
same prirode znaka.
- Proizvoljnost znaka -
Konkretna kombinacija oznake i označenog predstavlja proizvoljan entitet. To je za jezik i lingvis-
tičku metodu ključna činjenica. Šta Sosir podrazumeva pod proizvoljnošću znaka? Jednostavno da
ne postoji prirodna ili neminovna veza između oznake i označenog. Daje primer - 21 strana. Ipak
postoje dva načina da bi se jezički znaci učinili manje proizvoljnim. Prvo, postoje slučajevi ono-
matopeje kada zvuk oznake kao da na neki način podražava ili imitira, ali takvih slučajeva je malo.
Međutim u okviru određenog jezika znakovi mogu biti delimično motivisani na jedan drugi način -
sekundarna motivacija. Objašnjava šta je to - 22 strana. Svi jezici kao svoje osnovne elemente imaju
proizvoljne znake. Oni zatim imaju razne procese za kombinovanje tih znakova, ali to ne menja
suštinsku prirodu jezika i njegovih elementarnih konstituenata.
Sosirov princip se obično tumači ovako - znak je proizvoljan po tome što nema suštinske veze
između oznake i označenog. Protumačen tako ograničeno, on ne nosi značajne posledice koje je
Sosri navodno stalno isticao. Moramo se zadržati na tome da u proizvoljnosti znaka ima još nečeg
osim odnosa proizvoljnosti između oznake i označenog. Imajući sve ovo na umu, Kaler jezik za-
mišlja kao nomenklaturu. Ipak kada bi jezik bio jednostavno nomenklatura za niz opštih pojmova,
bilo bi lako prevoditi s jednog jezika na drugi. Svaki jezik artikuliše ili organizuje svet na drugi
način.
Jezik nije nomenklatura, te njegova označena nisu unapred dati pojmovi već promenljivi i nepred-
viđeni pojmovi koji variraju od jednog do drugog stanja jezika. Pošto je odnos između oznake i oz-
načenog proizvoljan, pošto nema nikakvog nužnog razloga da se za datu oznaku veže jedan a ne
neki drugi pojam, sto ne postoji nikakvo određujuće svojstvo koje bi pojam morao zadržati da bi se
računao za označeno te oznake.
Dale, činjenica da je odnos između označenog i oznake proizvoljan znači da pošto nema opš-
teutvrđenih pojmoca ni opšteutvrđenih oznaka, samo označeno je proizvoljno, pa tako i oznaka.
Moramo postaviti sebi pitanje, kao što čini i Sosir, šta određuje oznaku, odnosno označeno, a
odgovor nas vodi jednom vrlo značajnom principu: oznaka i označeno su čisto relacioni ili diferen-
cijalni entiteti. Zato što su proizvoljni oni su relacioni.
- Priroda jezičkih jedinica -
Jezik uspostavlja proizvoljan odnos između oznaka po svom izboru s jedne strane i označenih po
svom izboru s druge strane. Ne samo da svaki jezik proizvodi različiti skup oznaka, već svaki jezik
proizvodi različiti skup označenih. On raspolaže distinktivnim, te stoga i proizvoljnim načinom or-
ganizovanja sveta u pojmove ili kategorije. Jezik ne samo da može da proizvoljno bira svoje oz-
nake, on može da izvrši podelu na spektar pojmovnih mogućnosti kako god želi. Štaviše to što ti po-
jmovi ili označena predstavljaju proizvoljne podele kontinuuma znači da oni nisu autonomni en-
titeti, od kojih bi svaki bio određen nekakvom suštinom. Oni su članovi sistema i određeni su svo-
jim odnosima sa drugim članovima tog sistema. Nazivi boja su dobar primer ove karakteristike
znaka - 28 strana. Taj primer nam predočava da zato što je znak proizvoljan, zato što je rezultat del-
jenja kontinuuma onako kako je to specifično za jezik kome pripada, znam ne možemo tretirati kao
autonoman entitet, već ga moramo sagledati kao deo sistema. Pojmovi su diferencijalni, definisani
ne pozitivno, svojim sadržajem, već negativno, svojim odnosima sa drugim terminima sistema. Nji-
hova najtačnija karakteristika je da su ono što drugi nisu. Ovo predstavlja glavnu posledicu
proizvoljnosti znaka. Problem identiteta u lingvistici - 30 strana. Važne su distinkcije i otuda jezičke
jedinice imaju čisto relacioni identitet. Analogija kojom se Sosir služi da ilustruje pojam relacionog
identiteta jeste poređenja jezika sa šahom - 31 strana. Ako primenimo tu analogiju na jezik,
razumećemo Sosirovu paradoksalnu tvrdnju da u sistemu jednog jezika postoje samo razlike bez
pozitivnih termina. Naravno kada mislimo o razlikama polazimo od toga da postoje dve stvari koje
se razlikuju ali Sosirova poenta je da oznaka i označeno nisu stvari u tom smislu.
Ako želimo odrediti jedinice jezika, moramo razlikovati te čisto relacione i apstraktne jedinice od
njihovih fizičkih relacija. Stvarni zvuci koje proizvodimo u govoru nisu sami po sebi jedinice jez-
ičkog sistema. Jezička jedinice je forma, a ne supstanca, određena odnosima koji je razlučuju od
drugih jedinica.
- Langue I parole -
Ovo je ključna opozicija. Langue je sistem jezika, jezik kao sistem formi, dok je parole stvarni
govor, govorni činovi koji su omogućeni jezikom. Langue je ono što pojedinac usvaja kad uči neki
jezik ili skup formi. Parole je izvršna strana jezika i za Sosira uključuje i kombinacije pomoću kojih
govoreći subjekat iskorišćuje kodeks jezika da bi izrazio svoju ličnu misao. U činu parole govornik
bira i kombinuje elemente jezičkog sistema i daje tim oblicima konkretnu fonsku i psihološku mani-
festaciju u vidu zvukova i značenja.
Uzeti langue za sistem formi, a parole za kombinovanje i ispoljavanje tih formi, nije baš isto što i
uzeti langue za jezičku sposobnost a parole za primenu te sposobnosti jer sposobnost uključuje
znanje kako da se elementi kombinuju. Potonja distinkcija, između langue kao sistema i parole kao
realizacije, je fundamentalnija, kako kod Sosira tako i u sosirovskoj tradiciji.
Sosir objašnjava da je osnovna i strateška funkcija distinkcije između parole i langue da izdvoji
predmet jezičkog istraživanja. Langue mora biti primarno interesovanje lingviste. Langue, ili jezički
sistem, je koherentan, predmet koji se može analizirati.
Kada proučava jezik kao sistem znakova, čovek pokušava da identifikuje njegova osnovna obeležja
- one elemente koji su ključni za označujuću funkciju jezika, odnosno elemente koji su funkcionalni
u okviru sistema po tome što stvaraju znakove razlučujući ih međusobno. Na taj način distinkcija
između langue i parole pruža princip koji je od značaja za lingvistiku. Sosir ističe da odvajajući
jezik (langue) od reči (parole) odvajamo u isti mah ono što je društveno od onog što je individualno,
ono što je bitno od onog što je uzgredno i više-manje slučajno. Samim tim, možemo u vezi sa
svakom pojavom postaviti pitanje da li ona pripada samom sistemu ili je prosto realizacija jezičkih
jedinica.
Distinkcija između langue i parole vodi stvaranju dve različite discipline koje proučavaju glas i nje-
gove jezičke funkcije - fonetike, koja proučava glas u govornim činovima s fizičkog stanovišta, i
fonologije, koja nije zainteresovana za same fizičke događaje, već za distinkcije između aptraktnih
jedinica i oznake koje su funkcionalne u okviru jezičkog sistema. Daje primer kako bi pokazao šta
bi fonetika istraživala, a šta fonologija - 36 strana.
Sama razlika između onoga što pripada konkretnim jezičkim činovima i onoga što pripada samom
jezičkom sistemu važna je i na drugim planovima, ne samo na planu glasova. Na primer, možemo
razlikovati iskaz, kao jedinicu u parole, od rečenice, kao jedinice u langue. Tako se još jednom sus-
rećemo sa ovim ključnim pojmom identiteta u lingvistici. Zamenice su očigledna ilustracija razlike
između značenja koja su svojstva samo iskaza i značenja koja su svojstva elemenata jezičkog sis-
tema. Zato Sosir pravi razliku. Kaže da jezičke jedinice imaju vrednost u okviru sistema, značenje
koje je rezultat opozicija koje ih određuju, ali kada se te jedinice upotrebe u iskazu, one imaju kon-
tekstualnu realizaciju ili manifestaciju značenja, odnosno signification (signifikaciju). Sosirova je
poenta da postoji jedna vrsta značenja, relaciono značenje ili vrednost, koja se zasniva na jezičkom
sistemu, i jedna druga vrsta značenja ili signifikacija koja uključuje upotrebu jezičkih elemenata u
stvarnim situacijama iskaza.
U okviru same lingvistike, kada se proučava lingue, angažuje se repertoar distinkcija koje stvaraju
znake i pravila kombinovanja, dok bi proučavati parole vodilo objašnjavanju jezičke upotrebe,
uključujući relativnu frekvenciju kojom se konkretni oblici ili kombinacije oblika upotrebljavaju u
stvarnom govoru. Razdvajajući langue od parole Sosir je lingvistici dao pogodan predmet prouča-
vanja, a lingvisti je dao znatno jasniji osećaj o tome šta da radi - ako se usredsredio na jezik kao sis-
tem onda će znati šta nastoji da rekonstruiše i moći će da ustanovi koji su dokazi relevantni i kako
ih treba organizovati.
Distinkcija između langue i parole je logična i nužna posledica proizvoljnosti znaka i problema
identiteta u lingvistici. Ukratko, ako je znak proizvoljan, onda on predstavlja čisto relacioni entitet,
a ako želimo da odredimo i identifikujemo znake, moramo se obratiti sistemu relacija i distinkcija
koje ih stvaraju.
- Sinhronična i hijahronična perspektiva -
Postoji još jedna posledica proizvoljnosti znaka. To je distinkcija između sinhroničkog proučavanja
jezika (proučavanja jezičkog sistema u određenom stanju, ne obazirući se na vreme) i dijahroničnog
proučavanja jezika (proučavanja njegovog razvoja u vremenu). Prisutno je mišljenje da je praveći
razliku između te dve perspektive i dajući prednost sinhronijskom proučavanju, Sosir prenebregao
činjenicu da je jezik u osnovi istorijski i zavisan entitet u stalnom razvoju. Ipak, Kaler smatra da se
desilo sasvim suprotno - 41 strana.
Kakva je veza između proizvoljnosti znaka i duboke istoričnosti jezika? Kad bi postojala neka
suštinska ili prirodna veza između oznake i označenog, onda bi znak imao suštinsko jezgro na koje
vreme ne bi uticalo ili koje bi se bar odupiralo promeni. Ta nepromenljiva suština mogla bi se kon-
trastirati s onim slučajnim obeležjima koja se jesu menjala iz perioda u period. Ali u stvari nema ni-
jedno aspekta znaka koji bi bio nužno svojstvo i koji bi stoga ležao izvan vremena. Ma koji aspekt
zvuka ili značenja može se promeniti. Nabraja primere. Ukratko rečeno, ni oznaka ni označeno ne
sadrže neko suštinsko jezgro koga se vreme ne bi moglo dotaći. Zato što je proizvoljan, znak je u
potpunosti izložen delovanju istorije, a kombinacija date oznake i označenog u određenom trenutku
slučajan je ishod istorijskog procesa. Zato što je znak proizvoljan, on je izložen delovanju istorije,
ali to isto tako znači da znaci zahtevaju jednu neistorijsku analizu.
Zato što je jezik sasvim istorijski entitet, stalno otvoren ka promeni, potrebno je usredsrediti pažnju
na odnose koji vladaju u konkretnom sinhroničnom stanju da bi se odredili njegovi elementi.
Boreći se za prvenstvo sinhronične deskripcije, Sosir ukazuje na irelevantnost itorijskih ili di-
jahroničnih činjenica kada se analizira langue. Neki primeri pokazaće zašto je dijahronična informa-
cija irelevantna - 42 strana. Međutim Sosirovo insistiranje na razlici između sinhronične i di-
jahronične perspektive i na prioritetu sinhronične deskripcije ne znači da se on zavaravao zamišlja-
jući da jezik postoji kao niz sasvim homogenih sinhroničnih stanja - engleski 1920-te, engleski
1940-te, engleski 1960-te. U izvesnom smislu, pojam sinhroničnog stanja predstavlja metodološku
fikciju. Čak i ako je to tako, važno je imati na umu da su i iskazi o istorijskom razvoju jezika isto
tako fiktivni. Primer toga - 44 strana.
Sosir tardy da su uprkos svom različitom statusu, dijahronične konstatacije izvedene iz sinhroničnih
konstatacija. Primer kako je latinsko mare postalo francusko mer. Evo šta pretpostavljamo kad
povezujemo mare i mer: da mare, mer i prelazni oblici čine neprekinut lanac sinhroničnih iden-
tičnosti. U svakom periodu gde, retrospektivno gledano, možemo reći da je došlo do promene, pos-
tojao je stari oblik i novi oblik koji su se fonetski razlikovali, ali su fonološki i funkcionalno bili
identični. Pošto prelazak od jednog na drugi ne bi proizveo razliku u stvarnom značenju, sa gledišta
jezičkog sistema postojala bi sinhronična identičnost dva oblika. Dijahronična identičnost zavisi od
niza sinrhoničnih identičnosti upravo u tom smislu. Kada govorimo o tranformaciji neke reči i pos-
tuliramo dijahronični identičnost, mi u stvari rezimiramo nagomilan niz sinhroničnih identičnosti.
Stoga se ne može tvrditi da je dijahronična lingvistika na neki način bliža jezičkoj stvarnosti, dok je
sinhronična analiza fikcija. Istorijsko srodstvo izvodi se iz sinhroničnih identičnosti. Ne samo to, to
su činjenice različitog reda. Zato je značajno razdvajanje sinhronične i dijahronične perspektive, čak
i kada se činjenice koje one tretiraju čine neraskidivo isprepletenim. Jezički oblici imaju
sinhroničan i dijahroničan aspekt, koji se moraju razlučiti zato što su to činjenice različitog reda, s
različitim uslovima postojanja.
Panhronična sinteza je nemoguće po Sosiru zbog proizvoljnosti jezičkih znakova. U drugim
vrstama sistema sinhronična i dijahronična perspektiva se mogu objediniti. Sve dok bar jednim svo-
jim vidom neka vrednost ima korena u stvarima i u njihovim prirodnim odnosima, ta vrednost se
može do izvesne tačke pratiti u vremenu, pri čemu se ne sme zaboravljati da ona u svakom trenutku
zavisi od samvremenog sistema vrednost. U slučaju jezika, gde vrednost znaka nema prirodnu os-
novu niti inherentne granice, istorijska promena ima drugačiji karakter. Pošto nijedna oznaka nije
prirodno pogodnija od druge da nešto označi, glasovna promena se odigrava nezavisno od sistema
vrednosti.
Dijahronične činjenice su drugačijeg reda od sinhroničnih po tome što istorijska promena nastaje iz-
van jezičkog sistema. Promena nastaje u jezičkoj upotrebi, u parole, a ne u langue, a modifikuju se
pojedinačni elementi sistema realizacije. Istorijske promene naposletku utiču na sistem, tako što će
im se sistem prilagoditi, iskoristiti rezultate istorijske promene, ali njih ne proizvodi jezički sistem.
Jedino čemu se Sosir protivi jeste pojam teleologije u lingvistici - ideja da postoji nekakav cilj kome
teže jezičke promene i da se one odigravaju kako bi postigle taj cilj. Promene se ne zbivaju zato da
bi dovele do novog stanja sistema. Promene su deo nezavisnog evolucionog procesa kome se sistem
prilagođava.
Dijahronična činjenica uključuje zamenu jednog oblika drugim. Ova zamena nema sama po sebi
nikakvog značaja; sa stanovišta jezičkog sistema, ona je nefunkcionalna. Sinhronična činjenica je
odnos ili opozicija između dva oblika koja postoje istovremeno - odnos koji je značajan po tome što
nosi značenje u okviru jezika. Navodi primere - 49/51 strana. Sa stanovišta jezičkog sistema, znača-
jne su sinhronične činjenice. Dijahronični događaji izbacuju nove oblike koji zatim postaju deo
novog sistema, ali u dijahroničnoj perspektivi imamo posla sa fenomenima koji nemaju nikakve
veze sa sistemima iako ih uslovljavaju.
Sosir ističe potrebu za razlikovanjem sinhronične i dijahronične perspektive u svim slučajevima, ali
u svojoj raspravi dotiče se samo glasovnih promena. Nikada se ne bavi samim problemom seman-
tičke promene, dijahroničnih preinačenja označenog. Mada on priznaje da čim se napusti ravan
glasa postaje teže održati apsolutnu distinkciju između sinhroničnog i dijahroničnog, ali teorija to
svakako nalaže. Primer proučavanje promene značenja reči kunst - 52 strana.
Za analizu jezika relevantne činjenice su sinhronične opozicije. Dijahronična perspektiva tertira po-
jedinačna srodstva, koja se mogu identifikovati samo na osnovu rezultata sinhronične analize i
oslanja se na ono što Stiven Ulman naziva beskrajnom raznolikošću i složenošću uzroka koji up-
ravljaju semantičkom promenom kako bi objasnila pomeranje iz jednog stanja u drugo. Ali pozna-
vanje ranijih značenja i konkretnih uzroka promene ne bi bilo relevantno za objašnjenje semantičkih
odnosa nekog sinrhoničnog stanja. Ovde su dijahronične činjenice drugačijeg reda od sinhronijskih.
One se odnose na pojedinačne elemente, a ne na sistem koji jedino može odrediti te elemente kao
jezičke jedinice. Istorija, istorijska evolucija pojedinačnih elemenata, proizvodi oblike kojima se
sistem koristi, i proučavanje tih sistemskih upotreba jeste glavni zadatak. Nije potrebno istorijsko ili
uzročno objašnjenje; ono se odnosi na elemente jezika, ne na jezik, i odnosi se na njih samo kao ele-
mente. Objašnjenje u lingvistici je strukturalno - oblici i pravila kombinovanja objašnjavaju se
iznošenjem bazičnog sistema odnosa, u konkretnom sinhroničnom stanju.
- Langue: analiza -
One posledice proizvoljnosti znaka ukazuju na ono što je jedinstva činjenica i što se može smatrati
središtem Sosirove teorije jezika. Jezik je forma, a ne supstancija. Jezik je sistem uzajamno
povezanih vrednosti, i analizirati jezik znači izložiti sistem vrednosti koje sačinjavaju stanje datog
jezika. Za razliku od parole, langue je sistem opozicija i razlika, i zadatak analitičara je da otkrije
koje su to funkcionalne razlike.
Osnovni je problem problem jezičkog identiteta - 54 strana. Kako bismo identifikovali dva slučaja
iste jedinice moramo konstruisati jedan formalan i relacioni entitet, odvajajući razlike koje su ne-
fukncionalne od razlika koje su funkcionalne. Kad smo jednom identifikovali odnose i opozicije
koje razgraničuju oznake na jednoj strani i označena na drugoj, dobili smo nešto o čemu možemo
govoriti kao o pozitivnim entitetima, jezičkim znacima, premda moramo imati na umu da su to en-
titeti koji izranjaju iz mreže razlika koje sačinjavaju jezički sistem u dato vreme i od nje zavise.
Jezik se sastoji i od mnogih gramatički odnosa i distinkcija, ali Sosir insistira da nema bitne razlike
između jezičke jedinice i gramatičke činjenice. Njihovo zajedništvo rezultat je činjenice da su znaci
u potpunosti diferencijalni objekti i da ono što sačinjava jezički znak nije ništa drugo do razlika
među znacima. Daje primer - 55/56 strana.
Kada proučava jezik, lingvistu zanimaju odnosi - identičnosti i razlike. I on otkriva dve glavne vrste
odnosa. Sa jedne strane postoje odnosi o kojima smo raspravljali - opozicije koje porizvode zasebne
i alternativne termine. Sa druge strane, postoje odnosi između jedinica čijim se kombinovanjem
obrazuju nizovi. U jezičkom nizu vrednost jednog izraza ne zavisi samo od kontrasta između njega i
drugih koji bi se mogli odabrati umesto njega, već i od odnosa sa izrazima koji mu prethode i slede
u nizu. Prvi, koje Sosir naziva asocijativnim odnosima, sada se uglavnom zovu paradigmatiski
odnosi. Potonji se zovu sintagmatski odnosi, koji određuju kombinatorna mogućnosti - odnose
između elemenata čijim bi se kombinovanjem mogao dobiti neki niz. Paradigmatski odnosi su
opozicije između elemenata koji se mogu međusobno zamenjivati. Primeri - 57 strana. Sosir tvrdi
da se celokupni jezički sistem može svesti na teoriju sintagmatskih i parasintagmatskih odnosa i ob-
jasniti na osnovu njih, i da su u tom pogledu sve sinhronične činjenice u suštini identične. Ovo je
možda najjasnija tvrdnja o onom što se može nazvati strukturalističkim pogledom na jezik - ne
samo da je jezik sistem elemenata koji su u potpunosti određeni svojim međusobnim odnosima u
granicama sistema, što on i jeste, nego da se jezički sistem sastoji od različitih nivoa strukture. Na
svakome nivou mogu se identifikovati elementi koji međusobno kontrastiraju i kombinuju se s
drugim elementima obrazujući jedinice višeg nivoa, a principi strukture na svakom nivou u suštini
su isti. Pošto je jezik forma a ne supstancija, njegovi elementi imaju kontrastivna i kombinatorna
svojstva, i da se na svakome nivou strukture identifikuju jedinice i elementi jezika na osnovu svoje
sposobnosti da diferenciraju jedinice nivoa koji je neposredno iznad njih. Potvrđujući tako među-
sobnu zavisnost različitih jezičkih niova još jednom pokazujemo kako to da u lingvistici nije ništa
unapred dato. Ne samo to, tvrdimo da se ne mogu prvo identifikovati elementi ili jedinice jednog
nivoa, a zatim iznaći kako se oni kombinuju da bi obrazovali jedinice sledećeg nivoa, zato što su el-
ementi od kojih čovek pokušava da krene određeni i sintagmatskim i paradigmatskim odnosima.
Osnovni strukturni princip, da su jedinice određene svojim kontrastima prema drugim jedinicama i
svojom sposobnošću da kombinovanjem obrazuju jedinice višeg nivoa, deluje na svakom nivou
jezika.
- Jezik kao društvena činjenica -
Analizirajući neki jezik analiziramo društvene činjenice, imamo posla sa društvenom upotrebom
materijalnih objekata. Ono što je jedino relevantno, jesu distinkcije i odnosi kojima je društvo po-
darilo značenje. Pitanje koje analizator stalno postavlja jeste u čemu su te razlike koje imaju
značenja za članove za govorne zajednice. Ako neka razlika ima značenja za članove jedne kulture,
onda postoji znak koji se mora analizirati. Primer - 61 strana.
Dakle lingvist ne proučava velike skupove glasovnih nizova, nego sistem društvenih konvencija. On
se trudi da uspostavi jedinice i pravila kombinovanja koji čine taj sistem i koji omogućavaju jezičko
komuniciranje između članova nekog društva. Jedna od vrlina Sosirove teorije jezika je to što je
društvene konvencije i društvene činjenice stavio u središte lingvističkog istraživanja time što je na-
glasio problem znaka. Sosir je stalno naglašavao koliko je važno usvojiti pravo metodološko
stanovište i jezik sagledati kao sistem društveno utvrđenih vrednosti, a ne kao skupinu supstanci-
jalno određenih elemenata.