Beynelxalq Ki̇mya Olimpiadalara Hazirliq Üçün Vəsai̇t

Beynəlxalq Kimya Olimpiadalarına Hazırlıq Üçün Vəsait
Mündəricat
Önsöz...............................………………………………………………………….………………………………....……….... 8
Məsələlər...................................................................................................................................... 10
Məsələ 1............................................................................................................................13
Məsələ 2............................................................................................................................13
Məsələ 3............................................................................................................................13
Məsələ 4............................................................................................................................13
Məsələ 5.............................................................................................................................14
Məsələ 6.............................................................................................................................14
Məsələ 7.............................................................................................................................14
Məsələ 8............................................................................................................................14
Məsələ 9............................................................................................................................15
Məsələ 10............................................................................................................................16
Məsələ 11............................................................................................................................16
Məsələ 12............................................................................................................................17
Məsələ 13............................................................................................................................17
Məsələ 14............................................................................................................................17
Məsələ 15............................................................................................................................18
Məsələ 16............................................................................................................................19
Məsələ 17............................................................................................................................19
Məsələ 18............................................................................................................................20
Məsələ 19............................................................................................................................21
2
Təhsildə İnkişaf və İnnovasıyalar üzrə III qrant müsabiqəsi
Məsələ 20............................................................................................................................22
Məsələ 21............................................................................................................................23
Məsələ 22............................................................................................................................25
Məsələ 23............................................................................................................................26
Məsələ 24............................................................................................................................26
Məsələ 25............................................................................................................................27
Məsələ 26............................................................................................................................27
Məsələ 27............................................................................................................................27
Məsələ 28............................................................................................................................28
Məsələ 29............................................................................................................................29
Məsələ 30............................................................................................................................30
Məsələ 31............................................................................................................................30
Məsələ 32............................................................................................................................31
Məsələ 33............................................................................................................................32
Məsələ 34............................................................................................................................32
Məsələ 35............................................................................................................................33
Məsələ 36............................................................................................................................34
Məsələ 37............................................................................................................................35
Məsələ 38............................................................................................................................36
Məsələ 39............................................................................................................................38
Məsələ 40............................................................................................................................39
Məsələ 41............................................................................................................................40
Məsələ 42............................................................................................................................41
Məsələ 43............................................................................................................................43
Məsələ 44............................................................................................................................44
3
Məsələ 45............................................................................................................................46
Məsələ 46............................................................................................................................48
Məsələ 47............................................................................................................................49
Məsələ 48............................................................................................................................51
Məsələ 49............................................................................................................................52
Məsələ 50............................................................................................................................53
Məsələ 51............................................................................................................................54
Məsələ 52............................................................................................................................56
Məsələ 53............................................................................................................................57
Məsələ 54............................................................................................................................58
Məsələ 55............................................................................................................................60
Məsələ 56............................................................................................................................62
Məsələ 57............................................................................................................................63
Məsələ 58............................................................................................................................64
Məsələ 59............................................................................................................................66
Məsələ 60............................................................................................................................67
Məsələ 61............................................................................................................................68
Məsələ 62............................................................................................................................69
Məsələ 63............................................................................................................................70
Məsələ 64............................................................................................................................72
Məsələ 65............................................................................................................................73
Məsələ 66............................................................................................................................75
Məsələ 67............................................................................................................................76
Məsələ 68............................................................................................................................78
Məsələ 69............................................................................................................................81
4
Məsələ 70............................................................................................................................84
Məsələ 71............................................................................................................................87
Həllər............................................................................................................... ................... 92
Məsələ 1................................................................................................................................93
Məsələ 2................................................................................................................................93
Məsələ 3................................................................................................................................94
Məsələ 4................................................................................................................................95
Məsələ 5................................................................................................................................96
Məsələ 6................................................................................................................................96
Məsələ 7................................................................................................................................97
Məsələ 8................................................................................................................................98
Məsələ 9................................................................................................................................99
Məsələ 10............................................................................................................................100
Məsələ 11............................................................................................................................102
Məsələ 12............................................................................................................................102
Məsələ 13............................................................................................................................104
Məsələ 14............................................................................................................................105
Məsələ 15............................................................................................................................106
Məsələ 16............................................................................................................................108
Məsələ 17............................................................................................................................109
Məsələ 18............................................................................................................................112
Məsələ 19............................................................................................................................113
Məsələ 20............................................................................................................................114
Məsələ 21............................................................................................................................115
Məsələ 22............................................................................................................................116
5
Məsələ 23............................................................................................................................117
Məsələ 24............................................................................................................................119
Məsələ 25............................................................................................................................120
Məsələ 26............................................................................................................................120
Məsələ 27............................................................................................................................121
Məsələ 28............................................................................................................................122
Məsələ 29............................................................................................................................123
Məsələ 30............................................................................................................................124
Məsələ 31............................................................................................................................125
Məsələ 32............................................................................................................................126
Məsələ 33............................................................................................................................128
Məsələ 34............................................................................................................................128
Məsələ 35............................................................................................................................129
Məsələ 36............................................................................................................................131
Məsələ 37............................................................................................................................133
Məsələ 38............................................................................................................................134
Məsələ 39............................................................................................................................136
Məsələ 40............................................................................................................................138
Məsələ 41............................................................................................................................140
Məsələ 42............................................................................................................................141
Məsələ 43............................................................................................................................142
Məsələ 44............................................................................................................................143
Məsələ 45............................................................................................................................145
Məsələ 46............................................................................................................................146
Məsələ 47............................................................................................................................147
6
Məsələ 48............................................................................................................................148
Məsələ 49............................................................................................................................149
Məsələ 50............................................................................................................................150
Məsələ 51............................................................................................................................150
Məsələ 52............................................................................................................................151
Məsələ 53............................................................................................................................152
Məsələ 54............................................................................................................................154
Məsələ 55............................................................................................................................154
Məsələ 56............................................................................................................................154
Məsələ 57............................................................................................................................157
Məsələ 58............................................................................................................................159
Məsələ 59............................................................................................................................159
Məsələ 60............................................................................................................................160
Məsələ 61............................................................................................................................161
Məsələ 62............................................................................................................................161
Məsələ 63............................................................................................................................163
Məsələ 64............................................................................................................................164
Məsələ 65............................................................................................................................164
Məsələ 66............................................................................................................................165
Məsələ 67............................................................................................................................166
Məsələ 68............................................................................................................................167
Məsələ 69............................................................................................................................169
Məsələ 70............................................................................................................................170
Məsələ 71............................................................................................................................172
7
8
Önsöz
Hər il dünyanın müxtəlif ölkələrində Yeniyetmələrin Beynəlxalq Elm olimpiadaları
keçirilir və azərbaycanlı şagirdlər bu olimpiadalarda respublikamızı təmsil edirlər.
Bu olimpiadalarda orta məktəbdə tədris edilən mövzulardan daha çətin məsələləri
həll etmək tələb olunur. Bu isə, öz növbəsində Beynəlxalq olimpiadalara
hazırlaşmaq üçün yeni vəsaitlərin tərtib olunması, və onun istedadlı şagirdlər üçün
əlçatan olması zərurətini yaradır. Bu vəsait Kimyadan Beynəlxalq Olimpiadalara
hazırlaşan şagirdlərə köməkçi vasitə olması məqsədilə hazırlanmışdır. Kimyadan
Beynəlxalq Olimpiadalara hazırlaşmaq üçün vəsait Azərbaycan Respublikası
Təhsil Nazirliyi tərəfindən təşkil olunan “Təhsildə İnkişaf və İnnovasiyalar üzrə III
qrant müsabiqəsi” nin qalibi olmuş və vəsaitin hazırlanması üçün maliyyə dəstəyi
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təmin olunmuşdur. Lakin
vəsaitdə istifadə olunan materialların Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi heç
bir əlaqəsi yoxdur və bu materiallar layihə rəhbəri tərəfindən tərtib edilmişdir.
Layihənin əsas məqsədi azərbaycanlı şagirdlərin Beynəlxalq Olimpiadalarda
uğurunun artırılmasına xidmət etməkdir. Məhz elə buna görədə layihə istedalı
uşaqlarla işin aparılmasına və onların inkişafına kömək edəcəkdir. Bu olimpiada
vəsaitinin hazırlanması Azərbaycan şagirdlərinin beynəlxalq olimpiadalarda
nailiyətlərini artıracaq və ölkəmizin təhsil sahəsinin daha çox inkişafına gətirib
çıxaracaqdır...
9
10
MƏSƏLƏLƏR
11
12
Məsələ 1
Buxarının sıxlığı hidrogen (H2) qazının sıxlığından 30 dəfə çox olan 0,19 q
üzvi bir turşunun neytrallaşdırılması üçün 31,7 sm3 həcmdə olan 0,1 N natrium
hidroksid (NaOH) tələb olunur. Turşunun adını və quruluş formulunu yazın
(Sözügedən turşu ümumi üzvi turşudur).
Məsələ 2
20 q kalium sulfat (K2SO4) 150 sm3 suda həll edildikdən sonra hazırlanmış
məhlul elektroliz edilir. Elektrolizdən sonra kalium sulfatın məhlulda miqdarı
kütləcə 15% təşkil edir. 20°C temperaturda və 101325 Pa təzyiqdə hidrogen
(H2) və oksigenin (O2) həcmləri nə qədər olacaqdır?
Məsələ 3
Qaz halında olan 10 sm3 naməlum karbohidrogen nümunəsi 70 sm3 oksigen
(O2) ilə qarışdırılır. Alınan qarışıq elektrik qığılcımı vasitəsilə yandırılır. Reaksiya
başa çatdıqda və su buxarları kondensləşdikdə qazların son həcmi 65 sm3-ə
qədər azalır. Bu qarışıq daha sonra kalium hidroksid (KOH) məhlulu ilə
reaksiyaya girdikdə qazların həcmi 45 sm3-ə qədər azalır. Qazların həcmi
standart temperatur və təzyiq (STT) şəraitində ölçüldüsə, naməlum
karbohidrogenin molekulyar formulu nədir?
Məsələ 4
Kütləsi 1,287 q olan kristal soda (A) nümunəsi artıq miqdarda götürülmüş
xlorid turşusu (HCl) ilə reaksiyaya girdikdə 100,8 sm3 qaz ayrılır (STT-də
ölçülmüşdür). Kütləsi 0,715 q olan fərqli kristal soda (B) nümunəsi 50 sm3 0,2 N
sulfat turşusu (H2SO4) ilə parçalanır. Sodanın tamamilə parçalanmasından
sonra artıq götürülmüş sulfat turşusu (H2SO4) 50 sm3 həcmli 0,1 N natrium
hidroksid (NaOH) məhlulu ilə (metiloranj indikatoru ilə titrləmə) neytrallaşdırıldı.
a) A soda nümunəsində Na2CO3-ın bir molekuluna qarşı neçə su molekulu var?

b) Hər iki soda nümunəsinin tərkibi eynidirmi?
13
Məsələ 5
Ərinti rubidium (Rb) və digər qələvi metaldan ibarətdir. Ərintidən götürülmüş
4,6 q nümunə su (H2O) ilə reaksiyaya girdiyi zaman STT-də 2,241 dm3 qaz
ayrılır.
a) Hansı qələvi metal ərintinin tərkib hissəsidir?

b) Ərinti kütləcə %-ə görə hansı tərkibə malikdir?
Məsələ 6
Həcmi 200 sm3 olan 2N natrium xlorid (NaCl) məhlulu (ρNaCl = 1,10 q/sm3)
mis elektrodlu hücrədə daimi qarışdırılaraq elektroliz edilir. Katodda 22,4 dm3
(STT-də) qaz ayrıldıqda elektroliz dayandırılır. Elektrolizdən sonra natrium
xloridin (NaCl) məhlulda kütlə payını hesablayın.
Məsələ 7
Eyni həcmli (10 sm3) 0,01 M CH3COOH və HClO məhlulları qarışdırılır və
ümumi həcmi 100 sm3 həcmə qədər durulaşdırılır. CH3COOH və HClO üçün
ionlaşma sabitləri uyğun olaraq 𝐾𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 = 1,8 ∙ 10−5 və 𝐾𝐻𝐶𝑙𝑂 = 3,7 ∙ 10−8 -ə
bərabərdi. Belə olduğu halda aşağıdakıları hesablayın.
a) Məhlulda olan hər turşunun ionlaşma dərəcəsini;

b) Tərkibində CH3COOH olmayan duru məhlulda HClO-in ionlaşma sabitini;
c) Tərkibində eyni anda CH3COOH və HClO olan məhlulun pH dəyərini.
Məsələ 8
Təcrübi məqsədlər üçün hazırlanmış ərintinin tərkibində alüminium, sink,
silisium və mis var. 1000 mq ərinti xlorid turşusunda həll edildikdə 843 sm3
hidrogen (0°C; 101,325 kPa) ayrılır və 170 mq həll edilməmiş bir çöküntü qalır.
ərintidən götürülmüş 500 mq nümunə NaOH məhlulu ilə reaksiyaya girdikdə
yuxarıda verilmiş şəraitdə 517 sm3 hidrogen (H2) ayrılır və bu dəfə də həll
olmamış fraksiya qalır. Ərintinin tərkibini kütlə payı ilə hesablayın.
14
Məsələ 9
Aşağıdakı 0,2 molyar qatılıqda olan məhlullar verilmişdir.
A: HCl B: HSO−
4 C: CH3 COOH D: NaOH
E: CO2−
3 F: CH3 COONa G: HPO2−
4 H: H2 SO4
İonlaşma tənlikləri və sabitləri:
- +
CH3COOH + H2O CH3COO + H3O K a = 1,8 ∙ 10−5
- +
H2CO3 + H2O HCO3 + H3O K a = 4,4 ∙ 10−7
- 2- +
HCO3 + H2O CO3 + H3O K a = 4,7 ∙ 10−11
- 2- +
HSO4 + H2O SO4 + H3O K a = 1,7 ∙ 10−2
2- 3- +
HPO4 + H2O PO4 + H3O K a = 4,4 ∙ 10−13
a) C məhlulunda H3 O+ ionlarının qatılığını təyin edin.

b) A məhlulunda pH qiymətini təyin edin.
c) B və E maddələri qarşılıqlı təsirdə olduqda baş verən kimyəvi reaksiya
tənliyini yazın və qoşulmuş turşu-əsas cütünü qeyd edin.
d) A, B və C maddələrinin turşu-əsas xassələrini müqayisə edin və hansının ən
yüksək əsasi xassələrini göstərəcəyini müəyyənləşdirin. Qərarınızı izah edin.
e) B və G maddələri arasında baş verən kimyəvi reaksiyanın tənliyini yazın və
tarazlığın dəyişməsini izah edin.
f) C və E maddələri arasında baş verən kimyəvi reaksiyanın tənliyini yazın və
tarazlığın dəyişməsini izah edin.
g) 20 sm3 H məhlulunu neytrallaşdırmaq üçün tələb olunan D məhlulunun
həcmini hesablayın.
h) Hidrogen xlorid 202,65 kPa təzyiqdə və 37°C temperaturda qaz vəziyyətində
olsa, bir litr A məhlulunda onun həcmi nə qədər olar?
15
Məsələ 10
Tərkibində gümüş, mis və xrom olan ərintinin 1500 mq nümunəsi həll edilir.
Ag+, Cu2+ və Cr3+ ionları saxlayan məhlul 500 sm3-ə qədər durulaşdırılır. Bu
məhlulun həcminin 1/10 hissəsi sonrakı prosedur üçün götürülür:Gümüş və mis
çıxarıldıqdan sonra xrom aşağıdakı balanslaşdırılmamış tənliyə uyğun olaraq
oksidləşir:
- 3+ 2-
OH + Cr + H2O2 CrO 4 + H2 O
Daha sonra 25,00 sm3 həcmli, 0,100 molyar Fe() duzunun məhlulu əlavə
edilir. Aşağıdakı reaksiya (balanslaşdırılmamış formada yazılmışdır) baş verir:
+ 2+ 2- 3+ 3+
H + Fe + CrO 4 Fe + Cr + H2O
Balanslaşdırılmamış tənliyə görə:
+ 2+ - 3+ 2+
H + Fe + MnO4 Fe + Mn + H2O
məhlulda oksidləşməmiş şəkildə qalan Fe(II) duzunun oksidləşməsi üçün 0,020

molyar qatılıqda KMnO4 məhlulundan 17,20 sm3 lazımdır.
Başqa bir təcrübədə 200 sm3 həcmində ilkin məhlul elektroliz edilir. İkinci
dərəcəli reaksiyalar səbəbindən, elektrolizin effektivliyi baxılan metallarda 90%-
dir. Hər üç metal məhluldan 2A cərəyanı keçirdikdə 14,50 dəqiqədə kəmiyyətcə
çökür.
Hər üç kimyəvi tənlikləri balanslaşdırın və ərintinin tərkibini kütlə payı ilə

hesablayın.
Məsələ 11
Tərkibində kütləyə görə 3% formiat turşusu ( = 1,0049 q/sm3) saxlayan
məhlulun pH qiyməti 1,97-yə bərabərdir. İonlaşma dərəcəsinin qiymətini on qat
artırmaq üçün məhlul neçə dəfə duruldulmalıdır?
16
Məsələ 12
Yüklənmiş qurğuşun akkumulyatorunda, tərkibində kütləyə görə 36,87%
H2SO4 maddəsi saxlayan sulfat turşusu məhlulunun sıxlığı ρ=1,28 q/sm3
olmalıdır. Boşalmış qurğuşun akkumulyatorunda ρ=1,10 q/sm3 qiymətindən az
olmamalıdır ki, bu da sulfat turşusunun 14,35%-li məhluluna uyğundur.
(Faradey sabiti F=26,8 A*saat /mol)
a) Qurğuşun akkumulyatorunda yüklənib-boşaldıqda baş verən elektrokimyəvi

reaksiya üçün ümumi tənliyi yazın.
b) A bəndindəki reaksiya tənliyinə uyğun olaraq sərf olunan və ya əmələ gələn
H2O və H2SO4 kütlələrini hesablayın.
c) H2SO4-ün miqdarı tapşırıqda göstərilmiş intervalda olarsa, tutumu 120 A*saat
olan qurğuşun akkumulyatoruna əlavə ediləcək sulfat turşusunun tələb olunan
kütləsini hesablayın.
d) Tutumu 120 A*saat olan qurğuşun akkumulyatoru yükləndikdə və boşaldıqda
sulfat turşusu məhlullarının həcmləri arasındakı fərqi hesablayın.
Məsələ 13
HA və HB üzvi turşularının suda az həll olan iki Cu(I)duzu müəyyən pH
qiyməti olan doymuş bufer məhlulu əmələ gətirirlər. İki duzun həllolma əmsalları
Kh(CuA) və Kh(CuB) və turşuların ionlaşma sabitləri Ka(HA) və Ka(HB) olduqda
məhluldakı Cu+ kationlarının konsentrasiyası nə qədər olacaq?
Məsələ 14
Amin turşuları, onların nitrit turşusu ilə reaksiyaları zaman ayrılan azotun
həcmini ölçməklə (Van Slayk üsulu) təyin edilir.
CH3CH(NH2)COOH + HNO2  CH3CH(OH)COOH + N2 + H2O
Digər bir üsul – amin turşularının perxlorat turşusunun volyumetrik məhlulu ilə
reaksiyasıdır. Məsələn,
CH3CH(NH2)COOH + HClO4  CH3CH(NH3+)COOH + ClO4
17
Perxlorat turşusunun artığı natrium asetatın volyumetrik məhlulu ilə

titrləməklə (susuz məhlulda) təyin edilir.
Buzlu sirkə turşusunda olan qlisinə 50,0 sm3 0,1 N perxlorat məhlulu əlavə
edilir. Reaksiyadan sonra perxlorat turşusunun artığı 0,150 N natrium asetatın
volyumetrik məhlulu ilə titrləməklə təyin edilir. Natrium asetat məhlulundan 16,0
sm3 sərf edilir. Eyni miqdarda olan nümunənin Van Slayk üsulu ilə analiz edildiyi
nəzərə alınarsa, 102658 Pa təzyiqdə və 20 ℃ temperaturda ayrılan azotun
həcmi nə qədər olar?
Məsələ 15
A) İçərisində su olmayan xrom filizinin tərkibi Fe(CrO2)2, Mg(CrO2)2, MgCO3
və CaSiO3 duzlarından ibarətdir.
B) Analizdən alınan nəticələrə görə filizin tərkibində 45,6% Cr2O3, 7,98%

Fe2O3 və 16,12% MgO vardır.
C) Filiz xlorid turşusu ilə işləndikdə onun tərkibindəki xromlu birləşmələr turşu
ilə reaksiyaya girmirlər.
D) Reaksiya bitdikdən sonra filiz su ilə yaxşıca yuyulur (Cl  ilə olan reaksiya
mənfi olana qədər) və bərk çöküntü qurudulur.
a) C bəndində verildiyi kimi filiz xlorid turşusu ilə işləndiyi zaman baş verən
reaksiyaların əmsallaşdırılmış və ion tənliklərini yazın.
b) Hesablayın
I.Filizdə mövcud olan birləşmələrin payını (kütləyə görə %-lə),
II.Filizdə mövcud olan birləşmələrin miqdarını.
c) D bəndinə uyğun olaraq quru çöküntüdə Cr2O3-ün (kütləyə görə %-lə) payını
hesablayın.
d) Sınaq şüşəsi kifayət miqdarda dənəvər CaO ilə doldurulur. Doldurulmuş
şüşənin ümumi kütləsi 412,02 q təşkil etdi. C bəndində verildiyi kimi reaksiya
zamanı əmələ gələn qaz qurudulduqdan sonra sınaq şüşəsindən buraxılır.
Reaksiya başa çatdıqdan sonra içərisindəkilərlə birlikdə sınaq şüşəsinin
kütləsini hesablayın.
18
Məsələ 16
Tədqiq edilən su nümunəsi 10o müvəqqəti sərtliyə və 10o daimi sərtliyə malik
idi. Suyun sərtliyinə yalnız Fe2+ və Ca2+ kationları səbəb olmuşdur.
Tədqiqat zamanı 10,00 dm3 su sərf edilmişdir. Bu həcmdən 100,00 sm3

sonrakı prosedur üçün götürülür. Su H2O2 məhlulu ilə oksidləşdikdən sonra sulu
ammonyak məhlulu ilə çökdürülür. Qəhvəyi çöküntü qurudulur və uyğun şəkildə
qızdırıldıqdan sonra 0,01432 q susuz məhsul əldə edilir.
a) Tədqiq edilən suda Fe2+:Ca2+ kationlarının mol nisbətlərini hesablayın.

b) Digər bir təcrübədə 10,00 dm3 su istifadə edilir. İlk öncə Ca2+ kationlarının
yaratdığı müvəqqəti sərtlik aradan qaldırılır, Fe2+ kationlarının yaratdığı daimi
sərtlik isə Na3PO4 əlavəsi ilə aradan qaldırılır. Təhlil edilən suyun 10,00 dm3–də
Fe2+ kationlarının yarısının Fe3+ kationuna kimi oksidləşdiyini nəzərə alaraq
çöküntünün (susuz formasında) kütləsini hesablayın. Hesablama yüzdə bir
dəqiqliklə aparılmalıdır. Tam ədədlərdə mol nisbətini göstərin. (1o sərtlik = 1 dm3
suda 10 mq CaO).
Məsələ 17
Ərinti növbəti metallardan – kadmium, qalay, bismut və qurğuşundan
ibarətdir. Kütləsi 1,2860 q olan ərinti nümunəsi qatı nitrat turşusunun məhlulu ilə
işlənir. Çöküntü şəklində alınmış A metalının individual maddəsi yaxşı yuyulur,
qurudulur və qızdırılaraq dehidratlaşdırılır (kalsinasiya). Çöküntünün kütləsi
kalsinasiya ilə sabitləşdirildikdən sonra 0,3265 q təşkil etmişdir.
Çöküntünü ayırdıqdan sonra məhlula artıq miqdarda sulu ammonyak məhlulu

əlavə edilir. B metalının maddəsi məhlulda qalır, digər metallar isə az həll olan
birləşmələr şəklində çökdürülür. Məhlul əvvəlcə çöküntüdən kəmiyyətcə ayrılır,
sonra isə ayrılmış məhlul doymuş hala keçənə kimi ondan hidrogen sulfid
buraxılır. Nəticədə əmələ gələn və tərkibində B metalı saxlayan çöküntü ayrılır,
yuyulur və qurudulur. Çöküntünün kütləsi 0,6613 q təşkil etmişdir.
C və D metallarının birləşmələrini saxlayan çöküntü NaOH məhlulunun artığı

ilə işlənir. Məhlul və çöküntü kəmiyyətcə ayrılır. pH-ın qiymətini 5 – 6-ya
19
çatdırmaq üçün qələvi məhluluna HNO3 məhlulu əlavə edilir və əmələ gələn
şəffaf məhlula artıq miqdarda K2CrO4 məhlulu əlavə edilir. Sarı çöküntü ayrılır,
yuyulur və kəmiyyətcə stəkana köçürülür. Sonda duru H2SO4 məhlulu və kristal
K əlavə edilir. Reaksiya nəticəsində əmələ gələn yod, indikator kimi nişastanın
iştirakında natrium tiosulfat ilə titrlənir. 18,46 sm3 həcmli 0,1512 N natrium
tiyosulfat (Na2S2O3) məhlulu istifadə olunmuşdur.
Çöküntüdə az həll olan maddə şəklində olan sonuncu metal daha az həll olan
fosfata çevrilir və maddənin kütləsi 0,4675 q təşkil etmişdir. Ərinti nümunəsinin
kəmiyyət analizinin əsaslanaraq kimyəvi reaksiyaların bütün tənliklərini yazın. A,
B, C və D metallarını təyin edin. Ərintidə olan metalların kütlə paylarını
hesablayın.
Məsələ 18
Ağ, kristallik, bərk A maddəsi aşağıdakı reaksiyalarda öz yerini tutur:
1) Bunsen qızdırıcısının alovu intensiv sarı rəngdədir.
2) A maddəsinin sulu məhlulu neytraldır. Sulfit turşusunun damcı ilə əlavə

edilməsi (SO2 məhlulu) tünd-qəhvəyi rəngli məhlulun əmələ gəlməsi ilə
nəticələnir, hansı ki, sulfit turşusunun artığı ilə rəngsizləşir.
3) 2-ci bənddə alınan rəngsiz məhlula AgNO3 əlavə edildikdə və HNO3 ilə
oksidləşdikdə, sarı çöküntü əmələ gəlir, hansı ki, öz növbəsində NH3 əlavəsilə
həll olmamasına baxmayaraq, CN və S2O32 ionlarının iştirakında asanlıqla həll
olunur.
4) A maddəsinin sulu məhlulu K və duru H2SO4 ilə işləndikdə tünd-qəhvəyi

məhlul əmələ gəlir ki, o da öz növbəsində sulfit turşusu və ya Na2S2O3
məhlulunun əlavəsi ilə rəngsizləşir.
5) A maddəsinin 0,1 q nümunəsi suda həll edilir. Daha sonra 0,5 q K və bir
neçə sm3 duru H2SO4 əlavə edilir. Əmələ gələn tünd-qəhvəyi məhlul
rəngsizləşənə kimi 0,1 M Na2S2O3 məhlulu ilə titrlənir. 37,40 sm3 Na2S2O3
məhlulu sərf edilmişdir.
20
a) A maddəsinin tərkibində hansı elementlər vardır?

b) 1) – 4) reaksiyalarına əsasən hansı birləşmələrin mövcud olduğu hesab edilə
bilər? Onların molyar kütlələrini hesablayın.
c) Sözügedən birləşmələr üçün 2) – 4) bəndlərinə uyğun olan reaksiyaları yazın
və müvafiq tənlikləri ion şəklində göstərin.
d) 5)-ci bəndə əsasən hansı birləşmənin iştirak etdiyini müəyyən edin.
Məsələ 19
Malein turşusu (H2A) zəif ikiəsaslı turşudur. H2A, HA və A2 arasında nisbi
miqdarların korrelyasiyası:
C(H2 A) C(HA− ) C(A2− )

α0 = α1 = α2 =
C C C
və məhlulun pH dəyəri göstərir ki:
I) α0 = α1 ⟹ pH = 1,92 II) α1 = α2 ⟹ pH = 6,22
Indikator pH intervalı
Metil-yaşıl 0,1 – 2,0
Tropeolin 00 1,4 – 3,2
-dinitrofenol 2,4 – 4,0
Bromfenol mavi 3,0 – 4,6
Konqo qırmızı 3,0 – 5,2
Metil qırmızı 4,4 – 6,2
Bromfenol qırmızı 5,0 – 6,8
Bromtimol mavi 6,0 – 7,6
Fenol qırmızı 6,8 – 8,0
Krezol qırmızı 7,2 – 8,8
Timol mavi 8,0 – 9,6
21
Fenolftalein 8,2 – 10,0
Alizarin sarı 10,1 – 12,1
Tropeolin 0 11,0 – 13,0
1,3,5-trinitrobenzol 12,2 – 14,0
(Bütün aktivləşmə əmsalları 1-ə bərabər hesab edilməlidir.)
a) Malein turşusunun birinci (K1) və ikinci (K2) dissosiasiya dərəcəsi üçün

dissosiasiya sabitlərinin qiymətlərini tapın.
b) pH = 1,92 və pH = 6,22 üçün 0, 2 və 3 qiymətlərini tapın
c) 1-in maksimum qiymətində pH dəyəri nə qədərdir? -nın maksimum
qiymətini tapın
d) Cədvəldəki turşu-əsas indikatorlarından hansı 0,1 M malein turşusu
məhlulunun (birəsaslı və ikiəsaslı turşu kimi) 0.1 M natrium hidroksid (NaOH) ilə
titrlənməsi üçün uyğundur?
Məsələ 20
İlk dəfə 1831-ci ildə məşhur kimyaçı Justus Liebig tərəfindən hazırlanmış bir
texnika və qurğudan (şəkilə bax) istifadə edərək karbon və hidrogen üçün
kəmiyyət analizi edildi. Çəkisi dəqiqliklə ölçülmüş üzvi birləşmənin nümunəsi (C)
yanma borusuna (A) yerləşdirilir və sobada (B) qızdırılaraq buxarlanır. Buxarlar
oksigen axını ilə qızdırılmış mis oksidli qurğudan (D) və digər sobadan (E)
keçirilir ki, bu da karbon və hidrogenin kəmiyyətcə oksidləşərək karbon qazına
və suya çevrilməsini təmin edir. Su buxarı, ilk öncə tərkibində maqnezium
perxlorat və karbon qazı olan və çəkisi ölçülmüş boruda (F), daha sonra natrium
hidroksid ilə hopdurulmuş asbest olan başqa bir çəkilmiş boruda (G) absorbsiya
22
edilir. Yalnız karbon, hidrogen və oksigendən ibarət saf maye nümunə kütləsi
0,57148 q olan platin qaba yerləşdirildikdən sonra təkrar ölçüldükdə çəkisi
0,61227 q olur. Nümunə yandırılır və öncədən çəkisi ölçülmüş absorbsiya
boruları yenidən çəkilir. Su udma borusunun kütləsi 6,47002 q-dan 6,50359 q-a,
karbon qazı borusunun kütləsi 5,46311 q-dan 5,54466 q-a qədər artdı.
a) Birləşmənin kütləvi tərkibini hesablayın.

b) Birləşmənin empirik formulunu yazın.
Birləşmənin mol kütləsini qiymətləndirmək üçün 1,0045 q-ı qazlaşdırıldı. 350

K temperaturda və 35,0 kPa təzyiqdə ölçülmüş həcmi isə 0,95 dm3 idi.
c) Birləşmənin mol kütləsi və molekul formulunu yazın.

d) Tsiklik quruluşlar, stereoizomerlər, peroksidlər və doymamış birləşmələr
istisna olmaqla, molekulyar formula uyğun mümkün strukturları çəkin. Təxminən
15 ehtimal var. Onlardan 10-u göstərin.
Birləşmə natrium hidroksid məhlulu ilə qızdırıldıqda iki məhsul əmələ gəlir.
Reaksiya qarışığının fraksiyalı distilləsi maddələrdən birini verir. Digər bir
maddə asidifikasiyadan (turşulaşdırma) sonra distillə ilə təmizlənir və turşuya
bənzəyir.
e) C birləşməsi üçün hansı quruluşlar mümkündür?
0,1005 q turşu suda həll edilir və qatılığı 0,1000 mol/dm3 olan natrium hidroksid
məhlulu ilə titrlənir. İndikator 16,75 sm3 hidroksid məhlulu əlavə edildikdə
rəngini dəyişir.
f) İlkin C maddəsi hansıdır?
Məsələ 21
Metanolun oksidləşməsi ilə formaldehidin istehsal olunduğu bir kimyəvi
fabrikdə metanol və formaldehid olan sulu məhlulların analiz edilməsi lazımdır.
Bu metodu sınamaq üçün əvvəlcə həm metanol, həm də formaldehidin məlum
miqdarı ilə təcrübələr aparılır. Aşağıdakı sulu məhlullardan istifadə olunur:
23
Metanol – 5,00 q/dm3
Formaldehid – 5,00 q/dm3
Kalium dixromat – 3,000 ∙ 10−2 mol/dm3
Ammonium dəmir (II) sulfat – 0,2000 mol/dm3
Yod – 0,1000 mol/dm3
Natrium tiosulfat – 0,2000 mol/dm3
a) 10,00 sm3 metanol məhlulu və 100,00 sm3 kalium dixromat məhlulu

qarışdırılır, təxminən 100 sm3 qatı sulfat turşusu əlavə edilir və məhlul təxminən
30 dəqiqə tərpətmədən saxlanılır. Artıq dixromat ionları redoks indikator kimi
difenilamin sulfon turşusunun iştirakında dəmir(II) ionları ilə titrlənir (rəngin
qırmızı-bənövşəyidən solğun yaşıl rəngə dəyişməsi). Sərf edilən dəmir(II)
məhlulunun həcmi – 43,5 sm3-dir.
b) 10,00 sm3 formaldehid məhlulu və 50,00 sm3 yod məhlulu qarışdırılır. Qələvi
reaksiyasına natrium hidroksid məhlulu əlavə edilir və qarışıq təxminən 10
dəqiqə saxlanılır. Daha sonra neytral reaksiyaya xlorid turşusu əlavə edilir və
yodun artığı nişasta indikatorunda tiosulfatla titrlənərək ilə təyin edilir. Sərf
edilən tiosulfat məhlulunun həcmi – 33,3 sm3-dir.
c) I və II təcrübələrdə analiz məlumatlarından istifadə etməklə
metanol:dichromate ionlarının və formaldehid:yodun reaksiyaya girən miqdarları
və mol nisbətlərini hesablayın.
d) I və II təcrübələrdə təsvir olunan bütün reaksiyalar üçün balanslaşdırılmış
tənlikləri yazın.
e) Yodun metanol ilə reaksiya vermədiyi təsdiqlənir. Həm metanol, həm də
formaldehid saxlayan bir məhluldan həcmi 10,00 sm3 olan iki nümunə götürülür.
Bir nümunə, təcrübə -də olduğu kimi 100,00 sm3 kalium dixromat məhlulu və
qatı sulfat turşusu ilə qarışdırılır. Artıq dixromat ionlarına 4,8 sm3 dəmir (II)
məhlulu sərf edilir. Digər nümunə 50,00 sm3 yod məhlulu ilə qarışdırılır və
təcrübə II-də olduğu kimi analoji aparılır. Artıq yoda 16,50 sm3 tiosulfat məhlulu
sərf edilir.
24
f) Reaksiyalar üçün balanslaşdırılmış tənlikləri yazın və məhlulda metanol və

formaldehidin tərkibini hesablayın. Cavabınızı q/dm3 ilə ifadə edin.
Məsələ 22
Yod müəyyən dərəcədə saf suda həll olur. Lakin yodid ionları olan
məhlullarda daha çox həll olur. Yodun ümumi həlolmasını yodun qatılığının
funksiyası kimi öyrənməklə aşağıdakı reaksiyaların tarazlıq sabitlərini müəyyən
edilə bilər.
Tənlik Tarazlıq sabitləri
2(b) ⇄ 2(m) k1 (1)
2(b) + − −
(m) ⇄ 3(m) k2 (2)
2(b) + − −
(m) ⇄ 3(m) k3 (3)
a) (1) – (3) üçün tarazlıq tənliklərini yazın.
Məlum qatılıqlı kalium yodid məhlulları [− ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 bərk yodla tarazlaşdırılır.
Natrium tiosulfat məhlulu ilə sonrakı titrləmə yodun ümumi həllolmasını
[2 ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 müəyyənləşdirməyə kömək edir.
Aparılan təcrübələrdən aşağıdakı nəticələr alınır.
mmol
[− ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 ⁄( ) 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00
dm3
mmol
[2 ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 ⁄( ) 5,85 10,53 15,11 19,96 24,82
dm3
a) [− ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 -nin [2 ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 -dən asılılıq qrafikini çəkin.

b) [2 ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 və [− ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 əlaqələndirən uyğun cəbri ifadəni əldə edin.
c) Tarazlıq sabitlərinin k1, k2 və k3 qiymətlərini təyin etmək üçün qrafikdən
istifadə edin.
25
Məsələ 23
Kalsium oksalat, CaC2 O4 ∙ H2 O – analitik və fizioloji əhəmiyyətə malik az həll
olan bir duzdur. 25℃ -də həllolma məhsulu 2,1 ∙ 10−9 -dur. Oksalat ionları
protolizə uğramaqla hidrooksalat ionları və oksalat turşusu əmələ gətirirlər.
25℃-də pK 𝑎 dəyərləri – 1,23 (H2 C2 O4 ) və 4,28 (HC2 O−
4 ), suyun ion məhsulu isə
1 ∙ 10−14 -dür.
a) Kalsium oksalatın monohidratının həllolmasını hesablamaq üçün maraq

doğuran tarazlıq şərtləri üçün ifadələri göstərin.
b) Qatılığı C olan güclü turşuda kalsium oksalatın həllolmasını (s) hesablamaq
üçün zəruri olan qatılıq şərtlərini göstərin.
c) Bufer sisteminin pH-ı 6,5-ə qədər tənzimlənən bitki hüceyrəsində kalsium
oksalatın monohidratının həllolmasını (q/dm3 ilə ifadə etməklə) hesablayın.
d) Qatılığı 0,010 mol/dm3 olan xlorid turşusunda kalsium oksalatın
monohidratının həllolmasını (q/dm3 ilə ifadə etməklə) hesablayın. Məhlulda
hidrogen ionlarının qatılığını tapın.
e) “d)” məhlulunda bütün digər növlərin tarazlıq qatılıqlarını hesablayın.
Kalsium oksalat, CaC2 O4 ∙ H2 O – analitik və fizioloji əhəmiyyətə malik az həll olan
bir duzdur. 25℃-də həllolma məhsulu 2,1 ∙ 10−9 -dur. Oksalat ionları protolizə
uğramaqla hidrooksalat ionları və oksalat turşusu əmələ gətirirlər. 25℃-də pK 𝑎
dəyərləri – 1,23 (H2 C2 O4 ) və 4,28 (HC2 O−
4 ), suyun ion məhsulu isə 1 ∙ 10
−14
-dür.
Məsələ 24
Natrium xlorid və kalium xloriddən ibarət nümunınin kütləsi 25 qramdır. Suda
həll edildikdən sonra 840 ml AgNO3 məhlulu (C = 0,5 mol/dm3 ) əlavə olunur.
Çöküntü filtrlənir və kütləsi 100,00 q olan mis çubuğu filtrata batırılır. Müəyyən
müddətdən sonra mis çubuğun kütləsi 101,52 q olur. Qarışığın tərkibini kütlə
payına görə hesablayın.
26
Məsələ 25
Ümumi qatılığı 2 ∙ 10−2 M olan zəif turşu pH = 8,8 olan buferdə həll edilir. Bu
turşunun A− anionu rənglidir və molyar adsorbsiya əmsalı 𝜀 = 2,1 ∙ 104 sm2 /𝑚𝑜𝑙-
dir. Qalınlığı l = 1,0 sm olan məhlulun təbəqəsi 0 intensivlikli işığın 60%-ni
absorbsiya edir.
a) Absorbsiya edən təbəqənin qalınlığının sönmə ilə əlaqəsindən hansı formul

əmələ gəlir?
b) Bufer məhlulunda turşu anionunun qatılığı nə qədərdir?
c) Turşunun pKa-sı nə qədərdir?
Məsələ 26
Həcmi 15 sm3 qaz halında olan karbohidrogen CxHy 120 sm3 oksigen ilə
qarışdırılır və yandırılır. Reaksiyadan sonra yandırılmış qazlar sulu qatı KOH
məhlulu ilə qarışdırılır. Qazların bir hissəsi tamamilə absorbsiya edilir, 67,5 sm3
qazlar isə qalır. İlkin yanmamış qarışıqla eyni temperatur və təzyiqə malikdir.
a) Qalan qazın tərkibi necədir? İzah edin.

b) CxHy karbohidrogeninin 1 molu tamamilə yandırıldıqda maddə miqdarındaki
dəyişiklik nə qədərdir?
c) Təcrübədə istifadə olunan karbohidrogenin kimyəvi formulu nədir?
Hesablanma mərhələlərini göstərin.
Məsələ 27
Tərkibində alüminium saxlayan 0,5284 q nümunədən məhlul düzəldilir.
Alüminium daha sonra alüminium-8-xinolyat şəklində çökdürülür. Çöküntü
ayrılır, xlorid turşusunda həll edilir və əmələ gələn 8-hidroksixinolin tərkibində
kalium bromid saxlayan standart kalium bromat məhlulu ilə titrlənir. Standart
kalium bromat məhlulunun qatılığı 0,0200 M və tələb olunan həcmi isə 17,40
sm3-dir. Alınan məhsul 8-hidroksixinolinin dibromlu törəməsidir.
27
8-hidroksixinolinin quruluş formulu:
OH
Alüminiumun nisbi atom kütləsi 26,98 q/mol-dur.
a) Alüminium (III) ionunun 8-hidroksixinolinlə reaksiya verməsi üçün

balanslaşdırılmış kimyəvi tənliyi yazın, məhsulların quruluşunu açıq şəkildə
göstərin.
b) Çökmə zamanı əmələ gələn birləşmə növünün adını yazın.
c) Bromun əmələ gəldiyi reaksiya üçün əmsallaşdırılmış kimyəvi tənliyi yazın.
d) Bromun 8-hidroksixinolinlə reaksiyasının əmsallaşdırılmış kimyəvi tənliyini
yazın.
e) Alüminium ionlarının bromat ionlarına olan mol nisbətini hesablayın.
f) Alüminiumun ərintidə kütlə payını hesablayın.
Məsələ 28
Kalsium sulfat – az həll olan birləşmədir. Onun həllolma məhsulu aşağıda
verilmişdir:
K s (CasO4 ) = [Ca2+ ] ∙ [SO2−

4 ] = 6,1 ∙ 10
−5
Etilendiamintetrasirkə turşusu (EDTA) molekul formulu C10H16N2O8 və

quruluşu:
HOOC CH2 CH2 COOH

N CH2 CH2 N
HOOC CH2 CH2 COOH
Bu turşunun anionu C10 H12 N2 O4−

8 kalsium ionları ilə stabil kompleks
CaC10 H12 N2 O2−
8 əmələ gətirir. Bu kompleks ionun sabiti aşağıdakı kimidir:
28
[CaC10 H12 N2 O2−8 ]

𝐾= = 1,0 ∙ 1011
[Ca2+ ] ∙ [C10 H12 N2 O4−
8 ]
EDTA güclü qələvi mühitdə tamamilə dissosiasiya edir. Bu dissosiasiyanın

kimyəvi tənliyi belədir:
C10 H12 N2 O8 → 4H + + C10 H12 N2 O4−

8
a) Kalsium sulfatın doymuş məhlulunda olan kalsium ionlarının qatılığını

hesablayın.
b) 0,1 M Na2 (CaC10 H12 N2 O8 ) məhlulunda olan sərbəst Ca2+ kationlarının
qatılığını hesablayın. Liqandın hər hansı protonlaşmasını nəzərə almayın.
c) 0,1 M Na4 C10 H12 N2 O8 güclü qələvi məhlulunun 1 litrində neçə mol kalsium
sulfat həll olur? Son məhlulda kalsium və sulfat ionlarının qatılıqları nə
qədərdir?
d) [CaC10 H12 N2 O8 ]2− kompleks ionunun təxminən oktahedral olduğunu fərz
edərək bu ionun quruluşunu təklif edin.
e) 4-cü bənddə təklif etdiyiniz quruluş optiki aktivdir? Cavabınız “bəli” olarsa,
digər optiki izomer – enantiomerinin quruluşunu çəkin.
f) C10 H12 N2 O4−
8 ionlarından əmələ gələn komplekslərin niyə müstəsna
olduqlarını izah edin.
Məsələ 29
Aşağıdakı reaksiya sxemi K1 və K2 tarazlıq sabitləri daxil olmaqla saxaridlərin
anaerob deqradasiyasının, yəni qlikolizin baş verdiyini göstərir: \
Qlükoza-1-fosfat ⇄ qlükoza-6-fosfat K1 = 19
Qlükoza-6-fosfat ⇄ fruktoza-6-fosfat K2 = 0,50
a) Qarşılıqlı əlaqədə olan üç reaktivin (birləşmələrin), yəni -D-qlükoza-1-fosfat,

-D-qlükoza-6-fosfat və -D-fruktoza-6-fosfatın quruluş formullarını yazın.
b) Reaksiyanın başlanğıcında reaksiya qarışığı tərkibində 1 mmol qlükoza-6-
fosfat saxlayır. Tarazlıqda olan qarışığın tərkibindəki qlükoza-6-fosfat, qlükoza-
29
1-fosfat və fruktoza-6-fosfatın miqdarını hesablayın. (Reaksiya sabit həcmdə

baş verdiyindən maddələr miqdarlarının nisbəti onların qatılıqlarına bərabərdir.)
Məsələ 30
500 mq fosfor turşusunun hidratlaşmış natrium duzu 0,1 M sulfat turşusunun
50,0 sm3-də həll edilir. Bu məhlul 100,0 sm3-ə qədər distillə suyu ilə duruldulur
və ondan götürülmüş 20,0 sm3 nümunə timolftalein indikatorunun iştirakında
0,100 molyar NaOH məhlulu ilə titrlənir. Büretin orta göstəricisi 26,53 sm3-dir.
Son nöqtədəki pH = 10,00-dur.
a) Son nöqtədə bütün protonlaşmış Hn POn−3

4 növlərinin mol miqdarlarına görə
faiz payını hesablayın.
b) Uzun stexiometrik formulunu yazın. Ümumi protonlaşmış sabitləri verilmişdir:
[H POn−3 ]
βn = [POn3− ]∙[H
4
+ ]n
4
Harada ki, l𝐨𝐠𝛃𝟏 = 𝟏𝟏, 𝟕𝟎; 𝐥𝐨𝐠𝛃𝟐 = 𝟏𝟖, 𝟔; 𝐥𝐨𝐠𝛃𝟑 = 𝟐𝟎, 𝟔.
Məsələ 31
Tərkibində kalium xlorid və kalium siyanid saxlayan neytral məhluldan
götürülmüş 25,00 sm3 nümunə 25℃-də gümüş elektrodu və KNO3 ilə normal
kalomel yarımhücrə – duz körpüsündən istifadə etməklə standart 0,1 M gümüş
nitrat məhlulu ilə potensiometrik titrlənir. Sianid ionlarının protonlaşması cüzidir.
Alınan potensiometrik əyri (elektromotor qüvvənin-emf (V) büret göstəricisindən
asılılığı (sm3 ilə)) şəkil 2-də göstərilmişdir.
a) Titrləmə zamanı baş verən reaksiyaların son nöqtələri A, B və C ilə

işarələnmişdir. Hər bir reaksiya üçün əmsallaşdırılmış ion tənliyini yazın.
b) B nöqtəsinə çatmaq üçün titrantın həcmi nə qədər olmalıdır?
c) Nümunə məhlulda KCl və KCN (mol ∙ dm−3 ) qatılıqlarını hesablayın.
d) Emf göstəricilərini A və C nöqtələrində voltla hesablayın.
30
e) C nöqtəsində çökmə zamanı və məhlulda Cl− ⁄CN − molyar nisbətləri nə

qədərdir?
Şəkil 2
Məsələ 32
Xlorid ionları analitik olaraq gümüş nitrat ilə çökdürülərək təyin edilir. Çöküntü
işıq şüasında parçalanmaya uğrayaraq elementar gümüş və xlor əmələ gətirir.
Sulu məhlulda sonuncu xlorata (V) və xloridə çevrilir. Əmələ gələn xlorid ionları
gümüş ionlarının artığı ilə çökdürülür, xlorat (V) ionları isə reaksiya vermir.
a) Yuxarıda qeyd edilmiş reaksiyaların əmsallaşdırılmış kimyəvi tənliklərini

yazın.
b) Kütləyə görə 12% -i işığın təsiri altında parçalanan çöküntünün qravimetrik
təyini verilir. Bu parçalanmaya görə olan xətanın ölçüsünü və istiqamətini
müəyyənləşdirin.
c) 0,020 mol HA və 0,010 mol HL iki zəif turşusu olan bir məhlul düşünün.
Turşuların tarazlıq sabitləri HA üçün 1 ∙ 10−4 , HL üçün 1 ∙ 10−7 -dir. Məhlulun pH-
ını hesablayın.
d) M ilə H2L turşusu əmələgəlmə sabiti K1 olan ML kompleksi əmələ gətirir.
Məhlulda olan digər N metalının ionu H2L turşusu ilə reaksiyaya girərək NHL
kompleksi əmələ gətirir. ML kompleksi üçün şərti tarazlıq sabitini (K1ꞌ ) [H + ] və K
dəyərlərinə görə təyin edin.
[ML] [ML] [NHL]
K1 = [M][L] K1ꞌ = [Mꞌ ][Lꞌ ] K NHL = [N][L][H+]
31
[𝑀ꞌ ] – ML-də olmayan M-in ümumi qatılığı
[Lꞌ ] – ML istisna olmaqla, tərkibində L saxlayan bütün növlərin qatılıqları cəmi
K1-dən əlavə H2L-in turşuluq sabitləri – Ka1 və Ka2, həmçinin NHL

kompleksinin əmələgəlmə sabiti KNHL də məlumdur.
[H+] və [N] üçün də tarazlıq qatılıqları məlum olduğunu ehtimal etmək olar.
Məsələ 33
Cu(O3)2 – Mis()yodatın həllolma məhsulunu yodometrik titrləmə ilə təyininə
(25℃) turş məhlulda 20,00 sm3 doymuş sulu Cu(O3)2 məhlulunu titrləmək üçün
0,100 molyar natrium tiosulfat məhlulundan 30,00 sm3 tələb olunur.
a) Yuxarıda sözügedən reaksiyalar üçün əmsallaşdırılmış kimyəvi tənliklərin

ardıcıllığını yazın.
b) Cu2+ ionunun ilkin qatılığını və mis()yodatın həllolma məhsulunu
hesablayın. Aktivlik əmsalları nəzərə alınmaya bilər.
Məsələ 34
Kalsium karbonat və ya kalsium hidroksidin sulu suspenziyaları ilə
yuyulmaqla kömür elektrik stansiyalarının tullantı qazlarından kükürd dioksid
çıxarılır. Əmələ gələn qalıq bərpa olunur.
a) Bütün reaksiyaların əmsallaşdırılmış kimyəvi tənliklərini yazın.

b) Tərkibində 0,15% (həcminə görə) kükürd dioksid saxlayan 10000 m3/saat
tullantı qazı (0℃ və standart təzyiqdə) emal edilərsə, kükürd dioksidin 95%-ni
çıxarmaq üçün gündə neçə kiloqram kalsium karbonat istehlak olunur?
c) Kükürd dioksidin çıxarılmadığını və 5000 m3 həcmində atmosferin maye su
hovuzunda bərabər şəkildə yayıldığını və yer üzünə yağış şəklində tamamilə
qaytarıldığını düşünsək, kondensləşmiş suyun gözlənilən pH qiyməti nə qədər
olar?
32
d) Absorbsiya üçün natrium sulfit məhlulu istifadə edilmişdirsə, kükürd dioksid

və sulfit məhlulunu bərpa etmək olar. Əmsallaşdırılmış kimyəvi tənlikləri yazın
və sulu məhluldan kükürd dioksidin çıxarılmasının artırılmasında mümkün
yollarını göstərin.
Qeyd: Sulu məhlullarda kükürd dioksidin protolizi sulfit turşusunun

dissosiasiyasının ilk mərhələsi ilə təsvir edilə bilər. Dissosiasiya sabiti
K a1 (H2 SO3 ) = 10−2,25 -dir. İdeal qazlar və standart təzyiqdə 0℃ sabit temperatur
olduğunu düşünün. M(CaCO3 ) = 100 q⁄mol ; M(CaSO4 ) = 172 q⁄mol.
Məsələ 35
Bu hissə hidratlaşmış Cu2+ ionunun turşuluğu və hidroksidinin çökməsi
haqqındadır.
1,00 ∙ 10−2 mol/dm3 mis (II) nitratın məhlulunu nəzərdən keçirin. Bu məhlulun
pH-ı 4,65-dir.
a) Hidratlaşmış Cu2+ ionunun qoşulmuş əsasının əmələ gəlməsi üçün kimyəvi

tənliyini yazın.
b) Müvafiq turşu-əsas cütünün pKa-sını hesablayın. Mis()hidroksidin həllolma
məhsulu 𝐾𝑠𝑝 = 1 ∙ 10−20 -dir.
c) pH-ın hansı qiymətində mis()hidroksid sözügedən məhlulda çökür?
Hidratlaşmış Cu2+ ionunun qoşulmuş əsasının cüzi miqdarda mövcud olduğunu
hesablamanızla əsaslandırın.
Mis() ionlarının disproporsiyası: Cu+ ionu iki redoks cütündə iştirak edir:
Cüt 1: Cu+ + e− ⇌ Cu Standart elektrod potensialı E10 = +0,52 V
Cüt 2: Cu2+ + e− ⇌ Cu+ Standart elektrod potensialı E20 = +0,16 V
d) Mis (I) ionlarının disproporsiyalaşması üçün tənliyi yazın və uyğun tarazlıq

sabitini hesablayın.
e) 1,00 ∙ 10−2 mol Cu(I) 1,0 dm3 suda həll edilməsi nəticəsində əldə edilən
məhlulun tərkibini (mol/ dm3 ilə) hesablayın.
33
f) Cu+ ionlarından başqa sulu məhlulda həmçinin disproporsiya edən iki kimyəvi
növün adını çəkin; kimyəvi tənlikləri yazın və uyğunsuzluğun müşahidə
olunduğu eksperimental şərtləri göstərin.
Mis(I)oksidin (Cu2O) 1,00 ∙ 10−2 mol/dm3 Cu2+ ionlarının məhlulu ilə təmasda
olduğuna diqqət yetirin. Mis()oksidin həllolma sabiti K sp = [Cu+ ][OH − ] = 1 ∙
10−15 -dir.
g) Cu2O-in stabil olduğu pH qiymətini hesablayın. Cu2O-in çökməsini müşahidə

etməyə imkan verən sadə bir təcrübəni misal göstərin.
Cu+ və Cu2+ ionlarının iştirak etdiyi kompleksəmələgəlmə
[Cu(NH3 )2 ]+ ionunun dissosiasiya sabiti 𝐾𝐷 = 1 ∙ 10−11 -dir. Aşağıdakı cütün

standart elektrod potensialını hesablayın:
[Cu(NH3 )2 ]+ + e− ⇄ Cu + 2 NH3
h) Aşağıdakı cütün standart elektrod potensialı aşağıdakı şəkildə
[Cu(NH3 )4 ]2+ + 2 e− ⇄ Cu + 4 NH3 E30 = −0,02 V-dur.
[Cu(NH3 )4 ]2+ kompleks ionunun dissosiasiya sabitini hesablayın.
i) Bundan cütün standart elektrod potensialını əldə edin:
[Cu(NH3 )4 ]2+ + e− ⇄ [Cu(NH3 )2 ]+ + 2 NH3
[Cu(NH3 )2 ]+ katiounun disproporsiyası baş verirmi?
Məsələ 36
a) 0,1 mol Tl2S-in istənilən monoprotonlu, koordinasiya olunmayan güclü
turşunun 1 M məhlulunda həll olduğunu göstərin.
b) 0,1 mol CuS-in 1 M HNO3-da həll olduğunu, ancaq 1 M HCl məhlulunda isə
həll olmadığını göstərin.
Qeyd: Cu2+ ionlarının sulu məhlullarda xlorid ionları ilə sabit komplekslər
yaratmadığını düşünün.
34
𝐸 0 (S⁄S2− ) = −0,48 V 𝐸 0 (NO−

3 ⁄NO(aq) ) = 0,96 V
pK a (H2 S) = 7 pK a (HS − ) = 13
K sp (Tl2 S) = 1 ∙ 10−20 K sp (CuS) = 1 ∙ 10−35
NO-nun suda həllolması (298 K): 2,53 ∙ 10−2 mol/dm3
H2S-in suda həllolması (298 K): 0,1 mol/dm3
R = 8,314 C/K ∙ mol F = 96 487 C/mol
Məsələ 37
Səthi az həll olan metalın duzu ilə örtülmüş metaldan hazırlanmış  tip
elektrodlar tərkibində az həll olan duzun anionunu saxlayan həllolan duzun
məhluluna batırılır. Gümüş/gümüş xlorid (Ag, AgCl/Cl ) və kalomel elektrod (Hg,
Hg2Cl2/Cl) bu cür elektrodlara misaldır. Bu elektrodlardan qurulmuş bir
hücrənin T = 298 K-də standart emf-i ()Ag, AgCl/Cl  Hg2Cl2/Hg(+) E0 =
0,0455 V-dur. Bu hücrə üçün temperatur əmsalı – 𝑑𝐸 0 ⁄𝑑𝑇 = 3,38 ∙ 10−4 V/K
a) Həm hücrə elektrodlarında, həm də ümumi hücrədə baş verən reaksiyaların

tənliklərini yazın.
b) 298 K-də hücrədə baş verən proses üçün sərbəst Gibbs enerji fərqini (∆𝐺 0 )
hesablayın. Onun işarəsi nədir?
c) 298 K-də baş verən entalpiya fərqini hesablayın.
∆S = nF∆E⁄∆T
d) Ag/Ag+ elektrodunun standart potensialını (𝐸 0 = 0,799 V) və AgCl-in həllolma
məhsulunu ( 𝐾𝑠𝑝 = 1,73 ∙ 10−10 ) bilməklə gümüş/gümüş xlorid elektrodunun
standart elektrod potensialının qiymətini hesablayın. 𝐸 0 (Ag/Ag+) və 𝐸 0 (Ag,
AgCl/Cl) arasındakı asılılığı göstərən bir ifadə verin.
e) Kalomel elektrodun standart potensial qiymətini bilməklə ( 𝐸 0 = 0,798 V )
Hg2Cl2-nin həllolma məhsulunu hesablayın.
35
Məsələ 38
Chesapeake körfəzinə axan şirin su çayları yazda yağan güclü yağışlardan
sonra daşdıqda körfəzdəki şirin suyun artması midyələrin böyüdükləri ərazilərdə
duzluluğun azalmasına səbəb olur. Normal böyümə üçün midyə yataqlarında
lazım olan xlorid ionlarının minimum qatılığı 8 ppm (8 mq ∙ dm3) təşkil edir. Bir
həftəlik güclü yağışdan sonra körfəzdən gələn su üzərində aşağıdakı analiz
aparılır. 50,00 sm3 su nümunəsinə bir neçə damcı K2CrO4 məhlulu əlavə olunur.
Daha sonra nümunə 16,16 sm3 0,00164 M AgNO3 məhlulunun 16,16 sm3 həcmi
ilə titrlənir. Nümunəyə AgNO3 məhlulu əlavə edildikdən sonra parlaq qırmızı-
narıncı çöküntü əmələ gəlir.
a) Nümunədə xloridin molyar qatılığı nə qədərdir?

b) Midyələrin normal böyüməsi üçün su tərkibində kifayət qədər xlorid
saxlayırmı? Hesablamanızı göstərin.
c) Analitin titrantla reaksiyasının əmsalllaşdırılmış kimyəvi tənliyini yazın.
d) Titrləşmənin son nöqtəsindəki rəng dəyişikliyindən cavabdeh olan
reaksiyanın əmsallaşdırılmış tam-ion tənliyini yazın. Hansı birləşmə kərpic rəngi
verir?
e) Son nöqtədə xromatın qatılığı 0,020 M-dir. Qırmızı çöküntü əmələ gəldikdə
məhluldakı xlorid ionlarının qatılığını hesablayın.
f) Bu titrləmənin effektiv olması üçün titrlənən məhlul neytral və ya bir azca
qələvi olmalıdır. Bu titrləmənin müşahidə olunan son nöqtəsinə təsir edəcək və
turşu mühitdə meydana çıxacaq rəqabətli reaksiya üçün əmsallaşdırılmış
kimyəvi tənlik yazın.
Tipik olaraq, ilkin nümunə turşdursa, pH-a nəzarət etmək üçün titrlənən
məhlula bufer əlavə olunur. Körfəz suyu nümunəsinin pH = 5,10 olduğu fərz
edilərsə, analizi dəqiq aparmaq üçün bu çox turş mühitdir.
g) Siyahıdan sulu mühitdə pH = 7,20 etməyə və saxlamağa imkan verən bufer

sistem seçin.
36
Bufer sistemlər Zəif turşunun Ka-sı
1. 0,10 M süd turşusu / 0,10 M natrium laktat 1,4 ∙ 10−4
2. 0,10 M sirkə turşusu / 0,10 M natrium asetat 1,8 ∙ 10−5
0,10 M natrium dihidrofosfat / 0,10 M natrium

3. 6,2 ∙ 10−8
hidrofosfat
4. 0,10 M ammonium xlorid / 0,10 M ammonyak 5,6 ∙ 10−10
h) Seçilmiş bufer sistemindən istifadə edərək zəif turşunun və distillə suyunda

həll etməklə pH = 7,2 səviyyəsində buferləşdirilmiş 500 sm3 standart məhlulu
hazırlamaq üçün lazım olan turşunun qoşulmuş əsasının kütləsini (qramla)
hesablayın.
i) Körfəz suyunun digər 50,00 sm3 nümunəsində olan xlorid qatılığı Volhard
üsulu ilə təyin edilmişdir. Bu üsulda AgNO3 artığı nümunəyə əlavə edilir. Ag+
ionlarının artığı standartlaşdırılmış KSCN məhlulu ilə titrlənərək AgSCN
çöküntüsü əmələ gətirir. Son nöqtə Ag+ tükəndikdə qırmızı-qəhvəyi FeSCN2+
kompleksinin əmələ gəlməsi ilə təyin edilir. Su nümunəsinə 0,00129 M AgNO3
məhlulundan 50,00 sm3 əlavə etməklə Ag+ ionunun artığının titrlənməsi üçün
1,41 ∙ 10-3 M KSCN məhlulunun 27,46 sm3-i tələb olunduğu halda körfəz suyu
nümunəsində xlorid ionunun qatılığını hesablayın.
Xlorid ionunun qatılığının yüksək olduğu təbii sularda Cl ionu qravimetrik olaraq
AgCl şəklində çökdürülməklə təyin edilə bilər. Bu üsulun prosesi çətinləşdirən
xüsusiyyəti odur ki, aşağıdakı reaksiyada göstərildiyi kimi AgCl
fotoparçalanmaya həssasdır:
AgCl(b) → Ag (b) + 1⁄2 Cl(q)
Bundan əlavə, bu fotoparçalanma artıq Ag+ ionu iştirakında baş verirsə,

aşağıdakı əlavə reaksiya gedir:
3 Cl2 (q) + 3 H2 O + 5 Ag + → 5 AgCl + ClO−

3 +6H
+
37
3,000 q AgCl nümunəsinin 0,010 qramı Ag+ ionunun artığı ilə çirklənmişdirsə,
yuxarıdakı tənliklərə uyğun olaraq fotoparçalanmaya məruz qalır.
j) AgCl-in görünən kütləsi çox yüksək və ya çox aşağı olacaq? İki qiymətin
neçə qram fərqlənəcəyini göstərən cavabınızı izah edin.
𝐾𝑠𝑝 (AgCl) = 1,78 ∙ 10−10 𝐾𝑠𝑝 (Ag 2 CrO4 ) = 1,00 ∙ 10−12
Məsələ 39
Ödün onikibarmaq bağırsağa reflüksünün qastrit yaranmasının əsas səbəbi
olduğu ehtimal edilir. Tibbi terapiya öd turşuları və lizoletisini bağlayaraq mədə
şirəsinin pH-ını buferləşdirən antasidlərin müalicəsinə əsaslanır. Bəzi antiasid
kommersiya dərmanlarının xassələrini öyrənmək üçün iki öd turşusu, yəni xolin
turşusu (XT) və qlikoxol turşusu (QXT) seçilmişdir. Süni və təbii mədə
şirələrində iki turşunun ayrılması və təyini tələb olunur. Analitik üsul olaraq
yüksək performanslı maye xromatoqrafiyası (YPMX) istifadə edilir.
Ədəbiyyat məlumatlarının əsasında iki xromatoqrafik sütun (müvafiq olaraq A

və B) seçilmiş və yuxarıda göstərilən birləşmələrin yaxşı ayrılmasını təyin edən
sütunun seçilməsi üçün (A və B arasında) ilkin sınaqlar aparılmışdır. İki
turşunun – saxlanmayan bir maddənin və daxili standart (d.s.) olaraq istifadə
olunan birləşmənin xromatoqrafik sütunlarda qalma vaxtları (t) cədvəlin ilk iki
sütununda göstərilmişdir. Hər iki xromatoqrafik sütunun uzunluğu 25 sm-dir və
lövhənin hər metrinə (N ∙ m1) 2,56 ∙ 104 nəzəri effektivliyini göstərir.
Həqiqi analizdə süni mədə suyu uyğun gələn həlledici qarışığı ilə ekstraksiya
edilir və sonra son məhlul (1 sm3) original qarışığın tərkibində olan iki turşunun
100%-ni saxlayır. 100 sm3 ekstrakt 2,7 mol daxili standartla seçilmiş
sütundan istifadə etməklə YPMX ilə analiz edilir.
XT və QXT-nin daxili standart və iki birləşmənin xromatoqrafik piklərinin

sahəsi ilə əlaqəsinin cavab faktorları (F) cədvəldə göstərilmişdir.
38
Sütun A Sütun B
F Sahə
t(s) t(s)
Saxlanmayan birləşmə 120 130  
Xolin turşusu (XT) 380 350 0,5 2200
Qlikoxol turşusu (QXT) 399 395 0,2 3520
Daxili standart 442 430  2304
Aşağıda verilən tənlikləri nəzərə alaraq:
√𝑁 𝛼 − 1 𝐾ꞌ
𝑅= ∙ ∙ ꞌ (1)
4 𝛼 𝐾 +1
𝑡2ꞌ 𝑡2 − 𝑡0
𝛼= ꞌ = (2)
𝑡1 𝑡1 − 𝑡0
𝑡2ꞌ 𝑡2 − 𝑡0
𝐾 ꞌ = 𝐾2ꞌ = = (3)
𝑡0 𝑡0
a) 𝑅 , 𝛼 və 𝐾 ꞌ qiymətlərindən istifadə etməklə, dəqiq təyin üçün bütün

birləşmələrin (saxlanmayan birləşmədən başqa) ən yaxşı (ilkin) ayrılmasının
tələb olunduğunu nəzərə almaqla iki xromatoqrafik sütundan hansını istifadə
edəcəyinizi göstərin.
b) Ekstrakt məhlulda olan hər turşunun miqdarını hesablayın.
Məsələ 40
Süd turşusu intensiv fəaliyyət zamanı (anaerob metabolizm) əzələlərdə
əmələ gəlir. Bu, aşağıdakı hesablamalarla göstəriləcəkdir:
HL şəklində yazılmış süd turşusu monoprotonludur və dissosiasiya sabiti

𝐾𝐻𝐿 = 1,4 ∙ 10−4 -dir.
39
Karbon turşusu üçün dissosiasiya sabitləri: 𝐾𝑎1 = 4,5 ∙ 10−7 və 𝐾𝑎2 = 4,7 ∙
10−11 . Bütün karbon qazı reaksiyalar zamanı həll edilərək qalır.
a) 3,00 ∙ 103 M HL məhlulunda pH-ı hesablayın.

b) Süd turşusu və hidrogen karbonat arasındakı reaksiya üçün tarazlıq sabitinin
qiymətini hesablayın.
c) 0,024 M NaHCO3 məhlulunun 1 dm3-nə 3,00 ∙ 103 mol süd turşusu (HL)
əlavə edilir. (həcm dəyişikliyi baş vermir, HL tamamilə neytrallaşıb)
i.HL əlavə edilmədən öncə NaHCO3 məhlulunda pH qiymətini
hesablayın.
ii.HL əlavə edildikdən sonra məhlulda pH qiymətini hesablayın.
d) İnsan qanında pH səviyyəsi fiziki fəaliyyət zamanı meydana gələn süd
turşusuna görə 7,40 ilə 7,00 arasında dəyişdi. Aşağıdakı hesablamada qanı
əvəz edən, pH = 7,40 və [HCO−
3 ] = 0,022 olan sulu məhlulu götürün. pH = 7,00
olduqda bu məhlulun 1,00 dm3-nə neçə mol süd turşusu əlavə edilmişdir?
e) CaCO3(b)-ın doymuş sulu məhlulunda ölçülmüş pH = 9,95-dir. Kalsium
karbınatın suda həllolmasını hesablayın və həllolma məhsulunun sabitinin
hesablanmış qiymətinin Ksp = 5 ∙ 109 olduğunu göstərin.
f) Qanın tərkibində kalsium vardır. d bəndində-də verilmiş məhlulda (pH = 7,40
və [HCO−
3 ] = 0,022) "sərbəst" kalsium ionlarının maksimum qatılığını hesablayın.
Məsələ 41
Kənd təsərrüfatı materiallarında azot əksər hallarda Kieldahl üsulu ilə təyin
edilir. Bu üsul özünə üzvi olaraq birləşmiş azotu ammonium ionuna çevirmək
üçün nümunənin qatı sulfat turşusu ilə işlənməsini daxil edir. Sonrakı mərhələdə
qatı natrium hidroksid əlavə edilir və əmələ gələn ammonyakı məlum həcmli və
qatılıqlı xlorid turşusu olan qəbulediciyə qovulur. Nümunədə olan azotu təyin
etmək üçün artıq qalan xlorid turşusu standart natrium hidroksid məhlulu ilə əks
titrlənir.
a) 0,2515 q taxıl nümunəsi sulfat turşusu ilə işlənir, daha sonra natrium
hidroksid əlavə edilir və ammonyak 50,00 sm3 0,1010 M HCl olan qəbulediciyə
40
qovulur. Turşunun artığı 19,30 sm3 0,1050 M NaOH məhlulu ilə əks titrlənir.
Nümunədəki azotun qatılığını kütləyə görə faizlə hesablayın.
b) 0 sm3, 9.65 sm3, 19.30 sm3 və 28.95 sm3 natrium hidroksid əlavə edildikdə -a
bəndində titrlənən məhlulun pH-nı hesablayın. Ammonyak qazının xlorid
turşusu ilə reaksiyası zamanı hər hansı bir həcm dəyişikliyini nəzərə almayın.
Ammonium ionu üçün Ka = 5,7 ∙ 1010-dir.
c) b bəndində olan hesablamalara əsasən titrləmə əyrisini çəkin.
d) Əks titrləmə üçün istifadə edilə bilən indikatorunun pH keçid aralığı nə
qədərdir?
e) Kieldahl üsulu amino turşularının molekul kütləsini təyin etmək üçün də
istifadə edilə bilər. Verilmiş təcrübədə təbii əmələ gələn amino turşunun molekul
kütləsi 0,2345 q təmiz turşunu parçalamaqla və 50,00 sm3 0,1010 M xlorid
turşusuna qovulan ammonyak ilə təyin edilir. 0,1050 M natrium hidroksid ilə əks
titrləmə üçün götürülən həcm – 17,50 sm3. Amino turşunun molekul kütləsini
müvafiq olaraq molekulundakı bir və iki azot qrupuna əsaslanaraq hesablayın.
Məsələ 42
Süd məhsulu olan süd serumunun keyfiyyətinə nəzarət etmək üçün serumda
olan NO−
3 ionunun qatılığı ion-seçici elektrod vasitəsi ilə izlənir. Ümumiyyətlə,
azotun kütləsinə görə ölçülən serumda hər litr üçün təxminən 15 mq NO−
3 ionu
vardır.
41
a) Fon olaraq tərkibində 0,5 mol/dm3 K2SO4, 1,0 ∙ 103 mol/dm3 H2SO4 və
2,6∙103 mol/dm3 Cl ionu saxlayan bir sıra standart nitrat məhlullarından istifadə
etməklə nitrat ionunun seçici elektrodu üçün aşağıda göstərilən kalibrləmə əyrisi
alınır. Yuxarıda göstərilən şərtlərdə serumdakı NO−
3 ionunun qatılığını ölçməyin
mümkün olub-olmadığını deyin.

b) Cl− , SO2− − −
4 və ClO4 ionlarının NO3 ionundan asılı olaraq seçicilik əmsalları
aşağıda verilmişdir:
𝐶NO− 𝐶 NO− 𝐶NO−

𝐾NO3−,Cl− = 3
𝐶Cl−
= 4,9 ∙ 10−2 𝐾NO3−,Cl− = 3
1⁄ 2 = 4,1 ∙ 10−3 𝐾NO−3 ,ClO−4 = 𝐶 3
= 1,0 ∙ 10−3
𝐶 2− ClO−
4
SO4
Qatılıqların vahidləri mol/dm3 şəklində göstərilir ki, bu da NO−

3 ionunun
təyinində Cl− ionunun təsirini azaltmaq, beləliklə, serumda 1,40 ∙ 103 mol/dm3
2
NO−
3 və 1,60 ∙ 10 mol/dm3 Cl− ionu olduqda NO−
3 ionunun qatılığının verdiyi
xətanın 1% içində olmasına nəzarət etmək üçün yaxşıdır.
(İ)AgNO3 (İİ)Ag 2 SO4 (İİİ)AgClO4
Ölçüləcək nümunə məhlulun 1 dm3-nə əlavə ediləcək duzun miqdarını

hesablayın.
c) NO−
3 ionunun qatılığı bu üsulla 298 K-də müəyyən edilmişdir. 25,00 sm
3
nümunə məhlulu üçün ölçülmüş elektrik potensialı E = 160 mV-dur. 1,00 ∙ 103
mol/dm3 NO−
3 standart məhlulundan 1,00 sm
3
yuxarıdakı məhlula əlavə
edildikdən sonra E = 130 mV olur. Serumun 𝑝NO−
3 -ni tapın.
d) CH3COO ionunun NO−

3 -ə olan seçici əmsalı 𝐾NO−
3 ,CH3 COO
− = 2,7 ∙ 10
−3
-dür.
Əgər b sualındakı nümunə məhlula Ag2SO4 əvəzinə CH3COOAg əlavə edilərsə,
o zaman b sualında eyni tələbin yerinə yetirilə biləcəyi pH qiymətinin yuxarı
həddini tapın.
𝐾𝑠𝑝 (AgCl) = 3,2 ∙ 10−10 𝐾𝑠𝑝 (Ag 2 SO4 ) = 8,0 ∙ 10−5
𝐾𝑠𝑝 (CH3 COOH) = 2,2 ∙ 10−5 𝐾𝑠𝑝 (CH3 COOAg) = 8,0 ∙ 10−3
42
Məsələ 43
Şəkil 1-də səthi-aktiv maddənin modeli verilmişdir: dairə  polyar başlıq (PB),
yəni molekulun hidrofil hissəsi, düzbucaq isə qeyri-polyar quyruq (QPQ), yəni
molekulun hidrofob hissəsidir.
Şəkil 1
a) AOT – səthi-aktiv maddədir. Sistematik adı (İUPAC) – sulfobutan dikarbon

turşusunun 1,4-bis-(2-etilheksil) efirinin natrium duzudur (brutto formula –
C20H37NaO7S).
I.AOT üçün quruluş formulunu yazın. Onun PB və QPQ-nu nüəyyən edin.
II.Aşağıda verilənlərdən AOT səthi-aktiv maddənin növünü seçin.
a) qeyri-ion b) anion c) kation d) digər
a) 50 mmol AOT-un sulu məhlulunu izooktanla qarışdırdıqda (həcm nisbəti 1:1),

izooktan fazasında (üzvi faza) misellyar ekstraksiya ssitemi əmələ gələcəkdir.
I.Şəkil 1-dəki modeldən istifadə etməklə verilmiş şəraitdə 10 AOT
molekulu üçün misel şəkin.
II.Bu miselin daxili boşluğunda hansı növlər vardır? Onların kimyəvi
formullarını yazın.
b) Aşağıda verildiyi kimi zülal saxlayan sulu məhlul vardır:
Zülal Molekul kütləsi (𝑴𝒓 ) ∙ 𝟏𝟎𝟒 İzoelektron nöqtə (İN)
A 1,45 11,1
B 1,37 7,8
43
C 6,45 4,9
D 6,80 4,9
E 2,40 4,7
F 2,38 0,5
Zülalların ayrılması AOT-un misellyar ekstraksiya sistemini məhlulla

qarışdırmaqla həyata keçirilə bilər. Məhlulun pH-nı 4,5-ə uyğunlaşdırmaqla,
yuxarıda sadalanan altı zülaldan yalnız üçü misellərə ekstraksiya edilə bilər.
Hansı zülallar ekstraksiya ediləcəkdir?
c) Misellərə daxil olan üç zülal, Şəkil 2-də göstərildiyi kimi aşağıdakı prosedur
ilə bir-birindən ayrılacaqdır. Ekstraksiya edilən hər zülal ardıcıl olaraq müvafiq
su fazasına keçirilə bilər.
Qeyd: w – su fazası; o – üzvi faza. Əvvəlcə sol qutulara ekstraksiya olunmuş üç

zülalı doldurun və daha sonra verilən prosesə görə onları ayırın və həmçinin hər
oxun üzərində ayrılma şərtlərini verin.
Məsələ 44
Kiçik miqdarda olan elementlərin kəmiyyət tərkibinin analizində ən əsas
parametrlərdən biri aşkarlama limitidir. Aşkarlanma limiti bir elementin verilen
üsul ilə verilən dəqiqlikdə analiz edilə bilməsi üçün lazım olan ən kiçik miqdarına
deyilir. Məsələn, Bismut elementinin çox kiçik miqdarlarının müəyyən edilməsi
üçün istifadə olunan metodu misal gətirmək olar. Beləki, 1927-ci ildə alman
kimyagər Berq tərəfindən bismutun praktiki həll olmayan 8-hidroksiquinolinyum
44
tetrayodobismutat kimi çökdürülərək kəmiyyət analizinin aparılması üsulu təklif

olunmuşdur. ([C9H6(OH)NH][BiI4] (Mr = 862.7 g/mol))
a) Bu duzda olan katyon və anyonun strukturlarını çəkin.

b) Bismutun elemtinin (Bi) oksidləşmə dərəcəsini müəyyən edin.
c) Əgər bu üsul ilə duzun miqdarını dəqiqliklə ölçmək üçün minimum 50 mq
duz tələb olunursa, Bismut (Bi) elementinin aşkarlama limitini müəyyən edin.
Bir başqa üsul isə R. Belşer və köməkçiləri tərəfindən kəşf olunmuş çox
mərhələli üsuldur. Bu üsulda bismutun çox kiçik miqdarlarının müəyyən edilməsi
üçün bir sıra reaksiyalar baş verir və sonda alınan məhsul titrlənərək nəticə əldə
edilir. Bu üsul aşağıda göstərilən mərhələlərdən ibarətdir.
1-ci mərhələ: tərkibində çox kiçik miqdarda Bi 3+ olan az miqdarda ( təqribən
2 sm3) soyuq turşu məhlulunun üzərinə soyuq şəraitdə 50 mq Kalium
heksatiosyanatoxromat(III) (K3[Cr(SCN)6]) əlavə olunur və nəticədə Bismutun
çöküntüsü əmələ gəlir.
d) Baş verən reaksiya üçün net ion tənliyi yazın və balanslaşdırın.
2-ci mərhələ: əmələ gələn çöküntü filtrləndikdən sonra soyuq su ilə yuyulur
və 10%-li natrium hidrokarbonat məhlulu ilə təmizlənir. Bu zaman 5 sm3 məhlul
istifadə olunur. Bu zaman əvvəlcə əmələ gələn çöküntü okzobizmut (III)
karbonata çevrilir, heksatiosyanatoxromat(III) ionu isə məhlulda qalır.
e) Baş verən reaksiya üçün balanslaşdırılmış net ion tənliyi yazın.
3-cü mərhələ: cuzi turşulaşdırlımış olan bu filtrat əvvəlcə ayırıcı qıfa tökülür,
daha sonra isə üzərinə 0.5 sm3 xloroformda həll olunmuş doymuş yod məhlulu
əlavə olunur və güclü qarışıdırılır. Bu zaman yod kompleks birləşmədə olan
liqandı ICN və sulfat ionuna oksidləşdirir.
f) Baş verən reaksiya üçün balanslaşdırlımış net ion tənliyi yazın.
4-cü mərhələ: 5 dəqiqə ərzində əldə olunmuş məhlulun üzərinə 4 sm3 2

molyar qatılıqda H2SO4 əlavə olunur. Bu turşulaşdırma mərhələsi yodun
yenidən formalaşmasına gətirib çıxarır.
g) Turşu əlavə olunması ilə baş verən reaksiya üçün net ion tənliyi yazın.
45
5-ci mərhələ: məhluldakı yod xloroform məhlulu ilə 4 dəfə ekstraksiya edilir.
Qeyri-üzvi sulu təbəqə kolbaya köçürülür və 1 sm3 bromlu su əlavə olunur, və 5
dəqiqə qarışdırılır.
h) Bromlu suyun əlavəsi ilə baş verən reaksiyanın balanslaşdırılmış net ion
tənliyin yazın. Reaksiyanı yazan zaman artıq qalan bromun hidrogen siyanid ilə
reaksiyaya girərək BrCN əmələ gətirəcəyini və yodun IO3– ionuna
oksidləşəciyini də nəzərə alın.
6-cı mərhələ: məhlulda artıq molekulyar bromun (Br 2) qalmaması üçün 3

sm3 90%-li qarışqa turşusu (HCOOH) əlavə olunur.
i) Baş verən reaksiya üçün balanslaşdırlımış net ion tənliyi yazın
7-ci mərhələ: əmələ gələn məhlulun üzərinə artıq miqdarda (1.5 q) KI əlavə
olunur.
j) Baş verən reaksiya üçün balanslaşdırlımış net ion tənliyi yazın. Reaksiyanı
yazarkən yodid ionunun BrCN ilə də ICN-ə bənzər şəkildə reaksiyaya girərək
molekulyar yod əmələ gətirəcəyini nəzərə alın.
8-ci mərhələ: əmələ gələn məhlul 0.002 M Na2S2O3 istifadə edərək titrlənir
və əldə olunan nəticədən analiz üçün götürülən bismutun miqdarı hesablanır.
k) İlkin məhlulda bir mol bismut götürülmüş olarsa, neçə mol tiosulfat istifadə
edilməlidir?
l) Əgər bu üsul ilə bismutun miqdarını dəqiqliklə ölçmək üçün minimum 1 ml
0.002M Na2S2O3 tələb olunursa, Bismut (Bi) elementinin aşkarlama limitini
müəyyən edin.
m) Çox mərhələli üsulun Bergin təklif etdiyi üsulda neçə dəfə daha dəqiq
olduğunu tapın.
Məsələ 45
Kəmiyyət və keyfiyyət analizləri zamanı ionların ayrılması üçün istifadə edilən
ən məşhur metodlardan biridə məhz çökdürmə üsuludur. Çöküntü əmələ
gəlməsi üçün ən əhəmmiyətli meyarlardan biri isə məhlulda olan bütün ionların
46
tarazlıq qatılıqlarıdır. Kalium dixromat ən çox istifadə olunan çökdürücü

reagentlərdən biridir və məhlulda aşağıdakı reaksiya tənlikləri üzrə həll olunur.
𝐻𝐶𝑟𝑂4− H+ + 𝐶𝑟𝑂42− 𝑙𝑜𝑔𝐾1 = −6.5
2𝐻𝐶𝑟𝑂4− H2 𝑂 + 𝐶𝑟2 𝑂72− 𝑙𝑜𝑔𝐾2 = 1.36
Suyun ionik tarazlıq sabiti 𝐾𝑤 = 10−14
a) Tarazlıq sabitlərini hesablayın.

I.𝐶𝑟𝑂42− + 𝐻2 𝑂 H𝐶𝑟𝑂4− + 𝑂𝐻 −
II.𝐶𝑟2 𝑂72− + 2𝑂𝐻 − 2𝐶𝑟𝑂42− + 𝐻2 𝑂

b) Əgər aşağıda göstərilən maddələr a.II -də göstərilən reaksiyaya əlavə
olunarsa reaksiya hansı tərəfə yönələr.
I.KOH
II.HCl
III.BaCl2
IV.H2O
BaCrO4 – ın suda həll olma sabiti 1.2 ∗ 10−10 -a bərabərdir. BaCr2O7 suda həll
olur.
c) Aşağıdakı məhlulların pH-ı müəyyən edin. 𝐾𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 = 1.8 ∗ 10−5

I.0.01 M K2CrO4
II.0.01 M K2Cr2O7
III.0.01 M K2Cr2O7 + 0.1 M CH3COOH
d) Verilmiş məhlulda aşağıdakı ionların qatılığını müəyyən edin. Məhlul: 0.01 M
K2Cr2O7 + 0.1 M CH3COOH
I.𝐶𝑟𝑂42−
II.𝐶𝑟2 𝑂72−
e) Pb2+ və Ag+ ionları xromat və dixromat ionları suda zəif həll olan birləşmələr
əmələ gətirirlər və həll olma sabitləri aşağıda verilmişdir. 1 ∗ 10−3 𝑀 𝑃𝑏(𝑁𝑂3 )2
və. 2 ∗ 10−4 𝑀 𝐴𝑔𝑁𝑂3 məhlullarının üzərinə eyni həcmdə 0.02 M K2Cr2O7 + 0.2
M CH3COOH məhlulu əlavə olunur.
PbCrO4 -- Ks1 = 1.210-14 ;
47
Ag2CrO4 -- Ks2 = 1.310-12 ;

Ag2Cr2O7 -- Ks3 = 1.110-10
Bu halda
I.Pb2+ ionu çökər?

II.Ag+ ionu çökər?
III.Pb2+ və Ag+ ionlarını çökdürmə üsulu ilə ayrılması
mümkündürmü?
Qeyd: Əgər məhlulda qalan ionun qatılığı 1x10=6 dan azdırsa, ayrılmanın
mümkün olduğunu söyləmək olar.
Məsələ 46
Potensiometrik və spektrofotometrik üsullar məhlulun tarazlıq qatılıqlarını və
tarazlıq sabitlərini müəyyən edilməsində geniş istifadə olunur. Bir neçə
maddənin eyni zamanda təhlili üçün çox vaxt iki üsuldanda eyni anda istifadə
olunur. X məhlulu FeCl2 (aq) və FeCl3(aq) -in qarışığından, Y məhlulu isə
K4Fe(CN)6 və K3Fe(CN)6 maddələrinin qarışığından ibarətdir. Eyni zamanda
Fe2- (aq) ilə K4Fe(CN)6 -un, Fe3+(aq) ilə isə K3Fe(CN)6- un qatılıqları ([Fe2+ ]X=[
Fe(CN)64-]Y və [Fe3+ ]X =[ Fe(CN)63-]) bərabərdir. X məhluluna salınmış platinium
elektrodunun göstəricisi 0.652 V olduğu halda Y məhluluna salınmış platinium
elektrodunun göstəricisi 0.242 V-dur. Y məhlulunun 420 nm ölçülmüş
tranzmissiyasının X məhluluna nəzərən qiyməti 10.7%-dir.
Fe(CN)64- , Fe(H2O)63+ , and Fe(H2O)62+ kompleks birləşmələri 420 nm-də

ışığı udmur. Optiki uzunluq (l= 5.02 mm)
Molyar absorbsiya sabiti ([Fe(CN)6 ]3-) = 1100 M-1sm-1
Standart reduksiya potensiyalı eV(Fe3+/Fe2+ ) = 0.771 V.
a) X və Y məhlullarının redoks reaksiyaları üçün Nernst tənliklərini yazın.

b) Nernst tənliyində istifadə olunan sabitin (0.059) vahidlərini yazın.
c) ([Fe(CN)6 ]3-)/([Fe(CN)6 ]3-) nisbətini müəyyən edin.
48
d) Aşağıdakı fiziki kəmiyyətlər hansı aralıqlarda dəyərlər ala bilər?

I.tranzmissiya T
II.absorbsiya A
e) Lambert-Beer qanuna uyğun olaraq aşağıdakı fiziki kəmiyyətlərin
qatılıqdan asılılıq qrafiklərini qurun
I.tranzmissiya T
II.absorbsiya A
III.molyar absorbsiya 
f) X məhlulunda Fe2+ və Y məhlulunda Fe3+ qatılıqlarını müəyyən edin.
g) X və Y məhlullarını qarışdırdıqda mavi rəngli məhlul alınır, bunun səbəbini
izah edin və baş verən reaksiyanı yazın.
Məsələ 47
HIn zəif turş indiqatorudur və aşağıdakı reaksiyaya görə dissosasiya edir.
𝐻𝐼𝑛 + 𝑁𝑎𝑂𝐻 Na+ + 𝐼𝑛− + 𝐻2 𝑂
və yaxud
𝐻𝐼𝑛 H+ + 𝐼𝑛 − 𝐾𝑎 = 2.93 ∗ 10−5
Aşağıdakı cədvəldə, bu indiqatorun qatılığı 5*10-4 M olan məhlulunun turş və

əsasi mühitdə olan absorbsiya dataları verilmişdir.( İstifadə olunan küvetin
uzunluğu 1 sm-dir).
49
Absorbsiya (A)
Λ nm pH=1.00 pH=13.00 Λ nm pH=1 pH=13
400 0.401 0.067 570 0.303 0.515
470 0.447 0.050 585 0.263 0.648
485 0.453 0.052 615 0.195 0.816
490 0.452 0.054 625 0.176 0.823
505 0.443 0.073 635 0.170 0.816
535 0.390 0.170 650 0.137 0.763
555 0.342 0.342 680 0.097 0.588
a) Həm turş, həmdə əsası mühitdə əmələ gələn məhlulun rəngini müəyyən
edin.
Qeyd: Məsələnin həlli üçün yuxarıda verilmiş məlumatdan istifadə edin.
Məsələn əgər dalğauzunluğu 550 nm-dədirsə o zaman məhlulun rəngi yaşıl
bənövşəyi göy mavi yaşıl sarı narıncı qırmızı
rəngdədir.
b) Məhlul ilə ışıq mənbəyinin arasına filtir qoyulur. Turş mühitdə indiqatorun
fotometrik analizin aparmaq üçün hansı rəng filtiri qoyulmalıdır?
c) Əsasi mühitdə indiqatorun fotometrik analizini aparmaq üçün ışığın dalğa
uzunluğu hansı aralıqda olmalıdır?
d) Əgər 2.5 sm-lik küvet istifadə olunsa və 545 nm dalğa uzunluğunda ışıq
ötürülərsə, əsasi mühitdə olan 1*10-4 M qatılıqdakı indiqator məhlulunun
absorbsiyası nə qədər olar?
50
 = 490 nm  = 625 nm
HIn (HCl) 9.04 x 102 M-1 sm-1 3.52 x 102 M-1 sm-1
In- (NaOH) 1.08 x 102 M-1 sm-1 1.65 x 103 M-1 sm-1
e) Bu indiqatorun güclü turşu (HCl, pH=1) və güclü əsasda (NaOH, pH=13) iki
məhlulu hazırlandı. Daha sonra məhlullarım qatılığlarının absorbsiyaya qarşı
qrafikləri çəkildi və uyğun olaraq 490 nm və 625 nm-də düz asılılıq alındı.
Aşağıda verilən molyar absorbsiyalardan da istifadə edərək hər iki
dalğauzunluğunda 1 sm küvetdəki 1.8*10-5 M qatılıqda olan indiqator
məhlullarının absorbsiyalarını hesablayın.
Məsələ 48
H2SO4, CuSO4 və distillə suyu istifadə 100 sm3 həcmi olan məhlul hazırlandı.
Məhlulda H+ və Cu2+ ionlarının qatılıqları uyğun olaraq 1.00 M və 0.01 M-dır. İki
ədəd kub şəkilli platinium elektrod məhlula batırılır. Hər iki elektrod tək kristaldır
və hər iki elektrodun yalnız bir üzü(100) məhlul ilə əlaqədədir (digər 5 tərəfi
məhlulda davamlı olan maddə ilə izolyasiya olunub).Hər iki elektrodun məhlul ilə
əlaqədə olan üzünün səthi sahəsi 1sm2-dir. Elektroliz prosessi zamanı anod ilə
katod arasında 2.00 C yük alış-verişi olub. Katodda iki prosess baş verir. Mis
(Cu) təbəqə-təbəqə qat əmələ gətirir və H2 qazı ayrılır. Anodda isə O2 qazı
əmələ gəlir. Əmələ gələn hidrogen T=273.15 K temperaturda və P(H2) =
1.01325104 Pa təzyiqdə toplanır. Toplanan hidrogenin həcmi 2 sm3-ə
bərabərdir.
a) Katodda və anodda baş verən reaksiyaları yazın.
b) Katodda əmələ gələn H2-nin mol miqdarını hesablayın. Katodda neçə mol
mis (Cu) çökər?
c) Pt (100) elektrodun üzərində neçə mis təbəqəsi əmələ gəldiyini müəyyən
edin.
Qeyd:Platiniumun şəbəkəlilik sabiti a(Pt)=3.9236*10-8 sm-dir.
Qeyd:Pt və Cu elementləri üz mərkəzli kubik (fcc-face centered cubic) kristal
struktura malikdir.
51
Məsələ 49
Aşağıda göstərilən 8 mərhələ tərkibində qalay və qurğuşun metalları olan
ərintini analiz etmək üçün istifadə olunur.
1. 0.462 q olan ərinti kiçik sınaq şüşəsinə qoyulur və 11 M HCl və 16 M HNO3

qarışığında qızdırılaraq həll edilir. Sınaq şüşəsi bərk ərinti tamamilə həll olana
qədər qızdırılır. Bu zaman qurğuşun Pb(II)-ə, qalay isə Sn(IV)-ə oksidləşir.
2. 5 dəqiqə qızdırıldıqdan sonra azot və xlorun oksidlərini uzaqlaşdırmaq üçün
məhlulda bir qədər turşu qalır. Məhlul soyudulduqda qalay və qurğuşunun
birləşmələri çökməyə başlayır.
3. Daha sonra Na2H2EDTA məhlulundan 25 sm3 götürülərək sınaq şüşəsinə
əlavə olunur. Bu zaman əmələ gələn çöküntü həll olur və rəngsiz məhlul alınır.
4. Bu məhlul 250 ml-lik kolbaya boşaldılır və distillə suyu ilə tam doldurulur.
5. Kolbada hazırlanan məhluldan 25 sm3 götürülür və 15 sm3 30%-li heksamin
(heksamethylenetetramin), bir miqdar su və iki damcı ksilenol narıncısı ilə
təmizlənir. Bu məhlulun pH -ı 6-ya bərəbərdir.
6. 5-ci mərhələdə hazırlanan sarı rəngli məhlul standart 0.00997 M qurğuşun
nitrat məhlulu ilə titrlənir. Məhlulun rəngi qırmızıya çevrildikdə titrləmə
dayandırılır. İstifadə olunan titrantın həcmi 24.05 sm3 dir.
7. 2 qram bərk NaF titrlənən məhlula əlavə olunur və məhlulun rəngi yenidən
sarıya çevrilir.Məhlul yenidən standart 0.00997 M qurğuşun nitrat məhlulu ilə
rəng qırmızıya çevrilənə kimi titrlənir. Bu zaman isə 15.00 sm3 qurğuşun nitrat
məhlulu istifadə edilir.
Heksamin və ksilenol oranj maddələrinin strukturları aşağıda verilmişdir.

Heksaminin pKb dəyəri 9.5-dir. pH=4 də ksilenol oranj qırmızı, pH=5 də isə
sarı rəngdədir.
Heksamin Ksilenol narıncı
52
K’MY – şərti əmələgəlmə sabitidir və K’MY = αKMY. Aşağıdakı qrafikdə Pb(II) və

Sn(IV) ionlarının flor ionu olduqda və olmadıqda EDTA məhlulu ilə əmələ
gətirdikləri kompelekslərin şərti əmələgəlmə sabitləri verilmişdir.
a) İkinci mərhələdə çöküntü əmələ gətirən qurğuşunlu maddəni müəyyən edin.

b) 3-cü mərhələdə çöküntünün yox olması ilə gedən reaksiya üçün net ion
tənliyi yazın və balanslaşdırın. (pH=6 olduqda)
c) 5-ci mərhələdə heksamin istifadəsi nəyə görə lazımdır?
d) Analiz üçün ksilenol narıncı istifadəsinin əhəmiyyəti nədir.
e) 6-cı mərhələdəki titrasiya zamanı baş verən reaksiyaların balanslaşdırılmış
ion tənliyini yazın və bu zaman baş verən rəng dəyişməsinin səbəbini izah edin.
f) 7-ci mərhələdə NaF istifadəsi nəyə görə lazımdır?
g) 7-ci mərhələdə baş verən reaksiyanın balanslaşdırılmış ion tənliyini yazın.
h) 7-ci mərhələdə baş verən rəng dəyişməsinin səbəbini izah edən ion təniliyi
yazın.
i) pH=2 dən kiçik qiymətlərdə (Pb + EDTA) və (Pb + EDTA + F- ) xətlərinin üst-
üstə düşməsinin səbəbini izah edən reaksiya tənliyini yazın.
j) Ərintidə olan qalay və qurğuşunun kütlə faizini müəyyən edin.
Məsələ 50
Qızıl metalı adətən aliminiumsilikat süxurlarda tapılır və digər minerallar
arasında zərrəciklər şəklində dağılır. Süxurlardan alınmış olan çınqılı daşlarını
53
qazlaşdırılmış natrium syanid məhlulu ilə reaksiyaya salaraq qızıl metalını

ayırmaq mümkündür. Bu zaman qızıl metalı [Au(CN)2]– şəklində bir kompleks
ion əmələ gətirir və bu kompleks ion suda yaxşı həll olur.(reaksiya 1)Tarazlıq
yarandıqdan sonra isə, sulu faza kənarlaşdırılır və əmələ gələn qızıl kompleksi
Zn ilə reaksiyaya girir və [Zn(CN)4]2– kompleksini əmələ gətirir.(reaksiya 2)
a) Reaksiyalar üçün balanslaşdırılmış ion tənliklərini yazın.
Qızıl təbitdə adətən gümüş ilə birlikdə olur və oda qazlaşdırılmış natrium syanid
məhlulunda oksidləşir.
b) 500 litr 0.0100 M qatılıqlı [Au(CN)2]– və 0.0030 M qatılıqlı [Ag(CN)2]– məhlulu

üçdə biri qalana kimi buxarlaşdırılır. Daha sonra 40 gram sink (Zn) ilə
reaksiyası aparılır. Reaksiyadan sonra qalan [Au(CN)2]– və [Ag(CN)2]– ionlarının
konsentrasiyasını hesablayın.
[Zn(CN)4]2– + 2 e–  Zn + 4 CN– E° = – 1.26 V
[Au(CN)2]– + e–  Au + 2 CN– E° = – 0.60 V
[Ag(CN)2]– + e–  Ag + 2 CN– E° = –0.31 V
c) [Au(CN)2]– müəyyən şərtlər altında çox davamlı bir kompleks əmələ gətirir.
Məhluldaki qızılın 99%-ni syanid kompleksi şəklində saxlamaq üçün hansı
qatılıqda natrium syanid məhlulu lazımdır? { [Au(CN)2]– : Kf = 4 x 1028}
d) Qızılın ekstraksiyası üçün fərqli metodlardan istifadə etməyə və bu metoddan
istifadəni dayandırmağa çalışılır. Bunun səbəbini izah edin.
Məsələ 51
İkiəsaslı H2A turşusu aşağıdakı tənliklər üzrə dissosasiya olunur.
𝐻2 𝐴 ↔ 𝐻𝐴− + 𝐻 + 𝐾𝑎1 = 4.5x10−7
𝐻𝐴− ↔ 𝐴2− + 𝐻 + 𝐾𝑎2 = 4.7x10−11
Tərkibində Na2A və NaHA duzları olan 20.00 sm3 məhlul 0.300 molyar
qatılığı olan xlorid (HCl) turşusu ilə titrasiya edilir və reaksiya zamanı pH-
54
metrdən istifadə olunaraq pH ölçülür. Aşağıda titrasiya zamanı əldə olunmuş iki
nöqtə verilmişdir.
sm3 HCl pH
1.00 10.33
10.00 8.34
a) 1 sm3 HCl əlavə etdikdə, ilk olaraq hansı duz reaksiyaya girir və hansı
məhsul alınır.
b) a bəndində əldə olunan məhsulun miqdarı (mmol) nə qədərdir?
c) a bəndində əldə olunan məhsulun həlledici (su) ilə tarazlıq tənliyini yazın.
d) Na2A və NaHA duzlarının ilkin miqdarını (mmol) müəyyən edin.
e) İkinci eqvivalentlik nöqtəsinə çatmaq üçün istifadə olunan HCl turşusunun
həcmi nə qədərdir.
I, II və III məhlullar pH indiqatoru olan HIn (KIn = 4.19x10-4) və cədvəldə

verilmiş digər maddələrdən ibarətdir. Eyni zamanda cədvəldə məhlulların 400
nm də olan absorbsiya datalarıda verilmişdir və bu absorbsiyalar eyni qabda
(küvet) ölçülmüşdür. Sirkə turşusunun tarazlıq sabiti, Ka=1.75x10-5 bərabərdir.
I məhlul II məhlul III məhlul
HIn-in qatılığı 1.00x10-5 M 1.00x10-5 M 1.00x10-5 M
Digər maddələr 1.00 M HCl 0.100 M NaOH 1.00 M CH3COOH
Absorbsiya (400
0.000 0.300 ?
nm)
f) 400 nm-də III məhlulun absorbsiyası nə qədərdir?

g) Əgər II və III məhlullar 1:1 nisbətində qarışdırılarsa, yeni əmələ gələn
məhlulda H2O, H+ və OH- ionlarından başqa hansı ionlar olar?
h) g bəndində əmələ gələn məhlulun 400 nm-də absorbsiyası nə qədərdir?
i) g bəndində əmələ gələn məhlulun 400 nm-də transmissiyası nə qədərdir?
55
Məsələ 52
Danimarkada torpaqda əhəngdaşı miqdarı həddindən artıq çoxdur və
tərkibində karbon qazı olan yeraltı suları ilə qarşılıqlı təsirdə olduqda əhnəgdaşı
kalsium hidrokarbonata çevrilir və suyun codluğunu artırır. Bunun nəticəsi
olaraq isə insan sağlamlığında və məişətdə istifadə zamanı bir sıra problemlər
yaranır. Karbon dioksid suda həll olduqda ikiəsaslı turşu xassəsi göstərir. O
aşağıdaki reaksiyalar üzrı dissosiya edir və 0 C tempraturda pKa qiymətləri
aşağıdakı kimidir.
𝐶𝑂2 (𝑎𝑞 ) + 𝐻2𝑂 ↔ 𝐻𝐶𝑂3− (𝑎𝑞) + 𝐻 + (𝑎𝑞) 𝑝𝐾𝑎1 = 6.630
𝐻𝐶𝑂3− (𝑎𝑞 ) ↔ 𝐶𝑂32− (𝑎𝑞) + 𝐻 + (𝑎𝑞) 𝑝𝐾𝑎2 = 10.64
Qeyd: Məsələni həll edərkən CO2-nin sudanayrılmasını nəzərə almayın.

Temperatur 0C olaraq götürülə bilər.
a) Bu temperaturda 1.00 bar parsiyal təzyiqdə olan CO2-ni suda həll olan
konsentrasiyası 0.0752 mol/dm3-dur. Bu şəraitdə 1 litr suda həll olan
karbondioksidin həcmini hesablayın. Universal qaz sabiti R = 8.314 J/molK =
0.08314 L bar/molK.
b) 1 bar parsiyal təzyiqdə olan karbondioksid ilə doymuş olan suyun tərkibində
olan hidrogen ionunun və CO2 qazının konsentrasiyalarını hesablayın.
c) 1 bar parsiyal təzyiqdə olan karbondioksid ilə doymuş olan 0.01 molyar
qatılıqda natrium hidrokarbonatın tərkibində olan hidrogen ionunun tarazlıq
d) 1 bar parsiyal təzyiqdə olan karbondioksid ilə doymuş olan 0.01 molyar
qatılıqda natrium karbonatın tərkibində olan hidrogen ionunun tarazlıq
e) 0 °C temperaturda 100 sm3 suda 0.0012 qram kalsium karbonat həll olur. Bu
temperaturda doymuş kalsium karbonat məhlulundakı kalsium ionlarının
qatılığını müəyyən edin.
Danimarkada cod yeraltı suları torpağın altında tərkibində CO2 qazı olan
suların əhəngdaşı ilə reaksiyasından alınır və reaksiya aşağıdakı şəkildə baş
verir.
56
+2 -
CaCO 3(b) + CO 2(aq) + H 2O(m) Ca (aq) + 2 HCO 3 (aq)
0°C-də reaksiyanın tarazlıq sabiti K = 10-4.25 -ə bərabərdir.

f) CO2-nin parsiyal təzyiqi 1.00 bar olduqda kalsium karbonat ilə tarazlıqda olan
kalsium ionlarının molyar qatılığını hesablayın.
g) 0.015 molyar qatılığı olan kalsium hidroksid məhlulu 1.00 bar təzyiqdə karbon
qazı ilə doyuzdurulur. Bu zaman yuxarıda verilən tarazlıq reaksiyasını nəzərə
alaraq kalsium ionlarının qatılığını hesablayın.
h) Əgər əvvəlki hissədə götürülmüş kalsium hidroksid məhlulu iki dəfə
durulaşdırılıb daha sonra karbon qazı ilə doymuş hala gətirilərsə, əmələ gələn
məhlulda kalsiyum ionlarının qatılığını hesablayın.
i) Yuxarıda verilən məlumatları nəzərə alaraq kalsium karbonat üçün həllolma
sabitini (Ksp) hesablayın.
Məsələ 53
Ortofosfat turşusu gübrə istehsalında istifadəsinə görə çox böyük əhəmiyyətə
malikdir. Bundan başqa ortofosfat turşusunun özü və bir sıra duzları ərzaq,
təmizləyici maddələr, metal təmizləmə kimi sənayelərdə də geniş istifadə
olunur. Ortofosfat turşusu üçəsaslı turşudur və 25°C dissosiya sabitləri
aşağıdakı kimidir.
pK1a = 2.12 pK2a = 7.21 pK3a = 12.32

a) Ortofosfat turşusunu hər üç dissosiyası reaksiyasını yazın, dihidrogen fosfat
ionu üçün müvafiq olan qarşılıqlı əsası tapın və onun pKb qiymətini müəyyən
edin.
Eyni zamanda ortofosfat turşusunu kola, fanta kimi qazlı içkilərdədə istifadə
edirlər. 1 q/sm3 sıxlığı olan kolanın tərkibində 0.05% ortofosfat durşusu olur.
b) Kolanın pH dəyərini müəyyən edin.(Ortofosfat turşusunun ikinci və üçüncü
dissosasiyasını nəzərə almayın. Elə hesab edin ki, turşuluq sadəcə ortofosfat
turşusunun özündən əmələ gəlir).
Əvvəldə bildirildiyi kimi bu turşu gübrə istehsalında istifadə olunur. 0.001 M
qatılıqlı ortofosfat turşusu sulu torpaq məhluluna əlavə olunduqda pH=7 olur.
57
c) Bu zaman məhlulda olan ortafosfat turşusunun müxtəlif turşu qalıqlarının

fraksiyasını (nisbətini) müəyyən edin. Güman edinki, ortofosfat turşusu torpağın
tərkibində ola biləcək heç bir maddə ilə reaksiyaya girmir.
d) Sink metalı bitkilərin inkişafı üçün lazımlı bir elementdir, ancaq o bitkilər
tərəfindən yalnız həllolunmuş halda qəbul edilə bilər. Yuxarıda istifadə olunuş
sulu torpaq məhlulunda sink və ortofosfat ionlarının yalnız sink fosfat duzu kimi
var olduğunu demək olar. Bunu nəzərə alaraq məhluldakı Zn2+ və PO43-
ionlarının qatılığını hesablayın. Sinkfosfat (Zn3(PO4)2 üçün həllolma sabiti Ksp=
9.1x10-33.
Məsələ 54
Dəniz sularında ammonyakın 1ppm-dən artıq miqdarda olması orada
yaşayan orqanizmlər üçün zərərlidir. Bu zaman ammonyakın miqdarının
azaldılması zəruridir və onu əvvəlcə nitrit, daha sonra nitrat formasına gətirirlər
və aşağıdakı reaksiyalar üzrə çevrilmələr baş verir.
Nitrosomonas - +
NH 3 + O2 + NADH NO 2 + 2H2O + NAD
bakteriya
- Nitrobacter -
2NO 2 + O2 2NO 3
bakteriya
NADH – nikotin amid dinukleotid (NAD)- in biokimyəvi reduksiyaedicicisidir.
a) Aşağıda göstərilən maddələrdə azotun(N) oksidləşmə dərəcəsini müəyyən

edin.
- -
NH3 NO 2 NO 3
Nitrit ionunun spektrofotometrik analizi onun bir indiqator ilə reaksiyası

nəticəsində aparılır. Bu reaksiya baş verən zaman əmələ gələn rəngli məhsul
543 nm dalğauzunluğu olan (λ=543 nm) ışığı maksimum absorbsiya edə bilir.
Kəmiyyət analizi aparmaq üçün isə fərqli qatılıqlarda olan nitrit məhlulu
götürülür və 543 nm dalğauzunluğunda absorbsiyası ölçülür. Daha sonra bu iki
dəyişəndən ibarət qrafik çəkilir.
58
b) Analiz zamanı nə üçün maksimum absorbsiya olan dalğa uzunluğundan

istifadə edilir. Aşağıdakılardan birini seçin və cavabınızı əsaslandırın.
☐ Bu dalğauzunluğunda safsızlığın təsiri yoxdur.
☐ Bu dalğauzunluğunda uyğunsuz ışıq mənbəyi yoxdur.
☐ Daha dəqiq ölçmə aparmaq mümkündür.
☐ Yuxarıdakılardan heç biri
Absorbsiya ölçülən zaman sadə şüa spektrofotometrindən istifadə

olunmuşdur, ancaq bu spektrofotometrdə şüaların 5%-i detektora birbaşa
(küvetdə olan məhlulda udulmadan) daxil olur. Bu şüaların intensivliyi I s ilə
göstərilir.(Şəkil 2)
Şəkil 2
I0
Is
c) Əgər  = 6 000 1/M*sm, l = 1 sm and c = 1*10-4 M olarsa, bu

spektrofotometrdən əldə edilən absorbsiyanı (A) hesablayın.
Sudakı nitrit ionlarının qatılığını hesablamaq üçün aşağıdakı nəticələr əldə
edilmişdir.
Nitrit ionlarının qatılığı (ppm) Λ=543 nm-də absorbsiya (l= 1sm)
0 0.003 (həlledicidə olan safsızlığa görə)
0.915 0.167
1.830 0.328
d) Bu nəticələrdən istifadə edərək yuxarıda haqqında danışılan qrafik çəkilərsə,

əmələ gələn düz xəttin mailliyini (m) və y-oxu ilə kəsişdiyi nöqtəni (b) tapın.
(Həlledicidə olan safsızlığı nəzərə alaraq hesablamalar aparın).
59
A=mC+b (əmələ gələn düz xəttin funksiyası)

Analizin ikinci bir dublikatın aparılmış və aşağıdakı nəticələr əldə
edilmişdir. Bu zaman 543 nm-də 2 sm-lik bir qabdan (küvet) şüa keçirilmişdir.
Analiz № Absorbsiya (543 nm-də, 2 sm küvet)
1 0.562
2 0.554
e) Bu nəticələrdən istifadə edərək nitrit ionlarının qatılığını (ppm və µg/sm3)

hesablayın, bu zaman aşağıdakı düsturdan istifadə edin.
𝐴𝑏𝑠𝑜𝑟𝑏𝑠𝑖𝑦𝑎 = 0.1769 ∗ 𝐶𝑁𝑂2− + 0.0015 (1 sm-lik küvet üçün)
Qeyd: Safsızlığı nəzərə alarkən d bəndindən istifadə edin.
Məsələ 55
Üzvi və qeyri-üzvi nano hissəciklərin birləşməsi ilə çox əla xassələri olan
maddələr əldə etmək mümkündür. Buna görədə hibrid birləşmələr üzərində
aparılan araşdırmaların sayı çoxalıb. (Məsələdə temperatur həmişə 298.15 K
götürülə bilər).
A məhlulu 1.780 q/dm3 qatılığı olan CaCl2-in suda məhluludur. B məhlulu

1.700 q/dm3 qatılığı olan Na2CO3-ın suda məhluludur.
pKa1(H2CO3) = 6.37 pKa2(HCO -) = 10.33

3
a) Lazım olan ehtimalları nəzərə alaraq, B məhlulunun pH-nı hesablayın.
100 sm3 A məhlulu və 100 sm3 B məhlulu qarışdırılaraq C məhlulu hazırlanır.

Daha sonra bu məhlulun pH-ı 10-a uyğunlaşdırılır, və bu zaman çöküntü əmələ
gəlir.
Ksp(Ca(OH)2) = 6.4610-6 Ksp(CaCO3) = 3.3110-9
b) Əmələ gələn çöküntüdə Ca(OH)2-in vəya CaCO3-ın olub olmadığını müəyyən

edin.
60
Oxşar bir eksperimentdə100 sm3 A məhlulunun içinə 2 qram kopolimerdə

əlavə olunur. Bu polimer iki suda həll olan blok polymerlərdən (poly(etilenoksid)
və poly(akrilat)) ibarətdir.
Polimer maddədə yalnız turşunun protolizi reaksiyası baş verir və bu

eksperimentdə böyük təsir göstərir, beləki A və B məhlullarının
qarışdırılmasından çöküntü əmələ gəlmir. Kalsium karbonat hissəciklərinin səthi
polimer ilə bloklanır və buna görədə çöküntü əmələ gəlmir. Nəticə olaraq isə,
kalsium karbonat hissəcikləri kristallaşmır və hibrid molekullar məhlulda qalır.
c) Blok polimerin kalsium karbonatın səthinə yapışaraq kristallaşmanın qarşısını
aldığı hissəsini göstərin.
Hibrid molekulların xassələrini araşdırmaq üçün hibrid molekullar ilkin olaraq
hazırlanmış olan məhluldan ayrılır və içində 50 sm3 NaOH (0.019 M qatılıqda)
olan qaba əlavə olunur. Daha sonra bu məhlul 200 sm3 su əlavə edilərək
durulaşdırılır. Fərz edinki yeni əmələ gələn məhlulda yalnız hibrid molekullar var
(kalsium və karbonat ionları yoxdur) və bütün turşu qrupları turşu-əsas
reaksiyasında iştirak edir. Eyni zamanda
 Əmələ gələn yeni məhlulun pH-ı 12.3-ə bərabərdir.
 Elektron mikroskopda yalnız qeyri-üzvi molekullar görmək mümkündür,
polimeri görmək olmur. Mikroskopda 100 nm diametri olan sferaşəkilli
hissəciklər görünür.
 Hibrid molekulların molyar kütləsi (qeyri-üzvi və polimer hissələr birlikdə)
M = 8.01.108 q/mol-a bərabərdir.
 Hissəciklərin yükü Z=-800-ə bərabərdir.( (pKa(COOH, kopolymer) =
4.88))
d) İlkin olaraq istifadə olunan 2 qram polimerin nə qədəri hibrid molekulların
daxilindədir?
e) Kalsium karbonatın hansı modifikasiyası əmələ gəlmişdir?
61
Modifikasiya Sıxlıq
Kalsit 2.71 q/sm3
Vaterit 2.54 q/sm3
Araqonit 2.95 q/sm3
Məsələ 56
Suyun H+ ionlarını qəbul edə bilmə qabiliyətinə onun əsalılığı deyilir.Əsaslıq
suyun təmizlənməsində və təbii suların kimya və biologiyasında mühim
əhəmmiyətə malikdir. Suda əsaslılıq yaradan əsas amillər tərkibində HCO3- ,
CO32, OH- olmasıdır. Suyun pH=7 olduqda, burada əsəslılıq əhəmiyyətli
dərəcədə azalır. Buna görədə, əsaslılıq aşağıdakı formul ilə hesablana bilər.
Əsaslılıq = [HCO3- ]+2[ CO32-] + [OH- ] + [H+]
Bu ionların əsasılığa təsiri suyun pH-ından asılıdır və suda, aşağıda verilmiş

reaksiyalar baş verir.
a) Təbii suların tərkibində əsasən CO2 qazı həll olur. pH=7 olan bir su
nümunəsində H2CO3 və CO32- ionlarının HCO3- ionuna olan nisbətlərini
hesablayın.
b) Atmosferdəki qazlı CO2-ni hava ilə tarazlıqda olan suyun qələviliyinin bir
göstəricisi kimi qəbul etmək olar. 1.01x105 Pa (atmosfer təzyiqi) təzyiqdə və 298
K temperaturda tərkibində 0.036% (mol nisbəti) CO2 qazı olan çirklənməmiş
hava təmiz su ilə tarazlıqdadır. Suyun tərkibində olan karbon qazının
konsentrasiyasını (mol/dm3) müəyyən edin.
62
Karbon qazının suda həllolması aşağıdakı formul ilə hesablana bilər.
Həllolma (S) = [CO2(aq)] + [H2CO3] + [HCO3- ] + [CO32- ]
CO2-nin 1.01x105 Pa (atmosfer təzyiqi) təzyiqdə və 298 K temperaturda olan

çirklənməmiş hava ilə tarazlıqda olan suda həllolması suyun əsaslılığına
əsasən dəyişir.
c) CO2-nin suda həllolmasını (mol/dm3) hesablayın. (Suyun dissosasiyasını

nəzərə almayın).
d) CO2-nin 0.001 M NaOH məhlulunda olan həll olmasını (mol/dm3) hesablayın.
1.01x105 Pa (atmosfer təzyiqi) təzyiqdə və 298 K temperaturda olan

çirklənməmiş hava tərkibində CaCO3 olan su ilə aşağıdakı reaksiya üzrə
tarazlıqdadır.
e) Reaksiyanın tarazlıq sabitini hesablayın.

f) Ca2+ (mq/dm3) ionlarının konsentrasiysını hesablayın.
g) Yuxarıdakı məhlulun əsaslılığını hesablayın.
h) CaCO3 ilə doymuş yeraltı bir göldə suyun tərkibində yüksək miqdarda CO2
var. Bu göldə Ca2+ konsentrasiyası 100 mq/dm3 olduğu aşkar edildi. Gölün və
yuxarıdakı havanın qapalı bir sistem olduğunu düşünərək, bu Ca2+ miqdarı ilə
tarazlıqda olan havada CO2 (Pa) təzyiqini müəyyən edin.
Məsələ 57
a) 1,00 ∙ 10−7 M sulfat turşusu məhlulunda [H + ], [OH − ], [HSO− 2−
4 ], və [SO4 ]
ionlarının qatılıqlarını hesablayın. ( 𝐾w = 1,00 ∙ 10−7 , 𝐾2 = 1,20 ∙ 10−2 25 ℃ −

də).
b) pH=7,4 olan buffer məhlul hazırlamaq üçün, tərkibində 3,48 sm3 qatı fosfat
turşusu olan 250 sm3 sulu məhlula əlavə olunan 0,8 M NaOH məhlulunun
q
həcmini hesablayın. (H3 PO4(m) , saflıq = 85 kütlə % , sıxlıq = 1,69 sm3 , Mr = 98)
(𝑝𝐾1 = 2,15, 𝑝𝐾2 = 7,20, 𝑝𝐾3 = 12,44).
63
c) Dərman insan orqanizminə təsiri, dövr edən qana absorbsiyasından çox

aslıdır. Beləki, turşu-əsas kimyasının dərman istifadəsində böyük rolu var.
Membran
Mədə turşusu Qan

pH=2,00 pH=7,40
𝐻 + + 𝐴− ↔ 𝐻𝐴 ↔ 𝐻𝐴 ↔ 𝐻 + + 𝐴−
Nəzərə alın ki, zəif turşulu dərmanın A− ionu membrana təsir etmir, ancaq
neytral forması olan HA membranı asanlıqla keçir. Həmçinin, nəzərə alın ki,
tarazliq əmələ gəlir və membranın hər iki tərəfində HA nın qatılığı eyni olur.
Qandakı aspirinin (asetilsalisil turşusu, 𝑝𝐾 = 3,52) ümumi qatılıqların ([HA] +
[A− ]) və mədədəki aspirinin ümümi qatılıqlarına olan nisbətini hesablayın.
Məsələ 58
Su yerdə zəngin olan və həyat üçün lazım olan çox sabit molekuldur. Buna
görə də, uzun müddət suyun kimyəvi element olduğu düşünülüb. Lakin, 1800 -
cü illərdə voltaik hüceyrənin ixtirasından sonra Nikolson və Çarlil suyu elektroliz
edərək hidrogen və oksigenə ayırdılar.
a) Su hidrogenin oksigenlə oksidləşməsi kimi fikirləşilə bilər. Beləliklə, natrium

sulfatın suda məhlulunu istifadə edərək və platin elektrodunun batereyanın
mənfi terminalına qoşaraq suyun reduksiyası ilə hidrogen əldə etmək olar.
Elektrodun yanındakı məhlul əsasi olduğunu bilərək suyun reduksiyasının yarı-
tənliyini yazın.
b) Su həmçinin oksigenin hidrogenlə reduksiyası kimi fikirləşilə bilər. Beləliklə,
Pt elektrodunu batereyanın müsbət terminalına qoşaraq suyun oksidləşməsi ilə
oksigen əldə edilə bilər. Suyun oksidləşməsinin yarı-tənliyini yazın.
c) Hər iki elektrodda mis istifadə olunduqda elektrolizin ilkin mərhələsində qaz
yalnız bir elektrodda yaranır. Qaz yaranmayan eloktrodda baş verən
reaksiyanın yarı-tənliyini yazın.
Natrium ionu məhlulda reduksiya oluna bilən başqa bir maddədir. Natrium
ionunun metal natriuma reduksiyası sulu məhlulda baş vermir, çünki su daha
64
əvvəl reduksiya olur. Lakin, 1807-ci ildə Humfrey Devi natriumun əridilmiş
natrium xloridin elektrolizindən əmələ gəlməsini kəşf etdi.
d) Yuxarıda verilən məlumatlar əsasında standart reduksiya potensiallarını (V-
la) reduksiya yarı-tənlikəri ilə birləşdirin.
Mis ionunun reduksiyası +0,34
Oksigenin reduksiyası -2,71
Suyun reduksiyası -0,83
Natrium ionunun reduksiyası (Na+) 0,00
Hidrogen ionunun reduksiyası +1,23
Elektrod ətrafında baş verən başqa reaksiyalar da elektrod potensialına təsir

edir.0,10 M Cu2+ məhlulunda Cu2+/Cu elektrodunun potensialı Cu(OH)2 çökməsi
ilə dəyişir. Temperatur 25 ℃ -dir. (𝐾w = 1,00 ∙ 10−14 (25 ℃)).
e) pH=4,84 olduqda, Cu(OH)2 çökməyə başlayır. Cu(OH)2-nin həllolma

məhsulunu müəyyən edin.
f) Cu(OH)2(b) + 2e− → Cu(b) + OH − -üçün standart reduksiya potensialını
hesablayın.
g) pH=1,00 olduqda elektrod potensialını hesablayın.
Litium kobalt oksidi və xüsusi karbon, müvafiq olaraq təkrar yüklənən litium
batareyasının müsbət və mənfi elektrodları üçün aktiv maddələrdir. Batareya
yüklənən zaman aşağıdakı dönən yarı reaksiyalar baş verir.
LiCoO2 ↔ Li1−x + xLi+ + xe−
C + xLi+ + xe− ↔ CLix
Bir batareyanın saxlaya biləcəyi enerjinin ümumi miqdarı mA∙saat ilə

göstərilir. 1500 mA∙saat dəyərində olan bir batareya 100 milliamp çəkən cihaza
15 saat güc verə bilər.
h) Qrafitin təbəqələri arasında Litium interkalasiya(qatlar arasına nüfuz etmə)

yerləri var. Maxsimum 6:1 litium - carbon nisbətini interkalasiya
65
stekiometriyasını nəzərə alaraq litiuma interlakasiya edən 1 q qrafitin nəzəri yük

tutumunu (mA∙saat/q) hesablayın.
Məsələ 59
Suyun klassik Fişer üsulu ilə təyin edilməsi metanolda olan məhlulun (və ya
suspenziyanın), tərkibində artıq miqdarda SO2 və piridin ( C5 H5 N, Py ) -Fişer
reagenti olan metanolik yod məhlulu ilə titrasiyasını əhatə edir. Bu zaman
aşağıdakı reaksiyalar baş verir.
SO2 + CH3 OH + H2 O + I2 → 2HI + CH3 OSO3 H
Py + HI → PyH + I −
Py + CH3 OSO3 H → PyH + CH3 SO−

3
Məhlulda yodun miqdarı əsasən 1,00 sm3 titrant ilə reaksiyaya girən suyun
miqdarını ölçməklə təyin edilir və T (mq ⋅ sm3 ) ilə göstərilir. Yəni, T 1,00 sm3 yod
məhlulu ilə reaksiyaya girən suyun miqdarına (mq) bərabərdir. T təcrübi olaraq
məhlulun müəyyən su miqdarı ilə titrasiyasından təyin edilir. Nümunə
hidratlaşmış qarışıq və ya suyun metanolda standart məhlulu ola bilər. Bundan
başqa, metanolun özündə də müəyyən qədər su ola biləcəyi nəzərə alına bilər.
a) Bəzən suyun titrasiyası metanolsuz piridin mühitində aparılır. Bu halda I2 -

un SO2 və H2 O ilə reaksiyası necə baş verər ? Balanslaşdırılmış reaksiya
tənliyini yazın.
Aşağıdakı halların hər birində yod məhlulunun T dəyərlərini hesablayın.
b) 1,352 q natrium tartrat dihidratın (Na2 C4 H4 O6 ⋅ 2H2 O) titrasiyası üçün

12,20 sm3 Fişer reagentinin məhlulu istifadə olunub.
c) Suyun 21,537 q-ı 1,00 dm3 həcimli kolbaya yerləşdirilib və kolba metanol ilə
doldurulub. Əmələ gələn məhlulun 10,00 sm3 -nu titrasiya etmək üçün 22,70 sm3
Fişer reagentinin məhlulu lazım olub, halbuki 2,20 sm3 yod 25,00 sm3 metanolun
titrasiyası üçün istifadə edilib.
66
d) Ümumi 1,00 dm3 həcmə çatmaq üçün 5,624 q su methanol ilə durulaşdırılıb
(məhlul A); bu məhlulun 22,45 sm3 -u 15,00 sm3 Fişer reagentinin titrasiyası
üçün istifadə olunub (məhlul B).
Sonra metanolun (A məhlulunun hazırlanması üçün istifadə olunan)

25,00 sm3 -u və 10,00 sm3 B məhlulu qarışdırılıb və qarışıq A məhlulu ilə
titrasiya edilib. Titrasiya üçün 10,79 sm3 A məhlulu sərf olunub.
e) Təcrübəsiz laborant Fişer reagenti istifadə edərək CaO nümunəsində suyun

miqdarını müəyyən etməyə çalışıb. Mümkün olan səhvlərin mənbələrini
göstərək reasiya tənlik(lər) -ni yazın.
0,6387 q hidratlaşmış qarışığın (Fe2 (SO4 )3 ⋅ xH2 O) titrasiyası üçün 10,59 sm3
yod məhlulu (T = 15,46 mq ⋅ sm−3 ) istifadə olunub.
f) Titrasiya müddətində sualda verilən reaksiyalardan başqa hansı reaksiyalar

baş verə bilər. 2 belə prossesin reaksiyalarını yazın.
g) Fe2 (SO4 )3 ⋅ xH2 O -un Fişer reagenti ilə yekun reaksiya tənliyini yazın.
h) Fe2 (SO4 )3 ⋅ xH2 O hidratının tərkibini tapın. (x = tam ədəd)
Məsələ 60
İçərisində duru sulu turşu məhlulu olan şüşə qabın üzərindəki etiket zədələnir
və yalnız maddənin konsentrasiyası oxunur. Məhlulda olan hidrogen ionlarının
konentarsiyası pH metrlə ölçüldü və məlum oldu ki, hidrogen ionlarının
konentarsiyası etiketdə yazılan konsentrasiya dəyəri ilə eynidir.
a) Məhlul 10 qat durulaşdıqdan sonra pH dəyəri 1 vahid dəyişərsə, məhlulda ola

bilən 4 turşunun kimyəvi formulunu yazın.
b) Duru məhlulda sulfat turşusunun olması mümkün olarmı?
Sulfat turşusu: pKa2 = 1,99
 Bəli  Xeyr
Əgər mümkündürsə, pH -ı hesablayın.
67
c) Məhlulda sirkə turşusunun olması mümkündürmü ?
Sirkə turşusu: pKa = 4,76
 Bəli  Xeyr
Əgər mümkündürsə, pH -ı hesablayın.
d) Məhlulda EDTA (etilen diamino tetraasetat turşusu) -ın olması

mümkündürmü ?
EDTA: pKa1 = 1,70, pKa2 = 2,60, pKa3 = 6,30, pKa4 = 10,60
 Bəli  Xeyr
Əgər mümkündürsə, konsentrasiyanı hesablayın.
Məsələ 61
Kimyəvi oksigen tələbatı (KOT) nümunə məhlulunda üzvi maddələr kimi

oksidləşə bilən maddələrin miqdarına deyilir. KOT dənizlərdə, göllərdə və
bataqlıqlarda suyun keyfiyətini ölçmək üçün istifadə olunur. Məsələn, içməli
suyun kimyəvi oksigen tələbatı 1 mq/dm3 -dan aşağı olur. KOT ( mq/dm3 ),
nümunə məhlulunun 1,00 dm3 -u güclü oksidləşdirici ilə işləndikdə maddənin
qəbul edəcəyi eyni miqdarda elektron qəbul edən O2 (mq) kütləsi deməkdir.
Buna aid nümunə aşağıda göstərilir.
Həcmi 1,00 dm3 olan nümunə məhlul yetərli miqdarda sulfat turşusu ilə
turşulaşdırılıb və gümüş nitrat məhlulunun əlavə olunması ilə xlor ionları ayrılıb.
Sonra, məhlul nümunəsinə 0,10 dm3 kalium permanqanat məhlulu (c = 5,00 ⋅
10−3 mol/dm3 ) əlavə olunub və qarışıq 30 dəqiqə qızdırılıb. Daha sonra,
0,10 dm3 dinatrium oksalat (Na2 C2 O4 və ya NaOOC − COONa) standart məhlulu
( c = 1,25 ⋅ 10−2 mol/dm3 ) əlavə edilib və məhlul qarışdırılıb. Yerdə qalan
reaksiyaya girməyən oksalat ionları kalium permanqanat məhlulu (c = 5,00 ⋅
68
10−3 mol/dm3 ) ) ilə titrasiya edilib. Məhlulun 3,00 ⋅ 10−2 dm3 -u titrasiya üçün
sərf olunub.
a) Kalium permanqanat və dinatrium oksalatın redoks reaksiyasını yazın.

b) 5,00 ⋅ 10−3 mol/dm3 ) konsentrasiyalı oksidləşə bilən kalium permanqanat
məhlulunun 1,00 ⋅ 10−3 dm3 həcminin mol miqdarı oksidləşən oksigenin mol
miqdarı ilə eynidir. Oksidləşən O2 -nin kütləsini (mq) hesablayın.
c) Aşağıdakı variantlardan, xlor ionlarının ayrılması üçün ən uyğun səbəbi
seçin.
[A] Xlor ionlarının bəzisi kalium permanqanat ilə reaksiyaya girir və

nəticədə KOT -da səhv olur.
[B] Xlor ionlarının bəzisi dinatrium oksalat ilə reaksiyaya girir və nəticədə
KOT -da səhv olur.
[C] Xlor ionlarının bəzisi nümunə məhlulunda olan üzvi maddələr ilə
reaksiyaya girir və nəticədə KOT -da səhv olur.
[D] Titrasiya zamanı rəng əmələ gəlir və nəticədə KOT -da səhv olur.
d) Yuxarıda göstərilən analitik əməliyatda nümunə məhlulunun KOT -nu

hesablayın.
Məsələ 62
Susuz ammonyak olduqca təmiz enerji tutumu çox olan alternativ maye
yanacaqdır və yandıqda əmələ gələn qazlar zərərsizdir.
Təcrübədə, ammonyak qazı müəyyən həcimli qabda aşağıdakı reaksiya

tənliyinə uyğun olaraq oksigenlə yandırılır.
4NH3(q) + 2O2 (q) → 2N2(q) + 6H2 0(m) (25° C)
14,40 q O2 -lə yandıqdan sonra ammonyakın bir hissəsi reaksiyaya girməyərək

qalır.
69
a) Reaksiya zamanı ayrılan istilik miqdarını hesablayın.
∆f H°(NH3(q) ) = −46,11 kj/mol1 və ∆f H°(H2 O(m) ) = −285,83 kj/mol1
Yanma zamanı əmələ gələn suda həll olan NH3 qazının miqdarını ölçmək
üçün reaksiya gedən qabdan 10,00 cm3 sulu məhlul nümunəsi götürülüb və
15,00 cm3 H2 SO4 (c = 0,01 mol/dm3 ) ) məhluluna əlavə olunub. Əmələ gələn
məhlul standart NaOH məhlulu ( c = 0,02 mol/dm3 ) ) ilə titrasiya edilib və
ekvivalentlik nöqtəsinə çatdıqda 10,64 cm3 NaOH məhlulu sərf olunub.
(K b (NH3 ) = 1,80 ∙ 10−5 ; Ka(HSO− −2

4 ) = 1,10 ∙ 10 )
b) Yandıqdan sonra qabda olan məhlulun pH –nı hesablayın.

c) Titrasiyanın son nöqtəsində məhlulda NH4− və OH − ionları mövcuddur. Bu
ionların olmasının pH -a necə təsir etdiyini göstərmək üçün uyğun tarazlıq
tənliklərini yazın və tarazlıq sabit(lər)-ni hesablayın.
d) Ekvivalentlik nöqtəsində məhlulun pH - ı üçün doğru olan variantı işarələyin.
 pH > 7  pH = 7  pH < 7
Məsələ 63
Çox zəhərli kimyəvi maddə olan natrium siyanid istifadə edərək qızılın
çıxarılması ekoloji problemlərə və cəmiyyətdə ciddi narahatlıqlara səbəb olur.
Bu proses ‘‘siyanid prosesi’’ adlandırılır. Qızılın tiosulfatla yuyulması ən yaxşı
üsul kimi nəzərə alınır və bu prosesdə əsas maddə kimi nisbətən zəhərli
olmayan ammonium tiosulfat ( (NH4 )2 SO4 ) istifadə olunur. Bu proses ekoloji
cəhətdən zərərsizdir, lakin kimyəvi cəhətdən çox mürəkkəbdir və hərtərəfli
öyrənilməlidir. Qızılın yuyulması üçün lazım olan məhlulda S2 O− 2+
3 , Cu , NH3 və
həll olan O2 olmalıdır. Ammonyakın iştirakı üçün məhlulun pH –ı 8,50 -dən

böyük olmalıdır.
Təklif olunan mexanizmə görə, yuyulma zamanı qızıl hissəciklərinin səthində

voltaik mikro-hüceyrələr əmələ gəlir və aşağıdakı kimi olur.
70
Anod:
Au(s) + 2NH3(m) → [Au(NH3 )2 ]+

(m) + e
−
[Au(NH3 )2 ]+ 2− 3−
(m) + 2S2 O3(m) → [Au(S2 O3 )2 ](m) + 2NH3(m)
Katod:
[Cu(NH3 )4 ]2+ − +
(m) + e → [Cu(NH3 )2 ](m) + 2NH3(m)
2− 5−
[Cu(NH3 )2 ]+
(m) + 3S2 O3(m) → [Cu(S2 O3 )3 ](m) + 2NH3(m)
a) Bu voltaik elektrodlar üçün ümumi balanslaşdırılımış reaksiyanı yazın.

b) Amonyak iştirakı ilə [Cu(S2 O3 )3 ]5− 2+
(m) ionu oksigenlə geri [Cu(NH3 )4 ](m) -ə
çevrilir. Məhlulda baş verən oksidləşmə-reduksiya reaksiyasının

balanslaşdırılmış tənliyini yazın.
c) Bu yuma prosesində, [Cu(NH3 )4 ]2+ mürəkkəb ionu katalizator rolunu oynayır
və qızılın həllolması sürətini artırır. [Cu(NH3 )4 ]2+ mürəkkəb ion katalizatorunun
iştirakı ilə olan qızıl metalın həll olmasının ümumi oksidləşmə-reduksiya
reaksiyasını yazın.
d) Koordinasiya edən atomları göstərərək, metalların [Au(NH3 )2 ]2+ və
[Au(S2 O3 )2 ]3− mürəkkəb ionlarında koordinasion quruluş formalarını çəkin.
[Au(NH3 )2 ]2+ və [Au(S2 O3 )2 ]3− mürəkkəb ionlarının əmələ gəlmə sabitləri

( K f ) uyğun olaraq 1,00 ∙ 1026 və 1,00 ∙ 1028 -dir. Nəzərə alın ki, yuyucu
məhlulda maddələrin konsentrasiyaları aşağıdakı kimidir:
[S2 O2−
3 ] = 0,10; NH3 = 0,10 və qızıl(I) maddələrinin ümumi konsentrasiyaları
5,50 ∙ 10−5 mol/dm3 –dur.

e) Tiosulfat mürəkkəb maddəsinin əmələ gəlməsində iştirak edən qızıl(I) –ın
faizini hesablayın.
Əgər O2–in konsentrasiyası yetərli deyilsə və pH 10 dan
böyükdürsə, [Cu(NH3 )4 ]2+ ionu [S2 O2−
3 ] vasitəsilə [Cu(S2 O3 )3 ]
5−
ionuna
reduksiya olunur və tetrationat ionu (S4 O2−
6 ) əmələ gəlir.
2− 5−
2[Cu(NH3 )4 ]2+ 2−
(m) + 8S2 O3(m) → 2[Cu(S2 O3 )3 ](m) + [S4 O6 ](m) + 8NH3(m)
71
Məhlulda əməl gələn tetrationat ionu tritionat və tiosulfat ionlarına çevrilir.
f) Çevrilmə reaksiyası üçün balanslaşdırılmış tənlik yazın.

g) Əgər O2 –in konsentrasiyası çoxdursa, [S2 O2−
3 ] tritionat və sulfat ionlarına
oksidləşir. Bu reaksiya üçün balanslaşdırılmış tənlik yazın.
Məsələ 64
Kükürt atomlarının oksigen atomlarını əvəz etməsilə molibdat ionlarından

tiomolibdat ionları əldə edlir. Təbiətdə tiomolibdat ionları əsasən, bioloji
sulfatların reduksiyasından H2 S yaranan Qara dənizin dərin sularında tapılır.
Molibdat ionlarının tiomolibdatlara çevrilməsi həll olunan Mo –in sürətli itkisinə
və həyat üçün lazım olan Mo -in okeanda tükənməsinə səbəb olur.
Aşağıdakı tarazlıqlar molibdat və tiomolibdat ionlarının duru sulu məhlulda

konsentrasiyalarını idarə edir:
MoS42− + H2 O(m) ↔ MoOS32− + H2 S(m) K1 = 1,3 ∙ 10−5
MoOS32− + H2 O(m) ↔ MoO2 S22− + H2 S(m) K 2 = 1,00 ∙ 10−5
MoO2 S22− + H2 O(m) ↔ MoO3 S 2− + H2 S(m) K 3 = 1,60 ∙ 10−5
MoO3 S 2− + H2 O(m) ↔ MoO2−

4 + H2 S(m) K 4 = 6,5 · 10−6
a) Tarazlıq halında MoO2−

4 və H2 S(m) -in konsentrasiyaları uyğun olaraq 1,00 ∙
10−7 və 1,00 ∙ 10−6 olarsa, MoS42− ionunun tarazlıq konsentrasiyası neçə olar ?
Tərkibində MoO2 S22− , MoOS32− və MoS42− olan məhlulların absorbsiya pik

nöqtələri 395 və 468 nm dalğa uzunluqlarında görünür.
H2 S kimi başqa ionların da görünən dalğa uzunluğu aralığı nəzərə alınmır. Bu
iki dalğa uzunluqları arasında olan molyar absorbsiya qabiliyyətləri (ε) aşağıdakı
cədvəldə göstərilir.
72
468 nm ε (dm3 /mol ∙ sm) 395 nm ε (dm3 /mol ∙ sm)
𝐌𝐨𝐒𝟒𝟐− 11870 120
𝐌𝐨𝐎𝐒𝟑𝟐− 0 9030
𝐌𝐨𝐎𝟐 𝐒𝟐𝟐− 0 3230
b) Tarazlıqda olmayan məhlulun tərkibində ancaq MoS42− , MoOS32− və MoO2 S22−

ionlarının qarışığı vardır. Tərkibində Mo olan bütün maddələrin ümumi
konsentrasiyası 6,00 ∙ 10−6 mol ∙ dm−3 -dur. 10,00 sm absorbsiya hüceyrəsində
məhlulun absorbsiyası 468 və 395 nm –də uyğun olaraq 0,365 və 0,213 –dür.
Bu qarışıqda olan və tərkibində molibden olan anionların konsentasiyalarını
hesablayın.
Tərkibində ilkin 2,00 ∙ 10−7 mol ∙ dm−3 konsentrasiyalı MoS42− olan məhlul
qapalı sistemdə hidroliz olunur və nəticədə tarazlıq halına qədər H2 S(m) toplanır.
Müəyyən pH dəyərlərində H2 S –in HS − ionuna çevrilməsini nəzərə almadan
tərkibində Mo olan 5 anionun və H2 S(m) -nun son tarazlıq konsentrasiyalarını
hesablayın.
c) Sistemi təyin etmək üçün 6 aslı olmayan tənlik yazın.
d) Əsaslı təxminlər edərək yuxarıda qeyd edilən 6 maddənin konsentrasiyalarını
hesablayın.
Məsələ 65
Permanqanat ionunun manqanata reduksiya olması qələvi mühitdə baş verir.

Qələvi mühitdə permanqanatometrik titrasiya ilə çoxlu reduksiyaedici
maddələrin miqdari təyin edilə bilər.
a) 0,50 mol ∙ dm−3 konsentrasiyalı sulu NaOH məhlulunda HCOO− ionunun

pemanqanat ilə titrasiyasının reaksiya tənliyini yazın.
73
Qələvi mühitdə permanqanatla titrasiya barium duzlarının əlavə olunması ilə

aparılır və nəticədə manqanatın BaMnO4 kimi çökməsinə səbəb olur.
b) Manqanat əhatə edən hansı növ redoks reaksiyaların barium duzları
tərəfindən qarşısı alına bilər ? Müvafiq reaksiya aid reaksiya tənliyi yazın.
A, B və C kolbalarının hər birinə 0,04 mol ∙ dm−3 (cMn ) konsentrasiyalı

10,00 cm3 (VMn ) KMnO4 məhlulu tökülüb və hər bir kolbada müxtəlif reaksiyalar
aparılıb.
Tərkibində kroton turşusu (KT) CH3 − HC = CH − COOH olan məhlul

nümunəsi, artıq miqdarda qələvi və barium nitrat maddələri A kolbasına tökülür,
və reaksiya qarışığı 45 dəq inkubasiya olunur. Məlumdurki, təcrübə zamanı
kroton turşusu 10 elektron itirir.
c) Reaksiya üçün ümumi ion tənliyini yazın.
Sonra, 8,00 cm3 (VCN ) kalium siyanür məhlulu ( cCN = 0,01 mol ∙ dm−3 )
inkubasiya olunan qarışığa əlavə edilib.
Bu nümunənin reaksiyası aşağıdakı kimi tamamlanır:
2Ba2+ + 2MnO− − − −
4 + CN + 2OH → 2BaMnO4 + CNO + H2 O
Daha sonra BaMnO4 çöküntüsü süzülüb və filtrdə qalan artıq siyanür

tamamilə çökənə qədər AgNO3 məhlulu ( cAg = 0,005 mol ∙ dm3 ) ilə titrasiya
edilib.
CN − və CNO− - hər ikisi halid ionlarının növləridir, lakin AgC𝑁𝑂 duzu həll olandır.
d) Siyanid məhluluna 𝐴𝑔 + ionları ilkin əlavə olduqda əmələ gələn mürəkkəb
maddənin kimyəvi formulunu yazın(çöküntü əmələ gələn qədər).
e) Əmələ gələn çöküntünün kimyəvi formulunu yazın.
f) Nümunə məhlulunda kroton turşusunun miqdarını hesablamaq üçün düstur
təyin edin. Əgər kroton turşusunun titrasiyası üçün son nöqtəyə qədər
5,40 sm3 (VAg ) gümüş duzu məhlulu sərf olunubsa, kroton turşusunun kütləsini
(mq) hesablayın.
74
Xroton turşusunun başqa nümunəsi və qələvi (artıq miqdarda) B kolbasına

əlavə olunub və qarışıqda barium duzu yoxdur. Siyanür əvəzinə reduksiyaedici
maddə kimi artıq miqdarda KI ələavə olunub. Sonra qarışıq turşulanıb və əmələ
gələn yod tiosulfat məhlulu ( cs = 0,10 mol ∙ dm−3 ) ilə titrasiya edilib. Son
nöqtəyə çatmaq üçün 4,90 sm3 (VS1 ) titrant istifadə edilib.
g) Bu təcrübədə olan kroton turşusunun miqdarını hesablamaq üçün düstur
təyin edin və kroton turşusunun kütləsini (mq) hesablayın.
Tərkibində qalay(II) olan nümunə C kolbasına əlavə edilib və zəif qələvi

mühitində uyğunlaşıb. Qalay(II) Sn(OH)2−
6 ionuna oksidləşib, halbuki
permanqanatın reduksiyasından çöküntü əmələ gəlib. Çöküntü izolasiya edilib,
yuyulub və 250 °C –də qurudulub. Tərkibində su olmayan ikili maddənin kütləsi
28,60 mq müəyyən olunub. Çöküntü artıq miqdarda kalium yodun iştirakı ilə
(H2 SO4 ) –də həll edilib və əmələ gələn yod 0,10 M tiosulfat məhlulu ilə titrasiya
edilib. Son nöqtəyə çatana qədər 2,50 cm3 (VS2 ) tiosulfat məhlulu sərf olunub.
h) Çöküntü əmələ gələn reaksiyanı yazın və hesablamalarla təsdiqləyin.
i) Nümunədə qalay metalının kütləsini hesablayın.
Məsələ 66
Məhlul (X) 2 zəif monoprotik turşudan ibarətdir (onlar 1 turş protona
malikdirlər); KHA = 1.74 × 10–7 dissosiasiya sabiti ilə HA , və KHB = 1.34 × 10–7
dissosiasiya sabiti ilə HB. X məhlulunun pH-ı 3.75-ə bərabərdir.
a) 100 mL X məhlulunu axıra qədər titrləmək üçün 100 mL 0.220 M NaOH

məhlulu tələb olunur. X məhlulunda hər turşunun ilkin (ümumi) qatılığını (mol/L)
hesablayın. [KW = 1.00 × 10–14 298 K-də.]
b) Y məhlulunun pH-nı hesablayın. Y məhlulu öncədən tərkibində 6.00×10-2 M
NaA və 4.00×10-2 M NaB duzlarını saxlayır .
c) X məhluluna böyük miqdarda distillə suyu əlavə olunduqda çox duru məhlul
alınır və bu məhlulda turşuların qatılığı sıfıra yaxın olur. Bu duru məhlulda hər
turşunun dissosiasiya dərəcəsini hesablayın.
d) pH-ı 10.0-da saxlamaq üçün Y məhluluna bufer məhlulu əlavə edildi.
Hesablamalarda nəzərə alın ki, Z məhlulunun həcmi ilkin Y məhlulunun
75
həcminə bərabərdir. Z-də M(OH)2 həll olmasını (mol/L) hesablayın. Nəzərə alın
ki, A– və B– anyonları M2+ ionu ilə kompleks əmələ gətirir:
M(OH)2 M2+ + 2OH– Ksp = 3.10 ×10-12
M2+ + A– [MA]+ K1 = 2.1 × 103
[MA]+ + A– [MA2] K2 = 5.0 × 102
M2+ + B– [MB]+ K’1 = 6.2 × 103
[MB]+ + B– [MB2] K’2 = 3.3 × 102
Məsələ 67
298 K-də məlumat:
- pKs1(AgCl) = 9.7; pKs2(Ag2CrO4) = 12

- [Ag(NH3)n]+ kompleksinin əmələgəlmə sabiti: n = 107.2
- Standart hidrogen elektroduna nisbətən potensiallar:
Ag+/Ag(s) standart potensialı: E°(Ag+/Ag(s)) = 0.80 V
O2(aq)/HO−(aq) (dəniz suyunda) müşahidə olunan potensialı
E'(O2(aq)/HO−(aq)) = 0.75 V
Lüis Jozef Gey-Lüssakın (Fransız kimyaçısı və fizikçisi, 1778–1850) kimya

dərslərindən aşağıdakı sitatlar gümüş xloridin bəzi xassələri ilə bağlıdır.
Sitat A: “İndi süd- ağ rəngli bərk olan gümüş xlorid haqqında danışacağam.
Gümüş nitratın sulu məhluluna xlor turşusu əlavə etməklə asanlıqla əldə edilir.”
Sitat B: “Bu duz həll olmadığı üçün heç bir dadı yoxdur.”
Sitat C: “Bu birləşmə onu asanlıqla həll edən qatı xlorid turşusu istisna
olmaqla, başqa turşu və spirtlərdə tamamilə həllolmayandır.”
Sitat D: “Digər tərəfdən, gümüş xlorid ammonyakın sulu məhlulunda çox
yaxşı həll olur.”
Sitat E: “Sonra ammonyak ilə reaksiyaya girən turşu əlavə etməklə, gümüş
xloridi yenidən əmələ gətirə bilərik.”
Sitat F: “Əgər dəniz suyunu buxarlandırmaq üçün gümüşdən hazırlanmış
qab götürsəniz, o zaman təmiz olmayan natrium xlorid ilə süd-ağ rəngli bərk
maddənin qarışığını alacaqsınız”
76
a) Sitat A: AgCl(s)-ın sintez reaksiyasının əmsallaşdırılmış tənliyini yazın.

b) Sitat B: 298 K-də mol L−1 ilə suda AgCl(s)-ın həllolmasını s hesablayın.
c) Sitat C: Xlorid ionlarını yüksək qatılığında stexiometriyası 1:2 olan yaxşı təyin
olunmuş kompleks əmələ gəlir. Aşağıdakı keyfiyyət oxunda (pCl soldan sağa
artır) hər sahəyə həmin sahədə üstünlük təşkil edən (və ya mövcud olan,
bərklər üçün) gümüş saxlayan hissəcikləri yerləşdirin. Sərhədlərdə pCl
qiymətləri bilinmir.
d) Sitat D: Gümüş xloridə ammonyak əlavə etdikdə, stexiomeriyası n olan yaxşı

tanınmış kompleks əmələ gəlir. Gümüş xloriddən [Ag(NH3)n]+ kompleksinin
sintezinin əmsallaşdırılmış tənliyini yazın və uyğun tarazlıq sabitini hesablayın.
e) 1 L sudakı 0.1 mol gümüş xloridin üzərinə çöküntü tamamilə yox olana qədər
ammonyak əlavə edirlər. Bu zaman [NH 3] = 1.78 mol L−1 olur. Durulaşdırma
effektlərini nəzərə almayaraq, kompleksin stexiometrik tərkibini müəyyən edin.
f) Sitat E-ə uyğun gələn əmsallaşdırılmış kimyəvi tənliyi yazın.
g) Dəniz suyunun bir az əsasi olduğunu və dioksigen ilə zəngin olduğunu, bu
şəraitlərdə gümüş metalının dioksigeni reduksiya edə biləcəyini hesab edərək,
sitat F –də qeyd olunan bərk maddənin əmələ gəlməsinə uyğun olan
əmsallaşdırılmış reaksiya tənliyini yazın. Dioksigen üçün stexiomerik əmsalı 1
seçin. 298 K-də tarazlıq sabitini hesablayın.
Mor metodu kalium xromat (2K+, CrO42−) iştirakında Cl − ionlarının Ag+
tərəfindən kolorimetrik titrləməsinə əsaslanır. Həcmi V0 = 20.00 mL olan
naməlum qatılıqlı CCl natrium xloridin üzərinə təxmini 7.76∙10−3 mol L−1 qatılıqlı
üç damcı (~ 0.5 mL) K2CrO4 məhlulu əlavə edirlər. Bu məhlul sonra
CAg = 0.050 mol L−1 qatılıqlı gümüş nitrat (Ag+, NO3−) ilə titrlənir və dərhal A
çöküntüsünün əmələ gəlməsinə səbəb olur. VAg = 4.30 mL olduqda qırmızı
çöküntü (B bərk maddəsi) əmələ gəlir.
h) Təcrübə zamanı baş verən iki reaksiyanın əmsallaşdırılmış tənliklərini yazın.
Müvafiq tarazlıq sabitlərini hesablayın.
i) Bərk maddələri müəyyən edin.
77
j) Natrium xlorid məhlulunda xlorid ionlarının naməlum qatılığını CCl

hesablayın.
k) AgCl(s)-un çökməsi üçün lazım olan minimum VAg(min) həcmini hesablayın.
l) Gümüş xromat çökməyə başlayanda xlorid ionlarının qalıq qatılığını [Cl−]res
hesablayın. İki qiyməti müqayisə edərək, CrO42—ün niyə yaxşı bir titrləmə son
nöqtəsi göstərici olduğunu əsaslandırın.
Məsələ 68
Müasir nəqliyyat vasitələrində faydalı qazıntı yanacaqları istifadə olunur, lakin
real yanma mühərriklərinin səmərəliliyi məhduddur və adətən 20-40% arasında
dəyişir.
a) Yanacaq mühərrikinin səmərəliliyini artmasını təmin edən amilləri qeyd edin:

☐ Mühərrikin mexaniki hissələrində sürtünmənin artırılması
☐ Mühərrikdə yanacaqın yanma temperaturunun artırılması
☐ Mühərrikin iş temperaturunun intervalının azaldılması
☐ Qazın işçi təzyiqinin artırılması
Yanacaq hücrələri (unit) gələcək nəqliyyat vasitələri üçün mühərrik

səmərəliliyinin yaxşılaşdırılması üçün bir vasitədir. Hidrogen əsaslı yanacaq
hücrələrini (unit) istifadə edərək, mühərrikin səmərəliliyinin artırılması
mümkündür.
b) Maye suyun standart əmələ gəlmə entalpiyası ΔfH°(H2O,l) = −285.84 kJ

mol−1, izooktanın standart yanma entalpiyası isə ΔcH°(C8H18,l) = −5 065.08 kJ
mol−1 (hər ikisi 323.15 K). Təmiz maye izooktan və təmiz qaz hidrogeninin
323.15 K temperaturda xüsusi yanma entalpiyasının (hər bir kütlə vahidinə)
qiymətini hesablayın.
c) Qaz hidrogen və oksigen istifadə edən yanacaq hücrəsinin standart
elektrohərəkətedici qüvvəsini (EMF) hesablayın Hər iki ideal qaz 100 kPa
təzyiqə və 323.15 K temperature malik olub, maye su əmələ gətirirlər. 323.15 K
temperatur üçün aşağıdakı entropiya məlumatlarını istifadə edin:
78
S°(H2O,l) = 70 J K−1 mol−1,

S°(H2,g) = 131 J K−1 mol−1,
S°(O2,g) = 205 J K−1 mol−1.
d) 353.15 K temperaturda maye su əmələ gətirən yanacaq hücrəsinin ideal
termodinamik səmərəliliyini (η) hesablayın. Bu temperaturda suyun əmələgəlmə
entalpiyası ΔfH°(H2O,l) = −281.64 kJ mol−1 və müvafiq reaksiya üçün Gibbs
enerjisi ΔrG° = −225.85 kJ mol−1-dir.
e) Polimer membranlı elektroliz cihazı 2.00 V gərginlikdə işləyir və 22: 00-dan
06: 00-dək tam gücdə işləyən 10.0 MVt güclü külək turbin zavodundan elektrik
ilə təchiz olunur. Elektroliz nəticəsində 1 090 kq saf hidrogen alınır. İstehsal
edilən hidrogenin kütləsinin nəzəri alına bilən hidrogen kütləsinə nisbəti şəklində
müəyyən olunan elektroliz çıxımını hesablayın.
f) Praqa və Bratislava (330 km) arasındakı məsafəni 310 kW elektrik mühərriki
ilə təchiz edilmiş və gücünün orta hesabla 15%-ni istifadə edən avtomobil ilə
100 km h−1 orta sürətlə getmək üçün tələb olunan hidrogenin kütləsini
hesablayın. Fərz edin ki Elektrik enerjisi istehsal edən hidrogen hücrəsinin
səmərəliliyi 75%, elektrik mühərrikinin səmərəliliyi 95% təşkil edir və hidrogen
yanacağının yanması üçün Gibbs enerjisi dəyişməsi ΔrG = −226 kJ mol−1.
Hidrogen istehsalının aşağı səmərəliliyi və onun saxlanması ilə əlaqədar
təhlükəsizlik məsələləri hidrogen əsaslı nəqliyyat texnologiyalarının yayılmasına
mane olur. Hidrazin (N2H4) yanacaq hücrələri uyğun alternativ ola bilər.
Hidrazinin sulu sistemləri üçün aşağıdakı standart reduksiya potensialları

mövcuddur:
N2(g) + 5 H+(aq) + 4 e− → N2H5+(aq) E° = −0.23 V

N2H5+(aq) + 3 H+(aq) + 2 e− → 2 NH4+(aq) E° = +1.28 V
N2(g) + 4 H2O(l) + 4 e− → N2H4(aq) + 4 OH− (aq) E° = −1.16 V
N2H4(aq) + 2 H2O(l) + 2 e− → 2 NH3(aq) + 2 OH− (aq) E° = +0.10 V
2 H2O(l) + 2 e− → H2(g) + 2 OH− (aq) E° = −0.83 V.
g) Aşağıdakı Latimer diaqramlarını verilmiş şəraitdə üstünlük təşkil edən

hidrazin və ammonyak formaları ilə doldurun və elektrokimyəvi yarımreaksiyanı
göstərən hər bir ox üçün oksidləşmə-reduksiya potensialının qiymətini
hesablayın. Bütün lazimı hesablamaları yazın.
79
I) Turş mühit (pH = 0)

N2
II) Əsasi mühit (pH = 14)
N2
Zəhərlilik, qoxu və onun ətraf mühitə təsirinə görə yanacaq hücrələrində

ammonyak istehsal etmək çox əlverişsizdir.
h) Hidrazinin əsasi mühitdə (i) ammonyak və azota və (ii) azot və hidrogenə
parçalanmasının tam kimyəvi tənliyini yazın və T = 298.15 K-də müvafiq tarazlıq
sabitlərini hesablayın.
Yenidən yüklənilə bilən litium-əsaslı batareyalar yanacaq hücrələrinin

alternatividir. Litium-ion batareyalar bir elektrod üçün adətən qrafiti istifadə
edirlər, və onun tərkibində Litium klasterləri qrafit təbəqələri arasına
interkalasiya edir. Digər elektrod litium kobalt oksiddən hazırlanır ki, bu da
yüklənmə və boşaltma prosesləri zamanı bir elektrotdan digərinə hərəkət edən
litium ionlarını dönər uda bilir. Sistemə aid yarımreaksiyalar formal olaraq
aşağıdakı kimi yazıla:
(C)n + Li+ + e– → Li(C)n E° = – 3.05 V,

CoO2 + Li+ + e– → LiCoO2 E° = +0.19 V.
i) Yuxarıda verilmiş formalizmi istifadə edərək, boşalma prosesi zamanı
batareyada baş verən ümumi kimyəvi reaksiyanı yaz. Kobalt atomunun
oksidləşmə dərəcələrini qeyd edin.
j) i bəndində təsvir edilmiş litium əsaslı batareyanın boşaldılıması üçün uyğun
olan düzgün bəyanatları ifadələri işarələyin:
80
Katod çünki burda litium ionları

reduksiya olunur.
Li(C)n elektrod
Anod çünki burda litium ionları
oksidləşir.
Katod çünki burda kobalt ionları

reduksiya olunur.
LiCoO2 elektrod
Anod çünki burda kobalt ionları
oksidləşir.
k) Fərz edin ki, bir C6 hüceyrəsi, CoO2 hüceyrəsi və Li atomu elektrodlar

arasında bir elektron ötürmək üçün lazım olan aktiv batareya kütləsi əmələ
gətirir. Müvafiq standart EMF-dən (elektrohərəkətedici qüvvədən) istifadə
edərək, bütün aktiv batareya kütləsinə aid olan belə bir model litium ion
batareyasının nəzəri xüsusi dönər yük tutumunu (mAh g−1) və enerji sıxlığını
(kWh kg−1) hesablayın.
Məsələ 69
Pozitron emissiya tomoqrafiyası üçün 64
Cu nuklidi sink hədəfinin deytrium
nüvəsi ilə (daha sonra tapşırığın şərtində aktivləşdirilmiş hədəf adlandırılan)
bombardman olunması ilə hazırlanır.
a) 64Zn birləşməsinin deyterium nüvəsi ilə bombardmanı zamanı 64

Cu alınması
ilə nəticələnən balanslaşdırılmış tənliyi yazın. Bütün hissəcik və element növləri
üçün müvafiq atom sıra nömrəsini və çəkisini ayrılmış qutularda göstərin.
Yükləri nəzərə almayın.
… +… → … + …
Cu2+ və Zn2+ ionlarının və onların xlorid komplekslərinin alınması məqsədilə

aktivləşdirilmiş hədəf qatı xlorid turşusu məhlulunda həll edilir.
81
b) Tərkibində mis saxlayan bütün mənfi yüklü ion hissəciklərinin sink hədəfinin
aktivləşdirilməsi zamanı alınan mis miqdarına olan nisbətini kimi təyin olunan
mol payını tapın. Fərz edək ki, [Cl−] = 4 mol dm−3 və ümumi
kompleksəmələgəlmə sabiti β üçün Cədvəl 1-ə baxın.
Hesablamalara başlamazdan əvvəl aşağıdakı hissəciklərin uyğun xanalarda

yükünü yazın:
Cu [CuCl] [CuCl2] [CuCl3] [CuCl4]
Cədvəl 1. Cu hissəcikləri üçün ümumi kompleksəmələgəlmə β sabiti

[CuCl ]
𝑖
(Formulada yüklər göstərilməmişdir). 𝛽𝑖 = [Cu]∙[Cl] 𝑖 ,
i [CuCli]
1 2 3 4
βi 2.36 1.49 0.690 0.055
Cu2+ və Zn2+ ionlarından ibarət qarışıq və onların uyğun xlorid kompleksləri

anion-mübadilə (dəyişmə və ya əvəzetmə) qətranı vasitəsilə ayrılmışlar.
Əvvəlcə OH− formasında olan quru qətran şişmək üçün suda dispersləşdirilir və
alınan suspenziya xromatoqrafiya kolonuna (sütununa) keçirilir. Bütün müvafiq
ion-mübadilə mərkəzlərinin Cl− ionları ilə tutulmasını (yəni qətranın Cl−
formasına keçməsi üçün) təmin etmək məqsədilə qətran əvvəlcə xlorid turşusu
məhlulu ilə yuyulur və daha sonra sərbəst (qətrana birləşməmiş) Cl− ionlarının
kənarlaşdırılması üçün deionlaşdırılmış su ilə bir daha yuyulur.
c) Xlorid turşusu ilə yumazdan öncə hər şey laboratoriya temperaturunda idi.
Xlorid turşusu ilə yuma zamanı kolonun (sütunun) temperaturu dəyişəcəkmi?
☐ Xeyr.
☐ Bəli, temperatur azalır.
☐ Bəli, temperatur artır.
82
Cu2+ və Zn2+ ionları və onların müvafiq xlorid kompleksləri olan Cl--formalı

qatranla dolu sütuna (kolona) keçirilir. Hidroxlorid turşusu məhlulu eluent kimi
istifadə edilmişdir.
Sadə eksperimental formuldan istifadə edərək mis və sinkdən ibarət

hissəciklərini kolonun orta ayırma qabiliyyətinin qiymətini tapmaq olar.
Kolonun tutma (saxlama) həcmi VR (birləşmənin 50%-i kolondan çıxmasına sərf

olunan hərəkətli fazanın (eluentin) həcmi) aşağıdakı formul ilə hesablana bilər:
VR = Dg × mresin,dry,OH form + V0
d) Kütlə paylanması əmsalından istifadə edərək Dg (Dg(Cu hissəcikləri) = 17.4

cm3 g−1, Dg(Zn hissəcikləri) = 78.5 cm3 g−1), kolonun tutma həcmini VR
hesablayın, məlumdur ki, mis və sink hissəcikləri üçün qurudulmuş OH−
formada olan qətranın kütləsi mresin,dry,OH form = 3.72 g və boş kolonun həcmi
kalonun V0 = 4.93 cm3 bərabərdir..
A və B hissəciklərinin tamamilə ayrılması zamanı aşağıdakı sadə

bərabərsizlik ödənilir:
V0.001(A) – V0.999(B) > 10Vc
burada V0.001 A maddəsinin 0.1%-i kolondan çıxması (yuylub çıxması) üçün sərf
olunan hərəkətli fazanın həcmi, V0.999 B maddəsinin 99.9%-i kolondan çıxması
(yuylub çıxması) üçün sərf olunan hərəkətli fazanın həcmidir.
V0.001 (A) = VR (A) × (1 – 6.91√dp /Lc )
V0.001 (B) = VR (B) × (1 – 6.91√dp /Lc )
V0.999 (B) = 2VR (B) – V0.001 (B)
e) Hesablamalar aparın və hesablamalardan istifadə edərək mis hissəciklərinin

tmamilə sink hissəciklərindən ayrılıb-ayrılmamasını müəyyən edin. Qətranın
hissəciklərinin diametri dp = 0.125 mm, şişmiş (nəm yaş) qətranla doldurulmuş
kolonun həcmi isə Vc = 10.21 cm3 ,kolonda şişmiş qətran qatının hündürlüyü isə
Lc = 13.0 cm.
83
Mis və sink saxlayan hissəcikləri ayrılması mümkündürmü
☐ Bəli ☐ Xeyr
f) Bu tapşırıqda istifadə olunan ion-mübadilə qətranının kütlə tutumunu Qm,theor,
in mmol g−1 hesablayın. İondəyişməni təmin edən qrupun tetralkylammonium
olduğunu nəzərə alın. Qətranın tərkibində digər azotsaxlayan qrup yoxdur.
Quru qətranda azotun kütlə payı 4.83%-dir.
Reallıqda tetraalkylammonium qruplarının hamısı ion mübadiləsində iştirak

etmirlər.İonmübadiləsinin həcm tutumununu Qv hesablamaq üçün kolon 3.72 g
quru Cl− formalı qətranla doldurulur və artıqlaması ilə götürülmüş natrium-sulfat
məhlulu ilə yuyulur. Bu zaman eluent 500 cm3-lik ölçü kolbasına yığılır və
üzərinə su əlavə edilərək həcmi müvafaq işarəyə çatdırılır.100 cm3 həcmində
olan alkivot potensiometrik olaraq 0.1027 mol dm−3 gümüş-nitratla titrlənmişdir.
Ekvivalent nöqtəsində gümüş-nitrat məhlulunun həcmi 22.20 cm3 olub. Şişmiş
qətranla doldurulmuş kolonun Vc həcmi 10.21 cm3 olub.
g) Şişmiş qətranın hər vahid həcmində (cm3) olan aktiv tetraalkylammonium

qruplarının ion-mübadilə həcmini Qv hesablayın.
h) İon mübadiləsində aktiv iştirak edən tetraalkylammonium qruplarının mol

payını (x) hesablayın.
Məsələ 70
Bu təcrübə 30.00ºC-də baş verir. Elektrokimyəvi element (cell) hidrogen qazı
təzyiqi altında bufer məhluluna batırılmış və özündə platin elektrod saxlayan
hidrogen yarım elementindən [Pt(b)│H2(q)│H+(aq)] ibarətdir. Hidrogen yarım
elementi naməlum qatılıqlı M2+(aq) məhluluna salınmış (M) metal lövhəsindən
ibarət metal yarım elementi ilə birləşdirilib. İki yarım element Şəkil 1.-də
göstərildiyi kimi duz körpüsü vasitəsi ilə birləşdirilib.
Qeyd: Standart reduksiya potensialları Cədvəl 1-də verilmişdir.
84
Şəkil 1. qalvanik element
a) Bütöv qalvanik elementin 30.00๐C temperaturda reaksiya sabiti (Q) 2.18 x

10-4 , elektrik hərəkət verici qüvvəsi (the electromotive force) isə +0.450 V-dur.
Standart reduksiya potensialını (E๐) hesablayın və metalı “M”müəyyən edin.
Qeyd: G  G o  RT ln Q
b) Qalvanik elementdə öz-özünə gedən oksidləşmə-reduksiya reaksiyanın

əmsallaşdırılmış tənliyini yazın.
c) Qalvanik elementdəki (Şəkil 1) M2+(aq) məhlulunun qatılığı yodometrik
titrasiya vasitəsi ilə müəyyən oluna bilər.n. M2+(aq) məhlulunun 25 ml-i kolbaya
keçirilir və artıq miqdarda KI əlavə olunur. Titrləmənin son nöqtəsinə (equivalent
point) çatmaq üçün 25.05 ml 0.8000 M qatılıqlı natrium tiosulfat məhlulu sərf
olunur. Titrasiya ilə bağlı bütün oksidləşmə-reduksiya reaksiyalarını yazın və
M2+(aq) məhlulunun qatılığını hesablayın.
d) Şəkil 1-də hidrogen yarım elementi 0.360 bar hydrogen qazı altındadır və
platin elektrod tərkibində 0.050 mol süd turşusu (HC3H5O3) və 0.025 mol
natrium laktatdan (C3H5O3Na) ibarət 500 ml bufer məhluluna salınıb. Qalvanik
elementin elektrik hərəkət edici qüvvəsi +0.534 V-a bərabərdir. Bufer
məhlulunun pH-nı və 30.00๐C temperaturda süd turşusunun dissosiyasiya
sabitini (Ka) hesablayın.
Cədvəl 1. Standard reduksiya potensialı (298-308 K)
85
Yarım reaksiya E๐ (V)
Ba2+(aq) + 2e- Ba(s) -2.912

Sr2+(aq) + 2e- Sr(s) -2.899
Ca2+(aq) + 2e- Ca(s) -2.868
Er2+(aq) + 2e- Er(s) -2.000
Ti2+(aq) + 2e- Ti(s) -1.630
Mn2+(aq) + 2e- Mn(s) -1.185
V2+(aq) + 2e- V(s) -1.175
Cr2+(aq) + 2e- Cr(s) -0.913
Fe2+(aq) + 2e- Fe(s) -0.447
Cd2+(aq) + 2e- Cd(s) -0.403
Co2+(aq) + 2e- Co(s) -0.280
Ni2+(aq) + 2e- Ni(s) -0.257
Sn2+(aq) + 2e- Sn(s) -0.138
Pb2+(aq) + 2e- Pb(s) -0.126
2H+(aq) + 2e- H2(g) 0.000
Sn4+(aq) + 2e- Sn2+(aq) +0.151
Cu2+(aq) + e- Cu+(aq) +0.153
Ge2+(aq) +2e- Ge(s) +0.240
VO2+(aq) + 2H+(aq) +e- V3+(aq) + H2O(l) +0.337
Cu2+(aq) + 2e- Cu(s) +0.340
Tc2+(aq) + 2e- Tc(s) +0.400
Ru2+(aq) + 2e- Ru(s) +0.455
I2(s) + 2e- 2I-(aq) +0.535
UO22+(aq) + 4H+(aq)+ 2e- U4+(aq) + 2H2O(l) +0.612
PtCl42-(aq) + 2e- Pt(s) + 4Cl-(aq) +0.755
Fe3+(aq) + e- Fe2+(aq) +0.770
Hg22+(aq) + 2e- 2Hg(l) +0.797
Hg2+(aq) + 2e- Hg(l) +0.851
2Hg2+(aq) + 2e- Hg22+(aq) +0.920
Pt2+(aq) + 2e- Pt(s) +1.180
MnO2(s) + 4H+(aq) + 2e- Mn2+(aq) + 2H2O(l) +1.224
Cr2O72-(aq)+ 14H+(aq) + 2Cr3+ (aq) + 7H2O +1.360
3+ - 2+
Co
6e- (aq) + e Co
(l) (aq) +1.920
S2O82-(aq) + 2e- 2SO42-(aq) +2.010
86
Məsələ 71
Fosforun torpaqda paylanması və hərəkətlilliyi adətən ardıcıl (sequential)
ekstraksiya ilə öyrənilir. Ardıcıl (sequential) ekstraksiya turşu və ya əsasın
istifadəsi ilə torpaqdakı qeyri-üzvi fosforun fraksiyalaşdırılmasıdır. Torpaq
nümunəsi çıxarılıb aşağıdakı kimi analiz olunmuşdur:
5.00 topaq nümunəsi əridilir və tərkibində ümumi fosfor və silisium həll olmuş
50.0 ml həcmə malik məhlul alınır. Ekstrakt fosfor və silisiumun ümumi
qatılıqlarının təyini üçün analiz edilir. Fosfor və silisiumun qatılıqları müvafiq
olaraq 5.16 mg dm-3 və 5.35 mg dm-3 tapılır.
a) 1.00 g torpaqdakı PO43- -ün kütləsini (mg-la) təyin edin.

b) 1.00 g torpaqdakı SiO44--in kütləsini (mg-la) təyin edin.
Fosfat molibden mavi metodu ilə analiz oluna bilər. Bir mol fosfat bir mol
molibden mavi maddəsinə çevrilir. Bu metod turşu ekstraksiyasında fosfatların
təyini üçün istifadə olunur. Optik sıxlıq -A (absorbsiya, udulma) və keçiricilik-T
(transmittance) 800 nm-də ölçülür. Molibden mavi maddəsi üçün molyar udulma
əmsalı 6720 dm3 mol-1 sm-1 –dir və bütün ölçmələr 1 .00 sm-lik kuvetdə aparılıb.
Keçiricilik (transmittance) və optik sıxlıq (absorbsiya) aşağıdakı ifadələrə

bərabərdir:
T = I / Io
A = log (Io / I)
I –keçən işığın intensivliyi, Io isə ilkin işığın intensivliyidir.
c) Yüksək qatılıqlı fosfat saxlayan nümunənin analizi zamanı 7.5 x 10-5 mol dm-3
qatılıqlı molibden mavi birləşməsinin məhlulu referans məhlul kimi, yəni sıfır
optik sıxlığı (absorbsiyanı) tənzimləmək üçün istifadə edilir. Nümunə
mməhlulunun keçiriciliyi (transmittance) 0.55-ə bərabər olur. Nümunə
məhlulunda fosfatın qatılığını (mol dm-3) hesablayın.
Həm fosfat, həm də silikat ionları qələvi mühitdə molibdat ionları ilə
reaksiyaya daxil olaraq, sarı molibdofosfat və molibdosilikat əmələ gətirirlər.
87
Askorbin turşusu ilə sonrakı reduksiya molibden mavi maddələrinin parlaq

rənginə səbəb olur. Hər iki kompleks 800 nm-də maksimum absorbsiya gösərir.
Tartarik turşusunun əlavə edilməsi fosfat ionlarının təyinində silikat ionlarının
müdaxiləsinin qarşısını alır.
İki seriya fosfat standartının tartarik turşu ilə və tartarik turşu olmadan, siilikat
standartının isə tartaric turşunun iştirakı olmadan absorbsiyası ölçülür.
Kalibrasiya xəttlərindən aşaöğıdakı xətti tənliklər alınır:
Şərtlər Xətti tənlik
Tartarik tuşsu və tartaric tuşusuz fosfat y = 6720x1
Tartarik turşusuz silikat y = 868x2
y 800 nm,
x1 fosfatın qatılığı, mol dm-3, x2 silikatın qatılığı, mol dm-3
Torpaq ekstraktının qələvi fraksiyasının 800 nm-də tartarik turşusunun iştirakı
ilə və iştirakı olmadan absorbsiyası ölşülür və müvafiq olaraq 0.267 və 0.510-ə
bərabər olur.
d) Qələvi torpaq ekstraksiyasında fosfatın qatılığını (mol dm-3) və uyğun fosforun

qatılığını (mg dm-3) hesablayın.
e) Qələvi torpaq ekstraksiyasında silikatın qatılığını (mol dm-3) və uyğun
silisiumun qatılığını (mg dm-3) hesablayın.
100 ml ammonium fosfomolibdat ((NH4)3PMo12O40) maddəsinin sulu nümunəsi

5.0 ml üzvi həlledici ilə ekstraksiya olunur. Üzvi-su paylanma əmsalı (Kow) üzvi
fazada maddənin qatılığının (co) su fazasındakı qatılığına (cw) nisbətidir.
Ammonium fosfomolibdatın Kow -ı 5.0-dir. Üzvi fazada fosfomolibdatın molyar
absorbsiya əmsalı 5000 dm3 mol-1 sm-1-dir.
f) Üzvi fazada optik sıxlıq (absorbsiya) 0.200 olarsa, orjinal sulu məhlul
nümunəsində fosforun ümumi kütləsini (mg –la) hesablayın. Kuvetin optik yol
uzunluğu 1.00 sm-dir.
88
89
90
Həllər
91
92
Məsələ 1
Ehtimal edilən turşu HA, H2A, H3A və s. ola bilər.
n(NaOH) = C ∙ V = 0,1 mol/dm3 ∙ 0,0317dm3 = 3,17 ∙ 10−3 mol
3,17 ∙ 10−3 mol

n(turşu) =
V
Harada ki, V = 1, 2, 3...
m(turşu)
n(turşu) = M(turşu) ;
0,19 q
M(turşu) = V ∙ = V ∙ 60 q⁄mol
3,17 ∙ 10−3 mol
İdeal qaz qanundan aşağıdakıları əldə edə bilərik:
ρ1 M
= M1
ρ2 2
M(H2 ) = 2 q⁄mol
M(turşu) = 30 ∙ 2 = 60 q⁄mol ilə müqayisə edildikdə: V = 1
Müvafiq turşu monoprotonlu turşudur və onun molyar kütləsi 60 q/mol-dur.
Turşunun adı – sirkə turşusudur: CH3COOH
Məsələ 2
Elektroliz zamanı yalnız su parçalanır və elektrolit məhlulundakı kalium sulfatın
ümumi miqdarı isə sabit qalır. Məhluldakı suyun kütləsi:
Elektrolizdən əvvəl (𝜌 = 1 q⁄sm3 olduğu fərz edilərsə): m(H2 O) = 150 q
20 q
Elektrolizdən sonra: m(H2 O) = m(məhlul) − m(K 2 SO4 ) = 0,15 = 113,3 q
m(H2 O) = 150 − 113,3 = 36,7 q, yəni n(H2 O) = 2,04 mol
Belə ki, 2H2O  2H2 + O2
93
Beləliklə, n(H2 ) = 2,04 mol n(O2 ) = 1.02 mol
n(H2 )RT 2,04 mol ∙ 8,314 C ∙ mol−1 ∙ K −1 ∙ 293,15 K

V(H2 ) = = ≈ 0,049 m3
p 101325 Pa
= 49 dm3
V(O2 ) = 1⁄2 V(H2 ) ≈ 0,0245 m3 = 24,5 dm3
Məsələ 3
Qaz halında olan karbohidrogenin ümumi formulu: C xHy
0,010 dm3 0,010

n(Cx Hy ) = 3
= mol
22,4 dm ⁄mol 22,4
Oksigen balansı:
0,070
 Reaksiyadan əvvəl: 70 sm3 , yəni mol
22,4
0,045
 Reaksiyadan sonra: 45 sm3 , yəni mol
22,4
0,025
Reaksiyada xərclənmişdir: mol O2
22,4
y y
Tənliyə görə: Cx Hy + (x + 4) O2 = x CO2 + 2 H2 O
0,020 0,020
Beləliklə, mol O2 karbonla reaksiyaya girərək mol CO2 əmələ gətirir:
22,4 22,4
(C + O2 = CO2),
0,005 0,010
mol O2 hidrogenlə birləşərək mol su əmələ gətirir:
22,4 22,4
(2 H2 + O2 = 2 H2O)
0,020 0,020
3 n(C) = n(CO2 ) = mol n(H2 ) = 2 n(H2 O) = mol
22,4 22,4
x ∶ y = n(C) ∶ n(H2 ) = 0,020 ∶ 0,020 = 1 ∶ 1
94
Mümkün variantlardan – C2H2, C3H3, C4H4, C5H5 – yalnız C2H2 verilmiş şərtlərə
cavab verir, yəni naməlum karbohidrogen asetilendir.
Məsələ 4
a) Nümunə A: Na2 CO3 × H2 O
pV
m(A) = 1,287 q n(CO2 ) = RT = 0,0045 mol = n(A)
1,287 q
M(A) = 0,0045 mol = 286 q ∙ mol−1 M(A) = M(Na2 CO3 ) + xM(H2 O)
M(A) − M(Na2 CO3 ) (286 − 106) q ∙ mol−1

x= = = 10
M(H2 O) 18 q ∙ mol−1
Nümunə A: Na2 CO3 × 10H2 O
b) Nümunə B: Na2 CO3 × H2 O
m(B) = 0,715 q
H2 SO4 + 2NaOH = Na2 SO4 + 2H2 O
n(NaOH) = CV = 0,1 mol ∙ dm−3 ∙ 0,05 dm3 = 0,005 mol
H2 SO4 artığı: n(H2 SO4 ) = 0,0025 mol
B nümunəsi ilə birləşən maddənin miqdarı:
n(H2 SO4 ) = 0,0025 mol = n(B)
0,715 q
M(B ) = = 286 q ∙ mol−1
0,0025 q ∙ mol−1
Nümunə B: Na2 CO3 × 10H2 O
95
Məsələ 5
a) M – qələvi metal
Reaksiya: 2M + 2H2O 2MOH + H2
n(H2 ) = 0,1 mol
n(M) = 0,2 mol
4,6 q
Orta molyar kütlə: M = 0,2 mol = 23 q ∙ mol−1
b) Qələvi metalların molyar kütlələrinə gəldikdə, yalnız litium nəzərə alına

bilər, yəni ərinti rubidium və litiumdan ibarətdir.
n(Rb) + n(Li) = 0,2 mol
m(Rb) + m(Li) = 4,6 q
n(Rb) ∙ M(Rb) + n(Li) ∙ M(Li) = 4,6 q
n(Rb) ∙ M(Rb) + (0,2 − n(Rb)) ∙ M(Li) = 4,6
n(Rb) = 0,0408 mol n(Li) = 0,1592 mol
0,0408 mol ∙ 85,5 q ∙ mol−1

% Rb = ∙ 100 = 76
4,6 q
0,1592 mol ∙ 7 q ∙ mol−1

% Li = ∙ 100 = 24
4,6 q
Məsələ 6
Hesablamalar aşağıdakı reaksiyaların baş verməsi ehtimalına əsasən
aparılır:
2NaCl  2Na+ + 2Cl-
Katod: 2Na+ + 2e+  2Na
96
Anod: 2Cl- – 2e-  Cl-
Cl2 + Cu  CuCl2
Elektrolit məhlulu daim qarışdırıldığı üçün aşağıdakı reaksiya nəzərə alınır:
CuCl2 + 2NaOH  Cu(OH)2 + 2NaCl
Bütün xlorun mis ilə reaksiyaya girdiyini fərz edilərsə, elektroliz zamanı NaCl-in
elektrolit məhlulunda kütləsi dəyişməz qalır.
m(NaCl) = nM = CVM = 2 mol ∙ dm−3 ∙ 0,2 dm3 ∙ 58,5 q ∙ mol−1 = 23,4 q
V(H2 ) = 22,4 dm3 , yəni n(H2 ) = 1 mol
Məhlulda suyun miqdarı:
n(H2 O) = 2 mol
n(H2 O) = 36 q azalır.
Elektrolizdən əvvəl:
m(NaCl məhlulu) = ρV = 200 sm3 ∙ 1,10 q ∙ sm−3 = 220 q
23,4 q
% NaCl = ∙ 100 = 10,64
220 q
Elektrolizdən sonra:
m(NaCl məhlulu) = 220 q − 36 q = 184 q
23,4 q
% NaCl = ∙ 100 = 12,72
184 q
Məsələ 7
CH3 COOH: K1 , α1 , C1 ; HClO: K 2 , α2 , C2 ; C1 = C2 = 1 ∙
10−3 mol ∙ dm−3 = C
[H3 O+ ][CH3 COO− ] (α1+α2 )C∙α1 C (α1 +α2 )α1 C

a) K1 = [CH3 COOH]
= (1−α1 )C
= (1)
1−α1
97
[H3O+ ][ClO− ] (α1 +α2 )α1C

K2 = [HClO]
= (2)
1−α2
K1 ≫ K 2 , buna görə də α1 ≫ α2 və α1 + α2 ≈ α1
K1 (1 − α1 ) = α12 C; Cα12 + K1 α1 − K1 = 0; α1 = 0,125
Tənlik (2)-ni (1)-ə bölündükdə:
K 2 (1 − α1 )α2
=
K1 (1 − α2 )α1
α1 əvəz edildikdən sonra: α2 = 2,94
α2 C
b) 2
K 2 = 1−α ; α2 ≪ 1; K 2 = α22 C; α2 = 6,08 ∙ 10−3
2
c) [H3 O+ ] = α1 C + α2 C = (α1 + α2 )C = (0,125 + 2,94 ∙ 10−4 ) ∙ 10−3
[H3 O+ ] ≈ 1,25 ∙ 10−4 mol ∙ dm−3
pH = 3,9
Məsələ 8
HCl həll edir – Al, Zn NaOH həll edir – Al, Zn, Si
0,843 dm3
= 37,61 mmol H2 (Al, Zn)
22,414 dm3 ∙ mol−1
2 ∙ 0,517 dm3
= 46,13 mmol H2 (Al, Zn, Si)
22,414 dm3 ∙ mol−1
8,52 mmol H2 fərqi 4,26 mmol Si-a uyğundur.
Si: m(Si) = 4,26 mmol ∙ 28,09 q ∙ mol−1 = 119,7 mq
119,7 mq
%Si = ∙ 100 = 11,97
1000 mq
98
Cu: m(Si + Cu) = 170 mq
m(Cu) = 170 mq − 119,7 mq = 50,3 mq (1000 mq ərintidə)
%Cu = 5,03
Al: m(Zn + Al) = 1000 mq − 170 mq = 830 mq
3 x
x mq Al ⟹ ∙ mmol H2
2 26,98
830 − x
(830 − x) mq Zn ⟹ mmol H2
65,37
3 x 830 − x
∙ + = 37,61 mmol H2
2 26,98 65,37
x − 618,2 mq Al (1000 mq ərintidə)
%Al = 61,82
Zn: m(Zn) = 830 mq − 618,2 mq = 211,8 mq (1000 mq ərintidə)
%Zn = 21,18
Məsələ 9
- +
CH3COOH + H2O CH3COO + H3O
a)
[H3 O+ ][CH3 COO− ] [H3 O+ ]2

Ka = =
[CH3 COOH] C
[H3 O+ ] = √K a ∙ C = √1,8 ∙ 10−5 ∙ 0,2 = 1,9 ∙ 10−3 mol ∙ dm−3
b) pH = −log[H3 O+ ] = − log 0,2 = 0,7

c)
- 2- 2- -
HSO 4 + CO 3 SO 4 + HCO 3
A1 B2 B1 A2
99
d) İonlaşma sabitlərini müqayisə edilir:
K a (HCl) > K a (HSO4 − ) > K a (CH3 COOH)
Beləliklə, suya nəzərən turşuların gücü yuxarıda verilmiş qaydada azalır.
CH3 COO− – ən güclü qoşulmuş əsasdır, Cl− isə əksinə ən zəifdir.
- 2- - 2-
HSO4 + HPO4 H2PO4 + SO4
e)
K a (HSO4 − ) ≫ K a (HPO2−
4 )
2−
Tarazlıq H2 PO−
4 və SO4 ionlarının alındığı istiqamətə yönəlir.
2- - -
CH3COOH + CO3 CH3COO + HCO3
f)
- -
CH 3COOH + HCO 3 CH 3COO + H2CO 3
K a (CH3 COOH) > K a (H2 CO3 ) > K a (HCO−

3)
Tarazlıq CH3 COO− və H2 CO3 -ın alındığı istiqamətə yönəlir
g) n(H2 SO4 ) = CV = 0,2 mol ∙ dm−3 ∙ 0,02 dm3 = 0,004 mol
n 0,008 mol
V(0,2M NaOH) = = = 0,04 dm3
C 0,2 mol ∙ dm−3
nRT 0,2 mol∙8,314 C∙mol−1 ∙K−1∙310 K

h) V(HCl) = = = 2,544 dm3
p 202,65 kPa
Məsələ 10
Tənliklər:
- 3+ 2-
10OH + 2Cr + 3H2O2 2CrO 4 + 8H2O
+ 2+ 2- 2+ 3+
8H + 3Fe + CrO 4 3Fe + Cr + 4H2O
+ 2+ - 3+ 2+
8H + 5Fe + MnO4 5Fe + Mn + 4H2O
100
Cr tərkibi:
17,20 ∙ 0,020 = 0,344 mmol KMnO4
5 ∙ 0,344 = 1,72 mmol Fe2+
Reaksiyaya girib: 25 ∙ 0,1 − 1,72 = 0,78 mmol Fe2+
0,78
Bu uyğundur: = mmol Cr 150 mq ərintidə
3
m(Cr) = 2,6 mmol ∙ 52 q ∙ mol−1 = 135,2 mq (1500 mq ərintidə)
%Cr = 9,013
Cu və Ag tərkibi:
Q = 40,575 mF⁄1500 mq (1087,4 mAs)
Q Cr = 2,6 ∙ 3 = 7,8 mF (209 mAs)
Q (Cu+Ag) = 40,575 − 7,8 = 32,775 mF (878,4 mAs)
(F – Faradey yükü)
m(Cu + Ag) = m(alloy) − m(Cr) = 1500 − 135,2 = 1364,8 mq
2x
Misin çökməsi üçün: mF
63,55
1364,8−x
Gümüşün çökməsi üçün: mF
107,87
2x 1364,8 − x
32,775 = +
63,55 107,87
x = 906,26
m(Cu) = 906,26 mq → 1500 mq ərintidə
m(Ag) = 458,54 mq → 1500 mq ərintidə
%Cu = 60,4 %Ag = 30,6
101
Məsələ 11
1004,9 q∙0,03
n1 45,03 q∙mol−1
C1 = = = 6,55 ∙ 10−1 mol ∙ dm−3
V 1 dm3
pH = 1,97; [H + ] = 1,0715 ∙ 10−2 mol ∙ dm−3
[H+ ]
α1 = = 0,01636 (1,636%)
C1
Durultmadan sonra C2 -nin hesablanması (iki alternativ üsul):
I) α1 – durultmadan əvvəl; α2 – durultmadan sonra
1 1α C
K a = 1−C (1)
1
2 1α2 C (10α1 )2 C2
K a = 1−α = (2)
2 1−10α1
(1) və (2) tənliklərindən:
C1 100(1 − α1 )
= = 117,6
C2 1 − 10α1
2
[H+ ]2 (1,0715∙10−4 )
II) K a = C−[H+] = 0,655−1.0715∙10−2 = 1,78 ∙ 10−4
K a (1 − 10α1 )
C2 = = 5,56 ∙ 10−3 mol ∙ dm−3
(10α1 )2
C1 6,55∙10−1 mol∙dm−3
= = 117,8
C2 5,66∙10−3 mol∙dm−3
Məsələ 12
a)
b) n(H2 SO4 ) = 2 mol n(H2 O) = 2 mol
m(H2 SO4 ) = 196 q m(H2 O) = 36 q
102
Boşalma: ∆m(H2 SO4 ) = −196 q
∆m(H2 O) = +36 q
Yüklənmə: ∆m(H2 SO4 ) = +196 q
∆m(H2 O) = −36 q
c) Tələb olunan H2SO4 miqdarı:
26,8 As  98 q H2SO4 120 As  438,8 q H2SO4
Analoji:
26,8 As  18 q H2O 120 As  80,6 q H2O
Boşalmış qurğuşun akkumulyatoru:
H2SO4 məhlulunun kütləsi – m
H2SO4-ün kütləsi – m1
H2SO4-ün kütlə payı – w1 = 0,1435
H2SO4 məhlulunun sıxlığı – ρ1 = 1,10 q ∙ sm−3
Yüklənmiş qurğuşun akkumulyatoru:
əmələ gələn H2SO4-ün kütləsi – m2 = 438,8 q
sərf olunan H2O kütləsi – m3 = 80,6 q
H2SO4-ün kütlə payı – w2 = 0,3687
H2SO4 məhlulunun sıxlığı – ρ2 = 1,28 q ∙ sm−3
m1
Çünki: w1 = (𝐈)
m
m1 + m2
w2 = (𝐈𝐈)
m + m 2 − m3
103
m1 və m üçün həll olunan (I) və (II) tənliklər sistemini alırıq:
m1 = 195,45 q
m = 1362 q
d) Boşalmış qurğuşun akkumulyatorunda elektrolitin həcmi V1:
m 1362 q
V1 = = = 1238,2 sm3
ρ1 1,10 q ∙ sm−3
Yüklənmiş qurğuşun akkumulyatorunda elektrolitin həcmi V2:
m + m2 − m3 1720,2
V2 = = = 1343,9 sm3
ρ2 1,28 q ∙ sm−3
Həcmlər fərqi:
∆V = V2 − V1 = 1343,9 − 1238,2 = 105,7 sm3
Məsələ 13
Maddələrin A, B və Cu hissəciklərinin ümumi miqdarına görə tənlikləri aşağıdakı
kimidir:
a = n(A− ) + n(HA) + n(CuA)
b = n(B − ) + n(HB) + n(CuB)
m = n(Cu+ ) + n(CuA) + n(CuB)
Tənliklərdə olan çöküntülərin miqdarı ixtisar edilir:
a + b − m = n(A− ) + n(HA) + n(B − ) + n(HB) − n(Cu+ ) = 0
Çünki iki bərk duzdan ibarət sistem əmələ gəldiyi zaman A və B hissəciklərinin
ümumi sayı (a + b) Cu+ kationlarının ümumi sayına, yəni m-ə bərabər olmalıdır.
Maddələrin miqdarı məhlulun həcminə bölündükdə konsentrasiyanı əldə edirik

və beləliklə:
104
[A− ] + [HA] + [B− ] + [HB] = [Cu+ ] (1)
K s (CuA)
K s (CuA) = [Cu+ ] ∙ [A− ] ⟹ [A− ] = (2)
[Cu+ ]
K s (CuB)
K s (CuB) = [Cu+ ] ∙ [B− ] ⟹ [B − ] = (3)
[Cu+ ]
[H + ] ∙ [A− ] [H + ] ∙ [A− ]
K a (HA) = ⟹ [HA] = (4)
[HA] K a (HA)
[H + ] ∙ [B − ] [H + ] ∙ [B − ]
K a (HB) = ⟹ [HB] = (5)
[HB] K a (HB)
(4) və (5) tənliklərindən istifadə edərək tənlik (1) əvəz olunur:
+] −]
[H + ] −
[H + ]
[Cu = [A ∙ (1 + ) + [B ] ∙ (1 + ) (6)
K a (HA) K a (HB)
(2) və (3) tənliklərindən istifadə edərək tənlik (6) əvəz olunur:
+]
K s (CuA) [H + ] K s (CuB) [H + ]
[Cu = ∙ (1 + )+ ∙ (1 + ) (7)
[Cu+ ] K a (HA) [Cu+ ] K a (HB)
[H + ] [H + ]
[Cu+ ] = √K s (CuA) ∙ (1 + ( )
) + K s CuB ∙ (1 + )
K a (HA) K a (HB)
Məsələ 14
n(HClO4 ) = C ∙ V = 0,0500 dm3 ∙ 0,100 mol ∙ dm−3 = 0,00500 mol
n(NaAc) = 0,0160 dm3 ∙ 0,150 mol ∙ dm−3 = 0,00240 mol
Reaksiyada sərf olunan:
n(HClO4 ) = (0,00500 − 0,00240)mol = 0,00260 mol
V(HClO4 ) = 0,0260 dm3
105
Belə ki:
n(HClO4 ) = n(qlisin) = n(N2 ) = 0,0260 mol
Onda:
nRT 0,0260 mol ∙ 8,314 C ∙ mol−1 ∙ K −1 ∙ 293,1 K

V(N2 ) = = = 0,617 dm3
p 102,658 kPa
Məsələ 15
2 HCl
a) MgCO3 + MgCl 2 + CO 2 + H2O
+ 2+
MgCO 3 + 2H Mg + CO 2 + H2O
CaSiO 3 + 2 HCl CaCl 2 + SiO 2 + H2O
+ 2+
CaSiO 3 + 2H Ca + SiO 2 + H2O
b) Fe(CrO2)2 şəklində olan dəmirin ümumi miqdarı.
Belə ki:
̂ 2Fe(CrO2 )2
Fe2 O3 =
𝑀𝑟 (Fe2 O3 ) = 159,70 𝑀𝑟 (Fe(CrO2 )2 ) = 223,87
2∙223,87
% Fe2 O3 = 7,98 %𝐅𝐞 (𝐂𝐫𝐎𝟐 )𝟐 = ∙ 7,98 = 𝟐𝟐, 𝟑𝟕
159,70
Cr2O3-ün ümumi miqdarı ilə Fe(CrO2)2 tərkibindəki Cr2O3-ün miqdarı arasındakı

fərq Mg(CrO2)2-nin tərkibindəki Cr2O3 miqdarına uyğun gəlir.
Fe(CrO2)2-də Cr2O3-ün payı %:
Fe(CrO2 )2 =
̂ Cr2 O3
𝑀𝑟 : 223,87 152,02
152,02
%𝐂𝐫𝟐 𝐎𝟑 = ∙ 22,37 = 𝟏𝟓, 𝟏𝟗
223,87
106
Mg(CrO2)2-də Cr2O3-ün payı %: 45,5 − 15,19 = 30,41
Mg(CrO2)2 tərkibi:
̂ Mg(CrO2 )2
Cr2 O3 =
𝑀𝑟 : 152,02 192,34
192,34
%𝐌𝐠(𝐂𝐫𝐎𝟐 )𝟐 = ∙ 30,41 = 38,47
152,02
Filizdəki MgO-nun ümumi miqdarı ilə Mg(CrO2)2-də olan MgO miqdarı

arasındakı fərq həmin maddənin MgCO3-da olan miqdarına uyğun gəlir. MgO
və Mg(CrO2)2 payları (%) analoji olaraq yuxarıdakı kimi hesablanır.
Mg(CrO2 )2 =
̂ MgO
𝑀𝑟 : 192,34 40,32
40,32
%𝐌𝐠𝐎 = ∙ 38,47 = 𝟖, 𝟎𝟔
192,34
MgO =
̂ MgCO3
𝑀𝑟 : 40,32 84,32
84,32
%𝐌𝐠𝐂𝐎𝟑 = ∙ 8,06 = 𝟏𝟔, 𝟖𝟔
40,32
CaSiO3 tərkibi 100%-ə tamamlayıcı qiymət kimi alınır.
%𝐂𝐚𝐒𝐢𝐎𝟑 = 100 − (22,37 + 38,47 + 16,86) = 𝟐𝟐, 𝟑𝟎
Bir kiloqram filizin tərkibində:
223,7 q Fe(CrO2 )2 ⟹ 1 mol; 384,7 q Mg(CrO2 )2 ⟹ 2 mol
168,6 q MgCO3 ⟹ 2 mol; 223,0 q CaSiO3 ⟹ 2 mol
c) Problemi asanlaşdırmaq üçün xlorid turşusunun 1 kq filizlə, yəni 168,6 q

MgCO3 ilə və kütləsi 223,0 g CaSiO3 maddəsindəki 107,65 q CaO ilə reaksiya
verdiyini güman edə bilərik.
107
Beləliklə, 276,25 q filiz (168,6 q + 107,65 q) reaksiyaya girir, 723,75 q isə

reaksiyaya girmir.
Bir kiloqram filiz tərkibində 456 q Cr2O3 (45,6%) saxlayır və eyni miqdarda
Cr2O3 reaksiyaya girməmiş hissədə tərkibindədir.
456
%𝐂𝐫𝟐 𝐎𝟑 = ∙ 100 = 𝟔𝟑, 𝟎
723,75
d) Dolu sınaq şüşəsinin kütləsi MgCO3-ün xlorid turşusu ilə parçalanması ilə
əmələ gələn CO2 qazının hesabına artır. 168,6 q MgCO3-dən 87,98 q CO2
qazı əmələ gəlir. Beləliklə, sınaq şüşəsinin reaksiyadan sonra kütləsi 500
qramdır.
Məsələ 16
a) Susuz məhsul: Fe2 O3
m(Fe2 O3 ) = 0,001432 q
100 sm3 sudan 0,001432 q, yəni 100 dm3 sudan 1,432 q
1 mol Fe2 O3 ⟺ 2 mol FeO
1,432 q
n(Fe2 O3 ) = ≈ 0,009 mol
159,7 q ∙ mol−1
m(FeO) = n ∙ M = 2 ∙ 0,009 mol ∙ 71,85 q ∙ mol−1 ≈ 1,293 q
1° sərtlik = 10 mq CaO⁄dm3 su
𝑀(𝐹𝑒𝑂)
1° sərtlik = ≈ 10° sərtlik
𝑀(𝐶𝑎𝑂)
Ümumi sərtliyi 20° olan sudakı 10° sərtlik FeO payına düşür, digər 10° sərtlik isə
CaO (10 dm3 suda 1 q olan) payına düşür.
m(FeO) m(CaO) 1,289 q 1q

Mol nisbəti: n(FeO): n(CaO) = M(FeO) : M(CaO) = 71,85 q∙mol−1 : 56,08 q∙mol−1 = 1: 1
108
b) Həcmi 10,00 dm3 su tərkibində 1,293 q FeO-ya uyğun olan qədər dəmir
saxlayır. 50% dəmir (0,6445 q FeO) Fe()-ə oksidləşir və beləliklə, eyni
zamanda FePO4 və Fe3(PO4)2 əmələ gəlir.
3 mol FeO •••••• 1 mol Fe3(PO4)2
215,55 q •••••• 357,55 q
0,6445 q •••••• 1,0699 q

Fe3(PO4)2
1 mol FeO •••••• 1 mol Fe3(PO4)2
71,85 q •••••• 150,85 q
0,6445 q •••••• 1,3542 q

Fe3(PO4)2
Çöküntünün kütləsi: 1,0699 q + 1,3542 q = 2,4241 q
Məsələ 17
Nitrat turşusunun ərintiyə təsiri:
Sn + 4HNO3  H2SnO3 + 4NO2 + H2O
Pb + 4HNO3  Pb(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O
Bi + 6HNO3  Bi(NO3)3 + 3NO2 + 3H2O
Cd+ 4HNO3  Cd(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O
Qalayın kütləyə görə təyini: H2SnO3  SnO2 + H2O
Ərintidə qalayın hesablanması:
M(Sn) = 118,7 q ∙ mol−1 ; M(SnO2 ) = 150,7 q ∙ mol−1
109
m(Sn) M(Sn)
= ;
m(SnO2 ) M(SnO2 )
118,7 q ∙ mol−1 ∙ 0,3265 q

m(Sn) = = 0,2571 q
150,7 q ∙ mol−1
Qalayın (metal A) ərintidə kütlə payı:
0,2571 q
w(Sn) = = 0,1999 = 19,99%
1,2860 q
Artıq miqdarda götürülmüş sulu ammonyak məhlulunda baş verən reaksiyalar:
Pb(NO3)2 + 2NH4OH  Pb(OH)2 + 2NH4NO3
Bi(NO3)3 + 3NH4OH  Bi(OH)3 + 3NH4NO3
Cd(NO3)2 + 4NH4OH  Cd(NH3)4(NO3)2 + 4H2O
Məhlulun hidrogen sulfid iştirakında doymuş hala gəlməsi:
Cd(NH3)4(NO3)2 + 2H2S  CdS + 2NH4NO3 + (NH4)2S
Ərintidə kadmiumun hesablanması:
M(Cd) = 112,4 q ∙ mol−1 ; M(CdS) = 144,5 q ∙ mol−1
112,4 q ∙ mol−1 ∙ 0,6613 q

m(Cd) = = 0,5143 q
144,5 q ∙ mol−1
Kadmiumun (metal B) ərintidə kütlə payı:
0,5143 q
w(Cd) = = 0,3999 = 39,99%
1,2860 q
Artıq miqdarda götürülmüş natrium hidroksid məhlulunda baş verən reaksiyalar:
Natrium hidroksidin artığının qurğuşun()hidroksid və bismut()hidroksidə

təsiri:
Pb(OH)2 + 2NaOH  Na2Pb(OH)4 (məhlul)
Bi(OH)3 + NaOH  reaksiya baş vermir
110
Məhlulun nitrat turşusu ilə oksidləşməsi (pH = 5 – 6):
Na2Pb(OH)4 + 4HNO3  Pb(NO3)2 + 2NaNO3 + 4H2O
K2CrO4 ilə reaksiyası: Pb(NO3)2 + K2CrO4  PbCrO4 + 2KNO3
PbCrO4 çöküntüsündəki qurğuşunun kəmiyyətcə təyin olunmasına əsaslanan

reaksiyaları:
2PbCrO4 + 6K + 8H2SO4  32 + 2PbSO4 + 3K2SO4 + Cr2(SO4)3 + 8H2O
2 + 2Na2S2O3  2Na + Na2S4O6
Ərintidə qurğuşunun (metal C) kütlə payı:
C(Na2 S2 O3 ) ∙ V(Na2 S2 O3 ) ∙ M(Pb)

w(Pb) =
m(ərinti) ∙ 3
(Bir Pb2+ ionu verilmiş redoks reaksiyasında 3 elektron qəbul edən bir CrO42
ionuna uyğundur.)
0,1512 mol ∙ dm−3 ∙ 0,01846 dm3 ∙ 207,2 q ∙ mol−1

w(Pb) = = 0,1499
1,286 q ∙ 3
= 14,99%
Bismut (III) hidroksidi fosfata çevirmək üçün aşağıdakılar lazımdır.
I) Bismut (III) hidroksidi turşuda həll etmək:
Bi(OH)3 + 3HNO3  Bi(NO3)3 + 3H2O
II) Bi3+ ionlarını fosfat ionları ilə çökdürmək:
Bi(NO3)3 + K3PO4  BiPO4 + 3KNO3
Ərintidə bismutun hesablanması:
M(Bi) = 209 q ∙ mol−1 ; M(BiPO4 ) = 304 q ∙ mol−1
111
209 q ∙ mol−1 ∙ 0,4676 q

m(Bi) = = 0,3215 q
304 q ∙ mol−1
Bismutun (metal D) ərintidə kütlə payı:
0,3215 q
w(Bi) = = 0,2500 = 25,00%
1,2860 q
Ərintinin tərkibi: %Cd = 40, %Sn = 20, %Pb = 15, %Bi = 25
Məsələ 18
a) Bərk maddə tərkibində Na və I saxlamalıdır. Bunsen qızdırıcısının
alovunun sarıya rənglənməsi natiriumun mövcudluğunu göstərir. Yalnız CN və
2S2O32 kimi güclü kompleksəmələgətirən agentlərlə həll edilən sarı gümüş
duzu AgI olmalıdır.
b) 1) – 4) bəndlərinin reaksiyaları oksigen saxlayan yod turşusunun Na-
duzunun olduğunu göstərir:
 və SO2 – hər ikisi oksidləşirlər. Birinci halda I ionu I2 intermediatı (və ya I3,
qəhvəyi məhlul) ilə formalaşır, ikinci halda isə I2 (və ya I3) əmələ gəlir.
A məhlulunun neytral olduğuna görə NaO3 və NaO4 nəzərə alınır.
M(NaIO3 ) = 22,99 + 126,905 + 3 ∙ 16,000 = 197,895 = 197,90 q ∙ mol−1
M(NaIO4 ) = 22,99 + 126,905 + 4 ∙ 16,000 = 213,895 = 213,90 q ∙ mol−1
c) 2IO− − +
3 + 4H2 O + 5SO2 = 5HSO4 + 3H + I2
I2 + SO2 + 2H2 O = HSO− +

4 + 3H + 2I
−
IO− − +
4 + 7I + 8H = 4I2 + 4H2 O
IO− − +
3 + 5I + 6H = 3I2 + 3H2 O
I2 + 2S2 O2− − 2−
3 = 2I + S4 O6
d) Təcrübə: A maddəsinin 0,1000 q nümunəsi  3,740 ∙ 10−3 mol S2 O2−

3
1-ci fərziyyə: Maddə  NaO3–dır.
112
1 mol NaIO3 ⟹ 197,90 q NaIO3 ⟹ 6 mol S2 O2−

3
0,1000 ∙ 6
0,1000 q NaIO3 ⟹ = 3,032 ∙ 10−3 mol S2 O2−
3
197,90
Fərziyyə yanlışdır.
2-ci fərziyyə: Maddə  NaO4–dır.
1 mol NaIO4 ⟹ 213,90 q NaIO4 ⟹ 8 mol S2 O2−

3
0,1000 ∙ 8
0,1000 q NaIO4 ⟹ = 3,740 ∙ 10−3 mol S2 O2−
3
213,90
A maddəsi – NaIO4-dır.
Məsələ 19
a) α0 = α1
K1 = CH+ = 10−pH = 10−1,92 = 1,20 ∙ 10−2
α1 = α2
K 2 = CH+ = 10−pH = 10−6,22 = 6,02 ∙ 10−7
b) F = CH2 + + K1 ∙ CH+ + K1 ∙ K 2
pH = 1,92; CH+ = 10−1,92 = 1,20 ∙ 10−2 ; F = 2,88 ∙ 10−4
CH2 + (1,20 ∙ 10−2 )2

α0 = α1 = = = 0,500
F 2,88 ∙ 10−4
K1 ∙ K 2 1,20 ∙ 10−2 ∙ 6,02 ∙ 10−7

α2 = = = 2,51 ∙ 10−5
F 2,88 ∙ 10−4
pH = 6,22; CH+ = 10−6,22 = 6,02 ∙ 10−7 ; F = 1,445 ∙ 10−8

2
CH + (6,02 ∙ 10−7 )2
α0 = = = 2,51 ∙ 10−5
F 1,445 ∙ 10−8
K1 ∙ K 2 1,20 ∙ 10−2 ∙ 6,02 ∙ 10−7

α1 = α2 = = = 0,500
F 1,445 ∙ 10−8
[K1 ∙F−K1∙CH+ ∙(2CH+ +K1 )]
c) (α)′C = =0
H+ F2
113
CH2 + = K1 ∙ K 2 CH+ = √1,20 ∙ 10−2 ∙ 6,02 ∙ 10−7 = 8,50 ∙ 10−5 mol ∙ dm−3
F = 1,034 ∙ 10−6 pH = 4,07
K1 ∙ CH+ 1,20 ∙ 10−2 ∙ 8,50 ∙ 10−5

α1 = = = 0,986
F 1,034 ∙ 10−6
pH və 1-in maksimum qiyməti CH+ qiymətləri toplusu üçün 1 ∙ 10−5 − 1 ∙

10−3 mol ∙ dm−3 aralığında 1-i hesablamaqla və ya yalnız 0 = 2 şərti ilə 1-in
maksimum qiymətinə çatması ilə hesablana bilər.
d) Birinci ekvivalentlik nöqtəsi 1 maksimumunun pH = 4,07 olan bölgəsində

tapılır, harada ki,
0,1
CHA− = CNaHA = = 0,05 mol ∙ dm−3
2
Birinci ekvivalentlik nöqtəsi qələvi bölgəsində yerləşir, harada ki:
0,1
COH− = CHA− CA2− = − COH− = 0,0333
3
K 2 ∙ CHA− K 2 ∙ COH− K2 ∙ K𝑤
CH2 + = = =
CA2− CA2− CH+ ∙ CA2−
K2 ∙ K𝑤 6,02 ∙ 1 ∙ 10−14
CH+ = √ =√ = 4,25 ∙ 10−10 mol ∙ dm−3
CA2− 0,0333
pH = 9,37
İndikatorlar: Bromfenol mavi, Konqo qırmızı, timol mavi, fenolftalein.
Məsələ 20
a) Kütləyə görə faiz tərkibi: 54,56% C; 9,21% H; 36,23% O
b) Empirik formul: C2H4O
c) Mol kütləsi: 88 q/mol
Molekul formulu: C4H8O2
114
d) Mümkün olan quruluşlar:
1. CH3CH2CH2COOH 11. CH2(OH)CH(CH3)CHO
2. CH3CH(CH3)COOH 12. CH3OCH2CH2CHO
3. CH3OCOCH2CH3 13. CH3CH2OCH2CHO
4. CH3CH2OCOCH3 14. CH3OCH(CH3)CHO
5. CH3CH2CH2OCOH 15. CH3CH2COCH2 OH
6. CH3CH(CH3)OCOH 16. CH3CH(OH)COCH3
7. CH3CH2CH(OH)CHO 17. CH2(OH)CH2COCH3
8. CH3CH(OH)CH2CHO 18. CH3OCH2COCH3
9. CH2(OH)CH2CH2CHO
10. CH3C(OH)(CH3)CHO
e) Mümkün olan quruluşlar 3, 4, 5 və 6-dır.

f) C maddəsinin quruluşu: CH3CH2OCOCH3
Məsələ 21
a) Maddə miqdarları:
Metanol – 1,56 mol
Dixromat ionları – 3,00 mol
Dəmir() ionları – 8,70 mol
Metanol  dixromat mol nisbətləri: 1 mol CH3 OH  1 mol Cr2 O2−

7
Formaldehid – 1,67 mol
Yod – 5,00 mol
Tiosulfat ionları – 6,66 mol
115
Formaldehid  yod mol nisbətləri: 1 mol HCHO  1 mol 2
b) Kimyəvi tənliklər:
CH3 OH + Cr2 O2− +

7 + 8H → CO2 + 2Cr
3+
+ 6H2 O
Cr2 O2−
7 + 6Fe
2+
+ 14H + → 6Fe3+ + 2Cr 3+ + 7H2 O
2 + 2OH − → O− + − + H2 O
HCHO + O− + OH − → HCOO− + − + H2 O
O− + − + 2H + → 2 + H2 O
2 + 2S2 O2− − 2−
3 → 2 + S4 O6
(3), (5) və (6)-da 2 əvəzinə −

3 iştirak edə bilər.
(4) üçün alternativ olaraq aşağıdakı tənlik də qəbul edilir:
HCHO + 2 + 2OH − → HCOO− + 2− + H2 O
c) Kimyəvi tənliklər. Yuxarıdakı kimyəvi tənliklərə əlavə olunur:
3HCHO + 2Cr2 O2− +

7 + 16H → 3CO2 + 4Cr
3+
+ 11H2 O
Metanolun tərkibi  1,9 q ∙ dm−3
Formaldehidin tərkibi  10,1 q ∙ dm−3
Məsələ 22
a) Tarazlıq tənlikləri
Sulu məhlulların qatılıqları üçün aşağıdakı düsturlar tətbiq olunur:
[ −
3] [−
3] k
[2 ] = k 1 − = k2 = k 3 = k2
[ ] [2]∙[ −] 1
116
b)
c) [2 ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 və [− ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 arasındakı əlaqə aşağıdakı kimidir:
k2
[2 ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 = k1 + ∙ [− ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖
1 + k2
d) k1 = 1,04 ∙ 10−3 mol ∙ dm−3 k 2 = 0,90 k 3 = 8,6 ∙ 102 mol−1 ∙ dm3
(Bu qiymətlər ən kiçik kvadratlar metodu ilə hesablanır.)
Məsələ 23
a) [Ca2+ ] ∙ [C2 O2−
4 ] = Ks (1) [H + ] ∙ [OH − ] = K w (2)
[H + ] ∙ [HC2 O−
4] [H + ] ∙ [C2 O2−
4 ]
= K a1 (3) − = K a2 (4)
[H2 C2 O4 ] [HC2 O4 ]
b) 𝑠 = [Ca2+ ] = [C2 O2− −

4 ] + [HC2 O4 ] + [H2 C2 O4 ] (5)
𝐶 = [H + ] + [HC2 O− −
4 ] + 2[H2 C2 O4 ] − [OH ] (6)
(5) və (6) formullarını aşağıdakı şəkildə əvəz etmək olar:
[H + ] + 2[Ca2+ ] = [HC2 O− 2− −
4 ] + 2[C2 O4 ] + [OH ] + 𝐶 (7)
117
c) Kalsium oksalatın monohidratının həlollması – 6,7 ∙ 10−3 -dür. (Formul (8)-ə

görə hesablanır).
d) (1), (3) və (4) formullarından istifadə etməklə oksalat birləşmələrinin
qatılıqlarının ixtisar edilməsi (5) və (6) üçün aşağıdakı ifadələri verir. (Hidroksid
ionlarının qatılığı nəzərə alınmır).
[H + ] ∙ K s [H + ]2 ∙ K s
s2 = K s + + (8)
K a2 K a1 ∙ K a2
[ H + ] ∙ K s 2[ H + ] 2 ∙ K s
C = [H + ] + + (9)
s ∙ K a2 s ∙ K a1 ∙ K a2
(8) və (9) formullarından həllolmaların (s) ixtisarı 4-cü tərtibli formulun

aalınmasına gətirib çıxarır. Buna görə təkrarlanan üsula üstünlük verilir. İlk
ehtimal [H + ] = C. [H + ] ionlarının qatılıq dəyəri aşağıdakıları hesablamaq üçün
istifadə edilir:
i) formul (8)-də həllolmanı (s);
ii) formul (9)-da düzəliş hesab edilən son iki toplananlar. İndi formul (9)-dan
alınan [H + ] ionlarının yeni qatılıq qiyməti növbəti ehtimalda başlanğıc qiymət
kimi istifadə edilə bilər. İki dəfə təkrarlanan əməliyyatlar s üçün aşağıdakı
qiyməti verir:
𝑠 = 6,6 ∙ 10−4 mol ∙ dm−3 = 9,6 ∙ 10−2 q ∙ dm−3
e) [H + ] = 9,3 ∙ 10−3 mol ∙ dm−3
[Ca2+ ] = 6,6 ∙ 10−4 mol ∙ dm−3
[Cl− ] = 0,010 mol ∙ dm−3
[OH − ] = 1,1 ∙ 10−12 mol ∙ dm−3
[C2 O2−
4 ] = 3,2 ∙ 10
−6
mol ∙ dm−3
[HC2 O−
4 ] = 5,7 ∙ 10
−4
mol ∙ dm−3
[H2 C2 O4 ] = 9,0 ∙ 10−5 mol ∙ dm−3
118
Məsələ 24
a) Ar (Cu) = 63,5 Ar (Ag) = 108
Cu + 2AgNO3 → Cu(NO3 )2 + 2Ag
y x
x – çökmüş gümüşün miqdarı
y – həll edilmiş misin miqdarı
63,5 2∙108
= x − y = 101,52 − 100 x = 1,52 + y
y x
63,5 2 ∙ 108
=
y 1,52 + x
y = 0,63 q x = 2,15 q Ag +
Gümüş nitratın kütləsi:
840
∙ 0,5 ∙ 170 = 71,4 q AgNO3
1000
170 q AgNO3 71,4

= x = 45,36 q Ag +
108 q Ag x
İştirak üçün sərf edilən gümüş:
45,36 − 2,15 = 43,21 q Ag +
Xlorun ümumi kütləsi:
108 q Ag + 43,2
= x = 14,2 q Cl−
35,5 q Cl− x
Mr (NaCl) = 58,5 Mr (KCl) = 74,6
x – qarışıqda olan NaCl-in kütləsi
y – qarışıqda olan KCl-in kütləsi
35,5 x
Cl− ionunun NaCl-də kütləsi: 58,5
119
35,5 y
Cl− ionunun KCl-də kütləsi: 74,6
35,5 x 35,5 y
+ = 14,2
58,5 74,6
x + y = 25
x = 17,6 NaCl ⇒ 70,4 % NaCl
y = 7,4 KCl ⇒ 29,6 % KCl
Məsələ 25
a) Buger-Lambert-Ber qanunu: log(0 ⁄) = 𝐴 = 𝜀 ∙ 𝑐 ∙ 𝑙
b) log[(100 − 60)⁄100] = −2,1 ∙ 104 ∙ [A− ] ∙ 1
[A− ] = 1,895 ∙ 10−5 mol ∙ sm−3 = 1,895 ∙ 10−2 mol ∙ dm−3
c) Henderson – Hasselbalch tənliyinə uyğun olaraq:
[A− ]bər
pH = pK a + log
[HA]bər
ümumi qatılıqla:
[HA]ümumi = [HA]bər + [A− ]bər = 2 ∙ 10−2 mol ∙ dm−3
1,895 ∙ 10−2
8,8 = pK a + log
2 ∙ 10−2 − 1,895 ∙ 10−2
pK a = 7,5
Məsələ 26
a) Qalan qaz oksigendir, çünki yanan məhsullar CO2 və H2O qatı KOH
məhlulunda tamamilə udulur.
b) Karbohidrogen CxHy-in tam yanması üçün verilmiş ümumi
əmsallaşdırılmış tənlik aşağıdakı kimidir:
120
Cx Hy + (x + y⁄2)O2 → xCO2 + (y⁄2)H2 O
c) Təcrübə şəraitində kimyəvi çevrilmənin tənliyi aşağıdakı kimidir:
15 Cx Hy + 120 O2 → 15x CO2 + (15⁄2)y H2 O + [120 − 15x − (15⁄4)y]O2
Qalıq oksigen üçün:
(1) 120b − 15x − (15⁄4)y = 67,5
və maddə miqdarının ümumi balansı üçün:
(2) 15x + (15⁄2)y + 67,5 = 15 + 120 + 15[(y⁄4) − 1]
(1) və (2) tənliklərindən aşağıdakılar alınır: x = 2 və y = 6
Sözügedən karbohidrogen etandır.
Məsələ 27
a)
3 + Al3+ + H+
N N
OH O Al 3
b) Xelat
c) BrO− − +
3 + 5Br + 6H → 3Br2 + 3H2 O
d)
Br
+ 2 Br2 + 2 HBr
N Br N
OH OH
121
e) Al  Al(oksin)3  3 oksin  12 Br  12e
Alüminiumun kimyəvi ekvivalenti 26,98/12 = 2,248-ə bərabərdir.
f) Nümunədə alüminiumun kütlə payı:
17,40 ∙ 0,1000 ∙ 2,248 ∙ 100

%𝐴𝑙 = = 0,74
528,4
Beləliklə, ərintinin tərkibində 0,74% alüminium vardır.
Məsələ 28
a) [Ca2+ ] = 7,8 ∙ 10−3 mol/dm3
b) [Ca2+ ] = 1,0 ∙ 10−6 mol/dm3
c) Həll olan CaSO4 miqdarı – 0,1 mol.
[SO2−
4 ] = 0,10 mol/dm
3
[Ca2+ ] = 6,1 ∙ 10−4 mol/dm3
d) Kompleks optiki aktivdir. Hər iki enantiomerlərin quruluşları:
O O
O O O O
Ca Ca
N N N N
O O
e) Xelat həlqələrin yüksək sayı. Digər amillər də kompleksəmələgətirmə

qabiliyyətinə təsir edir, məsələn, donor atomların xarakteri, anionda
yükün ölçüsü və paylanması və s.
122
Məsələ 29
HO
O
OH
OPO32-
OH
OH
a) -D-qlükoza-1-fosfat:
OPO32-
O
OH
OH
OH
OH
-D-qlükoza-6-fosfat:
2-
O3PO O OH
OH
OH
-D-fruktoza-6-fosfat:
b) Ardıcıl reaksiyaların tarazlıq sabitliyi üçün doğrudur:
Fru − 6 − F
= 19 ∙ 0,5 = 9,5 (i)
Qlk − 1 − F
Əgər y mol Qlk-6-fosfat eyni miqdarda Qlk-1-fosfata və başqa bir x mmol

Qlk-6-fosfat eyni mol miqdarında Fru-6-fosfata çevrilirsə, onda (1 – x – y)
mmol Qlk-6-fosfat reaksiya qarışığında tarazlıqda qalır. (i) nisbətinə görə:
Qlk-1-fosfat = y x/y = 9,5
Fru-6-fosfat = x x = 9,5y
Əvəz etdikdən sonra:
Qlk-6-fosfat = 1 – x – y = 1 – 10,5y
Tarazlıqda olan reaksiya qarışığı üçün aşağıdakını yazmaq olar:
123
Qlk − 6 − F 1 − 10,5 𝑦
= = 19
Qlk − 1 − F 𝑦
1 − 10,5 𝑦 = 19𝑦
𝑦 = 1⁄29,5 = 0,034 mmol Qlk − 1 − fosfat
Bundan sonra hesablanır ki:
𝑥 = 9,5𝑦 = 9,5 ∙ 0,034 və ya 9,5⁄29,5 = 0,322 mmol Fru − 6 − fosfat
1 − 𝑥 − 𝑦 = 1 − 0,322 − 0,034 = 0,644 mmol Qlk − 6 − fosfat
Tarazlıqda olan reaksiya qarışığı tərkibində 0,034 mmol Qlk – 1 – fosfat,

0,644 mmol Qlk – 6 – fosfat və 0,322 mmol Fru – 6 – fosfat saxlayır.
Məsələ 30
a) [H3 PO4 ] + [HPO2− − 3−
4 ] + [H2 PO4 ] + [PO4 ] = Tkonst
[H + ] = 10−10 mol ∙ dm−3
[H3 PO4 ] = 1 mol ∙ dm−3
[HPO2− 3− + 10
4 ] = β1 [PO4 ][H ] = 1,25 ∙ 10 mol ∙ dm
−3
⟹ 97,97 %
[H2 PO− 3− + 2 8
4 ] = β2 [PO4 ][H ] = 1 ∙ 10 mol ∙ dm
−3
⟹ 0,078 %
[PO3− + 3 −1
4 ] = (β3 [ H ] ) = 2,5 ∙ 109 mol ∙ dm−3 ⟹ 1,955 %
b) Duzun ümumi formulu: Na3−n (Hn PO4 ) × m H2 O (n = 0, 1, 2)
Titrlənmiş məhlulun tərkibində 100 mq (y mol) duz və 1,00 mmol sulfat turşusu
var. Reaksiyaya girən protonlar (mmol ilə) a bəndinin nəticələrindən istifadə
etməklə hesablana bilər:
2 + (n − 0,9797 − 2 ∙ 0,00078)𝑦 = 2,653
Belə ki, 𝑦 = 100/M (mmol ilə), lakin M ≥ 120 q ∙ mol−1 olduğuna görə yeganə
həqiqi məhlul n = 2-dir.
Buna görə 𝑀 = 156 q ∙ mol−1 , m = (156 − 120)⁄18 = 2 ⟹ NaH2 PO4 ∙ 2 H2 O
124
Məsələ 31
a) 2 göstərir ki, Ag+ ilə CN ionlarının kompleks əmələ gətirməsi asanlıqla baş
verir. Beləliklə, A bütün Ag+ ionları potensialı bu iondan yüksək kompleks
formasının olduğu nöqtəni göstərir. B – AgCN-in çökməyə başladığı nöqtəni
göstərir və bununla da, CN-in hamısı çökənə qədər Ag+ ionlarının qatılıqlarının
sabit qalmasına gətirib çıxarır. İndi C nöqtəsində daha çox həll olan AgCl-in
çökməsi başlayır:
A: Ag + + 2 CN − → [Ag(CN)2 ]−
B: [Ag(CN)2 ]− + Ag + → 2 AgCN ↓
C: Ag + + Cl− → AgCl ↓
b) 2 ∙ 2,47 sm3 = 4,94 sm3

c) [ CN − ] = (4,94 ∙ 0,1 ∙ 40)⁄1000 mol ∙ dm−3 = 1,98 ∙ 10−2 mol ∙ dm−3
[ Cl− ] = ((10 − 4,94) ∙ 0,1 ∙ 40)⁄1000 mol ∙ dm−3 = 2,02 ∙ 10−2 mol ∙ dm−3
d) A nöqtəsində Ag⁄Ag + sistemi üçün: E = E 0 + 0,059log[Ag + ].
Aşağıdakı tənliklər tarazlıq şərtlərindən alınır:
[Ag(CN)− 2]
[Ag + ] =
[CN − ]2 ∙ β2
2,47 ∙ 0,1
[Ag + ] + [Ag(CN)−
2] =
25 + 2,47
[CN − ] = 2[Ag + ]
[Ag + ]-da üçüncü dərəcə bir tənlik alınır:
4β2 [Ag + ]3 + [Ag(CN)−

2] = 0
[Ag(CN)− 3
2 ] ⟹ (2,47 ∙ 0,1)⁄27,47 mol/dm güman edilə bilər. Buna görə də:
[Ag + ] = 1,213 ∙ 10−8 mol ∙ dm−3
emf: ⟹ E = 0,8 + 0,059log[Ag + ] − 0,285 = 0,048 V
125
C nöqtəsində: [Ag + ] = √K sp (AgCl) = 1,333 ∙ 10−5
E = 0,8 + 0,059log[Ag + ] − 0,285 = 0,227 V
e) Həm AgCN, həm də AgCl çöküntü olaraq mövcud olduğundan, məhlul

doymuş olmalıdır:
Məhlulda: Cl− ⁄CN − = K sp (AgCl)⁄K sp (AgCN) = 106,05 = 1,222 ∙ 106
Çöküntüdə: n(AgCl)⁄n(AgCN) = 2,02⁄1,98 = 1,02
Məsələ 32
a) Ag + + Cl− → AgCl ↓
2 AgCl → 2 Ag + Cl2
3 Cl2 + 3 H2 O → ClO− −
3 + 5 Cl + 6 H
+
Ümumi: 6 AgCl + 3 H2 O → 6Ag + ClO− −

3 + 5 Cl + 6 H
+
və ya 3 Cl2 + 5 Ag + + 3 H2 O → ClO−
3 + 5 AgCl + 6 H
+
b) 100 q AgCl-dən 12 q parçalanır, 88 q isə qalır. 12 q 0,0837 mola bərabərdir

və buna görə də 0,04185 mol Cl2 ayrılır. (12 ∙ 107,9)⁄143,3 = 9,03 q Ag
çöküntüdə qalır. Bundan başqa 5⁄6 ∙ 0,837 mol AgCl yenidən əmələ gəlir (=
10,0 q) ki, buna görə də çöküntünün (A) ümumi kütləsi:
A = 88 q + 9,03 q + 10,0 q = 107,03 q
Nisbi xəta: = 7,03 %
c) [H + ] = [A− ] + [L− ] + [OH − ]
[HA] + [A− ] = 0,02 mol ∙ dm−3
pK HA = pH + p[A− ] − p[HA] = 4
[HL] + [L− ] = 0,01 mol ∙ dm−3
pK HL = pH + p[L− ] − p[HL] = 7
126
Bu kimi məsələlər üçün heç bir formal cəbri həll tapılmadığından yalnız
sadələşdirmə arzu olunan nəticənin yaxşı bir yaxınlaşmasına səbəb olur.
Məsələn,
1. [H + ] = [A− ] (HA turşusu HL-dən güclü turşu olduğuna görə [A− ] ≫ [L− ] +
[OH − ])
[H + ]2 + K HA [H + ] − 0,02 ∙ K HA = 0
[H + ] = 1,365 ∙ 10−3 mol ∙ dm−3
pH = 2,865
2. Tənliklərin xətti kombinasiyası:
[HA] [HL]
[H + ] = K HA ∙ = K HL ∙
[A− ] [L− ]
[HA] = 0,02 − [A− ] [HL] = 0,01 − [L− ]
[H + ] = [A− ] + [L− ] + [OH − ]
Verir:
0,02∙KHA 0,01∙KHL
[A] = [ L] =
[H+ ]+KHA [H+ ]+KHL
0,02 ∙ K HA 0,01 ∙ K HL K𝑤
[H + ] = + +
[H + ] + K HA [H + ] + K HL [H + ]
Yuxarıdakı tənlik yalnız ədədi yaxınlaşma üsulları ilə həll edilə bilər. pH = 2,865-
dir. Bütün tənlikləri nəzərə almağın lazım olmadığını görürük. Dəqiqlik
itirilmədən burada sadələşdirmə edilə bilər. Aydındır ki, sadələşdirmənin
nəticələrini görmək olduqca çətindir – ancaq dəqiq adlandırılan həllin həqiqətən
düzgün olmadığını dərk etməklə (məsələn, əməliyatlar nəzərə alınmır), sadə
fərziyyənin çox vaxt çox dəqiq nəticəyə gətirib çıxardığını görə bilərik.
[ML] K1 ∙[L]
d) K1ꞌ = [M]∙([L]+[HL]+[NHL]+[H =
2 L]) ([L]+[HL]+[NHL]+[H2 L])
Ka1 ∙[H2L] [L]∙[H]

[HL] = [HL] =
[H] Ka2
127
Ka2 ∙[HL] Ka1 ∙Ka2 ∙[H2 L]

[ L] = =
[H] [H]2
[NHL] = K NHL ∙ [N] ∙ [L] ∙ [H]
K1
K1ꞌ =
[H] [H]2
[1+ + +KNHL ∙[N]∙[H]]
Ka1 Ka1 ∙Ka2
Məsələ 33
a) 2 Cu2+ + 4 IO− − +
3 + 24 I + 24 H → 2 CuI + 13 I2 + 12 H2 O (1)
I2 + 2 S2 O2− − 2−
3 → 2 I + S4 O 6 (2)
b) (2)-dən: n(S2 O2−

3 ) = C ∙ V = 0,100 mol ∙ dm
−3
∙ 0,03000 dm3 = 3,00 ∙
10−3 mol
(2) və (1)-dən: n(I2 ) = 1,50 ∙ 10−3 mol
1,50 ∙ 10−3 mol

n(Cu2+ ) = ∙ 2 = 2,31 ∙ 10−4 mol
13
2+ )
2,31 ∙ 10−4 mol
n(Cu = = 1,15 ∙ 10−2 mol
0,02000 dm3
[Cu2+ ] = 1,15 ∙ 10−2 [IO− 2+

3 ] = 2 [Cu ]
K 𝑠𝑝 = [Cu2+ ] ∙ [IO− 2+ 3 −2 3
3 ] = 4 [Cu ] = 4 ∙ (1,15 ∙ 10 ) = 6,08 ∙ 10
−6
Məsələ 34
a) SO2 + CaCO3 + 1⁄2 O2 + 2 H2 O → CaSO4 ∙ 2 H2 O + CO2
SO2 + Ca(OH)2 + 1⁄2 O2 + 2 H2 O → CaSO4 ∙ 2 H2 O
b) Verilmiş şərtlərdə:
n(SO2 )⁄h = v(SO2 ⁄h)⁄V = 664,34 mol ∙ saat −1
m(CaCO3 ⁄d) = n(SO2 )⁄h ∙ M(CaSO4 ) ∙ 24 saat ∙ gün−1 ∙ 0,9 = 1,53 ∙ 103 kq⁄gün
128
M(CaSO4 ∙ 2 H2 O)
m(CaSO4 ∙ 2 H2 O) = ∙ m (CaCO3 )⁄d = 2,63 ∙ 103 kq⁄gün
M(CaCO3 )
c) pH = −log[H3 O+ ]
[H3 O+ ]2
Ka =
[SO2 ] − [H3 O+ ]
Ka Ka 2
[H3 O +]
1⁄2 =− ± √ + K a [SO2 ]
2 4
[H3 O+ ] üçün həll:
Əgər [SO2 ] = 𝑛(SO2 )⁄𝑉 = 1,34 ∙ 10−4 və K a = 1 ∙ 10−2,25 ,
onda [H3 O+ ] = 1,34 ∙ 10−4 və pH = 3,88
d) SO2 + Na2 SO3 + H2 O → 2 NaHSO3
SO2-nin bərpasını artırmaq imkanları bunlardır: temperaturun yüksəlməsi,

təzyiqin aşağı düşməsi, pH-nın aşağı olması.
Məsələ 35
a) [Cu(H2 O)4 ]2+ + H2 O → H3 O+ + [Cu(OH)(H2 O)3 ]+
2
[H3O+ ]∙[[Cu(OH)(H2O)3 ]+ ] [H3 O+ ]2 (2,24∙10−5)
b) K a = [[Cu(H2O)4 ]2+ ]
= [[Cu(H 2+ = = 5,01 ∙ 10−8
2O)4 ] ] 1∙10−2
pK a = 7,30
c) [Cu2+ ][OH − ]2 = 1 ∙ 10−2 ⟹ [OH − ] = 1 ∙ 10−9 ; pH = 5
[[Cu(OH)(H2 O)3 ]+ ] ∶ [[Cu(H2 O)4 ]2+ ] = K a ∶ 10−𝑝𝐻 = 1 ∙ 10−7,3 ∶ 1 ∙ 10−5 = 1

∶ 200
d) 2 Cu+ → Cu2+ + Cu
[Cu2+ ]
K=
[Cu+ ]2
0,52 − 0,16 = 0,059 log K (Nernst tənliyi) ⟹ 1 ∙ 106
129
e) Tarazlıqda: [Cu+ ] + 2 [Cu2+ ] = 1 ∙ 10−2 və [Cu2+ ] = 1 ∙ 106 [Cu+ ] olduğuna

görə aşağıdakı tənlik alınır:
2 ∙ 106 [Cu+ ] 2 + [Cu+ ] − 1 ∙ 10−2 = 0
Həlli isə:
[Cu+ ] = 7,07 ∙ 10−5 və [Cu2+ ] = 4,96 ∙ 10−3
f) Digər disproporsiya reaksiyaları:
2 H2 O2 → 2 H2 O + O2 (KMnO4, Fe3+ ilə kataliz edilib)
Cl2 + OH − → HCl + ClO− (qələvi mühitdə)
g) Cu2 O + 2 H3 O+ + 2 e− → 2 Cu + 3 H2 O
1 ∙ 10−15
[Cu+ ] =
[OH − ]
0,059
E1 = 0,52 + log([Cu+ ][H3 O+ ]2 ) = 0,49 − 0,0885 pH
2
2 Cu2+ + 3 H2 O + 2 e− → Cu2 O + 2 H3 O+
0,059 1 ∙ 10−4
E2 = 0,16 + log = 0,07 + 0,0885 pH
2 [Cu+ ][H3 O+ ]2
E2 > E1 , yəni 0,42 < 0,177 pH və ya pH > 2,4 olduqda Cu2O stabil olur.
Cu2+ ionlarının turş və ya qələvi mühitdə reduksiyasından, yəni Fehling məhlulu

ilə və ya şəkərin reduksiyası ilə Cu2O alınır.
h) [Cu(NH3 )2 ]+ ⇌ Cu+ + 2 NH3
[Cu+ ][NH3 ]2
𝐾𝐷 = = 1 ∙ 10−11
[[Cu(NH3 )2 ]+ ]
𝐸0 (Cu+ ⁄Cu) = 0,52 V olduqda, 𝐸 0 ([Cu(NH3 )2 ]+ ⁄Cu+ ):
𝐸𝑓1 = 0,52 − 0,06 p𝐾𝐷 = −0,14 V
Cu+ ⁄Cu hücrəsinin standart emf belədir:
130
𝐸 0 = (0,5 + 0,16)⁄2 = 0,33 V və 𝐸30 = 0,33 − 0,33pK 2
Buradan: pK 2 = (0,33 − 𝐸30 )⁄0,03 = (0,33 − (−0,22))⁄0,03 = 12
[Cu(NH3 )4 ]2+ + 2 e− → Cu + 4 NH3 𝐸0 = −0,02 V
[Cu(NH3 )2 ]+ + e− → Cu + 2 NH3 𝐸0 = −0,14 V
[Cu(NH3 )4 ]2+ + e− → [Cu(NH3 )2 ]+ + 2 NH3
∆𝐺 0 additiv olduğundan və ∆𝐺 0 = −𝑛𝐹𝐸 0 -dən aşağıdakı alınır:
𝐸𝑓2 = 2 ∙ (−0,02) − (−0.14) = 0,10 V
i) [Cu(NH3 )2 ]+ + e− → Cu + 2 NH3 𝐸𝑓1 = −0,14 V
[Cu(NH3 )4 ]2+ + e− → [Cu(NH3 )2 ]+ + 2 NH3 𝐸𝑓2 = 0,10 V
𝐸𝑓1 < 𝐸𝑓2 olduğuna görə [Cu(NH3 )4 ]2+ ionu disproporsiya etmir (emf = −0,14 −
0,10 = −0,24 V olacaq)
Məsələ 36
a) Həllolma şərti: [Tl+ ]2 [S 2− ] ≤ 1 ∙ 10−20
[Tl+ ] = C ∙ (Tl+ ) = 0,2 mol ∙ dm−3
[H + ] [H + ]2
C ∙ (S 2− ) = [S 2− ] + [HS − ] + [H2 S] = [S 2− ] ∙ (1 + + ) = 0,1 mol ∙ dm−3
K2 K1 ∙ K 2
0,1
[S 2− ] = ⟹
[H + ] [H + ]2
1+ +
K2 K1 ∙ K 2
Güclü monoprotonlu turşu (1 mol ∙ dm−3 ) və [H + ] ≈ 1 üçün
Onda:
0,1
1 + 1013 [H + ] ≪ 1020 [H + ]2 və [S 2− ] ≈ = 4 ∙ 10−23 < K 𝑠 (Tl2 S)
1∙1020
131
(0,2)2 ∙ 0,1
[Tl+ ]2 [S 2− ] = = 4 ∙ 10−23 < K 𝑠 (Tl2 S)
1 ∙ 1020
Beləliklə, 0,1 mol Tl2S istənilən monoprotonlu, koordinasiya olunmayan güclü

turşunun 1 M məhlulunda həll olur.
b) CuS-in 1 M HCl məhlulunda həll edilməsi (oksidləşməyən və

kompleksləşməyən turşu):
C ∙ (Cu2+ ) = 0,1 mol ∙ dm−3 [Cu2+ ] = 0,1
C ∙ (S 2− ) = 0,1 mol ∙ dm−3
(a) hissəsi ilə analojidir:
0,1 0,1
[S 2− ] = 2 [S 2− ] ≈
[H+ ] [H+ ] 1∙1020
1+ +
K2 K1 ∙K2
(0,1)2 ∙ 0,1
[Cu2+ ][S2− ] = ≈ 1 ∙ 10−23 > 𝐾𝑠 (CuS)
1 ∙ 1020
Nəticə: 0,1 mol CuS 1 M HCl məhlulunda həll olmur.
0,1 mol CuS 1 M HNO 3 məhlulunda həll edildikdə əlavə redoks proses baş
verir:
2 NO− +
3 +8H +3S
2−
⟶ 3 S + 2 NO + 4 H2 O
Bu reaksiyanın emf-i: ∆𝐸 = 𝐸10 − 𝐸20 = (0,96 + 0,48) = 1,44 V
∆𝐺 𝑛𝐹 𝑛1 𝑛2 (𝐸10 − 𝐸20 )
𝑙𝑜𝑔 𝐾 = = ∙ ∆𝐸 = ≅ 144
𝑅𝑇 𝑅𝑇 0,0591
𝐾 = 1 ∙ 10144
Bu prosesin tarazlıq sabiti aşağıdakı şəkildə yazıla bilər:
[NO]2
𝐾=
[NO− 2 + 8 2− 3
3 ] [H ] [S ]
Yuxarıda verilən tarazlıqdan belə nəticə çıxır:
132
3 𝐾[NO− 2 + 8
3 ] [H ]
[S 2− ] = √
[NO]2
[NO− +
3 ] = [H ] = 1 olduğundan,
3 𝐾
[S 2− ] = √
[NO]2
CCuS = [S] + [H2 S] + [HS − ] + [S 2− ]
CCuS
[S 2− ] =
[H + ] [H + ]2 3 𝐾
1+ K + K ∙ K + √ [ ]2
1 1 2 NO
[H+ ] [H+ ]2 3 𝐾 3 1∙10144

Lakin 1+ +K ≪ √[NO] 2 = √ (0,0253)2 = 1,16 ∙ 1049
K1 1 ∙K2
0,1
[S 2− ] = = 8,62 ∙ 10−51
1,16 ∙ 1049
[Cu2+ ][S2− ] = 0,1 ∙ 8,62 ∙ 10−51 = 8,62 ∙ 10−52 ≪ 𝐾𝑠𝑝 (CuS) (= 1 ∙ 10−35 )
Nəticə: CuS 1 M HNO3 məhlulunda həl olur.
Məsələ 37
a)
Reduksiya (kalomel elektrod (+)): 1⁄2 Hg 2 Cl2 + e− → Hg + Cl−
Oksidləşmə (Ag/AgCl elektrod ()): Ag + Cl− → AgCl + e−
Ümumi reaksiya: Ag + 1⁄2 Hg 2 Cl2 → Hg + AgCl
b) ∆𝐺 0 = −𝑛𝐹𝐸 0 = −96497 C ∙ mol−1 ∙ 0,0455 V = −4,39 kC ∙ mol−1
∆𝐺 0 işarəsi mənfi olduğundan reaksiya spontan olur.
c) Entalpiya fərqi Gibbs-Helmholtz tənliyi ilə əlaqəlidir:
133
∆𝐸 0 ∆𝐸 0
∆𝐻 = ∆𝐺 + 𝑇∆𝑆 = −𝑛𝐹𝐸 + 𝑇𝑛𝐹 ( ) = −𝑛𝐹 (𝐸 − 𝑇 ( ))
∆𝑡 ∆𝑡
∆𝐻 = −96487 C ∙ mol−1 (0,0455 V − 298 K ∙ 3,38 ∙ 10−4 V ∙ K −1 ) = 5,36 kC ∙ mol−1
d) Ag  Ag+ elektrodu üçün: 𝐸 = 𝐸 0 + 0,0591log[Ag + ]
Ag, AgCl  Cl elektrodu üçün Ag+ həllolma məhsulu ilə təyin edilir:
𝐾𝑠𝑝
[Ag + ] =
[Cl− ]
𝐸 0 (Ag, AgCl  Cl− ) = 𝐸 0 (Ag  Ag + ) + 0,0591 log𝐾𝑠𝑝 = 0,799 − 0,577 = 0,222 V
0,0591
e) 𝐸 0 (Hg, Hg 2 Cl2  Cl− ) = 𝐸 0 (Hg  Hg 2+ ) + log𝐾𝑠𝑝 (Hg 2 Cl2 )
2
Kalomel elektrodunun standart potensialı 0,0455 + 0,222 = 0,2675 V-a

bərabərdir.
Beləliklə, log𝐾𝑠𝑝 (Hg 2 Cl2 ) aşağıdakı şəkildə hesablana bilər:
2(0,2675 − 0,798)
log𝐾𝑠𝑝 (Hg 2 Cl2 ) = = −17,99
0,0591
𝐾𝑠𝑝 = 1,03 ∙ 10−18
Məsələ 38
a) n(Ag + ) = n(Cl− )
−)
0,01616 dm3 ∙ 0,00164 mol ∙ dm−3
C(Cl = = 5,30 ∙ 10−4 mol ∙ dm−3
0,050 dm3
b) Qatılıq (mq ∙ dm3 ilə):
5,30 ∙ 10−4 mol ∙ dm−3 ∙ 35,5 q ∙ mol−1 = 0,0188 q ∙ dm−3 = 18,8 mq ∙ dm−3
Beləliklə, xlorid ionunun qatılığı normal midyə böyüməsi üçün kifayət qədər
yüksəkdir.
c) Ag + −
(m) + Cl(m) → AgCl(b) ↓
134
d) 2 Ag + 2−
(m) + CrO4(m) → Ag 2 CrO4(b) ↓ (kərpic-qırmızı rəng)
e) 𝐾𝑠𝑝 (Ag 2 CrO4 ) = [Ag + ]2 [CrO2−

4 ] = 4𝑥
3
Əgər 𝑥 = [Ag + ]-dirsə, 
[Ag + ] = 7,07 ∙ 10−6 ; [CrO2−

4 ] = 2 ∙ 10
−2
−]
𝐾𝑠𝑝 (AgCl) 1,78 ∙ 10−10
[Cl = = = 2,5 ∙ 10−5
[Ag + ] 7,07 ∙ 10−6
f) 2 CrO2− + 2−
4 + 2 H → Cr2 O7 + H2 O və ya
CrO2− + −
4 + H → HCrO4 + H2 O
g) Bufer sistemi pH = pKa olduqda maksimal bufer tutumuna malikdir. Beləliklə,

pKa = 7,2 olduğu üçün 3-cü bufer sistemi ən yaxşıdır.
h) m(NaH2 PO4 ) = 0,10 mol ∙ dm−3 ∙ 0,500 dm3 ∙ 119,98 q ∙ mol−1 = 6,0 q
m(Na2 HPO4 ) = 0,10 mol ∙ dm−3 ∙ 0,500 dm3 ∙ 141,96 q ∙ mol−1 = 7,1 q
i) Əlavə edilən Ag+ mol sayı:
𝑛(𝐴𝑔+ )əl = 0,05 dm3 ∙ 0,00129 mol ∙ dm−3 = 6,45 ∙ 10−5 mol
Qalan Ag+ mol sayı:
𝑛(Ag + )qal = 0,02746 dm3 ∙ 0,0141 mol ∙ dm−3 = 3,87 ∙ 10−5 mol
Nümunədə olan Cl mol sayı:
n(Cl− ) = n(Ag + )əl − n(Ag + )qal = (6,45 ∙ 10−5 ) − (3,87 ∙ 10−5 ) = 2,58 ∙ 10−5 mol
2,58 ∙ 10−5
⟹ [Cl− ] = = 5,16 ∙ 10−4 mol ∙ dm−3
0,050
n(AgCl) sərf edilən:
0,010 q AgCl
= 6,98 ∙ 10−5 mol
143,35 q ∙ mol−1
n(Cl2 ) əmələ gələn:
135
1⁄ (6,98 ∙ 10−5 mol) = 3,49 ∙ 10−5 mol

2
n(AgCl) yenidən əmələ gələn:
5⁄ (3,49 ∙ 10−5 mol) = 5,82 ∙ 10−5 mol ≡ 8,34 mq

3
Əmələ gələn Ag miqdarı sərf edilmiş AgCl miqdarına bərabərdir. Beləliklə:
[Ag]əmələ gələn = 6,98 ∙ 10−5 mol ∙ 107,9 q ∙ mol−1 = 7,53 ∙ 10−3 q
Nümunənin kütləsi:
3,0 q − 0,010 q + 0,00834 q + 0,00753 q = 3,006 q
Buna görə bərk (AgCl + Ag) ümumi kütləsi çox olacaqdır. Fərq 6 mq-dır.
Məsələ 39
Hal-hazırda xromatoqrafiya uçucu maddələrdən yüksək molekullu maddələrə
qədər üzvi birləşmələrin ayrılması və kəmiyyət qiymətləndirilməsində istifadə
edilən ən güclü üsuldur. Mass-spektrometr ilə birlikdə bu üsul hətta mürəkkəb
qarışıqlarda olan birləşmələrin dəqiq təyin edilməsində istifadə edilə bilər.
Maye-xromatoqrafiya (YPMX) müxtəlif sahələrdə, xüsusilə, birləşmələr üçün

qaz-xromatoqrafiya analizinin yararsız olduğu biokimya və tibb sahəsində
müntəzəm bir analitik üsula çevrilir.
a) İlkin ayrılma hər pik cütü (QXT/XT, d.s./QXT) üçün 𝑅 ≥ 1,5 olmasını tələb
edir. N, sütunun uzunluğu 25 sm olduğunu nəzərə almaqla N ∙ m1 qiymətindən
hesablana bilər:
25
𝑁 = 2,56 ∙ 104 ∙ ( ) = 64 ∙ 102
100
Tənlik (1)-də 𝛼 , 𝐾 və 𝑁 qiymətlərini əvəz etməklə hər pik cütü üçün həllini
tapmaq olar.
136
A sütunu üçün:
399−120 279 ꞌ 399−120

𝛼𝑄𝑋𝑇/𝑋𝑇 = 380−120 = 260 = 1,07 𝐾𝑄𝑋𝑇 = = 2,32
120
√64 ∙ 102 0,07 2,32

𝑅𝑄𝑋𝑇/𝑋𝑇 = ∙ ∙ = 0,91
4 1,07 3,32
422−120 322 ꞌ 422−120

𝛼𝑑.𝑠./𝑄𝑋𝑇 = = 279 = 1,15 𝐾𝑑.𝑠. = = 2,68
399−120 120
√64 ∙ 102 0,15 2,68

𝑅𝑑.𝑠./𝑄𝑋𝑇 = ∙ ∙ = 1,9
4 1,15 3,68
B sütunu üçün:
395−130 265 ꞌ 395−130

𝛼𝑄𝑋𝑇/𝑋𝑇 = 350−130 = 220 = 1,20 𝐾𝑄𝑋𝑇 = = 2,04
130
√64 ∙ 102 0,20 2,04

𝑅𝑄𝑋𝑇/𝑋𝑇 = ∙ ∙ = 2,2
4 1,20 3,04
430−130 300 ꞌ 430−130

𝛼𝑑.𝑠./𝑄𝑋𝑇 = 395−130 = 265 = 1,13 𝐾𝑑.𝑠. = = 2,31
130
√64 ∙ 102 0,13 2,31

𝑅𝑑.𝑠./𝑄𝑋𝑇 = ∙ ∙ = 1,6
4 1,13 3,31
B sütunu üçün R-nin minimum qiyməti 1.6 (> 1.5) təşkil edir ki, bu o da
deməkdir ki, tam ayrılma baş vermişdir. A sütunu üçün – QXT/XT cütü üçün R =
0,91-dir (< 1,5), yəni tam ayrılma baş verməmişdir.
b) Turşunun ekstrakt məhlulda miqdarı aşağıdakı mütənasüblük ilə hesablana

bilər:
𝜇𝑚𝑜𝑙𝑡𝑢𝑟ş𝑢 𝑆𝑎ℎə𝑡𝑢𝑟ş𝑢
=
𝜇𝑚𝑜𝑙𝑑.𝑠. 𝑆𝑎ℎə𝑑.𝑠. ∙ 𝐹
𝐹 – cavab faktorudur.
Buna görə:
𝑆𝑎ℎə𝑡𝑢𝑟ş𝑢 1000
𝜇𝑚𝑜𝑙𝑡𝑢𝑟ş𝑢 = ∙ 𝜇𝑚𝑜𝑙𝑑.𝑠. ∙
𝑆𝑎ℎə𝑑.𝑠. ∙ 𝐹 100
137
2200 1
𝑛(𝑋𝑇) = ∙ ∙ 2,7 ∙ 10 = 51,6 𝜇𝑚𝑜𝑙
2304 0,5
3520 1
𝑛(𝑄𝑋𝑇) = ∙ ∙ 2,7 ∙ 10 = 206 𝜇𝑚𝑜𝑙
2304 0,2
Məsələ 40
a) HL + H2 O → H3 O+ + L− : K HL = 1,4 ∙ 10−4
𝑐0 − 𝑥 𝑥 𝑥
𝑥2
𝐾𝑎 = = 1,4 ∙ 10−4
𝑐0 − 𝑥
𝑐0 = 3,00 ∙ 10−3
𝑐0 ≫ 𝑥 fərziyyəsi 𝑥 = 6,5 ∙ 10−4 verir ki, bu da uyğun deyil.
Kvadrat düstur: 𝑥 = 5,8 ∙ 10−4 , [H3 O+ ] = 5,8 ∙ 10−4 , pH = 3,24
b)
1: HL + HCO−
3 ⇌ H2 CO3 + L
−
: 𝐾1
2: HL + H2 O ⇌ H3 O+ + L− : 𝐾2 = 𝐾𝐻𝐿
3: HCO− +
3 + H3 O ⇌ H2 CO3 + L
− 1
: 𝐾3 =
𝐾𝑎1
Reaksiya 1 = 2 + 3, 𝐾1 = 𝐾2 ∙ 𝐾3 = 311 = 3,11 ∙ 102
Alternativ:
[H2 CO3 ][L− ] [H3 O+ ] [H3 O+ ][L− ] [H2 CO3 ]

𝐾1 = − ∙ = ∙
[HL][HCO3 ] [H3 O+ ] [HL] [HCO− +
3 ][H3 O ]
138
1
c) i) HCO−
3 – amfoterdir, pH ≈ 2 (𝑝𝐾𝑎1 + 𝑝𝐾𝑎2 ) = 8,34
ii) HL + HCO−
3 ⇌ H2 CO3 + L− , “reaksiya başa çatır”
Əvvəl: 0,0030 0,024 0 0
Sonra: 0 0,021 0,0030 0,0030
Bufer: 0,021
pH ≈ 𝑝𝐾𝑎1 + 𝑙𝑜𝑔 = 6,35 + 0,85 = 7,20
0,0030
Nəzarət: 𝐾𝐻𝐿 [L− ]

= = 2,2 ∙ 103
[H3 O+ ] [HL]
Fərziyyə doğrudur.
d) A: 𝑝𝐻 = 7,40; [H3 O+ ] = 4,0 ∙ 10−8 ; [HCO−

3 ]A = 0,022.
𝐾𝑎1 -dən: [H2 CO3 ]A = 0,0019;
(1) [H2 CO3 ]B + [H2 CO3 ]A = 0,0239 ≈ 0,024
[HCO−3]
B: 𝑝𝐻 = 7,00; = 4,5;
[H2 CO3 ]
(2) [HCO−
3 ]B = 4,5[H2 CO3 ]B
(1) və (2)-dən: [HCO−

3 ]B = 0,0196
[H2 CO3 ]B = 0,0043
𝑛(𝐻𝐿) = ∆𝑛(H2 CO3 ) = ∆𝐶 (H2 CO3 ) ∙ 1,00 dm3 = 2,4 ∙ 10−3 mol
e) [OH − ] = 8,9 ∙ 10−5 [H2 CO3 ] heç bir əhəmiyyət kəsb etmir.
Reaksiyalar: A: CaCO3(b) ⇌ Ca2+ + CO2−

3
𝑐0 𝑐0
B: CO2− −
3 + H2 O ⇌ HCO3 + OH
−
𝐾 = 𝐾𝑏 = 2,1 ∙ 10−4
𝑐0 − 𝑥 𝑥 𝑥
139
B-dən: [HCO− −
3 ] = [OH ] = 8,9 ∙ 10
−5
[HCO− −
3 ][OH ]
[CO2−
3 ]= = 3,8 ∙ 10−5
𝐾𝑏
[Ca2+ ] = [HCO− 2−
3 ] + [CO3 ] = 1,3 ∙ 10
−4
𝑐0 (Ca2+ ) = 1,3 ∙ 10−4 mol ∙ dm−3 = həllolma
f) 𝐾𝑠𝑝 = [Ca2+ ][CO2−

3 ] = 1,3 ∙ 10
−4
∙ 3,8 ∙ 10−5 = 4,9 ∙ 10−9 ≈ 5 ∙ 10−9
𝐾𝑎2 -dən:
𝐾𝑎2 [HCO−3]
[CO2−
3 ]= +
= 2,6 ∙ 10−5
[H3 O ]
𝑄 = [Ca2+ ][CO2−
3 ]; 𝑄 > 𝐾𝑠𝑝 = 5 ∙ 10−9 olduqda çökür.
𝑄 < 𝐾𝑠𝑝 olduqda çökmə baş vermir.
“sərbəst” Ca2+ ionlarının maksimal qatılığı:
𝐾𝑠𝑝
[Ca2+ ]𝑚𝑎𝑥 = = 1,9 ∙ 10−4
[CO2−
3 ]
Məsələ 41
14,01 100
a) [(50,00 ∙ 0,1010) − (19,30 ∙ 0,1050)] ∙ 1000 ∙ 0,2515 = 16,84 % N
b)
0 sm3 ⟹ 19,30 ∙ 0,1050

[H + ] = = 0,04053
50
pH = 1,39
9,65 sm3 ⟹ [H + ] = 0,01699
pH = 1,77
140
19,30 sm3 ⟹
50,00 ∙ 0,1010 ∙ 19,30 ∙ 0,1050
[H + ] = √5,7 ∙ 10−10 ∙
50 + 19,30
pH = 5,04
28,95 sm3 ⟹ [NH3 ] 1,01

pH = pK 𝑎 + 𝑙𝑜𝑔 + = 9,24 + 𝑙𝑜𝑔 = 8,94
[NH4 ] 2,01
c)
d) İndikatorun pH keçid aralığı: 5,3  1

14,01 100
e) [(50,00 ∙ 0,1010) − (17,50 ∙ 0,1050)] ∙ 1000 ∙ 0,2345 = 19,19 % N
1 N: 𝑀𝑟 = 73,01 2 N: 𝑀𝑟 = 146,02
Məsələ 42
a) Mümkündür.
b) (b)
(1,4 ∙ 10−3 ∙ 0,01)⁄[Cl− ] = 4,9 ∙ 10−4 mol ∙ dm−3
[Cl− ] = 2,9 ∙ 10−4 mol ∙ dm−3
Artıq [Cl− ] = 1,6 ∙ 10−2 − 2,9 ∙ 10−3 ≅ 1,6 ∙ 10−2 mol ∙ dm−3
141
Cl− ionunun təsirini azaltmaq üçün 1 dm3 nümunə məhlula ən azı 1,6 ∙ 102 mol
Ag+ ionu və ya 1,6 ∙ 102 mol Ag2SO4 əlavə edilməlidir.
c) 2.3. ∆𝐸 = 𝐸2 − 𝐸1 = 0,059𝑙𝑜𝑔{(𝐶𝑥 𝑉𝑥 + 𝐶𝑠 𝑉𝑠 )(𝐶𝑥 [𝑉𝑥 + 𝑉𝑠 ])}
0,03 = 0,059𝑙𝑜𝑔[(25,00 ∙ 𝑉𝑥 + 0,10)⁄(26,00 ∙ 𝐶𝑥 )]
𝐶𝑥 = 1,7 ∙ 10−3 mol ∙ dm−3
𝑝NO−
3 = 2,77
d) 𝑝𝐻 = 4,4
(1,4 ∙ 10−3 ∙ 𝑥 ): 1,6 ∙ 10−2 = 2,7 ∙ 10−3
𝑥 = 3,1% > 1%
(1,4 ∙ 10−3 ∙ 0,01): [CH3 COO− ] = 2,7 ∙ 10−3
[CH3 COO− ] = 5,2 ∙ 10−3 mol ∙ dm−3
1,6 ∙ 10−2 − 5,2 ∙ 10−3 = 1,08 ∙ 10−2 mol ∙ dm−3
{[H + ] ∙ 5,2 ∙ 10−3 } ÷ (1,08 ∙ 10−2 ) = 2,2 ∙ 10−5
[H + ] = 4,3 ∙ 10−5 mol ∙ dm−3
𝑝𝐻 = 4,4
Məsələ 43
a) i)
ii) b
142
b)
c) A, B və E
d)
Məsələ 44
a)
143
b) Bismutun oksidləşmə dərəcəsi +3 -dür.

c) 862.7 qram çöküntünün tərkibində 209 qram Bismut elementi var, buna
görədə 0.05 qram çöküntüdə olan bismut miqdarı 12.1 mq-a bərarbərdir.
d)
e)
f)
g)
h)
i)
j)
k)
Yod ilə tiosulfat arasındakı reaksiya yuxarıda kimi baş verir. Yod j bəndində olan
iki reaksiyaya görə alınır və f bəndində isə 1 mol bismutdan 6 mol ICN, 42 mol I-
alındığı müşahidə olunur. I- -nin 6 molu g bəndində xərclənir buna görədə h
144
bəndində yalnız 36 mol IO3- alınır. Bunun nəticəsində j bəndində 108 mol I2
alınır. 6 mol I2 isə j bəndindəki digər reaksiyadan əldə edilir. Experimentin
sonunda 114 mol I2 alınır və onu titrləmək üçün 228 mol tiosulfat lazım olur.
Nəticə olaraq bir mol Bismut olan nümunə üçün 228 mol tiosulfat istifadə olunur.
(0.001∗0.002)
l) 𝑀(𝐵𝑖 ) = = 1.83 ∗ 10−6 𝑞 = 1.83 µ𝑞
228
12.1𝑚𝑞
m) ℎə𝑠𝑠𝑎𝑠𝑙𝚤𝑞 = 0.00183𝑚𝑞 = 6600
Məsələ 45
a) I.
II.
b) I. Sağa II. Sola III. Sağa IV. Sağa

c) I.
145
II.
III.
d) I.
II.
Məsələ 46
a)
X
b) Sabit olan 0.059-un vahidi volt(V)-dur.
c)
146
d) I. 0-dan 100-ə doğru

II. 0-dan a doğru
e)
f) I. Bauger-Lambert-Beer qanundan istifadə edərək
II. Nernst tənliyindən istifadə edərək
Məsələ 47
a) Görünən rəng absorbsiyanın maksimum olduğu vaxtdakı rəngin tamamlayıcı
rəngidir.Buna görədə
pH=1 olduqda Absorbsiya maksimum olduğu dalğauzunluğu λ=490 25 nm-dir.
Bu rəng şkalasında mavi-yaşıl rənglərin arasına düşür. Nəticə olaraq sarı-
narıncı rəng görünür.
147
pH=13 olduqda Absorbsiya maksimum olduğu dalğauzunluğu λ=625 25 nm-

dir. Bu rəng şkalasında sarı-narıncı rənglərin arasına düşür. Nəticə olaraq mavi-
yaşıl rəng görünür.
b) İstifadə edilən filtir məhlulun ən yaxşı udduğu rəngi keçirməlidir. Bu isə
absorbisyanın maximum olduğu rəng deməkdir, beləki turş məhlulu üçün bu
rəng mavidir və ona görə mavi rəngi filtiri quraşdırılması ən yaxşı variantdır.
c) Maksimum həssaslıq üçün istifadə ediləcək dalğauzunluğu nümunənin ən
güclü şəkildə udduğu nöqtə olmalıdır. Əsasi indiqator üçün maksimum
absorbsiya 625 ± 25 nm-də baş verir və bu dalğauzunluğu analiz üçün ən yaxşı
nöqtədir.
d) Absorbsiyanın dalğauzunluğuna qarşı çəkilən qrafikdən, 5.00x10-4 molyar
qatılıqda məhlulun 545 nm-dəki absorbsiyasının 0.256 olduğunu görmək olar.
Qrafikdən aydındır ki, bu nöqtədən sonra qrafik xətti olaraq asılıdır, yuxarıda
yerləşən dəyərləri interpolasiya edərək tapmaq olar.
𝐴 = 𝜀𝑙𝑐 Beer qanunu

𝐴 0.256
𝜀= = = 5.12 ∗ 102
𝑙𝑐 1∗5∗10−4
𝜀 molyar absorbsiya sabitidir və 5.12-ya bərabərdir. Buna görədə 2.5 sm-lik bir
qab istifadə edərək 1.00x10-4 M qatılıqda əsasi məhlulun absorbsiyasını
aşağıdakı kimi hesablamaq olar.
2
𝐴 = 5.12 ∗ 10 ∗ 2.5 ∗ 1.00 ∗ 10−4 = 0.128
e) İndiqatorun dissosasiya reaksiyası
148
1 və 2-ci tənlikləri 3-cüdə əvəz etsək
Məsələ 49
a) PbCl2 və yaxud hər hansısa bir hidroksid
b)
c) pH buffer məhlulu əmələ gətirir.

d) O bir metalloxrom indiqatorudur.
e)
Tamamlanma nöqtəsində qurğuşun ksilenol narıncısı ilə kompleks əmələ gətirir

və rəngi qırmızıya çevrilir.
f) Bu zaman NaF qalay (Sn) ilə kompleks birləşmə əmələ gətirir.
g) Qrafikdən görünür ki pH=6 olduqda qalay F- (EDTA əvəzlənir) ilə kompleks
əmələ gətirir, qurğuşun ilə isə bu baş vermir.
h) az miqdar ayrılan EDTA qırmızı PbXO kompleks birləşmə ilə reaksiyay girir
və bu zaman sarı rəngli XO əmələ gəlir
i) pH=2 olduqda F- ionları Hidrogen ilə birləşir və Pb2+ yalnız EDTA ilə
reaksiyaya girir. H+ + F– HF
j) Pb və Sn-ın ərintidə kütlə payını hesablamaq üçün əvvəlcə artıq qalan
EDTA-nın miqdarı müəyyən edilir.
149
Daha sonra Pb2+ və Sn4+ -in titrlənməsi üçün istifadə olunan EDTA tapılır. Bu
zaman götürülmüş EDTA-dan artıq qalan EDTA miqddarı çıxılır.
Qalayın flyorid ionu ilə reaksiyası zamanı EDTA ayrılır və daha sonra bu
standart qurğuşun məhlulu ilə titrlənir. Ayrılan EDTA-nın mol miqdarı qədər
qalay olduğunu demək olar.
Beləliklə ərintidə 1.496x10-4 mol qalay var.

Ərintidə olan qalay və qurğuşun ionlarının toplam mol miqdarından qalayı
çıxardaraq ərintidə olan Qurğuşunun mol miqdarını tapmaq olar.
ərintinin ümumi kütləsi 0.462 qram olduğunu bilərək aşağıdakı hesablamaları

etmək olar.
Məsələ 50
a) Reaksiya 1:
Reaksiya 2:
b)
150
c)
d) Natrium syanid yeraltı sularına qarışa bilir, bu zaman orqanizmlər üçün

zəhərli olan hidrogen syanid əmələ gələ bilər.
Məsələ 52
a)
b)
c)
d)
151
e) 100 sm3 suda 0.0012 qram CaCO3 həll olursa

0.012𝑞
100 sm3 suda = 0.000012 𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑎𝐶𝑂3
100
1.20∗10−5
𝑐𝐶𝑎2+ = = 1.20 ∗ 10−4 𝑚𝑜𝑙/𝑑𝑚3
0.1
f)
g)
h)
i)
Məsələ 53
a) Dihidrogen fosfatın qarşılıqlı əsəsı monohidrogen fosfatdır.
b) Ortafosfat turşusunun qatılığı
152
c)
d)
153
Məsələ 54
a)
b) Cavab: Daha dəqiq ölçmə aparmaq mümkündür

c)
d)
Məsələ 56
a) [H + ] = 1, OO ∙ 10−7
[H+ ]∙[HCO−
3]
𝐾a1 = [H2 CO3 ]
= 2,23 ∙ 10−4
[HCO−
3]
[H2 CO3 ]
= 2,23 ∙ 103
[H+ ]∙[CO2−
3 ]
𝐾a2 = [HCO−
= 4,69 ∙ 10−11
3]
[CO2−
3 ]
[HCO−
= 4,69 ∙ 10−4
3]
[H2 CO3 ] ∶ [HCO− 2−

3 ] ∶ [CO3 ] = 𝟒, 𝟒𝟖 ∙ 𝟏𝟎
−𝟒
∶ 1,00 ∶ 𝟒, 𝟔𝟗 ∙ 𝟏𝟎−𝟒
b) 𝑝(CO2(m) ) = 1,01 ∙ 105 Pa ∙ 3,60 ∙ 10−4 = 36,36 Pa
36,36 Pa
[CO2(m) ] = 𝐾CO2 ∙ 𝑝(CO2 ) = 0,0344 ∙ = 𝟏, 𝟐𝟒 ∙ 𝟏𝟎−𝟓 ).
1,01∙105 Pa
154
c) Həllolma = [CO2(m) ] + [H2 CO3 ] + [HCO− 2− −

3 ] + [CO3 ] ≈ [CO2(m) ] + [HCO3 ]
[H2 CO3 ] = [CO2(m) ] ∙ 𝐾H2CO3 = 2,48 ∙ 10−8
𝐾a2 ∙[HCO−
3]
[CO2−
3 ]= = 𝐾a2 = 4,69 ∙ 10−11
[H+ ]
hər ikisi nəzərə alınmaya bilər.)
[H+ ]∙[HCO−
3]
= 𝐾a1 ∙ 𝐾H2CO3 = (2,23 ∙ 10−4 ) ∙ (2,00 ∙ 10−3 ) = 4,46 ∙ 10−7
[CO2(m) ]
B bəndindən dən: [CO2(m) ] = 1,24 ∙ 10−5
[H + ] = [HCO−
3 ] = 𝟐, 𝟑𝟓 ∙ 𝟏𝟎
−𝟔
Həllolma = [CO2(m) ] + [HCO−

3 ] = 1,24 ∙ 10
−5
+ 2,35 ∙ 10−6 = 1,48 ∙ 10−5 mol ∙
dm−3
d) (hesablamaq üçün [CO2(m) ] = 1,24 ∙ 10−5 istifadə olunur)
Aşağıdaki reaksiyalara görə CO2 in 1,00 ∙ 10−3 mol ∙ dm−3 NaOH məhlulunda
həllolması daha böyük olacaq:
𝐾𝐻2 𝐶𝑂3 ∙𝐾𝑎1∙𝐾𝑎2

(1) CO2(m) + 2OH − ↔ CO2−
3 + H2 O 𝐾= (1,00∙10−14)2
= 2,09 ∙
1011
𝐾𝐻2 𝐶𝑂3 ∙𝐾𝑎1
(2) CO2(m) + CO2− −
3 + H2 O ↔ 2HCO3 𝐾= = 9,37 ∙
𝐾𝑎2
103
(1) və (2) birləşir: CO2(m) + OH − ↔ HCO−

3 𝐾 = 4,43 ∙ 107
Sonda bütün OH − , belə böyük K dəyərilə HCO−

3 - ə çevriləcək.
[HCO−
3 ] = 1,00 ∙ 10
−3
[OH − ] = 1,82 ∙ 10−6
[H + ] = 5,49 ∙ 10−9 [CO2−

3 ] = 8,54 ∙ 10
−6
həllolma = [CO2(m) ] + [H2 CO3 ] + [HCO− 2− − 2−

3 ] + [CO3 ] = [CO2(m) ] + [HCO3 ] + [CO3 ]
= 1,24 ∙ 10−5 + 1,00 ∙ 10−3 + 8,54 ∙ 10−6 = 1,02 ∙ 10−3 mol ∙ dm−3
155
𝐾𝑠𝑝 ∙𝐾𝐻2 𝐶𝑂3 ∙𝐾𝑎1 (4,50∙10−9 )∙(2,00∙10−3)∙(2,23∙10−4 )

e) 𝐾𝑒𝑞 = = = 4,28 ∙ 10−5
𝐾𝑎2 4,69∙10−11
f) Kütlə tarazlığı: [HCO− 2+

3 ] = 2[Ca ]
[Ca2+ ]∙[HCO−
3]
2 [Ca2+ ]∙(2[Ca2+ ])2
e bəndindən: 𝐾 = 4,28 ∙ 10−5 = =
[CO2(m) ] [CO2(m) ]
b bəndindən: [CO2(m) ] = 1,24 ∙ 10−5
[Ca2+ ] = 0,510 ∙ 10−3 = 20,5 mq dm−3
g) HCO−
3 məhlulda əsas iondur.
𝑝𝐾𝑎1 +𝑝𝐾𝑎2 3,65+10,33

Məhlulun 𝑝𝐻-ı 𝑝𝐻 = = = 6,99 = 7,00 kimi tapılır.
2 2
𝐾a1 və 𝐾a2 H2 CO3 -ın dissosiasiya sabitləridir.
pH 7,00 olduqda, H + və OH − nəzərə alınmaya bilər. Bundan başqa,

[CO2− −
3 ] ≪ [HCO3 ] (a bəndindən)
Qələvilik = [HCO− 2− − + −
3 ] + 2[CO3 ] + [OH ] − [H ] = [HCO3 ]
f bəndindən, kütlə tarazlığı, [HCO− 2+

3 ] = 2[Ca ]
Qələvilik = 1,02 ∙ 10−3
h) (hesablamaq üçün 𝐾eq = 4,28 ∙ 10−5 istifadə olunur.)
Kütlə tarazlığı: [HCO− 2+

3 ] = 2[Ca ]
[Ca2+ ] = 100 mq ∙ dm−3 = 2,50 ∙ 10−3 mol ∙ dm−3
3
[Ca2+ ]∙[HCO−
3]
2 4[Ca2+ ]
Daxil edərək 𝐾eq = 4,28 ∙ 10−5 = =
[CO2(m) ] [CO2(m)]
[CO2(m) ] = 1,46 ∙ 10−3
[CO2(m) ]
𝑝CO2 = ∙ 1,01 ∙ 105 Pa = 4,28 ∙ 103 Pa
𝐾CO2
156
Məsələ 57
a) 1-ci ionlaşma tamamlanır: H2 SO4 → H + + HSO−
4 [H2 SO4 ] = 0
[H+ ]∙[SO2−
4 ]
2-ci ionlaşma: = 𝐾 2 = 1,20 ∙ 10−2
[HSO−
4]
(1)
Kütlə tarazlığı: [H2 SO4 ] + [HSO− 2−

4 ] + [SO4 ] = 1,00 ∙ 10
−7
(2)
Yük tarazlığı: [H + ] = [HSO− 2− −

4 ] + 2[SO4 ] + [OH ]
(3)
İonlaşma dərəcəsi durulaşdıqca artır. [H2 SO4 ] = 0
Nəzərə alsaq ki, [H + ]H2SO4 = 2,00 ∙ 10−7
[SO2−
4 ]
(1) dən: = 6 ∙ 104 ( Hətta 2-ci ionlaşma tamamlanır) [HSO−
4 = 0]
[HSO−
4]
(2) dən: [SO2−

4 ] = 1,00 ∙ 10
−7
1,00∙10−14
(3) dən: [H + ] = 2,00 ∙ 10−7 + [H+ ]
[H + ] = 2,40 ∙ 10−7 (pH = 6,60)
1,00∙10−14
[OH − ] = = 4,10 ∙ 10−8
2,40∙10−7
[H+ ]∙[SO2−
4 ] (2,40∙10−7 )∙(1,00∙10−7 )
1 dən: [HSO−
4] = = = 2,00 ∙ 10−12
K2 1,20∙10−2
Yük tarazlığını yoxla: 2,40 ∙ 10−7 ≈ (2,00 ∙ 10−12 ) + 2 ∙ (1,00 ∙ 10−7 ) + (4,10 ∙
10−8 )
Kütlə tarazlığını yoxla: 0 + 2,00 ∙ 10−12 + 1,00 ∙ 10−7 ≈ 1,00 ∙ 10−7
1,69 q 1 mol
b) 𝜗(H3 PO4 ) = 0,85 ∙ 3,48 sm3 ∙ ∙ ∙ 1000 = 51,00 mmol
sm3 98 q
Nəzərdə tutulan pH dəyəri p𝐾2 dəyərindən böyükdür.`
H2 PO− 2−
4 və HPO4 qarışığının 1:1 nisbətində pH = p𝐾2 = 7,200 olur.
157
Əgər pH = 7,40 olursa, daha çox H2 PO− 2−

4 və HPO4 olmalıdır.
H3 PO4 maddəsini H2 PO−

4 -ionuna və H2 PO−
4 ionunun uyğun miqdarını
HPO2−
4 ionuna çevirmək üçün NaOH əlavə olunur.
H3PO4 + OH − → H2PO4− + H2O
H2 PO− − 2−
4 + OH → HPO4 + H2 O
H3 PO4 maddəsini H2 PO−

4 -ionuna çevirmək üçün reaksiyaya girən 0,80 M NaOH -
in tələb olunan həcmi:
51 mmol
= 63,75 sm3 𝑝𝐻 = 7,40 əldə etmək üçün:
0,80 mol∙dm−3
H2 PO− − 2−
4 + OH → HPO4
Ilkin mmol 51 x 0
Son mmol 51-x 0 x
[HPO2−
4 ]
𝑝𝐻 = 𝑝𝐾2 + log( )
[H2 PO−
4]
x
7,4 = 7,2 + log(51−x ) x = 31,27 mmol
31,27 mmol -nu çevirmək üçün lazım olunan NaOH -in həcmi:
31,27 mmol
= 39,09 sm3
0,80 mol∙dm−3
NaOH - in ümumi həcmi= 63,75 + 39,09 = 102,84 ≈ 103 sm3
[𝐴− ] [A− ]
c) 𝑝𝐾 = 3,52 𝑝𝐻 = 𝑝𝐾𝑎 + log ([𝐻𝐴]) [HA]
= 10(𝑝𝐻−𝑝𝐾𝑎)
[A− ]
Qanda, 𝑝𝐻 = 7,40, [HA]
= 10(7,40−3,52) = 7586
Ümumi AST = 7586 + 1 = 7587
[A− ]
Mədədə, 𝑝𝐻 = 2,00 , [HA]
= 10(2−3,52) = 3,02 ∙ 10−2
158
Ümumi AST = 1 + 3,02 ∙ 10−2 = 1,03
7587
Qanda olan ümumi aspirinin mədədə olan ümumi aspirinə nisbəti= = 7400
1,03
Məsələ 58
a) 4H2 O + 4e− → 2H2(q) + 4OH − və ya (2H2 O + 2e− → H2(q) + 2OH − )
b) 2H2 O → O2 + 4H + + 4e−
c) Cu → Cu2+ + 2e−
d) Natrium ionu nadir halda reduksiya olunur. Onun böyük mənfi reduksiya
potensialı vardır.
Suyun hidrogenə reduksiya potensialı mənfidir( su çox sabitdir). Lakin, natrium

ionu qədər mənfi deyildir. O, -0,83 V –dır.
Həm mis ionu həmdə oksigen asanlıqla reduksiya olunur və hər ikisinin
reduksiya potensialı müsbətdir. Indiki sistemlərdə dönən reaksiyalar müsbət
terminalda baş verir. Mis sudan əvvəl oksidləşir. Hidrogen üçün reduksiya
potensialı 0,00 V təyin edilir.
Oksigenin reduksiyası -2,71 V
Suyun reduksiyası -0,83 V
Natrium ionunun reduksiyası (Na+) 0,00 V
Hidrogen ionunun reduksiyası +1,23 V
e) 𝑝𝑂𝐻 = 14,00 − 4,84 = 9,16
[OH − ] = 6,92 ∙ 10−10
𝐾sp = [Cu2+ ] ∙ [OH − ]2 = 0,10 ∙ (6,92 ∙ 10−10 ) = 4,79 ∙ 10−20
0,0592 0,0592
f) 𝐸 = 𝐸°(Cu⁄Cu2+ ) + ∙ log[Cu2+ ] = +0.34 + ∙ log[Cu2+ ] =
2 2
0,0592 𝐾 0,0592 0,0592
= +0,34 + ∙ log ([OH𝑠𝑝−]2 ) = +0,34 + ∙ log 𝐾sp − ∙ log [OH − ]2 =
2 2 2
0,0592
= +0,34 + ∙ log 𝐾sp − 0,0592 ∙ log[OH − ]
2
159
Tərifə görə, Cu(OH)2(b) + 2e− → Cu(b) + 2OH − üçün standart potensial [OH − ] =
1,00 olduğu potensialdır.
0,0592
𝐸 = 𝐸°(Cu(OH2 )⁄Cu) = +0,34 + ∙ log 𝐾sp =
2
0,0592
= +0,34 + ∙ log 4,79 ∙ 10−20 = +0,34 − 0,572 = −0,232 V
2
Bu sual aşağıdakı kimi də həll olunur.
Tən1: Cu(OH)2(b) + 2e− → Cu(b) + 2OH − 𝐸°+ = 𝐸° (Cu(OH)2 ⁄Cu) =?
Tən2: Cu(OH)2(b) → Cu2+ + 2OH −
0,05916 0,05916
𝐸°(Cu(OH)2 ⁄Cu2+ = ∙ log 𝐾sp = ∙ log 4,79 ∙ 10−20 = −0,5715 V
n 2
Tən1 – Tən 2: Cu2+ + 2e− → Cu(b)
𝐸°− = 𝐸°+ − 𝐸° = 𝐸°(Cu2+ ⁄Cu) = +0,34 V
Buna görə, 𝐸°+ = 𝐸°− + 𝐸° = +0,34 + (−0,5715) = −0,232 V
g) pH 4,84 dən aşağı olduqda, çöküntü olmadığı üçün Cu(OH)2 -in təsiri yoxdur.
Buna görə,
0,0592 0,0592
𝐸 = 𝐸 (Cu2+ ⁄Cu) = +0,34 + ∙ log[Cu2+ ] = +0,34 + log(0,10)
2 2
= +0,34 − 0,0296 = +0,31 V
h) 1 q qrafit = 0,0833 mol carbon.
6 mol carbon : 1 mol litium; 1 q carbon 0,0139 mol litium tuta bilər.
1 mol litiumu daxil etmək üçün 96487 kulona ehtiyac vardır.
Buna görə də, 1 q qrafitə 96487 ∙ 0,0139 = 1340 kulon yüklənə bilər.
Kl A ∙ san mA 1 mA ∙ saat
1340 = 1340 = 1340 ∙ 1000 ∙ saat == 372
q q q 3600 q
160
Məsələ 61
a)
b)
c) Düzgün cavab A variantıdır

d) Oksidləşmə və reduksiya reaksiyalarının hər ikisi üçün eyni sayda
elektron iştirak edir.
A axrıncı titrasiya zamanı istifadə olunan kalium permanganatın miqdarı

X isə reaksiyada istifadə olunmuş elektronların sayıdır. Yuxarıdakı tənlik
sadələşdirildikdə
X = 2.50 · 10–2 *A alınır

A = 3.00 · 10–2 dm3 olduqda X = 7.50 · 10–4 mol.
Buna görə də KOT =(32/4) g/mol * 7.50 * 10–4 mol * 103 (mq/q) *1/1(dm-3)
= 6.00 mq/dm3
Məsələ 62
a)
b) T
161
oplam Sulfat Turşusu n(H2SO4)=15.00sm30.0100mol/dm3=0.150 mmol
H2SO4 + 2 NaOH Na2SO4 + 2 H2O

Natrium hidroksid ilə yenidən titrasiya edildidən sonra
c)
d) pH<7
162
Məsələ 63
a) Anoddakı reaksiya
Au(s) + 2 S2O3 2– (aq) [Au(S2O3)2]3–(aq) + e–
Katoddakı reaksiya
[Cu(NH3)4]2+(aq) + 3 S2O32–(aq) + e– [Cu(S2O3)3]5–(aq) + 4 NH3(aq)
Ümumi reaksiya:
Au(s) + [Cu(NH3)4]2+(aq) + 3 S2O32–(aq) 
[Au(S2O3)2]3–(aq) [Cu(S2O3)3]5–(aq) + 4 NH3(aq)
b) Oksidləşmə reaksiyası:
[Cu(S2O3)3]5–(aq) + 4 NH3(aq) [Cu(NH3)4]2+(aq) + 3 S2O32–(aq) + e–
Reduksiya reaksiyası:
O2(g) + 2 H2O(l) + 4 e– 4 OH– (aq)
Redox reaksiyası:
4 [Cu(S2O3)3]5–(aq) + 16 NH3(aq) + O2(g) + 2 H2O(l)
 4[Cu(NH3)4]2+(aq) + 12 S2O32–(aq) + 4 OH– (aq)
c) Au(s) + [Cu(NH3)4]2+(aq) + 3 S2O32–(aq) 
[Au(S2O3)2]3–(aq)+ [Cu(S2O3)3]5–(aq) + 4 NH3(aq)
 4[Cu(NH3)4]2+(aq) + 12 S2O32–(aq) + 4 OH– (aq)
 4[Cu(NH3)4]2+(aq) + 12 S2O32–(aq) + 4 OH– (aq)
4 Au(s) + 8 S2O32–(aq) + O2(g) + 2 H2O(l)
[Au(S2O3)2]3–(aq)+ 4 OH– (aq)
d)
163
e)
Au(I)-in 99.0 %-ı [Au(S2O3)2]3– formasındadır.
f)
g)
Məsələ 65
a)
b)
c) A
d) Son nöqtəyə çatmadan əvvəl [Ag(CN)2]–
164
e) Son nöqtədən sonra

Ag+ + Ag(CN)2– = Ag[Ag(CN)2]¯və ya Ag+ + CN– = AgCN¯
f) Kroton turşusu ilə reaksiyadan sonra qalan permanqanat
сMnVMn – 10 nCA (mmol)
Artıq qalan permanqanat üçün istifadə olunan siyanid turşusu
½ (сMnVMn – 10 nCA) (mmol)
Artıq götürülmüş siyanid turşusunun miqdarı
cCNVCN – ½ (сMnVMn – 10 nCA)
g) 10 MnO4- + 1 Krotonat 10 MnO42- + məhsullar

Kroton turşusu ilə reaksiyadan sonra qalan permanqanat
сMnVMn – 10 nCA (mmol)
Əmələ gələn manqanat: 10 nCA
165
Məsələ 67
a) Ag+(aq) + Cl−(aq) = AgCl(s)
b)
AgCl(s) = Ag+(aq) + Cl−(aq)
/ 0 0
/ s s
[Ag+] = [Cl–] = s
Ks1 =s²
s= √ Ks1 = √10− s1 = √10−9.7 = 1.41 10–5

c)
d)
AgCl(s) + n NH3(aq) = [Ag(NH3)n]+(aq) + Cl–(aq)
AgCl(s) = Ag+(aq) + Cl–(aq) Ks1
Ag+(aq)+ n NH3(aq) = [Ag(NH3)n]+(aq) n
AgCl(s) + n NH3(aq) = [Ag(NH3)n]+(aq) + Cl–(aq)
K = Ks1n K = 10−9.7 + 7.2 = 10−2.5 = 3.16·10-3
e)
[Ag(NH3)n+] = [Cl–] = 0.1 mol L–1; [NH3] = 1.78 mol L–1

[Ag(NH3)n+][Cl−]
K° =
[NH3]n
𝐴𝑔(𝑁𝐻3 )+ −
𝑛 ∗𝐶𝑙 )
log( 𝐾
𝑛= =2
log 𝑁𝐻3
166
f) [Ag(NH3)2]+(aq) + 2 H+(aq) + Cl–(aq) = AgCl(s) + 2 NH4+(aq)

g) O2(aq) + 2 H2O(l) + 4 e– = 4 OH–(aq) (O2 nin reduksiyası)
Ag(s) + Cl–(aq) = AgCl(s) + e– (Ag Oksidləşməsi)
4Ag(s) + 4Cl–(aq) + O2(aq) + 2 H2O(l) = 4AgCl(s) + 4 OH–
4/0.06[E°(O /HO−) − E°(AgCl/Ag)]
Birinci hal K= 10 2
Tarazlıq zamanı potensiyallar bərabərdir ona gorədə

Eeq(AgCl/Ag) = Eeq(Ag+/Ag)
h) E°(AgCl/Ag) + 0.06 log(1/[Cl -]) = E°(Ag+/Ag) + 0.06 log
[Ag+] so: E°(AgCl/Ag) = E°(Ag+/Ag) + 0.06 log KS1 = 0.22V
K = 104/0.06 [0.75 −0.22] = 2.93 × 1035
Əgər RT ln10/F = 0.059 istifadə edilərsə
K = 10(4/0.059) [0.75 −0.22] = 2.57 × 1035

İkinci hal K = (1/Ks1)4 × 104/0.06[0.75 −0.80]
K=2.93 × 1035
Əgər RT ln10/F = 0.059 istifadə edilərsə
K = 2.57 × 1035
i) Ag+(aq) + Cl–(aq) = AgCl(s)
K°1 =1/S1= 109.7
2 Ag+(aq) + CrO42–(aq) = Ag2CrO4(s)
K°2 =1/S2= 1012
j) A: AgCl(s)
B: Ag2CrO4(s)
k) VAg = 4.3 mL, nAg+, əlavə = nCl –, istifadə
CCl × 20 = 0.05 × VAg
CCl = 0.011 mol L–1
Məsələ 68
167
a) -Mühərrikdə yanacaqın yanma temperaturunun artırılması

-Qazın işçi təzyiqinin artırılması
−5 065.08 × 103
J
b) Δc Hs °(C8 H18 ) = Δc H𝑀s °(C8H18 =
) mol 𝑀𝐽
= −44.34 𝑘𝑔
𝐶8 𝐻18 114.23 × 10 –3 kg /mol
−285.84 × 103
J
Δc Hs °(H2 ) 𝑀𝐽
Δc Hs °(H2 ) = = mol
= −141.5
𝑀𝐻 2 2.02× 10 –3 kg /mol 𝑘𝑔
c) Molekulyar hidrogenin oksidləşməsi üçün 2 elektron alış-verişi olmalıdır:

H2 + ½ O2 → H2O
1 S°(O ,g)) = – 164 J K–1 mol–1

rS° = S°(H2O,l) – (S°(H2,g) + 2 2
rG° =rH° – TrS°=–285.84×103J/mol + 323.15 K × 164 J/molK = – 233 kJ/mol
3
EMF = -rG°/zF=– 233 × 10 J/mol/(- 2 × 96 485) C/mol= 1.21 V
d) η = -rG°/-fH°=– 225.85 × 103 J/mol/(- 281.64× 103 )J/mol*100%=80.1%
e) q= P × τ = 10 × 106 W × 8 × 3 600 s = 2.88 × 1011 J

W 2.88 × 1011 J
Q = U= 2V = 1.44 × 1011 C
11
m = QM 1.44 × 10 C
teor = × 2.02 × 10–3 kg mol–1 = 1 507 kg
|z| F
2 × 96 485 C mol–1
m
real 1 090
η = × 100% = × 100% = 72.3%.
elektroliz
m
teor 1 507
168
f)
Turş: N2 N2H5+ NH4+
−0.23 V +1.28 V
+0.27 V
Əsasi:
N2 N2H4 NH3
−1.16 V +0.10 V
−0.74 V
Məsələ 69
64 2 64 1
a) 1 30 Zn +1 1 H → 1
Cu + 2
p
29 1
b)
+2 +1 0 -1 -2
Cu [CuCl] [CuCl2] [CuCl3] [CuCl4]
Ümumi mol fraksiyaları [CuCl3]− və [CuCl4]2− -un əmsalları cəminə bərabərdir.
([[CuCl3]−] + [[CuCl4]2−]) / c(Cu2+) = ( 3 [Cl−]3 + 4 [Cl−]4) / (1 + 1 [Cl−] + 2 [Cl−]2+ 3 [Cl−]3

+ 4 [Cl−]4) = (0.69 × 43 + 0.055 × 44) / (1 + 2.36 × 4 + 1.49 × 42 + 0.69 × 43 + 0.055 ×
44) = 58.24 / 92.52 = 0.63
c) Bəli, temperatur artır.

d) VR(Cu) = 69.7 sm3
VR(Zn) = 297 sm3
169
e)
f) Qm,theor = w(N) / M(N) = 0.0483 / (14.01 g mol−1) = 3.45 mmol g−1

g) Qv = V(AgNO3) × c(AgNO3) × Vflask / (Valiquot × Vc) =
=0.0222dm 3×0.1027 moldm −3×0.500 dm 3/(0.100 dm 3×0.01021 dm 3) = 1.12 mmol cm −3
h) X=Qv×Vc/(Qm,teor×mresin)=1.12 mmolcm−3×10.21 cm3/(3.45 mmol g−1×3.72g)

=0.891
Məsələ 70
a)
b) H2(g) + Cu2+(aq) 2H+(aq) + Cu(s)

c) Misin yodometric titrasiyası zamanı Cu(II) vasitəsi ilə yodid ionu yod
elementinə oksidləşir.
Reaksiyalar
2Cu2+(aq) + 4I-(aq) 2CuI (s) + I2(aq)
Daha sonra əmələ gələn yod tiosulfat ilə reaksiyaya girir

170
2Na2S2O3 (aq) + I2(aq) Na2S4O6 (aq) + 2NaI (aq)
Və ya
2Cu2+ (aq) + 4I-(aq) 2CuI(s) + I2(aq)
I2(aq) + I-(aq) I3(aq)
I3-(aq) + 2Na2S2O3(aq) Na2S4O6 (aq) + 2NaI (aq) + I-(aq)
Ekvivalentlik nöqtəsində
mol of Cu2+ = mol of S2O32-
(CCu2+ × V Cu2+/1000) = (CS2O32- × V S2O32- /1000)
CCu2+ = (0.800 mol dm-3 × 25.05 sm3) /25.00 sm3
CCu2+ = 0.802 mol dm-3
d)
Buffer məhlulda HC3H5O3 və C3H5O3Na var.

Məhlulun pH Henderson-Hasselbalx tənliyi ilə hesablana bilər .
[ C3H5O3Na] = 0.050 mol × 1000 sm3 = 0.10 mol dm-3
500 sm3
[ C3H5O3H] = 0.025 mol × 1000 sm3 = 0.05 mol dm-3
500 sm3
171
pH = pKa + log ([C3H5O3Na] / [HC3H5O3])
3.50 = pKa + log (0.050/0.10)
pKa = 3.80
Ka = 1.58 × 10-4
Məsələ 71
a) 30.97 q P ---- 94.97 q PO43-
5.16 mq/dm3 P ---- 15.82 mq/dm3 PO43-
50 sm3 məhlulda:
50
𝑚(𝑃𝑂43− ) = ∗ 15.82 = 0.791 𝑚𝑞
1000
0.791 mq PO43- ionları 5 qram torpağın tərkibindədir, buna görə 1 qram
0.791
torpağın tərkibində = 0.158 𝑚𝑞 𝑃𝑂43− var.
5
b) 28.09 q Si ---- 92.09 q SiO44-

5.35 mq/dm3 Si ---- 17.539 mq/dm3 SiO44-
50 sm3 məhlulda:
50
𝑚(𝑆𝑖𝑂44− ) = ∗ 17.539 = 0.877 𝑚𝑞
1000
0.877 mq SiO44- ionları 5 qram torpağın tərkibindədir, buna görə 1 qram
0.877
torpağın tərkibində = 0.175 𝑚𝑞 𝑆𝑖𝑂44− var.
5
c) -log (Tcəm) = -log(T1) + -log(T2) = -log(T1T2)
T1=Tabsorbsiya=0 olduqda=10(-ϵbC)=10-(6720x1x(7.5x10-5)=10-0.504=0.3133
T2 = Tölçülən= 0.55
Əgər T = 0.313, A = -log(T) = 0.504
Əgər T = 0.55, A = -log(T) = 0.2596

Anümunə = Aölçülən + A absorbsiya=0 = 0.2596 + 0.504 = 0.7636
C= 0.7636 / (6720 dm3 mol-1cm-1)(1cm)=1.136 × 10-4 mol dm-3
d) PO43- qatılığı = (0.267 / 6720) = 3.97 × 10-5mol dm-3
P miqdarı = (3.97 x 10-5mol dm-3)(30.97 q mol-1)(1000 mq q-1) = 1.23 mq dm-3
172
e) Absorbsiya PO43- = ( 3.97 × 10-5mol dm-3)(6720) =0.267

Absorbsiya SiO44- nümunədə = 0.510 – 0.267 = 0.243
SiO44- qatılığı= (0.243 / 868) = 2.80 × 10-4 mol dm-3
Si miqdarı = (2.80 ×10-4mol dm-3)(28.09 g mol-1)(1000 mg g-1) = 7.87 mg dm-3
f) Co = 0.200/5000 = 4 × 10-5 mol dm-3

Üzvi fazanın həcmi 5 sm3-ə bərabərdir, buna görədə üzvi fazadakı
ammonium fosfomolibdatın miqdarı
n= (4 × 10-5 mol dm-3)(5 cm3) / 1000 cm3 dm-3 = 2 × 10-7 mol
Cw=Co/Kow = (4 × 10-5 mol dm-3) / 5 = 8 × 10-6 mol dm-3
Sulu fazanın həcmi 5 sm3-ə bərabərdir, buna görədə
n=(8× 10-6 mol dm-3)(100cm3) / 1000 cm3 dm-3 = 8 × 10-7 mol
üzvi və sulu fazadakı ammonium fosfomolibdatın toplam miqdarı
nt=2 × 10-7 mol+8 × 10-7 mol=1 × 10-6 mol
P-nin ümumi miqdarı = (1 × 10-6 mol)(30.97 q mol-1)(1000 mq q-1) = 0.031 mq
173
174
175

Beynelxalq Ki̇mya Olimpiadalara Hazirliq Üçün Vəsai̇t

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Beynelxalq Ki̇mya Olimpiadalara Hazirliq Üçün Vəsai̇t

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Beynəlxalq Kimya Olimpiadalarına Hazırlıq Üçün Vəsait

a) A soda nümunəsində Na2CO3-ın bir molekuluna qarşı neçə su molekulu var?

a) Hansı qələvi metal ərintinin tərkib hissəsidir?

a) Məhlulda olan hər turşunun ionlaşma dərəcəsini;

İonlaşma tənlikləri və sabitləri:

a) C məhlulunda H3 O+ ionlarının qatılığını təyin edin.

Balanslaşdırılmamış tənliyə görə:

məhlulda oksidləşməmiş şəkildə qalan Fe(II) duzunun oksidləşməsi üçün 0,020

Hər üç kimyəvi tənlikləri balanslaşdırın və ərintinin tərkibini kütlə payı ilə

(Faradey sabiti F=26,8 A*saat /mol)

a) Qurğuşun akkumulyatorunda yüklənib-boşaldıqda baş verən elektrokimyəvi

CH3CH(NH2)COOH + HNO2  CH3CH(OH)COOH + N2 + H2O

CH3CH(NH2)COOH + HClO4  CH3CH(NH3+)COOH + ClO4

Perxlorat turşusunun artığı natrium asetatın volyumetrik məhlulu ilə

B) Analizdən alınan nəticələrə görə filizin tərkibində 45,6% Cr2O3, 7,98%

Tədqiqat zamanı 10,00 dm3 su sərf edilmişdir. Bu həcmdən 100,00 sm3

a) Tədqiq edilən suda Fe2+:Ca2+ kationlarının mol nisbətlərini hesablayın.

Çöküntünü ayırdıqdan sonra məhlula artıq miqdarda sulu ammonyak məhlulu

C və D metallarının birləşmələrini saxlayan çöküntü NaOH məhlulunun artığı

1) Bunsen qızdırıcısının alovu intensiv sarı rəngdədir.

2) A maddəsinin sulu məhlulu neytraldır. Sulfit turşusunun damcı ilə əlavə

4) A maddəsinin sulu məhlulu K və duru H2SO4 ilə işləndikdə tünd-qəhvəyi

a) A maddəsinin tərkibində hansı elementlər vardır?

C(H2 A) C(HA− ) C(A2− )

və məhlulun pH dəyəri göstərir ki:

I) α0 = α1 ⟹ pH = 1,92 II) α1 = α2 ⟹ pH = 6,22

Metil-yaşıl 0,1 – 2,0

Tropeolin 00 1,4 – 3,2

-dinitrofenol 2,4 – 4,0

Bromfenol mavi 3,0 – 4,6

Konqo qırmızı 3,0 – 5,2

Metil qırmızı 4,4 – 6,2

Bromfenol qırmızı 5,0 – 6,8

Bromtimol mavi 6,0 – 7,6

Fenol qırmızı 6,8 – 8,0

Krezol qırmızı 7,2 – 8,8

Timol mavi 8,0 – 9,6

Fenolftalein 8,2 – 10,0

Alizarin sarı 10,1 – 12,1

Tropeolin 0 11,0 – 13,0

1,3,5-trinitrobenzol 12,2 – 14,0

(Bütün aktivləşmə əmsalları 1-ə bərabər hesab edilməlidir.)

a) Malein turşusunun birinci (K1) və ikinci (K2) dissosiasiya dərəcəsi üçün

a) Birləşmənin kütləvi tərkibini hesablayın.

Birləşmənin mol kütləsini qiymətləndirmək üçün 1,0045 q-ı qazlaşdırıldı. 350

c) Birləşmənin mol kütləsi və molekul formulunu yazın.

e) C birləşməsi üçün hansı quruluşlar mümkündür?

f) İlkin C maddəsi hansıdır?

Metanol – 5,00 q/dm3

Formaldehid – 5,00 q/dm3

Kalium dixromat – 3,000 ∙ 10−2 mol/dm3

Ammonium dəmir (II) sulfat – 0,2000 mol/dm3

Yod – 0,1000 mol/dm3

Natrium tiosulfat – 0,2000 mol/dm3

a) 10,00 sm3 metanol məhlulu və 100,00 sm3 kalium dixromat məhlulu

f) Reaksiyalar üçün balanslaşdırılmış tənlikləri yazın və məhlulda metanol və

Tənlik Tarazlıq sabitləri

2(b) ⇄ 2(m) k1 (1)

a) (1) – (3) üçün tarazlıq tənliklərini yazın.

Aparılan təcrübələrdən aşağıdakı nəticələr alınır.

a) [− ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 -nin [2 ]ü𝑚𝑢𝑚𝑖 -dən asılılıq qrafikini çəkin.

a) Kalsium oksalatın monohidratının həllolmasını hesablamaq üçün maraq

a) Absorbsiya edən təbəqənin qalınlığının sönmə ilə əlaqəsindən hansı formul

a) Qalan qazın tərkibi necədir? İzah edin.