«Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων εγκλημάτων λευκού

«Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα
Μεταπτυχιακών Σπουδών»
«Εγκληματολογικές και Ποινικές Προσεγγίσεις της
διαφθοράς, του οικονομικού και του οργανωμένου
εγκλήματος»
Διπλωματική Εργασία
«Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων εγκλημάτων λευκού

περιλαίμιου και κοινού οργανωμένου εγκλήματος:Διεθνείς
διαστάσεις και εθνική πρακτική»
Μαρία Στ.-Α. Θεοδωρίδου
Επιβλέπων καθηγητής: «Δημήτριος-Λάζαρος Κόρος»
Αθήνα, Ιούνιος 2021

© ΕΑΠ, 2021
Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της φοιτήτριας «Μαρίας Θεοδωρίδου» που την
εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη
αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού,
παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε
μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των
δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση
δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του
συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση,
πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading),
«ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της
εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού.
Ησυγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών της δικαιωμάτων.
«Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων εγκλημάτων λευκού
περιλαίμιου και κοινού οργανωμένου εγκλήματος: Διεθνείς
διαστάσεις και εθνική πρακτική»
Μαρία Στ.-Α.Θεοδωρίδου
Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας
Επιβλέπων Καθηγητής ΣυνεπιβλέπωνΚαθηγητής

Δημήτριος-Λάζαρος Κόρος Ουίλιαμ Αλοσκόφης
Μέλος Σ.Ε.Π. ΕΑΠ Μέλος Σ.Ε.Π. ΕΑΠ
Αθήνα, Ιούνιος 2021

ΜαρίαΣτ.-Α. Θεοδωρίδου, Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων
εγκλημάτων λευκού περιλαίμιου και κοινού οργανωμένου
εγκλήματος: Διεθνείς διαστάσεις και εθνική πρακτική
Διπλωματική Εργασία 1
Περίληψη
Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματεύεται τη διαφοροποιημένη

σωφρονιστική μεταχείριση μεταξύ των κρατουμένων του κοινού οργανωμένου
εγκλήματος και των κρατουμένων του λευκού περιλαιμίου. Σκοπός είναι να αναδειχθεί με
ποιο τρόπο το σωφρονιστικό σύστημα αντιμετωπίζει με πιο ευνοικό τρόπο όσους
διαπράττουν εγκλήματα που ανήκουν στο λεγόμενο φάσμα των εγκλημάτων των ισχυρών
όπως είναι η τραπεζική απάτη, η υπεξαίρεση, το οικονομικό έγκλημα, το κρατικό-εταιρικό
έγκλημα.
Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά στις ανισότητες και στην επιλεκτικότητα που
επικρατεί στο ποινικοκατασταλτικό σύστημα. Αυτό παρατηρείται σε όλο το φάσμα του
συστήματος αυτού. Ξεκινάει από τη δυσκολία οριοθέτησης της έννοιας του εγκλήματος
του λευκού κολάρου και επεκτείνεται στο στάδιο της ποινικής τυποποίησης των πράξεων
αυτών. Αρωγοί του συστήματος είναι τα Μ.Μ.Ε. και η διαφθορά ενώ στο στάδιο της
σωφρονιστικής μεταχείρισης συναντάμε την πλήρη αναπαραγωγή της ανισότητας. Η
φυλακή και οι στερήσεις της γίνονται αντιληπτά από τους εγκληματίες του κοινού
οργανωμένου εγκλήματος με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τους εγκληματίες του λεκού
περιλαίμιου. Οι διαφορές εντοπίζονται στις συνθήκες διαβίωσης, στον τρόπο έκτισης της
ποινής, στη διάρκεια αυτής ακόμα και στον τρόπο που τους συμπεριφέρονται η
σωφρονιστική διοίκηση και οι υπάλληλοι. Τέλος γίνεται αναφορά σε κάποιες περιπτώσεις
και των δύο κατηγοριών που βοηθούν τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα αυτή τη
διαφοροποιημένη μεταχείριση στην οποία αναφερόμαστε.
Λέξεις – Κλειδιά: εγκλήματα των ισχυρών, φυλακή, σωφρονιστική μεταχείριση, κοινό

οργανωμένο έγκλημα, ανισότητα,επιλεκτικότητα
«The penitentiary treatment of prisoners convicted for participating

in a criminal organization and white-collar prisoners: International
dimensions and national practice»
Maria St.-A.Theodoridou
Abstract
This dissertation deals with the differential treatment between prisoners who are
convicted in participating in a criminal organization and white-collar prisoners. The aim is
to highlight how the penitentiary system treats in a more favorable way those who commit
crimes that belong to the so-called spectrum of crimes of the powerful such as bank fraud,
embezzlement, financial crime, state-corporate crime.
In particular, reference is made to the inequalities and selectivity that prevails in the
penitentiary system. This is observed throughout the spectrum of this system. It starts from
the difficulty of defining the concept of white collar crime and extends to the stage of
criminal standardization of these acts. The helpers of the system are the media and
corruption while in the stage of imprisonment we encounter the full reproduction of
inequality. Prison and its deprivations are perceived by the criminals of the common
organized crime in a different way in relation to the criminals of the white collar.The
differences are in the living conditions, in the way the sentence is assessed, in its duration
and even in the way the penitentiary administration and the employees treat them. Finally,
reference is made to some cases of both categories that help the reader to better understand
this differentiated treatment to which we refer.
Keywords:crimes of the powerful, prison, penitentiary treatment, common organized

crime,selectivity, inequality
Περιεχόμενα
Περίληψη............................................................................................................................... 2
Abstract ................................................................................................................................. 3
Περιεχόμενα .......................................................................................................................... 4
Εισαγωγή ............................................................................................................................... 5
1. Αντεγκληματική πολιτική ................................................................................................. 7
2. Κοινωνικές Θεωρίες και εγκληματοποίηση ...................................................................... 8
2.1.Ιταλική Θετική Σχολή ................................................................................................. 8
2.2.Η θεωρία των συγκρούσεων ....................................................................................... 9
2.3.Αριστερός ρεαλισμός ................................................................................................ 10
3. Αντεγκληματική πολιτική, πρότυπα, τύποι σωφρονιστικών συστημάτων .................... 11
3.1.Ιδεολογία της άμυνας της κοινωνίας από το έγκλημα .............................................. 11
3.2.Αποτρεπτικό πρότυπο ............................................................................................... 12
3.3.Δικαιοκρατικό πρότυπο............................................................................................. 14
3.4. Νέα Ποινολογία ....................................................................................................... 14
3.5.Τύποι σωφρονιστικών συστημάτων .......................................................................... 15
4. Το εγκληματικό ζήτημα .................................................................................................. 20
4.1. Το έγκλημα και οι κατώτερες τάξεις ........................................................................ 20
4.2. Τα εγκλήματα των ισχυρών ..................................................................................... 22
4.3.Επιλεκτικότητα ποινικού συστήματος ...................................................................... 23
4.4. Societasdelinquerenonpotest? .................................................................................. 24
4.5.Ποινικός Λαϊκισμός .................................................................................................. 28
4.6. Ηθικοί Πανικοί και Μ.Μ.Ε. ..................................................................................... 28
4.7. Επιλεκτικότητα και ανισότητα σωφρονιστικού συστήματος................................... 30
5. Τιμωρία και φυλακή ........................................................................................................ 33
5.1. Τιμωρία και παραγωγή ............................................................................................. 33
5.2 Η φυλακή και το εργοστάσιο .................................................................................... 34
5.3. Η κοινωνία των κρατουμένων.................................................................................. 35
6. Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων του κοινού οργανωμένου εγκλήματος ......... 37
6.2. Φυλακές υψίστης ασφαλείας (Supermax) ................................................................ 45
7. Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων για εγκλήματα λευκού περιλαιμίου ............. 47
8. Περιπτωσιολογία κρατουμένων για εγκλήματα κοινού οργανωμένου εγκλήματος και
κρατουμένων για εγκλήματα λευκού περιλαιμίου .............................................................. 54
8.1. Η διευθύνουσα σύμβουλος και επιχειρηματίας ....................................................... 54
8.2. Three strikes and you are out ................................................................................... 55
8.3. Ο κρατούμενος φοιτητής .......................................................................................... 55
8.4. Ξέπλυμα μαύρου χρήματος και υπεξαίρεση δημόσιου χρήματος ........................... 56
Επίλογος .............................................................................................................................. 56
Βιβλιογραφία....................................................................................................................... 60
Εισαγωγή
Μία αυξητική τάση στην αυστηροποίηση των ποινών και της επιβολής περισσότερων
φυλακίσεων παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια. Παρόλο που στατιστικά η
εγκληματικότητα δεν έχει αυξηθεί εντούτοις η αντεγκληματική πολιτική που
ακολουθείται από τις διάφορες κυβερνήσεις είναι αυτή που σχετίζεται με την προστασία
της κοινωνίας από το έγκλημα. Η παρούσα διπλωματική προσπαθεί να εξετάσει παρόλες
τις δυσκολίες που υπάρχουν λόγω έλλειψης βιβλιογραφικών αναφορών στον διαφορετικό
τρόπο αντιμετώπισης που λαμβάνουν από το σωφρονιστικό σύστημα παραβάτες
διαφορετικών εγκλημάτων. Η μία κατηγορία περιλαμβάνει αυτούς που έχουν φυλακιστεί
για εγκλήματα του λευκού περιλαιμίου και η άλλη κατηγορία περιλαμβάνει αυτούς που
έχουν φυλακιστεί για εγκλήματα του κοινού οργανωμένου εγκλήματος.
Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μία εισαγωγή για την αντεγκληματική πολιτική ενώ στο
δεύτερο αναπτύσσονται κοινωνιολογικές θεωρίες που σχετίζονται με τη διαδικασία της
εγκληματοποίησης.
Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται μία ανάπτυξη των προτύπων αντεγκληματικής πολιτικής και
μία ιστορική αναδρομή στο θεσμό της φυλακής και των διαφορετικών σωφρονιστικών
συστημάτων.
Στο τέταρτο κεφάλαιο αναπτύσσεται το εγκληματικό ζήτημα. Πρόκειται για ένα
κοινωνικό φαινόμενο που επηρεάζεται από διάφορες παραμέτρους. Σημασία δεν έχουν
μόνο οι νομικοί παράγοντες αλλά και οι εξωθεσμικοί όπως είναι η επιλεκτικότητα και η
ανισότητα του ποινικοκατασταλτικού συστήματος, οι ηθικοί πανικοί και ο ποινικός
λαϊκισμός.
Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται μία αναφορά στην ποινή, στον σκοπό της ποινής και της
τιμωρίας και της φυλακής . Η φυλακή σχετίζεται με το σύστημα οικονομικής παραγώγής
ενώ οι Melossi καιPavariniπαρομοιάζουν τη φυλακή και τις λειτουργίες της με τις
λειτουργίες του εργοστασίου. Στο ίδιο κεφάλαιο αναφερόμαστε και στην κοινωνία των
εγκλέιστων και τις στερήσεις που τους προκαλεί η φυλακή.
Στο έκτο και στο έβδομο κεφάλαιο αναπτύσσονται το βασικό θέμα της διπλωματικής. Στο
έκτο η μεταχείριση και η ζωή των κρατουμένων για κοινό οργανωμένο έγκλημα ενώ στο
έβδομο η μεταχείριση και η ζωή των κρατουμένων για εγκλήματα λευκού περιλαιμίου.
Τέλος στο όγδοο και τελευταίο κεφάλαιο παραθέτουμε κάποιες περιπτώσεις και από
τις δύο κατηγορίες κρατουμένων προκειμένου να αντιληφθούμε και εμπειρικά όχι μόνο
μέσω της θεωρίας και των νομικών κειμένων πως εφαρμόζεται αυτή η διαφοροποιημένη
σωφρονιστική μεταχείριση.
1. Αντεγκληματική πολιτική
Η αντεγκληματική πολιτική αποτελεί εκείνο το τμήμα του τομέα Δημόσιων

πολιτικών όπου συναντάμε την πολύπλοκη εφαρμογή και τον συνδυασμό ποινικών και
εγκληματολογικών θεωριών (Βιδάλη, 2017: 13). Πρόκειται για ένα βασικό σύστημα
αξιών μέσα από το οποίο γίνεται η επιλογή και η εφαρμογή των μέτρων που θεωρούνται
προσφορότερα από την εκάστοτε κυβερνηση προκειμένου να προληφθεί, να αποτραπεί ή
και να κατασταλεί το έγκλημα (Καραγιαννίδης, 2011: 18). Η επιλογή των μέτρων αυτών
στηρίζονται σε ιδεολογικά πρότυπα (Βιδάλη, 2017: 16) βασιζόμενα σε θεμελιώδεις θέσεις
για μία κοινωνία-πρότυπο και οι οποίες απαντούν στις ερωτήσεις «τι είναι έγκλημα» και
«τι θέλουμε να κάνουμε με αυτό και τους εγκληματίες» (Βιδάλη, 2014: 7). Δε θα πρέπει
να υπάρχει σύγχυση μεταξύ των μέτρων που εφαρμόζονται και των ιδεολογικών
κατευθύνσεων αφού τα πρώτα ουσιαστικά εξαρτώνται και αποτελούν πρακτικό τμήμα της
πολιτικής (ό.π.: 7). Τόσο η οργάνωση όσο και η εφαρμογή των μέτρων διαχείρισης του
εγκληματικού φαινομένου αποτελούν πολιτικά ζητήματα καθώς αντανακλούν
συγκεκριμένες πεποιθήσεις της εκάστοτε κυβέρνησης. Οι θεωρίες που έχουν διατυπωθεί
κατά καιρούς για το έγκλημα σαφώς και δεν έχουν πολιτική χροιά όμως επηρεάστηκαν
από τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή κατά την οποία εμφανίστηκαν. Ταυτόχρονα όμως
δεν μπορεί να μην τονιστεί ότι υπάρχει αλληλεξάρτηση μεταξύ της θεωρίας και των
τάσεων που επικρατούν στα μέτρα αντεγκληματικής πολιτικής, καθώς η υιοθέτηση αυτών
εξαρτάται άμεσα από τον τρόπο που το κάθε σύστημα εξουσίας επιλέγει να δώσει λύση
στο πρόβλημα του εγκλήματος και σχετίζεται με τις πολιτικές ιδέες που αυτό απηχεί (ό.π.:
14).Υπό αυτήν την έννοια τα μέτρα αντιμετώπισης του εγκλήματος συμπεριλαμβάνονται
σύμφωνα με την εγκληματολογική θεωρία στα μέσα κοινωνικού ελέγχου και μας
χρησιμεύουν εκτός των άλλων ώστε να διερευνήσουμε τη σύνδεσή τους με την πολιτική,
τις κοινωνικοοικονομικές μεταβάσεις σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους καθώς και να
κατανοήσουμε για ποιο λόγο επικρατούν συγκεκριμένες ομάδες εξουσίας και πώς αυτές
συνδέονται με την κυρίαρχη εγκληματολογική θεωρία που αναπτύσσεται (ο.π.: 14-15).
2. Κοινωνικές Θεωρίες και εγκληματοποίηση
Η εγγύηση της τήρησης της ευταξίας και της διατήρησης της ενότητας του κοινωνικού
συνόλου συγκαταλέγεται στις βασικές λειτουργίες του κράτους και στην τιμωρητική
εξουσία που αυτό διαθέτει. Η εξουσία αυτή πραγματώνεται μέσα από την επιβολή ποινής
που αποτελεί ένα μέσο επίδειξης δύναμης και κυριαρχίας (Χάιδου, 2018: 13). Οι πολίτες
οφείλουν να υπακούουν και να συμμορφώνονται με τις κρατικές προσταγές και αυτό
αποτελεί μία μορφή καταπίεσης που εκδηλώνεται σε διάφορα στάδια. Αρχικά με τη
νομοθέτηση κανόνων προκειμένου να ρυθμιστεί το πεδίο διαφόρων δραστηριοτήτων, στη
συνέχεια με την απειλή των κανόνων που πρέπει να εφαρμοστούν και σε τελικό στάδιο
μέσω της εκτέλεσης των νόμων. Η πιο σκληρή μορφή καταπίεσης για την κοινωνία
εκδηλώνεται μέσω της ποινικής καταστολής (Μανωλεδάκης, 1989). Κάθε συμπεριφορά
που αποτελεί εμπόδιο για την εξουσία και μπορεί να θεωρηθεί ως απειλή για την ομαλή
λειτουργία της και τη συντήρηση της εγκληματοποιείται με την αιτιολογία της προσβολής
συγκεκριμένων εννόμων αγαθών. Η διαδικασία χαρακτηρισμού μίας πράξης ή μίας
συμπεριφοράς ως έγκλημα αιτιολογήθηκε με διαφορετικό τρόπο ανά συγκεκριμένες
ιστορικές περιόδους (Βιδάλη, 2019: 48).
2.1.Ιταλική Θετική Σχολή

Η Θετική Σχολή θεωρούσε το έγκλημα ως γενετικό χαρακτηριστικό. Επικρατούσε δηλαδή
η θεώρηση ότι το έγκλημα είχε σχέση με χαρακτηριστικά που έχουν κληρονομηθεί, με
βιολογικούς παράγοντες ή και με ελλιπή κοινωνικοποίηση του ατόμου με πιο
χαρακτηριστική την άποψη του Ιταλού Lombroso για τον εκ γενετής εγκληματία άνθρωπο
(Βιδάλη, 2019: 32). Κατά τα έτη από το 1920 ως και το 1950 κυριαρχεί στις Η.Π.Α. ο
κοινωνιολογικός και ψυχολογικός θετικισμός με τη Σχολή του Σικάγο και τον Sutherland,
ο οποίος υποστήριξε ότι το έγκλημα αποτελεί προϊόν εκμάθησης. Η θέση του αυτή
αναλύθηκε στη θεωρία των διαφορικών συναναστροφών και στην οποία υποστηρίζει ότι η
συναναστροφή με άτομα που λειτουργούν παραβατικά και όχι με άτομα που σέβονται το
νόμο είναι ένας σοβαρός παράγοντας ανάπτυξης εγκληματικής συμπεριφοράς (Βιδάλη:
2019, 38). Η σημαντικότερη επισήμανση του όμως συνοψίζεται στο ότι η
εγκληματικότητα δεν εντοπίζεται μόνο στις κατώτερες τάξεις αλλά και στις ανώτερες. Η
αδυναμία κατανόησης των εγκλημάτων των ισχυρών προέρχεται από το γεγονός ότι σε
αυτούς δεν εφαρμόζεται ο ποινικός νόμος αλλά το αστικό ή διοικητικό δίκαιο και αυτός
είναι ένας λόγος να μη γίνονται αντιληπτοί από το κοινωνικό σύνολο ως εγκληματίες
(Βιδάλη, 2019: 41).
2.2.Η θεωρία των συγκρούσεων

Οι συγκρουσιακές θεωρίες άνοιξαν νέα ερευνητικά πεδία, ξέφυγαν από τις
καθιερωμένες αντιλήψεις και τα στερεότυπα, ενώ έστρεψαν την προσοχή του κρατικού
μηχανισμού στην εγκληματολογική έρευνα και θεωρία(Βιδάλη, 2013: 176).Το έγκλημα
ως σύνθετο φαινόμενο δημιουργείται και εξελίσσεται μέσα από την κοινωνία ενώ
βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τις τροποποιήσεις και τις διαφοροποιήσεις που
συμβαίνουν εντός αυτής. Η ερμηνεία του προϋποθέτει αντίληψη και ενδελεχή έρευνα των
κοινωνικών προβλημάτων που σχετίζονται με αλλαγές συμπεριφορών, με τις σχέσεις που
αναπτύσσονται εντός της κοινωνίας και με τις σχέσεις εξουσίας (Βιδάλη, 2019: 9) Η
σύνδεση του εγκλήματος με την κοινωνία ερευνάται σύμφωνα με τις προσεγγίσεις και τις
διακρίσεις που εκδηλώνονται σύμφωνα με το συναινετικό ή το συγκρουσιακό πρότυπο
(Ζαιμάνης, 2011: 97) ενώ και τα δύο πρότυπα θεωρούν ότι η κοινωνία αποτελείται από
αλληλένδετα τμήματα ή υποσυστήματα(Λαμπίρη-Δημάκη, 1990: 60-61). Το πρώτο,
επηρεάστηκε και εκφράστηκε μέσα από και τον R.Merton και τη θεωρία του
δομολειτουργισμού, η οποία πρεσβεύει ότι η επίτευξη κοινωνικής συνοχής είναι
αποτέλεσμα συναίνεσης μεταξύ των κοινωνών έστω και σε μικρό ποσοστό γύρω από
ορισμένες θεμελιώδεις κοινωνικο-ηθικές αξίες. Σε περίπτωση που υπάρξει απόσταση
μεταξύ αυτών των αξιών και των απαραίτητων μέσων για την πραγμάτωση τους και
παρατηρηθεί εμφάνιση λανθανουσών λειτουργιών, τότε επικρατεί ανομία και η κοινωνία
απορρυθμίζεται (Λαμπίρη-Δημάκη, 1990: 59). Το δεύτερο πρότυπο, επηρεάστηκε από
διάφορες θεωρίες και κυρίως από τους Marx και Weber οι οποίοι διαπιστώνουν ότι στις
κοινωνικές σχέσεις και κυρίως μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών ομάδων υπάρχει
ανταγωνισμός, διαμάχες, διαφωνίες, καταπίεση και εντέλει σύγκρουση
συμφερόντων(Λαμπίρη-Δημάκη, 1990: 61). Η σύγκρουση αυτή διαδραματίζει πολύ
σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της κοινωνίας ενώ η ισορροπία επιτυγχάνεται μέσα από
έναν συσχετισμό δύναμης ανάμεσα σε αντιτιθέμενες ομάδες και κοινωνικές τάξεις
(Ζαιμάνης, 2011: 99).
2.3.Αριστερός ρεαλισμός
Οι αριστεροί ρεαλιστές, με την διατύπωση του τετράγωνου του εγκλήματος,
απορρίπτουν το συναινετικό και το συγκρουσιακό πρότυπο και τονίζουν ότι το έγκλημα
είναι αποτέλεσμα των συνηθισμένων διεργασιών εντός της κοινωνίας και ότι πρέπει να
λαμβάνουμε υπόψη μας τις εξής παραμέτρους για τη μελέτη του : τον δράστη, το κράτος,
το θύμα και την κοινωνία (Βιδάλη και Κουλούρης, 2012: 261). Ταυτόχρονα θεωρεί ως πιο
πρόσφορη λύση για την αντιμετώπιση του εγκλήματος τη μεθοδική κοινωνική πρόληψη
και όχι την περιστασιακή ή την αποτρεπτική που προσφέρει η ποινική δικαιοσύνη
(Βιδάλη, 2019: 66). Ο Becker εξέφρασε την «θεωρία της ετικέτας», σύμφωνα με την
οποία ο χαρακτηρισμός μίας πράξης ως έγκλημα είναι αποτέλεσμα μία πολιτικής
διεργασίας. Η τοποθέτηση σε μία πράξη της ετικέτας του εγκλήματος δε σχετίζεται μόνο
με τη νομοθετική διαδικασία αλλά συμμετέχουν σε αυτή μία ομάδα ηθικών σταυροφόρων
που σκοπό έχουν να πείσουν για την επιτακτική ανάγκη χαρακτηρισμού αυτής ,αφού
καμία πράξη δεν έχει την ιδιότητα αυτή από τη φύση της, χρησιμοποιώντας ως όπλο το
κοινό καλό και το δημόσιο συμφέρον (Βιδάλη και Κουλούρης, 2012: 245). Τέλος το
σύστημα παραγώγης και οικονομίας που επικρατεί σε μία κοινωνία σχετίζεται με το
εγκληματικό φαινόμενο όπως υποστήριζε και ο μαρξιστής εγκληματολόγος Bonger, ο
οποίος θεωρούσε ότι η εγκληματοποίηση μίας πράξης εξαρτάται από τη θέση που αυτή
έχει στο καθορισμένο οικονομικό σύστημα αξιών (Βιδάλη, 2013: 184).
Οι διαφορετικές απόψεις και θεωρήσεις για την απόδοση σε μία πράξη του
χαρακτηρισμού ως ‘έγκλημα’ σχετίζονται με τις ποινικές κυρώσεις που ακολουθούν
αυτόν τον προσδιορισμό αλλά και με τον σκοπό της ποινής. Η ποινή είναι μία επιλογή που
διαμορφώνεται μέσα από συγκρουόμενα συμφέροντα και συγκεκριμένα αυτών που
υπάρχουν μεταξύ των ισχυρών και των αδύναμων. Σημαντικό ρόλο για την
εγκληματοποίηση συμπεριφορών ασκούν τα οικονομικά και πολιτικά οφέλη που ευνοούν
την εκάστοτε εξουσία και από τα οποία αυτή εξαρτάται (Χάιδου, 2018: 15). Τον ίδιο όμως
σημαίνοντα ρόλο διαδραματίζουν τα συμφέροντα αυτά και κατά τη διαδικασία της
ποινικής καταστολής αφού οι εκάστοτε επιλογές της εξουσίας για την αντιμετώπιση του
εγκλήματος επηρεάζονται από τις επικρατούσες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές
συνθήκες και παράλληλα κατευθύνονται με συγκεκριμένο τρόπο ανάλογα με τις διαθέσεις

αυτών που εξουσιάζουν (Χάιδου, 2018: 17).
3. Αντεγκληματική πολιτική, πρότυπα, τύποι σωφρονιστικών

συστημάτων
3.1.Ιδεολογία της άμυνας της κοινωνίας από το έγκλημα
Η πρόληψη του εγκλήματος δεν αποτελεί ένα τεχνοκρατικό πρόβλημα που μπορεί να
επιλυθεί στα πλαίσια μία διοικητικής και μη πολιτικής διαδικασίας. Επίσης δεν μπορεί να
εξεταστεί χωρίς να ληφθούν υπόψη παράγοντες κοινωνικοί, οικονομικοί και πολιτικοί. Η
πολιτική κάθε φορά που ακολουθείται προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ποινικό
φαινόμενο αποτελεί επιλογή που προσαρμόζεται κατά το στάδιο που υπάρχει μετάβαση
από έναν τύπο οικονομίας σε έναν άλλο και ουσιαστικά δίνει λύσεις και αντικατοπτρίζει
τις δομικές αλλαγές που έχουν επέλθει στον οικονομικό και κοινωνικό βίο ενός κράτους(
Βιδάλη, 2019: 85-86). Η επιλογή της πρόληψης αντί της καταστολής είναι κάτι που
γίνεται αποδεκτό και προτιμάται από την πλευρά της θεωρίας (Σπινέλλης. 2013: 12). Στην
πράξη,όμως, αποδείχτηκε το αντίθετο, καθώς, μεταξύ του 18ο και του 20ουαιώνα, η άμυνα
της κοινωνίας από το έγκλημα αποτέλεσε την κυρίαρχη ιδεολογική τάση (Βιδάλη, 2014: 9
επ.). Σύμφωνα με αυτήν το έγκλημα αντιμετωπίζεται ως μία προσβολή της κοινωνίας και
βλαπτικό συμβάν για το γενικότερο δημόσιο συμφέρον και ο τρόπος άμυνας του απέναντι
σε αυτό είναι οι στρατηγικές που θεσμοθετούνται (ό.π.). Ο συγκεκριμένος τρόπος άμυνας
ούτε προλαμβάνει ούτε και αποτρέπει την επανάληψη του εγκλήματος. Αποτελεί ένα
σύστημα κοινωνικού ελέγχου και ιδίως των ασθενέστερων κοινωνικά στρωμάτων που
αποσκοπεί στο να δημιουργήσει συγκεκριμένα μοντέλα ανθρώπων, χρήσιμα στον
κυρίαρχο τύπο οικονομίας και ανάπτυξης ( Βιδάλη, 2017: 21) λειτουργώντας με
ευεργετικό τρόπο απέναντι στα εγκλήματα των ισχυρών ( Βιδάλη, 2014: 30). Οι Ιταλοί
θετικιστές δεν αποδέχονται την ελευθερία βούλησης και ψάχνουν να βρουν στοιχεία που
να τεκμηριώνουν την αντίληψη ότι το έγκλημα διαμορφώνεται πολυπαραγοντικά (Χάιδου,
2012: 45) ενώ υπάρχει απομάκρυνση από το θρησκευτικής προέλευσης χαρακτήρα της
ποινής (Κουράκης, 2008: 2). Στην πορεία η επιρροή της Κλασσικής Σχολής του Ποινικού
Δικαίου οδήγησε στην επικράτηση του ανταποδοτικού προτύπου. Σκοπός του

τιμωρητικού προτύπου δεν ήταν να αποτραπεί η επανάληψη μίας εγκληματικής ενέργειας
στο μέλλον. Το ζητούμενο ήταν να επιβληθεί στον δράστη μία τιμωρία ανάλογη της
βλάβης που προξένησε στην κοινωνία. Η ποινή δηλαδή αντιμετωπιζόταν ως ανταπόδοση
του κακού που ο δράστης επέφερε στο κοινωνικό σύνολο στοχεύοντας στο να διορθωθεί
το λάθος ή το κακό που αυτός είχε επιφέρει (Βιδάλη, 2017: 31). Η επιβολή της ποινής
πρέπει να διέπεται από την αρχή της αναλογικότητας καθώς ο κάθε δράστης δικαιούται να
τιμωρείται ανάλογα για την βλάβη που έχει προκαλέσει και όχι δυσανάλογα σε σχέση με
αυτήν (Κουράκης, 2009).
3.2.Αποτρεπτικό πρότυπο
Στον αντίποδα βρίσκεται η άποψη του Bentham ο οποίος έχει επηρεαστεί από τις
απόψεις του Beccaria και ο οποίος ήταν υπέρμαχος της εκφοβιστικής πρόληψης την οποία
θεωρούσε ένα χρήσιμο κοινωνικό αποτέλεσμα της ποινής (Δημόπουλος, 2009: 293). Η
ποινή, υποστηρίζει ο Bentham πρέπει να λειτουργεί αποτρεπτικά για τη διάπραξη
μελλοντικών εγκλημάτων. Ο άνθρωπος παρασύρεται από αισθήματα ευχαρίστησης και
ηδονής και επομένως η ποινή οφείλει αυτά τα αισθήματα να τα χαλιναγωγεί προκαλώντας
στον δράστη πόνο (Βιδάλη, 2017: 31). Ο δράστης προσλαμβάνει από την εγκληματική
πράξη ευχαρίστηση και για αυτό το λόγο η ποινή έρχεται για να εξισορροπήσει την
κατάσταση αποδεικνύοντας του ότι το κακό σχετίζεται περισσότερο με πόνο παρά με
ευδαιμονία (Δημόπουλος, 2009: 294). Προκειμένου όμως η ποινή να έχει αποτρεπτικά
αποτελέσματα θα πρέπει να εμπεριέχει ορισμένες ιδιότητες. Η επιβολή της να
εφαρμόζεται άμεσα, ο δράστης να μπορεί να συλληφθεί και να τιμωρηθεί άμεσα και η
επιβαλλόμενη ποινική κύρωση που θα επιβληθεί στο δράστη να του προκαλεί πόνο
(Δημόπουλος, 2009: 294). Για να επιτευχθούν όλα αυτά όμως πρέπει η ποινή να είναι πιο
επώδυνη από την ευχαρίστηση που η ίδια η πράξη προκαλεί στον δράστη. Με γνώμονα τα
παραπάνω θεσπίστηκε και η εργασία ως ένας τρόπος αναδιαμόρφωσης της
προσωπικότητας των κρατουμένων ( Βιδάλη, 2017: 37). Το αναμορφωτικό πρότυπο ήταν
κυρίαρχο κυρίως κατά τον 18ο και 19ο αιώνα και διακήρυττε την αναμόρφωση του
εγκληματία μέσω της φυλάκισης, της υποχρεωτικής εργασίας και του απομόνωσης
(Βιδάλη, 2017: 20). Απορρίπτει τις έννοιες της ηδονής και της ευχαρίστησης που ο
δράστης λαμβάνει από την εγκληματική ενέργεια και δίνει βάρος στο μέγεθος της
επικινδυνότητας του και στο δικαίωμα προστασίας των πολιτών από τη δράση του. Η
ποινή καθορίζεται από τα εξής δύο στοιχεία: το βαθμό επικινδυνότητας του δράστη και το
εύρος της αναγκαιότητας προκειμένου να παραδειγματιστούν νέοι ενδεχόμενοι παραβάτες
(Καρύδης, 1990: 13). Παράλληλα αναπτύσσεται και το πρότυπο της αχρήστευσης, που
εμφανίζεται κατά την ίδια περίοδο και που ως σκοπό είχε την πλήρη απομόνωση του
εγκληματία και την απομάκρυνση του από το κοινωνικό σύνολο. Επειδή η αχρήστευση
στοχεύει στην προστασία του κοινωνικού συνόλου από τους επικίνδυνους εγκληματίες
έχει έναν ωφελιμιστικό χαρακτήρα και συμπεριλαμβάνεται στην ωφελιμιστική
κατεύθυνση της ποινικής καταστολής (Δημόπουλος, 2009: 295). Η αχρήστευση
επιτυγχάνεται μέσω της απομόνωσης και των συνεχών εγκλεισμών χωρίς να υπάρχει η
δυνατότητα βελτίωσης της ποινής.
Το αποτρεπτικό πρότυπο έχοντας στον πυρήνα του την κεντρική ιδέα ότι ο σκοπός
της ποινής είναι να προλαμβάνεται ή να μειώνεται το έγκλημα βοήθησε στην ανάπτυξη
της θεωρίας για τη γενική και ειδική πρόληψη σχετικά με το σκοπό της ποινής (Βιδάλη,
2014). Ο προληπτικός χαρακτήρας της ποινής σχετίζεται περισσότερο με τη διαβίωση
στην κοινωνία και με την ομαλή και ασφαλή λειτουργία της. Η ποινή λειτουργεί με
τέτοιο τρόπο ώστε να αποτρέπει όχι μόνο το δράστη από τη διάπραξη οποιουδήποτε
μελλοντικού εγκλήματος αλλά και οποιοδήποτε τρίτο υπό το φόβο της σύλληψης και της
φυλάκισης (Δημόπουλος ,2009: 295επ.). Στόχος δεν είναι μόνο η προστασία του
κοινωνικού συνόλου από τον οποιοδήποτε εγκληματία αλλά και του ίδιου του εγκληματία
με κύριο σκοπό μέσω παρεμβάσεων στην ιδιοσυγκρασία του δράστη την αποφυγή της
υποτροπής (Βιδάλη, 2019). Στην πράξη όμως ο προληπτικός χαρακτήρας της ποινής
συνδέθηκε με πιο σκληρά μέτρα αστυνόμευσης και πολιτικές ασφαλείας που στόχο είχαν
την προστασία του κρατικού μηχανισμού και όχι του κοινωνικού συνόλου και τη
σταδιακή επικράτηση της καταστολής. Με δεδομένο ότι οι στρατηγικές πρόληψης
προσαρμόζονται κατάλληλα σε περιόδους οικονομικών αλλαγών, η μετάβαση από μία
κρατικά εποπτευόμενη οικονομία σε μία ελεύθερη οικονομία, μας υπενθυμίζει ότι η
αύξηση της εγκληματικότητας σχετίζεται με την εξουσία και τους ισχυρούς (Βιδάλη,
2017). Το ζητούμενο δεν είναι μόνο η κοινή εγκληματικότητα αλλά και τα εγκλήματα των
ισχυρών οι οποίοι προστατεύονται καθώς στο πρόσωπό τους συμπίπτει τόσο η ιδιότητα
του νομοθέτη και εφαρμοστή του νόμου όσο και αυτού που παρανομεί (Chambliss, 2004:
242-243).
3.3.Δικαιοκρατικό πρότυπο
Το δικαιοκρατικό πρότυπο έχει κοινές θεωρητικές βάσεις με την Κριτική θεωρία

Εγκληματολογία αλλά στο πέρασμα του χρόνου εμπλουτίστηκε και από άλλα ιδεολογικά
ρεύματα. Επικρίνει τη λειτουργία του ποινικοκατασταλτικού συστήματος και ιδιαίτερα το
θεσμό της φυλακής (Βιδάλη, 2017: 22). Βασικές αρχές του υπήρξαν η τήρηση της
αναλογικότητας στην επιβολή της ποινής, ο επακριβής ορισμός των ποινών νομοθετικά, η
εξάλειψη της δικαστικής και διοικητικής διακριτικής ευχέρειας, η κατάργηση ανισοτήτων
κατά την επιβολή παρόμοιων ποινών, ο σεβασμός των δικαιωμάτων των κατηγορούμενων
και των φυλακισθέντων και της αρχή της δίκαιης δίκης , του σεβασμού υπέρ του φυσικού
δικαστή, του τεκμηρίου αθωότητας και της ισότητας απέναντι στο νόμο (Καρύδης, 1990:
15-16). Για να επιτευχθούν αυτά θα πρέπει να καταπολεμηθεί η ρητορική για το έγκλημα
που εκφράζεται από την άρχουσα τάξη και που χειραγωγεί την κοινή γνώμη όπως και να
υπάρξει ευρεία αποποινικοποίηση και ταυτόχρονα απεγκληματοποίηση (Βιδάλη, 2017:
24). Η ποινή για να εξυπηρετεί τον σκοπό της θα πρέπει να ισοσταθμίζει τη βλάβη που
προκάλεσε ο δράστης αλλά και μέχρι ποιου βαθμού ήταν υπεύθυνος για το κακό που
αυτός επέφερε. Για να υπάρχει δικαιοσύνη θα πρέπει η ποινή να είναι ανάλογη και να μη
συγχέεται με καμία ανταπόδοση ή αχρήστευση ή αναμόρφωση (Καρύδης, 1990: 16). Οι
ιδέες του δικαιικού προτύπου όχι μόνο χρησίμευσαν για την ανάδειξη του θέματος της
προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά ανέδειξαν την προβληματική λειτουργία
της ποινικοκατασταλτικής διαδικασίας ενώ σταδιακά αρχίζει να αποκτά μία νέα
δυναμική(Βιδάλη, 2017: 24).
3.4. Νέα Ποινολογία
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών του 20ου αιώνα παρατηρείται μία στροφή στο
πρότυπο της αχρήστευσης και της αυστηροποίησης των ποινών. Αμφισβητείται η
αναγκαιότητα και η χρησιμότητα του προνοιακού κράτους ενώ αναπτύσσονται ιδέες
προερχόμενες από τον ποινικό φιλελευθερισμό και τα συντηρητικά ιδεολογικά
ρεύματα(Βιδάλη, 2017: 42-43). Όλα αυτά δημιουργούν πρόσφορο έδαφος προκειμένου να
αναπτυχθούν υπέρμετρα οι μηχανισμοί για τον έλεγχο και τη διατήρησης της τάξης
(Wacquant, 2001: 9).Οι οικονομικές αλλαγές που συντελέστηκαν αυτά τα χρόνια
οδήγησαν σε κατακόρυφη αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων προξενώντας προβλήματα
κυρίως σε άτομα που ανήκουν σε χαμηλά κοινωνικά στρώματα (Καρύδης, 1990:
17).Παρατηρήθηκε άνοδος της εγκληματικής δράσης και ενισχύθηκε το αίσθημα
ανασφάλειας στον πληθυσμό ενώ οι κυβερνήσεις επέδειξαν ανικανότητα στον περιορισμό
αυτών των φαινομένων (Hogg, 2013: 113). Η λύση που εφαρμόστηκε συνδέθηκε με
τεχνικές έντονης καταστολής και ουσιαστικά εφαρμόστηκε το μοντέλο μηδενικής ανοχής
το οποίο αποτελεί λύση ανάγκης σε κάθε κρίσιμη μεταβατική περίοδο (Ζαραφωνίτου,
2008: 21-25). Αρωγός σε αυτήν την αντιμετώπιση υπήρξε η επικράτηση του πανικού και
της ανασφάλειας που υπήρχε στην κοινωνία καθώς και η πεποίθηση ότι μοναδική λύση
στο πρόβλημα για την αποτροπή των εγκλημάτων αποτελεί η αυστηρότητα των ποινών
(Καρύδης, 1990: 17). Κάτω από αυτές τις συνθήκες η ποινή αποκτά εκ νέου τη μορφή της
ανταπόδοσης και της καταστολής δίνοντας έμφαση κυρίως στην εγκληματικότητα του
‘δρόμου’ και επεκτείνοντας τον κοινωνικό έλεγχο σε τέτοιο βαθμό ώστε να προκληθεί
υπέρμετρη αύξηση του πληθυσμού των φυλακών(Καρύδης, 1990: 17).
3.5.Τύποι σωφρονιστικών συστημάτων
Η φυλάκιση ως μορφή ποινής για παραβίαση νόμων είναι από ιστορική άποψη σχετικά
νέα. Σε αυτό συνέβαλλε η άνοδος του ανθρωπισμού ο οποίος άσκησε επιρροή στον τρόπο
επιβολής και εφαρμογής των ποινικών πρακτικών με αξιοσημείωτο τρόπο. Κατά αυτόν
τον τρόπο η φυλακή αντικατέστησε τους βασανισμούς και τη σωματική τιμωρία δηλαδή
τις μοναδικές μεθόδους αντίδρασης της πολιτείας απέναντι στους παραβάτες στις
παλαιότερες κοινωνίες. Οι μέθοδοι αυτοί είχαν ως αποκλειστικό σκοπό την προσωπική
τιμωρία του δράστη, την ανταπόδοση για το κακό που είχε διαπραχθεί ενώ η αποτροπή
υφίστανται μόνο ως αόριστη έννοια και ως δευτερεύον σκοπός (Clemmer, 1950: 311). Η
επιρροή του ανθρωπισμού στα ποινικά προγράμματα επέδρασε με αργό ρυθμό με κύριο
στόχο τη βελτίωση της προσωπικότητας του δράστη και την επανένταξη στην κοινωνία
καθώς και στη διαμόρφωση νέων αντιλήψεων αναφορικά με την τιμωρία, οι οποίες είχαν
ως αποτέλεσμα την επιβολή της ποινής στέρησης της ελευθερίας του ατόμου. Μία
ιστορική αναδρομή σχετική με τα σωφρονιστικά συστήματα θα μας βοηθήσει στο να
κατανοήσουμε ότι απώτερος σκοπός του συστήματος ήταν πάντα η πειθαρχία ενώ μικρή
σημασία είχε η αποκατάσταση και η επανένταξη των κρατουμένων.
Πρόδρομοι της φυλακής υπήρξαν τον 16ο αιώνα τα σωφρονιστήρια, χώροι με ποικίλες
λειτουργίες και όχι αποκλειστικά χώροι φύλαξης. Υπό την καθοδήγηση της εκκλησίας
δημιουργήθηκε ένας αντίστοιχος χώρος στον πύργο Bridewell στο Λονδίνο, όπου
φιλοξενούσε άτομα χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων που ήταν βάρος για την κοινωνία
εκείνη την εποχή όπως επαίτες και κλέφτες. Σκοπός του συγκεκριμένου ιδρύματος, που
αποτέλεσε παράδειγμα δημιουργίας και άλλων όμοιων χώρων, δεν ήταν τόσο η τιμωρία
καθώς υπήρχε παντελής έλλειψη της ιδέας της ποινής όσο η αναμόρφωση και η
επανένταξη μέσω της δουλείας και της προσευχής. Αντίστοιχου τύπου καταστήματα
δημιουργήθηκαν και στην Ολλανδία με κύριο στόχο την επανακοινωνικοποίηση των
τροφίμων(κυρίως επαιτών, εκδιδόμενων γυναικών, αστέγων κτλ.) μέσα από την
υποχρεωτική εργασία και την επιβολή των αρχών του χριστιανισμού. Ο σκοπός αυτών
των σωφρονιστηρίων δεν απέχει από αυτόν που πρεσβεύουν τα σημερινά σωφρονιστικά
καταστήματα δηλαδή, την εργασία, την εκπαίδευση, την επίδραση στην προσωπικότητα
των εγκλείστων με κύριο μέσο πραγμάτωσης αυτών την πειθαρχία (Χάιδου, 2018: 78-79).
Ο λόγος δημιουργίας τους δεν ήταν αποτέλεσμα ανθρωπιστικών σκέψεων αλλά
οικονομικών εξελίξεων. Η αύξηση των πληθυσμών των πόλεων, οι αποικίες, η ζήτηση και
η ανάπτυξη του οικονομικού συστήματος οδήγησε σε μία ευρεία επέκταση των αγορών. Η
δυσκολία ανεύρεσης εργατικών χεριών με χαμηλούς μισθούς, καθώς οι εργαζόμενοι
εξαιτίας της αλλαγής των συνθηκών επέμεναν στη βελτίωση των όρων εργασίας τους
κυρίως μισθολογικά, οδήγησε τους καπιταλιστές να στραφούν προς κρατικά κονδύλια και
να επιτύχουν με κάθε τρόπο περιορισμό των μισθών (Rusche&Kirchheimer:2007). Η
καταναγκαστική εργασία ως μέσο σωφρονισμού ήταν ένας τρόπος περιορισμού του
ανταγωνισμού στην αγορά εργασίας και ένα άλλοθι για την πρόοδο της ελεύθερης
οικονομίας η οποία προϋποθέτει ελεύθερη αγορά εργασίας (Δημόπουλος, 2009: 12).
Η ανοργάνωτη και χωρίς σκοπό απλή τοποθέτηση εγκλείστων σε χώρους
φύλαξης αντικαταστάθηκε από το κοινοβιακό σωφρονιστικό σύστημα. Οι παραβάτες
ανεξάρτητα της βαρύτητας του εγκλήματος που έχουν διαπράξει , της ηλικίας ή του
φύλου τους βρίσκονται έγκλειστοι σε κοινούς χώρους όπου διαβιώνουν νυχθημερόν
ομαδικά (Χάιδου, 2018: 80). Κοιμούνται σε κοινούς θαλάμους, γευματίζουν σε κοινές
τραπεζαρίες και εργάζονται στους ίδιους χώρους. Ο συνεχής συγχρωτισμός με
εγκληματίες όλων των ειδών , ο υπερπληθυσμός στους χώρους αυτούς, η φτωχή διατροφή
και η δεσποτική σωφρονιστική μεταχείριση (Δημόπουλος, 2009: 35) συγκαταλέγονται
στα μειονεκτήματα του συστήματος αυτού ενώ το μόνο όφελος ύπαρξης αυτού έχει να
κάνει με οικονομικά κριτήρια (Χάιδου, 2018: 80). Το συγκεκριμένο σωφρονιστικό
σύστημα δε θεωρείται επιτυχημένο μοντέλο σωφρονισμού καθώς η συνεχής επαφή των
εγκλείστων ουσιαστικά δε λειτουργεί αποτρεπτικά για τη διάπραξη νέων αδικημάτων
αλλά ούτε και βοηθάει στην επανένταξή τους. Στην Ελλάδα δε θεσπίστηκε ποτέ
αντίστοιχο σωφρονιστικό σύστημα παρά μόνο για κάποιο περιορισμένο χρονικό διάστημα
που στις φυλακές του Επταπυργίου Θεσσαλονίκης (Γεντί Κουλέ) αυτές λειτουργούσαν με
κοινούς χώρους και κοινούς θαλάμους διαβίωσης (Χάιδου, 2018: 80).
Το απομονωτικό σύστημα προήλθε από τις Η.Π.Α. και εφαρμόστηκε
συγκεκριμένα στην πολιτεία της Πενσυλβάνια. Σε αντίθεση με το κοινοβιακό μοντέλο, η
απομόνωση ήταν το κυρίαρχο γνώρισμα του συγκεκριμένου σωφρονιστικού συστήματος
όπου ο κάθε έγκλειστος βρισκόταν απολύτως μόνος σε συγκεκριμένο χώρο φύλαξης,
χωρίς να έρχεται σε επαφή με άλλους εγκλείστους καθόλη τη διάρκεια της ποινής του
παρά μόνο με τους φύλακες του και αυτό για να του δώσουν την απαραίτητη τροφή μέσω
ενός μικρού παραθύρου στην πόρτα του κελιού του (Χάιδου, 2018: 82). Η δημιουργία του
συγκεκριμένου μοντέλου καθοδηγήθηκε από θρησκευτικά ιδεώδη της εποχής και για αυτό
το λόγο βασική ενασχόληση των κρατουμένων ήταν η μελέτη της Αγίας Γραφής
(Δημόπουλος, 2009: 43). Με γνώμονα ότι ο σωφρονισμός μπορεί να επέλθει μόνο κάτω
από συνθήκες απόλυτης απομόνωσης, η επαφή των τροφίμων αποφεύγεται ακόμα και τη
διάρκεια του εκκλησιασμού ενώ όταν προαυλίζονται φοράνε μάσκες. Η επιλογή αυτή
βέβαια πέρα από τα αρνητικά βοηθούσε στην επανακοινωνικοποίηση καθώς προσέφερε
ανωνυμία και απέτρεπε τον στιγματισμό (Χάιδου, 2018: 82-83).Η καταναγκαστική
εργασία θεσμοθετήθηκε αργότερα αλλά και αυτή παρέχονταν πάλι στο κελί του κάθε
εγκλείστου και όχι σε κοινούς χώρους (Αλεξιάδης, 2001: 29-30).
Προβλέπονταν συγκεκριμένοι κανόνες λειτουργίας και διοίκησης του
συγκεκριμένου χώρου. Όσοι εισέρχονταν για πρώτη φορά στο ίδρυμα υποβάλλονταν σε
βιομετρικές εξετάσεις, οι οποίες καταγράφονταν σε ειδικό βιβλίο. Παράλληλα πέρναγε
και από τη διαδικασία της συνέντευξης από τον διοικητή της φυλακής συνοδεία
σωφρονιστικού υπαλλήλου όπου υπήρχε λεπτομερής καταγραφή της προσωπικής του
ιστορίας, των πολιτικών και θρησκευτικών του πεποιθήσεων, των συνηθειών του με
απώτερο σκοπό την εξεύρεση της πιο κατάλληλης για αυτόν εργασιακής απασχόλησης
και του πιο χρήσιμου τρόπου ελέγχου του (Δημόπουλος, 2009: 40). Η διαβίωση στο κελί
συνοδεύονταν από ορισμένους κανόνες, όπως και η συμπεριφορά των σωφρονιστικών
υπαλλήλων διέπονταν από βασικές αρχές, όπως ο σεβασμός απέναντι στους εγκλείστους
και η αντιμετώπιση τους με ανθρωπιστικό τρόπο και όχι κατά τρόπο εχθρικό. Σημαντικό
όπλο για τον σωφρονισμό των κρατουμένων υπήρξε η παροχή εκπαιδευτικών
προγραμμάτων ενώ η βασικότερη επιτυχία του συγκεκριμένου συστήματος ήταν η
παραγωγική εργασία των φυλακισθέντων καθώς αυτή συνέβαλλε και στην πρόωρη
αποφυλάκιση αυτών (Δημόπουλος, 2009: 42). Τέλος, υπήρχε πρόβλεψη πειθαρχικών
ποινών προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ανυπακοή και η κακή συμπεριφορά των
φυλακισμένων. Αν και οι προβλεπόμενες κυρώσεις αναφέρονταν σε στέρηση βιβλίων ή
σε ελάττωση τροφής εντούτοις έχουν αναφερθεί τρόποι βασανισμού όπως η αλυσόδεση
για τους οποίους δεν υπήρχε καμία πρόβλεψη (Δημόπουλος, 2009: 45).
Το συγκεκριμένο σωφρονιστικό σύστημα ακολουθήθηκε και από άλλες χώρες και
διατηρήθηκε σε ισχύ μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Στα θετικά του συγκαταλέγεται η
απουσία επαφής των κρατουμένων και η προστασία τους από μολυσματικές ασθένειες, η
ενδυνάμωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητας των εγκλείστων μέσω της εργασίας,
της πειθαρχίας και της προσευχής, η επίτευξη καλλιέργειας ενός κλίματος ηρεμίας και η
δυσκολία επίτευξης αποδράσεων. Το βασικότερο του όμως αρνητικό σχετίζεται με την
αλλοίωση της προσωπικότητας και της ψυχικής διάθεσης του κρατουμένου που
προέρχεται από τη διαδικασία της απομόνωσης. Η ιδρυματοποίηση επιφέρει αδυναμία της
βούλησης καθώς και προβλήματα στην κοινωνικοποίηση και στην επανένταξη των
τροφίμων. Η εξουσία της υποταγής που ασκείται μέσω της αποκοπής από την κοινωνική
ζωή και της μοναξιάς επιφέρει τόσες ψυχικές διαταραχές που δεν μπορούν να συγκριθούν
με καμία σωματική τιμωρία. Για αυτόν τον τελευταίο λόγο το πανοπτικό σωφρονιστικό
σύστημα επικρίθηκε περισσότερο από όλα και ως κληρονομιά μας άφησε την πειθαρχική
ποινή της απομόνωσης (Χάιδου, 2012: 80-83). Η Ελλάδα υιοθέτησε το παραπάνω
περιγραφόμενο μοντέλο το 1911 και μόνο σε όσους είχε επιβληθεί ποινή μέχρι ένα μήνα.
Ένα συνδυασμό του κοινοβιακού και του απομονωτικού συστήματος προσφέρει το
ωβούρνειο ή αλλιώς μικτό σύστημα που η ονομασία του προέρχεται από την περιοχή
Auburn της Νέας Υόρκης όπου εκεί εφαρμόστηκε για πρώτη φορά (Χάιδου, 2012: 84). Ο
αρχιτεκτονικός σχεδιασμός της φυλακής αυτής διέφερε από τις άλλες καθώς οι χώροι
κράτησης ήταν αρκετά μικρής χωρητικότητας ενώ οι κρατούμενοι παρέμεναν σε αυτά

μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας. Κατά τη διάρκεια της ημέρας συναντιόντουσαν όλοι
μαζί σε κοινούς χώρους όπου παρείχαν εργασία χωρίς να έχουν δικαίωμα ανταλλαγής
συνομιλιών μεταξύ τους ενώ δεν επιτρεπόταν ούτε να γνέψουν ο ένας στον άλλο τόσο την
ώρα που εργάζονταν όσο και την ώρα που έτρωγαν. Σε περίπτωση που κάποιος
παρέκκλινε των κανόνων αυτών του επιβαλλόταν η πειθαρχική ποινή του μαστιγώματος
(Δημόπουλος,2009:50). Σε αντίθεση με το απομονωτικό σύστημα όπου η εργασία των
κρατουμένων παρεχόταν αποκλειστικά στα κελιά στο μικτό σύστημα παρατηρείται η
προσφορά εργασίας στις βιομηχανίες και θεωρείται θεραπευτική μέθοδος αλλά και
υποχρέωση των εγκλείστων να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους απέναντι στο κράτος που
τους περιθάλπει (Χάιδου, 2012: 84).Η επιβράβευσή τους επιτυγχάνεται μέσω της
αποκόμισης κερδών από την εργασία τους που τους δίνει τη δυνατότητα να
καλυτερεύσουν τον τρόπο διαβίωσής τους (Δημόπουλος, 2009: 51). Η απομόνωση
διατηρήθηκε μόνο ως πειθαρχική ποινή. Συγκριτικά με το απομονωτικό είναι λιγότερο
καταστροφικό για την ψυχική υγεία των φυλακισμένων χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι
η επιβολή της σιωπής δεν επιφέρει ολέθρια αποτελέσματα (Χάιδου, 2012: 84).
Εμπνευσμένο από τη βιομηχανική επανάσταση και την επικράτηση του βιομηχανικού
ιδεώδους που βρισκόταν σε άνοδο εκείνη την περίοδο, ουσιαστικά το μικτό σύστημα
επικράτησε καθώς οι κρατούμενοι αποτέλεσαν φθηνό εργατικό δυναμικό ενώ τα
σωφρονιστικά καταστήματα εξοικονομούσαν χρήματα για τη διατήρηση και τη
λειτουργία τους (Δημόπουλος, 2009: 54).
Δημιουργός του προοδευτικού συστήματος υπήρξε ο Σκωτσέζος πλοίαρχος
Maconochie. Η ενασχόληση του με τις φυλακές ξεκίνησε μετά από την κράτηση του ως
αιχμάλωτος πολέμου στις γαλλικές φυλακές. Στην πορεία, μετά από επίσκεψη του στην
Τασμανία όπου κρατούνταν υπό άθλιες συνθήκες επικίνδυνοι εγκληματίες πρότεινε ένα
νέο σωφρονιστικό σύστημα, το οποίο ονομάστηκε και ‘ιρλανδικό’, και το οποίο
ενσωμάτωνε με μεθοδικό τρόπο τις βασικότερες αρχές των προηγούμενων
σωφρονιστικών συστημάτων (Χάιδου, 2012: 85). Καινοτόμο στοιχείο που εισηγήθηκε ο
Maconochie αποτελεί η εξάλειψη της μακρόχρονης καταδίκης με την καθιέρωση ενός
συστήματος βαθμών. Κατά αυτόν τον τρόπο δινόταν η δυνατότητα να αποφυλακισθεί
κάποιος νωρίτερα εφόσον είχε καλή διαγωγή και εργαζόταν σκληρά. Οι παρακάτω
αναφερόμενες αρχές απαρτίζουν το προοδευτικό σωφρονιστικό σύστημα: α) η διάρκεια
της ποινής θα πρέπει να είναι σε αντιστοιχία με το αδίκημα που έχει διαπραχθεί β) η

διάρκεια της ποινής εξαρτάται από την συμπεριφορά του κρατούμενου και από τη δουλειά
που παρέχει γ) το πέρασμα από την πλήρη στέρηση της ελευθερίας στην πλήρη απόλαυση
της με την απόλυση του κρατουμένου πρέπει να γίνεται σταδιακά και για αυτό προτάθηκε
ο διαχωρισμός σε τρία στάδια. Κατά την πρώτη φάση ο κρατούμενος βρίσκεται
απομονωμένος το λιγότερο για 9 μήνες. Στη δεύτερη φάση που δεν προσδιορίζεται
χρονικά, ακολουθεί τις επιταγές του μικτού συστήματος δηλαδή εργασία το πρωί και
απομόνωση το βράδυ. Όσον αφορά την εργασία δε μένει στάσιμος σε μία κατάσταση,
αλλά σταδιακά αναβαθμίζεται ανάλογα με την εργατικότητα του και τη συμπεριφορά του.
Στην τελευταία φάση ο κρατούμενος απολύεται ενώ έχει τη δέσμευση να μη διαπράξει
νέο αδίκημα μελλοντικά ενώ προβλέπεται και η δυνατότητα να του χαριστεί η ποινή αλλά
σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις. Εάν παρατηρηθεί υποτροπή ανακαλούνται τα προνόμια που
του έχουν δοθεί (Δημόπουλος ,2009: 57-72).Το κυριότερο θετικό στοιχείο αυτού του
συστήματος είναι η καλλιέργεια του αισθήματος ευθύνης στον κρατούμενο και η
πεποίθηση ότι είναι υπεύθυνος για τη ζωή του και την πορεία του. Η δυσκολία εφαρμογής
του εναπόκειται σε οικονομικούς λόγους καθώς κρίνεται ασύμφορη δημιουργία τόσων
εγκαταστάσεων αλλά αντίστοιχα και η πρόσληψη τόσου προσωπικού όσο να μπορεί να
παρέχει εξατομικευμένη παρακολούθηση κάθε κρατουμένου. Η Ελλάδα νομοθέτησε το
παραπάνω περιγραφόμενο μοντέλο το 1911 για όσους είχε επιβληθεί ποινή πάνω από 6
μήνες, το οποίο όμως έμεινε ανεφάρμοστο εξαιτίας αδυναμιών και ελλείψεων τόσο σε
χώρους όσο και σε προσωπικό (Χάιδου, 2012: 86).
4. Το εγκληματικό ζήτημα
4.1. Το έγκλημα και οι κατώτερες τάξεις
Από τη μέχρι τώρα ανάλυση αναδείχθηκε η εξελικτική διαδικασία που παρουσίασε ο

σκοπός της ποινής ανά τα χρόνια καθώς και ότι η φυλάκιση αποτελεί τη βασική και
μοναδική απάντηση και λύση που έχει να προτείνει το ποινικό σύστημα απέναντι στο
έγκλημα. Ταυτόχρονα όμως αναδείχθηκε ότι οι μόνιμοι θαμώνες των φυλακών είναι
άτομα που ανήκουν στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις (Αλοσκόφης, 2019: 87) καθώς
κυριαρχεί η πεποίθηση ότι μόνο άτομα ανήκοντα σε αυτές τις τάξεις εγκληματούν
(Βιδάλη, 2019: 41).
Αυτοί που επιδίδονται σε εγκληματικές πράξεις είναι μέλη της ‘υπόταξης’. Πρόκειται
για μία ορολογία που αναπτύχθηκε κατά την περίοδο που η οικονομία μεταπήδησε στον
τομέα της απασχόλησης από την μεταποίηση και τη χειρωνακτική εργασία στη
μεταβιομηχανική οικονομία (Γαλανού, 2009: 109). Οι αλλαγές που επήλθαν μέσω των
νέων τεχνολογιών, της γνώσης και της πληροφορίας μετέβαλλαν το εργασιακό τοπίο και
δημιούργησαν ομάδες ανέργων και φτωχών. Οι ομάδες αυτές αποδιοργανώθηκαν και
περιθωριοποιήθηκαν, αναγκάστηκαν να διαβιώνουν υπό συνθήκες αναξιοπρεπείς, αφού
καταργήθηκε το προνοιακό κράτος ενώ τους χρεώθηκε σα δική τους προσωπική επιλογή η
οικονομική κατάσταση στην οποία βρέθηκαν (Γαλανού, 2009: 110-113). Όλη αυτή η
απορρύθμιση στην οικονομία προκάλεσε μία ανομική κατάσταση όπως αυτή
προσδιορίζεται με μερτονικούς όρους με αποτέλεσμα το έγκλημα πολλές φορές να
αποτελούσε τον μόνο τρόπο επιβίωσης για τους οικονομικά ασθενέστερους (Αλοσκόφης,
2019: 88). Ταυτόχρονα όμως τα μέλη της ‘υπόταξης’ αντιμετωπίστηκαν και συνεχίζουν
διαχρονικά να αντιμετωπίζονται στερεοτυπικά από τους κυβερνώντες καθώς είναι ευρέως
διατυπωμένη η θέση ότι όσοι δε συμμορφώνονται με τις αλλαγές και δε λειτουργούν
βάσει αυτών είναι πιο εύκολο να παρεκκλίνουν και να αποτελέσουν ένα άλλοθι για
αυτούς που κυβερνούν και για όσα αυτοί έχουν προκαλέσει (Γαλανού, 2009: 116).
Τα εγκλήματα που τελούνται από άτομα που ανήκουν σε οικονομικά ασθενέστερες
τάξεις ανήκουν στη ‘δήλη εγκληματικότητα’. Είναι φανερά, αποτελούν μία
καθημερινότητα των ποινικών δικαστηρίων, καταγράφονται και αναφέρονται στις
ελλιπείς στατιστικές μελέτες της Αστυνομίας (Δασκαλάκης, 1975: 370-372). Τα
αδικήματα αυτά τυποποιούνται και περιγράφονται αναλυτικά σε ποινικά νομοθετήματα
ενώ τα άτομα που τα διαπράττουν βρίσκονται υπό δίωξη κατά απόλυτη προτεραιότητα
από τις αστυνομικές και διωκτικές αρχές (Αλοσκόφης, 2019: 88). Στην πραγματικότητα
όμως υπάρχει και μία άλλη ομάδα αδικημάτων, αυτά που αποτελούν τη φαινόμενη
εγκληματικότητα και η οποία είναι μεγαλύτερη σε μέγεθος από τη δήλη καθώς
περιλαμβάνει αδικήματα που οι δράστες τους δε γίνονται γνωστοί (Δασκαλάκης, 1975:
370) ή αντιληπτοί από το ευρύ κοινό ως κοινοί εγκληματίες (Βιδάλη, 2019: 41).
4.2. Τα εγκλήματα των ισχυρών

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα εγκλήματα των ισχυρών ή τα εγκλήματα του λευκού
κολάρου, όπως η θεωρία αυτή διατυπώθηκε και αναπτύχθηκε από τον αμερικανό
εγκληματολόγο Edwin Sutherland ύστερα από μεθοδική μελέτη και έρευνα των
παρανομιών στις οποίες υπέπιπταν πολυεθνικές αμερικάνικες εταιρείες (Sutherland,
1940). Ο εγκληματίας του ‘λευκού κολάρου’ αντιμετωπιζόταν ως περιστασιακός και
ακίνδυνος για τις κοινωνίες τόσο από τους εγκληματολόγους όσο και από τις κυβερνήσεις.
Διανύθηκε μακρύς δρόμος μέχρι οι ειδικοί να στρέψουν την προσοχή τους στο κοινωνικό
φαινόμενο της γέννησης του εγκληματία και στην επιλεκτική λειτουργία του
ποινικοκατασταλτικού μηχανισμού και προκειμένου να αναζητηθούν νέα ερμηνευτικά
εργαλεία ως προς το εγκληματικό φαινόμενο. Όλα αυτά τα χρόνια μέχρι και σήμερα η
έννοια αυτή συνεχίζει να ταλανίζει όχι μόνο τους επιστήμονες αλλά και όσους
συμμετέχουν στη νομοθετική διαδικασία, όσους συμμετέχουν στην εφαρμογή του νόμου,
τους πολιτικούς και τους πολίτες (Καρύδης, 2014). Ο Sutherland καταρρίπτει την
πεποίθηση ότι το έγκλημα είναι συνώνυμο της φτώχειας και προέρχεται από αυτήν και
αναφέρεται στα αδικήματα που διαπράττονται από άτομα που κατέχουν υψηλές θέσεις με
κύρος στα πλαίσια των επαγγελματικών τους δραστηριοτήτων (Sutherland, 1940: 4).
Μέσα από τη μελέτη του αυτή προκρίνει κάποιες βασικές θέσεις που συνοψίζονται στα
εξής: α) τα άτομα που ανήκουν σε υψηλές κοινωνικές ομάδες παρουσιάζουν έντονη
εγκληματική δραστηριότητα β) η δραστηριότητα αυτή διαφέρει από αυτήν των ατόμων
που ανήκουν σε κατώτερες κοινωνικές τάξεις κυρίως γιατί αντιμετωπίζονται με
διαφορετικό τρόπο από την ποινική δικαιοσύνη και το ποινικό δίκαιο. Ουσιαστικά στους
ισχυρούς δεν τυγχάνει εφαρμογής ο ποινικός νόμος αλλά το αστικό και διοικητικό δίκαιο
(Βιδάλη, 2019: 41) και γ) ο διαφορετικός αυτός τρόπος αντιμετώπισης δε σχετίζεται με το
ποινικό φαινόμενο και τα αίτια αυτού αλλά με την παράμετρο της εξουσίας και της
πολιτικής δύναμης των δραστών (Βασιλαντωνοπούλου, 2016: 978). Οι εγκληματίες του
δρόμου καταδικάζονται για προσβολές κατά του εννόμου αγαθού της ιδιοκτησίας και
φυλακίζονται ενώ οι επιχειρηματίες και τα στελέχη των εταιρειών που καταδικάζονται για
φορολογικά αδικήματα, υπεξαιρέσεις , δωροδοκίες πρωτίστων τους επιβάλλονται
χρηματικά πρόστιμα και δευτερευόντως ποινές φυλάκισης με αναστολή (Ζαραφωνίτου,
2006). Τέλος ο Sutherland απομακρύνεται από τις αντιλήψεις των Θετικιστών και του
βιολογικού ντετερμινισμού και διακηρύττει ότι το έγκλημα είναι προϊόν εκμάθησης και
σχετίζεται με τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο από τον οποίο κάποιος πλαισιώνεται και
από το αξιακό σύστημα των ατόμων με τα οποία αυτός συναναστρέφεται, διατυπώνοντας
της θεωρία των διαφορικών (διαφοροποιημένων) συναναστροφών (Βιδάλη, 2013: 120).
Οι αδυναμίες των θεωριών του Sutherland, που προέρχονται κυρίως από τη μη ανάδειξη
από πλευράς του των δομικών παραγόντων που καθόριζαν τα λεγόμενα του, είχε ως
αποτέλεσμα την ένδειξη αδιαφορίας προς αυτά τα θέματα από την πλευρά των
εγκληματολόγων για πολλά χρόνια. Η έννοια των εγκλημάτων των ισχυρών επανήλθε στο
προσκήνιο μετά από την εμφάνιση σειράς σκανδάλων στις Η.Π.Α. και κυρίως μετά από
εκείνο του Watergate. Αναπτύχθηκε έντονο ενδιαφέρον για τα αδικήματα αυτά και
ξεκίνησε μία απομυθοποίηση της άποψης ότι το έγκλημα αφορά μόνο τους φτωχούς
(Βιδάλη, 2017: 133). Από την εποχή του Sutherland και μέχρι σήμερα η έννοια του όρου
έχει επεκταθεί και σχηματοποιηθεί. Έχουν εμφανιστεί ποικίλοι και διαφορετικοί τρόποι
περιγραφής αυτών των φαινομένων όπως οικονομικό έγκλημα, εγκλήματα των ισχυρών,
εγκλήματα της ελίτ, οργανωσιακό έγκλημα, επιχειρηματικό έγκλημα, επαγγελματικό
έγκλημα, εταιρικό έγκλημα, κρατικο-εταιρικό έγκλημα κτλ. Υπήρξε μία μετατόπιση
ενδιαφέροντος όχι πλέον για τον δράστη αλλά για μία συνολική αποτίμηση του
εγκλήματος τόσο από νομική άποψη όσο και από πραγματική. Από την άλλη βέβαια δεν
μπορούμε να αγνοήσουμε ότι όλες αυτές οι αναφορές προκαλούν και νοηματικές
συγχύσεις αλλά και ασάφειες δυσκολεύοντας τη μελέτη και την οριοθέτηση του
φαινομένου αυτού (Βιδάλη, 2017: 135). Αυτό όμως που κυρίως αναδείχθηκε μέσα από
την Κριτική Εγκληματολογία και Θεωρία είναι ότι ο δογματισμός του κλασικού ποινικού
δικαίου και η μεθοδολογία που ακολουθείται δεν αποτελούν ικανά και επαρκή εργαλεία
για την ανάδειξη των προβλημάτων που αναφύονται σχετικά με τα εγκλήματα των
ισχυρών. Η ποινή της φυλάκισης εφαρμόζεται αποκλειστικά στους εγκληματίες του
δρόμου ενώ δεν κρίνεται κατάλληλη για τα εγκλήματα των ισχυρών οι οποίοι διαφεύγουν
αυτής ( Κασάπογλου, 2016: 2551-2552).
4.3.Επιλεκτικότητα ποινικού συστήματος
Η διαπίστωση της έλλειψης της συστηματικής μελέτης του ρόλου του κρατικού
μηχανισμού και των λειτουργιών του και των δραστηριοτήτων των κυρίαρχων
κοινωνικών ομάδων σε σχέση με το έγκλημα ήταν κι αυτή που δε διευκόλυνε την έρευνα
γύρω από τα εγκλήματα των ισχυρών (Χουλιάρας, 2019: 65-66). Δεν ήταν παρά μόνο τις
τελευταίες δεκαετίες που το ενδιαφέρον τόσο της εγκληματολογίας όσο και της
κοινωνιολογίας στράφηκε γύρω από την αλληλοσύνδεση της κρατικής εξουσίας και των
μηχανισμών κοινωνικού ελέγχου. Αυτού του είδους η μελέτη είχε ως αποτέλεσμα να
αποκαλυφθεί ο εστιασμένος κατά μονόπλευρο τρόπο προσανατολισμός του ποινικού
συστήματος στην τιμωρία ατόμων προερχόμενα από τις χαμηλές κοινωνικές τάξεις.
Παράλληλα όμως αναδείχθηκε και η αδιαφορία απέναντι στις επιβλαβείς δραστηριότητες
σε κοινωνικό επίπεδο που προκαλούν οι πράξεις της κυρίαρχης τάξης, η οποία ασκεί την
πολιτική και οικονομική εξουσία ή έστω διαπλέκεται με αυτή (ό.π.: 66). Το ποινικό δίκαιο
εμφανίζει ιδεολογικές εμμονές και τυποποιεί ποινικά τις πράξεις που τελούν οι
εγκληματίες του δρόμου και των φτωχότερων κοινωνικών ομάδων και οι οποίες
αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου κοινωνικού φαινομένου όπως είναι το έγκλημα και δεν
το εξαντλούν (ό.π.: 67). Παρατηρείται δηλαδή μία επιλεκτική ποινική τυποποίηση
πράξεων και δράσεων αφήνοντας εκτός του ποινικού πεδίου πράξεις που μπορεί να είναι
περισσότερες επικίνδυνες και να προκαλούν μεγαλύτερη κοινωνική βλάβη (ό.π.:67).
Τέτοιου είδους πράξεις οι οποίες συγκαλύπτονται και δεν τυποποιούνται αποτελούν τα
εγκλήματα του λευκού κολάρου τα οποία διαφοροποιούνται από το κοινό έγκλημα καθώς
προκαλούν βίαιες κοινωνικές ανακατατάξεις δημιουργώντας συναισθήματα φόβου και
ανασφάλειας στην κοινωνία. Τα παραπάνω αιτιολογούν την ανάγκη δημιουργίας νέας
νομοθεσίας που θα ανταποκρίνεται στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της
εγκληματικότητας των ομάδων εξουσίας και που θα απομακρύνεται από τους
δογματισμούς που μας επιτρέπουν να περιοριζόμαστε μόνο σε αστικές και διοικητικές
κυρώσεις για αυτές τις αξιόποινες πράξεις (Βιδάλη, 2019: 99-100).
4.4. Societas delinquere non potest?
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προκειμένου να γίνει κατανοητή η επιλεκτική

λειτουργία της νομοθετικής διαδικασίας είναι η αδυναμία να αποδοθούν ποινικές ευθύνες
σε εταιρείες και σε νομικά πρόσωπα. Αυτό συμβαίνει καθώς βασική αρχή του
ηπειρωτικού δόγματος αποτελεί η ‘societas delinquere non potest’, δηλαδή το αξίωμα ότι
ένα νομικό πρόσωπο δεν μπορεί να είναι υποκείμενο εγκλήματος και κατ’ επέκταση δεν
μπορούν να του αποδοθούν ποινικές ευθύνες. Τα περισσότερα νομικά συστήματα
φαίνεται να έχουν ξεπεράσει οποιαδήποτε νομικo-δογματικά, συνταγματικά ή οντολογικά

εμπόδια απέναντι στις πραγματικές μορφές «ποινικοποίησης» νομικών προσώπων.
Ωστόσο, ένα σημαντικό μέρος του ευρωπαϊκού δόγματος συνεχίζει να εντοπίζει
ανυπέρβλητα εμπόδια και αυτή η αντίθεση επισημαίνεται ιδιαίτερα στο γερμανικό δόγμα
(Fiorella, 2013: 61).Σύμφωνα με αυτό η ποινική ευθύνη περιορίζεται σε φυσικά πρόσωπα,
αν και μπορούν να επιβληθούν οικονομικές κυρώσεις σε μια εταιρεία όταν ένας από τους
εκπροσώπους της έχει ενεργήσει εγκληματικά για λογαριασμό της. Η εταιρική ποινική
ευθύνη μπορεί να προέρχεται από τη μεταφορά της ευθύνης του εταιρικού υπαλλήλου
στην εταιρεία, ή εναλλακτικά, στην εύρεση σφάλματος μέσω της διαδικασίας του
εσωτερικού ελέγχου του νομικού προσώπου. Καμία προσέγγιση δεν είναι απολύτως
πειστική από θεωρητική άποψη. Οι αντιρρήσεις που εγείρονται σχετικά με την καθιέρωση
πλήρους εταιρικής ποινικής ευθύνης έχουν να κάνουν με τον φόβο ότι μπορεί να
μεταβληθεί ο ειδικός χαρακτήρας του ποινικού δικαίου ενώ απαιτείται
επαναπροσδιορισμός του τι συνιστά εγκληματική πράξη, καθώς και της έννοιας της
ποινικής ευθύνης (Weigend, 2008: 927). Σύμφωνα με τον Feuerbach μόνο το άτομο
μπορεί να εγκληματεί ποτέ το νομικό πρόσωπο, βασικό αξίωμα που αναφέρεται και στον
ελληνικό ποινικό κώδικα και συγκεκριμένα στο άρθρο 14 «Έγκλημα είναι πράξη άδικη
και καταλογιστή στο δράστη της, η οποία τιμωρείται από το νόμο.». Σύμφωνα λοιπόν με
αυτή τη δογματική θεμελίωση δράστες μίας αξιόποινης πράξης είναι πάντα τα
μεμονωμένα πρόσωπα που σχετίζονται με μία εταιρεία είτε ως νόμιμοι εκπρόσωποι είτε
ως διαχειριστές είτε ως διευθύνοντες σύμβουλοι είτε ως εργαζόμενοι ακόμα και αν για την
τέλεση οποιασδήποτε πράξης συναποφάσισαν και συμμετείχαν όλα τα μέλη που
απαρτίζουν αυτό το νομικό πρόσωπο. Η λογική πίσω από αυτό έχει να κάνει με τον
επιδιωκόμενο σκοπό της εταιρείας. Εφόσον υπάρχει απόσταση από τον σκοπό για τον
οποίο μία εταιρεία έχει συσταθεί θεωρείται ότι τα μέλη της ενεργούν για άλλο
διαφορετικό σκοπό και επομένως δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι δρουν συνολικά ως μία
εταιρεία. Πίσω από αυτήν την αυστηρή φορμαλιστική ιδέα υπάρχει πραγματικά μία
λογική που επιβεβαιώνει ότι μία εταιρεία όντως δεν μπορεί να έχει ποινική ευθύνη και να
θεωρηθεί υποκείμενο εγκλήματος (Φιλιππίδης, 1950: 19-23). Υπάρχει όμως η δυνατότητα
του να πράξει μέσω αντιπροσώπου. Μία άλλη πεποίθηση που έχει να κάνει με την ποινική
ευθύνη και τα νομικά πρόσωπα είναι ότι αυτά δεν αισθάνονται και επομένως δεν μπορούν
να αντιληφθούν την ποινή ως τιμωρία καθώς και το ότι δεν μπορεί να τους καταλογιστεί
οποιασδήποτε πράξη καθώς δεν έχουν ούτε ιδίαν βούληση αλλά ούτε και αίσθηση. Το
παράδοξο είναι όμως ότι δεν ισχύει το ίδιο για την περίπτωση της αστικής ευθύνης (ό.π.).
Σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει καταλογισμός ευθυνών ενώ πάνω σε αυτήν την ευθύνη
θεμελιώνεται και η υποχρέωση που έχουν τα νομικά πρόσωπα για επανόρθωση της
βλάβης και της ζημίας που έχει προκληθεί από ενέργεια που οφείλεται σε υπαιτιότητα των
μελών τους. Ταυτόχρονα οι έννοιες του δόλου και της αμέλειας υφίστανται και στις
αστικές υποθέσεις και αυτές δεν αποτέλεσαν λόγο αποκλεισμού της αστικής ευθύνης των
νομικών προσώπων. Επομένως δεν μπορεί να κατανοηθεί για ποιο λόγο να αποκλείουμε
την απόδοση ποινικής ευθύνης σε εταιρείες η οποία εξάλλου ανταποκρίνεται και προς το
κοινό περί δικαίου αίσθημα (ό.π.). Παράλληλα κυριαρχεί η άποψη ότι η εταιρική τιμωρία
θα έχει επιπτώσεις τελικά σε αθώα τρίτα μέρη, δηλαδή, εκείνα που βρίσκονται πέρα από
το εταιρικό πέπλο και συγκεκριμένα: οι μέτοχοι, οι οποίοι – ειδικά σε εταιρείες με μεγάλο
αριθμό μετόχων - δεν έχουν καμία ευκαιρία απολύτως να επηρεάσουν τις επιλογές
διαχείρισης, οι αθώοι εργαζόμενοι, των οποίων η δουλειά μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο από
μία ιδιαίτερα αυστηρή κύρωση, οι καταναλωτές, οι οποίοι ενδέχεται να αναλάβουν το
κόστος της κύρωσης με τη μορφή υψηλότερων τιμών στα προϊόντα της εταιρείας, ειδικά
όταν αυτά πωλούνται σε μία αγορά χαμηλού ανταγωνισμού (Fiorella, 2013: 63). Εξάλλου
είναι κοινώς αποδεκτό ότι μόνο το στίγμα που συνοδεύει έναν εγκληματία θα μπορούσε
να προκαλέσει ηθική καταδίκη (Fiorella, 2013: 70).
Συμπερασματικά δεν μπορεί παρά οι δογματισμοί αυτοί που απηχούν αντιλήψεις που
αναπτύχθηκαν τον προηγούμενο αιώνα να θεωρηθούν κάτι άλλο εκτός από υποκριτικοί
εάν λάβουμε υπόψη μας την τεράστια κοινωνική βλάβη που επιφέρουν στο κοινωνικό
σύνολο οι πράξεις αυτές των νομικών προσώπων. Η αδυναμία και η άρνηση
εγκληματοποίησης ανάγεται σε αιτίες που σχετίζονται με δομικά προβλήματα όπως είναι
η διαφθορά και η συγκάλυψη (Χουλιάρας:2016). Μία λύση που έχει προταθεί είναι η
διατύπωση μίας ολοκληρωμένης θεωρητικής προσέγγισης που στον πυρήνα της βρίσκεται
η έννοια της κοινωνικής βλάβης και που βασικός της στόχος και επιδίωξη είναι να
προσεγγίσει καταστάσεις τις οποίες το εγκληματικό φαινόμενο δεν μπορεί να πλησιάσει
λόγω του ότι κατευθύνεται κοινωνικά σε διαφορετικό δρόμο (Βασιλαντωνοπούλου, 2014:
424επ.). Αυτή η θεωρητική προσέγγιση ονομάζεται θεωρία της κοινωνικής βλάβης και
έχει επιρροές από τη θεωρία του καταργητισμού , τη θυματολογία και τη ‘ζημιολογία’
(Βασιλαντωνοπούλου, 2014: 423). Η βλάβη έτσι όπως νοείται στη συγκεκριμένη θεωρία
δεν έχει καμία σχέση με την αρχή της βλάβης σύμφωνα με την οποία νομιμοποιείται η
ύπαρξη της ποινικής παρέμβασης και δίνει εναύσματα για τυποποίηση εγκληματικών
συμπεριφορών στο αγγλοσαξωνικό ποινικό δίκαιο. Δε σχετίζεται επίσης ούτε με την
έννοια της προσβολής κάποιου εννόμου αγαθού που αποτελεί ενίσχυση της
επιχειρηματολογίας στο ηπειρωτικό δίκαιο (Βασιλαντωνοπούλου: 2016). Η θεωρία της
κοινωνικής βλάβης ασχολείται πρωτίστως με το ανθρώπινο στοιχείο και με την επιρροή
που ασκούν σε αυτό διάφορες δύσκολες καταστάσεις όπως οι οικονομικές δυσκολίες, η
ανεργία, η φτώχια και η υπερβολική φορολόγηση. Ξεκινάει να προσεγγίζει τις
καταστάσεις αρχικά ‘από κάτω’ και ανεβαίνει σταδιακά προς τα ανώτερα επίπεδα ενώ
δίνει έμφαση στη μελέτη και ανάλυση των κοινωνικών δομών έχοντας ως άμεση εστία
ενδιαφέροντος τους ανθρώπους (Βασιλαντωνοπούλου: 2016). Ως βασικό της σκοπό έχει
να μην εγκλωβιστεί στα στενά όρια της εγκληματολογικής επιστήμης από την οποία
προέρχεται αλλά να διευρύνει το πεδίο έρευνας της και σε άλλες όψεις της κοινωνικής
βλάβης που δεν αναγνωρίζονται ως εγκλήματα και να αναπτυχθεί σε πεδία πέρα από τα
όρια του αξιοποίνου (Βασιλαντωνοπούλου, 2014: 423). Κατά αυτόν τον τρόπο αποφεύγει
κάποιος να εγκλωβιστεί σε ποινικά θεωρητικά μοντέλα ενώ παρέχεται η δυνατότητα
ενασχόλησης με διάφορους τομείς της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής
(Βασιλαντωνοπούλου: 2016).
Η πολιτική διάσταση που δόθηκε στο εγκληματικό φαινόμενο σε συνδυασμό με την
ανεπάρκεια από μέρους των κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν τα κοινωνικά προβλήματα
που συνεχώς αυξάνονταν είχε ως αποτέλεσμα να συνδεθεί καταχρηστικά η ανασφάλεια με
το έγκλημα και να θεσπιστούν σκληρά μέτρα στον ποινικό τομέα (Ζαραφωνίτου, 2011:
120) Κάθε φορά που καταλύεται το κράτος προνοίας και οι κυβερνήσεις εμφανίζονται
ανίκανες να υπερασπιστούν τον ρυθμιστικό τους ρόλο διαπιστώνεται η μετάθεση του
χειρισμού των κοινωνικών προβλημάτων στον ποινικό τομέα. Οι έλεγχοι
εντατικοποιούνται και ενεργοποιούνται πολιτικές έντονου κατασταλτικού χαρακτήρα
(ο.π.: 126). Οι παραπάνω τεχνικές συνδυαστικά με το παγκοσμιοποιημένο έγκλημα και
την άνοδο της τεχνολογίας (Βιδάλη, 2014: 39) στρέφουν το ενδιαφέρον της κοινής
γνώμης προς την εγκληματικότητα της καθημερινότητας (Καραγιαννίδης, 2011: 19) αντί
των εγκλημάτων των ισχυρών. Οι αξιόποινες πράξεις αυτές περιβάλλονται με απόψεις ότι
υπάρχει δυσκολία τόσο για την αποκάλυψή τους όσο και για την τιμωρία τους και σε αυτό
συμβάλλουν εγγενείς αδυναμίες του συστήματος όπως η μη θέσπιση σαφούς νομικής

ορολογίας και συγκεκριμένες τεχνικές εξουδετέρωσης.
4.5.Ποινικός Λαϊκισμός
Αποτέλεσμα των παραπάνω αναφερόμενων είναι η διαφορά αντιμετώπισης από το ποινικό
σύστημα δραστών του οργανωμένου εγκλήματος και δραστών οικονομικών αδικημάτων.
Πέρα από μία διαπιστωμένη πραγματικότητα η διαφορά στην αντιμετώπιση αποτελεί και
μέρος ενός στρατηγικού σχεδίου (Hogg, 2013). Σε αυτό το σχέδιο το όπλο είναι ένας
εξωθεσμικός παράγοντας γνωστός και ως ποινικός λαϊκισμός (Βιδάλη, 2019: 106) όπου
οδηγεί τους δυσαρεστημένους πολίτες να απαιτούν σκληρότερες ποινές και τιμωρίες για
τους κοινούς εγκληματίες αποστρέφοντας το βλέμμα τους από τα πραγματικά και
περίπλοκα προβλήματα που τους τραυματίζουν οικονομικά και κοινωνικά και
καταφέρουν να επιφέρουν άνοδο των κοινωνικών ανισοτήτων (Hogg, 2013: 123). Οι
πολίτες, ως θύματα μίας εξουσίας διεφθαρμένης και αδιάφορης για την καθημερινότητα
και τις αξίες τους, αντιπροσωπεύονται από τους λαϊκιστές (Hogg, 2013: 123). Και αυτοί
όμως είναι μέρος του ιδίου συστήματος (Λαμπροπούλου, 2008) και με τη βοήθεια των
μέσων ενημέρωσης αποσκοπούν ουσιαστικά στην απομάκρυνση του βλέμματος των
πολιτών από το πραγματικό έγκλημα (Βιδάλη, 2019: 108). Αυτό που καταφέρνουν είναι
να προστατεύονται και να συγκαλύπτονται τα εγκλήματα των ισχυρών και να υιοθετείται
ένα τιμωρητικό σύστημα συνεχώς διευρυμένο που στρέφεται εναντίον των φτωχών και
των μειονοτήτων (Hogg, 2013:113). Ο λαϊκισμός αποτελεί την πίσω όψη ενός πολιτικού
συστήματος το οποίο παράγει θεσμικές αντιφάσεις και διαπλέκεται με ένα οικονομικό
σύστημα το οποίο αποτελείται από περισσότερα άτομα αποκλεισμένα και
περιθωριοποιημένα από ότι ευεργετημένα(Σταυρακάκης, 2019: 92-93).
4.6. Ηθικοί Πανικοί και Μ.Μ.Ε.

Ξεχωριστή θέση στους εξωνομικούς παράγοντες κατέχουν τα Μ.Μ.Ε. με τη
δημιουργία των ηθικών πανικών. Η ερμηνεία των ηθικών πανικών βασίζεται από τη μία
στην υποκίνηση δημιουργίας τους και από την άλλη στον φορέα δημιουργίας τους
(Καρύδης, 2010:47). Το λαϊκό πρότυπο αποτελεί μία από αυτές και συνίσταται στην
μετάδοση από τα ΜΜΕ περιστατικών διανθισμένων με έντονα στοιχεία που καταλήγουν
να διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα. Αυτός είναι ένας τρόπος να καθοδηγούν το
κοινό προς έναν αυστηρότερο κοινωνικό έλεγχο, προκαλώντας την αρνητική αντίδραση
του κοινού. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνουν επίταση του συναισθήματος της
ανασφάλειας προβαίνοντας παράλληλα σε προβλέψεις για μεγέθυνση αντίστοιχων
περιστατικών μελλοντικά (Βιδάλη και Κουλούρης, 2012: 260). Όλη αυτή η ένταση και ο
φόβος που δημιουργείται έχει ως κατάληξη να δημιουργείται μία ‘διάθλαση της
παρεκτροπής’ όπως ειπώθηκε από τον από τον LeslieWilkins (Βιδάλη και Κουλούρης.
2012: 260). Ένας άλλος τρόπος κατανόησης του αποτελούν οι επινοήσεις των διαφόρων
ομάδων εξουσίας όπου οι κυρίαρχες ελίτ εστιάζουν στην πρόκληση ηθικών πανικών για
περιστατικά μηδαμινής αξίας. Στόχος είναι να αποπροσανατολίσουν το κοινό από τα
κυρίαρχα καθημερινά προβλήματα που οι ίδιες έχουν δημιουργήσει (Καρύδης, 2010: 48).
Οι ‘’εργολάβοι της ηθικής’’, σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Cohen , είναι μία άλλη
κατηγορία. Σε αυτούς μπορεί να ανήκουν οι διωκτικές αρχές, οι δικαστές, η Εκκλησία.
Σκοπός τους είναι με κάθε τρόπο να επηρεάσουν το κοινωνικό σύνολο και να το
στρέψουν σε μαζική αντίδραση ενάντια σε οτιδήποτε εκείνοι πιστεύουν ότι απειλεί τις
ηθικές αξίες ή δομές (οικογένεια κτλ) της κοινωνίας (Καρύδης, 2010: 49). Οι ηθικοί
πανικοί δεν παρουσιάζονται πάντα κάτω από παρόμοιες συνθήκες ενώ αυτοί που τους
δημιουργούν είναι μέλη διαφορετικών κοινωνικών ομάδων που στοχεύουν μέσω αυτών
στην προάσπιση και προώθηση των συμφερόντων τους (Βασιλαντωνοπούλου :2015). Τα
εγκλήματα του λευκού κολάρου διαπράττονται από άτομα που κατέχουν θέσεις υψηλές
τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Έτσι εκ των πραγμάτων έχουν την
πρόσβαση στις διάφορες εξουσίες και μπορούν να εξασφαλίσουν προστασία για τα
συμφέροντά τους. Η σχέση των αδικημάτων αυτών με τους ηθικούς πανικούς είναι
συγκριτική. Η έντονη κριτική που ασκείται για τα εγκλήματα του δρόμου εξομαλύνεται
με αναφορές στα εγκλήματα των ισχυρών(Βασιλαντωνοπούλου, 2015: 66-67). Η
απάντηση στο ερώτημα για ποιο λόγο δεν μπορούν να εφαρμοστούν οι ηθικοί πανικοί στα
εγκλήματα του λευκού κολάρου είναι εύκολη. Οι πανικοί δημιουργούνται από ορισμένες
ομάδες που κατέχουν θέσεις εξουσίας και οι οποίες είναι διαπλεκόμενες με τους
‘ισχυρούς’. Επομένως η εφαρμογή τους απευθύνεται αποκλειστικά στις κοινωνικά
κατώτερες τάξεις και αυτό μας οδηγεί να βρισκόμαστε σε μία ‘κατάσταση άρνησης’ με το
να ανεχόμαστε μία κατάσταση που δημιουργεί πλήγμα στην κοινωνία και παραμένουμε
αμέτοχοι χωρίς κανένα ίχνος αντίδρασης (Ροδόπουλος, 2015).
Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι τα Μ.Μ.Ε. διαμορφώνουν την αντεγκληματική πολιτική και
άλλες φορές έχουν κατεύθυνση θετική προς την πρόληψη της εγκληματικότητας ενώ
άλλες φορές γίνονται συμμέτοχοι στην εμφάνιση και αποκάλυψη εγκληματικών δράσεων
(Walter, 2010: 6). Βιώνουμε μία εποχή όπου η σημασία των ‘μέσων’ και της εικόνας δεν
έχει αυξηθεί ποσοτικά αλλά και ποιοτικά όπου η εικόνα αποκτά μεγαλύτερη σημασία
συγκριτικά με το περιεχόμενο. Σύμφωνα με αυτή την εξήγηση αντιλαμβάνεται κανείς ότι
τα Μ.Μ.Ε. δεν επιδρούν προληπτικά αλλά πολλές φορές προάγουν τη βία με τον τρόπο
που παρουσιάζουν τα γεγονότα(Walter, 2010 : 10).Δεν ασκούν βέβαια την ίδια επιρροή σε
όλους τους ανθρώπους όμως όταν αναπαράγουν εικόνες όπου δημοσιογράφοι παρακινούν
δεξιούς εξτρεμιστές να χαιρετήσουν ναζιστικά, όπως συνέβη με τους οπαδούς σε
ρεπορτάζ της φασιστικής οργάνωσης Χρυσής Αυγής, τότε δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι
δρουν ως ηθικοί αυτουργοί(ό.π.). Παράλληλα όμως αυτοβούλως αναλαμβάνουν τον ρόλο
του ανακριτή ή του εισαγγελέα και κατά αυτόν τον τρόπο προστατεύουν τους ισχυρούς
και όσους κατέχουν την εξουσία. Για αυτούς, τα μέσα ενημέρωσης όταν αποκαλύπτουν
κυκλώματα διαφθοράς ή άλλες μορφές οικονομικού ή οργανωμένου εγκλήματος
αποτελούν συχνά τον τελευταίο πραγματικό κίνδυνο (ό.π.). Αυτού του τύπου η
πληροφόρηση σε σχέση με το έγκλημα ουσιαστικά χειραγωγεί την κοινή γνώμη καθώς η
πληροφορία που παρέχεται είναι ‘χρωματισμένη’ και στην ουσία ευνοεί τη διαμόρφωση
μίας σκληρής αντεγκληματικής πολιτικής που ενισχύει το φαινόμενο του εγκλεισμού στις
φυλακές (ό.π.: 16-17).
4.7. Επιλεκτικότητα και ανισότητα σωφρονιστικού συστήματος
Οι εξωνομικοί παράγοντες επηρεάζουν όλα τα στάδια της ποινικής διαδικασίας
(Λαμπροπούλου, 2012: 55). Δεν εκπροσωπούνται όλες οι κοινωνικές ομάδες στο
ποινικοκατασταλτικό σύστημα κατά τρόπο ισότιμο. Συνήθως δεν ενθαρρύνεται η
συμμετοχή των αντιφρονούντων στη διαμόρφωση της αντεγκληματικής πολιτικής που η
εκάστοτε κυβέρνηση σχεδιάζει. Η επιλεκτικότητα του συστήματος ευνοεί την υπεράσπιση
συμφερόντων συγκεκριμένων ομάδων (Λαμπροπούλου, 2012: 47). Γίνεται δεκτό ότι η
ανισότητα που προέρχεται από την οικονομική κατάσταση των ατόμων και την κοινωνική
τους θέση βοηθάει την εκδήλωση στερεοτυπικών πεποιθήσεων από τους φορείς του
ποινικοκατασταλτικού συστήματος (Βιδάλη, 2017: 59).Η επιλογή της παύσης της δίωξης
δεν εφαρμόζεται σε άτομα χαμηλής οικονομικής κατάστασης. Στην περίπτωση των
καταδικασθέντων για οικονομικά εγκλήματα παρατηρείται διαφορά στην αντιμετώπιση
τους από τους φορείς. Συνήθως όσοι τιμωρούνται για τέτοιου είδους αδικήματα ανήκουν
σε κατώτερες κοινωνικές ομάδες μη διαθέτοντας επαρκείς πόρους και γνωριμίες για να
αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που ανακύπτουν και να καταφέρουν να συγκαλύψουν τη

δράση τους (Λαμπροπούλου, 2012: 148).Το σωφρονιστικό σύστημα είναι ένας χώρος
όπου παρατηρείται πολύ μεγάλη αναπαραγωγή ανισοτήτων κυρίως κοινωνικών. Η
αυξητική τάση της εγκληματικότητας αλλά και της διαδικασίας νομοθέτησης επιφέρουν
και αύξηση των ποινών κυρίως αυτών που έχουν να κάνουν με την στερητική ποινή της
ελευθερίας με αποτέλεσμα να αυξάνεται και ο πληθυσμός των φυλακών. Πρόκειται για
αυτό που ο D. Garland χαρακτήρισε «µαζικόεγκλεισµό» και πλέον αποτελεί τη μοναδική
επίσημη απάντηση της πολιτείας απέναντι στην αύξηση της εγκληµατικότητας (Ηλία και
Σπυρέα : 2009).
Οι εμπειρικές μελέτες μαρτυρούν ότι τα χαρακτηριστικά των κρατουμένων είναι
σταθερά εδώ και πολλά χρόνια. Πρόκειται για νέα άτομα, χαμηλού μορφωτικού επιπέδου
και προερχόμενα από χαμηλές κοινωνικά τάξεις. Η ποινή της φυλάκισης επιβάλλεται με
μεγάλη ευκολία ενώ πλέον οι μετανάστες αποτελούν το μεγαλύτερο αριθμό των
κρατουμένων. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι τοξικομανείς αποτελούν σχεδόν το ένα τρίτο του
πληθυσμού των φυλακών (Παναγιωτόπουλος, 1988). Μελετώντας κάποιος τους χώρους
των φυλακών μπορεί να αντιληφθεί για ποιον λόγο οι κρατούμενοι δεν είναι εύκολο να
ξεφύγουν από την παραβατικότητα. Οι κακές συνθήκες διαβίωσης, η έλλειψη ευκαιριών
και η συναναστροφή με άτομα με έντονο παραβατικό παρελθόν αποτελούν ευνοϊκούς
παράγοντες δημιουργίας εγκληματικών ομάδων (Ηλία και Σπυρέα: 2009). Η επιβίωση
διασφαλίζεται μέσα από τη σύνδεση με ισχυρές ομάδες που έχουν οργανωθεί μέσα στους
χώρους των σωφρονιστικών καταστημάτων (Βιδάλη, 2017: 85).
Η υποεκπροσώπηση των εγκληματιών του λευκού κολάρου στο σωφρονιστικό σύστημα
είναι αποτέλεσμα της συμμετοχής τους τόσο στη νομοθετική διαδικασία όσο και στην
εφαρμογή των ποινών με κύριο στόχο την προάσπιση των δικών τους συμφερόντων
(Mackenzie&Green: 2008, 138). Η δικαστική διαφθορά, η πολιτική χειραγώγηση και
παρέμβαση έχουν ως απότοκο την μη ορθή απονομή δικαιοσύνης και βοηθούν στην
επιλεκτική λειτουργία του ποινικοκατασταλτικού μηχανισμού. Οι αποφάσεις των
ποινικών δικαστηρίων μεταβάλλονται ανάλογα με την κοινωνική θέση του δράστη. Έχουν
παρατηρηθεί περιστατικά επέμβασης πολιτικών προσώπων για την ευνοϊκότερη
αντιμετώπιση του δράστη όπου ο δράστης ήταν πρόσωπο υψηλού κοινωνικού status και
αυτό ήταν αποτέλεσμα της διαφθοράς και των πελατειακών σχέσεων. Αυτό καταδεικνύει
τη διαφορά αντιμετώπισης μεταξύ των ισχυρών και των ατόμων που ανήκουν σε χαμηλά
κοινωνικά στρώματα (Βιδαλη, 2017: 83 επ.).
Σημαντικό πρόβλημα των ελληνικών φυλακών αποτελεί ο υπέρμετρα μεγάλος αριθμός
κρατουμένων νέων ηλικιακά. Αυτό αποδεικνύει μία ευαλωτότητα του σωφρονιστικού
συστήματος που με μεγάλη ευκολία καταφεύγει στην λύση της φυλάκισης αντί της
επανένταξης και επανακοινωνικοποίησης. Ιδιαίτερη μνεία χρειάζεται και για τις
φυλακισμένες κυρίως όσες έχουν την ιδιότητα της μητέρας όπου θα πρέπει να ληφθεί
ειδική μέριμνα για αυτές προχωρώντας σε ένα λειτουργικό σχεδιασμό των γυναικείων
φυλακών ισότιμο και αντίστοιχο των ιδιαιτεροτήτων και της ευάλωτης θέσης της
γυναίκας (Palma, 2019). Το Συμβούλιο της Ευρώπης κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για
το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα εξαιτίας του υπερπληθυσμού των φυλακών και της
ύπαρξης δομικών προβλημάτων όπως ελλιπές και ανειδίκευτο προσωπικό, προβληματικές
κτηριακές υποδομές, ελλιπής κρατική χρηματοδότηση, ελλείψεις σε ιατροφαρμακευτική
περίθαλψη και έλλειψη εκπαιδευτικών προγραμμάτων (Κουλούρης, 2017). Για την
επανένταξη ούτε λόγος εξαιτίας όλων των παραπάνω αναφερόμενων προβλημάτων και
αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη σίγουρη επιστροφή των κρατουμένων στα σωφρονιστικά
ιδρύματα μετά την αποφυλάκισή τους. Το σίγουρο είναι ότι οι ιδιαιτερότητες που
αντιμετωπίζουν οι τρόφιμοι σε συνδυασμό με τα παραπάνω αναφερόμενα λειτουργικά
προβλήματα μας αιτιολογούν γιατί ο χώρος της φυλακής είναι ένας χώρος που προάγει
την ένδεια, την ανασφάλεια και την ανισότητα, παραβιάζοντας καθημερινώς βασικά
ανθρώπινα δικαιώματα. Η ανισότητα αυτή είναι διάχυτη σε όλο το χώρο της φυλακής και
αγγίζει και το σωφρονιστικό προσωπικό που αντιμετωπίζεται με τρόπο υποτιμητικό από
το χώρο της δημόσιας διοίκησης εξαιτίας της θέσης που κατέχουν (Βιδάλη, 2017: 85-
87).Ο σεβασμός των δικαιωμάτων των κρατουμένων και η αλλαγή στον τρόπο απονομής
των ποινών, με κύριο στόχο τη μείωση των στερητικών της ελευθερίας ποινών θα
επιφέρει πιο αποτελεσματική λειτουργία του συστήματος και μεγαλύτερη ασφάλεια στην
κοινωνία (Palma, 2019). Όλα τα παραπάνω συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι βασική θέση
στον χώρο της φυλακής θα έχει πάντα ο φτωχός, ο μετανάστης, ο τοξικοεξαρτώμενος ενώ
οι δράστες των εγκλημάτων των ισχυρών θα είναι πάντα αφανείς έχοντας ως όπλα τους τη
διαφθορά, τη διαπλοκή και τη συγκάλυψη (Αλοσκόφης, 2019: 88).
5. Τιμωρία και φυλακή
5.1. Τιμωρία και παραγωγή
Για μία πιο γόνιμη προσέγγιση της κοινωνιολογίας των ποινικών συστημάτων, είναι
απαραίτητο να απομακρυνθούμε από τον κοινωνικό θεσμό της τιμωρίας, τις ιδεολογικές
της βάσεις και το νομικό πλαίσιο που την περιβάλλει και να δώσουμε έμφαση στο
κοινωνικό φαινόμενο το ίδιο. Η τιμωρία δεν είναι μια απλή συνέπεια του εγκλήματος,
ούτε αποτελεί την αντίστροφη πλευρά του εγκλήματος, ούτε απλό μέσο που καθορίζονται
από τον σκοπό για τον οποίο επινοήθηκε. Θα πρέπει επομένως να μελετηθεί η εξέλιξη της
ποινής μέσω των αλλαγών και των μεταβολών που την ακολούθησαν σε διάφορες
ιστορικές περιόδους. Θα πρέπει να ερευνηθούν τα αίτια των μεταρρυθμίσεων αυτών
καθώς και οι λόγοι για την επιλογή ή την απόρριψη συγκεκριμένων ποινικών μεθόδων σε
συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους (Rusche&Kirchheimer, 2003: 5).Ο μετασχηματισμός
στα ποινικά και σωφρονιστικά συστήματα δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο από τις
μεταβαλλόμενες ανάγκες του αγώνα ενάντια στο έγκλημα. Κάθε παραγωγικό σύστημα
συνήθως προστρέχει σε ποινές που καλύπτουν τις παραγωγικές του σχέσεις. Η χρήση ή η
αποφυγή συγκεκριμένων πρακτικών καθώς και η ένταση με την οποία αυτές επιβάλλονται
καθορίζονται από τις κυρίαρχες κοινωνικές δυνάμεις, πρωτίστως τις οικονομικές καθώς
αποτελούν ένα κομμάτι του συνολικού κοινωνικού και οικονομικού συστήματος. Η
σύνδεση της τιμωρίας με την οικονομική ανάπτυξη είναι αδιαμφισβήτητη. Είναι
αυτονόητο ότι η δουλεία ως μορφή τιμωρίας είναι αδύνατο να υπάρξει χωρίς να
υπάρχουν αποικίες και χωρίς μία οικονομία που να στηρίζεται σε αυτές, ότι η
καταναγκαστική εργασία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη βιομηχανία και ότι τα
επιβαλλόμενα χρηματικά πρόστιμα για όλες τις κοινωνικές τάξεις δεν μπορούν να
υφίστανται χωρίς μία οικονομία χρήματος (Rusche&Kirchheimer, 2003: 5-6).. Επομένως
αυτό που καθιστά ανεφάρμοστη μία ποινή είναι η εξαφάνιση ενός δεδομένου συστήματος
παραγωγής. Τα σωφρονιστήρια που δημιουργήθηκαν τον 16ο αιώνα έδωσαν μεγάλη
ώθηση στην ανάπτυξη του νέου τρόπου παραγωγής και εξαφανίστηκαν με την άνοδο της
βιομηχανίας. Η μετάβαση αυτή στη βιομηχανική οικονομία μείωσε την αναγκαιότητα της
καταναγκαστικής εργασίας στο ελάχιστο καθώς προϋπόθετε την ύπαρξη της ελεύθερης
εργασίας προκειμένου να υπάρξει αύξηση της παραγωγής (Rusche&Kirchheimer,
2003:7). Εν κατακλείδι θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι στρατηγικές που ακολουθούνται

στα πλαίσια αντιμετώπισης και τιμώρησης του εγκλήματος ανήκουν σε ευρύτερη
στρατηγική που σκοπό έχει τον έλεγχο των οικονομικά ασθενέστερων(ό.π.).
5.2 Η φυλακή και το εργοστάσιο

Κατά μία άλλη άποψη η φυλακή συνδέεται με τη συσσώρευση πλούτου. Αν και
αρκετοί θεωρητικοί θεωρούσαν ότι η επιβολή της εργασίας στη φυλακή είχε
αναμορφωτικό ρόλο για τους κρατούμενους εν τέλει η πραγματικότητα ήταν διαφορετική.
Η ανάπτυξη και η εξάπλωση της καπιταλιστικής παραγωγής επεκτεινόταν και στο ποινικό
σύστημα και μέσω της πειθαρχίας σκόπευε να αποκτήσει νέο εργατικό δυναμικό που θα
μπορούσε να ενταχθεί και να συνεισφέρει στη νέα διαδικασία παραγωγής
(Melossi&Pavarini, 1981: 1). Η δομή της φυλακής προσομοιάζει με αυτή ενός
εργοστασίου που στοχεύει να δημιουργήσει πειθαρχημένα άτομα και που έχει
χρησιμοποιηθεί κατά τον ίδιο τρόπο σε όλες τις ιστορικές συγκυρίες. Από τα ολλανδικά
Rasp-huis όπου όσοι προορίζονταν για αυτά έφεραν την ετικέτα του εγκληματικού
στοιχείου της εποχής και η προέλευση και η εξάπλωση αυτών βασίζονται στη γέννηση και
στην ανάπτυξη του ίδιου του καπιταλισμού. Τα Rasp-huis αποτελούνταν από κελιά όπου
έμεναν αρκετοί κρατούμενοι μαζί και δούλευαν είτε μέσα σε αυτά είτε στις αυλές του
ιδρύματος όταν ο καιρός το επέτρεπε. Σε αυτά εφαρμόζονταν το κυρίαρχο παραγωγικό
μοντέλο της εποχής που ήταν η κατασκευή και ακολουθούνταν δύο μέθοδοι κατασκευής
από τους κρατούμενους με την πιο κουραστική να την εκτελούν όσοι κρίνονταν
τεμπέληδες ή αδρανείς με αποτέλεσμα πολλές φορές αυτό να έχει επιπτώσεις στη
σωματική τους υγεία (Melossi&Pavarini, 1981: 35).Αυτό το σύστημα βασίστηκε στη
διανομή προνομίων και μονοπωλίου, είναι χαρακτηριστικό της εμπορικής προοπτικής μια
εποχή στην οποία το κεφάλαιο ήταν ακόμη στα σπάργανα και απαιτούσε την ενεργή
υποστήριξη του κράτους για να αντισταθμίσει την αδυναμία του. Η έναρξη μίας κοινής
πολιτικής αποτελεί αναπόσπαστο μέρος αυτής της συγκεκριμένης προσέγγισης στις
οικονομικές σχέσεις. Αυτό που είναι ενδιαφέρον εδώ, ωστόσο, είναι η συγκεκριμένη
σχέση που καθιερώθηκε μεταξύ της επιλεγμένης τεχνικής παραγωγής και ο σκοπός και η
λειτουργία των σωφρονιστηρίων αυτών. Αυτό που διαφαίνεται από την αρχή είναι η
προβληματική φύση της οικονομικής σχέσης μεταξύ της ελεύθερης και της
καταναγκαστικής εργασίας που εμφανίζεται όλο και μεγαλύτερη όσο το κεφάλαιο

επιταχύνει την ανάπτυξη του (Melossi&Pavarini, 1981: 35-36).
5.3. Η κοινωνία των κρατουμένων

Η έννοια της φυλακής και τα αποτελέσματά της θα πρέπει να εξετάζονται συνολικά και
με ιδιαίτερη έμφαση στην άποψη των κρατουμένων καθώς δεν αντιλαμβάνονται όλοι την
αιχμαλωσία με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Σίγουρα όμως όλοι συναινούν στο ότι οι
περιορισμού και η ζωή στη φυλακή επιφέρει στερήσεις και απογοητεύσεις (Sykes, 1958:
63). Αυτές οι επιπτώσεις της φυλάκισης μπορεί να είναι εξίσου οδυνηρές με τη σωματική
κακοποίηση που έχουν αντικαταστήσει. Η απώλεια της ελευθερίας, η στέρηση αγαθών και
υπηρεσιών, οι πάσης φύσεως περιορισμοί αποτελούν μία σοβαρή επίθεση στην
προσωπικότητα των εγκλείστων και μία απειλή για τους στόχους της ζωής των, για το
αμυντικό τους σύστημα και την αυτοεκτίμησή τους. Πιο προφανής από όλες είναι η
απώλεια της ελευθερίας καθώς ο κρατούμενος είναι περιορισμένος να ζει σε έναν χώρο
ορισμένων διαστάσεων, δεν έχει τη δυνατότητα της ελεύθερης κυκλοφορίας καθώς
προβλέπονται αυστηροί περιορισμοί αναμένοντας μέχρι να του δοθεί άδεια για να βγει
από το κελί του. Υπόκειται λοιπόν έναν διπλό περιορισμό πρώτα εντός της φυλακής και
δεύτερο στη φυλακή. Η ακούσια απομόνωση περιλαμβάνει και την απομάκρυνση από
φιλικά και συγγενικά πρόσωπα. Η δυσκολία να επισκεφτούν δικούς τους ανθρώπους στη
φυλακή οδηγεί σε εξασθένηση σχέσεων και πλήρη απομάκρυνση. Αυτό όμως που ενοχλεί
πολύ περισσότερο είναι ότι ο περιορισμός αυτός αντιπροσωπεύει μία ηθελημένη, ηθική
απόρριψη της κοινωνίας απέναντι στους εγκλείστους (ό.π.: 65). Αυτή η κοινωνική
απόρριψη επηρεάζει το μεγαλύτερο μέρος των κρατουμένων αλλά είναι αδιάφορη για
όσους είναι ταυτισμένοι με μία εγκληματική υποκουλτούρα όπου η ηθική απόρριψη δεν
τους αγγίζει καθόλου. Συνήθως πρόκειται για εγκληματίες του λευκού κολάρου οι οποίοι
αδιαφορούν για τις ποινικές κυρώσεις όταν αυτές αποδίδουν κι ένα ηθικό στίγμα σε αυτόν
που παρανομεί(ό.π.: 66). Ο φυλακισμένος και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε,
διαπράττοντας ένα έγκλημα, δεν παραιτείται της αξίωσής του να γίνει πάλι αξιόπιστο
μέλος της κοινωνίας. Παρόλα αυτά η αφαίρεση πολλών δικαιωμάτων όπως αστικών ή
πολιτικών δε βοηθάνε ιδιαίτερα για την επανένταξή του. Το ίδιο ισχύει και για τις
συνθήκες διαβίωσης και το βιοτικό επίπεδο μέσα στη φυλακή. Ο μέσος κρατούμενος
βρίσκεται σε ένα σκληρό περιβάλλον, μη λαμβάνοντας πολλές φορές ούτε επαρκή
περίθαλψη ενώ έχει άπειρο αναξιοποίητο ελεύθερο χρόνο. Η ανεπάρκεια υπηρεσιών και
αγαθών αποτελεί μία οδυνηρή απώλεια για τους εγκλείστους (ό.π.: 68). Αυτό συμβαίνει
γιατί η αυτή η υλική αποστέρηση ουσιαστικά εξισώνεται κοινωνικά με την προσωπική
ανεπάρκεια του καθενός (ό.π.: 70). Το αίσθημα της ανασφάλειας μέσα στο περιβάλλον
της φυλακής προκαλεί έντονο άγχος, όχι μόνο επειδή δημιουργούνται βίαιες επιθέσεις και
βιώνεται εκμετάλλευση αλλά και επειδή μια τέτοια συμπεριφορά συνεχώς θέτει υπό
αμφισβήτηση την ικανότητα του ατόμου να τις αντιμετωπίσει. Αυτές οι αβεβαιότητες
αποτελούν απειλή για τον εγωισμό του κάθε ατόμου που αναγκάζεται να ζει σε
παρατεταμένη οικειότητα με εγκληματίες, ανεξάρτητα της φύσης ή της έκτασης της δικής
του εγκληματικότητας. Η προσωπικότητα του κάθε κρατουμένου αξιολογείται ανάλογα με
το πώς αντιδράει στο ασταθές περιβάλλον της φυλακής ενώ κανείς ούτε καν το
προσωπικό των σωφρονιστικών ιδρυμάτων δεν μπορεί να του εγγυηθεί και να του
προσφέρει ένα αίσθημα ασφάλειας(ό.π.: 76-78).
Οι τρόποι αντιμετώπισης όλων αυτών των απογοητεύσεων και των στερήσεων που
προσφέρει η φυλακή δεν διαφέρουν και πολύ για κάθε έγκλειστο. Οι περισσότεροι θα
επιθυμούσαν να καταφύγουν στη λύση της φυσικής απόσυρσης δηλαδή της
απομάκρυνσης από εάν βίαιο περιβάλλον και της απομόνωσης της. Αυτό βέβαια είναι
κάτι που δεν μπορεί να επιτευχθεί όταν σε ένα κελί το μοιράζονται 4 ή 5 άτομα μαζί. Οι
περισσότεροι δραπετεύουν νοητά από την πραγματικότητα που βιώνουν και σχεδιάζουν
το μέλλον τους. Άλλοι ακολουθούν την επιλογή της ψυχολογικής απόσυρσης
παραιτούμενοι από τα σχέδια τους και παραμένοντας απαθείς σε οτιδήποτε συμβαίνει
(ό.π.: 79-80). Σε κάθε περίπτωση, οι περισσότεροι τρόφιμοι δεν μπορούν να ξεφύγουν
από τους πόνους της φυλάκισης μέσω αυτών των ψυχολογικών μηχανισμών. Επειδή
λοιπόν αδυνατούν να θεραπεύσουν τα δεινά τους με αυτούς τους τρόπους, προτείνεται η
καινοτόμος λύση της εξέγερσης. Οι τρόφιμοι θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να
ανατρέψουν ή να αλλάξουν το καθεστώς επιτήρησης για την ανακούφιση των
απογοητεύσεων και των στερήσεων που υφίστανται. Αυτή όμως η λύση είναι δύσκολο να
επιτευχθεί καθώς απαιτείται αλληλεγγύη μεταξύ των κρατουμένων κάτι το οποίο εκλείπει
στο περιβάλλον της φυλακής αλλά και ανεκτικότητα και συνεργασία με τη διοίκηση του
ιδρύματος (ό.π.: 80-81). Μία ειρηνική αλλαγή θα μπορούσε να επέλθει μέσω της μεθόδου
της πειθούς η οποία όμως είναι ουτοπική και οι κρατούμενοι αυτό το γνωρίζουν καλά
καθώς η κοινωνία δεν είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει την οποιαδήποτε άρση περιορισμών
(ό.π.: 81).
6. Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων του κοινού

οργανωμένου εγκλήματος
Η φυλάκιση δικαιολογείται μόνο εφόσον εκδοθεί δικαστική απόφαση και με την

απαραίτητη προϋπόθεση τήρησης των σωφρονιστικών κανόνων. Παράλληλα όμως η
κράτηση θα πρέπει να στοχεύει στην επανένταξη του κρατουμένου με λειτουργικό τρόπο
στην κοινωνία (Ειδική Έκθεση ΣτΠ, 2005: 66). Τα προβλήματα που παρουσιάζονται στις
φυλακές είναι διαχρονικά και σχετίζονται με τον τρόπο που εφαρμόζεται η σωφρονιστική
νομοθεσία από την πλευρά της σωφρονιστικής διοίκησης (Ειδική Έκθεση ΣτΠ, 2005: 66).
Ήδη από την πρώτη έκθεση που δημοσίευσε ο Συνήγορος του Πολίτη στο πλαίσιο των
αρμοδιοτήτων και αφορούσε στις φυλακές, έκανε λόγο για μεγάλο αριθμό κρατουμένων
στο ίδιο κελί, για υπερπληθυσμό και επεσήμανε την έλλειψη παροχής εκπαιδευτικών
δραστηριοτήτων ενώ αναφέρθηκε και στο θέμα της ασφάλειας. Στο ίδιο κλίμα κινήθηκε
την ίδια χρονιά και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της
Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης
(CPT) η οποία επισήμανε το πρόβλημα του υπερπληθυσμού στις ελληνικές φυλακές.
Παρουσιάζοντας δύο παραδείγματα, το συγκρότημα φυλακών στον Κορυδαλλό που
φιλοξενούσε 1410 κρατούμενους ενώ χτίστηκε για να φιλοξενεί 480 κρατούμενους (CPT
,1993: 34) και τη φυλακή Λάρισας όπου φιλοξενούσε πάνω από 700 κρατούμενους,
συμπεριλαμβανομένων ορισμένων 30 ανήλικων ενώ ήταν χωρητικότητας 300
κρατουμένων κάνει έκκληση ώστε να δοθεί πολύ υψηλή προτεραιότητα στα μέτρα για την
μείωση του υπερπληθυσμού στο ελληνικό σύστημα φυλακών (CPT, 1993: 36). Η
κατασκευή νέων φυλακών δεν προσφέρουν κάποια ουσιαστική λύση στο πρόβλημα αυτό.
Απαιτούνται μέτρα για τον περιορισμό του αριθμού των ατόμων που αποστέλλονται στη
φυλακή. (CPT, 2001: 54). Η αδιαφορία των ελληνικών αρχών αναγκάζει την επιτροπή το
2005 να απευθυνθεί σε αυτές με έντονο ύφος και τις καλεί να στραφούν σε πολιτικές που
στοχεύουν στο να μπει ένα τέλος στο πρόβλημα του υπερπληθυσμού των φυλακών (CPT,
2005: 70). Αν και ανά περιόδους έχουν νομοθετηθεί διάφορες διατάξεις που στοχεύουν
στη γρηγορότερη αποφυλάκιση των εγκλείστων και στην αποσυμφόρηση των φυλακών
εντούτοις δεν έχουν κριθεί επαρκείς ώστε να επιλύσουν αυτή τη δύσκολη κατάσταση
(Χατζηθεοδώρου, 2016: 2420).Οι κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης στη φυλακή θα πρέπει
να προσομοιάζουν όσο γίνεται με τις πιο θετικές πτυχές της ζωής στην κοινότητα
σύμφωνα με τη Σύσταση Rec (2006) 2 της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της
Ευρώπης της 11-1-06 (Βαρβατάκος ,2016: 2376).Σε πλήθος περιπτώσεων η Ελλάδα έχει
καταδικασθεί για παραβίαση του άρθρου 3 της σύμβασης σχετικά με τις υλικές συνθήκες
κράτησης οι οποίες είναι τόσο άσχημες που ουσιαστικά υπερβαίνουν σε ένταση το
επίπεδο οδύνης που ενέχει η φυλάκιση (Τσουνάκου-Ρουσιά, 2017).
Στα προβλήματα των σωφρονιστικών καταστημάτων που επισημαίνονται μετά από
κάθε επίσκεψη της επιτροπής συμπεριλαμβάνονται ο μεγάλος αριθμός κρατουμένων, οι
υλικές συνθήκες κράτησης, η έλλειψη υπαλλήλων και κατά επέκταση η επικράτηση της
ανασφάλειας και της βίας μεταξύ των τροφίμων, η ανεπαρκής υγειονομική περίθαλψη ενώ
σημασία δίνεται στο θέμα της επανένταξης και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων
(Βαρβατάκος, 2016: 2384). Τα ίδια προβλήματα επαναλαμβάνονται συνεχώς σε όλες
σχεδόν τις εκθέσεις της επιτροπής και οι ίδιες συστάσεις απευθύνονται προς τις ελληνικές
αρχές. Η οικονομική κρίση επέτεινε την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης στις
φυλακές, καθώς με τις μειώσεις που επήλθαν στον προϋπολογισμό της σωφρονιστικής
διοίκησης ήταν δύσκολη η διαχείριση του αριθμού των κρατουμένων που ολοένα
αυξανόταν. Αυτό όμως είχε και ως παράλληλη συνέπεια μείωση των σωφρονιστικών
υπαλλήλων και των δραστηριοτήτων των εγκλείστων που αναγκάζονταν να μένουν για
περισσότερο χρόνο στα υπερφορτωμένα κελιά (Βαρβατάκος, 2016: 2375). Η CPT το 2011
προέβη σε δημόσια δήλωση (Palma, 2019: 6) κάνοντας αναφορά στη σταθερή επιδείνωση
της κατάστασης των ελληνικών φυλακών και απευθυνόμενη στην ελληνική κυβέρνηση
της ζητάει να κατανοήσει ότι το σωφρονιστικό σύστημα της χώρας είναι ανίκανο να
παρέχει οποιαδήποτε προστασία και ασφάλεια στους εγκλείστους(CPT, 2011: 1). Η
ανεπάρκεια στη στελέχωση των σωφρονιστικών καταστημάτων έχει ως επακόλουθο ο
πλήρης έλεγχος ολόκληρων τμημάτων των φυλακών να ασκείται από κρατούμενους
(Palma, 2019: 6). Επίσης τονίζει ότι από τον διάλογο με τις ελληνικές αρχές
αντιλαμβάνεται ότι δεν υπάρχει συναίσθηση της κατάστασης που επικρατεί στα ιδρύματα
της χώρας (CPT, 2011: 1-4). Αυτή όμως η κατάσταση δηλαδή της οικονομικής
δυσπραγίας και το αίσθημα της οικονομικής ανασφάλειας οδηγεί και σε μία πιο έντονα
τιμωρητική συμπεριφορά έναντι των κρατουμένων (Koulouris&Aloskofis, 2013: 44).

Αυτό είναι μία αιτία που οδηγεί στην υπερφόρτωση των φυλακών ενώ άλλη μία είναι η
ευκολία με την οποία οδηγούνται στη φυλακή άτομα που δεν έχουν ελληνική υπηκοότητα
(Χατζηθεοδώου, 2016: 2414).Τα προβλήματα αυξάνονται προοδευτικά σε σημείο να
γίνεται λόγος για προσβολή του δικαιώματος στη ζωή του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ καθώς
παρατηρήθηκαν φαινόμενα, όπου κρατούμενοι δεν τύχαιναν της ανάλογης με το
πρόβλημά τους προσοχής με αποτέλεσμα να καταλήγουν στο θάνατο. Αλυσιδωτή
αντίδραση όλων αυτών των καταστάσεων είναι η έκρηξη βίαιων περιστατικών μεταξύ των
τροφίμων. Οι παροχές στον τομέα της υγείας συνεχίζουν και είναι προβληματικές ενώ
ειδική μέριμνα πρέπει να ληφθεί για συγκεκριμένες ομάδες όπως είναι οι οροθετικοί.
Τονίζεται η επιτακτική ανάγκη πρόσληψης νέων σωφρονιστικών υπαλλήλων με
κατάλληλη εκπαίδευση όπως και η βελτίωση των επαφών των κρατουμένων με τους
οικείους τους. Τέλος πολλάκις έχει επισημανθεί η ανάγκη να λειτουργήσει ένα ενιαίο
επίσημο σύστημα το οποίο θα δέχεται τις καταγγελίες σχετικά με τις δυσλειτουργίες του
σωφρονιστικού συστήματος (CPT, 2015: 1-5, CPT, 2016: 7-10, CPT, 2018: 63, CPT,
2019: 16-23). Σε παρόμοια θέματα αναφέρεται και η έκθεση για τα ανθρώπινα
δικαιώματα στην Ελλάδα σύμφωνα με την οποία υπάρχει απόκλιση από τα εθνικά ή
διεθνή πρότυπα για τη διαβίωση στις ελληνικές φυλακές ενώ τα προβλήματα εντοπίζονται
στην ύπαρξη υπερβολικά μεγάλου αριθμού κρατουμένων, στις υλικές συνθήκες, στις
παροχές υγείας και στη μη εφαρμογή του διαχωρισμού των εγκλείστων καθώς από την
αυτοψία διαπιστώθηκε ότι στον ίδιο χώρο διαβιώνουν κατάδικοι, υπόδικοι, μετανάστες,
ενήλικοι και ανήλικοι (Βαρβατάκος, 2016: 2385). Σύμφωνα με τα διεθνή και ελληνικά
πρότυπα ο ελάχιστος χώρος που αντιστοιχεί σε έναν κρατούμενο σε ατομικό κελί είναι 4
τ.μ. ενώ σε πολλαπλής διαμονής σε 6 τ.μ. (CPT, 2015: 43, άρθρ.21 παρ.4 Σωφρονιστικού
Κώδικα). Μετά και την λήξη των πρόσφατων νομοθετικών ρυθμίσεων για την
αποσυμφόρηση στις ελληνικές φυλακές, το πρόβλημα επανήλθε, καθώς τα μέτρα που
λαμβάνονται είναι συνήθως προσωρινά και όχι διαρθρωτικά (Palma, 2019: 1) και αυτή τη
στιγμή ο ζωτικός χώρος του κρατουμένου απέχει από τις προτεινόμενες κατά ελάχιστο
προδιαγραφές και αντιστοιχεί στα 3,86 τ.μ. ανά κρατούμενο. Πρέπει επίσης να
επισημανθεί ότι τα στοιχεία που δίνονται για τους υπεράριθμους στις φυλακές δεν
μπορούν να απεικονίσουν την πραγματική κατάσταση καθώς δεν κατανέμονται
ομοιογενώς οι κρατούμενοι και στα 34 ιδρύματα της χώρας. Ενδεικτικά στις φυλακές
Κομοτηνής η πληρότητα ξεπερνάει το 189% ενώ στις φυλακές του νησιού της Κω φτάνει
στο 207% (Κουλούρης, 2019). Η σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης και η Λευκής
Βίβλος για την αποσυμφόρηση των φυλακών συνιστά σε όλα τα κράτη μέλη να
ακολουθήσουν μία περιοριστική ποινική πολιτική. Η Ελλάδα μέχρι το 2007 ακολουθούσε
μία πολιτική επέκτασης ενώ τα επόμενα χρόνια νομοθετεί ένα συνδυασμό διατάξεων μην
ακολουθώντας όμως μία στρατηγική περιορισμού (Palma, 2019: 17-18). Αν και η
φυλάκιση θα έπρεπε να αποτελεί το έσχατο μέσο πολλές χώρες καταφεύγουν σε αυτό
ακολουθώντας μία αυστηρή πολιτική. Η αυστηροποίηση των ποινών είναι η απάντηση
των κυβερνήσεων στην ανάγκη των πολιτών να νοιώθουν ασφαλείς (ό.π.: 25). Αυτό όμως
που δε γίνεται αντιληπτό είναι ότι ο μαζικός εγκλεισμός έχει αντίθετα αποτελέσματα γιατί
πρωτίστως παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα ενώ η ορθή λειτουργία των φυλακών
διακινδυνεύει καθώς υπονομεύεται όχι μόνο οποιαδήποτε προσπάθεια επανένταξης αλλά
και η πρόληψη της υποτροπής. Για να επιτύχει μία στρατηγική που στόχο έχει την
αποσυμφόρηση των φυλακών θα πρέπει να διατεθούν επαρκείς πόροι για αυτό, να γίνει
μία στροφή προς τη χάραξη μίας πιο περιοριστικής ποινικής πολιτικής και να
δημιουργηθεί ένα σωστά εκπαιδευμένο ποινικό και σωφρονιστικό προσωπικό (ό.π.: 34
επ.). Τέλος θα πρέπει να δοθεί από όλο το ποινικό και σωφρονιστικό σύστημα η δέουσα
σημασία στις εναλλακτικές ποινές και κυρώσεις καθώς η στερητική ποινή της ελευθερίας
έχει αποδειχθεί ότι δεν επιφέρει μείωση της εγκληματικότητας (Κουλούρης κ.α., 2019).
Η έλλειψη φυλακτικού προσωπικού σχετίζεται με την ασφάλεια των κρατουμένων
καθώς ελλοχεύει ο κίνδυνος περιστατικών βίας ή απειλών μεταξύ κρατουμένων που το
λιγοστό προσωπικό είναι ανίκανο να ελέγξει (Έκθεση ΣτΠ, 2000: 1-3) και για αυτό το
λόγο οι ελληνικές αρχές οφείλουν να χαράξουν εθνική στρατηγική για τη βία μεταξύ των
φυλακισμένων (CPT, 2005: 70). Στην πορεία των ετών και μέσω των καταγγελιών που
είχαν κατατεθεί στην αρχή αποδείχτηκε ότι το πρόβλημα στις φυλακές είναι δομικό και
ξεπερνάει τη διάσταση της ατομικής καταγγελίας (Ειδική Έκθεση ΣτΠ, 2008: 1). Τα
βασικά θέματα που ανέκυψαν και ανακύπτουν έχουν να κάνουν με την καταπάτηση
θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο σεβασμός τους είναι βασική πολιτειακή
υποχρέωση η οποία μάλιστα αποκτά πιο έντονο χαρακτήρα εξαιτίας των πολλαπλών
περιορισμών που έχει ως συνέπεια ο εγκλεισμός. Η υποχρέωση αυτή υπενθυμίζει ότι ο
κάθε έγκλειστος συνεχίζει να διατηρεί τα συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα του
εφόσον δεν σχετίζονται αυτά άμεσα με την ποινή του (ό.π.: 4). Η επιτροπή επίσης τονίζει
τη μεγάλη σημασία της εκπαίδευσης του σωφρονιστικού προσωπικού. Δεν υπάρχει

καλύτερη εγγύηση κατά της κακομεταχείρισης ενός κρατουμένου από ένα σωστά
εκπαιδευμένο σωφρονιστικό υπάλληλο (CPT, 1993: 39). Η σχέση κρατουμένων και
σωφρονιστικών υπαλλήλων αναδεικνύεται με σαφήνεια στη Σύσταση (2012) της
Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης όπου σημειώνεται ότι το προσωπικό
των φυλακών πρέπει να δουλεύει με γνώμονα την επανένταξη των κρατουμένων
(Βαρβατάκος, 2016: 2388). Επιπλέον, το προσωπικό που έχει διοριστεί σε μονάδες που
φιλοξενούν ανηλίκους θα πρέπει να επιλέγεται προσεκτικά και, πιο συγκεκριμένα, να
είναι άτομα ικανά να καθοδηγούν και να παρακινούν νέους (CPT, 1993: 39). Η σημασία
της εκπαίδευσης του προσωπικού είναι σημαντική καθώς αυτοί αποτελούν τη σύνδεση
των κρατουμένων με τον έξω κόσμο (Βαρβατάκος, 2016: 2392). Με την αύξηση των
αλλοδαπών κρατουμένων μέσα στα χρόνια η CPT το 2014 επισήμανε την ελλιπή
εκπαίδευση των σωφρονιστικών υπαλλήλων σε θέματα διαπολιτισμικής επικοινωνίας
(Βαρβατάκος, 2016: 2392). Η αντιπροσωπεία της επιτροπής παρατήρησε ότι ορισμένοι
ξένοι κρατούμενοι δεν είχαν πλήρη κατανόηση του καθεστώτος των φυλακών ή των
δικαιωμάτων και των ευθυνών τους, και ότι κατά καιρούς υπήρχαν σοβαρές δυσκολίες
επικοινωνίας μεταξύ του προσωπικού της φυλακής και των αλλοδαπών κρατουμένων.
Μια τέτοια κατάσταση μπορεί εύκολα να προκαλέσει παρεξηγήσεις και πιθανώς
εντάσεις. Συνεπώς, η επιτροπή συνιστά τη λήψη κατάλληλων μέτρων για την
αντιμετώπισή των δυσκολιών αυτών (π.χ. προετοιμασία και μετάφραση σε σχετικές ξένες
γλώσσες ενός φυλλαδίου που θα περιγράφονται η ρουτίνα και το καθεστώς της φυλακής,
τα δικαιώματα και οι ευθύνες των κρατουμένων και του προσωπικού καθώς και οι
πειθαρχικές διαδικασίες) (CPT, 1993: 39). Το έργο των σωφρονιστικών υπαλλήλων
πρέπει να αναδειχθεί και να ενημερωθεί η κοινωνία για την σπουδαιότητα αυτού του
κοινωνικού έργου που προσφέρεται. Αντίστοιχα θα πρέπει και οι διοικήσεις των φυλακών
αλλά και οι προϊστάμενοι τους να συνειδητοποιήσουν και να επιδιώκουν την βελτίωση
αυτού του έργου ( Coyle, 2002: 27). Σύμφωνα με τους στοιχειώδεις κανόνες των
Ηνωμένων Εθνών για τη μεταχείρηση των κρατουμένων (1955) και συγκεκριμένα τον
κανόνα 48: «Όλα τα μέλη του προσωπικού θα συμπεριφέρονται και θα εκπληρώνουν τα
καθήκοντά τους σε όλες τις περιπτώσεις κατά τρόπο ώστε να ασκούν με το παράδειγμά
τους ευεργετική επίδραση στους κρατουμένους και να προκαλούν τον σεβασμό τους».
Οι προβληματικές συνθήκες κράτησης στις ελληνικές φυλακές έχουν καταγγελθεί

πολλές φορές ενώ η Ελλάδα έχει καταδικαστεί πολλές φορές από το ΕΔΔΑ για τις
συνθήκες κράτησης στις ελληνικές φυλακές. Ενδεικτική περίπτωση η υπόθεση ενός
ρουμάνου και ένας υπηκόου από το Σουδάν που προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο
Δικαιωμάτων του Ανθρώπου παραπονούμενοι για τις συνθήκες κράτησης. Από την
εξέταση της υπόθεσης διαπιστώθηκε ότι οι προσφεύγοντες είχαν καταγγείλει τις άσχημες
συνθήκες κράτησης αλλά ο αρμόδιος δικαστικός λειτουργός δεν είχε λάβει γνώση αυτών
ενώ καμία προσπάθεια δεν έγινε από την πλευρά της διοίκησης να βελτιωθεί η
κατάσταση. Επομένως κρίθηκε ότι η Ελλάδα παραβίασε τόσο το άρθρο (απαγόρευση
απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης) όσο και το άρθρο 13 (δικαίωμα σε
αποτελεσματική προσφυγή) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του
Ανθρώπου(LautaruandSeed κατά Ελλάδας 29760/15 παρ.20επ.) Επίσης συνέστησε στις
ελληνικές αρχές να στείλουν σαφές μήνυμα στο προσωπικό των φυλακών, ότι τόσο η
σωματική κακομεταχείριση όσο και η λεκτική κακοποίηση κρατουμένων δεν είναι
αποδεκτά και θα αντιμετωπίζονται αυστηρά. Η CPT σε παλαιότερη μάλιστα έκθεση της
έχει δηλώσει ότι όταν ισχυρισμοί κακομεταχείρισης γνωστοποιούνται στη διοίκηση των
φυλακών, τότε τα εν λόγω μέλη του προσωπικού θα πρέπει να μεταφέρονται σε
καθήκοντα που δεν απαιτούν καθημερινή επικοινωνία με τους φυλακισμένους, εν
αναμονή των αποτελεσμάτων της έρευνας (CPT, 2005: 70).
Η απαγόρευση της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης προβλέπεται στο
άρθρο 3 της ΕΣΔΑ. Πρακτικές που έχουν ακολουθηθεί κατά καιρούς από στην ελληνική
σωφρονιστική πολιτική ανταποκρίνονται στην παραβίαση του παραπάνω άρθρου. Μία
τέτοια περίπτωση αποτελεί η παροχή καθαρτικών σε όλους τους νεοεισερχόμενους και
παρακολούθηση της χρήσης της τουαλέτας από βιντεοκάμερα προκειμένου να
διαπιστωθεί αν στους χώρους του ιδρύματος μεταφέρονται ναρκωτικά (CPT, 2005: 70). Η
πρακτική αυτή στηλιτεύτηκε τόσο από ελληνικούς όσο και από ευρωπαϊκούς ελεγκτικούς
μηχανισμούς οι οποίοι έθεσαν κάποια κριτήρια σύμφωνα με τα οποία επιτρέπεται να
διεξάγονται οι έλεγχοι αυτοί (Δελτίο τύπου ΣτΠ, 2009: 1-2, CPT, 2005: 70). Η
υγειονομική περίθαλψη που διατίθεται σε ορισμένες από τις φυλακές είναι σε ένα ανεκτό
επίπεδο ενώ σε κάποιες άλλες δε θεωρούνται επαρκείς. Η Ελλάδα έχει καταδικασθεί από
το ΕΔΔΑ για παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ για ελλιπή παροχή υγειονομικής
περίθαλψης σε κρατουμένους και για κράτηση ασθενών κάτω από μη κατάλληλες
συνθήκες. Στην υπόθεση Σερίφης κατά Ελλάδας ο προσφεύγων έπασχε από σκλήρυνση
κατά πλάκας και είχε αιτηθεί να νοσηλευθεί σε ειδική κλινική και το αίτημα του
απορρίφθηκε. Στη συνέχεια επειδή η κατάσταση της υγείας του επιδεινωνόταν διεκδίκησε
την υπό όρους απόλυσή του, αίτημα το οποίο δεν έγινε δεκτό. Το δικαστήριο αποφάνθηκε
ότι η Ελλάδα παραβίασε το άρθρο 3 της Σύμβασης καθώς οι αρχές δεν ασχολήθηκαν
σοβαρά με την κατάσταση της υγείας του και του δημιούργησαν αισθήματα φόβου και
αγωνίας. Στην υπόθεση Ξηρός κατά Ελλάδας, ο προσφεύγων έπασχε από πολύ σοβαρά
συμπτώματα. Είχε προβλήματα όρασης, ακοής, άσθμα ενώ είχε χάσει το δεξί του χέρι και
όλη αυτή η κατάσταση δυσκόλευε την καθημερινότητα του και τις μετακινήσεις του εντός
της φυλακής. Το δικαστήριο έκρινε την βοήθεια που προσέφεραν οι αρμόδιες αρχές ώστε
ο προσφεύγων να έχει την προσήκουσα φαρμακευτική περίθαλψη και βοήθεια. Όμως η
αγνόηση από αυτές των συστάσεων των ιατρών για μεταφορά σε ειδική κλινική και η
πολύ σοβαρή κατάσταση της υγείας του συνιστούν εξευτελιστική μεταχείριση κατά το
άρθρου 3 της Σύμβασης και συνεπώς υπάρχει παραβίαση του.Στην υπόθεση
Λαυρεντιάδης κατά Ελλάδας ο προσφεύγων έπασχε από αυτοάνοσο νόσημα ενώ η
κατάσταση της υγείας του είχε επιδεινωθεί λόγω εγκεφαλικού που είχε υποστεί.
Προκειμένου να συντηρείται έπρεπε να έχει την κατάλληλη βοήθεια από μία πλειάδα
ειδικών ενώ οποιαδήποτε αγχωτική κατάσταση ή αλλαγή στον τρόπο ζωής του προς το
χειρότερο θα μπορούσε να επιφέρει χειροτέρευση της κατάστασης του ακόμα και θάνατο.
Είχε δε φτάσει σε σημείο που δεν είχε τη δυνατότητα αυτοεξυπηρέτησης. Το δικαστήριο
έκρινε ότι κατά τη διάρκεια της κράτησης του δεν του παρέχονταν οι κατάλληλες
βοήθειες για να εξυπηρετεί τις βασικές ανάγκες του ενώ διαβίωνε κάτω από συνθήκες που
δεν ήταν συμβατές για τα προβλήματα υγείας του.
Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και προστασία ατόμων που κρατούνται και έχουν προβλήματα
αναπηρίας. Στη σωφρονιστική νομοθεσία προβλέπεται διαφορετική μεταχείριση
κρατουμένων, όταν αυτή επιτάσσει η κατάσταση τους και εφόσον αυτό γίνεται με
γνώμονα το συμφέρον του εγκλείστου και προκειμένου να καλυφθούν οι ειδικές ανάγκες
που προέρχονται από την αναπηρία του (Πόρισμα ΣτΠ, 2011:3). Για αυτούς τους λόγους
θα πρέπει τα άτομα με αναπηρίες να βρίσκονται σε χώρους ειδικής κράτησης που θα
στελεχώνονται από εξειδικευμένο προσωπικό και να τους παρέχεται η κατάλληλη
υγειονομική περίθαλψη. Στην περίπτωση που παρουσιάζουν προβλήματα
αυτοεξυπηρέτησης θα πρέπει να προβλέπεται ειδική μέριμνα και βοήθεια για την
αντιμετώπιση των αναγκών της καθημερινότητάς τους. Δεν αρκεί η παρακολούθηση από
το ιατρείο της φυλακής ούτε βέβαια και η υποχρεωτική εθελοντική παροχή βοήθειας από
τους άλλους κρατούμενους. Τέλος θα πρέπει για αυτές τις περιπτώσεις να υπάρχει η
δυνατότητα είτε να εκτίσουν την ποινή κατ΄οίκον είτε να δοθεί η δυνατότητα της υφ’
όρον απόλυσης αφού τηρηθούν ορισμένες διαδικασίες (πραγματογνωμοσύνη,
πιστοποιημένη αναπηρία) (Πόρισμα ΣτΠ, 2011: 4-8). Η αρχή είχε επισημάνει τις
προβληματικές κτηριακές εγκαταστάσεις, το αναχρονιστικό λειτουργικό πλαίσιο και τον
ελλιπή αριθμό ιατρών και νοσηλευτών που ουσιαστικά δυσκολεύουν τη διαβίωση των
αναπήρων χειροτερεύοντας τη θέση τους και παραβιάζοντας τα δικαιώματα τους (Δελτίο
Τύπου ΣτΠ, 2014). Πάγιο αίτημα που τελικά ικανοποιήθηκε ήταν η δυνατότητα
χορήγησης προνοιακών αναπηρικών επιδομάτων σε κρατουμένους (Εγκ.Υπουργείου
Εργασίας ΑΠ: Δ12α/Φ./Γ.Π.14542/308) καθώς δεν υφίσταται αναίρεση του κοινωνικού
σκοπού που έχουν τα επιδόματα αυτά από το γεγονός ότι οι κρατούμενοι διαβιώνουν σε
καταστήματα σωφρονιστικά που έχουν κρατικό χαρακτήρα. Η φυλακή δεν πρόκειται ούτε
για νοσοκομείο ασυλιακής μορφής και ούτε μπορεί να προσφέρει στον ανάπηρο
έγκλειστο εξειδικευμένες υπηρεσίες που θα ανακουφίσουν τα προβλήματα του (Δελτίο
Τύπου ΣτΠ,2018). Επίσης σημαντική είναι η δυνατότητα επαναχορήγησης άδειας
οδήγησης σε απεξαρτημένα άτομα τόσο για την επανένταξή τους όσο και για τη
επαγγελματική τους ανέλιξης μετά την έκτιση της ποινής τους(Ετήσια Έκθεση ΣτΠ 2001:
135,Ετήσια Έκθεση ΣτΠ , 2003: 126, Ετήσια Έκθεση ΣτΠ, 2005: 68).
Το ζήτημα χορήγησης τακτικών αδειών είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει πολλές
φορές την αρχή. Μέσω των αδειών οι κρατούμενοι διατηρούν τους οικογενειακούς και
φιλικούς δεσμούς και αυτό τους βοηθάει ώστε να επανενταχθούν γρηγορότερα και
ομαλότερα (Ειδική Έκθεση ΣτΠ, 2008: 4). Τα παραπάνω συστήνονται από το Συμβούλιο
της Ευρώπης σύμφωνα με την Σύσταση ΝοR (82) 16. Ο θεσμός έχει αξιολογηθεί θετικά
καθώς και είναι μικρά τα ποσοστά αστοχίας που σημειώνονται δηλαδή η μη επιστροφή
κάποιου ή η τέλεση αξιόποινης πράξης κάποιου που τελεί εν αδεία αλλά και επιδρά θετικά
στην ψυχολογία των κρατουμένων. Τέλος η χρήση του μέτρου αυτού κρίνεται αναγκαίο
και απαραίτητο καθώς εξαιτίας του υπερπληθυσμού δημιουργούνται εντάσεις και
δυσαρέσκεια και η απομάκρυνση από αυτό το περιβάλλον εκτονώνει και δημιουργεί ένα
πιο ήρεμο κλίμα (Ειδική Έκθεση ΣτΠ, 2008: 5).Από την άλλη κατά παράβαση της αρχής
της ισότητας το μέτρο αυτό δεν εφαρμόζεται στον ίδιο βαθμό απέναντι στους
αλλοδαπούς. Σε περίπτωση δε που ο αλλοδαπός που αιτείται άδεια δεν έχει σταθερή
διαμονή στη χώρα ή κάποια οικογένεια τότε είναι σχεδόν σίγουρη η απόρριψη του
αιτήματος του καθώς θεωρείται ύποπτος να διαφύγει στο εξωτερικό(ό.π.: 15).
Προβλήματα ωστόσο παρουσιάζονται και με την αιτιολογία των απορριπτικών
αποφάσεων χορήγησης άδειας. Η αιτιολογία σε αυτές τις πράξεις πρέπει να είναι ειδικά
και επακριβώς διατυπωμένη και να μη γίνεται απλή αναφορά στη διάταξη που στηρίζεται
η απόρριψη. Η διοίκηση λανθασμένα ασχολείται με το έγκλημα που διέπραξε κάποιος το
ύψος της ποινής που του επιβλήθηκε, το υπόλοιπο της ποινής του κρατουμένου ενώ σε
πλείστες περιπτώσεις προδικάζει ότι δε θα γίνει σωστή χρήση του μέτρου (ό.π.: 12-13).
6.2. Φυλακές υψίστης ασφαλείας (Supermax)
Σε πολλά σωφρονιστικά καταστήματα υπάρχουν κρατούμενοι που τους απομονώνουν σε

ειδικού χώρους υψηλής φύλαξης και συνήθως οι παραβάτες αυτοί έχουν διαπράξει
αδικήματα του κοινού οργανωμένου εγκλήματος (Coyle, 2012: 144). Οι λόγοι για τους
οποίους κάποιος τοποθετείται σε αυτούς τους χώρους είναι είτε γιατί αποτελεί απειλή για
το κοινωνικό σύνολο είτε γιατί αποτελεί απειλή για την εύρυθμη λειτουργία της φυλακής
είτε συνηθέστερα γιατί έχει διαπράξει κάποιο συγκεκριμένο τύπο αδικήματος (ό.π.: 148).
Η ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι τα μέλη του οργανωμένου εγκλήματος πρέπει να
τιμωρούνται αυστηρότερα από άλλους εγκληματίες αντανακλάται σε όλο το φάσμα της
ποινικής και σωφρονιστικής πολιτικής. Απορρίπτοντας τόσο τη θεωρία της τιμωρίας όσο
και της αποτροπής ως μία εξήγηση στην παραπάνω συμπεριφορά του συστήματος
καταλήγουμε ότι η επιβολή μίας αυστηρής ποινής δικαιολογείται μόνο εξαιτίας της
διάπραξης επαναλαμβανόμενων αδικημάτων και όχι εξαιτίας του τύπου του οποιουδήποτε
διαπραχθέντος αδικήματος (Eldar, 2010: 1). Η καταφυγή σε μία τέτοια επιλογή θα πρέπει
να έχει ως στόχο τη δημιουργία μίας ισορροπημένης κατάστασης μεταξύ του κοινωνικού
συνόλου και της απειλής που συνιστούν οι δράστες. Το ίδιο ισχύει και για το εσωτερικό
του σωφρονιστικού ιδρύματος ενώ μία τέτοια φυλάκιση θα πρέπει να επιβάλλεται με
σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και τηρώντας την αρχή της ίσης μεταχείρισης
(UNODC, 2016: 9). Ο τρόπος που συμπεριφέρεται στους εγκλείστους το κοινωνικό
σύνολο μας δίνει περισσότερες πληροφορίες για τις θεμελιώδεις αξίες που
πρεσβεύει(Coyle, 2012: 145). Η επιλογή κράτησης σε χώρους υψίστης ασφαλείας θα
πρέπει να γίνεται με επαρκή καθορισμένα κριτήρια που θα έχουν θεσμοθετηθεί μέσα από
διαφανείς διαδικασίες και να απευθύνεται σε μικρό αριθμό ατόμων (UNODC, 2016: 11)
διαφορετικά δε θα μπορούν να τηρηθούν ούτε οι σωστές συνθήκες ούτε ισορροπία μεταξύ
των επιβαλλόμενων περιορισμών (UNODC, 2016: 13, Coyle, 2012: 145). Διεθνή και
ευρωπαϊκά νομικά κείμενα αναφέρονται στους περιορισμούς αυτούς οι οποίοι πρέπει να
διατηρούνται στο ελάχιστο αναγκαίο επίπεδο (UNODC, 2016: 13, Coyle, 2012: 154) με
τη λύση της απομόνωσης να αποτελεί το τελευταίο καταφύγιο (Coyle, 2012: 156).
Προκειμένου να μπορεί να διασφαλιστεί η σωστή λειτουργία των χώρων αυτών θα πρέπει
να στελεχωθεί από ένα κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό ενώ θα πρέπει να υπάρχει
και κάποιο αρμόδιο όργανο που θα είναι επιφορτισμένο με τον έλεγχο και τη λειτουργία
των χώρων αυτών (ο.π.: 146). Η τοποθέτηση ενός κρατούμενου σε έναν τέτοιο χώρο δεν
του στερεί κάποια από τα δικαιώματα που έχουν οι άλλοι κρατούμενοι. Ισχύει και για
αυτούς η υποχρέωση σίτισης, περίθαλψης, επικοινωνίας με το φιλικό και οικογενειακό
περιβάλλον ενώ δεν επιτρέπεται να βασανίζονται ή να δέχονται κακομεταχείριση
(UNODC, 2016: 141).Επειδή θεωρείται μία ακραία μορφή περιορισμού η τοποθέτηση σε
χώρους υψίστης ασφαλείας ήδη από το 2016 έχουν επέλθει αρκετές τροποποιήσεις στον
θεσμό αυτό. Οι τροποποιήσεις αυτές αφορούν στην παροχή κατευθυντήριων γραμμών
προς τη σωφρονιστική διοίκηση και στην επεξήγηση των επιβλαβών συνεπειών αυτής της
πρακτικής. Η σημαντικότερη αλλαγή είναι αυτή που ανέδειξε τη σπουδαιότητα της
επαφής με τους ανθρώπους και απαγόρευσε τη μακροχρόνια απομόνωση κάποιου
κρατουμένου (Smit&Slade, 2020).
Η προώθηση της κατασκευής και της λειτουργίας φυλακών μεγίστης ασφαλείας
(τύπου Supermax) είναι εξαιρετικά δαπανηρή ενώ με σκεπτικισμό αντιμετωπίζεται τόσο
οι στόχοι που αυτές επιτελούν όσο και για το ποια κατηγορία κρατουμένων πρέπει να
φιλοξενήσουν.Όσοι είναι έγκλειστοι σε αυτούς τους χώρους στιγματίζονται ως οι πιο
σκληροί και οι πιο επικίνδυνοι εγκληματίες, δεν έρχονται σε επαφή με το σωφρονιστικό
προσωπικό αν δε φέρουν χειροπέδες, η σίτιση και ο προαυλισμός τους γίνεται κατά
άτομο, το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας είναι κλεισμένοι στα κελιά τους, τους
επισκέπτεται το οικογενειακό και φιλικό τους περιβάλλον αλλά απαγορεύεται να έρθουν
σε επαφή μαζί τους. Η επιτήρηση τους είναι πιο στενή και γίνεται από μεγαλύτερο αριθμό
σωφρονιστικών υπαλλήλων σε σύγκριση με άλλου είδους σωφρονιστικά καταστήματα
(Shalevetal, 2015: 1-3). Παρόλο που έχει αποκλειστεί ο σκοπός της λειτουργίας τους και
έχει κριθεί ότι δεν προλαμβάνουν εντούτοις πολλά κράτη συνεχίζουν και να θέτουν σε
λειτουργία τέτοια ιδρύματα και να δαπανούν σε αυτά (Shalevetal, 2015: 48). Η πρόβλεψη
για φυλακές μεγίστης ασφαλείας στην Ελλάδα αποτυπώθηκε στο Ν.4274/2014 ενώ η
κατάργηση τους επήλθε πολύ σύντομα με το Ν.4322/2015 καθώς επικρίθηκε από το
σύνολο των ειδικών. Συγκεκριμένα διατυπώθηκε ότι οι φυλακές τέτοιου τύπου δεν
ενισχύουν το αίσθημα της δημόσιας ασφάλειας αλλά αντίθετα ακυρώνουν τους στόχους
λειτουργίας του ενώ αντιτίθενται και στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κατά
παράβαση των αρχών της αναλογικότητας και της ισότητας φιλοξενούμενος σε ένα τέτοιο
ίδρυμα θα ήταν οποιοσδήποτε είχε καταδικαστεί σε ποινή κάθειρξης 10 ετών ενώ η
παραμονή σε έναν τέτοιο χώρο ήταν δυσανάλογα μεγάλη σε διάρκεια και σε πλήρη
αντίθεση σε διεθνείς κανόνες και κείμενα (Κουλούρης, 2016: 2479 επ.).
7. Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων για εγκλήματα

λευκού περιλαιμίου
Ενώ υπάρχουν αρκετές μελέτες που έχουν ασχοληθεί με το φαινόμενο της ποινικής
μεταχείρισης των εγκληματιών λευκού κολάρου δεν υπάρχουν αντίστοιχες για τη
σωφρονιστική μεταχείριση αυτών. Ενδεχομένως η έλλειψη σε αυτό το ερευνητικό πεδίο
να σχετίζεται με το γεγονός ότι μικρός αριθμός αυτών των παραβατών καταλήγει στη
φυλακή (Payne, 2017: 843). Για όσους διαπράττουν αδικήματα του κοινού οργανωμένου
εγκλήματος η αντιμετώπιση τους από το ποινικό και σωφρονιστικό σύστημα είναι
σταθερή εδώ και χρόνια. Η επαναλαμβανόμενη ανακύκλωσή τους μέσω του ποινικού
συστήματος παραμένει σε ανησυχητικά ποσοστά. Αν και οι τάσεις αυτές παρέμειναν
αμείωτες για παραβάτες που σχετίζονται με το πιο συμβατικό έγκλημα εντούτοις
υπάρχουν επίσης στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η σοβαρότητα των νομικών κυρώσεων
και η επιλογή της φυλάκισης για παραβάτες των εγκλημάτων λευκού κολάρου
παρουσιάζουν μία αυξητική τάση (Stadler, 2012: 1). Οι καταδικαστικές αποφάσεις που
εκδίδονται για τους εγκληματίες του λευκού κολάρου επιβάλλουν με φειδώ την ποινή της
φυλάκισης καθώς πολλοί δικαστές θεωρούν ότι η φυλακή είναι ιδιαίτερα επιβλαβής για τη
ζωή αυτών τον ατόμων. Αυτή η άποψη αναφέρεται ως «ειδική ευαισθησία» στην υπόθεση
φυλακή, και αποτελεί μία από τις εκτιμήσεις που επηρεάζουν τη λήψη δικαστικών
αποφάσεων και την επιβολή της ποινής για τους παραβάτες του λευκού κολάρου
(Mannetal., 1980: 486).Η φυλάκιση είναι μια μορφή τιμωρίας που έχει από καιρό
αναγνωριστεί ότι έχει επιβλαβείς επιπτώσεις. Ο βαθμός στον οποίο επηρεάζονται οι
κρατούμενοι από τα δεινά της φυλάκισης (pains of imprisonment), ωστόσο, εξαρτάται από
μια σειρά παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων τόσο των χαρακτηριστικών του ατόμου
όσο και του θεσμικού περιβάλλοντος του.Για παράδειγμα, νεότεροι τρόφιμοι,
κρατούμενοι από μειονεκτικά περιβάλλοντα και τρόφιμοι με εκτεταμένο εγκληματικό
ιστορικό τείνουν να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αντιμετωπίσουν τα αρνητικά
αποτελέσματα της φυλακής, συμπεριλαμβανομένης της θυματοποίησης, των θεσμικών
περιστάσεων και των συγκρούσεων γενικά ((Loganetal, 2017: 8). Μία άλλη ανησυχία των
δικαστών σχετίζεται με το αν η φυλάκιση πρέπει να χρησιμοποιείται ως συνήθης ποινή
για τέτοιου είδους εγκληματίες ή πρέπει να καταφεύγουν σε άλλες λύσεις όπως είναι τα
χρηματικά πρόστιμα. Αυτά θεωρούν ότι μπορούν να έχουν αποτρεπτικό αποτέλεσμα
ισοδύναμο με αυτό της φυλάκισης για ορισμένες κατηγορίες παραβατών τουλάχιστον,
κυρίως επειδή είναι λιγότερο δαπανηρή ως λύση για το σύστημα (Mannetal., 1980: 479-
480). Στο παρελθόν αυτή η ειδική ευαισθησία στη φυλάκιση είχε χρησιμοποιηθεί από την
πλευρά των δικαστών ως ελαφρυντικός παράγοντας κατά την επιλογή του τρόπου
επιβολής ποινών στους παραβάτες του λευκού κολάρου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι
ποινές φυλάκισης να μην προτιμώνται ως ποινή και οι δικαστές να αποθαρρύνονται από
την εμπειρικά αδιαμφισβήτητη αντίληψη ότι οι παραβάτες του λευκού γιακά βλάπτονται
σε μεγάλο βαθμό και δυσανάλογα από τη φυλάκιση έναντι των παραβατών του κοινού
οργανωμένου εγκλήματος (Stadler, 2012: 149-150).
Οι ποινές που επιβάλλονται αποτελούν ίσως το πιο σημαντικό μέρος της ποινικής
δικαιοσύνης καθώς μέσω αυτού αποτυπώνονται οι στόχοι του συστήματος δικαιοσύνης
και διαπιστώνεται αν προωθείται η ίση μεταχείριση των παραβατών (Payne, 2017: 834).
Οι έρευνες που μέχρι τώρα έχουν γίνει γύρω από αυτό το θέμα έχει δώσει διφορούμενα
μηνύματα σχετικά με αυτά τα ζητήματα. Κοινό αποτέλεσμα αυτών των μελετών είναι ότι
οι παραβάτες του λευκού κολάρου αντιμετωπίζονται με επιείκεια και αυτό φαίνεται πιο
έντονα στις ποινές που τους αποδίδονται (ό.π.: 835). Τρεις είναι οι παράγοντες που
συμβάλλουν στην επιεική αντιμετώπιση των παραβατών του λευκού κολάρου. Πρώτον, οι
παραβάτες αυτοί έχουν ένα σχετικά υψηλό μορφωτικό επίπεδο και επαγγελματικό κύρος
που τους προστατεύει από τις σκληρές ποινές που επιβάλλονται με μεγαλύτερη συχνότητα
σε εγκληματίες του κοινού οργανωμένου εγκλήματος. Δεύτερον, βρίσκονται σε τέτοια
οικονομική θέση και κατάσταση που μπορούν να προσλάβουν καλύτερους και

εξειδικευμένους νομικούς συμβούλους σε αντίθεση με τους «συμβατικούς» παραβάτες.
Τρίτον, οι περιπτώσεις εγκληματικότητας λευκού κολάρου είναι πολύπλοκες οικονομικά
υποθέσεις όπου τα θύματα τους είναι είτε ευρείες κατηγορίες μη συνδεδεμένων μεταξύ
τους ατόμων είτε κρατικές υπηρεσίες, όπου καμία από τις οποίες δεν μπορεί να
προκαλέσει τη συμπάθεια που μπορεί να προκαλέσουν τα θύματα των εγκληματιών του
κοινού οργανωμένου εγκλήματος είτε στους δικαστές είτε στους ενόρκους
(Tillman&Pontell, 1992: 547-548).
Ο εγκληματίας που έχει διαπράξει αδικήματα του λευκού κολάρου έχει διαπιστωθεί
διεθνώς ότι συγκεντρώνει στο πρόσωπό του τα εξής χαρακτηριστικά: ανήκει στην
ηλικιακή ομάδα των 40 με 50, δηλαδή είναι πολύ μεγαλύτερος από τον μέσο όρο των
παραβατών του κοινού οργανωμένου εγκλήματος, λευκός, με υψηλό μορφωτικό και
βιοτικό επίπεδο, έχει επαγγελματικό κύρος και κατέχει θέση εξουσίας, ενώ η οικογενειακή
του κατάσταση περιλαμβάνει σύζυγο και παιδιά (Κασάπογλου, 2016: 2568, Stadler, 2010:
33-34, Cranketal, 2015: 379, Κασάπογλου, 2016: 694, Loganetal, 2017: 3). Αυτό που
πλέον έχει προστεθεί στην παραπάνω περιγραφή είναι ότι τα άτομα αυτά δεν είναι τελείως
αποκομμένα από το χώρο του ποινικού δικαίου. Με κάποιον τρόπο έχουν κάποια εμπλοκή
στο παρελθόν με αυτόν τον χώρο (Stadler, 2010:35),η οποία είναι μικρότερη συγκριτικά
με αυτή που έχουν οι εγκληματίες του οργανωμένου εγκλήματος(ό.π.: 41). Ενώ η
στερεοτυπική αντίληψη για τους παραβάτες του λευκού κολάρου συνοψίζεται στο ότι
αυτοί δεν έχουν κανένα επίσημο ιστορικό προηγούμενων παραπτωμάτων εντέλει μέσα
από έρευνες αποδείχθηκε το αντίθετο. Όχι μόνο είχαν ποινικό μητρώο αλλά σε αυτό ήταν
περασμένα πολύ πιο σοβαρά παραπτώματα από ό,τι αναμενόταν (Weisburd et al, 1991:
66). Πράγματι ως ομάδα έχουν διπλάσιες πιθανότητες να έχουν συλληφθεί για κάποιο
ποινικό αδίκημα από ότι ο υπόλοιπος πληθυσμός. Πάνω από σαράντα τοις εκατό είχε μία
προηγούμενη σύλληψη που είχε αναφερθεί στις διωκτικές αρχές ενώ περισσότεροι από το
ένα τρίτο είχαν καταδικαστεί στο παρελθόν (Weisburd et al, 2001: 18).
Το πιο σημαντικό μέρος της εμπειρίας στη φυλακή είναι η αρχική περίοδος
προσαρμογής τους. Τα αρχικά στάδια της φυλάκισης είναι ιδιαίτερα δύσκολα. Έρευνες
έχουν δείξει ότι το γεγονός της εισόδου στη φυλακή είναι το πιο αγχωτικό γεγονός που
είχαν αντιμετωπίσει ποτέ και αποτελεί μία σοκαριστική εμπειρία για αυτούς. Στην πορεία
όμως προσαρμόζονται στη ζωή στη φυλακή και αυτό ανατρέπει αυτήν την ειδική
ευαισθησία για την οποία κάναμε λόγο στην αρχή του κεφαλαίου αυτού (Payne, 2017:
856). Μία αρχική παρατήρηση μπορεί να είναι ότι κάποια σωφρονιστικά ιδρύματα
ενδέχεται να είναι πιο επικίνδυνα για τους εγκληματίες του λευκού κολάρου. Οι
παραβάτες αυτού του είδους συχνά κρατούνται σε χώρους όπου διαβιώνουν όλων των
ειδών οι εγκληματίες και συνήθως εκείνοι που θεωρούνται ότι κινδυνεύουν ως στόχοι
επίθεσης μεταφέρονται στην απομόνωση για την προστασία τους. Επίσης, ενώ πολλοί
καταδικάζονται και πρέπει να αποσταλούν σε φυλακές χαμηλότερου επιπέδου ασφάλειας,
όπου ο κίνδυνος βίας είναι πολύ χαμηλότερος, μερικοί αποστέλλονται σε φυλακές
υψηλότερου επιπέδου ασφαλείας, όπου επικρατούν εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες (ό.π.:
849). Η εγκατάσταση σε φυλακές υψηλής ασφαλείας είναι ένας κόσμος που είναι τελείως
διαφορετικός από αυτόν που έχει βιώσει προηγουμένως ο νεοεισερχόμενος εγκληματίας
του λευκού κολάρου και αυτό τρομάζει τους περισσότερους από αυτούς, ιδιαίτερα στην
αρχική υποδοχή των πρώτων ημερών. Σε αυτό συμβάλλει και η πεποίθηση που έχουν για
τους εαυτούς τους δηλαδή ότι δεν είναι πραγματικοί εγκληματίες, οπότε η είσοδος τους
στη φυλακή αποτελεί ουσιαστικά την αποδοχή ότι είναι στην πραγματικότητα
εγκληματίες και κρατούμενοι (Button, 2019: 18).Πολλές από τις ανησυχίες προέρχονται
από το φόβο του άγνωστου, ειδικά την απρόβλεπτη συμπεριφορά άλλων κρατουμένων.
Δεν έχουν βιώσει στο παρελθόν τόσο ευρύ φάσμα προσωπικοτήτων, στάσεων,
παθολογικών συνθηκών και συμπεριφορών σε κοντινή απόσταση και σε τόσο σύντομο
χρονικό διάστημα (ό.π.: 20). Οι κακές συνθήκες διαβίωσης μαζί με τη συμπεριφορά των
κρατουμένων προσθέτουν σαφώς στο βάρος της εμπειρίας της φυλακής (ό.π.:
23).Συνήθως βέβαια οι παραβάτες τέτοιων αδικημάτων καταλήγουν σε ιδρύματα χαμηλής
ασφάλειας. Οι ανοιχτές φυλακές είναι ιδρύματα, όπου οι κρατούμενοι εκτίουν την ποινή
τους με ελάχιστη εποπτεία. Αυτά τα «ηπιότερα» καθεστώτα χαρακτηρίζονται από τη
μειωμένη ένταση που υπάρχει σε σχέση με άλλα σωφρονιστικά ιδρύματα. Η αντίθεση με
τις απάνθρωπες εμπειρίες των ιδρυμάτων υψηλής ασφάλειας όπου συναντά κανείς
προκλητικό προσωπικό, αυθαίρετους κανόνες και βία είναι αισθητή .Οι κρατούμενοι σε
αυτούς τους χώρους νοιώθουν ασφαλέστεροι καθώς η βία γίνεται πια μία μακρινή
ανησυχία (Button, 2019: 16). Ένα τέτοιου είδους ίδρυμα μας περιγράφει ένας νορβηγός
εγκληματίας λευκού κολάρου που έκτισε ποινή 9 ετών για σοβαρή τραπεζική απάτη και
συγκεκριμένα στη φυλακή Χάσελ της Νορβηγίας. Μας την περιγράφει ως ένα
σωφρονιστικό ίδρυμα της οποίας οι εγκαταστάσεις είναι βασισμένες στα ξενοδοχειακά
πρότυπα όπου ο κάθε τρόφιμος έχει το χώρο του με ατομικό μπάνιο. Ό χώρος αυτός είναι
ελεύθερος, χωρίς περίφραξη ενώ το προσωπικό είναι ελάχιστο σε σχέση με τους
τροφίμους (Gottschalk, 2020: 6).
Οι διαδικασίες εισόδου στη φυλακή έχουν από καιρό αναγνωριστεί ότι ισοδυναμούν με
προσπάθειες να αφαιρεθεί η αίσθηση της ατομικής ταυτότητας από τους κρατούμενους
αλλά σε αυτή τη συγκεκριμένη ομάδα παραβατών είναι κάτι που τους προκαλεί έντονη
αίσθηση (Button, 2017: 301). Ένας άλλος φόβος σχετίζεται με την αντιμετώπιση που θα
έχουν από τους υπολοίπους κρατουμένους όπου κάποιες φορές είναι επιθετικοί απέναντί
τους. Βέβαια έχουν περιγραφεί πολλές θετικές εμπειρίες από πλευρά τέτοιων παραβατών.
H εμπειρία του Bernie Madoff στη φυλακή ήταν για αυτόν ιδιαίτερα θετική καθώς
αποκάλυψε ότι αντιμετωπίστηκε από τους συγκρατούμενους του σαν «αρχηγός της
Μαφίας» και ένιωθε ασφαλέστερος σε σχέση με το αν βρισκόταν στους δρόμους της Νέας
Υόρκης. Άλλες θετικές πτυχές των εμπειριών τους παρουσίασαν άλλοι εγκληματίες του
λευκού κολάρου που την περιέγραψαν με λαμπερούς όρους και κάτι σαν
«αποκατάσταση», μια θεραπεία που τους απομάκρυνε από το ναρκωτικό του χρήματος
και της δύναμης και έφερε την οικογένειά τους πιο κοντά εκτιμώντας τις βασικές, απλές
προτεραιότητες και ιδιότητες της ζωής (Button, 2017: 10). Ως θετική εμπειρία
αναφέρθηκε από πολλούς η προθυμία τους να βοηθήσουν άλλους κρατούμενους τόσο
ανεπίσημα όσο και επίσημα. Δεδομένου ότι οι περισσότεροι ήταν υψηλής μόρφωσης
άτομα και με υψηλή εξειδίκευση είχαν χαρακτηριστικά που τους επέτρεπαν να
προσαρμοστούν στη φυλακή και να κερδίσουν σεβασμό από την κοινωνία των
εγκλείστων, βοηθώντας τους άλλους. Τους επέτρεψε να συμμετάσχουν εθελοντικά σε
κοινωνικά παραγωγικές δραστηριότητες, παρέχοντας έτσι στο μυαλό τους ανακούφιση
από το καθημερινό βάρος και τη στενότητα των συνθηκών τους, και βοηθώντας στην
ανοικοδόμηση της αυτοεκτίμησής τους. Κάποιος άλλος παραδέχτηκε ότι το μορφωτικό
του επίπεδο του έδωσε την ευκαιρία να παγιώσει τη θέση του στην ιεραρχία και να
αποκτήσει την εύνοια για να κάνει τη ζωή του στη φυλακή πιο ανεκτή (Button, 2017: 12).
Περιττή όμως θεωρείται η συμμετοχή τους σε θεραπευτικά προγράμματα.
Συγκεκριμένα, οι κρατούμενοι έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν άδεια από τις ποινές
τους εάν συμμετέχουν σε έναν ορισμένο αριθμό ωρών θεραπευτικών προγραμμάτων. Το
πρόβλημα που προκύπτει είναι ότι οι τρόφιμοι λευκού κολάρου συχνά δεν χρειάζονται
τους τύπους των προγραμμάτων θεραπείας που είναι διαθέσιμοι. Προκειμένου να
εκμεταλλευθούν την ευκαιρία για να μειώσουν τις ποινές τους, ορισμένοι έχουν
παραδεχτεί ότι χρησιμοποίησαν δόλια μέσα για να ενταχθούν σε προγράμματα θεραπείας.
Ο πρώην Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας ImClone Systems Inc. που εμπλέκεται στο
σκάνδαλο MarthaStewart ισχυρίστηκε ψευδώς ότι ήταν εξαρτημένος από το αλκοόλ
προκειμένου να επωφεληθεί από ένα τέτοιο θεραπευτικό πρόγραμμα (Payne, 2017: 852).
Όσον αφορά στις σχέσεις του με τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους αυτές
αποδεικνύονται καλές. Το υψηλό τους μορφωτικό επίπεδο και η οικονομική τους
κατάσταση τους βοηθούν ώστε να έχουν την κατάλληλη προσοχή και τον σεβασμό από
το προσωπικό των φυλακών (Gottschalk, 2019: 7). Σύμφωνα με αυτούς τους τελευταίους
οι παραβάτες λευκού κολάρου που προέρχονται από ένα υψηλότερο κοινωνικό επίπεδο
αποτελούν μία πρόκληση για τις φυλακές καθώς πρόκειται για απλούς ανθρώπους, οι
οποίοι δεν αντιπροσωπεύουν το ίδιο επίπεδο κινδύνου όπως οι οργανωμένοι
εγκληματίες(Gottschalk, 2019: 7). Τους προτιμούν έναντι των άλλων γιατί βρίσκονται ήδη
στο επίπεδο πειθαρχίας που επιθυμεί η σωφρονιστική διοίκηση να φέρει και τους άλλους
κρατούμενους (Logan et al, 2017: 23). Οι τυποποιημένες διαδικασίες και η ιεραρχία της
εξουσίας όπως εμφανίζονται στα σωφρονιστικά ιδρύματα μπορεί να παρέχει στους
κρατούμενους του λευκού κολάρου ένα πλαίσιο αναφοράς για τον προσανατολισμό τους
στη ζωή στη φυλακή και να προσελκύουν το ενδιαφέρον των σωφρονιστικών
υπαλλήλων, κάτι που μπορεί να αποτελεί επέκταση του περιβάλλοντος εργασίας που
αυτοί είχαν έξω από τη φυλακή (Logan et al, 2017: 6). Βέβαια η οπτική αυτή των
υπαλλήλων προς τη συγκεκριμένη ομάδα κρατουμένων όπου θεωρούν ότι δεν χρειάζεται
να τους επιβλέπουν μπορεί να θεωρηθεί προβληματική καθώς ουσιαστικά τους ενισχύουν
την πεποίθηση ότι δεν είναι εγκληματίες. Επίσης οι ίδιοι οι κρατούμενοι για εγκλήματα
λευκού κολάρου μπορεί να βλέπουν τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους ως περιττούς αφού
οι ίδιοι τους δίνουν την εντύπωση ότι δεν έχουν στραμμένη την προσοχή επάνω τους
(Hunter, 2019: 304).Συγκεκριμένα, έχει παρατηρηθεί ότι προσωπικό των φυλακών
περνάει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους εποπτεύοντας τους παραβάτες από μια
κοινωνική τάξη κατώτερη από αυτήν στην οποία ανήκουν οι ίδιοι. Στην πραγματικότητα,
μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι εκπαιδεύονται επίσημα και ανεπίσημα πώς να
επιβλέπουν παραβάτες κατώτερων τάξεων και δεν είναι πάντα επαρκώς προετοιμασμένοι
να επιβλέπουν όσους ανήκουν στην ίδια κοινωνική τάξη με αυτούς ή όσους κατέχουν
υψηλότερες θέσεις (Payne, 2017: 860). Οι σχέσεις τους με τη διοίκηση της φυλακής και
το σωφρονιστικό προσωπικό είναι άλλη μία απόδειξη ότι οι κρατούμενοι για εγκλήματα
του λευκού κολάρου δεν περνούν χειρότερα στη φυλακή από άλλους κρατούμενους
(Logan et al, 2017: 6).
Στην Ελλάδα η σύνδεση της αύξησης σοβαρών περιστατικών οικονομικής
εγκληματικότητας σχετίζεται με διάφορους παράγοντες όπως είναι η οικονομική κρίση, η
έλλειψη εμπιστοσύνης στους πολιτικούς και στο πολιτικό σύστημα και η επικράτηση ενός
καθεστώτος ανομίας στη χώρα (Βιδάλη, 2014:172).Σε όλα αυτά τα οικονομικά εγκλήματα
παίζει μεγάλο ρόλο η σχέση οικονομικού συστήματος και διακυβέρνησης (ό.π.) καθώς σε
συνεργασία με άλλους παράγοντες αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη ευκαιριών που
προσελκύουν την καταστρατήγηση του νόμου (Κασάπογλου, 2016: 2552). Πλήθος
σκανδάλων ήρθαν στην επιφάνεια όπου με τον έναν ή τον άλλον τρόπο συνδέονταν με
κρατικούς αξιωματούχους και είχαν σχέση με το κρατικό-εταιρικό έγκλημα με
χαρακτηριστικότερες την υπόθεση Siemens, την υπόθεση της μονής Βατοπεδίου, και την
υπόθεση των κρατικών ομολόγων. Θα περίμενε κανείς ότι η αποκάλυψη των παραπάνω
αναφερόμενων υποθέσεων θα είχε και αντίκτυπο στον πληθυσμό των κρατουμένων με την
έννοια ότι θα τον εμπλούτιζε με άτομα που έχουν διαπράξει οικονομικά εγκλήματα. Η
πραγματικότητα όμως μας δείχνει ότι παρόλη την αύξηση στα αδικήματα αυτά οι
κρατούμενοι της μεσαίας ή της ανώτερης τάξης συνιστούν ακόμα μία μειοψηφία στις
ελληνικές φυλακές (Κασάπογλου, 2016). Αν και έχουν θεσπιστεί αυστηρές ποινικές
κυρώσεις για τέτοιου είδους αδικήματα εντούτοις πολύ μικρός αριθμός επιχειρηματιών ή
αρχηγικών στελεχών τους εκτίουν ποινή φυλάκισης (Αλοσκόφης, 2009: 96). Αν και οι
προβλεπόμενες ποινές για τη διάπραξη οικονομικών εγκλημάτων είναι μακροχρόνιες
(περίπου 15 χρόνια φυλάκισης) εντούτοις οι μελέτες έχουν αποδείξει ότι ο πραγματικός
χρόνος έκτισης της ποινής ανέρχεται στα τρία χρόνια (Κασάπογλου, 2016: 2569). Τέλος
σύμφωνα με τα καταχωρημένα στοιχεία που αφορούν στο Κατάστημα Κράτησης
Κορυδαλλού I (ανδρών) και τα στοιχεία που υπάρχουν στους σχετικούς φακέλους των
εγκλείστων αντλήθηκαν τα εξής στοιχεία: από το σύνολο 1.733 κρατουμένων που
υπήρχαν στις 10.12.2018 στο συγκεκριμένο χώρο μόνο οι 37 είχαν σχέση με το
οικονομικό έγκλημα. Από αυτούς τους 37 οι 31 ήταν ελληνικής υπηκοότητας ενώ οι
υπόλοιπο 6 ήταν αλλογενείς. Το μέγεθος της οικονομικής βλάβης που είχε προκληθεί από
το σύνολο αυτών των ατόμων ανερχόταν στα 74,34 εκατ.ευρώ (Αλοσκόφης, 2019: 108-
109).
8. Περιπτωσιολογία κρατουμένων για εγκλήματα κοινού

οργανωμένου εγκλήματος και κρατουμένων για εγκλήματα
λευκού περιλαιμίου
Μέσα από διάφορες στατιστικές μελέτες έχει αποδειχθεί ότι οι εγκληματίες του λευκού
κολάρου βιώνουν την πιθανότητα να φυλακιστούν κατά ποσοστό 36%, ενώ το ποσοστό
για τους κοινούς εγκληματίες ανέρχεται σε 53% για εγκλήματα που δε σχετίζονται με βία
και 80% για βίαια εγκλήματα. Η διαφοροποιημένη ποινική και σωφρονιστική μεταχείριση
ενισχύεται από το γεγονός ότι όσοι συλλαμβάνονται για οικονομικά εγκλήματα δε
φυλακίζονται παρά μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό της τάξεως του 5,4% ενώ το υπόλοιπο
ποσοστό διαφεύγει μέσα από τις πολύχρονες δικαστικές διαδικασίες. Το ίδιο παρατηρείται
και κατά το προδικαστικό στάδιο αυτών των υποθέσεων. Η προφυλάκιση είναι μία
διαδικασία που συνοδεύει το έγκλημα της καθημερινότητας κατά ποσοστό 86,1% ενώ
όσοι ανήκουν σε ανώτερες κοινωνικές τάξεις προφυλακίζονται κατά ποσοστό 3%. Από
σωφρονιστικής πλευράς, στο σύνολο των κρατουμένων η ανισότητα είναι εμφανής και
ενισχύει όσα παραπάνω αναφέραμε. Άτομα από χαμηλές κοινωνικές τάξεις αποτελούν το
62,4% του πληθυσμού της φυλακής , από μεσαίες το 14% και από τις ανώτερες μόνο το
9,9%. Το ποσοστό που υπολείπεται αναλογεί σε άτομα που ανήκουν σε ενδιάμεσα
κοινωνικά στρώματα. Μέσα από τη στατιστική επιβεβαιώνεται μία πραγματικότητα και
συγκεκριμένα αυτή που αναφέρεται στην προστασία των ατόμων που ανήκουν στην
ανώτερη κοινωνικά τάξη (Καραγεώργη, 2016).
8.1. Η διευθύνουσα σύμβουλος και επιχειρηματίας

Η DianaBrooks, πρώην διευθύνουσα σύμβουλος του οίκου δημοπρασιών Sotheby’s
ομολόγησε την ενοχή της και συνεργάστηκε με τις ανακριτικές και δικαστικές αρχές σε
μία υπόθεση που αφορούσε τον καθορισμό προμηθειών για πωλήσεις έργων τέχνης.
Καταδικάστηκε σε πρόστιμο 350.000 δολαρίων και έξι μήνες κατ 'οίκον περιορισμό .
Δεδομένου ότι το σπίτι της είναι 12 δωματίων, αξίζει 5 εκατομμύρια δολάρια και το
διαμέρισμα βρίσκεται στην πιο ακριβή περιοχή του Μανχάταν, δεν θα συμφωνούσαν όλοι
ότι αυτή ήταν μία ποινή αυστηρή και αντάξια των αξιόποινων πράξεων που εκείνη
διέπραξε. Η Brooks επιτρεπόταν να φύγει από το διαμέρισμά της για ψώνια και κάποιες
προγραμματισμένες αγορές προμηθειών. Η Μάρθα Στιούαρτ, γνωστή αμερικανίδα
επιχειρηματίας, τηλεοπτική προσωπικότητα και πρώην μοντέλο, καταδικάστηκε επίσης σε

πέντε μήνες περιορισμού στο σπίτι της – ποινή η οποία στη συνέχεια παρατάθηκε - μετά
από πέντε μήνες φυλάκισης. Περνούσε το χρόνο της και εξέτιε την ποινή της στο
πολυτελές διαμέρισμα της, με περιορισμούς παρόμοιους με εκείνους που είχαν επιβληθεί
στην DianaBrooks. Η κράτηση στο σπίτι χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο τα
τελευταία χρόνια για παραβάτες λευκού κολάρου, ειδικά ως απάντηση στην κρίση που
πλήττει τις φυλακές. Αυτοί που καταδικάζονται σε κατ’ οίκον περιορισμό είναι
υποχρεωμένοι να φέρουν ένα ηλεκτρονικό βραχιόλι. Βρίσκονται σαφώς σε πολύ πιο
ευμενή θέση σε σχέση με εκείνους που εκτίουν την ποινή τους στη φυλακή. Ωστόσο
στοιχεία δείχνουν ότι και αυτοί βιώνουν μία ψυχολογική πίεση εξαιτίας της ταπείνωσης
και των περιορισμών που τους επιβάλλονται (Friedrichs, 2010: 337).
8.2. Three strikes and you are out

Τα τελευταία χρόνια, πάνω από 24 πολιτείες και το Κογκρέσο έχουν εγκρίνει νομοθεσία
με το σύνθημα «τρία χτυπήματα και είσαι εκτός». Ως μέρος της γενικής πολιτικής ώθησης
με την εντολή ολοένα και πιο αυστηρών ποινών φυλάκισης για τους επαναλαμβανόμενους
παραβάτες, αυτή η μορφή νομοθεσίας επιδιώκει να διασφαλίσει ότι οι συνηθισμένοι
παραβάτες θα λάβουν την πιο σκληρή ποινή που έχει στη διάθεσή του το κράτος δηλαδή
της ισόβιας κάθειρξης χωρίς δυνατότητα απαλλαγής (Austinet, 1999: 1). Ο νόμος αυτός
θεσπίστηκε αρχικά στην Καλιφόρνια μετά από τη δολοφονία ενός παιδιού. Σύμφωνα με
αυτός εάν κάποιος είχε διαπράξει δύο κακουργήματα, τη στιγμή που θα τον συλλάμβαναν
για τρίτο κακούργημα για οποιοδήποτε αδίκημα τότε αυτόματα θα καταδικαζόταν σε
ισόβια (Βιδάλη, 2017: 42). Παραδόξως, με εξαίρεση την πολιτεία της Καλιφόρνια, δεν
υπήρξε ουσιαστικά καμία επίδραση στα δικαστήρια, στις τοπικές φυλακές ή στις
ομοσπονδιακές φυλακές. Ούτε φάνηκε να ασκεί επίδραση στα ποσοστά
εγκληματικότητας. Ακόμα και στην Καλιφόρνια, όπου ο νόμος αναμενόταν να έχει
σημαντικό αντίκτυπο, ουσιαστικά αποδείχτηκε κατώτερος των προσδοκιών (Austinet,
1999:1 ).
8.3. Ο κρατούμενος φοιτητής

Τον Δεκέμβριο του 2020 κρατούμενος των φυλακών Δομοκού δημοσίευσε καταγγελία –
επιστολή καθώς όπως ανέφερε είχε πρόβλημα με την εκπαιδευτική του άδεια για τη
συνέχιση των σπουδών του. Ο συγκεκριμένος κρατούμενος φοιτητής σπούδαζε στην

Αθήνα στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και το προηγούμενο εξάμηνο λάμβανε
εκπαιδευτικές άδειες και παρακολουθούσε μαθήματα και εργαστήρια με ηλεκτρονική
επιτήρηση (βραχιολάκι). Ξαφνικά η διοίκηση των φυλακών Κορυδαλλού αποφάσισε τη
μεταγωγή του σε άλλη φυλακή εκτός Αθηνών που ουσιαστικά τον απομάκρυνε από τις
σπουδές του και του στερούσε τη δυνατότητα ολοκλήρωσης τους. Η μεταγωγή αυτή έγινε
σε περίοδο που δεν επιτρέπεται να πραγματοποιηθεί για δύο λόγους :πρώτον λόγω του ότι
βρίσκεται στη μέση του εκπαιδευτικού έτους και δεύτερον λόγω της πανδημίας COVID-
19. Η αιτιολογία της μεταγωγής του ήταν ένα πειθαρχικό παράπτωμα που σχετίζεται με
χρήση κινητού τηλεφώνου στην φυλακή (www.tokeli.gr, 2020, www.efsyn.gr, 2020)
8.4. Ξέπλυμα μαύρου χρήματος και υπεξαίρεση δημόσιου χρήματος
Ο Αριστείδης Φλώρος υπήρξε μέλος εταιρείας ηλεκτρικής ενέργειας που είχε

κατηγορηθεί για τα αδικήματα της υπεξαίρεσης, της λαθρεμπορίας και του ξεπλύματος
βρώμικου χρήματος. Πρωτόδικα του είχε επιβληθεί η ποινή των 21 ετών φυλάκισης αλλά
στο Εφετείο η ποινή του μειώθηκε σε 5 χρόνια με τριετή αναστολή. Η ποινή του μειώθηκε
καθώς του αναγνωρίστηκαν τα εξής ελαφρυντικά: της καλής διαγωγής μετά τη διάπραξη
των αδικημάτων για τα οποία κατηγορήθηκε, της ειλικρινούς μεταμέλειας και του
σύννομου βίου μετά από την πρωτόδικη απόφαση (naftemporiki.gr, 2019).
Επίλογος
Από την ανωτέρω πραγμάτευση της διαφοροποιημένης σωφρονιστικής μεταχείρισης

των εγκληματιών του κοινού οργανωμένου εγκλήματος και των εγκληματιών του λευκού
κολάρου είναι εμφανής η επιλεκτική και άνιση λειτουργία από πλευράς του ποινικού και
σωφρονιστικού συστήματος. Το έγκλημα του λευκού κολάρου υποβαθμίζει ηθικά και
λειτουργικά την κοινωνία και τη διαφθείρει. Το ποινικό σύστημα καλείται να
αντιμετωπίσει και να ανατρέψει τις αποτυχίες του διοικητικού συστήματος ως προς την
αντιμετώπισή του. Η λύση καλείται να δοθεί μέσω των δύο εκφάνσεων του ποινικού
δικαίου, δηλαδή της γενικής και ειδικής πρόληψης, με έμφαση στην πρώτη
(Μιχαλοπούλου, 2019: 359).
Στον τομέα της αντεγκληματικής πολιτική το πολιτικό σύστημα συνεχίζει να
ακολουθεί ένα μοντέλο έντονα τιμωρητικού χαρακτήρα προωθώντας την αυστηροποίηση
των ποινών (Βιδάλη, 2014: 10). Μετά από την αποκάλυψη πολλαπλών οικονομικών
σκανδάλων σε όλο των κόσμο οι πολίτες απαιτούν μακροχρόνιες ποινές για τους
εγκληματίες του λευκού κολάρου και το πιο σημαντικό είναι ότι πλέον αναγνωρίζουν ως
εγκληματίες όλους αυτούς τους διεφθαρμένους επιφανείς επιχειρηματίες και πολιτικούς.
Η αυξημένη συνειδητοποίηση των εγκλημάτων των ισχυρών δεν μπορεί παρά να
θεωρηθεί ως μία θετική εξέλιξη. Όμως η κοινή γνώμη δεν έχει τη δύναμη να ωθήσει το
πολιτικό σύστημα ώστε τα αδικήματα αυτά να τυποποιηθούν ποινικά και να επεκταθεί ο
ποινικός νόμος και σε αυτές τις πράξεις προκειμένου να τύχουν ανάλογης αντιμετώπισης
όπως συμβαίνει με τα ‘συμβατικά εγκλήματα’. Παρόλα αυτά παρατηρούνται περιπτώσεις
κυρίως στις Η.Π.Α. όπου οι οικονομικοί εγκληματίες καταδικάζονται σε μακροχρόνιες
ποινές φυλάκισης (Cullen et al, 2009: 40-41)..
Αναρωτιέται λοιπόν κανείς μήπως εντέλει η μακροχρόνια φυλάκιση των
εγκληματιών λευκού κολάρου σε ορισμένα νομικά συστήματα υποκρύπτει κάποιο άλλο
στόχο του πολιτικού συστήματος. Σε μία περίοδο όπου ο υπερπληθυσμός των φυλακών
από παραβάτες του κοινού οργανωμένου εγκλήματος (Palma, 2019: 1) γίνεται αντικείμενο
συζήτησης και προωθούνται ευνοϊκότερα και ελαστικότερα μέτρα αντιμετώπισης του
(ό.π.: 17-18), η επιμονή για επιβολή μακροχρόνιων ποινών φυλάκισης στους εγκληματίες
του λευκού κολάρου μπορεί να κρύβει παγίδες. Διότι αν ακολουθηθεί μία σκληρή ποινική
και σωφρονιστική πολιτική εναντίον αυτής της κατηγορίας εγκληματιών τότε
αναγκαστικά θα ακολουθηθεί και μία αντίστοιχη πολιτική σε όλους τους παραβάτες
σύμφωνα με την αρχή της νομιμότητας και της αναλογικότητας (Cullen et al, 2009: 41).
Αν όμως κάποιος παρατηρήσει τα άτομα που καταδικάζονται για τα εγκλήματα των
ισχυρών θα καταλήξει και σε ένα άλλο συμπέρασμα. Ότι αυτά τα μεμονωμένα άτομα
είναι συνήθως μεσαίας τάξης στελέχη και ουσιαστικά με τη φυλάκιση τους βοηθάνε να
απομακρύνεται το ενδιαφέρον του κοινού από τα δομικά προβλήματα και τις πολιτικές
συνθήκες που οδήγησαν σε αυτά τα οικονομικά σκάνδαλα (Cullen et al, 2009: 42).
Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο χώρος των φυλακών θα συνεχίζει να φιλοξενεί τον
φτωχό, τον τοξικομανή και να είναι ο κύριος χώρος αναπαραγωγής της φτώχειας, της
ανασφάλειας και των ανισοτήτων (Βιδάλη, 2017: 85). Και αυτό θα συνεχίσει να συμβαίνει
όσο το πολιτικό σύστημα θα συνεχίζει ηθελημένα να αποτυγχάνει να εξασφαλίσει τα
βασικά δικαιώματα και τις κύριες ανάγκες των εγκλείστων και να τους στρέφει στο
οργανωμένο έγκλημα (ό.π.: 85-87).
Βιβλιογραφία
Ελληνική βιβλιογραφία
Αλοσκόφης Ο. (2019) Η κοινωνική έρευνα της εγκληματικότητας των ισχυρών από

Βιδάλη,Κουλούρης Παπαχαραλάμπους (επιμ.) Εγκλήματα των
ισχυρών:Διαφθορά,οικονομικό και οργανωμένο έγκλημα,σελ.87-111. Αθήνα, Εκδόσεις
ΕΑΠ.
Αλοσκόφης, Ο. (2009α). Ο άτυπος κώδικας συμπεριφοράς των κρατουμένων. Αθήνα:

Αντ.Σάκκουλα.
Βασιλαντωνοπούλου Β.(2016) «Ποιοι είναι οι «εγκληματίες» στην εποχή μας; Η

διαχρονική απάντηση του εγκλήματος του λευκού κολάρου», http://crime-in-crisis.com
τελευταία επίσκεψη 13/06/2021.
Βασιλαντωνοπούλου Β., (2014), ‘Λευκά Κολάρα’ & Οικονομικό έγκλημα,Κοινωνική

Βλάβη &Αντεγκληματική πολιτική, Αθήνα,Δίκαιο&Οικονομία,Π.Ν.Σάκκουλα.
Βασιλαντωνοπούλου Β.(2015) Ιχνηλατώντας τη σύγχρονη πραγματικότητα:εγκλήματα του

λευκού κολάρου και ηθικοί πανικοί.Στο:Β.Καρύδης&Α.Χουλιάρας(Επιμ.)Ηθικοί
πανικοί,εξουσία και δικαιώματα (σελ.65-88)Αθήνα-Θεσσαλονίκη:Σάκκουλα.
Βιδάλη, Σ.(2013). Εισαγωγή στην Εγκληματολογία. Αθήνα :Νομική Βιβλιοθήκη.
Βιδάλη, Σ. (2014). Αντεγκληματική πολιτική: Από τη μικροεγκληματικότητα έως το

οργανωμένο έγκλημα (2η έκδοση). Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Βιδάλη, Σ. & Κουλούρης Ν. (2012) Αποκλίνουσα Συμπεριφορά και ποινικό

φαινόμενο.Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Βιδάλη, Σ.(2017). Πέρα από τα όρια.Αθήνα :Νομική Βιβλιοθήκη.
Βιδάλη, Σ.(2019).Έγκλημα και κοινωνία. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΑΠ.
Γαλανού, Μ. (2009).Κοινωνικό υπόστρωμα (underclass) και αποκλίνουσα συμπεριφορά:

σχέση αμφίδρομης διάδρασης ή αλληλοαποκλεισμού;. Εγκληματολογία. Τεύχος
2/2009.σελ:109-116.
Δημόπουλος, Χ. (2009). Σωφρονιστικό Δίκαιο. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Δημόπουλος, Χ. (2004). Η μεταχείριση των επικίνδυνων κρατουμένων. Αθήνα: Νομική

Βιβλιοθήκη.
Δασκαλάκης, Η. (1975). Η εγκληματολογική σημασία του σκοτεινού αριθμού της

εγκληματικότητας, δημοσιευμένο στην Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών,σελ.371-384.
Ζαιμάκης, Γ. (2011). Κοινοτική εργασία και τοπικές κοινωνίες. Αθήνα:ΕκδόσειςΠλέθρον.
Ζαραφωνίτου Χ. (2011). Από την ανταποδοτική στην αποκαταστατική δικαιοσύνη:

τιμωρητικότητα ή άμβλυνση των συγκρούσεων;, Η Εγκληματολογία απέναντι στις
σύγχρονες προκλήσεις. Επετειακό Συνέδριο για τα 30 χρόνια της Ελληνικής Εταιρείας
Εγκληματολογίας, (σ.σ. 115-129). Δ/νση έκδ. Α. Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου,
Αθήνα:Νομική Βιβλιοθήκη.
Ζαραφωνίτου, Χ. (2006). Εμπειρική Εγκληματολογία, Αθήνα :Νομική Βιβλιοθήκη.
Ζαραφωνίτου, Χ. (2008). Τιμωρητικότητα –Σύγχρονες τάσεις,διαστάσεις και

εγκληματολογικοί προβληματισμοί. Νομική Βιβλιοθήκη.
Ηλία Ν., Σπυρέα Σ (2009). Φυλακές και εγκληματολογικού προβληματισμοί.

https://theartofcrime.gr/old/oldartofcrime/old.theartofcrime.gr/index9fee.html?pgtp=1&aid
=1236074783,τελευταία επίσκεψη 13/06/2021
Καραγιαννίδης, Χ. (2011). Προς μία συμμετοχική αντεγκληματική πολιτική,Αθήνα:Νομική

Καραγεώργη, Π. (2016). Εγκλήματα λευκού περιλαίμιου: πόσο τυφλή είναι η δικαιοσύνη?

https://curia.gr/egklimata-lefkou-perilaimiou-poso-tifli-einai-i-dikaiosini/
Καρύδης, Β. (2010).Όψεις Κοινωνικού Ελέγχου στην

Ελλάδα.Ηθικοίπανικοί,ποινικήδικαιοσύνη.Αθήνα-Κομοτηνή:Αντ.Ν.Σάκκουλα.
Καρύδης, Β. (1990). Οι σκοποί της ποινής: Διεθνής εμπειρία και ελληνική

πραγματικότητα. Σύγχρονα Θέματα, τχ 41-42, 12-20
Καρύδης, Β. Βασιλαντωνοπούλου, Β.(2014). Η εγκληματικότητα του λευκού κολάρου και

η μηχανή της διαφθοράς. http://www.chronosmag.eu/index.php/es-slpl-gl-l-l-efth.html.
τελευταία επίσκεψη 13/06/2021
Κασάπογλου, Ά. (2016). Οικονομική κρίση και κρατούμενοι για οικονομικά εγκλήματα

και εγκλήματα του λευκού κολάρου: Οι επιδράσεις του εγκλεισμού στην κοινωνική τους
ταυτότητα, σε Γασπαρινάτου, Μ. (επιμ.), Έγκλημα και Ποινική Καταστολή σε εποχή
Κρίσης- Τιμητικός Τόμος για τον Καθηγητή Νέστορα Κουράκη (σελ. 2551-2586),
Αθήνα:Α.Ν. Σάκκουλα.
Κασάπογλου, Ά. (2016) . Κοινωνική ιεραρχία και φυλακή: η περίπτωση των κρατουμένων

του λευκού κολάρου, σε Αρτινοπούλου, Β., Βιδάλη, Σ., Γεωργούλας, Σ., Θεμελή, Ό.,
Κουλούρης, Ν. Κ., Παπανικολάου, Γ. (επιμ.) (2018). Εξουσίες, επιστημονική
ουδετερότητα και εγκληματολογικός λόγος. 50 χρόνια HowardBecker “WhoseSideAreWe
On?”(σελ. 687-706). Συμβολές στο πρώτο συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης
του Εγκλήματος και του Κοινωνικού Ελέγχου. Αθήνα 24-27 Μαΐου 2016. Αθήνα:
ΕΕΜΕΚΕ.
Κουλούρης Ν. 2017. Να τα δούμε όλα από την αρχή, ανάκτηση

https://neaselida.gr/ideogrammata/na-ta-doume-ola-apo-tin-archi/τελευταία επίσκεψη
13/06/2021
Κουλούρης Ν.(2020).Υπερπληθυσμός των φυλακών: Η ανισοκατανομή ενός παλιρροϊκού

φαινομένου.
https://theartofcrime.gr/%cf%85%cf%80%ce%b5%cf%81%cf%80%ce%bb%ce%b7%ce
%b8%cf%85%cf%83%ce%bc%cf%8c%cf%82%cf%84%cf%89%ce%bd%cf%86%cf%85
%ce%bb%ce%b1%ce%ba%cf%8e%ce%bd-
%ce%b7%ce%b1%ce%bd%ce%b9%cf%83%ce%bf%ce%ba%ce%b1%cf%84/
Κουλούρης Ν. κ.α.(2019). Οι κανόνες του Συμβουλίου της Ευρώπης περί κοινοτικών

κυρώσεων και μέτρων και οι προτάσεις του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου των
εναλλακτικών της φυλάκισης θεσμών.
https://theartofcrime.gr/%ce%bf%ce%b9%ce%ba%ce%b1%ce%bd%cf%8c%ce%bd%ce
%b5%cf%82%cf%84%ce%bf%cf%85%cf%83%cf%85%ce%bc%ce%b2%ce%bf%cf%85
%ce%bb%ce%af%ce%bf%cf%85%cf%84%ce%b7%cf%82%ce%b5%cf%85%cf%81%cf
%8e%cf%80%ce%b7%cf%82/
Κουράκης, Ν. (1991). Εγκληματολογικοί Ορίζοντες, Α’ Θεωρία και πρακτική της ποινικής

καταστολής.Αθήνα-Κομοτηνή:Αντ.Ν.Σάκκουλα.
Κουράκης, Ν. (2009). Ποινική Καταστολή (5η έκδοση). Αθήνα: Σάκκουλα.
Κουράκης, Ν. (1991). Εγκληματολογικοί Ορίζοντες, Β Ειδικά Εγκληματολογικά Θέματα,

Αθήνα-Κομοτηνή:Αντ.Ν.Σάκκουλα.
Λαμπίρη-Δημάκη Ι.(1990). Η κοινωνιολογία και η μεθοδολογία της, Αθήνα-Κομοτηνή:

Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα.
Λαμπροπούλου, Ε. (2012). Κοινωνιολογία του ποινικού δικαίου και των θεσμών της
ποινικής δικαιοσύνης. Αθήνα: Σιδέρης.
Μπόλαρη Τ. (2020). Καταγγελία κρατούμενου φοιτητή για παρεμπόδιση των σπουδών

του. https://www.efsyn.gr/node/272064 τελευταία ανάκτηση 30/06/2021
Παναγιωτόπουλος Ν. (1988). Κοινωνικές ανισότητες και ποινικές ταξινομήσεις, Α.

Ανδρίτσου, Κ. Δασκαλάκη, Κ. Κατσουγιάννη, Π. Παπαδοπούλου, Π. Σινόπουλος, Δ.
Τσαμπαρλή, Ε. Φρονίμου: Ο θεσμός της φυλακής στην Ελλάδα, Προκαταρκτική Έκθεση
της Ερευνητικής ομάδας Εγκληματολογίας του ΕΚΚΕ,Επιθ. Κοιν. Ερ., 68Α,(Αφιέρωμα
στον Ηλία Δασκαλάκη).
Ροδόπουλος, Ι.(2015). Ηθικοί πανικοί, καταστάσεις άρνησης και οργανωμένο έγκλημα, στο
: Β. Καρύδη &Α.Χουλιάρας (Επιμ.) Ηθικοί πανικοί,εξουσία και δικαιώματα (σελ.107-
123) Αθήνα Θεσσαλονίκη : Σάκκουλα.
Σταυρακάκης, Γ.(2019). Λαϊκισμός Μύθοι, στερεότυπα και αναπροσανατολισμοί. Αθήνα:

Εκδόσεις ΕΑΠ.
Σπινέλλη, Κ. (1985).Εγκληματολογία:Σύγχρονες και παλαιότερες κατευθύνσεις

Πανεπιστημιακές Παραδόσεις –α-, Αθήνα-Κομοτηνή:Αντ.Ν.Σάκκουλα.
Σπινέλλης, Δ. (2013). Η εγκληματικότητα των πολιτικών στην εξουσία (ή εγκληματικότητα

του «ψηλού καπέλου»), Ποινικά Χρονικά, σελ. 4-13.
Τσιλώνης, Β. (2017). Η δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Αθήνα: Νομική

Τσουνάκου-Ρουσιά Ε. (2017). Οι ελληνικές φυλακές ως πεδίο παραβίασης του α.3 της

ΕΣΔΑ.
https://theartofcrime.gr/%CE%BF%CE%B9%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%C
E%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82%CF%86%CF%85%CE%BB%CE%B1
%CE%BA%CE%AD%CF%82%CF%89%CF%82%CF%80%CE%B5%CE%B4%CE%A
F%CE%BF%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B2%CE%AF%CE%B1/
Υπόθεση LautaruandSeed κατά Ελλάδας 29760/15

https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-203838%22]}
Υπόθεση Λαυρεντιάδης κατά Ελλάδας 29896/13

https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-166435%22]}
Υπόθεση Σερίφης κατά Ελλάδας 27695/03

https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22appno%22:[%2227695/03%22]}
Υπόθεση Ξηρός κατά Ελλάδας, 1033/07

https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22appno%22:[%221033/07%22]}
Φιλιππίδης, Τ. (1950). Η ποινική ευθύνη των νομικών προσώπων. Θεσσαλονίκη.
Χουλιάρας, Α. (2016). «Societasdelinquere non potest; Σκέψεις με αφορμή το

‘σκάνδαλοSiemens’», στο: Έγκλημα και Ποινική Καταστολή σε Εποχή Κρίσης. Τιμητικός
Τόμος για τον Καθηγητή Νέστορα Κουράκη – Τόμος Α΄, Αθήνα-Κομοτηνή: Αντ. Ν.
Σάκκουλας, σελ.1124-1165.
Χάιδου Α. (2018). Ποινολογία-Σωφρονιστική. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Χάιδου, Α. (2002). Το σωφρονιστικό σύστημα: Ζητήματα θεωρίας και πρακτικής. Αθήνα:

Νομική Βιβλιοθήκη
Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία
Austin J.; John Clark; Patricia Hardyman; D. Alan Henry (1999). Three Strikes and You're
Out: The Implementation and Impact of Strike Laws
Button, M.(2019). White Collar Criminals’ Experience of Imprisonment in England and

Wales: Revisiting the ‘Special Sensitivity’ Debate.
Braithwaite, J. (1982). Challenging Just Deserts: Punishing White-Collar Criminals. The

Journal of Criminal Law and Criminology (1973-), 73(2), 723-763. doi:10.2307/1143113
Chambliss W., (2004). On the symbiosis between criminal law and criminal
behavior. Criminology. τ. 42(2), σ. 241 – 251.
Crank, B.& Payne, B.(2015). White-collar offenders and the jail experience: a
comparative analysis. Criminal Justice Studies, 28:4, 378-
396. DOI: 10.1080/1478601X.2015.1060971τελευταία ανάκτηση 30/06/2021
Coyle, Α. (2012). Η διοίκηση των φυλακών. Μια θεώρηση υπό το πρίσμα των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων (μετάφραση και γλωσσική επιμέλεια: Ν. Βαρβατάκος, επιστημονική
επιμέλεια: Ν. Κουλούρης) Αθήνα: Αντ.Σάκκουλα.
Cullen, F.T., Hartman, J.L. & Jonson, C.L. (2009). Bad guys: Why the public supports
punishing white-collar offenders. Crime Law Social Change 51.σελ 31–44.
https://doi.org/10.1007/s10611-008-9143-3
CPT(1993)/Inf (94) 20Report to the Government of Greece on the visit to Greece carried
out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading
Treatment or Punishment (CPT) from 14 to 26 March 1993 https://rm.coe.int/16806964c9
CPT(1996)/Inf (2001) 17 [Part 1] Report to the Government of Greece on the visit to

Greece carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman
or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 4 to 6 November
1996https://rm.coe.int/16806964eb
CPT(2001)/Inf (2002) 31 Report to the Government of Greece on the visit to Greece

carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or
Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 23 September to 5 October 2001
https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documen
tId=0900001680696563
CPT(2005)/Inf (2006) 41Report to the Government of Greece on the visit to Greece

Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 27 August to 9 September
2005https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?doc
umentId=09000016806965e7
CPT(2009)/Inf (2010) 33 Report to the Government of Greece on the visit to Greece
Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 17 to 29 September 2009
tId=09000016806965ee
CPT(2015)/Inf (2016) 4 part Executive summary to the Report to the Greek Government
on the visit to Greece carried out by the European Committee for the Prevention of Torture
and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 14 to 23 April 2015
tId=090000168069667c
CPT(2016)/Inf (2017) 25 Έκθεση προς την Ελληνική Κυβέρνηση σχετικά με τις

επισκέψεις στην Ελλάδα της Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη
των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας (ΕΠΒ)
από 13 έως 18 Απριλίου και από 19 έως 25 Ιουλίου 2016 Η Ελληνική Κυβέρνηση ζήτησε
τη δημοσίευση της παρούσας έκθεσης https://rm.coe.int/-13/1680931ad5
CPT(2018)/Inf (2019) 4 Report to the Greek Government on the visit to Greece carried out
by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading
Treatment or Punishment (CPT) from 10 to 19 April 2018 https://rm.coe.int/1680930c9a
CPT(2019)/Inf (2020) 15 Report to the Greek Government on the visit to Greece carried
out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading
Treatment or Punishment (CPT) from 28 March to 9 April 2019
https://rm.coe.int/16809e2058
CPT/Inf (2015) 44, 2015 http:// www.cpt.coe.int/en/working-documents/cpt-inf-2015-44-

eng.pdf.
Eldar, S. (2010). Punishing Organized Crime Leaders for the Crimes of their
Subordinates, Criminal Law and Philosophy 4(2):183-196. DOI: 10.1007/s11572-010-
9089-2 τελευταία ανάκτηση 03/01/2020
Friedrichs, D.O. (2010). Trusted criminals: White collar crime in contemporary society
(4th ed.). United Kingdom: Wadsworth.
Freidrichs, D. (2007). White-Collar Crime in Postmodern, Globalized World. In Pontell,

N., Geiss, G., (eds) (2007). International Ηandbook of White Collar and Corporate Crime
(pp. 163- 184). Spinger
Fiorella, A. (2012). Corporate criminal liability and compliance programs. In: Towards a
common model in the European union. vol II. Jovene, Naples.
Hogg, R. (2013). Populism, Law and Order and the Crimes of the 1%, International
Journal of Crime and Justice, 2(1): 113‐131.
Hunter, B. (2020). The Correctional Experiences of White‐Collar Offenders (σελ.297-313)

The Handbook of White-Collar Crime. Πρώτη έκδοση. John Wiley & Sons.
Matthew, W. Logan, Mark A. Morgan, Michael L. Benson & Francis T. Cullen. (2017).
Coping with Imprisonment: Testing the Special Sensitivity Hypothesis for White-Collar
Offenders, Justice Quarterly. DOI: 10.1080/07418825.2017.1396488
Melossi, D. and Pavarini, M. (1981). The prison and the factory. London: Macmillan
Press.
Mears, D.P., (2006). Evaluating the Effectiveness of Supermax Prisons, Urban Institute,
Justice Policy Center.
Palma Mauro ,Sonja Snacken, VincentTheis, Iuliana Carbunaru. (2019).

Aντιμετωπίζοντας το πρόβλημα του υπερπληθυσμού στις ελληνικές φυλακές Έκθεση της
Γενικής Διεύθυνσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Κράτους Δικαίου του Συμβουλίου της
Ευρώπης, Τμήμα Δράσης κατά του Εγκλήματος, Μονάδα Συνεργασίας στον Τομέα του
Ποινικού Δικαίου Βασισμένη στη συζήτηση που πραγματοποιήθηκε κατά τη συνάντηση
εργασίας στην Αθήνα στις 12 Δεκεμβρίου 2018 και στις απόψεις των εμπειρογνωμόνων.
Payne, B.K. (2017). White-Collar Crime: The Essentials. Thousand Oaks, CaliforniaSage
Publications, Inc.
Gottschalk,P.(2020). From Crime Convenience to Punishment Inconvenience: The Case of

Detected White-Collar Offenders. Deviant Behavior, DOI:
10.1080/01639625.2020.1717840
Payne, B. K. (2015). Effects on white-collar defendants of criminal justice attention and

sanctions. In S. VanSlyke, F. Cullen, & M. Benson (Eds.), The Oxford Handbook of
White-Collar Crime. New York, NY: Oxford University Press
Rusche, G., Kirchheimer, O. (2003). Punishment and social structure. London:

Transaction Publishers
Reiman, J. (2007). The rich get richer and the poor get prison (8th edition). NewYork:
Pearson Allyn&Bacon.
Shalev, S. & Edgar K., (2015). Deep Custody: Segregation Units and Close Supervision
Centres in England and Wales. London:Prison Reform Trust.
Smit D.,SladeH. (2020). Ποιες είναι οι αλλαγές στους Ευρωπαϊκούς Σωφρονιστικούς

Κανόνες; Καινοτόμες διατάξεις περί διαχωρισμού κρατουμένων, απομόνωσης και λοιπών
σωφρονιστικών πρακτικών.
https://theartofcrime.gr/%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B5%CF%82%CE%B5%CE
%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%BB
%CE%B1%CE%B3%CE%AD%C%82%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82
%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%89CF%80%CE%B1%CF%8A%CE%BA/ τελευταία
ανάκτηση 30/06/2021
Stadler, W. (2010). White-Collar Offenders and the Prison Experience: An Empirical
Examination of the “Special Sensitivity” to Imprisonment Hypothesis. . Retrieved from

https://etd.ohiolink.edu/ τελευταία ανάκτηση 19/06/2021
Sutherland, E. (1940). White collar criminality.(σελ.1-12) American Sociological Review,

5(1).
Sykes, G. (1958). The society of captives. Princeston: Princeston University Press.
Tillman, R., &Pontell, H. (1992). Is justice “collar blind”? Punishing Medicaid provider
fraud. Criminology. 30(4), 547–574. https://doi.org/10.1111/j.1745-9125.1992.tb01116.x
Vidali, S. (2013). Greece “For Sale”: Casino economy and state-corporate crime.(σελ.278-
295) in Will, S., Handelman, S and Brotherton, D., White-collar criminals and the
financial meltdown. New York: Columbia University Press..
Walter,M. (2010). Σχετικά με τη διαμόρφωση αντεγκληματικής πολιτικής από τα μέσα

ενημέρωσης. Εγκληματολογία. Τεύχος 1/2010.σελ.6-11.
Weigend, T. (2008). Societas Delinquere Non Potest?: A German Perspective . Journal of

International Criminal Justice. Vol. 6, Issue 5, pp. 927-945.
United Nations Office on Drugs and Crime,(2016) Handbook on the Management of

HighRisk Prisoners. New York : United Nations.
Wacquant, L. (2001). Οι φυλακές της μιζέριας. Αθήνα: Πατάκη.
Weisburd, D., Waring, E. J, &Chayet, E. F. (2001). White-collar crime and criminal

careers. New York: Cambridge University Press.
Weisburd, D., Wheeler, S., Waring, E. J., & Bode, N. (1991). Crimes of the middle
classes: White-collar offenders in the federal courts. New Haven: Yale University Press.
Koulouris N. K., Aloskofis W.: Prison conditions in Greece, European Prison

Observatory, Antigone Edizioni, Rome, September 2013, σ. 44. Η εργασία είναι
προσβάσιμη στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
www.crimeandjustice.org.uk/sites/crimeandjustice.org.uk/files/Prison%20conditions%20i
n%20Greece.pdf.
http://www.tokeli.gr/2020/12/blogpost_8.html?spref=fb&m=1&fbclid=IwAR2VTYtzU3B
FCNFrIsGudHM7qov79VDJN9Gjdp_UdgQNo_ZIuMniteUvTZM
https://www.naftemporiki.gr/story/1537598/energa-poini-pente-eton-me-anastoli-ston-
floro-athoos-o-milionis
Υπεύθυνη Δήλωση Συγγραφέα:

Δηλώνω ρητά ότι, σύμφωνα με το άρθρο 8 του Ν.1599/1986, η παρούσα εργασία αποτελεί αποκλειστικά
προϊόν προσωπικής μου εργασίας, δεν προσβάλλει κάθε μορφής δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας,
προσωπικότητας και προσωπικών δεδομένων τρίτων, δεν περιέχει έργα/εισφορές τρίτων για τα οποία
απαιτείται άδεια των δημιουργών/δικαιούχων και δεν είναι προϊόν μερικής ή ολικής αντιγραφής, οι πηγές δε
που χρησιμοποιήθηκαν περιορίζονται στις βιβλιογραφικές αναφορές και μόνον και πληρούν τους κανόνες
της επιστημονικής παράθεσης.

«Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων εγκλημάτων λευκού

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

«Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων εγκλημάτων λευκού

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

«Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα

«Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων εγκλημάτων λευκού

Μαρία Στ.-Α. Θεοδωρίδου

Επιβλέπων καθηγητής: «Δημήτριος-Λάζαρος Κόρος»

Αθήνα, Ιούνιος 2021

Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας

Επιβλέπων Καθηγητής ΣυνεπιβλέπωνΚαθηγητής

Αθήνα, Ιούνιος 2021

Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματεύεται τη διαφοροποιημένη

Λέξεις – Κλειδιά: εγκλήματα των ισχυρών, φυλακή, σωφρονιστική μεταχείριση, κοινό

«The penitentiary treatment of prisoners convicted for participating

Keywords:crimes of the powerful, prison, penitentiary treatment, common organized

Η αντεγκληματική πολιτική αποτελεί εκείνο το τμήμα του τομέα Δημόσιων

2. Κοινωνικές Θεωρίες και εγκληματοποίηση

2.1.Ιταλική Θετική Σχολή

2.2.Η θεωρία των συγκρούσεων

συνθήκες και παράλληλα κατευθύνονται με συγκεκριμένο τρόπο ανάλογα με τις διαθέσεις

3. Αντεγκληματική πολιτική, πρότυπα, τύποι σωφρονιστικών

3.1.Ιδεολογία της άμυνας της κοινωνίας από το έγκλημα

Δικαίου οδήγησε στην επικράτηση του ανταποδοτικού προτύπου. Σκοπός του

Το δικαιοκρατικό πρότυπο έχει κοινές θεωρητικές βάσεις με την Κριτική θεωρία

3.4. Νέα Ποινολογία

3.5.Τύποι σωφρονιστικών συστημάτων

κράτησης ήταν αρκετά μικρής χωρητικότητας ενώ οι κρατούμενοι παρέμεναν σε αυτά

της ποινής θα πρέπει να είναι σε αντιστοιχία με το αδίκημα που έχει διαπραχθεί β) η

4.1. Το έγκλημα και οι κατώτερες τάξεις

Από τη μέχρι τώρα ανάλυση αναδείχθηκε η εξελικτική διαδικασία που παρουσίασε ο

4.2. Τα εγκλήματα των ισχυρών

4.3.Επιλεκτικότητα ποινικού συστήματος

4.4. Societas delinquere non potest?

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προκειμένου να γίνει κατανοητή η επιλεκτική

φαίνεται να έχουν ξεπεράσει οποιαδήποτε νομικo-δογματικά, συνταγματικά ή οντολογικά

συμβάλλουν εγγενείς αδυναμίες του συστήματος όπως η μη θέσπιση σαφούς νομικής

4.6. Ηθικοί Πανικοί και Μ.Μ.Ε.

αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που ανακύπτουν και να καταφέρουν να συγκαλύψουν τη

5. Τιμωρία και φυλακή

5.1. Τιμωρία και παραγωγή

2003:7). Εν κατακλείδι θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι στρατηγικές που ακολουθούνται

5.2 Η φυλακή και το εργοστάσιο

καταναγκαστικής εργασίας που εμφανίζεται όλο και μεγαλύτερη όσο το κεφάλαιο

5.3. Η κοινωνία των κρατουμένων

6. Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων του κοινού

Η φυλάκιση δικαιολογείται μόνο εφόσον εκδοθεί δικαστική απόφαση και με την

τιμωρητική συμπεριφορά έναντι των κρατουμένων (Koulouris&Aloskofis, 2013: 44).

τη μεγάλη σημασία της εκπαίδευσης του σωφρονιστικού προσωπικού. Δεν υπάρχει

Οι προβληματικές συνθήκες κράτησης στις ελληνικές φυλακές έχουν καταγγελθεί

6.2. Φυλακές υψίστης ασφαλείας (Supermax)

Σε πολλά σωφρονιστικά καταστήματα υπάρχουν κρατούμενοι που τους απομονώνουν σε

7. Σωφρονιστική μεταχείριση κρατουμένων για εγκλήματα

οικονομική θέση και κατάσταση που μπορούν να προσλάβουν καλύτερους και

8. Περιπτωσιολογία κρατουμένων για εγκλήματα κοινού

8.1. Η διευθύνουσα σύμβουλος και επιχειρηματίας

επιχειρηματίας, τηλεοπτική προσωπικότητα και πρώην μοντέλο, καταδικάστηκε επίσης σε

8.2. Three strikes and you are out

8.3. Ο κρατούμενος φοιτητής

συνέχιση των σπουδών του. Ο συγκεκριμένος κρατούμενος φοιτητής σπούδαζε στην

8.4. Ξέπλυμα μαύρου χρήματος και υπεξαίρεση δημόσιου χρήματος

Ο Αριστείδης Φλώρος υπήρξε μέλος εταιρείας ηλεκτρικής ενέργειας που είχε

Από την ανωτέρω πραγμάτευση της διαφοροποιημένης σωφρονιστικής μεταχείρισης

Αλοσκόφης Ο. (2019) Η κοινωνική έρευνα της εγκληματικότητας των ισχυρών από

Αλοσκόφης, Ο. (2009α). Ο άτυπος κώδικας συμπεριφοράς των κρατουμένων. Αθήνα:

Βασιλαντωνοπούλου Β.(2016) «Ποιοι είναι οι «εγκληματίες» στην εποχή μας; Η

Βασιλαντωνοπούλου Β., (2014), ‘Λευκά Κολάρα’ & Οικονομικό έγκλημα,Κοινωνική

Βασιλαντωνοπούλου Β.(2015) Ιχνηλατώντας τη σύγχρονη πραγματικότητα:εγκλήματα του