ŠKOLA ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH

OPTIMUS – NUBL
BANJALUKA

URGENTNA MEDICINA

-1-
1. Zdravlje kao nedijeljiva cjelina fizičke, psihičke i socijalne ravnoteže ?

Zdravlje je stanje potpunog tjelesnog (fizičkog), duševnog (psihičkog) i socijalnog

blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti i iznemoglosti. (Ustav Svjetske zdravstvene
organizacije,1946.). Zdravlje nije puko nepostojanje bolesti, već stanje potpunog fizičkog,
mentalnog, duhovnog i socijalnog blagostanja. (Deklaracija SZO iz Alma Ate,1974).
Zdravlje jedne osobe obezbeđuje se zadovoljavanjem njenih osnovnih dnevnih i trajnih
potreba:
▪ Lična nega i higijena,
▪ Spavanje i odmor,
▪ Unošenje hrane i vode,
▪ Eliminacija štetnih produkata iz organizma,
▪ Pravilno držanje tijela i fizička aktivnost,
▪ Uticaj okoline u kojoj čovjek živi i radi,
▪ Zadovoljavanje emocionalnih i psihičkih potreba,
▪ Potreba za razonodom i rekreacijom i
▪ Mentalna higijena

2. Etike zdravstvenog radnika ili medicinskog tehničara ?

Etika je estetika ljudskih odnosa, dakle našeg odnosa prema samom sebi i prema ljudima
koji nas okružuju.
Osnovni zadaci medicinske sestre su:
▪ Stručna njega i briga o bolesnim, iznemoglim i onim licima kojima je potrebna pomoć
shodno njihovim fizičkim, emocionalnim i socijalnim potrebama, bez obzira na to da li
se njega sprovodi u bolnici, kod kuće ili na nekom drugom mjestu
▪ Zdravstveno vaspitanje, savjetovanje bolesnika i njegove okoline
▪ Posmatranje i pronalaženje subjektivnih i objektivnih činilaca koji utiču na zdravlje ljudi
▪ Odabiranje, osposobljavanje i usmjeravanje drugih zdravstvenih radnika, koji rade na
njezi
▪ Saradnja sa ostalim članovima zdravstvene ustanove u planiranju programa
zdravstvene zaštite
▪ Saradnja pri planiranju izgradnje zdravstvenih ustanova, njihovog opremanja
potrebnim inventarom i pomagalima
Principi medicinske etike su :
▪ Nastojanje da se spreči pojava bolesti i učestvuje u liječenju bolesnika, ako do bolesti
dođe
▪ Sačuvati zdravlje i otkloniti sve faktore i procese koji štetno utiču na zdravlje
▪ Sestra aktivno učestvuje u zdravstvenom vaspitanju naroda i širi zdravstvenu kulturu
i higijenske navike
▪ Povređenom i oboljelom mora pružiti pomoć i otkloniti životnu opasnost
▪ Obavezna je čuvati medicinsku tajnu

-2-
▪ Sestra mora da njeguje bolesnika savjesno i požrtvovano, čuvajući lično dostojanstvo
bolesnika, bez obzira na narodnost, njegov ekonomski i društveni položaj, političku i
vjersku pripadnost
▪ Princip u radu treba da bude – primum non nocere (najpre ne naškoditi)
▪ Medicinska sestra treba da bude nesebična, uzdržana, skromna; mora se odlikovati
logičnim rasuđivanjem, razmišljanjem i čvrstinom prilikom kontakta sa ljudima
▪ Zdravstveni radnici u obavljanju svojih dužnosti nikada ne smiju potcjenjivati i vrijeđati
svoje kolege i saradnike
▪ Sve medicinsko-tehničke radnje koje se sprovode u njezi i liječenju bolesnika moraju
da budu u skladu sa medicinskom naukom; improvizacije u radu nisu dozvoljene
▪ Prije izvođenja svake radnje i psihičke pripreme bolesnika, nužna je njegova
saglasnost, a za primjenu pojedinih metoda čak i pismena saglasnost
▪ Sestra ne smije samovoljno da napusti službu ili da izostane s posla
▪ Sestra uvijek mora da vodi računa o sebi i o ugledu svoje profesije i svoje ličnosti
▪ Medicinska sestra mora imati sve kvalitete kojima se odlikuje zdravstveni radnik

3. Definicija i ciljevi zdravstvene zaštite ?

Pod pojmom zdravstvena zaštita podrazumijeva se cjelokupnost mjera političkog,
ekonomskog, pravnog, sociokulturnog, naučnog, socijalno-medicinskog, higijensko –
protivepidemijskog karaktera usmjerenih na očuvanje i unapređenje fizičkog, psihičkog i
socijalnog zdravlja svakog čovjeka pojedinca i društva radi postizanja dugovječnosti i
potrebnog kvaliteta života, kao i obezbjeđenja adekvatne medicinske pomoći za slučaj
potrebe. Zato zdravstvenu zaštitu definišemo kao skup mjera prevencije, liječenja i
vođenja bolesti i povreda koju sprovode ljekarski, sestrinski i drugi zdravstveni i
nezdravstveni profesionalci i saradnici. Prema cilju, mjere zdravstvene zaštite dijele se na
:
➢ Preventivne (imaju za cilj sprečavanje nepovoljnog zdravstvenog stanja) i
➢ Kurativne (kojima je svrha liječenje i njega)
Razlozi takvih podjela su u tradiciji i načinu organizacije zdravstvene zaštite.

4. Prijem bolesnika u bolnicu ?

Bolesnik dolazi u bolnicu :
▪ po svojoj želji
▪ po savjetu ljekara
▪ bez svoje saglasnosti (teške povrede, bolesnici koji nisu pri svijesti) i
▪ protiv svoje želje (duševni bolesnici)
Ukoliko postoji indikacija za prijem, liječenje, ispitivanje i rehabilitaciju u stacionarnoj
zdravstvenoj ustanovi bolesnik ili neko od pratioca završava administrativne poslove u
prijemnoj kancelariji bolnice. Svi potrebni podaci za identifikaciju (ime i prezime, očevo
ime, godine rođenja, tačna adresa, ime i prezime bračnog druga, roditelja, djece ili bliže
rodbine, kao i njihove djece, broj zdravstvene knjižice, matični broj) upisuju se i otvara tzv.
-3-
istorija bolesti, u koju se mora upisati i uputna dijagnoza, kao i odjeljenje na koje se
bolesnik upućuje. Po završetku administrativnih poslova bolesnik odlazi u sanitarni blok,
gdje prvo odlaže svoju odjeću. Sanitarni blok za prijem u bolnicu sastoji se od :
▪ čekaonica
▪ kabina za svlačenje
▪ kabina za tuširanje
▪ kabina za oblačenje bolničkog rublja
Poslije svlačenja bolesnik predaje svoju garderobu osobi koja radi u ovom sanitarnom
propusniku. Garderoba se šalje na čuvanje u bolničku garederobu a bolesniku daje revers
sa kojim, pri izlasku iz bolnice, preuzima svoje stvari. Iz kabine za svlačenje bolesnik ulazi
u kabinu za tuširanje. Ako nije u stanju sam da se okupa pomaže mu medicinska sestra
koja radi u sanitarnom propusniku. Po završenom kupanju bolesnik prelazi u kabinu za
oblačenje gdje dobija bolničko rublje, pidžamu i bolnički ogrtač. Potom ga sestra odvodi
do bolničke jedinice odjeljenja na kome će da leži.
Po prijemu u bolnicu i završenoj sanitarnoj obradi pacijenta, te upućivanja na odjeljenje
na kome će biti sprovedeno ispitivanje, ukoliko je potrebno odmah se mjere osnovni vitalni
znaci : puls, krvni pritisak, frekvencija disanja, temperatura, EKG, i kroz posebne liste,
temperaturne liste, prati tok liječenja i rehabilitacije.

5. Prijem hitnog bolesnika i bolesnika bez svijesti u bolnicu ?

Pacijenti koji su u nesvijesnom stanju ili kod kojih se mora hitno preduzeti liječenje jer bi
svako odugovlačenje moglo da izazove komplikacije, pa i smrt, ne odlaze u sanitarni blok,
već direktno na odjeljenje za intenzivnu njegu, odnosno u operacionu salu.

6. Primopredaja službe ?
Primopredaja dužnosti obavlja se između sestre odnosno tehničara koji završava smjenu
i sestre ili tehničara koji započinje smjenu, i to pismeno i usmeno. U knjigu primopredaje
dužnosti upisuje se terapija koju je pacijent primio, kao i sve medicinske radnje koje su
obavljene, ili koje se moraju obaviti, a takođe i sve vanredne situacije koje su primjećene
kod pojedinih bolesnika ili na odjeljenju. U knjigu primopredaje upisuju se prijemi, otpusti,
premještaj na druga odjeljenja, smrtni slučajevi, kao i sve primjedbe i nedostatci pri radu,
pa knjiga predstavlja i službeni dokument o radu sestara i tehničara u smjeni.
Primopredaja se uvijek obavlja, kada je to moguće, u prisustvu glavne sestre sa odjeljenja,
koja kontroliše knjigu primopredaje i o svemu obavještava svog neposrednog rukovodioca
– šefa odjeljenja. Vrši se u periodu od 7 do 7:30 časova.

-4-
7. Principi zdravstvene zaštite djece ?

Principi zdravstvene zaštite mogu biti : opšti i posebni. Opšti se zasnivaju u stavovima da
se za zdrav podmladak u jednoj zemlji ne može izboriti samo zdravstvena zaštita, već
država i porodica. Posebni principi i doktrine povezani su sa pedijatrijskom naukom i
praksom, a zavise od stepena razvijenosti jednog društva. U našoj zemlji optimum
zdravstvene zaštite podrazumijeva :
a) ANTENATALNA ZAŠTITA – Antenatalna zdravstvena zaštita trudnica predstavlja
skup mjera koje se sprovode u toku trudnoće sa ciljem da se očuva zdravlje, spreči
oboljevanje majke i rodi doneseno, zdravo i za život sposobno dete. Ciljevi zaštite u
trudnoći su: sistematski pratiti zdravstveno stanje trudnice i ploda, na vreme
identifikovati trudnoću sa visokim rizikom koja zahteva posebnu brigu za majku i plod,
blagovremeno preduzeti odgovarajuće dijagnostičke i terapijske procedure, svim
trudnicama pružiti podršku, dati odgovarajuće savete i informacije.
b) NEONATALNA ZAŠTITA – bavi se liječenjem, prevencijom bolesti, osiguranjem
normalnog razvoja djeteta od trenutka rođenja do navršenog 28 dana života
c) POSNATALNA ZAŠTITA – podrazumjeva sistematski kontrolni pregled odojčadi radi
ocjene psihičkog i fizičkog razvoja djeteta (3, 6 i 9 mjesec života, tri sistematska i šest
kontrolnih pregleda do jedne godine starosti)
➢ Pregled djece prije odlaska u vrtić
➢ Pregled prije škole radi procjene psihološke i emocionalne zrelosti
➢ Vakcinacije prema planu svake godine
➢ Zdravstveni nadzor u ustanovama za kolektivni boravak djece, radi sagledavanja i
unapređenja higijenskih i sanitarnih uslova boravka
➢ Zdravstveno vaspitne aktivnosti usmjerene na njegu i ishranu, pravilna fizički i psihički
razvoj i korištenje odmora i rekreacije
➢ Sistematske preglede školske djece i omladine radi otkrivanja ranih zastoja u razvoju,
uz preduzimanje odgovarajućih mjera za sanaciju nađenih patoloških stanja
➢ Ljekarske preglede radi profesionalne orijentacije i blagovremenog usmjeravanja
omladine u skaldu sa psihičkim i fizičkim sposobnostima

8. Intrahospitalne infekcije i njihova profilaksa ?

Nastanak infekcije u organizmu zavisi od nekoliko faktora :
▪ Vrste i mjesta povrede
▪ Opšte otpornosti organizma
▪ Vrste i broja bakterija i virusa kojima je organizam izložen, kao i njihovom virulencijom
Da bi se zaraza spriječila potrebno je prekinuti lanac njenog nastajanja. Izvor zaraze mogu
biti : zaražen čovjek, zaražena životinja, zaraženi bolesnici, bolesnici sa netipičnim
oblikom oboljenja, kliconoše poslije preležane bolesti. Širi se preko izlučevina bolesnika
(stolice, mokraće, ispljuvka, sluzi iz nosa), kao i preko predmeta koji su bili u neposrednom
kontaktu sa bolesnikom (rublje, posteljina, pribor za jelo,guske, lopate, pljuvaonice).
Infekcija se može prenositi i vazduhom ukoliko se prostorija dovoljno ne provjetrava. Sve
ovo može izazvati pojavu infekcije odnosno jednog istog oboljenja kod većeg broja ljudi.
To je tzv. intrahospitalna infekcija. Jedna od osnovnih mjera higijene jeste profilaksa i
često pranje ruku. Profilaksa ruku sastoji se u tome da se rukama, bez rukavica, ne
dodiruju inficirana mjesta, rane, predjeo oko čmara i polnih organa. Ako se ruke ipak

-5-
inficiraju, treba ih odmah dezinfikovati. Brza dezinfekcija može se sprovesti 75% - im
alkoholom, ali i drugim dezinfikacionim sredstvima. Od antiseptičnih sredstava mogu se
upotrijebiti dezol, asepsol i sl. Nekada je potrebno i hirurško pranje ruku, uz korišćenje
zaštitnih rukavica ili rukavica za jednokratnu upotrebu, ili sterilisanih gumenih rukavica.
Nokti na rukama uvijek moraju biti kratko podrezani kako se ispod njih ne bi skupljala
nečistoća, a ruke moraju da se njeguju, da nisu ispucale, ranjive ili povrijeđene. Radne
prostorije treba redovno da se dezinfikuju. Najbolja sterilizacija prostorija je ultraviolentno
zračenje. Ovo zračenje može biti : direktno ili indirektno. Direktno zračenje se primjenjuje
u prostorijama u kojima nema ljudi dok se indirektno zračenje može primjenjivati i u
prisustvu ljudi. Nakon otpuštanja iz bolnice, rublje koje je bolesnik koristio pere se,
dezinfikuje, suši i pegla, a dušeci, jastuci, jorgani, ćebad, kreveti i noćni ormarići mogu se
dezinfikovati u specijalnim aparatima pomoću para formaldehida. Guske i lopate peru se
u specijalnim aparatima za pranje noćnih posuda. Osobe koje rade u zdravstvenim
ustanovama prije stupanja na dužnost, odnosno odmah po dolasku, treba da se presvuku
u radnu odjeću, a po završetku rada u ličnu odjeću. Trebaju koristiti zaštitne rukavice, kao
i maske za nos i usta. Ruke treba što češće prati toplom vodom i sapunom, uz povremenu
dezinfekciju.

9. Metode asepse i antisepse u borbi protiv infekcija ?

Asepsa je postupak kojim se onemogućava da infekcija prodre u organizam spolja –
preko rane ili putem zagađenja operativnog polja za vrijeme operacije usljed zagađenja
medicinsko – hirurških instrumentima, zavoja i drugih materijala koji se koriste pri liječenju
bolesnika. Za aseptični postupak bitno je slijedeće :
▪ svi instrumenti, zavojni i drugi materijali koji se koriste kod previjanja ili operativnih
zahvata, moraju biti sterilni
▪ za svaku intervenciju, odnosno operaciju, ljekari, sestre, kao i drugo osoblje, moraju
brižljivo oprati i dezinfikovati ruke
▪ kod svih hirurških intervencija, malih i velikih operacija, mora se temeljno pripremiti
operaciono polje na bolesniku
ovdje treba pomenuti i tzv hirurško pranje ruku koje se izvodi na slijedeći način : prije
početka pranja moraju se sa ruku i prstiju skinuti svi ukrasni predmeti. Nokti moraju biti
kratko podrezani, a ruke bez povreda i posjekotina. Pranje ruku obavlja se četkom i
sapunom, pod mlazom tekuće tople vode, a počinje od prstiju prema podlakticama. Poslije
grubog pranja, prelazi se na fino pranje ruku koje traje od 15 do 20 minuta, najčešće uz
upotrebu tečnog sapuna sa dezinficijensima. Nakon toga ruke se ispiraju 70%-tnim
alkoholom, a može se koristiti i 1%-tni asepsol. Potom se brišu sterilnom gazom i na
osušene ruke navlače sterilne rukavice.
Antisepsa je metoda kojom se sprečava infekcija i uništavaju patogeni mikroorganizmi u
rani, kao i na svim instrumentima koji dolaze u dodir sa ranom. Postupcima antisepse
potpuno ili djelimično se uništavaju patogeni mikroorganizmi koji se već nalaze u rani ili
na instrumentima i predmetima koji dolaze u dodir sa bolesnikom. Ovo uništavanje

-6-
mikroorganizama obavlja se hemijskim sredstvima koja se nazivaju antiseptična sredstva.
Najčešće se upotrebljavaju slijedeća antiseptična sredstva :
▪ oksidaciona sredstva :
a) vodonik – peroksid (Hydrogeni peroxydum – H2O2), koji se koristi kao 3% - tni
rastvor
b) kalijum – permanganat (Kalium hypermanganicum) – u razmjeri 3 g na 1000 g
destilovane vode
▪ halogena sredstva :
a) rastvor joda (Tinctura jodii) – upotrebljava se kao 3%-10%-tni rastvor joda u
alkoholu
b) Lugolov rastvor, koji čine 2 dijela joda – 4 dijela kalijum jodida (KJ) i 94 dijela
destilovane vode
▪ Preparati bora
a) Borna kiselina (Acidum borici) – koji se upotrebljava u obliku praška, masti ili
rastvora
Pored pomenutih dezinficijenasa koriste se i drugi, kao što su :
- 70% - tni alkohol
- lizoform (mješavina 20% - tnog rastvora sapuna i formalina)
-karbolna kiselina (Acidum carbolicum)-u vidu 2,5 ili 5% - tnog rastvora u destilovanoj
vodi
- rivanol – koji se upotrebljava kao 1% - tni rastvor u destilovanoj vodi

10. Dezinfekcija i metode dezinfekcije ?

Dezinfekcija je djelimično uništavanje patogenih i apatogenih mikroorganizama sa
predmeta i instrumenata koji dolaze u dodir sa kožom ili sluzokožom. Metode dezinfekcije
dijele se na :
a) Mehaničku dezinfekciju – mehanička dezinfekcija podrazumijeva uklanjanje klica
mehaničkim putem (čišćenjem, ribanjem, krečenjem, usisavanjem, ispiranjem vodom,
premazivanjem itd). Mehanička dezinfekcija nije dovoljna ali je značajan preduslov svake
dezinfekcije, jer da bi nešto bilo dezinfikovano, mora prethodno biti očišćeno.
b) Fizičku dezinfekciju – fizička dezinfekcija postiže se dejstvom :
➢ Toplote – odnosno visoke temperature preko grejnog tijela (peglanja). Tako se
dezinfikuju uniforme, posteljina itd.
➢ Ultraljubičastog zračenja – pri čemu se koriste vještački UV zraci primjenom
kvarcne lampe, a služi za dezinfekciju vazduha u bolničkim sobama, sobama za
medicinske intervencije, operacionim salama. Jačine su 220 do 280 nm.
➢ Pasterizacije – koristi se za dezinfekciju laboratorijskih podloga. Tako se
anaktiviraju vegetativni oblici bakterija i gljivica.
c) Hemijsku dezinfekciju – hemijska dezinfekcija postiže se dejstvom hemijskih
dezinfikacionih sredstava koji djeluju baktericidno ili bakteriostaltički. Hemijska
dezinfikaciona sredstva dijele se na :

-7-
 ➢ Baze (alkalije) – soda bikarbona, kreč, krečno mlijeko (za dezinfekciju podova,
zidova i sl), sapuni i deterdženti
➢ Oksidaciona sredstva u koja spada troprocentni hidrogen (ima dvojako dejstvo:
ispira ranu (fizička dezinfekcija) i pjenuša (stvara aerobnu sredinu koja ubija
anaerobne mikroorganizme), a koristi se za ispiranje dubokih rana)
➢ Halogeni elementi – hlor, hlorni kreč, jod (ima široko baktericidno dejstvo).
Najznačajniji preparati joda su : tinktura joda – alkoholni rastvor joda (rijetko
se koristi zbog alergijskih reakcija na koži), povidon jod rastvor (vodeni rastvor
joda – ima široku primjenu a služi za dezinfekciju ruku, kože, sluzokože, rana,
opekotina, ispiranja tjelesnih šupljina, ispiranja zagađenih i zagnojenih rana,
povidon jod pjena – koristi se za hirurško pranje ruku i jako zaprljanih
instrumenata, Kodan – preparat joda koji se koristi za dezinfekciju rana, nije gust
i ne izaziva alergijske reakcije, jedinjenja bora (acidi borici 1% ili 3%, služi za
ispiranje nosa, oka, mokraćne bešike, vagine i rektuma)
➢ Ostala dezinfikaciona sredstva – u koja spadaju alkohol 30%-tni (služi za
profilaksu dekubitusa), alkohol 70 – 76%-tni (sluzi za dezinfekciju kože, ubodnog
mjesta, instrumenata), alkohol 96%-tni (u kome se čuva hirurški konac), ribanol
jednopromilni (služi za dezinfekciju trbušne duplje), asepsol 0,5% (za
dezinfekciju rana, oka, mokraćne bešike), asepsol 1%-tni (za dezinfekciju ruku),
asepsol 5%-tni (za dezinfekciju podova i namještaja) i medicinski benzin (za
dezinfekciju kože).

11. Sterilizacija ?

Sterilizacija je proces kojim se u potpunosti odstranjuju ili uništavaju svi mikroorganizmi i

njihove spore sa predmeta, instrumenata i materijala. Razlikujemo fizičke, hemijske i
savremene metode sterilizacije.

U fizičke metode sterilizacije spadaju :

➢ Sterilizacija vlažnom toplotom – u ovu metodu spadaju :
- sterilizacija kuvanjem (danas se rijetko koristi jer se njom ne uništavaju svi
mikrobi)
- sterilizacija autoklavom – djelovanjem vodene pare pod pritiskom
➢ Sterilizacija suvom toplotom – u ovu metodu spadaju :
- sterilizacija spaljivanjem – toplota djeluje plamenom ali oštećuje instrumente
- suva sterilizacija – je djelovanje toplote pregrejanim vazduhom (suvi sterilizator)
U hemijske metode sterilizacije spadaju :
- Vlažna hemijska sterilizacija – provodi se potapanjem predmeta i materijala u
tečna sredstva kao što su alkohol, jod, sublimat i druga sredstva u trajanju od 24
do 48 časova. Koriste se za optičke instrumente, za fine gumene i plastične
instrumente koji bi se oštetili fizičkim metodama sterilizacije.
- Suva hemijska sterilizacija – provodi se stavljanjem predmeta koje želimo
sterilisati u tablete formaldehida koje isparavaju. Služi za sterilisanje gumeni sondi
-8-
 i katetera koji se prije stavljanja u kasete operu i prebrišu hemijskim antisepticima.
Sterilizacija traje 72 časa.
U savremene metode sterilizacije spadaju :
➢ Sterilizacija radijacijom – koriste se jonizujući zraci koji razorno djeluju na
mikrobe. Ova vrsta sterilizacije primjenjuje se za sterilizaciju katetara od plastike,
gume i druga sredstva koja bi se oštetila u autoklavu ili sterilizatoru. Jonizujuće
zračenje postiže se gama zracima iz kobaltne bombe i elektronskim akceleratorom.
➢ Sterilizacija pomoću ultrazvuka – efekat ultrazvuka na mikrobe postiže se samo
u vodenoj suspenziji pri čemu dolazi do zgrušavanja (koagulacije) bjelančevina u
ćeliji mikroba, time i njihovog uništavanja.
➢ Gasna sterilizacija – sprovodi se pomoću hemijske materije u gasovitom stanju
(etilen – oksida na 55 ºC i 5,5 atmosfera u toku 30 – 60 minuta. Ovom metodom
uspješno se uništavaju svi mikrobi i pri tom ne izazivaju koroziju materijala koji se
steriliše niti mjenja struktura materijala koji se steriliše. Koristi se za sterilizaciju
laboratorijskih aparata, mikrohirurške instrumente, materijale od plastike, kože,
gume i sl.
➢ Sterilizacija pomoću ultraljubičastih zraka – ostvaruje se pomoću kvarcnih
lampi koje puštaju ultraljubičaste zrake koji su baktericidni.

Prema vrsti materijala koji se steriliše razlikujemo :

➢ Sterilizaciju metalnih instrumenata – po završenoj operaciji instrumenti se
polože u rešetkasti sud i potope mlakom vodom, te nježno peru četkicom pod
mlazom vode. Instrumente koji se sastoje od više dijelova treba rastaviti i svaki dio
posebno oprati. Zatim se instrumenti potapaju u 3%-tni rastvor nekog dezinficijensa
i tako potopljeni drže oko 2 časa. Kada se potpuno osuše čuvaju se u zastakljenom
metalnom ormaru ili se odmah sterilišu. Sterilizacija se može izvršiti na dva načina
:
a) sterilizacija instrumenata u autoklavu – osušeni instrumenti se redaju u
metalnu kasetu s bočno postavljenim rupičastim otvorima kroz koje prolazi vodena
para. Sterilizacija traje 30 minuta pod pritiskom od 2,58 bara, na temperaturi 130ºC.
Po završenoj sterilizaciji, kada se autoklav ohladi, poklopac na kaseti se zatvori i
zalijepi leukoplastom a na etiketi napiše datum sterilizacije. Ako se sterilisani
materijal ne upotrijebi u roku 72 časa mora se ponovo sterilisati.
b) sterilizacija instrumenata u suvom sterilizatoru – koristi se za sterilizaciju
instrumenata koji se upotrebljavaju u previjalištu i hirurškoj ambulanti. Osušeni
instrumenti se stavljaju u metalnu kasetu čiji je poklopac malo otvoren te se kaseta
stavlja u suvi sterilizator. Sterilizacija traje 60 minuta na temperaturi od 180ºC.
Pošto se sterilizator ohladi kaseta se zatvori i napiše datum.
➢ Sterilizacija operativnog rublja i zavojnog materijala – hirurško rublje se prije
sterilizacije opere u veš mašini, osuši i opegla. Potom se slažu prema određenom
rasporedu i količini (tako da se ostavi prostor između slojeva kako bi prodrla vodena
para) u metalne doboše s rupicama na bočnim stranama. Rupice se po završetku
sterilizacije zatvaraju. Na kraju se napišu datum sterilizacija i sadržaj doboša.
-9-
 Sterilizacija se provodi na identičan način kao i kod sterilizacije metalnih
instrumenata.
➢ Sterilizacija gumenih rukavica – po završetku operacije hirurg i sestra operu
rukavice pod mlazom mlake vode, skidaju ih i stavljaju na mjesto određeno za to.
Potom se potapaju u neki antiseptik na oko 20 minuta, nakon čega se ponovo peru
i vješaju na sušilnik za rukavice. Uduvavanjem vazduha provjerava se da nisu
pocjepane, nakon čega se pakuju po veličini (par po par u papirni omotač) i slažu
u metalne doboše čiji se poklopac zatvori a otvore rupice sa strane. Doboši se drže
u autoklavu 30 minuta na 120ºC.
➢ Sterilizacija šivaćeg materijala – konci se prave od različitog materijala a dijele
se na resorptivne i neresorptivne. Resorptivni konci se razlažu u tkivima nakon
nekog vremena i asporbuju se kada tkiva koja su njima šivana srastu. Takvi su
ketgut konci. U organizmu se resorbuju za 7-15 dana, a služe za šivanje mekih
tkiva. Neresorptivni konci : najlon, lan, svila .. koriste se za šivanje želuca, crijeva,
krvnih sudova i slično. Lan se dobija nesterilan, pa se namotava na kaleme,
steriliše se u autoklavu, a potom čuva u apsolutnom alkoholu.
➢ Sterilizacija tečnosti – tečnosti koje služe za previjanje za lokalnu anesteziju ili
infuzije takođe se sterilišu u autoklavu na 130ºC u trajanju od 60 minuta.

12. Kontrola sterilizacije ?

Kontrola sterilizacije vrši se na tri načina :

➢ Termometrom
➢ Manomerom i
➢ Satom
Kontrola sterilizacije može se vršiti i indikatorima. Indikatori su hemijske supstance koje
iznad određene temperature mjenjaju boju ili iz čvrstog stanja prelaze u gasovito. Kontrola
sterilizacije biološki podrazumjeva briseve i kontrolu biograma i antibiograma.

13. Vitalni znaci i njihove osnovne karakteristike ?

Vitalni znaci su funkcije organizma kojima se karakteriše život. U vitalne funkcije spadaju
: DISANJE, KRVNI PRITISAK, PULS i TEMPERATURA TIJELA
Vitalni znaci su povezani i utiču jedan na drugi. U direktnoj su vezi sa homeostazom u
organizmu.
DISANJE – proces disanja obuhvata :
a) INSPIRIJUM I EKSPIRIJUM
b) RAZMJENU GASOVA
c) TRANSPORT KISEONIKA I UGLJEN DIOKSIDA
Razlikujemo 4 oblika disanja :
1. EUPNEA – normalna brzina disanja
2. TAHIPNEA – ubrzano disanje
3. BRADIPNEA – usporeno disanje
4. APNEA – prestanak disanja
- 10 -
Kod različitih patoloških stanja uočavaju se patološki oblici disanja a to su :
▪ HIPERPNEA – duboko i ubrzano disanje (npr. kod akutne anemije – krvarenja)
▪ ORTOPNEA – duboko i otežano disanje koje inicira prinudni polusjedeći položaj
▪ ASMATIČNO DISANJE – otežani i produženi ekspirijum (kod bronhialne astme)
▪ KUNSSMAULOVO DISANJE – duboko i čujno disanje
▪ BIOTOVO DISANJE – nepravilno disanje sa pojavom apnee i plitkim udisajem
Kod muškaraca disanje je abdominalnog tipa a kod žena kostalnog. Mjerenje disanja
izvodi se pomoću štoperice, ali na način da pacijent ne primjeti da se kontroliše frekvencija
disanja. Na monitorima u intenzivnoj terapiji takođe se može mjeriti frekvencija disanja.
Disanje se mjenja u zavisnosti od vrste oboljenja, povišene tjelesne temperature ili usljed
fizičkog napora. Vještačko disanje se mora sprovesti kod osoba kod kojih je prestalo
samostalno disanje.
KRVNI PRITISAK je pritisak krvi na zidove krvnih sudova. Postoji arterijski i venski krvni
pritisak. Vrijednosti arterijskog krvnog pritiska zavise od : stanja srca, količine krvi u
cirkulaciji i elastičnosti krvnih sudova. Pri svakom izbacivanju krvi iz lijeve srčane komore
pritisak raste dok isti polako opada u periodu između dvije kontrakcije kada se krv ulijeva
iz pretkomore u komoru i srce priprema za novu kontrakciju. Iz tog razloga određuju se
dvije vrijednosti : GORNJI (sistolni) i DONJI (dijastolni) PRITISAK. Za mjerenje krvnog
pritiska koriste se različite metode koje se mogu podjeliti na dvije osnovne kategorije :
invazivne i neinvazivne metode. Invazivne metode su u principu znatno preciznije od
neinvazivnih ali su zbog svog karaktera veoma rijetko primjenjuju na ljudima. U kliničkoj
praksi najčšeće se primjenjuju auskultaciona metoda i u tu svrhu se koristi živin ili neki
drugi sfigmomanometar. Postupak mjerenja izgleda ovako :
Manžetna se plasira na nadlakticu i zategne tako da prijanja uz ruku. Stetoskop se stavlja
na pregib lakta u predjelu kubitalne arterije. Pomoću pumpice se poveća pritisak u
manžetni, nakon čega se ventil polako otpušta i u trenutku kada se sistolni pritisak
izjednači sa pritiskom u manžetni javljaju se prvi zvukovi. U trenutku kada se tonovi u
potpunosti izgube dijastolni pritisak se izjednačava sa pritiskom u manžetni i krvna struja
ponovo teče ravnomjerno ne uzrukujući dalje vibracije. Očitavanjem vrijednosti na skali ili
ekranu u trenutku pojavljivanja i gubljenja ovih tonova dobija se vrijednost krvnog pritiska.
Pritisak se može mjeriti i pomoću električnih (digitalnih) aparata tako što se aparat stavlja
na ručni zglob i sam uduvava i izduvava vazduh iz manžetne, a osim vrijednosti krvnog
pritiska, uz pomoć ovih aparata, dobija se i vrijednost pulsa. Smatra se da normalan krvni
pritisak iznosi oko 120/80 mmHg. Vrijednosti arterijskog krvnog pritiska preko 140/90
mmHg kod osoba starijih od 18 godina smatraju se povišenim.
Nizak krvni pritisak definiše se kao vrijednost krvnog pritiska koji je niži od normalno
očekivanog za pojedinu osobu u odgovarajućim uslovima.

- 11 -
 KATEGORIJA SISTOLNI PRITISAK DIJASTOLNI PRITISAK

Optimalan pritisak <120 < 80

Normalan pritisak 120 – 129 80 – 84

Povišen pritisak 130 – 139 85 – 89

Blaga hipertenzija 140 – 159 90 – 99

Umjerena hipertenzija 160 – 179 100 – 109

Teška hipertenzija ≥ 180 ≥ 110

Izolovana sistolna ≥ 140 < 90

hipertenzija

Hipotenzija je stanje u kome je vrijednost krvnog pritiska ispod 100/60 mmHg.

PULS – je odraz srčanog rada i ispoljava se na perifernim arterijama. Kontroliše se

palpacijom i auskultacijom. Puls ukazuje na stanje kardiovaskularnog sistema pa je
neophodna pravilna kontrola. Frekvencija pulsa kod zdrave osobe je 60 – 80 minuta.
Tahikardija je ubrzan puls iznad 80 otkucaja u minuti.
Bradikardija je usporen puls sa vrijednostima ispod 60 otkucaja u minuti.
Kontrola pulsa izvodi se na slijedeći način :
• Bolesnik se postavlja u ležeći ili sedeći položaj sa opuštenom ili savijenom rukom u
laktu (pod pravim uglom) na kojoj će se mjeriti puls
• Vrijednosti pulsa registrujemo svojim prstima pritiskom na arteriju
• Ocjenjujemo ritam, punjenost, napetost i amplitude pulsa
• Kontrola se virši jedan minut
• Registruju dobijeni rezultati pulsa a
• Uočene patološke promjene saopštavaju ljekaru
TEMPERATURA – tjelesna temperatura je stepen zagrejanosti čovječijeg organizma.
Toplotna energija je rezultat tj. posledica metaboličkih procesa u organizmu. Centar za
regulaciju temperature nalazi se u hipotalamusu. Normalna vrijednost temperature
mjerene na površini tijela je od 36 – 37ºC, a mjerena na sluzokoži veća je do 1ºC.
Hipertermija je povišena tjelesna temperatura a javlja se kod patologije CNS-a, intezivne
aktivnosti, infekcija, inflamacije, dehidracije, neuropatije (povrede) i izlaganja toploti.
Temperatura se može označiti kao :
▪ Subnormalna od 35 – 36ºC
▪ Normalna od 36 – 37ºC
▪ Supfebrilna od 37 – 38ºC
▪ Febrilna od 38 – 39ºC
▪ Visokofebrilna od 39 – 42ºC
Na temperaturi preko 52ºC dolazi do promjene u protoplazmi ćelija jer se njene
bjelančevine pripremaju za zgrušavanje, što kasnije dovodi do smrtnog ishoda. Vrijednosti
izmjerene temperature u stacionarnim ustanovama unose se u tzv. temperaturne liste ili
- 12 -
bolesničke liste. Temperatura se mjeri 2x dnevno – ujutro i uveče a kod pacijenata u
febrilnim stanjima i više puta dnevno. Nakon upotrebe toplomjeri se obrišu alkoholom i
ostave u posudu sa alkoholom u kojoj ostaju do slijedeće upotrebe.

14. Osnovne karakteristike bolesničke sobe ?

Bolesnička soba je prostorija u kojoj bolesnik provodi najveći dio vremena u toku svog
boravka u bolnici. Bolesnička soba treba da je svijetla, topla, sa dobrom ventilacijom i
mogućnošću da se lako i brzo provjetrava. Temperatura u bolesničkim sobama treba da
je oko 20ºC, u prostorijama u kojima borave djeca i i starije osobe oko 22ºC a u
operacionom bloku i porodilištu oko 24ºC. Najneophodnije stvari u bolesničkim sobama
su :
a) Bolesnička postelja (krevet) – ima tri dijela : to su metalna konstrukcija (krevet),
mekani dijelovi (dušeci, jastuci, pokrivači) i posteljno rublje. Mogu imati i točkiće od
tvrde gume ili specijalne plastike i tada služe za prebacivanje nepokretnih bolesnika
do operacione sale, intenzivne terapije, sobe za intervencije i sl. Žičani madraci
sastavljeni su, kod standardnih kreveta, iz jednog dijela, a kod specijalnih iz dva ili tri
dijela. Ovi kreveti znatno olakšavaju rad osoblja kod teških bolesnika.
b) Noćni ormarić – dio bolničkog sobnog namještaja. U njega bolesnik smješta
najneophodnije stvari koje treba stalno da mu budu pri ruci. Postoji više tipova ovih
ormarića : otvoreni, poluotvoreni i zatvoreni.
c) Stočić za serviranje hrane
d) Sto i stolice
e) Plakar za odjeću ili čiviluk

15. Položaj bolesnika u postelji ?

Položaj povrijeđenih i oboljelih u postelji može biti različit a zavisi od stanja i oboljenja
bolesnika. Položaj u postelji može biti :
a) AKTIVAN položaj - bolesnik sam zauzima položaj koji mu najviše odgovara i
kada se može pomjerati i okretati u krevetu)
b) PASIVAN položaj – zauzimaju teški bolesnici i nepokretni bolesnici koji nemaju
snage da se sami okreću i namještaju kao i oduzeti bolesnici
c) PRINUDNI položaj – koji diktira sama priroda oboljenja ili povrede a ovaj položaj
može biti dugotrajan ili privremen
Stalni prinudni položaj je visoko sjedeći položaj koji se primjenjuje kod srčanih i plućnih
bolesnika, dok se horizontalan položaj primjenjuje kod bolesnika sa povredama kičmenog
stuba, bolesnika u nesvijesti te kod paralizovanih bolesnika.
Polusjedeći položaj postižemo podizanjem uzglavlja za 45º, u ovaj položaj se obično
postavljaju pacijenti sa ozljedom grudnog koša.
Fowlerow položaj – u Fowlerow položaj postavljaju se pacijenti s bolovima i ozljedama
trbuha, kako bi se opustila trbušna muskulatura. To je polusjedeći položaj s uzdignutim
uzglavljem za 45º i nogama savijenim u koljenima.

- 13 -
Ortopnoičan položaj – pacijent se postavlja u položaj sa maksimalno podignutim
uzglavljem pod 90º. U ovaj položaj se postavljaju pacijenti sa vrlo otežanim disanjem.
Trendelenburgov položaj – položaj pacijenta je ležeći, tako da je gornji dio tijela spušten
niže u odnosu na donje ekstremitete. Indiciran je kod pacijenata s niskim tlakom, koji su
kolabirali, te pacijenata koji su u hipovolemičkom šoku. Položaj se napravi podizanjem
podnožja kreveta a spuštanjem uzglavlja.
Autotransfuzijski položaj – sličan je Trendelenburgovom položaju. Glava i gornji dio
tijela ostaju u ravni dok se donji ekstremiteti podižu za oko 40 – 50º. Indikacije za položaj
su iste kao i za Trendelenburgov položaj.
Ležeći položaj u liniji – pacijent se postavlja u ovaj položaj kod ozljede ili sumnje na
ozljedu kičmenog stuba.
Kvinkeov drenažni položaj – primjenjuje se kod respiratornih oboljenja gdje je prisutna
velika količina sekreta u bazalnim dijelovima pluća (kod apscesa pluća, bronhiekstazija i
sl)
Kolemanov položaj – koristi se u slučaju kraniocerebralnih povreda i ako je bolesnik u
besvjesnom stanju. Osoba je okrenuta na bok, prem potrbušnom nagibu, podupirući ga
sa stražnje strane jastukom. Drugi jastuk stavlja se ispred grudnog koša. Donja noga je
ispružena a gornja savijena pod uglom od 90º. Gornja ruka je savijena u laktu i stavlja se
pod glavu dok je donja ruka savijena ispod pacijentovih leđa.

16. Održavanje lične higijene nepokretnog bolesnika ?

Pod ličnom higijenom podrazumijeva se : pranje lica i vrata ujutro i uveče, pranje nogu
uveče pred spavanje, dva puta dnevno pranje zuba, više puta u toku dana pranje ruku.
Kupati se treba najmanje dva puta nedeljno, a ukoliko postoje uslovi i svakodnevno. Kosu
treba prati najmanje jednom nedeljno. Bolesnici vezani za krevet moraju se, samostalno,
ili uz pomoć sestre, svakodnevno umivati, prati zube, usnu duplju, i to dva puta na dan, a
kupati se dva puta nedeljno, u kupatilu ili u krevetu. Nepokretni bolesnici koji ne kontrolišu
stolicu i mokrenje moraju se prati više puta na dan, odnosno poslije svake defekacije i
mokrenja. Presvlačenje posteljine i pidžama zavisi od vrste oboljenja i stanja bolesnika, a
obavlja se u rasponu od jednom nedeljno do nekoliko puta na dan.
Kod održavanja lične higijene nepokretnih bolesnika i teško pokretnih bolesnika pacijent
se mora osposobiti da samostalno, u okviru svojih mogućnosti, vodi računa o ličnoj higijeni
i samozbrinjavanju.

17. Dekubitus, definicija, etiologija, klinička slika, profilaksa i liječenje ?

Dekubitusne ulceracije su rane nastale na mjestima pritiska usljed ležanja (najčešće).
Glavni faktori za nastanak dekubitusa su : NEPOKRETNOST, STAROSNA DOB,
POTHRANJENOST, HIPOPROTEINEMIJA, ANEMIJA, EDEMI, DIJABETES,
IMUNOSUPRESIJA, INFEKCIJE, PAD SENZIBILITETA i POREMEĆENA LOKALNA
CIRKULACIJA, kao i kontaminacija usljed INKONTINENCIJE (neodgovarajuće njege
oboljelog).
- 14 -
Preventivne mjere su slijedeće :
➢ Pokretanje oboljelog u granicama mogućeg u vremenskom intervalu od 1-2 sata
➢ Higijena kože u cilju smanjenja mogućnosti nastanka infekcije
➢ Korišćenje raznih sredstava koja umanjuju trajnost pritiska na jednom mjestu i bez
pokretanja samog bolesnika
➢ Bolesnikova postelja takođe zauzima važno mjesto u prevenciji dekubitusa
(posteljina treba da je zategnuta i bez nabora)
➢ Redovna higijena anogenitalne regije jer koža zapaljena i nakvašena urinom
podložna je iritaciji i infekciji koja pogoduje stvaranju dekubitusnih ulceracija
Razlikujemo 4 stadijuma u razvoju dekubitalne rane :
1) Crvenilo – direktan odgovor na pritisak usljed dilatacije arteriola i lokalni edem
prouzrokovan kapilarnom propstljivošću
2) Pojava mjehurića – progresija edema dovodi do odvajanja epiderma od papilarnog
sloja i ispunjavanje tečnosti
3) Defekt kože bez nekroze – koža može biti oštećena do periosta. Vide se mišići i
tkiva oko tetiva. Površinu kože pokriva eksudat fibrina
4) Nekroza – modrocrvena i suva nekroza, propadanje tkiva, zahvaćene su kosti, u
džepovima se razmnožavaju mikroorganizmi. U ovom stanju rana predstavlja izvor
sepse, a opšte stanje bolesnika je teško.
Pomoćna sredstva koja se stavljaju ispod bolesnika da bi se izbjegla pojava
dekubitusa su :
a) Vazdušni jastuk ili jastuk isunjen želatinskom masom
b) Gumeni koluti koji ne smiju biti od tvrde gume ili jako napumpani, a stavljaju se pod
glutealno područje
c) Koluti od vate koji se stavljaju ispod peta ili je bolesnik tako namješten da mu pete
vise preko donje ivice kreveta
d) Specijalne vrste kreveta pomoću kojih se može lako mjenjati položaj bolesnika
e) Vazdušni i vodeni dušeci
f) Antidekubitator – specijalni dušek ispunjen vazduhom. Sastoji se od niza gumenih
ili plastičnih cijevi koje su međusobno povezane i komuniciraju jedna s drugom.
Dušek je spojen malim kompresorom na električni pogon. Ovaj kompresor po
određenom redosledu svakih 4-5 minuta napumpava odnosno ispumpava vazduh
iz pojedinih cijevi te se na taj način mjenja opterećenje i pritisak na pojedine dijelove
tijela.
Postoje i specijalne kreme kojima se masiraju ugroženi dijelovi tijela da bi se prevenirale
pojave dekubitusa. Sastojci tih krema poboljšavaju cirkulaciju i ishranu kože na ugroženim
mjestima, a ujedno djeluju i na bržu epitelizaciju
Dekubitalne rane zarastaju per secundum i one se odvijaju u tri faze :
1. FAZA ČIŠĆENJA – služi otklanjanju stranih čestica i ostataka tkiva čime se
omogućava stvaranje granulacionog tkiva. U tom procesu aktivno učestvuju enzimi
koji rastvaraju albumine. Stvara se mlado vezivno tkivo sa dovoljno krvnih sudova.
Ova faza traje 3-5 dana

- 15 -
2. FAZA GRANULACIJE – u ovoj fazi dolazi do kontrakcije rane. Granulaciono tkivo
predstavlja podlogu za epitelizaciju rane
3. FAZA EPITELIZACIJE RANE – u ovoj fazi dolazi do obnavljanja tkiva od spoljnjeg
ruba ka unutrašnjosti rane. Ako veličina defekta ne iziskuje plastično pokrivanje
proces se završava ožiljkom.
Zdravstvena njega za bolesnike sa dekubitusom podrazumijeva :
▪ Jačanje otpornosti organizma
▪ Visok standard higijene
▪ Otklanjanje pritiska na ugrožavajuća mjesta
▪ Čišćenje rane od nekrotičnog tikva
▪ Lokalna primjena terapije (antibiotici)
▪ Ispiranje rane i stavljanje vlažnih kompresa
▪ Isključivanje faktora rizika iz spoljne sredine i
▪ Psihička relaksacija oboljeloga (razgovor sa oboljelim)

18. Njega i zaštita novorođenčeta i odojčeta ?

Neposredno poslije rođenja, još u porodilištu, počinje njega i zaštita novorođenčeta. Prva
i najvažnija njega po rođenju je čišćenje nosne i ušne šupljine od sluzi i amnionske
tečnosti, da bi se omogućila potpuna prolaznost disajnih puteva, uz pomoć gumenog
katetera. Ukoliko disanje nije odgovarajuće provode se mjere oživljavanja. Podvezivanje
i presjecanje pupčane vrpce izvodi se u dva navrata, privremeno i trajno. Prvo
podvezivanje i presjecanje pupčane vrpce obavlja se 5-10 minuta od rođenja, tj. po
prestanku pulsacije pupčane vene. Nakon 5-10 minuta pupčana vrpca se podveže
sterilnim lanenim koncem na dva mjesta (dvije ligature) i to na 12 i na 16 cm od trbušnog
zida. Poslije toga se sterilinim nožem ili makazama presječe pupčana vrpca između ove
dvije ligature, a zatim se dobro jodira. Tek nakon toga izvodi se trajno presjecanje
pupčane vrpce i to tako da pupčani patrljak bude dug oko 3-4 cm, a podvezivanje bude
na 2 cm od trbušnog zida.
Rana se očisti alkoholom a zatim pokrije sterilnom gazom i zavojem. Rana se previja svaki
dan, uvijek se stavlja nova gaza, a preko nje zavoj, ili se ona jednostavno pričvsti
leukoplastom, sve dok pupčanik ne otpadne, dok rana ne zaraste i ne prestane opasnost
od infekcije. Odmah poslije privremenog podvezivanja i presjecanja pupčane vrpce
obavlja se prvo kupanje da bi se novorođenčetu očistila koža. Kupanje se obavlja tekućom
vodom čija temperature mora biti između 37 i 38˚C.
Nakon završenog kupanja i obrade pupčane vrpce obavlja se prvi pregled i ocjenjivanje
sposobnosti novorođenčeta, te pregledom ustanovljava da li postoje neke urođene
anomalije. Mjeri se glava, grudni koš, dužina i težina novorođenčeta. Detaljno se
pregledaju glava, usta, nos, polni organi, anus, a o anomalijama se odmah obavijesti
ljekar. U prvoj i petoj minuti života procjenjuje se stepen vitalnosti svakog novorođenčeta
na osnovu uspostavljenih životnih funkcija – srčane radnje, disanja, boje kože,
neuromuskulatornog tonusa te fizičke iritabilnosti, po Apgar skoru (ocjenjuje se poenima

- 16 -
od 0 do 2), a skor od 7 -10 poena ukazuje na uspješno početno adaptiranje na
vanmateričnu sredinu.
Prva profilaksa novorođenčeta započinje u porodilištu. Zbog mogućnosti gonoroične
infekcije konjuktiva tokom prelaska novorođenčeta kroz porođajne puteve, odmah po
rođenju novorođenčetu se u oči ukapava nekoliko kapi 1% srebro nitrata (Kredeov
postupak). Po povijanju dijeteta pedijatrijska sestra nosi dijete majci na prvi podoj.

19. Osnovni oblici zavoja i način zavijanja ?

Zavoji su razne vrste tkanina različitih fizičkih svojstava, oblika i načina primjene, koje
služe za medicinsku upotrebu i liječenje svih vrsta rana. Zavojni materijal prema svojoj
strukturi može biti mek, krut, gust, porozan, promočiv i nepromočiv. Prema svrsi razlikuju
se dvije vrste zavojnog materijala :
▪ Onaj koji se stavlja na samu ranu – gaza i
▪ Onaj koji služi da se gaza pričvrsti na ranu – zavoj
Sterilna gaza se stavlja direktno na ranu, a na gazu se često stavlja i razni medikamenti,
praškovi, tečnosti. Tuferi ili upijači su mali komadi sterilne gaze koji služe za upijanje
iscetka iz rane. Tamponi su uglavnom načinjeni od gaze i služe da se neki otvor zapuši.
Zavoji su trake različite dužine (1,5 do 10 m) i širine (2, 5, 10 ili 15 cm) namotane u valjke
a služe za pričvrščivanje gaza ili drugog materijala na dijelove tijela – glavu, trup i
ekstremitete. Prvi zavoj stavlja se na sve povrede. Pri postavljanju zavoja treba voditi
računa o slijedećem :
▪ Zavoj se stavlja sa lijeva na desno, pri čemu glavu zavoja treba držati u desnoj ruci, a
slobodan kraj zavoja u lijevoj ruci
▪ Zavoj ne treba da bude labav da ne bi spadao, ali ni previše zategnut da ne bi ometao
cirkulaciju.
Postoji nekoliko osnovnih oblika zavoja za pojedine dijelove tijela. Zavoj glave može biti :
▪ Jednostavan zavoj glave
▪ Dvostruki zavoj glave
▪ Hipokratova kapa
▪ Zavoj za jedno oko
▪ Zavoja za oba oka
▪ Zavoj za uho
Obično se počinje kružnim namotavanjem oko glave, a zatim se ide poprečno, preko glave
– sve dok se ne pokrije povređeno mjesto. Po potrebi zavoj se može postavljati simetrično
i asimetrično.
Zavoj za grudni koš može biti asimetričan, ukoliko treba da se obuhvati jedno rame. Zavoji
za gornje i donje ekstremitete su uglavnom jednostavni zavoji, silazne ili uzlazne osmice,
u zavisnosti od dijela ekstremiteta koji treba zaviti.

20. Vrste, trebovanje, čuvanje i putevi unošenja lijeka ?

- 17 -
Lijekovi su supstance koje se u određenim dozama i uslovima koriste za sprečavanje,
olakšavanje i izlečenje oboljenja ili pojedinih simptoma bolesti. Mogu biti organskog i
neorganskog porijekla, a prema svom djelovanju mogu biti specifični (djeluju na određena
oboljenja) i nespecifični (djeluju na simptom nekog oboljenja). lijekovi se u organizam
unose :
▪ Na usta (peroralno)
▪ Preko rektuma (rektalno)
▪ Preko injekcija (parenteralno)
▪ Preko kože (utrljavanjem)
▪ Inhalacijom (udisanjem pare i aerosola)
Peroralno (na usta) unose se lijekovi u čvrstom stanju (tablete, dražeje, kapsule, praškovi)
ili tečnom stanju (sirupi i kapi). Ovako unijeti lijekovi se preko sluzokože digestivnog trakta
resorbuju i putem krvi djeluju na oboljenje ili simptome bolesti. Praškovi su lijekovi koji su
tačno dozirani, a piju se nerastvorljivi ili rastvorljivi u vodi. Tablete su lijekovi u čvrstom
stanju određene doze, glatke površine, što olakšava gutanje. Dražeje su lijekovi obloženi
nekom elastičnom glazurom, lako se gutaju jer su prijatnog i slatkog ukusa. Kapsule su
lijekovi koji se nalaze u želatinskim omotačima – kapsulama a rastvaraju se u tankom
crijevu. Tečni lijekovi za unutrašnju upotrebu su lijekovi rastvorljivi u vodi ili nekoj tečnosti.
Kapi se daju sa vodom, mlijekom, čajem, limunom ili na kocki šećera. Sublingvalno
davanje lijeka podrazumjeva stavljanje tableta (lingvaleta) ispod jezika, gdje se pod
uticajem pljuvačke lijek brzo apsorbuje i resorbuje. Ovi lijekovi se ne smiju progutati jer
želudčani sokovi smanjuju njihovo dejstvo.
Parenteralno unošenje lijekova – djeluje mnogo brže. Lijek se parenteralno može dati na
nekoliko načina i to :
▪ Intramuskularno (u mišić)
▪ Intravenski (u venu)
▪ Intrakutano (u kožu)
▪ Subkutano (ispod kože)
▪ Epikutana (lokalna) primjena lijeka
Lijek se unosi pomoću brizgalice ili šprica. Brizgalice mogu biti različitih veličina od 2, 5,
10, 20, 50, 100, 200 i 500 cm. Brizgalice se sastvoje od dva dijela : cilindra, na kome
se s jedne strane nalazi kljun za namještanje igle i klipa. Na cilindru su obelježeni milimetri
a svaki milimetar je podijeljen na deset dijelova. Igle moraju biti oštre, sa koso zasječenim
vrhom radi lakšeg prodiranja, moraju da budu čvrste ali i elastične da se ne bi lako lomile
i napravljene od nehrđajućeg čelika. Prilikom davanja lijeka mora se obratiti pažnja na :
tačan naziv lijeka, ime i prezime bolesnika kome se lijek daje, tačnu dozu lijeka i način
unošenja lijeka, te vrijeme kada se lijek mora dati.
Za intravensko davanje lijekova i infuzionih tečnosti u poslednje vrijeme koriste se
specijalne plastične igle – Braunove igle (braunile) koje se mogu koristiti više dana.

21. Subjektivni i objektivni znaci bolesti ?

- 18 -
Posmatranje (inspekcija) bolesnika stalan je zadatak medicinske sestre tokom liječenja
i njege. Objektivni znaci bolesti su sve promjene koje se utvrđuju inspekcijom ili
medicinskim aparatima.
U objektivne znake bolesti spadaju :
• Položaj bolesnika (aktivan – omogućava zauzimanje svih fizioloških položaja tijela,
pasivan – položaj zauzimaju bolesnici u šoku, komi, za vrijeme operativnih zahvata i
dijagnostičkih metoda koji se izvode u opštoj anesteziji itd. i prinudni položaj – zavisi
od prirode oboljenja i sastavni je dio ukazivanja prve pomoći, njege i liječenja
bolesnika)
• Psihičko stanje i stanje svijesti
• Vitalni znaci – su odraz životnih funkcija organizma i razmjene materija i energije. U
stalnom su uzajamnom odnosu. U vitalne znake spadaju tijelesna temperatura,
puls, disanje, arterijski krvni pritisak (TA) i venski krvni pritisak (CVP)
• Izlučevine
Simptomi predstavljaju neposrednu manifestaciju bolesti ili način na koji one utiču na
psihosomatiku bolesnika. Mogu biti subjektivni, funkcijski i opšti. Subjektivni simptom je
npr. bol, pri čemu bolesnik opisuje lokalizaciju i radijaciju, kao i karakter i intenzitet bola.
Funkcijski simptomi posljedica su poremećene funkcije oboljelih organa, takvi simptomi
su npr. dispneja, paroksizmalna noćna dispneja, disfragija (otežano gutanje) itd. U opšte
simptome spadaju npr. gubitak apetita, svrab kože, osjećaj slabosti itd.
Subjektivni znaci bolesti : simptomi su subjektivne pojave. Najčešći simptomi su bol,
osjećanje slabosti i malaksalosti, vrtoglavica itd. Reakcija organizma na nastali patološki
proces manifestuje se različito, i to :
• Stalnim oštrim bolom
• Tupim bolom u prekidima
• Bolom u vidu tištenja
Bol mogu pratiti i spoljni, objektivni znaci, kao što su bolan izraz lica, nabrane obrve, nekad
je praćen mučninom, gađenjem i povraćanjem npr. kod perforacije želuca, oboljenja
pankreasa i žučnih puteva. Bol u grudnom košu nastaje usljed oboljenja organa grudne
duplje i manifestuje se kao : stenokardija, bol iza grudne kosti, koji može da se širi prema
donjoj vilici, nadlakticama, lijevom ramenu, malom prstu lijeve ruke (kod angine pektoris),
bol pri disanju (kod zapaljenja plućne maramice), bol pri gutanju (disfagija) što ukazuje na
oboljenje jednjaka, bol ispod desnog rebarnog luka koji se širi prema desnoj lopatici,
ukazuje na oboljenje žučne kese i žučnih puteva. Bol u trbuhu iznad pupka, koji se širi u
vidu pojasa, ukazuje na akutni pankreatitis. Bubrežne kolike manifestuju se jakim
bolovima koji počinju u slabinskom dijelu i šire se prema polnim organima i butinama.

22. Kašalj, vrste kašlja, uzimanje i posmatranje sputuma ?

- 19 -
Izlučevine su produkti stvoreni radom čitavog organizma, a koje organizam izbacuje kao
štetne i nepotrebne supstance. Izlučevine ukazuju kakva je funkcija organa koji ih stvara
i izbacuje, to može biti važan dijagnostički materijal. U izlučevine spadaju : ispljuvak
(sputum), mokraća, stolica i povraćene mase. Sve izlučevine mogu se posmatrati
mikroskopski, makroskopski i hemijski. Ispljuvak se iz disajnih organa izbacuje putem
kašlja. Kašalj (tussis) je refleksni akt koji nastaje nadražajem tusigenih zona čiji se refleksi
prenose na centar za kašalj, pri čemu se disajni putevi oslobađaju sekreta (sputuma).
Centar za kašalj nalazi se u produženoj kičmenoj moždini. Kašalj može biti neproduktivan,
suv, naporan za bolesnika i produktivan praćen iskašljavanjem veće ili manje količine
sputuma. Kašalj prati bolest organa za disanje a po svojoj manifestaciji može biti kratak,
bolan i neproduktivan, npr. kod pleuritisa. Suv, nagao i eksplozivan kašalj koji dugo traje
javlja se kod traheobronhitisa i raka bronha. Produktivan kašalj javlja se kod zapaljenja
bronha (bronchopneumonia), ograničenog gnojnog apscesa u plućima (abscessus
pulmonum), proširenja bronhija sa gnojnim sputumom (bronchiectasiae), plućne
tuberkuloze (tuberculosis pulmonum) u drugom stadijumu razvoja. U normalnim uslovima
ispljuvak je oskudan, a sadrži malo sluzi, čestica prašine, leukocita i bakterija, kao i epitela
disajnih puteva. Kod nekih oboljenja ispljuvak postaje obilniji, ima više sluzi, epitela,
bakterija – izazivača oboljenja a može sadržati i eritrocite i plućni parenhim.
Makroskopskim posmatranjem ispljuvka određuje se : boja, količina, reakcija, miris i
konzistencija ispljuvka. U toku 24 h količina ispljuvka može iznositi nekoliko kubnih
milimetara, jednog litra pa i više. Reakcija ispljuvka je u normalnim uslovima alkalna. Kod
zdravih ljudi ispljuvak nema mirisa, dok je kod bolesnih ispljuvak veoma neprijatnog
mirisa. Ispljuvak u kome ima veće količine leukocita i bakterija je žutozelen, a ako ima i
malo eritrocita prošaran je tankim crvenim nitima, to je hemoptiza, a ukoliko ima više krvi
u ispljuvku, odnosno ukoliko je on pomješan sa krvlju, to je hemoptoa. Konzistencija
ispljuvka može biti kašasta, sluzava i pjenušava. Uzimanje ispljuvka obavlja se na taj
način što bolesnik iskašlje u čist sterilan sud. Najčešće se upotrebljavaju sterilne Petrijeve
šolje ili specijalne sterilne staklene čaše. Prilikom slanja na pregled ove posude moraju
biti dobro zatvorene, takođe čistim i sterilnim poklopcem.

23. Mokrenje, kontrola, posmatranje i kataterizacija mokraćne bešike ?

Mokrenje je fiziološka funkcija pri kojoj se iz organizma izlučuje mokraća preko
urogenitalnog sistema. Centar za mokrenje nalazi se u slabinskom dijelu kičmene
moždine. Mokraća se stvara u bubrezima i putem mokraćnih kanala se izbacuje iz
organizma. Preko mokraće se iz organizma izbacuju nepotrebne i štetne materije koje se
stvaraju u procesima metabolizma, kao i patogeni mikroorganizmi, pa je mokraća kod
nekih infektivnih oboljenja zarazna. Mokrenjem se iz organizma odstranju svi u vodi
rastvorljivi produkti metabolizma : urea, mokraćna kiselina, kreatinin, sulfati, fosfati,
elektroliti, otrovne materije, pojedini lijekovi i kontrastna sredstva. Za makroskopsko
posmatranje mokraće važni su : količina, miris, boja, specifična težina i reakcija.
Količina izlučene mokraće za 24 h naziva se diureza. U normalnim uslovima u toku 24 h
izluči se od 1200 do 1500 ml mokraće, što zavisi od hrane i unijete količine tečnosti, zatim

- 20 -
od znojenja, povraćanja ili dijareje. Ponekad je potrebno mjeriti i količinu izlučene mokraće
u toku 24 h da bi se dobio pravi uvid u funkciju bubrega. Tako se povećana količina
mokraće u toku 24 h naziva poliurija, smanjenja količina oligurija, a potpuni prestanak
anurija. Zdrav čovjek mokri 3 do 6 puta dnevno, nijednom ili jednom u toku noći, naravno
u zavisnosti od unijete količine tečnosti. Inkontinencija je nemogućnost bolesnika da
zadržava mokraću pa ona nekontrolisano otiče ili kaplje. Retencija je nemogućnost
potpunog pražnjenja bešike, pa u bešici uvijek ostane izvjesna količina mokraće. Boja
mokraće zavisi od njenog sastava i u normalnim uslovima je svijetložute boje usljed
prisustva urobilinogena, kisele reakcije i specifičnog mirisa na amonijak. Ukoliko sadrži
veću količine eritrocita, boja mokraće je crvena i to je hematurija, prisustvo bjelančevina
u mokraći označava se kao albuminurija a prisustvo šećera glikozurija. Mokraća ima
svojstven miris na koji utiču vrsta hrane, unijeti lijekovi ili oboljenje. Specifična težina urina
mjeri se urinometrom, a u normalnim uslovima iznosi od 1012 do 1025. Urinometar je
staklena cilindrična naprava koja je graduisana, a na donjem dijelu ima proširenje
ispunjeno olovom koje je održava u vertikalnom položaju. Mokraća se sipa u cilindričnu
posudu do oznake 100 ml, i to polako, da ne pjeni. Zatim se stavi urinometar koji slobodno
pliva u vertikalnom položaju i očita se specifična težina. Poslije upotrebe posuda i
urinometar se dobro operu i dezinfikuju. Reakcija mokraće u normalnim uslovima je slabo
kisela.
Uzimanje mokraće za laboratorijski pregled obavlja se na taj način što bolesnik mokri u
čist, sterilan sud. Za pregled treba uzeti prvu jutarnju mokraću. Ako je potrebno
bakterijološko ispitivanje, mokraću treba uzeti kateterom, što je naročito važno kod žena
s obzirom na anatomski odnos mokraćnih i polnih organa.
Kateterizacija je postupak uvlačenja katetera kroz mokraćni kanal do bešike. Kateter je
meka gumena cijev sa zaobljenim vrhom. Na 1 cm od vrha nalazi se otvor koji vodi u
šupljinu katetera. Postupak kateterizacije je slijedeći :
▪ Prvo se opere polni organ
▪ Kateter se blizu vrha uhvati anatomskom pincetom
▪ Na vrh katetera stavi se sterilni glicerin ili vazelin
▪ Drugom rukom se malo uhvati polni organ i malo raširi ulaz mokraćnog kanala
▪ Kateter se pažljivo gura i kada se pojave prve kapi mokraće znači da je kateter stigao
do bešike.
Kateterizacija se kod žena mnogo lakše izvodi nego kod muškaraca, s obzirom na to da
je mokraćni kanal kod žena dugačak 1 – 1,5 cm. Bolesnicima koji nemogu da kontrolišu
mokrenje stavlja se trajni kateter koji se fiksira da ne bi ispao, a bešika se svakodnevno
ispira 3% - tnim rastvorom borne kiseline.

24. Defekcija, posmatranje stolice i klizma ?

- 21 -
Defekacija je fiziološka funkcija organizma pri čemu se prazni sadržaj završnog dijela
debelog crijeva (ampula recti). Do defekacije dolazi usljed fizičkog pritiska fekalnih masa
na zid crijeva, čime se pojačava peristaltika, te se crijevni sadržaj (feces) potiskuje kroz
rektum prema anusu. Aktom defekacije upravlja centar koji se nalazi u lumbo-sakralnom
dijelu kičmene moždine. Feces se sastoji od nesvarenih sastojaka hrane, bakterija,
epitela, sluzi, žuči i fermenata. Izgled i sadržaj stolice ukazuju na to da li je funkcija varenja
normalna ili poremećena. Makroskopskim posmatranjem stolice utvrđuje se : količina,
boja, konzistencija, miris i prisustvo crijevnih parazita.
Količina fecesa zavisi od količine unijete hrane i njenog sastava, kao i od vrste hrane,
odnosno toga da li je hrana pretežno biljnog ili životinjskog porijekla. Boja stolice u
normalnim uslovima je tamnosmeđa i potiče od žučnih boja. Na boju stolice može da utiče
i sadržaj hrane, kao i neki lijekovi. Medicinski ugalj boji stolicu crno, to isto čini i bizmut,
dok je barijum boji bijelo. Krvarenje iz želuca ili dvanaestpalačnog crijeva daje crnu boju
stolice zbog hemoglobina koji mjenja boju pod uticajem hlorovodonične kiseline iz želuca.
Krvarenje u donjim partijama daje svijetlocrvenu boju.
Konzistencija fecesa zavisi od količine vode koju sadrži a može biti : tvrda, kašasta i
rijetka. I neka oboljenja daju karakterističan izgled stolice : kod dizenterije je
sluzavokrvava, dok kod trbušnog tifusa ima izgled čorbe od graška. Miris stolice zavisi
od vrste bakterija u debelom crijevu. Ako preovlađuju bakterije vrenja ima nakiseo zadah,
dok je u prisustvu bakterija truljenja njen miris veoma neprijatan. Za laboratorijsko
ispitivanje stolica se uzima u čist stakleni sud koji mora biti čvrsto poklopljen. Često se u
te svrhe koristi Petrijeva šolja.
Klistiranje – je medicinsko tehnička radnja kojom se prazni debelo crijevo od fecesa. Ona
pojačava peristaltiku debelog crijeva i dovodi do njegovog pražnjenja. Klizma djeluje
mehanički i hemijski. Mehaničko djelovanje se ostvaruje određenom količinom unijete
tečnosti, odnosno rastezanjem zidova debelog crijeva a hemijsko toplom vodom koja služi
kao rastvarač. Pri tom se mogu korisititi kuhinjska so, ulje, glicerin, prokuvana sapunica.
Ove supstance imaju određeno hemijsko dejstvo na rastvaranje fecesa. Pokretnim
osobama klizma se daje u prostoriji pored WC-a a nepokretnim bolesnicima u krevetu. Za
davanje klizme koristi se irigator u koji se sipa tečnost za klistiranje. Posuda može primiti
1-1,5 l tečnosti i graduisana je da bi se mogla kontrolisati količina tečnosti koja se daje.
Na gornjem dijelu posude nalazi se alka za kačenje suda, a na donjem dijelu je otvor sa
cijevčicom na koju se stavlja gumeno crijevo dužine 1,5 – 2 m. Na drugi kraj gumene cijevi
stavlja se nastavak koji ulazi u rektum. Očišćen i prokuvan rektalni nastavak namaže se
pomoću čiste špatule vazelinom da bi se lakše stavio u čmar. Prije stavljanja u čmar iz
gumene cijevi se ispusti vazduh. Nastavak gumene ili plastične cijevi se uvlači u čmar oko
20 do 25 cm a zatim se pusti tečnost da ide u debelo crijevo, ali postepeno, nikako
odjednom. Isticanje tečnosti reguliše se slavinom koja postoji na cijevastom dijelu,
nastavku posude, ili na samom gumenom, odnosno plastičnom crijevu. Po završenom
davanju klizme treba sve stvari pospremiti, bolesnika očistiti i oprati.

25. Oksigenoterapija ?

- 22 -
Oksigenoterapija je terapijska primjena kiseonika (obično inhalacijom). To je intervencija
kojom se omogućava potrebna količina kiseonika u situaciji kada je organizam zbog
određenih poremećaja doveden u stanje smanjene oksigenacije. Anoksemija je
smanjenje količine kiseonika u krvi, a ako je ona manjeg stepena, naziva se
hipoksemija. Anoksemija dovodi do nedostatka kiseonika u tkivima što se naziva
anoksija, a ukoliko je manjeg stepena hipoksija. Anoksemija nastaje zbog opstrukcije
disajnih puteva, anemije, poremećaja u cirkulaciji ili samim tkivima. Indikacije za
primjenu oksigenoterapije su :
▪ Udisanje vazduha u kojima nema dovoljno kiseonika (na velikim visinama)
▪ Anemija
▪ Trovanje ugljen – dioksidom, cijanidima i dr,
▪ Oboljenja pluća i srca (hronične opstruktivne bolesti)
▪ Edem pluća
▪ Infarkt miocarda
▪ Razne povrede glave, grudnog koša i abdomena
▪ Akutna oboljenja mozga
▪ Postooperativno liječenje bolesnika usljed anoksije
Kiseonik se za medicinsku upotrebu prečišćava i u čuva pod pritiskom u čeličnim bocama.
Kiseonik treba da je ovlažen kako bi se spriječilo sušenje disajnih sluznica. U tu svrhu
koriste se aparati za davanje kiseonika sa vodenom parom (ovlaživači) i sa vodenim
kapima (aerosol – raspršivači). Količina datog kiseonika mjeri se u l/min a veličina doze
(koncentracija) zavisi od stanja gasova u arterijskoj krvi. U slučaju hipoksije bez
hiperkapnije količina datog kiseonika može biti i do 10 l/min. U slučaju da postoji i
hiperkapnija daje se samo 1-2 l/min u vremenskim intervalima do po nekoliko časova.
Primjena kiseonika može biti : neograničena (ukoliko se kiseonik bolesniku daje preko
maske ili preko nazalnog katetera – u takvim slučajevima u vazduhu koji se udiše ima 10-
60% kiseonika) i ograničena (koja se daje, npr. bolesnicima sa hroničnim bronhitisom –
smješa vazduha koji se daje preko specijalnih maski sadrži 25-30% kiseonika).

26. Primjena termičkih postupaka u liječenju ?

U svakodnevnom liječenju bolesnika primjenjuje se i lokalno rashlađivanje ili zagrevanje
pojedinih anatomskih dijelova radi smirenja ili ubrzavanja zapaljenskih procesa, odnosno
pojačane resorpcije. Kao izvori toplote u liječenju koriste se infracrveni zraci -i djeluju
umirujuće na nervne završetke što dovodi do smanjenja bola (u ovu svrhu koriste se
specijalne lampe različitog intenziteta), krioterapija (takođe dovodi do brzog analgetičkog
efekta izazivanjem reaktivne hiperemije a samim tim i do opuštanja spastičke
muskulature, konverziona terapija – je dubinska toplotna terapija (može biti
kratkotalasna i mikrotalasna), primjena ultrazvuka – čija je prodornost 3-5 cm ispod kože
takođe dovodi do stvaranja toplote (ovo termičko dejstvo ispoljava se analgetski i
antiinflamatorno), hidroelektrični postupci – primjenom ovih postupaka postiže se
proširenje krvnih sudova (površinski i dubinski), aktivna hiperemija i ublažvanje bolova,
primjena lasera – takođe ima toplotni efekat u fiziološkim granicama jer djeluju na
- 23 -
smanjenje bola, primjena termofora – primjenom termofora postiže se lokalno
zagrevanje tkiva što takođe ima pozitivan terapijski efekat (na mjestu gdje je stavljen
termofor dolazi do pojačanog priliva krvi usljed čega se razvija lokalna hiperemija a koža
postaje crvena i topla, dolazi do ubrzanja procesa metabolizma, javlja se resorpcija
nastalog eksudana, smanjuju se bolovi kao i razni spastički procesi. Termofor se koristi i
za opšte zagrevanje bolesnika, međutim negativne osobine su što spolja dovdena toplota
povećava potrebu za kiseonikom i metabolitima u tako zagrejanim tkivima, a u spastičnim
i tromboziranim krvnim sudovima cirkulacija je otežana, pa može nastati nekroza, takođe
primjena termofora može dovesti do kolapsa, flatera pretkomora i komora itd, i primjena
arnjeva (električno grejanje) – koristi se kod lokalnog liječenja opekotina i smrzotina te
vlažnih i suhih gangrena usljed oboljenja arterijskih krvnih sudova, zagrevanja bolesnika
i dr.
Lokalno rashlađivanje tkiva ima takođe pozitivan terapijski efekat – na mjestu gdje je
stavljen hladan oblog ili kesa sa ledom, u početku dolazi do smanjenog priliva krvi zbog
spazma kapilara, usljed čega koža lokalno postaje blijeda, a kasnije zbog atonične
paralize kapilara javlja se hiperemija i koža postaje crvena na mjestu rashlađivanja.
Metabolizam se usporava i zapaljenski procesi se smanjuju, nastaje lakša anestezija
perifernih nerava, te se bol smanjuje.

27. Anafilaktički šok ?

Anafilaktčki šok je fudrojantna, gotovo trenutna i često fatalna algergijska reakcija koja
nastaje nekoliko minuta poslije parenteralne, a rijetko per oralne primjene lijekova ili
nehumanih bjelančevina uključujući serum, otrove i hranu. Anafilaktička reakcija ili šok
mogu nastati kao rezultat djelovanja antigena koji su uneseni u organizam preko
respiratornih organa, gastrointestinalnih puteva, preko kože ili parenteralno.

Kod anafilaktičkog šoka dominiraju slijedeći simptomi :

➢ Hipotenzija
➢ Bronhospazam i dispneja
➢ Klinkeov edem
➢ Generalizovana ultikarija i eritemski raš

Nastupa iznenada i nepredviđeno i već kod sumnje na anafilaktički šok treba započeti
zbrinjavanje pacijenta bez traženja etiološkog uzroka. Pored opisanih simptoma
anafilaktički šok se manifestuje iznenadnim gubitkom svijesti a često i popuštanjem
sfinktera.

Terapija :

- 24 -
Postaviti pacijenta u ležeći položaj na leđa, osigurati prohodnost disajnog puta
(Airway), dati adrenalin subkutano, intramuskularno ili intravenski, kiseonik (masku),
antihistaminike, corticosteriode, aminfilin i dopamin kod perzistentne hipotenzije.

28. KPR, indikacije i način izvođenja ?

Kardio pulmonalna reanimacija – BLS sprovođenje mjera i postupaka kojima se
poremećene, ugrožene ili zaustavljene životne funkcije popravljaju ili uspostavljaju.
Osnovna svrha primjene KPR-a je da obezbjedi kiseonik za krvotok, srce i druge vitalne
organe. KPR obuhvata slijedeće faze :
a) AIRWAY (utvrđivanje stanja svijesti) – u ovu fazu spada :
➢ Otvaranje disajnih puteva – ovaj postupak izvodi se na 3 načina :
a defleksija glave
b defleksija glave + podizanje brade
c trostruki zahvat (sa ili bez defleksije brade)
d stavljanje orofaringelanog tubusa
e endotrahijalnu intubaciju (najbolji i najsigurniji način održavanja disajnih
puteva jer osigurava potpunu odvojenost disajnog i respiratornog trakta) – to je
radnja koja omogućava održavanje prohodnosti vazdušnih puteva, sprečava
aspiraciju, olakšava ventilaciju, oksigenaciju i supciju a omogućava i
intrapulmonalnu primjenu lijeka
b) BREATHING – utvrđivanje prestanka disanja – nakon otvaranja disajnog puta
prestanak disanja utvrđujemo metodom gledam, slušam, osjećam (spasilac klekne
kraj povrijeđenog, stavi uho iznad usta povređenog, gleda pokretne grudnog koša,
sluša disanje i osjeća strujanje vazduha)
c) CIRKULATION – utvrđivanje prestanka pulsa – vriši se pritiskom sa 2 ili 3 prsta na
velikim arterijama (a. Carotis et a. Femoralis). Nakon utvrđivanja besvjesnog stanja,
nakon otvaranja ili omogućavanja otvaranja disajnih puteva, te utvrđivanja prestanka
disanja i pulsa na velikim arterijama pristupa se KPR-u. KPR izvodi se sa jednim ili
dva spasioca na slijedeći način :
➢ Unesrećeni se postavi na tvrdu podlogu na leđa
➢ Rade se 30 kopresija na grudni koš, a nakon toga 2 inspiracije (mogu se izvoditi
tehnikom usta na usta ili usta na nos)
➢ Nakon 2 minuta, 7 ciklusa, vrši se provjera pulsa, te se u međuvremenu zove hitna
pomoć
Dolaskom hitne pomoći započinju mjere napredne kardio pulmonalne reanimacije.
Bolesnik ima veće izglede da preživi ako se ranije započne primjena postupka
oživljavanja. Važno je znati da se pri nastanku kardiovaskularnog zastoja simptomi javljaju
slijedećim redom :

➢ Trenutni gubitak pulsa

➢ Gubitak svijesti za 10 do 20 sec
➢ Prestaje disanje za 15 do 30 sec
- 25 -
 ➢ I široke zjenice koje ne reaguju poslije 60 do 90 sec

29. Uzimanje krvi za laboratorijske analize ?

Krv je tečno tkivo koje ispunjava srce i krvne sudove i svojim kretanjem omogućava vezu
između svih organa i ćelija. Krv se uzima od bolesnika radi utvrđivanja patoloških
poremećaja, kontrole, manifestacije i toka bolesti, faza egzacerbacije (pogoršanja) i
prognoze bolesti. Krvne analize sastavni su dio dijagnostičkih postupaka. Za većinu
biohemijskih analiza koristi se serum venske ili kapilarne krvi, a kada treba spriječiti i
koagulaciju krvi upotrebljavaju se slijedeća antikoagulantna sredstva : natrijum citrat,
heparin, EDTA (etilen – diamino – tetrasirćetna kiselina), amonijum ili kalijum –
oksalat i drugo.
Krv se uzima iz površinskih vena kubitalne regije – vene cefalike (v. Cefalica), vene
bazilike (v. Bazilica), srednje vene cefalike, srednje vena bazilike, prednje ulnarne vene i
dr. Krv se uzima po svim principima aseptičkog rada i uz poštovanje lične higijensko –
tehničke zaštite. Epruvete se obilježavaju naljepnicama sa imenom i prezimenom
bolesnika ispisanim štampanim slovima. Ubodno mjesto treba zašititi tuferom sa
dezinfikacionim sredstvom, a hemostazu digitalnom kompresijom u trajanju od 10 min.
Ruka bolesnika mora biti opružena. U rutinsku krvnu analizu spadaju KKS i određivanje
sedimentacije eritrocita, dok su ostale metode specifične i primjenjuju se u zavisnosti od
oboljenja organa, odnosno sistema. Sedimentacija krvi (SE) je brzina taloženja uobličenih
krvnih elemenata van krvnog suda, sa sprečenom koagulacijom. Odnos natrijum – citrata
i krvi je 1:4. Fiziološki sedimentacija eritrocita je ubrzana za vrijeme menstrualnog ciklusa,
u trudnoći, laktaciji, poslije dužih toplih kupki ili uzimanja hrane. Sedimentacija se ubrzava
i kod patoloških stanja : akutne i hronične infekcije, intoksikacije, tuberkuloze, reumatske
groznice (reumatizma), malignih neoplazmi, manifestnih anemija, leukoza, infarkta
miokarda, insuficijencije bubrega, jetre i drugih organa, sifilisa (luesa) i dr. Najčešća
metoda za određivanje sedimentacije eritrocita je po Vestergrinu. Očitavanje se vrši
poslije prvog i drugog sata, a može i poslije 24 sata. Brzina sedimentacije izražava se u
milimetrima plazme iznad sloja nataloženih eritrocita. Za muškrca normalne vrijednosti
poslije jednog časa su 3 – 5 mm, a poslije 2 sata 1 – 12 mm, a za žene poslije 1 h 6 – 12
mm, a poslije 2 h do 24 mm. Sedimentacija je usporena kod policitemije (povećanog broja
krvnih elemenata) i kada je povećana koncentracija elektrolita (Na+, K+, Cl i dr.). Za
analizu je potrebno 5 ml krvi.
Fibrinogen je krvna bjelančevina koja se stvara u jetri, a pripada grupi globulina. Za
analizu je potrebno 2 ml 3,8%-tnog natrijum – citrata i 8 ml krvi (odnos 1:4). Elektroliti
(natrijum, hlor, kalijum, kalcijum i dr.) obično se određuju zajedno, jer su od izuzetne
važnosti. Veličina osmotskog pritiska zavisi od količine elektrolita. Hipernatriemija može
nastati zbog : dehidratacije bez gubitka soli (diabetes inspidus), difuznog znojenja bez
uzimanja vode, unošenja velike količine natrijuma preko digestivnog trakta i infuzijom,
nedovoljnog unošenja tečnosti i kod bolesnika u komi.
Hiponatriemija nastaje zbog : povećanog gubitka natrijuma preko gastrointestinalnog
trakta, bubrega i kože, smanjenja reapsorpcije natrijuma u nefropatiji, Adisonovoj bolesti
- 26 -
itd. Za određivanje natrijuma uzima se 2 ml venske krvi. Hiperhloremija se javlja u slučaju
zadržavanja (retencije) natrijuma (metaboličke acidoze). Hipohloremija može nastati zbog
povraćanja ili ispiranja želuca (gastrosukcija). Smanjenje hlora može dovesti do alkaloze
(promjene pH vrijednosti krvi). Za određivanje hlora potrebno je 2 ml venske krvi.
Hiperkaliemija nastaje zbog smanjenog izlučivanja kalijuma u bubrezima, a hipokaliemija
zbog prekomjernog gubitka gastrointestinalnim traktom (akutna i hronična dijareja),
neoplazme tankog i debelog crijeva, povraćanja i pojačanog izlučivanja putem bubrega.
Hipokaliemija dovodi do mišićne slabosti, slabljenja disajne muskulature (hipoventilacije),
slabosti mišića digestivnog trakta (ileus) i do srčanog zastoja. Za određivanje kalijuma
potrebno je 3 ml venske krvi. Kalcijum je od izuzetne važnosti za većinu funkcija
organizma. Utiče na rad srca, proces koagulacije i stvaranje kostiju. Hiperkalciemija se
javlja u hiperparatireodizmu, osteoporozi i hipervitaminozi D. Za određivanje kalcijuma
uzima se 2 ml venske krvi. Hipokalciemija nastaje u hipoparatiroidizmu i hipovitaminozi D
a ispoljava se pojačanom razdražljivošću perifernog i centralnog nervnog sistema
(tetanične kontrakcije), a ako zahvati repsiratornu muskulaturu dovodi do asfiksije.
Gasne analize krvi – jedan od osnovnih faktora stabilnosti unutrašnje sredine je
održavanje acido – bazne ravnoteže pH krvi, parcijalnog pritiska kiseonika u arterijskoj
krvi i parcijalnog pritiska ugljen – dioksida. Metabolička acidoza i alkaloza nastaju usljed
primarnih promjena koncentracije bikarbonata u tjelesnim tečnostima. Normalna pH
vrijednost krvi iznosi 7,35 do 7,40, a vrijednosti HCO3 je 20 – 26 mmol. Normalan
parcijalni pritisak kiseonika je 10,5 kPa, a parcijalni pritisak CO2 iznosi 4,5 – 6 kPa. Za
analizu se uzima krv punktiranjem arterija ili arteriola (poslije vazodilatacije nekom
antireumatskom mašću) u hepariniziranu kapilarnu cjevčicu. Gvožđe pripada
oligoelementima i djeluje na hematopoezne organe (eritropoezu). Snižen nivo
koncentracije gvožđa naziva se hipoferemija ili hiposidermija, a nastaje zbog : poremećaja
u resporpciji, smanjenog unošenja hranom, gubitka fiziološkim krvarenjima (kod žena),
povreda i oboljenja u kojih dolazi do krvarenja. Deficit gvožđa dovodi do sideropenije.
Povećan nivo gvožđa izaziva hemosiderozu, taloženje gvožđa u parenhimatoznim
organima i remećenje njihovih funkcija. Hiperferemija nastaje usljed pojačanog unošenja
gvožđa ili njegove pojačane resorpcije. Za određivanje feremije treba uzeti 15 ml krvi u
hemijski čistu epruvetu.
Određivanje koagulacionog statusa – određivanjem vremena krvarenja utvruđuju se
poremećaji unutrašnjih i spoljašnjih faktora, a određivanjem vremena koagulacije samo
poremećaji unutrašnjih faktora. Vrijeme krvarenja je vrijeme potrebno da se krvarenje
zaustavi poslije uboda dubine 3 mm u jagodicu prsta ili uha. Vrijeme krvarenja po Djuku
(Duke) iznosi 1 – 3 minuta. Vrijeme koagulacije pokazuje brzinu zgrušavanja krvi van
organizma, a određuje se metodom po Li – Vajtu i iznosi od 3 – 9 minuta. Za određivanje
faktora koagulacije II, V i VII uzima se krv po Kviku (Quick). Za utvrđivanje protrombinskog
vremena po Kviku uzima se 1,8 ml krvi i 0,2 ml 3,8% - tnog natrijum – citrata (odnos 9:1).
Normalno protrombinsko vrijeme po Quicku iznosi 11 – 15 sekundi. Za određivanje
koagulacionog statusa uzima se 4,5 ml krvi i 0,5 ml 3,8% - tnog natrijum – citrata (odnos
9:1). Za određivanje lipida (holesterola, triglicerida i frakcije holesterola i lipoproteina)

- 27 -
uzima se 15 ml krvi. Krv se vadi iz vene, 12 – 14 časova poslije poslednjeg obroka. Za
analizu je potreban svjež serum.

30. Uzimanje mokraće za laboratorijske analize ?

Za laboratorijski pregled mokraća se može uzeti na nekoliko načina. Najčešće se uzima
prva jutarnja mokraća izbačena u toku jednog mokrenja, jer je po količini najobilnija i svi
su sastojci koncentrovani. Mokraća koja se skuplja u toku 24 časa koristi se za određene
hemijske analize (hormoni, glikozurija itd). Mokraća uzeta u tri čaše tokom jednog akta
mokrenja koristi se za orijentaciono određivanje lokalizacije patoloških procesa na osnovu
pozitivnosti nalaza u pojedinim čašama. Mokraća iz srednjeg mlaza se uzima u slučaju
bakteriološkog pregleda i utvrđivanja broja eritrocita i leukocita. Prije uzimanja mokraće
spoljašnje genitalije treba oprati blagim aseptičkim sredstvom. Mokraća se uvijek uzima u
dobro oprane sterilne sudove dok, dok za bakterijološki pregled sud mora biti sterilan.
Hemijskim pregledom mokraće dokazuju dokazuju se normalni ili patološki sastojci :
bakterije, šećer, hemoglobin, urobilinogen, urobilin, bilirubin i dr. Mikroskopski pregled
mokraće služi za dokazivanje raznih mikroskopskih elemenata u mokraći. Kako se oni u
njoj nalaze u malim količinama, moraju se koncentrisati sedimentiranjem (leukociti,
eritrociti, cilindri, epitelne ćelije, razne soli). Bakterijološkim pregledom mokraće,
kultivisanjem uzročnika oboljenja, dokazuje se prisustvo bakterija u urinu.

31. Uzimanje želudačnog sadržaja za laboratorijske analize ?

Funkcija želuca je lučenje hlorovodonične kiseline HCl, stvaranje unutrašnjeg činioca i
lučenje enzima (pepsin, labferment i lipaza). Želudačni sok je bistra, bezbojna tečnost, sa
prisustvom mucina (sluzi), jako kisele reakcije (pH 1 – 1,5). Pod funkcionalnim ispitivanjem
želuca podrazumjeva se ispitivanje želudčanog soka, hlorovodonične kiseline, izgleda,
boje, sedimenta i dr. Postoji više načina ispitivanja, ali se najčešće primjenjuju :
▪ Određivanje bazalne sekrecije – bazalna sekrecija je sekrecija želuca bez
stimulacije (jedina stimulacija je sonda) u vremenu od jednog časa, pod optimalnim
uslovima. Najčešće se izvodi stimulacija pentagastrinom jer su komplikacije (kolaps)
rijetke i najmanje ugrožavaju bolesnika. Pentagastrin je sintetički preparat sličan
prirodnom gastrinu koji se stvara u sluzokoži želuca. Dobijeni želudačni sadržaj
posmatra se makroskopski, šalje na biohemijsku analizu, dokazuje se aciditet,
prisustvo enzima i mliječne kiseline. Nalaz mliječne kiseline ukazuje na prisustvo
bakterija, hipoaciditet i anaciditet. Makroskopski se dokazuju količina, izgled i boja
vidljivih primjesa.
▪ Frakcionisano uzimanje želudčanog sadržaja – izvodi se stimulacijom želudačne
sluzokože histaminom, insulinom i pentagastrinom. Ukoliko prilikom stimulacije
lučenje izostane smatra se da postoji ahelija želuca (axhylia gastrica), odnosno
prestanak lučenja HCl, unutrašnjeg faktora i enzima.
Smanjeno lučenje želudačnog sadržaja naziva se hiposekrecija, a manjak HCl – a
hipoaciditet. Takođe, mogu postojati i hipersekrecija i hiperaciditet.
- 28 -
32. Uzimanje duodenalnog sadržaja za laboratorijske analize ?
Duodenalna tubaža koristi se u ispitivanju funkcije žučne kese (vesica fellae) i žučnih
puteva (ductus cysticus, ductus choledocus). Koristi se u dijagnostičke i terapijske svrhe
odnosno radi dobijanja žuči za laboratorijske analize, a kao terapijska metoda kod akutnih
hepatitisa radi evakuacije žuči. Duodenalni sadržaj sastoji se od žuči, pankreasnog soka
i sekrecije duodenuma. Žuč A je slabo alkalne rekacije, svijetložute boje, pomješana sa
duodenalnim sokom i pankreasnim enzimima. Žuč B dobija se iz žučne kesice,
mrkozelene boje (zbog biliverdina), 8-10 puta koncetrovanija zbog reapsorpcije vode iz
žučne kesice, fiziološki je sterilna, a uzima se za bilikulturu. Žuč C potiče direktno iz jetre
i zlatnožute je boje (zbog bilirubina). Duodenalna tubaža izvodi se Ajnhornovom sondom,
koja može biti za jednokratnu ili višekratnu upotrebu. Dužine je 150 cm, obeležena na
svakih 5-10 cm, sa metalnom olivom na vrhu koja omogućava brže gutanje i prolaz kroz
kardiju u želudac i kroz pilorus u duodenum.

33. Uzimanje sputuma brisa i tkiva za patohistološki i citološki pregled ?

Promjene sputuma su veoma značajne za diferencijalnu dijagnostiku patologije
respiratornog trakta. U patološkim slučajevima sputum, pored sluzi, može da sadrži i
zapaljenski eksudat sluznice disajnog trakta, kao i brojne deskvaminisane ćelije leukocita,
eritrocita i bakterija. Sputum se uzima za mikroskopski i bakterijološki pregled. Ako se
traži citološki pregled sputuma na maligne ćelije, sputum se sakuplja tokom 24 časa uz
dodatak konzervansa radi sprečavanja citolize ćelija. Uzima se u hemijski čistu Petrijevu
šolju. Bolesnik prethodno prokuhanom vodom ispere usnu duplju, a potom se iskašlje iz
dubine i sputum izbaci direktno u Petrijevu šolju, koja se poklopi, oblijepi ljepljivom
hartijom, stavi etiketa sa imenom i prezimenom bolesnika i sa propisano popunjenom
uputnicom šalje u laboratoriju.

34. Osnovni principi rendgenske dijagnostike ?

Rendgenoskopija (radioskopija) je prosvetljavanje pojedinih dijelova tijela pomoću
rendgenskih zraka. Postavlja se u cilju postavljanja dijagnoze akutnog abdomena,
povreda grudnog koša (vazduh između listova pleure govori o pneumotoraksu a krv o
hematotoraksu), hroničnih oboljenja, posmatranja i proučavanja pokreta pojedinih organa,
kao i utvrđivanja patoloških promjena na organima pri tim pokretima.
Rendgenografija (radiografija) je snimanje pojedinih dijelova čovječijeg tijela ili organa
na rendgenskom filmu, pri čemu rendgenski zraci koji slabije prodiru kroz čovječije tijelo
slabije fotohemijski djeluju na film. To se izražava svjetlinama, dok zraci probijaju čovječije
tijelo jako fotohemijski djeluju na film što je izraženo tamninom negativa.
Endoradiografija je snimanje koje se obavlja pomoću kontrastnih sredstava. Pripremu
za pregled obavlja medicinska sestra, a od pravilno sprovedene pripreme zavisi i kvalitet
pregleda. Kontrastna sredstva mogu biti pozitivna (kao što su jod, brom, torijum i drugi).
- 29 -
Ova kontrastna sredstva resorbuju rendgenske zrake i daju jasne senke na filmu.
Preparati joda mogu izazvati razne poremećaje a da bi se izbjegle neželjene reakcije
potrebno je ispitati osjetljivost bolesnika na jod. Ovaj test izvodi se na slijedeći način :
▪ Intravenski, bolesniku se intravenski ubrizgava 1 ml kontrasta, 24-48 časova prije
pregleda. Kod preosjetljivih bolesnika, odmah po ubrizgavanju, javljaju se muka,
povraćanje,svrab kože, glavobolja, tahikardija, edem glotisa i larinksa, tahipneja, periferni
kolaps i anafilaktički šok.
▪ Intradermalno, ubrizgavanjem 0,1 ml kontrastnog sredstva. Ako se poslije 10-15
minuta na mjestu uboda pojavi papula i crvenilo veće od 1 cm u promjeru, to znači da
postoji preosjetljivost organizma.
▪ Konjunktivalno ukapavanjem kapi kontrasta na konjunktivu (u srednji dio donjeg
kapka), koja ukoliko postoji preosjetljivost organizma na preparate joda postaje veoma
hiperemična.
▪ Sublingvalno (pod jezik), kada se bolesniku nakapa nekoliko kapi kontrasta ispod vrha
podignutog jezika. Kod preosjetljivih bolesnika nastaje jaka hiperemija i edem.
Negativna kontrastna sredstva ne asporbuju rendgenske zrake, tako da se šupljina
organa ispunjava kontrastom i na snimku jasno izdvaja od okolnih organa. Najčešće se
koriste kiseonik, ugljen – dioksid i vazduh za stvaranje veće prozračnosti ili teški metali
kao što su paste, emulzije i koloidne supstance.

35. Dijagnostika oboljenja glave, kičmenog stuba, grudnog koša, digestivnog

trakta, bubrega i mokraćnih puteva i ekstremiteta ?
Kraniogram je rendgenska slika lobanje. Snima se u dva pravca. Na kraniogramu se
mogu vidjeti prelomi, tumori, defekti lobanjskih kostiju itd. Za ovo snimanje ne postoji
potrebna priprema bolesnika, osim što treba izvaditi metalne ukrase iz kose, kao i druge
ukrasne predmete.
Ventrikulografija služi da se rendgenski prikaže izgled, položaj i oblik moždanih komora.
Bolesnik se priprema za opštu anesteziju, jer se intervencija vrši u operacionoj sali, po
svim principima asepse i antisepse. Priprema se sastoji u sanitarnoj obradi bolesnika,
finom brijanju glave, davanju klizme i pražnjenju mokraćne bešike. Nakon toga
medicinska sestra odvodi pacijenta u prostoriju za neposrednu pripremu za operaciju,
gdje se daje premedikacija, čiji je cilj psihičko smirenje bolesnika i smanjenje čulnih
utisaka. Daju se sedativna sredstva i bazalni narkotici koji djeluju analgetično, smiruju
bolesnika i odstranjuju osjećaj straha (obično se daju Petantin, Fortral, Atropin). Poslije
20-30 minuta sestra odvozi pacijenta u operacionu salu i smješta na operacioni stol.
Hirurg, nakon anestezije, pravi trepanacijski otvor (trepanom) na lobanji, punktira likvor uz
pomoć igle za punkciju i ubacuje kontrastno sredstvo (vazduh ili vodeni rastvor joda),
nakon čega se dobija ventrikulogram.
Encefalografija je rendgenska metoda pregleda moždanih komora kontranstim
sredstvom, gdje se prikazuje morfologija subarahnoidalnog i ventrikularnog prostora
intrakranijuma. Prirema bolesnika sastoji se u pripremi za lumbalnu ili subokcipitalnu

- 30 -
punkciju. Priprema materijala je ista kao i za lumbalnu punkciju, uz dodatak kontrastnog
sredstva i pribora za njegovo ubacivanje.
Cerebralna angiografija je snimanje krvnih sudova mozga pomoću kontrastnog
sredstva. Od kontrastnih sredstava koristi se vodeni rastvor joda koji se ubrizgava u
femoralnu arteriju, a zatim izvodi snimanje. Serijom snimaka (angiogram) utvrđuju se
prohodnost krvnih sudova i lokalizacija patoloških promjena. Snimanje se izvodi u opštoj
anesteziji pa bolesnika treba pripremiti u tom pravcu i njegovati poslije intervencije.
Dijagnostika oboljenja kičmenog stuba
Kada se posumnja na patološke procese na kičmenom stubu, najprije se vrši nativno
snimanje kičmenog stuba, kako bi se ustanovilo da li na kičmenim pršljenovima i lođi
pršljenova postoje patološke promjene pa se tek onda snima pomoću kontrastnog
sredstva.
Mijelografija je snimanje kičmenog kanala pomoću kontrastnih sredstava radi ispitivanja
njegove prolaznosti kao i da bi se odredila visina na kojoj postoji patološki proces u
kičmenom kanalu. Postupak za lumbalnu mijelografiju identičan je kao i za lumbalnu
punkciju, uz dodatak kontrastnog sredstva, s tim što se radnja izvodi u rendgen – kabinetu.
Ljekar punktira likvor, zatim ubaci kontrastno sredstvo, a zatim izvodi snimanje. Poslije
završene intervencije bolesnik se smješta u postelju, obično u sjedeći položaj, uz stalnu
kontrolu ljekara i medicinske sestre. Kod subokcipitalne mijelografije, poslije obavljene
punkcije i dobijanja likvora, treba ubaciti kontrastno sredstvo i preko monitora pratiti
njegovo spuštanje niz subarahnoidalni prostor. Ukoliko kontrast zastane na snimku će se
vidjeti patološki proces (Tu, discus herniae).
Dijagnostika oboljenja grudnog koša
Bronhografija je snimanje bronhijalnog stabla uz pomoć kontrastnog sredstva, radi
ispitivanja njegove prohodnosti i otkrivanja patoloških promjena. Za ovo snimanje koristi
se vodeni rastvor joda, uz prethodno ispitivanje (test osjetljivosti). Intervencija se izvodi u
opštoj anesteziji, te se bolesnik priprema u tom pravcu, sa posebnim osvrtom na
medikamentnu terapiju (davanje antitusika, sekretolitika, sedativa itd). Na dan pregleda
bolesnik ne smije ništa da jede, pije niti puši, a po mogućnosti ne uzima ni terapiju). U sali
za snimanje nakon davanja anestezije i ubacivanja bronhoskopa pomoću specijalnih
bronhijalnih sondi, ubacuje se kontrastno sredstvo direktno u bronh, (bolesnik se intubira
i preko endotrahealnog tubusa za to vrijeme vrši asistirana ventilacija), a zatim obavljanja
snimanje. Nakon snimanja bolesnik se odvozi u bolesničku sobu gdje je pod stalnim
nadzorom medicinske sestre i ljekara. Bolesniku se sugeriše da kontrast izbacuje
iskašljavanjem a sestra kontroliše sadržaj zbog moguće hemoptizije i hemoptoje.
Radioskopija pluća je radiološki pregled prosvjetljavanjem.
Radiografija pluća je radiološko snimanje poslije skopije, gdje se kao nalaz dobija film
kao trajan dokument.
Tomografija je slojevito snimanje slojeva plućnog parenhima. Za ovaj nalaz nije potrebna
posebna priprema bolesnika.
Radiološki pregled srca obavlja se sa pregledom pluća, gdje se na dijaskopu utvrđuje
položaj, oblik i veličina srca ili pojedinih dijelova (pretkomora, komora, velikih krvnih

- 31 -
sudova, donje i gornje šuplje vene, aorte, kretanje zidova srca i položaj prema ostalim
organima).
Teleradiografija je metoda snimanja srca i krvnih sudova (aorte) za vrijeme gutanja
barijumove kaše, gdje se prate konfiguracija i prirodna veličina srca u odnosu na
ezofagus.
Kateterizacija srca pripada invazivnim metodama ispitivanja bolesnika. Hemodinamsko
ispitivanje obuhvata kateterizaciju desnog i lijevog srca. Izvodi se radi mjerenja pritiska u
velikim krvnim sudovima i srčanim šupljinama, ubrizgavanja kontrasta i prikazivanja
srčanih šupljina i krvnih sudova, ispitivanja prohodnosti (suženja i začepljenja) krvnih
sudova (arteria coronaria sinstra et arteria coronaria dextra), kao i njihove terminalne
grane. Prilikom kateterizacije srca može se raditi i biopsija miokarda.
Dijagnostika oboljenja digestivnog trakta
Za snimanje jednjaka, želudca, dvanaestopalačnog crijeva, tankog i debelog crijeva kao
kontrastno sredstvo koristi se barijumska kaša – mlijeko (barijum – sulfat). Kontrastno
sredstvo se u organizam može unijeti na dva načina – peroralno i rektalno (klizmom).
Bolesniku se dva dana pred snimanje daje lako svarljiva hrana, koja ne fermentiše i ne
stvara gasove. Dan pre snimanja, u večernjim časovima izvodi se duboka evakuciona
klizma, a poslije nje bolesnik ništa ne jede do snimanja. Bolesnik se može pripremiti i
davanjem laksantnih sredstava – sirupa Coaclens, u dozi od 250 ml, bolesnik ga pije oko
17 časova, a nakon toga još dvije doze čiste vode (oko 500 ml). U prostoriji za snimanje
daje mu se barijumska kaša a za to vrijeme vrši snimanje jednjaka – ezofagografija. Kada
popije određenu količinu snima se želudac (gastrografija), a kasnije i duodenum
(duodenografija). Ukoliko je potrebno posmatranje prohodnosti barijumske kaše i
obavljanje snimanja crijeva onda se to radi u frakcijama, poslije 1, 2, 6 i 24 časa (pasaža
crijeva). Ukoliko postoji stenoza pilorusa, u pripremi bolesnika za snimanje treba isprazniti
želudac sukcijom.
Irigoskopija – irigografija je pregled debelog crijeva pomoću barijumske kaše, koje se
unosi klizmom. Bolesnik se priprema dva dana pred intervenciju odgovarajućom dijetom,
laksativnim sredstvima, ili klizmom. Barijumska kaša ubacuje se u debelo crijevo pomoću
irigatora, u kabinetu za snimanje, a zatim se vrši snimanje, odnosno posmatranje.
Irigografija se može izvoditi i metodom dvostrukog kontrasta barijumske kaše i vazduha
(dokazivanje – ispitivanje divertikuluma).
Holecistografija, holangiografija je snimanje žučne kese i žučnih puteva pomoću
kontrastnih sredstava, koja se mogu dati peroralno, intravenski i ubacivanjem preko T –
drena (postoperativno). Kao kontrastna sredstva koriste se preparati joda, koji se preko
jetre izlučuju u žučnu kesu i omogućavaju dobru vidljivost na rendgenskom snimku. Na
osnovu toga kako se žučna kesa puni kontrastom, kako ga koncentriše i izlučuje, kakav
oblik ima i da li je ispunjena kontrastom postavlja se dijagnoza. Kontraindikacije za
primjenu preparata joda su :
- Insuficijencija jetre
- Insuficijencija bubrega
- Insuficijencija srca
- Bazedovljeva bolest
- 32 -
- Alergijska oboljenja i
- Preosjetljivost bolesnika na jod
Peroralna holecistografija izvodi se na slijedeći način : bolesnik se priprema dva dana
prije snimanja specijalnom dijetom, a dan pre snimanja daju se laksativna sredstva.
Dvanaest do četrnaest sati prije snimanja (u večernjim časovima, obično oko 17 h) daje
se duboka evakuaciona klizma. A oko 18 časova, istog dana, daje se jodni kontrast (npr.
holevit u vidu tableta, u dozi od 0,5x6 tableta, koje uzima u razmaku od 5 minuta sa malo
čaja, u vremenu od 30 minuta). Bolesnik leži na desnoj strani najmanje 45-60 minuta. Za
to vrijeme preporučuje se držanje termofora u predjelu jetre. Bolesniku se poslije prvog
dobijenog snimka daje da popije tri, dobro umućena žumanceta, ili dva barena jaja, koja
djeluju holagogno, odnosno izazivaju kontrakciju holeciste. Snimanje se ponavlja poslije
45 minuta i ocjenjuje sposobnost holeciste za pražnjenje i prohodnost žučnih puteva. Kod
intravenske ili infuzione holecistografije i holangiografije kao i kod peroralne
holecistografije bolesniku se kontrastno sredstvo daje intravenski ili infuzijom ili preko T –
drena u postoperativnom toku (kod bolesnika kojima je ubačen T – dren). Na snimku se
utvrđuju položaj, oblik, veličina, pražnjenje, prolaznost žučnih puteva, kao i prisustvo
kalkulusa i drugih patoloških stanja. Holecistografija se ne smije izvoditi kod pacijenata
koji imaju bilirubin veći od 3 mg/l.
Pneumoperitoneum je ubrizgavanje vazduha u trbušnu duplju intraperitonealno da bi na
snimku bili jasniji pojedini organi. Priprema bolesnika je fizička : prethodnog dana u
večernjim časovima daje se duboka evakuaciona klizma, a po potrebi i u ranim jutarnjim
časovima, na dan snimanja. Bolesnika medicinska sestra odvodi na snimanje, postavlja
na sto i pomaže ljekaru oko intervencije. Ljekar izvrši dezinfekciju kože i daje lokalnu
anesteziju, poslije čega pravi ubod iglom 3 – 4 cm od lijeve ilijačne kosti i ubrizgava 1000
– 1500 cm3 sterilnog vazduha. Snimanje gornjeg dijela trbuha i oba rebarna luka obavlja
se u stojećem ili sjedećem položaju, poslije 30 minuta, od ubrizgavanja vazduha.
Dijagnostika oboljenja bubrega i mokraćnih puteva
Rendgensko snimanje može se obaviti na dva načina :
- Ubrizgavanjem kontrasta intravenski ili infuzijom (intravenska ili infuziona
descendentna pijelografija)
- Ubrizgavanjem kontrasta specijalnim postupkom pomoću cistoskopa i ureteralnih
sondi (ascendentna, instrumentalna pijelografija i ureterografija). Ova snimanja se izvode
da bi se ustanovio patološki proces na urogenitalnom traktu, a najčešće kada se sumnja
na tuberkulozu bubrega, tumor, hidronefrozu pijelonefritis, kao i da bi se odredila veličina
i položaj kalkulusa. Za ovo snimanje potrebno je pripremiti bolesnika dijetom u trajanju od
dva dana. Ne preporučuje se uzimanje voća, povrća, mliječnih proizvoda i gaziranih pića.
Dan pred snimanje bolesnik dobija laksantno sredstvo, a uveče klizmu i ne večera. Na
dan snimanja ne doručkuje i ne pije tečnost. Prije snimanja potrebno je uraditi test
osjetljivosti na kontrastno sredstvo (urografin, urotrast itd.). Prvo se napravi nativan
snimak, a zatim ubrizgava u venu kontrastno sredstvo i izvrši kompresija u predjelu
sakroilijačnog zgloba specijalnim valjcima ili balonima. Ovo je neophodno da bi se
spriječilo oticanje kontrasta u mokraćnu bešiku i omogućilo bolje punjenje bubrega.
Kompresija traje od 5 – 7 minuta, pravi se drugi snimak, uklanjaju valjci, sačeka 20-30
- 33 -
minuta i napravi treći snimak, gdje se vidi prolaz kontrasta u mokraćnu bešiku
(ureterografija). Kontrastno sredstvo se može dati i infuzijom o čemu odlučuje ljekar.
Ukoliko se kontrastno sredstvo daje ascendentno, priprema se dopunjuje tako što se
neposredno prije uvođenja cistoskopa isprazni mokraćna bešika spontano ili pomoću
katetera. Poslije pražnjenja mokraćnog mjehura,u mokraćni mjehur ubacuje se cistoskop
sa dodatkom, preko koga se plasira ureteralna sonda i direktno se ubacuje kontrastno
sredstvo u bubrežnu karlicu i vrši snimanje. Dužnosti medicinske sestre su da vodi računa
o svim principima asepse i antisepse kako ne bi došlo do ascendentne infekcije urinarnog
trakta.
Cistografija je snimanje mokraćne bešike pomoću kontrastnog sredstva, koje se može
ubaciti preko katetera, ascendentno ili descendentno, poslije intravenske pijelografije i
ureterografije.
Renovazografija je metoda ispitivanja vaskularnog sistema bubrega. Priprema bolesnika
je ista kao i za pijelografiju. Kontrastno sredstvo se ubacuje kroz femoralnu arteriju, a
zatim vrši snimanje.
Dijagnostika oboljenja ekstremiteta
Areteriografija je snimanje arterija na ekstremitetima radi postavljanja dijagnoze.
Bolesnik se priprema tako što se dan prije snimanja uradi test osjetljivosti na jod. Na sam
dan snimanja bolesnik ne smije da jede, pije, niti da puši. Digestivni trakt treba da bude
prazan. Kontrastno sredstvo ubacuje se u femoralnu arteriju, a poslije toga vrši se
snimanje. Poslije završene intervencije bolesnik se smješta na odjeljenje intenzivne njege
gdje je pod kontrolom medicinske sestre i ljekara.
Flebografija je snimanje vena na ekstremitetima radi ispitivanja njihove prohodnosti.
Priprema bolesnika je ista kao i kod arteriografije s tim što se kod ove metode kontrastno
sredstvo ubrizgava u venu, nakon čega se pristupa snimanju.
Artrografija je prikaz šupljine zgloba poslije ubrizgavanja kontrastnog sredstva. Postupak
se izvodi pod strogo aseptičnim uslovima. Poslije dezinfekcije kože ljekar daje lokalnu
infilatracionu anesteziju i prodire iglom u šupljinu zgloba, a zatim vrši snimanje. Po
obavljenoj intervenciji na mjesto uboda se postavi sterilni zavoj, a ekstremitet imobiliše.

36. Savremene dijagnostičke metode ?

Ultrazvuk – je invazivna dijagnostička metoda, bezbolna, jednostavna i praktična. Korisit
se u dijagnostici povreda i oboljenja svih organa odraslih osoba, djece, starih osoba i
gravidnih žena. Ultrazvuk je veoma važna metoda u dijagnostici. Omogućava da se
pomoću većeg broja presjeka (jednodimenzionalnih, dvodimenzionalnih i
trodimenzijonalnih) dobiju podaci o veličini i građi organa, u sve tri dimenzije, obliku i
položaju u odnosu na susjedne organe. Ultrazvukom se uglavnom istražuju
parenhimatozni organi (srce, jetra, slezina, pankreas, bubrezi, limfne žljezde i drugo), koji
su teško dostupni drugim neinvazivnim metodama pregleda.
Kompjuterizovana tomografija (CT ili CT scan) – je slojevito snimanje parenhimatoznih
organa jonizujućim zracima. Zraci se, umjesto na rendgen ploču emituju na kristale
detektora, pretvarajući se u električni signal. Odatle se odvode u elektronski računar, gdje
- 34 -
se pretvaraju u sliku na ekranu. Ovim je omogućeno snimanje dijelova tijela i organa pod
svim uglovima, pri čemu se dobija veliki broj informacija. Za bolje prikazivanje tkiva koristi
se kontrastno sredstvo (telebriks, gastrografin i urografin). Priprema bolesnika sastoji se
u otklanjanju predmeta i detalja koji bi mogli ostaviti senke na snimku.
Infracrveni zraci – temperatura tijela je stalna, a održava je centar za termoregulaciju
smješten u hipotalamusu. Ljudsko tijelo prima i odbija infracrvene zrake. Infracrveni zraci
služe za direktno utvrđivanje temperature tijela u određenim dijelovima (termomterija).
Kontakt električne energije sa ljudskim tijelom nailazi na površinski otpor tkiva i organa.
Suva koža daje jači otpor tika i organa. Koža zrači energiju u svoju okolinu, koju aparat
prihvata preko foto-kamere i sa senzorom i u obliku slike prikazuje na ekranu. Termalna
slika se snima kamerom (polaroid) za crno – bijelu sliku ili kolor fotografiju. Prostorija treba
da bude zagrejana na 22 C, a vlažnost vazduha 50%. Bolesnik leži u prostoriji, bez odjeće,
15 minuta, radi adaptacije na tu temparaturu.
Nuklearna magnetna rezonanca (NMR) je najnovija radiolološka dijagnostička metoda
koja omogućava kompjutersku vizuelizaciju presjeka dijelova tijela slično
kompjuterizovanoj tomografiji. Ovim pregledom pruža se uvid u strukturu i funkcionalno
stanje organizma. Pri pregledu se otkrivaju oboljenja svih organa, tkiva i sistema. NMR
emituje radio talase, a kompjuter daje sliku anatomskih promjena organizma na bazi
distribucije i ponašanja atoma vodonika. Primjenjuje se u dijagnostici oboljenja mozga,
kičemnog stuba, bubrega, organa karlice, skeletnog sistema i drugog. Margnetnom
rezonancom može da se procjeni stepen razvoja malignog procesa, u krvnom sudu
uočavaju se okluzivne promjene, kao i stepen prohodnosti krvnog suda. Za vrijeme
pregleda, bolesnik ne smije imati predmete od metala, kao ni ugrađene magnetne
transplantate, zubne i slušne proteze, pejsmejker, vještačke srčane zaliske.
Pletizmografija je neinvazivna dijagnostička metoda za ispitivanje venske i arterijske
cirkulacije krvi. Primjenjuju se kvalitativne metode kao što su oscilometrija i oscilografija
(mehanička i elektronska). Služi za ispitivanje krvnih sudova ekstremiteta i protoka krvi u
mirovanju i provokativnim položajima ruku i glave.
Dopler (doppler) vena je tehnika kojom se brzo i bezbolno može procjeniti prisustvo ili
odsustvo opstrukcije (tromboze) dubokih ili površinskih vena primjenom ultrazvuka.
Ispitivanje aterija vrši se digitalnom pletizmografijom (dokazivanje promjena na digitalnim
arterijama ruku i nogu).
Dopler (doppler) arterija – primjenom ultrazvuka ispituje se prohodnost i dinamičnost
zidova u dostupnim arterijama, što je izuzetno važno za dijagnozu, prognozu bolesti i
praćenje terapije. Uvođenjem pulsnog i kontinuiranog doplera registruju se način, pravac
i brzina kretanja krvi u šupljinama srca i velikim krvnim sudovima. Kolor dopler omogućava
prikaz krvne struje u crveno – plavoj boji, u zavisnosti od toga da li se krv kreće prema
sondi ili od nje. Koža se prije pregleda premazuje kontaktnom pastom (Elzon pasta,
vazelin i sl).

37. Endoskopski pregled ?

- 35 -
Endoskopija je dijagnostička metoda kojom se pomoću specijalnih instrumenata
(endoskopa) ili optičkih aparata može pregledati unutrašnjost šupljih organa ili šupljih
prostora u čovječijem organizmu. Cilj pregleda je utvrđivanje anatomskog stanja tih
organa (upale, krvarenja, rane) i njihovog sadržaja (strana tijela, kamenci, tumori..).
Endoskopskim putem mogući su i pojedini manji operativni zahvati u unutrašnjosti šupljih
organa (uzimanje isječka). U ove metode ubrajaju se : laringoskopija, bronhoskopija,
ezofagoskopija, gastroskopija, laparaskopija, holedoskopija, cistoskopija i rektoskopija.
Laringoskopija je pregled larinksa pomoću laringoskopa. Može biti indirektan, pomoću
ogledala ili direktan. Bolesnik se za pregled priprema tako što mu se uveče govori da
ujutro ne smije doručkovati. Kod indikretne laringoskopije od materijala treba pripremiti :
čeono ogledalo, ogledalo za indirektnu laringoskopiju, špiritusnu lampu za zagrevanje
ogledala, sterilnu gazu za držanje jezika bolesnika, peškir ili kopresu za zaštitu bolesnika,
svjetlosni izvor (reflektor ili baterijsku lampu), lokalnu anesteziju, pljuvaonicu i antiseptička
sredstva za ispiranje usne duplje. Ljekar vrši lokalnu površinsku anesteziju grkljana i
zagreva ogledalo na plemeniku špiritusne lampe. Tuferom sterilne gaze izvlači jezik
bolesnika i drži ga, desnom rukom uvlači ogledalo priljubljeno uz meko nepce i posmatra
epiglotis, obe glasnice i grkljan te uočava promjene. Medicinska sestra asistira ljekaru, a
nakon intervencije rasprema materijal i zbrinjava bolesnika, kome se objasni da ne smije
ništa da jede nekoliko sati zbog primjene anestezije. Sličan postupak je i kod direktne
laringoskopije. Bolesnik se upozori da uoči pregleda ne smije da jede, pije, niti puši jer
želudac mora da bude prazan da ne bi povraćao pri dodiru baze jezika. Od materijala
treba pripremiti : laringoskop (u obliku latiničnog slova L), aspirator, kratku hvataljku za
uklanjanje stranog tijela, uzimanje isječka za histopatološki pregled i komplet za uzimanje
brisa, više sterilnih gaza za držanje jezika, pribor za lokalnu anesteziju, špiritusnu lampu
za zagrevanje ogledala. Ljekar daje lokalnu, površinsku anesteziju u vidu aerosola.
Anestezira se hipofarinks, epiglotis i ulaz u larinks. Bolesnik se postavi da leži na leđima,
a medicinska sestra mu pridržava glavu. Jezik se ne izvlači već se drži pomoću gaze dok
tubus ne uđe u larinks. Ljekar zatim uvlači laringoskop desnom rukom, a lijevom pomoću
gaze štiti donju usnu i zube. Kad laringoskop dospije ispod epiglotisa, spusti se prema
larinksu i posmatra da li postoji patološki proces ili strano tijelo. Po završenom pregledu
bolesnik ne smije da jede niti pije najmanje četiri časa zbog anestezije.
Bronhoskopija je pregled traheobrahijalnog stabla pomoću bronhoskopa radi
postavljanja dijagnoze ili uzimanja sekreta i isječka za histopatološka laboratorijska
ispitivanja. Ovaj pregled obavalja se u opštoj ili lokalnoj anesteziji. Poslije obavljanja
laboratorijskih pregleda krvi, mokraće i elektrokardiograma, bolesnik se psihički priprema
tako što mu se objasni cilj i tehnika ispitivanja. Bolesnik mora pismeno dati pristanak za
ovaj pregled. Na dan pregleda bolesnik ne smije ništa da je jede, pije, niti da puši, a prije
odlaska na pregled treba da isprazni mokraćnu bešiku i skine zubnu protezu ukoliko je
ima. Od materijala treba pipremiti : nekoliko sterilnih bronhoskopa, hvataljku za biopsiju,
bocu sa fiksativom (76%-tni alkohol), sterilne briseve gaze i vate, aparat za kiseonik,
aparat za anesteziju i aspirator, komprese i papirnu vatu, bubrežnjak ili posudu za
dezinfekciono sredstvo i laringoskop. Bolesnik leži na leđima sa zabačenom glavom
unazad. Intervenciju obavlja pulmolog. Pomoću bronhoskopa može se ubaciti i kontrastno
- 36 -
sredstvo za izvođenje bronhografije ili odstraniti strano tijelo iz respiratornog trakta.
Ukoliko postoji traheostoma, bronhoskop se ubacuje preko otvora (traheobronhoskopija,
bronhoskopija). Po završenoj intervenciji bolesnik se smješta u postelju i postavi da leži
na boku, bez jastuka. Ukoliko je uzet isječak medicinska sestra ga stavlja u fiksativ i sa
uputom šalje na histopatološki pregled. Kontraindikacije za bronhoskopiju su teške
pneumonije, dekompenzovane srčane mane, krvarenje iz ezofagusa i aneurizma aorte.
Ezofagoskopija je pregled jednjaka pomoću ezofagusa. Ova metoda odvija se u opštoj
ili lokalno anesteziji. Priprema bolesnika sastoji se u tome što mu jedan dan prije pregleda
sestra i ljekar objasne tehniku pregleda i potrebu da u toku zahvata bude miran i da
sarađuje sa ljekarom. Uveče ne smije da večera, dobija sedativ, a ni ujutru ne smije ništa
da jede, pije, niti da puši, kao ni nekoliko sati nakon intervencije, zbog anestezije. Od
materijala treba pripremiti : ezofagoskop (običan ili fleksibilan), laringoskop, hvataljku za
uzimanje isječka, sterilne gaze, antiseptičko sredstvo, špiritusnu lampu, aspirator,
bubrežnjak i posudu sa dezinfikacionim sredstvom. Tehnika se sastoji u tome što ljekar
daje lokalnu anesteziju bolesniku koji je u sjedećem položaju, a zatim se bolesnik postavi
u ležeći lijevi bočni položaj, sa glavom zabačenom unazad, koju pridržava medicinska
sestra. Pomoću specijalnih klješta može se uzeti isječak za histopatološki pregled, kao i
odstraniti strano tijelo. Poslije obavljenog zahvata kontrola i njega bolesnika ista je kao i
za bronhoskopiju. Kontraindikacije za ezofagoskopiju su teška srčana oboljenja, krvarenje
iz jednjaka i dr. Prije ezofagoskopije treba napraviti rendgenski snimak pluća i
medijastinuma.
Gastroskopija je endoskopski pregled želuca pomoću gastroskopa, preko koga se
direktno vizuelno ispituju promjene na njegovoj sluzokoži. Priprema bolesnika ista je kao
i za ezofagoskopiju, izuzev što se ovdje priprema gastroskop, i eventualno, gastrosukcija.
Tehnika se izvodi tako što ljekar daje lokalnu anesteziju bolesniku koji je u sjedećem
položaju, a zatim medicinska sestra postavi bolesnika da leži na boku. Ljekar pažljivo
uvodi gastroskop u jednjak i poslije ubacivanja gastroskopa 15-20 cm, ponovo daje
anesteziju preko aparata, a zatim uvodi gastroskop u želudac i obavi pregled. Ukoliko je
potrebno, uz pomoć hvataljke ili klješta, uzima se isječak. Medicinska sestra isječak
stavlja u fiksativ i šalje ga na histološki pregled. Ovom pregledu treba prethoditi
rendgenski pregled jednjaka, želuca i medijastinuma. Kontraindikacije za gastroskopiju su
: aneurizma aorte, divetikulum jednjaka, teška srčana oboljenja i drugo.
Laparaskopija je dijagnostički postupak koji omogućava da se pomoću laparaskopa
uvučenog kroz trbušni zid posmatra sadržaj trbušne duplje i organa u njoj, kao i da se
preoperativno vizuelno postavi dijagnoza bolesti. Ova intervencija izvodi se u opštoj
anesteziji, po svim principima asepse i antisepse. Pripema bolesnika je ista kao i za sve
ostale metode koje se izvode pod opštom anestezijom. Na operativnom stolu se priprema
operativno polje, pravi mali rez oko 5 mm i kroz njega uvodi optički instrument –
laparoskop, posmatraju trbušni organi i sve promjene vizuelno objektiviziraju. Tokom ove
intervencije mogu nastati i komplikacije kao što su povrede krvnih sudova trbušnog zida,
povrede trbušnih organa i peritonitis.
Holedoskopija je pregled žučnih puteva, holedohusa, pomoću holedoskopa u toku
hirurške intervencije na žučnoj kesi i žučnim putevima. Ispitivanje prohodnosti žučnih
- 37 -
puteva i promjena na sluzokoži ductusa holedochusa obavlja se u operacionoj sali.
Priprema bolesnika je ista kao i za druge intervencije koje se izvode pod opštom
anestezijom, po svim pravilima asepse i antisepse. Na holedohusu se načini otvor i
pomoću metalne sonde ispita prohodnost žučnih puteva, a zatim uvlači holedohoskop. Pri
pregledu se posmatraju sluzokoža i sadržaj žučnih puteva, sa patološkog tkiva se uzima
isječak za patohistološki pregled, a žučni kamenci odstrane. Poslije pregleda se ductus
holedochus drenira specijalnim drenom (T-drenom). Nakon intervencije bolesnik se
smješta na odjeljenje intenzivne njege, uz stalnu kontrolu drena (ukoliko ga bolesnik ima)
a bolesniku ne daje ništa na usta 4-5 časova.
Cistoskopija je metoda pregleda sluzokože i sadržaja mokraćne bešike pomoću
cistoskopa. Primjenjuje se pri uvlačenju ureteralnih sondi za ascendentu pijelografiju, kao
i za hromocistoskopiju. Cistoskopom se vrši i pregled uretre (uretroskopija). Priprema
bolesnika je jednostavna. Prije intervencije treba isprazniti mokraćnu bešiku i popiti 500
ml čaja. Od materijala treba pripremiti : cistoskop, kateter, sterilne briseve od gaze,
dezinfekciono sredstvo, sterilan glicerin, sterilan fiziološki rastvor ili 3%-tnu bornu kiselinu,
sterilne rukavice, bubrežnjak, sterilne brizgalice od 10 ml sa iglom i 5 ml 1%-tnog rastvora
metilenskog plavila (ako se vrši i hromocistoskopija), gumenu povesku, mušemu i
kompresu, štopericu ili sat i anestetik po potrebi. Bolesniku, postavljenom u odgovarajući
položaj, dezinfikuje se spoljni otvor uretre, a zatim ubaci kateter, isprazni mokraćna bešika
i ispere. Nakon ove pripreme ljekar ubaci 200-300 ml sterilnog fiziološkog rastvora, a zatim
vadi kateter i uvlači pripremljen cistoskop i vrši pregled. Ukoliko ljekar želi da ispita
funkciju bubrega, medicinska sestra ubrizgava u venu 5 ml jednoprocentnog metilenskog
plavila, a ljekar preko cistoskopa posmatra lučenje ove boje (hromocistoskopija). Nakon
intervencije medicinska sestra zbrinjava bolesnika i rasprema upotrebljeni materijal. Za
endoskopski pregled uretera i bubrega danas se upotrebljavaju rigidni ili fleksibilni
ureterorenoskopi. Postoji više tipova rigidnih ureteroskopa, koji se međusobno razlikuju
po debljini, broju radnih kanala i vrsti optike. Dužina im je oko 50 cm, područje primjene
ceo ureter, pijelon i gornji dio kaliksa bubrega (srednji i donji dio nije pristupačan).
Fleksibilni ureterorenoskop dužine je 70 cm omogućava rad u cijelom kanalnom sistemu
bubrega. Indikacije za obavljanje pregleda su povrede, utvrđivanje patoloških promjena i
uzimanje isječka, a kontraindikacije akutni ureterocistitis.
Rektoskopija je pregled završnog dijela debelog crijeva (rektuma) pomoću rektoskopa,
a pregled sigmoidnog dijela debelog crijeva naziva se romanoskopija. Bolesniku se
prethodnog dana daje tečna hrana i laksativna sredstva. Uveče dobija klizmu, kao i u
ranim jutarnjim časovima, na dan pregleda. Od materijala se priprema : rektoskop,
anoskop, sterilni vazelin, sterilne rukavice, posudu sa fiksativom, briseve od vate i papirne
vate, bubrežnjak, izvor svjetlosti i posudu sa dezinfikacionim sredstvom. Bolesnik se
postavi na sto za intervenciju u odgovarajući položaj (koljeno – lakatni). Prije
rektoromanoskopije ljekar obavezno sterilnom rukavicom vrši digitorektalni pregled
(rektalni tuše). Medicinska sestra asistira ljekaru, koji navlači sterilne rukavice, uzima
pripremljeni i namazan vazelinom analni anoskop i uvlači ga u analni kanal, vadi opturator
i pomoću izvora svjetlosti pregleda anus do prelaza u rektum. Pomoću montirane pumpe
upumpava se vazduh da bi se proširio lumen crijeva i lakše obavio pregled. Prilikom
- 38 -
pregleda može se uzeti isječak pomoću hvataljke, koji medicinska sestra stavlja u fiksativ.
Poslije intervencije medicinska sestra zbrinjava bolesnika, rasprema materijal, a isječak u
fiksativu, uz odgovarajuću uputnicu, šalje na histopatološki pregled. Indikacije za ovaj
pregled su svježa krvarenja iz debelog crijeva, okultna krvarenja, smetnje u defekaciji,
promjene oblika stolice i drugo. Kontraindikacije za ovaj pregled su akutni zapaljenski
procesi, akutni diveritulitis i drugo.

38. Lumbalna punkcija ?

Punkcija je uvođenje igle brizgalicom u tkivo ili tijelesnu šupljinu radi aspiracije sadržaja,
da bi se utvrdila prozirnost, miris, sastav i boja punktata. Punkcija se može izvoditi u :
dijagnostičke, evakuacione i terapijske svrhe. Medicinska sestra učestvuje kao saradnik
ljekara u izvođenju dijagnostičkih ili terapijskih punkcija. Ona priprema bolesnika i
potreban materijal (iglu za punkciju, sterilnu brizgalicu, sterilne komprese, sterilne
rukavice, sterilne tufere od gaze, anestetičko sredstvo, sterilan pean, aparat za mjerenje
pritiska likvora, sterilne epruvete i plamenik i posudu sa dezinfikacionim sredstvom),
asistira za vrijeme izvođenja punkcija i njeguje bolesnika poslije intervencije.
Lumbalna punkcija se vrši u dijagnostičke i terapijske svrhe, i to ubodom igle u
subarahnoidalni prostor kičmenog kanala. Izvodi se u sjedećem položaju bolesnika. Tijelo
je lako savijeno naprijed sa isturenim slabinskim dijelom, tako da se kičemeni pršljenovi
mogu napipati, a međupršljanski prostor je dobro izražen. Bolesnik sjedi na ivici stola za
intervencije. Medicinska sestra drži bolesnika stojeći ispred njega ili sa strane i obuhvata
ga rukama ispod pazuha, hvata ga za ruke u predjelu nadlaktice i u isto vrijeme potiskuje
grudni koš unazad. Ukoliko se punkcija vrši u ležećem položaju, bolesnik leži u desnom
bočnom položaju uz samu ivicu stola, sa privučenim koljenima prema trbuhu i jako
savijenom glavom unaprijed, tako da bradom skoro dodiruje koljena. Ako se punkcija
izvodi u bolesničkoj postelji, ispod slabine se postavlja savijen jastuk ili ćebe kako bi se
obezbjedio ravan položaj kičme. Poslije pripreme bolesnika i oslobađanja ubodnog mjesta
vrši se dezinfekcija. Ljekar navlači sterilne rukavice, uzima iglu za punkciju i vrši ubod
između trećeg i četvrtog lumbalnog pršljena. U dijagnostičke svrhe izvodi se kod :
meningitisa, encefalitisa, tumora mozga, apscesa mozga, povrede lobanje itd.
Makroskopskim pregledom likvora utvrđuje se da li je zamućen, gnojav, krvav itd. Ukoliko
treba obaviti mijelografiju ili encefalografiju, poslije punktiranja likvora u kičmeni kanal
ubaci se kontrastno sredstvo (može i anestetik), a zatim se obavi snimanje. U terapijske
svrhe lumbalna punkcija izvodi se kod : tetanusa, tuberkuloznog meningitisa, povećanog
intrakranijalnog pritiska, kada se poslije ispuštanja cerebrospinalnog likvora mogu ubaciti
i ljekovite supstancije. Likvor je bistra, bezbojna tečnost koja se stvara u moždanim
komorama. Pritisak likvora mjeri se tako što se na iglu priključi aparat za mjerenje
(manometar). Likvor se može uzeti za citološki, hemijski i bakteriološki pregled. Dnevna
sekrecija likvora iznosi 60 – 300 ml. Normalan pritisak likvora izražava se u milimetrima
vodenog stuba i iznosi 70 – 180 mm u zavisnosti od položaja bolesnika (sjedeći, ležeći).
Nakon intervencije bolesnik se smješta u postelju u horizontalnom položaju, bez jastuka.
Mora da strogo miruje 2 – 24 časa, uz stalnu njegu i kontrolu medicinske sestre i ljekara.
- 39 -
39. Pleuralna punkcija ?
To je medicinsko – tehnička intervencija pri kojoj se igla uvodi u pleuralnu šupljinu radi
aspiracije tečnosti, gnoja, krvi, vazduha, a služi za ubrizgavanje lijeka intrapleuralno.
Pluća su obavijena visceralnom pleurom (pleura visceralis). Parijetalna pleura (pleura
parietalis) oblaže torakalnu šupljinu, medijastinum i dijafragmu i prelazi u visceralnu na
plućnom hilusu. Ova dva lista grade pleuralnu šupljinu (cavum pleurae). Indikacije za
pleuralnu punkciju su kada negativni intrapleuralni pritisak postane pozitivan usljed :
- Pleuralnog izliva (hydrotorax)
- Nakupljine gnoja (empyeme pleurae)
- Nakupljanja krvi (haematothorax)
- Nakupljanja vazduha (pneumothorax)
Kada su prisutne penetrantne povrede ili rupture, emfizematozne bule i drugi. Najčešći
uzroci pleuralnog izliva su : pneumonija (zapaljenje pluća), tuberkuloza, maligne bolesti,
infarkt pluća i druge. Pleuralna punkcija se radi u dijagnostičke i terapijske svrhe. Kada je
punktat gnojav, prvenstveno se traže piogeni mikroorganizmi, a kada je sukrvičav, treba
ga poslati na patohistološki pregled (ćelije karcinoma). Evakuaciona punkcija radi se kada
nivo pleuralnog izliva ugrožava vitalne funkcije bolesnika (kolaps pluća, tahiaritmija i
drugo). Terapijskom punkcijom se u pleuralni prostor aplikuje određeni lijek (obično se
kombinuje sa evakopunkcijom). Za pleuralnu punkciju treba pripremiti : sterilne briseve od
gaze i sredstvo za dezinfekciju kože, sterilne i zaštitne rukavice, bubrežnjak sa
dezinfekcionim sredstvom i jedan za odlaganje materijala za jednokratnu upotrebu,
sterilnu brizgalicu od 20 ml, sa specijalnom iglom za pleuralnu punkciju, brizgalicu i igle
za jednokratnu upotrebu, jednoprocentni rastvor novokaina za lokalnu infiltracionu
anesteziju, sterilni nastavak sa gumenim nastavkom za evakuacionu punkciju, aparat za
aspiraciju punktata, materijal za Rivaltinu probu, više sterilnih peana ili pinceta, leukoplast,
stalak sa sterilnim epruvetama, plamenik i šibicu, mušemu sa papirom i vatom ili
kompresom, lijek za interpleuralnu aplikaciju za terapijsku punkciju, ampule lijekova za
ukazivanje hitne pomoći u slučaju kolapsa i bocu kiseonika sa maskom ili nazalnim
kateterom. Pleuralnu punkciju izvodi ljekar a medicinska sestra priprema bolesnika i
materijal, asistira za vrijeme izvođenja, zbrinjava bolesnika poslije intervencije, njeguje ga
i kontroliše vitalne znake, kao i opšte stanje bolesnika. Punkcija se izvodi u prostoriji za
intervencije. Najpogodniji položaj je kada bolesnik sjedi na stolici sa naslonom, tako da je
opkorači, a medicinska sestra mu stane iza leđa, suprotno od strane na kojoj se punkcija
vrši. Punkcija se može vršiti u prednjoj, srednjoj ili zadnjoj aksilarnoj skapularnoj liniji.
Ljekar izvodi punkciju u sjedećem položaju. Prvo dezinfikuje ubodno mjesto, zatim navlači
sterilne rukavice i sterilnom brizgalicom sa iglom (koja ima sterilan nastavak sa
regulatorom) vrši ubod i aspirira tečnost. Tokom punkcije sestra kontroliše puls, disanje i
boju kože bolesnika, a po obavljenoj intervenciji ubodno mjesto prekrije sterilnom gazom
i pričvrsti leukoplastom. Dobijeni punktat se izmjeri, a podaci o izgledu, boji i količini
ubelježe u temperaturnu listu.

- 40 -
Punkcija perikarda – indikacija za punkciju perikarda jeste prisustvo tečnosti u perikardu
(srčanoj kesi). Ukoliko je izliv velik, bolesnik je blijed ili blijedocijanotičan, otežano diše,
izražene su vene vrata i veoma je uznemiren. Intervenciju izvodi kardiolog u dijagnostičke
i evakuacione (terapijske) svrhe. Priprema materijala ista je kao i za pleuralnu punkciju, s
tim što treba pripremiti pribor, lijekove i kiseonik za kardiopulmonalnu reanimaciju ako
dođe do zastoja srca i poremećaja ritma. Markoskopskim pregledom procjenjuje se
količina, izgled i boja punktata. Eksudat može biti serozan, serofibrozan, hemoragičan i
purulentan.

40. Sternalna punkcija ?

Sternalna punkcija je uvođenje igle u sternum (grudnu kost) u cilju dobijanja koštane srži
i postavljanja dijagnoze u bolestima krvi i krvotvornih organa, kao i radi upoređivanja sa
nalazima periferne krvi (kompletna krvna slika – KKS). Pregledom koštane srži dokazuju
se promjene u sastavu i kvalitetu krvnih ćelija, metastaze raznih malignih tumora i drugog.
Sternalnu punkciju izvodi ljekar, a medicinska sestra priprema bolesnika, materijal i
asistira pri izvođenju. Za sternalnu punkciju koriste se igle sa mandrenom, sa
mogućnošću podešavanja dužine. Veličina igle bira se prema konstituciji, uzrastu i polu.
Igla se steriliše u suvom sterilizatoru, jer mora biti suva zbog mogućih komplikacija
(hemoliza ćelija eritrocitne loze). Od materijala za sternalnu punkciju potrebno je pripremiti
: nekoliko suvo sterilisanih specijalnih igala za sternalnu punkciju, sterilne brizgalice i igle,
1%-tni novokain za infiltracionu anesteziju, sterilnu brizgalicu od 10 ml, predmetna stakla
i nekoliko kapi 3,8%-tnog natrijum – citrata, sterilne tufere od gaze i leukoplast,
dezinfekciona sredstva, bubrežnjak, zaštitne rukavice, uputnice za laboratoriju i bocu sa
kiseonikom. Punkciju izvodi ljekar hematolog uz asistiranje medicinske sestre. Bolesnik
zauzima ležeći položaj bez jastuka, na tvrdom ambulatnom stolu. Ljekar iglom probija
kožu kroz mišićni sloj, zatim pritiskom pod pravim uglom probode kortikalni sloj kosti,
izvadi mandren, namjesti brizgalicu i aspirira 0,2-0,5 ml kostne srži. Zatim se igla izvuče,
a ubodno mjesto zaštiti sterilnom gazom i pričvsti leukoplastom. Sadržaj iz brizgalice se
istisne u sahatno staklo sa natrijum – citratom (da ne koaguliše). Na predmetnim staklima
se od kostne srži koja se još nalazi u igli i brizgalici napravi razmaz. Za pregled kostne
srži na maligne ćelije i LE-ćelije (lupus ćelije) uzima se 0,1 ml 3,8%-tnog natrijum – citrata
i malo kostne srži u specijalnu epruvetu. Po završenoj intervenciji pacijenta treba zbrinuti
a poslije odmora dati mu topao obrok. Materijal se, sa uputnicom, šalje u hematološku
laboratoriju.

41. Abdominalna punkcija ?

Abdominalna punkcija je medicinsko – tehnička radnja koja se izvodi radi evakuacije
slobodne tečnosti iz trbušne šupljine. Do nagomilavanja slobodne tečnosti u trbušnoj
duplji i do razvoja ascitesa dolazi usljed : ciroze jetre, tuberkuloze, karcinoma
peritoneuma, slabosti srca, hipoproteinemije i drugo. Kod izraženog ascitesa javljaju se
tipični znaci : izgled žabljeg trbuha u ležećem položaju, izbačen hipogastrijum pri stajanju.
- 41 -
Sa povećanjem tečnosti trbuh se širi u svim pravcima, pupak se ispupčava, a može doći
i do pupčane kile. Na koži trbuha dolazi do pojave kožnih rasteza, kao i do proširenja
vena. Disajni pokreti su površni i često ubrzani. Izvodi se u dijagnostičke i terapijske svrhe.
Dijagnostičkom punkcijom otkriva se uzrok i utvrđuju osobine ascitesa. Terapijska
abdominalna punkcija se izvodi radi olakšavanja simptoma koje izaziva povećani pritisak
u trbuhu. Ascites pritiska dijafragmu i otežava disanje, utiče na rad srca, izaziva učestalo
mokrenje itd. Medicinska sestra priprema bolesnika i materijal, učestvuje u izvođenju
punkcije i prati stanje bolesnika poslije nje. Priprema bolesnika sastoji se u slijedećem :
objasni mu se značaj punkcije i tok radnje, bolesnik se prebriše, presvuče u čisto rublje,
ne doručkuje prije punkcije i isprazni mokraćnu bešiku. Za izvođenje punkcije potrebno je
pripremiti slijedeći materijal : dezinfikaciono sredstvo, sterilne igle dužine 10-12 cm,
sterilni tuferi od gaze, sterilne brizgalice od 20 ml, sterilne epruvete, sterilna konusna čaša,
veća graduisana posuda, sterilni peani, pincete i plamenik, te šibica, mušema i kompresa,
gumena ili plastična cijev koja se poveže sa iglom za vrijeme evakopunkcije, pribor za
izvođenje Rivaltine probe, lijekovi i kiseonik za ukazivanje prve pomoći u slučaju kolapsa,
Skultetova poveska ili čaršav savijen u vidu zavoja, bubrežnjak, zaštitne rukavice i sud sa
dezinfikacionim sredstvom za odlaganje upotrebljenih instrumenata.
Tehnika izvođenja – intervencija se obavlja u sobi za intervencije (izuzetno u bolesničkoj
sobi). Bolesnik leži na leđima na ambulatnom stolu, tako da je svojom lijevom stranom uz
samu ivicu stola. Ispod desne strane se postavi čvrst jastuk. Ležaj se zaštiti mušemom i
kompresom, a trbuh bolesnika pokrije kompresom sa prozorom. Skultetova poveska
postavi se ispod bolesnika (kod evakopunkcije), a koža dezinfikuje na lijevoj strani
abdomena od pupka (umbilicus) do prednje gornje bodlje karlične kosti (spino iliaca
anterior superior). Ubod je na mjestu spajanja spoljne i srednje trećine na toj zamišljenoj
liniji. Abdominalnu punkciju izvodi ljekar a medicinska sestra asistira i kontroliše boju,
izgled i vitalne znake bolesnika. Poslije uvođenja igle u abdominalnu šupljinu, ljekar
aspirira u sterilnu brizgalicu 20 ml punktata za laboratorijske analize, brizgalicu skine, a
na iglu namjesti gumeni dodatak čiji se kraj spusti u graduisanu veću staklenu posudu
pored bolesničke postelje u koju punktat ističe zbog povećanog intraabdominalnog
pritiska (evakopunkcija). Punktat ne smije da ističe brzo jer usljed naglog smanjenja
pritiska u abdomenu bolesnik može da kolabira. Medicinska sestra u toku punkcije
kontinuirano prati stanje bolesnika. Po završenoj punkciji ubodno mjesto se zaštiti
sterilnim tuferom i pričvrsti leukoplastom, a trbuh bolesnika zavije Skultetovom poveskom
koja treba da izvrši kompresiju i onemogući brzo širenje krvnih sudova u trbuhu. Uzorci
punktata uzeti na sterilan način šalju se na laboratorijsko ispitivanje.

42. Punkcija Duglasovog prostora ?

Punkcija se izvodi u dijagnostičke i terapijske svrhe. Gnojna kolekcija u Duglasovom
međuprostoru je posljedica peritonitisa. Kod žena se punktira kroz svod vagine, a kod
muškaraca kroz prednji zid rektuma. Apsces se kod muškaraca nalazi u vezikorektalnom,
a kod žena u rektouterinom predjelu. Priprema bolesnika se, pored upoznavanja sa ciljem
i značajem rada, sastoji u tome što se kod muškaraca primjeni evakuaciona klizma (ili
- 42 -
daju laksantna sredstva) da bi se rektum oslobodio fecesa, a okolina anusa se obrije. Kod
žena se takođe primjenjuje evakuaciona klizma, polna regija obrije i obavi vaginalno
ispiranje jedan sat prije intervencije. Punkcija se može vršiti u lokalnoj ili opštoj anesteziji,
a od toga zavisi i priprema bolesnika. Priprema materijala je ista kao i za ostale punkcije.
Kod žena se ubod vrši kroz svod vagine, a kod muškaraca kroz prednji zid rektuma, pa
za vrijeme intervencije bolesnik treba da zauzme odgovarajući položaj (najčešće
ginekološki). Ubodno mjesto se zaštićuje sterilnom gazom i fiksira leukoplastom. Kada se
sumnja na vanmateričnu trudnoću, punkcija Duglasovog prostora se vrši u dijagnostičke
svrhe, pri čemu se, u slučaju pozitivnog nalaza, punkcijom dobija krv. Poslije punkcije
sestra zbrinjava pacijenta, rasprema materijal a punktirani sadržaj šalje na laboratorijski
pregled.

43. Normalna ishrana ?

Ishrana je jedna od osnovnih bioloških potreba čovjeka. Pravilna i raznovrsna ishrana
omogućava zdrav, kvalitetan, kreativan i sadržajan život. Pravilna ishrana ima višestruku
ulogu : omogućava pravilan razvoj organizma, sprečava nastajanje bolesti, ubrzava
liječenje i sprečava nastajanje komplikacija, pomaže rehabilitaciju oboljelih (fizičku i
psihičku), sprečava posljedice poremećaja metabolizma usljed gojaznosti ili
pothranjenosti. Da bi čovjek mogao normalno da živi, mora svakodnevno da unosi u
organizam određene životne namirnice i to : ugljene hidrate, bjelančevine, masti,
minerale, vitamine i vodu. Ugljeni hidrati su pretežno biljnog porijekla (skrob). Izvor su
energije u organizmu. Najviše su zastupljeni u žitaricama, pšeničnom i kukuruznom
brašnu, krompiru, pirinču, pasulju, grašku, šećeru i medu. Dnevno je potrebno 4 – 5 g na
1 kg TT. Bjelančevine su pretežno životinjskog porijekla. To su gradivne materije važne
za rast i regeneraciju (obnovu ćelija). Bjelančevinama su izrazito bogata nemasna mesa,
posni sirevi, mlijeko, bjelance jajeta. Dnevne potrebe iznose 1 – 1,5 g na 1 kg TT ili 70 –
100 g bjelančevina dnevno. Masti služe u organizmu kao izvor energije, a mogu biti
životinjskog i biljnog porijekla. Dnevne potrebe u mastima iznose 1 - 2 g na 1 kg TT ili 50
– 120 g dnevno. Minerali (kalcijum, kalijum, fosfor, magnezijum, natrijm) nalaze se u
velikom broju životnih namirnica kao i u vodi za piće. Neophodni su za održavanje
osmotskog pritiska, acido – bazne ravnoteže, sprovodnog sistema srca, neuromišićne
funkcije i centralnog nervnog sistema. Oligoelementi (gvožđe, bakar, kobalt, mangan,
cink, nikl, jod, flor) neophodni su za obavljanje životnih funkcija za rast i razvoj organizma.
Vitamini nisu sastavni dio našeg organizma, jer se ne mogu stvarati, već se moraju unositi
hranom. Oni su biokatalizatori, koji svojim prisustvom omogućavaju skoro sve životne
procese. Dijele se na hidrosolubilne – topive u vodi (B i C vitamin), i liposolubilne – topive
u mastima (A, D, E i K). Voda je neophodan sastojak hrane i izuzetno važna za održavanje
života. Tijelo čovjeka sadrži preko 70% vode. Ona se u organizma ne unosi samo u vidu
vode za piće, već i u životnim namirnicama najrazličitijeg porijekla, a stvara se u
organizmu oksidacijom ugljenih hidrata, proteina i masti. Ishrana bolesnika zavisi od vrste
oboljenja, stadijuma razvoja bolesti i u kojoj mjeri je funkcija organa iz sistema
poremećena (insuficijentna). Ishrana može biti aktivna ili pasivna.
- 43 -
44. Dijetalna ishrana ?
Dijetalna ishrana predstavlja prilagođavanje ishrane nekom oboljenju ili stadijumu
bolesti, tako da se pored podmirenja kaloričnih i drugih nutricionih potreba njome postiže
i odgovarajući terapijski cilj. Opšta dijeta je univerzalna dijeta za sve bolesnike. Sadrži
bjelančevine, ugljene hidrate, masti biljnog porijekla, voće, povrće i mliječne proizvode.
Količina hrane nije ograničena. Daje se u tri obroka (doručka, ručak, večera), bez
posebnih dodataka. Čajna dijeta obezbjeđuje samo tečnost. Čaj je zaslađen prema ukusu
bolesnika i u zavisnosti od vrijednosti glikemije u krvi. Pored čaja, bolesnik može dobiti
dodatnu hranu, prilagođenu prirodi oboljenja (dvopek, keks, pirinač, kuhana jaja, jabuke,
voćne sokove).
Tečna dijeta sadrži odgovarajuće napitke, bistre supe (bujon) i kompot. U supu se može
dodati isjeckano meso, razno povrće, zelen itd. Bolesniku se daju napici bogati vitaminom
C i mineralnim solima.

45. Dijeta kod pojedinih oboljenja : gastroduodenuma, žučnih puteva, srca,

febrilnih stanja, crijeva i jetre, dijabetesa, hiperlipoproteinemije i postoperativna
dijeta ?
Dijeta kod oboljenja gastroduodenuma – pri krvarenju iz gastroduodenuma zabranjena
je svaka ishrana i unošenje tečnosti preko usta (peroralna ishrana). Nadoknada tečnosti i
hranljivih materija postiže se infuzijama tečnosti i elektrolita. Kod stenoze pilorusa daju se
tečna hrana bogata bjelančevinama i ugljenim hidratima, a kod gastritisa ona ne smije da
sadrži jake začine. Kada je prisutan hiperaciditet, daju se sluzave čorbe, kašasta hrana,
kuhana riba, teleće meso i salate koje ne sadrže sirće i kiseline, slatko mlijeko i kuvano
voće. Kod hipoaciditeta daju se čorbe od povrća, kašasta hrana, meso, riba, salata
prelivena sirćetom ili limunom, kiselo mlijeko i jogurt. Zabranjena su alkoholna pića, kafa,
cigarete, prerađevine od mesa i iznutrice.
Dijeta kod oboljenja žučnih puteva – u akutnim stanjima zabranjuju se peroralna
ishrana prvih 48 časova, a potom se daju pire od krompira, čaj, mlijeko, sir. Kod hroničnih
bolesnika izbjegava se masna i obilna hrana, pržena i tvrdo kuvana jaja, prerađevine od
iznutrica, slanina itd.
Dijeta kod oboljenja bubrega – ishrana je raznovrsna – tečna, kašasta, u zavisnosti od
prirode i težine bolesti. Dijeta je po pravilu neslana, bogata slatkim sokovima, kompotima
od voća i ugljenim hidratima. Dozvoljavaju se kafa, čaj, pivo i manje količine vina. Kada
se bolesnik oporavi dobija u manjim količinama mlijeko, sir, jaja, bijelo meso i ribu.
Dijeta kod bolesti srca – bolesnik unosi što manje tečnosti u organizma (sokovi, kisela
voda, pivo). Hrana treba da sadrži dosta ugljenih hidrata i bjelančevina, bez masti, začina
i soli. Dijeta kod infarkta miokarda je redukciona dijeta, sa dosta bjelančevina, povrća,
vitamina i magnezijuma. Zabranjene su životinjske masti, soli i koncentrovani šećeri.
Tečnost se unosi u manjim količinama. Bolesnik dobija 5 manjih obroka. Od voća se daju
pečene ili kuhane jabuke, zrele banane i slabo zaslađeni voćni čajevi. Preporučuje se
- 44 -
mliječna ishrana – mlijeko, jogurt, koje treba davati 3 puta po 100 gr dnevno. Alkoholna
pića i kafa su zabranjeni.
Dijeta kod bolesnika sa visokom temperaturom – visokofebrilni bolesnici gube apetit,
ne žele da jedu i loše se osjećaju. Zbog visoke temperature su žedni, znoje se, često
mokre i gube iz organizma veće količine tečnosti i elektrolita. Zaslađeno mlijeko, jogurt,
kompot i voćni sokovi nadoknađuju tečnost i hranljive materije (ugljene hidrate). Dnevno
treba da unesu 8373 – 10467 kJ. Ako je visoka temperatura simptom oboljenja i febrilno
stanje traje kratko, dozvoljeni su mlijeko, sir, jaja, kuvano meso, povrće i voće.
Dijeta kod oboljenja tankog i debelog crijeva – usljed prenadražljivosti i ubrzane
peristaltike crijeva nastaje dijareja. Bolesnik 24 – 48 h ne uzima hranu peroralno. Za to
vrijeme dobija čaj, pire od jabuka, pirinča i soje, sluzave čorbe i keks. Oboljenja debelog
crijeva prati opstipacija (zatvor) ili dijareja. Prilikom opstipacije bolesnik dobija hranu koja
pojačava peristaltiku crijeva (hladno mlijeko i jogurt, meko kuvano jaje, svjež sir, dvopek i
kompot). Kod dijareje treba dati sluzave i kašaste čorbe i kuvana jela, pileće i teleće meso.
Kada se bolesnik oporavi prelazi na normalnu ishranu.
Dijeta kod boljenja jetre i dijabetesa – ova dijeta sadrži dosta ugljenih hidrata i
bjelančevina, a zabranjuje svaku masnu hranu, iznutrice i prerađevine od svinjskog mesa.
Hrana je tečna, neslana i bogata proteinima i ugljenim hidratima. Bjelančevine sadrži
mladi kravlji sir, teleće meso i razne vrste ribe. Od povrća se daje karfiol, paradajz, grašak,
spanać, mlada zelena salata i salata od plavog patlidžana.
Dijabetična dijeta – je za svakog bolesnika strogo određena. Sadrži bjelančevine, biljne
masnoće (ulja), povrće i voće (koje ne sadrži šećer) i dosta vitamina C i E. Dijeta mora
biti standardna i stalna. Sastav i količina unijete hrane ne smiju da variraju ni po sastavu,
niti po količini. Hrana se priprema kuhanjem na pari i vodi. Zabranjeno je prženje na ulju.
Dnevni obrok je podjeljen na 5-6 manjih obroka, sa dosta tečnih napitaka. Hljeb je
maksimalno redukovan, a prednost imaju crni i raženi hljeb.
Postoperativna kašasta dijeta – ova dijeta sadrži lako svarljive bjelančevine, povrće,
vitamine i prirodne sokove (od narandže, grejpfruta, jabuke itd), voćne salate i banane.
Dijetu koriste bolesnici koji imaju problem pri žvakanju, a povrće se pasira da bi se
odstranila vlakna celuloze. Pire od povrća pravi se uz dodatak mlijeka ili mliječnih
proizvoda. Voće se koristi u vidu sokova, zatim kao pečeno i pasirano (npr. pire od jabuka,
zatim krem od banana, dinja i dr.). hrana bolesnika podjeljena je u pet obroka i ima dosta
napitaka.
Dijeta kod hiperlipoproteinemije – bolesnik mora doživotno da se pridržava uputstava
za dijetu, jer uspjeh liječenja zavisi od ispravne ishrane. Tjelesna težina treba da se
održava u granicama normale (tjelesna visina u cm umanjena za 100), a mjeri se najmanje
jednom mjesečno. Preporučuje se svakodnevna fizička aktivnost (trčanje, plivanje, vožnja
biciklom, šetnja 2-3 km). Dozvoljeni su mlijeko i mliječni proizvodi (obrano mlijeko, jogurt,
kiselo mlijeko, svjež kravlji sir, posni sirevi), meso i prerađevine od mesa (živinsko,
govedina, junetina, posna riba), voće i povrće, salate, sokovi i pića (voćni sokovi bez
dodatka šećera, crna nezaslađena kafa, nezaslađen čaj i mineralna voda), crni ili polucrni
hljeb. Zabranjeni su punomasno mlijeko, ovčije kiselo mlijeko, pavlaka, kajmak,
punomasni sirevi, prerađevine od mesa (masno, posebno svinjsko meso, iznutrice,
- 45 -
paštete, prerađevine od svinjskog mesa), orasi, lješnjaci, urme, grožđe, lubenice, dinje,
suvo grožđe, šljive, sokovi i pića sa dodatkom šećera, bijeli hljeb i peciva, zamjena za
hljeb (čips, smoki, štapići itd).

46. Vještačko hranjenje bolesnika ?

Ukoliko bolesnik ne može da uzima hranu na usta, primjenjuje se vještačko hranjenje
preko :
• Intravenskih infuzija (obrađene ranije)
• Nazogastrične sonde – primjenjuje se kod bolesnika u komatoznom stanju sa
oštećenom sluzokožom usne duplje, ugašenim refleksom gutanja, kod nedonoščadi,
kao i kod oboljelih od tetanusa sa izraženim trizmusom. Primjenjuje se i kod
maksilofacijalnih zahvata u ustima, gdje je privremeno isključena funkcija usne
šupljine. Hrana koja se daje preko sonde mora biti tečna. Najčešće se daju mlijeko i
mliječni proizvodi, jaja, maslac, bujoni, pasirano meso, kašasta hrana od povrća, voća
i drugo. Hrana mora biti dobro isitnjena, bez ugrušaka, da bi se lakše ubacila
brizgalicom u sondu. Dugi niz godina u upotrebi je instant hrana za sondu Sondomix,
priprema se bez kuhanja, sa toplom vodom. Za jedan obrok uzima se 100 g praha
Sondomix i 350 ml prokuvane vode. Poslije pripreme hrana se preko Žanetove
brizgalice ubacuje u sondu. Za hranjenje bolesnika preko sonde koristi se Entoral.
Preparat se nalazi u flašama u 500 ml. Rok trajanja je 14 dana, čuva se na temperaturi
od +4 C, a priprema se na sobnoj temperaturi. Za hranjenje bolesnika koristi se i
Renutril 500, pakovan u limenkama. Od materijala treba pripremiti : sterilnu
nazogastričnu sondu sa zatvaračem, sterilan glicerin, hranu i čašu vode, Žanetovu
brizgalicu ili sistem, papirnu vatu, ubrus ili kompresu, stetoskop i brizgalicu,
bubrežnjak, lokalni anestetik, posudu sa dezinfikacionim sredstvom, rukavice i stalak.
Bolesnik se postavi u odgovarajući položaj, pregleda stanje nozdrva i primjeni lokalni
anestetik. Sestra ili ljekar navuku sterilne rukavice, uzimaju sterilnu sondu i uvlače je
preko pripremljene nozdrve u želudac pri čemu vode računa da li je nozdrva prolazna
i da li postoji devijacija nosa (septi nasi). Ukoliko nema nikakvih prepreka, poslije
uvlačenja sonde provjerava se da li je u želucu a zatim se pristupa hranjenju
bolesnika. Poslije hranjenja kroz sondu treba propustiti određenu količinu vode da bi
se bolesnik napojio i da se iz sonde speru ugrušci kašaste hrane, koji kasnije, zbog
raspadanja bjelančevina mogu da predstavljaju izvor infekcije. Poslije duže upotrebe
nazogastrične sonde mogu nastati akutni sinuzitis i faringitis, pojačana salivacija, koja
može uzrokovati aspiracionu pneumoniju i druge komplikacije, pa se ne preporučuje
duga upotreba ovog načina hranjenja već hranjenje preko gastrostome.
• Gastrostome – gastrostomija je operativno napravljen otvor na želucu u koji se uvlači
sonda (dren) radi primjene vještačkog hranjenja. Način ishrane je identičan hranjenju
preko nazogastrične sonde, ali se u njezi mora primjeniti poseban tretman. Hrana
mora biti tečna i tečno – kašasta, koja se prije davanja dobro ispasira. Od materijala
treba pripremiti : hranu i čašu sa vodom, brizgalicu (lijevak) i sistem boca, papirnu
vatu, bubrežnjak, posudu sa dezinfikacionim sredstvom, pribor za njegu gastrostome
- 46 -
 (sterilne gaze, blago dezinfikaciono sredstvo, neku neutralnu kremu i leukoplast).
Hranjenje počinje 48 časova nakon operativnog zahvata, tako što bolesniku daje 250
– 300 ml čaja, a sutradan prelazi na pravu ishranu u zavisnosti od potreba bolesnika.
Hrana se najčešće unosi Žanetovom ili običnom brizgalicom. Sonda se otvori i spoji
sa brizgalicom u kojoj se nalazi hrana. Spoj se pridržava lijevom rukom papirnom
vatom, da ne bi došlo do izlivanja sadržaja, a desnom rukom se ubrizgava hrana,
vodeći računa da se ne ubaci vazduh. Nakon ubacivanja hrane u želudac pomoću
brizgalice se ubaci pripremljena voda, a zatim zatvori sonda. Okolina stome mora se
njegovati i obrađivati prije i poslije svakog obroka. Ukoliko se stoma koristi
privremeno, poslije izvlačenja sonde otvor se zaštiti sterilnom gazom i spontano ili
operativno zatvori.
• Rektuma (hranljive klizme) – vještačko hranjenje tj. ubacivanje hrane klizmom
rijetko se koristi, i to samo ukoliko ne postoji mogućnost primjene nekog drugog
načina. Ovim putem se unosi izotoničan fiziološki rastvor koji resorbuje sluzokoža
rektuma. Bolesniku se prvo mora isprazniti debelo crijevo evakuacionom klizmom ili
laksantnim sredstvima, a poslije toga se daje hranljiva klizma. Priprema i tehnika rada
se sastoji u tome što se pripremi boca sa rastvorom i namontira sistem. Bolesnik se
stavi u određeni položaj i ubaci mu se rektalna sonda, a zatim se iz sistema istisne
vazduh, sistem okači o stalak i spoji sa sondom nakon čega sestra reguliše protok
tečnosti (kap po kap).
Zadatak medicinske sestre je da pripremi bolesnika za vještačku ishranu i ukaže mu na
njenu važnost u održavanju životnih funkcija, da vodi računa o odnosu unijete hrane i
izgubljene tečnosti iz organizma i da kontroliše tijelesnu težinu bolesnika.

47. Njega umirućeg bolesnika ?

Terminalna njega dio je palijativne njege, kada je cilj da se postigne najbolji kvalitet života
za pacijente sa neizlječivim bolestima koje ugrožavaju život i da se omogući pacijentu da
dostojanstveno umre. Palijativna njega pruža olakšanje bola i drugih uznemiravajućih
simptoma i nudi sistem podrške kako bi se pomoglo porodici tokom pacijentove bolesti.
Za bolesnika koji umire kažemo da je u agoniji. Agonija je specifično stanje u koje zapada
teški pacijent pred smrt. To stanje može trajati nekoliko sati do više dana. Praćeno je
simptomima i znakovima pogoršanja osnovne bolesti ili ozljede te odumiranja životnih
funkcija. Zadatak medicinske sestre je da prepozna to stanje i postupke zdravstene njege
prilagodi tom stanju. Medicinska sestra mora :
➢ Održavati ličnu higijenu (njega kože i dostupnih sluznica)
➢ Provoditi mjere sprečavanja dekubitusa
➢ Hraniti bolesnika
➢ Davati mu tečnosti (koliko on želi i koliko je nužno za održavanje života
prirodnim ili vještačkim putem)
➢ Pomagati mu pri eliminaciji mokraće i stolice
➢ Mjeriti vitalne funkcije
➢ Primjenjivati ordiniranu terapiju i zahvate i
- 47 -
➢ Pažljivo ga promatrati
Smrt konstatuje ljekar koji potom ispunjava zakonom propisane liste i formulare i određuje
kliničku ili sudskomedicinsku obdukciju. Tek poslije toga medicinska sestra zbrinjava
umrlog. Ako pacijent umre u sobi u kojoj ima drugih bolesnika oko kreveta se stavlja
paravan, izvuče jastuk, skine pokrivač, skinemo umrlog, nakit se skida pred svjedocima i
popisuje. Ukoliko je umrli imao dren, kateter i sondu oslobađa se toga. Ako je imao rane
po tijelu propisno ih previjemo i sve prirodne otvore zatvaramo tamponima vate. Ukoliko
je pacijent imao zubnu protezu stavi se u usta a donja vilica fiksira preko tjemena. Očni
kapci se zatvore i na njih stave vlažni brisevi od vate. Ruke se postave uz tijelo a noge
opruže i fiksiraju poveskom u članku. Kosa se očešlja a na nožni palac umrlog se pričvrsti
pokaznica – posmrtni karton sa imenom i prezimenom umrlog (odjeljenje, matični broj,
datum i sat smrti). Nakon toga umrli se zavije u čaršaf i ostavi najmanje 2 h da leži u
krevetu, a zatim se odnosi u mrtvačnicu. Sve stvari koje je bolesnik imao kao i nakit
predaje se rodbini. Poslije zbrinjavanja umrlog dezinfikuje se čitava prostorija.

48. Znaci smrti i zbrinjavanje umrlog ?

Smrt označava trajni prestanak bitnih životnih funkcija – krvotoka i disanja. Dijagnoza
smti zasniva se isključivo na utvrđivanju prestanka disanja i cirkulacije. Proces umiranja
koji prethodi smrti i nosi naziv agonija, karakteriše se postepenim slabljenjem vitalnih i
drugih funkcija organizma. Agonija se karakteriše slijedećim znacima; tjelesna nemoć,
svjest može biti očuvana, ali se u većini slučajeva postepeno pomućuje, i na kraju prelazi
u komu, srčani rad i disanje su usporeni i nepravilni, očne jabučice upale, koža bleda, u
predelu šaka i stopala, naročito vrhova prstiju modra (nekada se već u toku agonije mogu
pojaviti mrtvačke mrlje), mišićni refleksi oslabljeni (može doći do popuštanja sfinktera) i
nevoljnog umokravanja i defekacija, funkcionisanje čula popušta. Medicinski izraz kojim
se označava prestanak cirkulacije krvi i disanje, dva potrebna kriterijuma za održavanje
života ljudi i mnogih drugih organizama nosi naziv klinička smrt. Prestanak cirkulacije i
respiracije - nakon kojih se gube koordinirajuće funkcije tijela odnosno organizma, sa
sledstvenom pojavom ranih, a potom i kasnih znakova smrti, nosi naziv somatska smrt.
Posle prestanka cirkulacije i disanja umiranje pojedinih tjelesnih struktura ne dešava se u
istom trenutku – različite ćelije, tkiva i organi umiru različitom brzinom, što je uslovljeno
njihovom različitom osetljivošću na nedostatak kiseonika.

Ćelijska smrt - Molekularna ili biološka smrt ćelije nastaje prvo na nivou ćelija a potom i
tkiva. Nakon prestanaka metabolizma u ćelijama i tkivima, ubrzo nastaje autoliza, na koju
se nadovezuju postmortalne promene.
Prava (definitivna) smrt - Smrt koja nastaja kada su procesom umiranja zahvaćene sve
ćelije i tkiva nosi naziv prava smrt.

Znaci smrti :
Tjelesne promene i znaci na osnovu kojih se utvrđuje stanje smrti mogu biti: nesigurni,
vjerovatni i sigurni.
Nesigurni znaci smrti

- 48 -
U nesigurne znake smrti spadaju slijedeće rane promene koje nastaju u trenutku umiranja
ili tokom nekoliko narednih minuta (znaci somatske smrti):
Besvesno stanje - u besvjesnom stanju prestaje funkcija mozga samo nekoliko sekundi
poslije prestanka cirkulacije i respiracije, zbog ishemije moždane kore.
Prestanak disanja - u toku agonije disanje je nepravilno, sa periodima apneje, i u agoniji
jako rijetko traje duže od 30 sekundi.
Gubitak motiliteta, senzibiliteta i refleksne aktivnosti - Reakcije umiruće osobe na
bolne nadražaje se gube, kao i refleks zenica na svjetlost i kornealni refleks.
Prestanak srčanog rada i cirkulacije - Cirkulacija krvi i rad srca prestaje nakon
prestanka disanja, dok otkucaji srca mogu trajati još nekoliko minuta do potpunog
prestanka srčanog rada.
Promjene na očima - zjenice zauzimaju središnji položaj, koji nastaje kao posljedica
neutralnog položaja opuštenosti mišića dužice, mada se širina zenica kasnije može
promeniti zbog mrtvačke ukočenosti. Pri otvorenim očnim kapcima nakon 10 minuta
poslije smrti može nastati početno zamućenje rožnjača, zbog isparavanja tečnosti iz nje.
Kod otvorenih očnih kapaka dijelovi beonjače su izloženi vazduhu i brzo isparavaju i
sasušuju se, tako da se providi pigment mrežnjače, što uslovljava stvaranje trouglastih
sasušina beonjača neposredno uz rožnjaču. Ove sasušine su prvo žućkaste, potom
smeđe i nakon nekoliko časova crne.
Mlitavost mišića (primarna mrtvačka mlitavost) - zbog gubitka normalnog tonusa (do
pojave mrtvačke ukočenosti) javlja se primarna mrtvačka mlitavost, praćena i relaksacijom
sfinktera. Ovaj proces odvija se u nekoloko faza:
Prvo nastaje primarna mrtvačka mlitavost kao posledica prestanka nervne stimulacije
mišića, ali u tkivima ima još glikogena za sintezu ATP-a neophodnog za relaksaciju mišića.
Zatim se razvija mrtvačka ukočenost jer se sve više iscrpljuju zalihe glikogena i nemoguća
je relaksacija mišića.
Na kraju se javlja sekundarna mlitavost koja proizilazi iz truležnih promena i raspadanja
tkiva i veza.
Vjerovatni znaci smrti
Lešne osobine ili vjerovatni znaci smrti javljuju se tokom prvih časova nakon umiranja i
karakteriše ih:
Mrtvačka ukočenost – razvija se nakon što se u tkivima utroše sve zalihe glikogena što
onemogućava relaksaciju mišića. Mrtvačka ukočenost u skeletnim mišićima pojavljuje se
posle 2 do 3 časa (prethodi joj primarna mrtvačka mlitavost) i zahvata sve mišiće posle 6
do 12 časova. Iščezava posle 36 časova (nastupa sekundarna mrtvačka mlitavost usljed
truležnih promjena). Ako se nasilno uništi, ukočenost će se ponovo stvoriti ako je bila u
fazi formiranja
Mrtvačko bljedilo u gornjim djelovima tijela.
Mrtvačke mrlje - u donjim nenaslonjenim predjelima tijela. One se naziru posle 20 do 30
minuta jasno su izražene posle 60 minuta, počinju se međusobno slivati posle 120 minuta
i napokon nakon 12 do 24 sata potpuno su izražene. Mrtvačke mrlje gube se na pritisak
prstom do 20 časova a na pritisak nožem do 36 časova od smrti.
Mrtvačka hladnoća - nastaje kao posljedica hlađenja tijela zbog prestanka metaboličkih
procesa i produkcije toplote u njemu. Tijelo se hladi u proseku 1°C/1 sat u idealnim
uslovima (npr. na temperaturi okoline od 20°C ), površina tijela hladi se u proseku za 12
sati, a cijelo tijelo za 20-30 sati). Prvi znaci hlađenja javljuju se 1 do 2 časa posle smrti
dok se površina tijela ohladi za oko 8 do 12 časova. Tijelo umrle osobe se hladi do
temperature okolne sredine. Brzina hlađenja zavisi od temperature okoline, vlažnosti i
strujanja vazduha, kao i temperature koju je tijelo imalo u vrijeme umiranja (povišena ili
- 49 -
snižena temperatura). Odjevenost leša usporava hlađenje. Takođe, brže se hlade leševi
djece i mršavih odraslih osoba, a sporije leševi gojaznih osoba.
Isparavanje (isušivanje) - nastaje zbog isparavanja tečnosti iz leša i sledstvenog
isušivanja, što se uopšte manifestuje progresivnim gubljenjem težine leša, a lokalno
sasušivanjem kože i sluzokoža. Pri otvorenim očnim kapcima nakon 10 minuta posle smrti
može nastati početno zamućenje rožnjače, zbog isparavanja tečnosti (isušenja).
Autodigestija (samovarenje) - nastaje usljed dejstva hlorovodonične kiseline iz
želudačnog soka koja može posle smrti dovesti do samovarenja i posledične rupture zida
želuca sa izlivanjem želudačnog sadržaja u trbušnu duplju i dejstvo kiseline na okolne
strukture kao što su jetra, prečaga, pluća i dr. Strukture zahvaćene samovarenjem postaju
mekane, ljigave, prljavomrke, tako da ove promene mogu biti pogrešno protumačene kao
znaci zaživotnog trovanja jetkim otrovom.
Sigurni znaci smrti
Lešne promene ili sigurni znaci smrti su: Truljenje i raspadanje, Saponifikacija,
Mumifikacija i maceracija

Postupak utvrđivanja smrti

U postupke utvrđivanja smrti spadaju sledeće dijagnostičke metode:
Inspekcija - Inspekcijom uočavamo besvjesno stanje, odsustvo motiliteta, odsustvo
disajnih pokreta, odsustvo refleksa zjenica na svjetlost, promene na očima, mrtvačke mrlje
i mrtvačko bledilo.
Palpacija - Palpacijom utvrđujemo odsustvo senzibiliteta (nereagovanje na bolne draži),
odsustvo pulsa na karotidnoj arteriji, promenu tjelesne temperature (mrtvačka hladnoća ili
je tijelo toplo), mlitavost ili ukočenost mišića.
Auskultacija - Osluškivanjem stetoskopom ili prislanjanjem uha na prednji zid grudnog
koša ili predeo vrata utvrđujemo :
odsustvo disanja (auskultacijom se osluškuje ceo grudni koš i ona treba da traje
najmanje 5 minuta, na jednom mjestu ne kraće od 30 sekundi, a auskultacijom vrata -
otkriva se prisustvo ili odsustvo trahealnog huka)
odsustvo srčanog rada (auskultacija presrčanog predela)

49. Šok ?
Šok je hemodinamski poremećaj. To je stanje organizma u kojem je smanjen protok
krvi kroz tkiva i organe (hiperperfuzija) i nije više dovoljan da se održi normalna
funkcionalna aktivnost ćelija. Posljedica šoka je generalizovana hipoksija (smanjena
koncentracija kiseonika u krvi) i oštećenje vitalnih organa. Suština svakog šoka je
oštećenje ćelije, a potom i organa što izaziva poremećaj njihovih funkcija tj. insuficijenciju
srca, bubrega, jetre, pluća, CNS-a i probavnog trakta. Razlikujemo :
➢ Traumatski šok – najčešća vrsta šoka. Najčešći uzročnik je akutno krvarenje usljed
traume (postraumatski šok) ali i krvarenje (hemoragični šok) usljed neke bolesti (npr.
krvarenje iz duodenalnog ulkusa, hemoragičnog pankreatitisa itd) ali i usljed velikih
gubitaka tečnosti (hipovolemijski šok) iz cirkulacije usljed nagle dehidracije organizma
(npr. kod povraćanja, dijareje, ileusa, velikih opekotina). Šok traje od nekoliko sati do 1 –
2 dana. Ukoliko se šok ne liječi završava se fatalno (exitus letalis).
➢ Kardiogeni šok – nastaje zbog poremećaja rada srca koje nije u stanju da izbaci
dovoljnu količinu krvi do udaljenih tkiva i organa i oni ostaju bez kiseonika. Najčešći
- 50 -
uzročnici kardiogenog šoka su : infarkt miokarda, aritmije, povede srca i insuficijencije
srca
➢ Septički šok – izazivaju toksini mikroorganizama (najčešće bakterija) koje dovode do
vazodilatacije (proširenja) krvnih sudova čime se remeti cirkulacija, uz poremećaj
permeabilnosti (povećane propustljivosti) kapilara pa tečnost izlazi iz krvnih sudova u
intersticijum. Zbog dilatacije krvnih sudova dolazi do pada pritiska, srce dobija manju
količinu krvi, te nije u stanju da obezbjedi dovoljnu perfuziju i oksigenaciju tkiva i organa.
➢ Alergijski šok – nastaje zbog preosjetljivosti organizma na unijete alergene kao što
su lijekovi, hrana, kozmetika i sl. Najteži oblik ovog šoka je anafilaktički šok (npr na
penicilin).
➢ Spinalni šok – nastaje kao posljedica povrede kičmene moždine, a posljedica je
gubitak mišićnih refleksa ispod nivoa povrede, što se reflektuje i na vazodilataciju
perifernih kapilara.

Prva pomoć kod šoka : glavni postupak koji treba primjeniti na licu mjesta i u toku
transporta obuhvata slijedeće postupke :

➢ Brza procjena vitalnih znakova i vrste povrede

➢ Postavljanje povređenog u odgovarajući položaj
➢ Ako je u pitanju krvarenje primjeniti jednu od metoda privremene hemostaze
➢ Ukoliko se sumnja na prelom uraditi transportnu imobilizaciju
➢ Provjeriti smetnje u disanju i pregledati usnu duplju povređenom
➢ Pacijenta utopliti ćebetom
➢ Ne davati ništa per os
➢ Podići noge i spustiti glavu
➢ Ako povraća okrenuti mu glavu da ne aspirira povraćeni sadržaj

Ukoliko se povređeni transportuje ambulantnim kolima, treba uraditi slijedeće :

➢ Staviti braunilu u venu

➢ Uključiti infuzioni rastvor elektrolita (Ringerov laktat)
➢ Aspirirati sadržaj iz usne šupljine i disajnih puteva
➢ Dati kiseonik preko maske
➢ Ako je disanje pacijenta ugroženo intubirati pacijenta i ventilirati pomoću ambu –
balona

Faze šoka i klinička slika :

1. Epektilna faza šoka – javlja se neposredno nakon traume. Veoma kratko traje, ne
može ostati ne primjećena. Svijest je očuvana, bolesnik osjeća jak bol, uznemiren je,
pojačani su mu refleksi, puls je ubrzan ali dobro punjen.
2. Latentna faza šoka – u ovoj fazi aktiviraju se kompenzatorni (nadoknađujući)
mehanizmi ogranizma. Organizam nastoji da popravi oslabljenu oksigenaciju tkiva što je
posljedica smanjene količine krvi u cirkulaciji. Svijest je i dalje očuvana, koža blijeda,

- 51 -
oznojena, a krajevi ekstremiteta hladni, puls ubrzan a pritisak u postepenom padu, disanje
je ubrzano.
3. Manifestna faza šoka – u ovoj fazi organizam više nije u stanju da kompenzuje
poremećaj koji je nastao u cirkulaciji. Ovdje se već javljaju poremećaji svijesti u smislu
konfuzije i somnolencije. Puls je veoma ubrzan, jedva pipljiv, pritisak ispod 90 mmHg,
disanje sve ubrzanije i površno, tjelesna temperatura se snižava. Ukoliko se ne otkloni
uzrok nastanka šoka opšte stanje se dalje pogoršava : puls se ne može opipati, osim na
karotidnim i femoralnim arterijama, pritisak se ne može izmjeriti, pacijent pada u komu,
zenice su mu široke (midrijaza), dolazi do prestanka lučenja urina (anurija). Oštećenje
ćelija je ireverzibilno i bez obzira na preduzimanje mjera poboljšanje je gotovo nemoguće.

Dijagnoza šoka postavlja se na osnovu kliničke slike, laboratorijskih i biohemijskih analiza,

rendgenskih snimaka i ultrazvuka, CT-a, EKG-a i ostalih pregleda. Stanja slična šoku su
:

➢ KOLAPS (Collapsus) – manifestuje se naglom slabošću i nemoći organizma usljed

iznenadnog popuštanja tonusa perifernih krvnih sudova (vazodilatacija) posebno u
trbušnim organima. Javlja se nagla hipotenzija, tahikardija, mučnina, nesvjestica, koža je
hladna, modra i ljepljiva od znoja. Pacijentu treba podići noge, spustiti glavu naniže i
poprskati ga vodom
➢ SINKOPA (Syncopa) – je iznenadan, prelazan gubitak svijesti zbog akutne moždane
ishemije koja je nastala kao posledica pada krvnog pritiska, periferne vazodilatacije, te
smanjenog udarnog volumena srca. Koža je blijeda, hladna, za tren prestanu rad srca i
disanje, sve traje 2 do 4 sekunde. Javlja se kao posljedica naglog ustajanja iz sjedećeg
položaja, usljed fizičkog premora itd. Terapija je ista kao i kod kolapsa.
➢ POTRES MOZGA (Commotio cerebri) – je reverzibilan gubitak svijesti sa
retrogradnom amnezijom zbog povrede glave ili bez amnezije, ali bez morfoloških
oštećenja mozga. Mogu se javiti bradikardija, mlitavost mišića, usporeno disanje. Terapija
– hospitalizacija i opservacija.
➢ MASNA EMBOLIJA (Embolia adiposa) – javlja se kod preloma kostiju kada se
oslobađaju masne kapljice iz koštane srži koje usisavaju otvorene vene i u kojima vlada
negativan pritisak. Iz vena te kapljice dospjevaju u pluća, gdje začepe krvne sudove.
Simptomi zavise od kalibra začepljenih krvnih sudova. Uglavnom se javljaju nemir, bol u
grudima, dispneja, nesvjestica, hipotenzija i tahikardija. Terapija – hospitalizacija i davanje
kiseonika.

50. Akutno iskrvarenje ?

Krvarenje je isticanje krvi iz krvnih sudova i srca zbog lezija zida krvnog suda i
miokrada. Krvarenje može da bude spoljašnje i unutrašnje. U spoljašnja krvarenja
spadaju krvarenje iz rana, zatim hematemeza, melena, hematurija i hemoptoja.
Unutrašnja krvarenja mogu se podjeliti u intrakavitalna (u tjelesne šupljine :
intrapleuralno, intraperitonealno, retroperitonealno) i intraparenhimatozno (u jetru,
slezinu, mišiće itd).
- 52 -
Obimno krvarenje može nastati usled nedostatka faktora zgrušavanja krvi npr. Hemofilija
ili Trombocitopenija (usled nedostatka vitamina K). Međutim, krvarenje najčešće nastaje
usled povreda većih krvnih sudova u odnosu na vrijeme proteklo od momenta traume do
krvarenja, razlikujemo primarno i sekundarno krvarenje i iskrvarenost. U primarno
krvarenje svrstava se ono koje nastupa odmah i neposredno posle traume, dok
sekundarno nastupa kraće ili duže vreme posle povrede. Spoljašnje krvarenje zaustavlja
se kompresivnim zavojem, kompresijom gazom ili Esmarhovom poveskom (kod
amputata).
Klinička slika – bolesnik je bled, orošen hladnim znojem, konfuzan i nemiran. Arterijski
krvni pritisak je smanjen, javlja se oligurija i niske vrijednosti centralnog venskog pritiska.
Prva pomoć – pri akutnom iskrvarenju na terenu treba :
• Ustanoviti mesto krvarenja i obaviti hemostazu digitalnom kompresijom,
kompresivnim zavojem, peanom ili podvezivanjem udova,
• Bolesnika postaviti da leži bez jastuka, tako da je glava niže od trbuha i nogu, često
se primenjuje položaj i autotransfuzije (postiže se tako da se ruke i noge umotaju
elastičnim zavojem u pravcu od prstiju prema srcu, pri čemu se na taj način istisne
krv iz udova u glavu i trup). Zbog jeze i drhtavice usled iskrvarenosti bolesnika je
potrebno utopliti. Nije dozvoljeno ništa per os, samo vlaženje usana.
• Što brža nadoknada izgubljenog intravaskularnog volumena Ringerovim laktatom ili
fiziološkim rastvorom
• Kontrolisati vitalne parametre: krvni pritisak, puls i disanje
• Transport bolesnika u zdravstvenu ustanovu

Prva pomoć u bolesničkim uslovima pri akutnom krvarenju sastoji se u sledećem :

▪ Ako se uprkos zaustavljenom spoljašnjem krvarenju i brzoj nadoknadi crikulišućeg
volumena stanje bolesnika ne popravlja riječ je o unutrašnjem krvarenju, pa je
potrebna hitna hiruška intervencija radi zaustavljanja krvarenja (obično su to povrede
aorte, velikih krvnih sudova hilusa pluća ili velikih vena grudnog koša, a u abdomenu
– lezija slezine, jetre, bubrega, pankreasa ili velikih krvnih sudova ovih organa).
▪ Ako se nadoknadom cirkulišućeg volumena postigne povišenje arterijske tenzije i
usporenje pulsa, a posle prekida infuzije dolazi do ponovnog pada pritiska,
najverovatnije je riječ o sporom unutrašnjem krvarenju. Bolesnika podvrgnuti
operativnom tretmanu
▪ Kada se cirkulišući volumen nadoknadi, a arterijska tenzija održava krvarenje je
prestalo. Znaci adekvatne nadoknade intravaskularnog volumena su : dobra tkivna
perfuzija, krvni pritisak iznad 100 mmHg, dobar puls, diureza oko 50 ml/h, topla i suha
koža
Gubitak krvi do 1 000 ml može se kompenzovati infuzijom Ringerovog laktata. Osnovni
princip nadoknade je ordiniranje kristaloidne tečnosti koja je zapremine oko 2,5 puta veća
od procenjenog gubitka krvi.
Gubitak krvi 1500 – 2000 ml veoma brzo dovodi do tikvne hipoksije i acidoze.
Nadoknadom samo kristaloida povećava se cirkulišući volumen ali nastala hemodilucija
ugrožava oksigenaciju tkiva. Bolesniku treba odmah dati kiseonik preko maske, a
- 53 -
kristaloide što pre treba zameniti punom krvlju. Kada nije poznata krvna grupa bolesnika
uzima se Rh – negativna nulta krvna grupa, mada se ne smije prekoračiti volumen od 2
000 ml krvi neadekvatne krvne grupe, koja se što prije mora zamjeniti odgovarajućom
krvnom grupom.
Ako postoji oligurija daju se diuretici. Kod bolesnika koji ne reaguju na diuretike postoji
opasnost od nastanka akutne tubularne nekroze (mioglobin i hemoglobin mogu da smanje
protok krvi kroz glomerule i prouzrokuju anuriju).

51. Gušenje ?
Pod gušenjem se podrazumjeva nedostatak vazduha, odnosno „glad za vazduhom“. Kod
bolesnika koji se guši treba utvrditi ozbiljnost stanja na osnovu opšteg izgleda, pulsa,
frekvencije respiratornih pokreta. Ako je riječ o teškom poremećaju respiracije (nedostatku
daha za govor), koji je nastao u kratkom vremenskom periodu treba brzo utvrditi da li je
došlo do zastoja srca, opstrukcije gornjih disajnih puteva, stupora i kome, tenzionog
penumotoraksa, masivne aspiracije ili hipoksije.
Prva pomoć kod gušenja sastoji se u sledećem :
▪ Kod gušenja koja su posledica aspiracije stranog tela izvodi se Haimlihov zahvat kod
bolesnika sa potpunom opstrukcijom disajnih puteva. Ova intervencija sprovodi se
samo kod svesne osobe tako što zdravstveni radnik unesrećenom prilazi s leđa i
obuhvata ga oko struka. Stisnutu šaku leve ruke stavlja na trbuh između pupka i
grudne kosti. Desnu ruku stavlja preko stisnute šake i snažno pritisne trbuh prema
sebi i naviše u smeru dijafragme. Ako prvim pritiskom nije izbačeno strano telo
procedura se ponavlja nekoliko puta.
▪ Kod osoba bez svesti zahvat se izvodi tako da zdravstveni radnik klekne pored ili
iznad bolesnika bez svesti a dlanove stavlja između pupka i grudne kosti. Koristeći
težinu sopstvenog tela vrši se pritisak na prema kičmenom stubu i dijafragmi
bolesnika. Ako prvi postupak nije uspeo ponavlja se više puta.
▪ Kada se opisanim postupcima strano telo nije moglo evakuisati primenjuje se
postupak prstom, koji se izvodi oprezno da se strano telo ne bi još dublje gurnulo u
disajne puteve. Bolesniku kome je zabačena glava otvore se usta i obuhvataju sa
kažiprstom. Jezik i donja vilica se povlače naviše da bi se koren jezika odvojio od
ždrela. Kažiprstom druge ruke prodre se duboko iza baze jezika i evakuiše se
patološki supstrat.

52. Utapanje ?
Jedna trećina svih ljudi koji se utapaju ne ihalira vodu, pa su pluća, čak i posle vađenja
tela iz vode još uvek suha. Ti ljudi umiru zbog UGUŠENJA. Voda koja dođe do larinksa
izaziva snažan laringealni refleks, koji grčevito zatvara glasne žice. Pri inhalaciji obične
vode dolaz do brze apsorpcije vode kroz alveolarnu barijeru u krv. Zbog osmotskog
pritiska, u krvi plućnih kapilara stvara se apsorpcijski gradijent od oko 5 400 mmHg, te se
za 1 do 3 minuta apsorbuje u krv nekoliko litara vode. To dovodi do hemolize i oslobađanja
- 54 -
velikih količina kalijuma u plazmu. Promjene u sastavu elektrolita i anoksija prouzrokuju
fibrilaciju srca.
Ako čovek inhalira slanu vodu osmoza je na nivou alveolarne membrane u suprotnom
smeru jer je ukupni osmotski pritisak u slanoj vodi nekoliko puta veći nego u krvi. Gubitak
vode iz krvi prouzrokuje izrazitu hemokoncentraciju, ali kod ovih osoba nema hemolize
niti fibrilacija miokarda. Utopljenici u slanoj vodi umiru za 5 do 8 minuta zbog asfiksije.
Reanimacija utopljenika se može vršiti i u vodi ali je bolje da se osoba prenese na zemlju,
stavi u čamac ili na neku drugu ravnu i tvrdu površinu pre nego što spasilac počne
spoljašnju masažu srca. Standardnu kardiopulmonalnu reanimaciju treba otpočeti čak i
kada je bolesnik bio više minuta pod vodom. Hipotermija, koja je posledica imerzije, može
tokom dužeg vremena štititi mozak, od hipoksičkih oštećenja za vreme prestanka rada
srca.
Prva pomoć na terenu podrazumeva sledeće :
1. brzo i oprezno izvaditi utopljenika iz vode tako što se hvata za kosu, ruku ili ispod
pazuha. Odmah po izvlačenju procenjuje se stanje na osnovu vitalnih funkcija. Ako
vitalnih funkcija nema započinje se KPR-ja.

2. pregledati usnu šupljinu i ždrelo i eventualno ih očistiti od trave i mulja. Ako je trbuh
distendiran, utopljenika okrenuti na bok ili trbuh, pritisnuti rukama predeo
epigastrijuma i istisnuti vodu. Ako ovaj postupak nije bio efikasan primenjuje se drugi,
kojim se osoba obuhvata rukama ispod trbuha i podiže nekoliko puta da bi se tečnost
iz želuca odstranila.
3. stavljanje nazogastrične sonde za odstranjivanje vode iz želudca, ukoliko to uslovi
dozvoljavaju
4. što pre uspostaviti respiraciju i ventilaciju pluća i dati kiseonik. Aspiratorom se
odstranjuje voda iz pluća a zatim se uspostavlja veštačko disanje metodom usta na
usta, uz masažu srca. Kiseonik se priključuje preko maske i bolesnik što pre
transportuje u najbližu zdravstvenu ustanovu.
Prva pomoć u hospitalnim uslovima obuhvata sledeće postupke :
1. započeti KPR
2. osigurati optimalnu ventilaciju pluća i oksigenaciju
3. nastavi KPR

53. Električni udar ?

Do ozljeda strujom dolazi zbog pokvarenih električnih aparata, oštećenih električnih
vodova i spojeva ili usljed udarca munje. Stepen oštećenja zavisi od trajanja dejstva i
udarne snage struje, površine tijela izložene dejstvu struje i puta kojim je struja prošla kroz
tijelo žrtve. Suva koža predstavlja barijeru za djelovanje električne struje uobičajenog
napona, dok vlažna koža pruža znatno manji otopor. Ukoliko struja prođe kroz mozak i
srce nastupa trenutna smrt.

- 55 -
Udar naizmjenične struje opasniji je od udara jednosmjerne struje. Dejstvo električne
struje na srce zavisi od njene jačine. Pri udaru struje visoke voltaže (1000 V), nastaju
aritmije srca, odnosno ventrikularna fibrilacija. Niske struje izazivaju fibrilaciju komora, dok
visoka voltaža dovodi do gubitka svijesti i apneje. Kod električnog udara na terenu je
neophodno preduzeti slijedeće mjere :
• Unesrećenog odvojiti od strujnog kola. Struju isključiti preko glavnog osigurača.
Osoba koja ukazuje pomoć suvim drvenim štapom odgurne unesrećenog, prekidajući
na taj način strujno kolo. A isto može uraditi i ako ruke omota suhom krpom ili hartijom
pa rukama prihvati unesrećenog. Za tu svrhu najbolje je koristiti debele gumene
rukavice ili kožne rukavice.
• Ukoliko povređeni ne diše odmah treba započeti KPR, a prije pristupanja vještačkog
disanja provjeriti prohodnost disajnih puteva
Prva pomoć u hospitalnim uslovima kod električnog udara podrazumjeva :
• Nastavljanje kardiopulmonalne reanimacije, odnosno defibrilacije ako postoji
prestanak rada srca tj. poremećaj rada srca
• Obradu eventualnih povreda

54. Akutno krvarenje iz digestivnog trakta ?

Akutno krvarenje iz digestivnog trakta možemo podijeliti na :
1. krvarenje iz gornjih dijelova digestivnog trakta – krvarenje iz gornjih dijelova
digestivnog trakta potiče iz jednjaka, želuca ili dvanaestopalačnog crijeva. Krvarenje je
intraluminalno i manifestuje se hematemzeom i melenom. Krvarenje iz jednjaka može biti
posljedica spontane rupture sluznice ezofagogastričnog prelaza ili hijatusne hernije ali je
najčešće posljedica varikoziteta nastalih zbog hemodinamskih poremećaja intra i
ekstrahepatičkog venskog krvotoka. Osnovna patološka promjena je lezija mukoze u
obliku akutne erozije ili hronične ulceracije. Na duodenumu, van ulceracije, krvarenje
može nastati iz duodenalnih divertikuluma i iz jetre, kad krv iz jetre, preko žučnih puteva
dolazi u duodenum. Krvarenje može biti submukozno (iz venskih sudova pri erozijama
mukoze), arterijsko (pri hroničnim ulceracijama) i vensko (iz varikoziteta ezofagusa pri
portnoj hipertenziji). Sva tri tipa krvarenja dovode do velikog gubitka cirkulišućeg
volumena. Krv se u prisustvu hlorovodonične kiseline oksigeniše i hematinizuje tako da
dobija mrkocrnu boju. Povraćeni sadržaj je u obliku koaguluma ili mrko prebojene tečnosti.
Krv iz želuca i dvanaestopalačnog crijeva dovodi do ubrzanja peristaltike i poslije 10-ak
minuta evakuiše se u obliku crne, katranaste stolice – melene.
2. krvarenja iz donjih dijelova digestivnog trakta – ova krvarenja ne javljaju se u
obliku hematemeze, ne prouzrokuju pravi melanozni izgled stolice i različitkog su
porijekla. Krvaranje iz tankog i debelog crijeva obično je prouzrokovano oštećenjem velike
površine crijevnog zida ili lezijom krvnog suda većeg volumena. Ova krvarenja javljaju se
kod benignih i malignih tumora crijeva, kod hroničnih inflamatornih oboljenja (ulcerozni
kolitis, Kronova bolest), spora su i povremena tako da bolesnika dovode u stanje velike
iscrpljenosti, anemije i hipoproteinemije. Izvor krvarenja u tankom crijevu najčešće su
- 56 -
posljedica ulcerozne promjene Mekelovog divertikuluma, dok se u debelom crijevu kao
izvor krvarenja konstatuju inflamirani divertikulum, inflamatorna oboljenja kolona i
hemoroidi.

55. Infarkt miocarda ?

Infarkt miokarda je ograničena ishemijska nekroza miokarda uzrokovana naglim prekidom
koronarne cirkulacije. Može da nastane usljed tromboze, embolije i vazospazma.
Najkarakterističniji simptom bolesti je prekardijalni bol koji traje duže od 15 minuta (bol ne
popušta poslije primjene Nitroglicerina) i ima sve karakteristike angine pektoris. Uz bolove
mogu da se jave preznojavanje, bol, mučnina, povraćanje, dispneja, motorni nemir, strah
od smrti, nesvjestica, kolaps ili sinkopa. Prva pomoć van bolnice sastoji se u slijedećem :
- umiriti bolesnika i postaviti ga da leži u najudobniji položaj (polusjedeći, ako se guši, ili
ležeći, sa podignutim nogama, ukoliko je krvni pritisak nizak)
- dati sredstvo za smirenje i protiv bolova
- naći venu i uključiti infuziju 5% - tne glukoze (ukoliko nije dijabetičar)
- uključiti kiseonik 3 – 4 l/min putem nazalne sonde
- u slučaju srčanog zastoja i fibrilacije komora sprovesti kardiopulmonalnu reanimaciju
- transportovati bolesnika u bolnicu
Liječenje u koronarnoj jedinici sastoji se u slijedećem :
- bolesnik se udobno smjesti u postelju i priključi na monitoring
- stavi mu se urinarni kateter i nastavlja oksigenoterapija 4 – 6 l/min u slijedećih 24 – 48
časova
- uzima krv za osnovne laboratorijske analize
- kontroliše krvni pritisak i puls
- medikamentno daju se lijekovi protiv bolova, za smirenje, trombolitična terapija
(Streptokinaza) i antikoagulantna terapija (Heparin), kao koronarni vazodilatatori u
infuziji (Nirmyn)

56. Plućni edem ?

Edem pluća je hitno stanje koje se ispoljava teškom dispnejom. U zavisnosti od etiologije
razlikujemo dva oblika edema pluća : kardiogeni i ozledni edem pluća. Kardiogeni edem
javlja se kod bolesnika s akutnim infarktom miokarda, hipertenzivnom krizom, srčanim
manama, miokarditisom i kardiomiopatijama, kao i kod pacijenata sa dugotrajnim
aritmijama. U osnovi svih ovih oboljenja leži smanjena funkcija lijeve komore, koja izaziva
porast pritiska u plućnoj vaskularnoj mreži (plućna kongestija). Brz porast kapilarnog
plućnog pritiska dovodi do prelaska krvne tečnosti u alveole i intersticijum pluća. Vazduh
se meša sa transudovanom tečnošću i ometa razmjenu gasova, što za posljedicu ima
iskašljavanje pjenušavog sukrvičavog ispljuvka. Ozledni edem nastaje kao posljedica
udisanja štetnih gasova i para, ali ga mogu izazvati i razna trovanja lijekovima. Može
nastati i tokom teških sepsi, kod uremije, u slučaju davljenja u moru (udisanja slane
morske vode). Nastaje kao posljedica direktnog štetnog dejstva navedenih činilaca koji
- 57 -
djeluju na epitel i endotel alveola i kapilara u plućima, zbog čega nastaje transudacija
tečnosti iz kapilara u aveole.
Klinička slika – bolesnici s edemom pluća su uplašeni, dispnoični, ortopnoični, zauzimaju
prinudni – sjedeći položaj, orošeni su hladnim znojem, sa znacima periferne cijanoze.
Čuje se krkljanje u grudima, a u kasnijoj fazi bolesnik iskašljava pjenušav ili sukrvičav
ispljuvak. Prva pomoć na terenu, van bolnice, sastoji se u slijedećem :
- umiriti bolesnika i smjestiti da sjedi sa spuštenim nogama
- dati kiseonik 4 – 6 l/min preko nazalne sonde
- uspostaviti venski put
- od lijekova dati diuretike (Lasix 40 mg i.v.), kardiotonike (Cedilanid i.v.) i sedative (Morfin
10 mg s.c. ili i.v.)
- transportovanje bolesnika u bolnicu gdje se nastavlja liječenje u zavisnosti od stanja
bolesnika
U bolnici se :
- bolesnik postavlja u polusjedeći položaj i uključuje kiseonik
- odmah priključuje na monitor radi praćenja EKG-a
- uvodi urinarni katetar i prati diureza
- uzima krv za osnovne analize
- od lijekova se nastavlja sa davanjem diuretika, kardiotonika, bronhodilatatora (Nebetol),
nitrata.
Liječenje nekardiogenog edema pluća se malo razlikuje od liječenja kardiogenog šoka :
- bolesnika treba odmah iznijeti iz prostorije ako je došlo do trovanja štetnim parama i
gasom
- sprovesti vještačku ventilaciju pomoću respiratora
- ako se zna uzrok sprovesti liječenje primjenom antidota. Kod trovanja morfijumom i
heroinom primjenjuje se Nalorphin

57. Hipertenzivna kriza ?

Hipertenzivna kriza je naglo povećanje krvnog pritiska koje prate hipertenzivna
encefalopatija, akutna srčana slabost, te poremećaj funkcije bubrega. Može da se javi kod
esencijalne hipertenzije, nefrogene hipertenzije (akutni i hronični glomerulonefritis,
bubrežna insuficijencija), u trudnoći (eklampsija) ili kod feohromocitoma. Može nastati i
usljed naglog prekida liječenja hipertenzije (betablokatorima) ili u toku operacija. Bolesnik
se žali na jaku glavobolju u potiljačnom predjelu, praćenu zujanjem u ušima, mučninom,
povraćanjem, javljaju se smetnje vida (prolazno sljepilo), ako se ne liječi stanje se
pogoršava, javljaju se pareze, nistagmus, pospanost, a kasnije i koma. U toku skoka
krvnog pritiska može doći do popuštanja lijevog srca – edem pluća, infarkt miokarda,
intrakranijalno krvarenje, bubrežna insuficijencija, akutna disekcija aorte ili eklampsija (u
trudnoći). Liječenje u vanbolničkim uslovima obuhvata slijedeće :
- postaviti bolesnika u udoban položaj i uspostaviti venski put
- ako je bolesnik svjestan odmah mu dati da sažvaće tabletu Nifedipin 20 – 40 mg, potom
furosemid (Lasix 40 mg i.v.) a od lijekova beta – blokatori ili periferni dilatatori
- 58 -
- često kontrolisati krvni pritisak
U bolničkim uslovima daju se lijekovi koji naglo obaraju pritisak – natrijum – nitroprusid
i.v. pomoću brojača kapi ili diazoksid (Hyperstat 150 – 300 mg i.v. brzo, kao i drugi lijekovi
iz grupe antihipertenziva.

58. Plućna embolija i infarkt pluća ?

Plućna embolija je začepljenje ugruškom jednog ili više ogranaka plućne arterije praćeno
vazospazmom. Emoblus najčešće vodi porijeklo od tromboze dubokih vena nogu ili male
karlice ali može poticati i iz desnog srca. Infarkt pluća je hemoragijska nekroza plućnog
parenhima koja nastaje usljed potpunog prekida krvotoka u području pluća ispod mjesta
začepljenja arterijske grane. Tromboza dubokih vena nogu ili male karlice najčešće
nastaje poslije hirurške intervencije zbog mirovanja bolesnika i zastoja venske krvi.
Embolije pluća mogu da budu male (mikroembolije), koje često recidiviraju i masivne,
kada je začepljen srednji i veći krvni sud pluća. Začepljenje glavnog stabla plućne arterije
izaziva naglo opterećenje desnog srca, nagli skok pritiska u plućnoj arteriji, stanje šoka i
najčešće naglu smrt. Embolija glavnog stabla plućne arterije, se po pravilu, završava
trenutnom, naglom smrću. Veće embolije kad ne dođe do trenutne smrti, imaju dramatičnu
sliku teškog šoka s akutinim popuštanjem desnog srca. Bolesnik iznenada pobledi, zatim
postaje cijanotičan i žali se na jako gušenje ili bol iza grudne kosti. Ubrzano i površno
diše, srčani rad je ubrzan, puls jedva opipljiv, a krvni pritisak opada do nemjerljivih
vrijednosti. Vidljive su i nabrekle vene na vratu. Klinički simptomi i znaci kod manjih plućnih
embolija ispoljavaju se u vidu lakše dispneje, uznemirenosti bolesnika, neobjašnjenih
tahikardija, preznojavanje. Kod infarkta pluća se uz već pomenute simptome javljaju
bolovi u predjelu infarktnog područja, kašalj i iskašljavanje sukrvičavog ili krvnog ispljuvka.
Kasnije može da se javi subikterus. Dijagnoza se postavlja na osnovu kliničke slike,
elektrokardiograma, rendgenskim pregledom i scintigrafijom pluća, plućne angiografije i
ehokardiografije. Ako se plućna embolija dijagnostikuje van bolnice, sprovesti slijedeće
liječenje :
- bolesnika udobno smjestiti i zabraniti mu da se pomjera
- odmah uključiti kiseonik 6 – 8 l/min preko nazalnog katetera
- obezbjediti venski put
- od lijekova dati sredstvo protiv bolova (Morfin 10 – 15 mg i.v.) i sredstvo za smirenje
(Bensedin amp. polako)
- ako dođe do somnolencije i zastoja disanja i rada srca, sprovesti kardiopulmonalnu
reanimaciju
Liječenje u bolničkim uslovima podrazumijeva slijedeće :
- uključivanje fibrinolotičke terapije – streptokinaze u vidu šezdesetminutne infuzije
- davanje Heparina i.v. bolesnicima sa srednje teškim i malim embolijama
- uzima krv za laboratorijske analize
- u rijetkim slučajevima radi se hitna hirurška intervencija – embolektomija

- 59 -
59. Dijabetičke ketoacidoze ili koma ?
Dijabetička ketoacidoza i koma – su komplikacije šećerne bolesti. Dijabetička
ketoacidoza je stanje metaboličke acidoze nastalo usljed manjka insulina i relativnog ili
apsolutnog viška glukagona, koje karakteriše visoka glikemija. Razvija se postepeno u
roku od nekoliko dana. Prvi znaci su poliurija, polidipsija, slabost, malaksalost. Često se
javljaju bolovi u trbuhu, mučnina i povraćanje. S pogoršanjem stanja i razvojem acidoze
javlja se zadah na aceton i tehipneja. Svijest je očuvana ali se može javiti pospanost.
Dijabetička koma se razvija ako nije preduzeto blagovremeno liječenje ketoacidoze, a
manifestuje se izrazitom dehidratacijom, acidozom i poremećajem svijesti. Osjeća se miris
na aceton, kože je crvena (hiperemična), topla i suva, smanjenog turgora. Srčani rad je
ubrzan, disanje duboko, glasno, acidotično (Kusmaulovo). Mišići su mlitavi, atonični, očne
jabučice su mekane i uvučene, jezik je suv i obložen. U kasnijoj fazi javljaju se znaci
hipovolemičkog šoka zbog velikog gubitka tečnosti, pa koža bolesnika postaje blijeda,
tijelesna temperatura opada, puls postaje filiforman, krvni pritisak pada, javlja se oligurija
do anurije. Dijagnoza se postavlja na osnovu anamneze, opisanih simptoma i
laboratorijskih analiza :
- glikemija je obično preko 20 mmol/l
- izražena acidoza krvi (pH 7,0 – 7,20)
- glikozurija s ketonurijom (aceton u urinu +++)
- u krvnoj slici postoji leukocitoza sa znacima hemokoncentracije
Ako nije moguće brzo odrediti glikemiju bolesniku koji se liječi od šećerne bolesti, a nalazi
se u komi, treba odmah dati 50 ml 50% glukoze i.v. Ako je riječ o hipoglikemičkoj komi,
bolesnik će se probuditi a ako se radi o dijabetičkoj komi ova terapija mu neće puno
naškoditi.
Liječenje – kod vitalno ugroženih bolesnika sprovode se kardiopulmonalna reanimacija i
slijedeći postupci :
- bolesnik se postavlja u koma položaj
- ako se ne zna o kojoj je komi riječ daje se 50 ml 50% - tne glukoze i.v.
- ako se utvrdi dijabetička koma, odmah se počinje nadoknada tečnosti preko venskog
katetera s fiziološkim rastvorom, bar i to jedan litar u toku prvog sata. Kasnije se nastavlja
rehidratacija i nadoknada elektrolita.

60. Putevi unošenja i eliminacija otrova iz organizma ?

Prema svom porijeklu akutna trovanja se mogu klasifikovati na : zadesna (akcidentalna),
samoubilačka (suicidna) i ubilačka (kriminalna).
Hitna medicinska intervencija se zasniva na slijedećim principima :
• Procjena stanja bolesnika i održavanje vitalnih funkcija – procjena stanja
bolesnika zasniva se na stanju svijesti i pojavi medicinskih komplikacija kao što su šok
ili respiratorni poremećaji
• Identifikacija otrova – obavlja se na osnovu anamnestičkih i heteroanamnestičkih
podataka, tragova otrova, simptomatologije te laboratorijskih i hemijskih analiza
• Sprečavanje asporpcije i eliminacija otrova prije apsorpcije i poslije nje
- 60 -
• Antidotska terapija
• Simptomatska i opšta potporna terapija
Ako je bolesnik svjestan riječ je o zadesnom trovanju. Mogu se dobiti tačni podaci o prirodi
otrova, načinu unosa i količini. Ako se dobiju heteroanamnestički podaci, pitati koje su mu
toksične materije bile dostupne i kojim redom su se javili simptomi. Identifikacija otrova na
osnovu simptomatologije zasniva se na specifičnom djelovanju nekih supstanci. Razlikuju
se neurološki sindrom, sindrom poremećaja disanja, kardiovaskularni sindrom, želudačno
– crijevni sindrom, sindrom poremećaja rada jetre i bubrega. Sprečavanje aspiracije i
eliminacija otrova jedan je od najznačajnijih postupaka prve pomoći. Eliminacija
otrova se može sprovoditi prije resorpcije i poslije nje, potrebno je što brže i što
veću količinu otrova odstraniti i to ako je moguće, istim putem kojim je otrov dospio
u organizam. Putevi ulaska, odnosno eliminacije otrova su :
• Digestivni sistem – unos otrova preko digestivnog sistema najčešći je put
samoubilačkog trovanja. Otrov se apsorbuje u usnoj duplji i tankom crijevu. Želudac je
i prirodna barijera jer pod dejstvom želudačnog sadržaja dolazi do smanjenja
toksičnosti većine otrova. Samo se neke supstance (kalijum i natrijum – cijanid)
pretvaraju u toksičniju supstancu – cijanovodoničnu kiselinu, koja se resorbuje već u
želudcu.
• Respiratorni sistem i
• Koža
Postoji nekoliko postupaka za eliminaciju otrova iz digestivnog sistema :
• Izazivanje povraćanja :
a) Mehaničkim nadražajem
b) Pijenjem slane vode
c) Apomorfinom i drugim elementima
Akt povraćanja može da bude izazvan dvojako : klasično – draženjem mekog nepca i
ždrijela i medikamentozno – davanje lijekova. Primjenjuje se kao prva pomoć kada je
prošlo kratko vrijeme od unošenja otrova i vjerovatno uzeta toksična količina supstance,
ali samo kada je očuvana svijest i održan refleks gutanja i kada postoji saradnja s
otrovanim. Povraćanje na terenu izaziva se mehaničkim nadražajem (prstom ili kašičicom)
ogranka n. vagusa koji se nalazi na mekom nepcu. Prag nadražaja može se povećati ako
se otrovanom naloži da grguće toplu supstancu, a zatim da popije 1 – 2 dl mlake vode ili
mlijeka, poslije čega se ponovo pokušava nadraživanje. Kod mlađe djece da bi se
spriječila apsorpcija želudačnog sadržaja u pluća nadraživanje treba obavljati tako što se
dijete obrne glavom naniže, međutim, na ovaj način se ne može izbaciti sav sadržaj iz
želudca. Slana voda je dobar emetik, a pored toga dovodi i do zatvaranja pilorusa, čime
se onemogućava prelaza otrova u cijeva i njegova asporpcija. Primjena slane vode kod
djece je kontraindikovana. Slana voda daje se samo odraslima i to kad nema drugih
načina eliminacije. U čaši vode rastvore se tri kašičice kuhinjske soli, otrovanom se
naloži da pije, a zatim se izaziva povraćanje.
Apomorfin direktno djeluje na centar za povraćanje. Daje se samo u hitnim slučajevima.
To je derivat morfina i kao takav može imati depresivno dejstvo na CNS i dovesti do
cirkulatornog kolapsa. U slučaju predoziranja postoji efikasan antidot – Naloxon. Daje se
- 61 -
subkutano ili intramuskularno, u dozi od 3 – 5 mg, a dejstvo se ispoljava za 5 – 10 minuta.
Od drugih emetika mogu se dati :
• Ispiranje želuca :
a) Bez tehničkih pomagala
b) Pomoću želudačne sonde
c) Metodom po Bertekiju i
d) Antidotima
Ispiranje želuca bez tehničkih pomagala je mjera koja se primjenjuje na terenu.
Otrovanom se izaziva povraćanje, a zatim naloži da popije 300 – 400 ml mlake vode (kod
djece omjer zavisi od uzrasta), a potom ponovo izaziva povraćanje i postupak ponavlja
sve dok se ne javi bistra tečnost kao povraćeni sadržaj. Ispiranje želuca pomoću
želudačne sonde je napouzdaniji način eliminacije otrova iz želuca. Može se primjenjivati
i kod otrovanih u besvjesnom stanju ili komi. Međutim, ovaj postupak nosi određene rizike
kao što su laringospazam, aspiracija želudačnog sadržaja, poremećaj srčanog ritma,
srčani zastoj, razvoj progresivnog respiratornog distres – sindroma. Sam postupak ne
smije se izvoditi kod otrovanih koji imaju konvulzije, obilno krvarenje iz digestivnog
sistema, kod dekmopenzovanih srčanih bolesnika, i onih koji imaju hemoragičnu dijatezu.
Ne primjenjuje se ni kod trovanja jakim kiselinama i bazama, kao ni kod trovanja
benzinom, petroleom i lako isparljivim organskim rastvaračima.
Ispiranje želuca metodom po Bertekiju je kombinacija upotrebe tople vode i epigastrične
masaže. Otrovani se postavi u bočni položaj s nogama savijenim u kukovima da bi se
maksimalno relaksirala trbušna muskulatura. Naloži mu se da popije 300 – 400 ml tople
vode a zatim se obavlja spoljašna masaža želuca ritmičkim pritiskanjem dlanom i prstima
u području epigastrijuma. Ispiranje želuca antidotima nije našlo široku primjenu jer
podrazumijeva poznavanje prirode otrova. Kao opšti antidot rastvori koriste se rastvori :
kalijum – permanganata, natrijum – bikarbonata, kalcijumovih soli, magnezijum – oksida,
natrijum – hlorida, kao i mlijeko.
• adsorpcija i neutralizacija otrova u digestivnom traktu :
a) primjenom medicinskog uglja
b) primjenom drugih adsorbensa
c) ubrzavanje prolaza
Adsorpcija i neutralizacija otrova u digestivnom sistemu se najčešće vrše aktivnim
medicinskim ugljem (carbo medicinalis). Daje se odmah poslije povraćanja, odnosno
poslije ispiranja želuca, ukoliko nije prošlo više od 30 minuta od trovanja. Smatra se da
treba dati 10x veću količinu medicinskog uglja od količine unijetog otrova. U slučaju da je
ta količina nepoznata daje se minimalna količina od 30 g (maksimalne doze su 100-120
g) rastvorena u 300 – 350 ml vode. Može se davati više puta u vremenskom intervalu od
2 – 6 sati. Jedina kontraindikacija za upotrebu medicinskog uglja je trovanje jakim
korozivnim sredstvima. Djelotvoran je kod većine hemijskih supstanci. Slabo ili uopšte ne
apsorbuje alkalije, alkohole, anorganske kiseline, cijanide, DDT, meprobromat, metil –
salicilat, gvođe..pa ga u ovim slučajevima nema svrhe primjenjivati.
Ubrazvanje prolaska otrovnih materija kroz digestivni sistem postiže se primjenom
purgativa kao što su magnezijum – sulfat (gorka so), natrijum – sulfat (Glaumberova so),
- 62 -
parafinsko ulje, sorbitol. Cilj metode je da se ubrza peristaltika, smanji vrijeme kontakta
otrova i sluznice tankih crijeva i na taj način smanji apsorpcija. Daju se kao 10%-tni
rastvori, 20 – 30 g rastovreni u čaši vode. Kontraindikacije :
- komatozni bolesnici
- sumnja na ileus
- gastrointestinalno krvarenje
- trovanje kaustičnim supstancama
Unos otrova preko respiratornog sistema – je najčešći način profesionalnih i masovnih
trovanja, a na ovaj način nastaje i najveći broj smrtnih slučajeva. Otrov se unosi u
gasovitom stanju, pare, dimovi, prašina. Rezultat ovog otrovanja je hipoksija. Prva
pomoć se sastoji u slijedećem :
- otrovanog što prije ukoloniti iz sredine gdje je nastupilo trovanje
- sprovođenje kardiopulmonalne reanimacije
- sistematsko liječnje se sprovodi kod komplikacija trovanja kao što su bronhospazam,
bol, konvulzije, plućni edem, šok
Unošenje otrova putem kože : koža je najčešći put trovanja kod profesionalne izloženosti
pesticidima. Apsorpcija zavisi od fizičkih i hemijskih svojstava otrova, veličine njegovih
molekula, rastvoriljivosti u vodi i mastima. Zavisi i od odlika kože, debljine, broja žljezda,
stanja kože (oštećenosti), veličine izložene površine i vremena ekspozicije. Eliminacija
otrova s kože prije resorpcije postiže se slijedećim postupcima :
- skidanjem zagađene odjeće
- ispiranjem dijela kože koji je bio u dodiru s otrovom velikim količinama mlake vode, a
zatim ispiranjem sapunom
- lokalnom primjenom hladnoće (krioterapijom) da bi se smanjila resorpcija

61. Urgentna stanja u pedijatriji ?

Urođene anomalije ili kongenitalne malformacije (vitium congenitale) su anomalije koje se
otkrivaju već na rođenju a mogu biti kompatibilne ili inkompatibilne sa životom. Mogu biti
genetski ili negenetski uslovljene.
Teškoće disanja – odnosno promjene u normalnom disanju (respiraciji) kod
novorođenčeta mogu da budu raznolike :
- Prestanak disanja (apneja)
- Usporeno disanje (bradipneja)
- Ubrzano disanje (tehipneja)
- Produbljeno disanje (hipervenitalacija, hiperpneja)
- Otežano disanje (dispneja)
U teškoće disanja koje se mogu javiti kod novorođenčeta spadaju i sindrom asfiksije (kada
u krvi nedostaje kiseonik a povećava se količina ugljen – dioksida), kao i više vrsta
patoloških disanja kao što su : Biotovo, Čein-Stoksovo disanje, Kusmaulovo disanje.
Obostrana atrezija hoana – atrezija (atresio) je nedostatak ili zatvaranje prirodnih
otvora ili lumena cijevastih organa. Karakteriše se neprohodnošću zadnjih nosnih
otvora (hoana) koji su povezani sa ždrelom, što onemogućava disanje novorođenčeta
- 63 -
preko nosa i sisanje, odnosno samostalnu ishranu. Prva pomoć sastoji se u postavljanju
orofaringealnog tubusa, tzv. airway-a kojim se obezbjeđuje trajno disanje na usta.
Liječenje je hirurško.
Pjer – Robinov sindrom – udružena urođena anomalija, odnosno slavije razvijena
donja vilica – mikrognatija (micrognathia), udruženo s rascjepom nepca –
palatoshizom (palatoshizis), odnosno tzv. vučija čeljust, ralje ili ždrelo. Kod ove
anomalije novorođenčetu je poremećeno disanje i ishrana, a postoji opasnost od
aspiracije. Dijagnoza se postavlja inspekcijom, a prva pomoć sastoji u postavljanju
nazogastrične sonde. Liječenje je hirurško, najčešće urgentno.
Kongenitalni lobarni emfizem – predstavlja urođenu povećanu vazdušnost
(emphysema) plućnog režnja (lobi pulmonum), najčešće lijevog gornjeg i srednjeg
donjeg režnja. Novorođenče otežano diše, sve više modri oko usana, ne kašlje i nema
temperaturu. Dijagnoza se postavlja auskultatornim nalazom oslabljenog disanja na
jednoj strani pluća, a nalaz potvrđuje radiografijom pluća. Prva pomoć sastoji se u davanju
kiseonika i stalnom pražnjenju želudačnog sadržaja nazogastričnom sukcijom. Liječenje
je hirurško.
Kongenitalna cista pluća – predstavlja šupljinu u parenhimu pluća obloženu
epitelom. Nastaje kao posljedica urođene sužene bronhiole koja funkcioniše kao ventilni
poklopac, omogućava ulazak vazduha u toku inspirijuma ali ne izlazak u toku ekspirijuma.
Novorođenče vremenom postaje cijanotično. Prva pomoć sastoji se u primjeni kiseonika i
postavljanju nazogastrične sonde. Liječenje je hirurško – lobektomija uz drenažu.
Teškoće disanja uz povraćanje – respiratorni disters sindrom RDS. Povraćanje
(vomitus) je iznenadno i silovito, nevoljno izbacivanje želudačnog sadržaja preko usta.
Obično nastupa poslije gađenja i mučnine u želucu, ali često i bez ikakvih prethodnih
znakova. Stanja u kojima su vodeći simptomi teškoće disanja i povraćanje su :
➢ Dijafragmalna hernija – zbog nepotpunog zatvaranja dijafragme dolazi do
prodora dijela viscelarnih organa trbušne duplje, želuca ili crijeva, u grudnu
duplju. Dolazi do poremećaja disanja, a kasnije do poremećaja razvoja lijevog
plućnog krila i do njegovog kolapsa. Vremenom se razvijaju znaci respiratornog
distres, dispneje i cijanoza, koji su poslije podoja još izraženiji. Povraćanje je dan od
prvih simptoma. Obično je u obliku bljuckanja i javlja se poslije podoja, kada se dijete
položi horizontalno. Prva pomoć sastoji se u obustavljanju peroralnog unosa dojenja
i pojenja preko usta. Novorođenče se postavlja da leži na desnoj strani u
polusjedećem položaju, postaviti nazogastrični kateter i stalno aspirirati želudačno
crijevni sadržaj. Time se postiže smanjenje pritiska u toraksu i poboljšava respiracija
i srčana radnja. Liječenje je hirurško i sastoji se u izvlačenju abdominalnih organa iz
grudne duplje i ušivanje defekta dijafragme.
➢ Atrezija ezofagusa – (athresio aesophagei) podrazumijeva potpunu zatvorenost
jednjaka, odnosno neprolazan jednjak. Neprolaznost jednjaka dovodi do
nemogućnosti gutanja hrane i pljuvačke. Prekomjerno lučenje pljuvačke
(hypersalivatio) prvi je simptom oboljenja, novorođenčetu se javlja pjena na ustima i
ono se guši u sopstvenoj pljuvački. Hranu prima halapljivo, ali odmah počinje da je
vraća – regurgitacija (regurgitatio). Zbog asporpcije sadržaja javlja se trijas simptoma
- 64 -
 : kašalj, gušenje i cijanoza. Dijagnoza se postavlja na osnovu kliničke slike a potvrđuje
sondiranjem jednjaka i radiografijom grudnog koša sondom uvedenom u jednjak i
vazduhom kao kontrastom. Prva pomoć sastoji se u stavljaju novorođenčeta u
Trendelenburgov položaj, potrbuške, s glavom naniže i aspiraciji sadržaja usne duplje
svakih 10 minuta. Aspiracija se sprovodi sve do definitivnog zbrinjavanja. Aspiracija
se obavlja pomoću aspiratora sterilnim kateterom.
➢ Traheo – ezofagealna fistula – fistula je neprirodan uzani kanal koji povezuje
neko patološko žarište ili organ s površinom kože ili sluznice, ili dva ili više
organa među sobom. Zbog neprolaznosti jednjaka ne postoji mogućnost gutanja
pljuvačke i hrane, naročito tečne i kašaste, koje izazivaju jak kašalj i gušenje, dok
čvrsta hrana prolazi bez problema. Česte aspiracije u disajne puteve dovode do
ponovljenih bronhitisa i aspiracione pneumonije. Mogu se javiti poremećaji disanja i
rada srca. Dijagnoza se postavlja radiološki. Prva pomoć sastoji se u postavljanju
novorođenčeta u poslusjedeći položaj da bi se spriječilo prelivanje želudačnih (kiselih
sokova kroz traheo – ezofagealnu fistulu direktno u pluća. Ishrana ja parenteralna. Po
potrebi davati podršku disanju. Liječenje je hirurško.
Anomalije gastrointestinalnog trakta s opstruktivnim simptomima ili krvarenjem –
pod pojmom opstruktivni simptomi gastrointestinalnog trakta GIT podrazumijevaju se
urođene smetnje prolaska hrane. Simptomi su učestalo povraćanje, proširenost pojedinih
dijelova crijeva i odsustvo stolice. Ekspulzivno povraćanje u mlazu, zelenkastog sadržaja,
u prvim danima života ukazuje na mehaničku prepreku. Prepilorička povraćanja su bez a
postpilorička su s primjesom žuči. Krvarenja iz gastrointestinalnog trakta mogu biti oglim
okom nevidljiva ili (okultna) i vidljiva. Oblici krvarenja su : hematemeza – povraćanje
krvi (crvenkastoplavkase ukoliko je krvarenje iz jednjaka a crnomrka, kao talogo od kafe,
kod krvarenja iz želuca ili duodenuma), melena (pojava crne katranaste stolice zbog
dejstva hlorovodonične kiseline) i hematohezija (svježa krv, svijetlocrvene boje, iz
distalnog kolona i anusa, a tamnija iz viših dijelova debelog crijeva). U ove anomalije
spadaju :
➢ Atrezija crijeva – najčešće u visini ileusa, mnogo rijeđe jejunuma i duodenuma,
a jako rijetko u debelom crijevu. Dolazi do zastoja hrane prije mjesta prekida,
crijevni zid se napinje, dolazi do proširenosti trbuha i meteorizma, novorođenče
povraća karakterističan žutozeleni ili zelenkastocrni sadržaj. Dijagnoza se postavlja
nativnim snikom trbuha bolesnika u stojećem položaju ili irigografijom. Prva pomoć se
sastoji u obustavi hranjenja na usta i postavljanju nazogastrične sonde,radi
sprečavanja aspiracione pneumonije. Ishrana je parenteralna, a liječenje hirurško.
➢ Malrotacija crijeva sa volvulusom – malrotacija je okretanje (rotacija)
intestinalnih organa trbušne duplje oko uzdužne osovine. Volvulus, zapetljana,
zavezana crijeva posljedica su nepravilne rotacije, odnosno uvrtanja crevne vijuge
oko peteljke gornjih mezenteričnih krvnih sudova. Dolazi do edema meneterijuma i
izlivanja tečnosti u trbušnu šupljinu. Javlja se tromboza u krvnim sudovima crijeva i
mezenterijuma, koja doprinosi slici akutnog infarkta crijeva. Nastaju hemoralgijske a
zatim i ishemijske nekroze crijeva. Novorođenče profuzno povraća s primjesama
želudačnog, dudenalnog i pankreasnog soka i žuči, ima nadut trbuh. Mogu se javiti
- 65 -
 melene. Kliničku sliku dopunjavaju povišena temperatura, dehidratacija i šok. Prva
pomoć sastoji se u obustavi unosa hrane i tečnosti na usta i parenteralnoj ishrani.
Potrebna je podrška disanja ukoliko je došlo do podizanja dijafragme i poremećaja
disanja. Liječenje je hirurško.
➢ Akutna invaginacija – intususcepcija crijeva – nastaje kada se dovodna vijuga
crijeva, zajedno s krvnim sudovima, uvuče u odvodnu. Ako je uvučeno više od 10
cm crijeva, u uvučenom dijelu crijeva dolazi do poremećaja protoka krvi, zastoja krvi,
praćenog edemom, kao i do suženosti ili neprolaznosti lumena. Obično se javlja kod
odojčadi između 4. i 8. mjeseca života kao uvrtanje tankog u debelo crijevo. Može se
javiti i enterična invaginacija (invaginatio enterica) kod koje se tanko crijevo uvlači u
tanko i količna invaginacija (invaginatio colica) kod koje se debelo crijevo uvlači u
debelo. Najčešći uzroci su virusne infekcije praćene poremećajem peristaltike.
Novorođenče dobija grčevite bolne napade, uznemireno plače, privlači noge trbuhu i
previja se od bolova, javlja se povraćanje koje dovodi do dehidratacije i šoka. S
pogoršanjem stanja javlja se temperatura. Prva pomoć se sastoji u obustavljanju
ishrane na usta i zamjene parenteralnom ishranom. Liječenje je hirurško.
➢ Mekelov divertikulum – je ostatak omfalomezenteričnog kanala koji u
embrionalnom periodu povezuje žumančanu kesu i primitivno crijevo. Ako se
zadrži kod novorođenčeta, dolazi do veze između kože pupka tj. spoljašnje sredine i
terminalnog dijela ileuma. Ispoljava se tek ako nastanu komplikacije : krvarenje,
divertikulitis i opstrukcija. Kod krvarenja se najčešće javljaju bezbolne, masivne, crne
stolice koje mogu da budu praćene obilnom svijetlom krvlju. Divertikulitis daje istu
kliničku sliku kao i apendicitis. Opstrukcija nastaje zbog invaginacije duodenuma u
ileum ili volvulusa tankog crijeva. Dijagnoza se postavlja radiološki i scintigrafijom
radioaktivnim tehnicijumom. Prva pomoć zavisi od nastale komplikacije. Terapija
iziskuje hitnu hiruršku intervenciju.
➢ Mekonijumski ileus – mekonijum (meconium) je žilava, smolasta, ljepljiva,
tamnozelena, gusta, homogena masa bez mirisa. To je prva stolica
novorođenčeta. Izbaci se u prvih 10 – 12 časova života. Ako se ne pojavi u prva 24
časa, treba tražiti uzrok tome. Mekonijumski ileus je mehanički, opstruktivni,
jednostavni ileus, jer postoji prekid prelaska u jednom dijelu crijeva i neporemećen
protok krvi i ishrana zida crijeva. Mekonijalni ileus je urođena anomalija koja se javlja
kao manifestacija cistične fibroze. Od prvog dana života novorođenče povraća
tamnozeleni sadržaj crijeva – mizerere (miserere). Dijagnoza se postavlja radiološki.
Prva pomoć sastoji se u pokušaju da se zgusnuti sadržaj mekonijuma rastvori
davanjem visoko osmolarnih klizmi sterlinog jodnog kontrasta. Liječenje je hirurško.
➢ Anorektalne anomalije – predstavljaju relativno često anomalije a najčešće su :
stenoza anusa, inperforirani anus, anorektalne atrezije, ageneza anorektuma i atrezije
rektuma. Ove anomalije su lako uočljive jer podrazumijevaju nedostajanje analnog
otvora. Obično postoji fistula preko koje u tankom mlazu probija mekonijum. Kod
dječaka su ove fistule rekto – vezikalne (veza čmarno crijevo – mokraćna bešika),
rekto – uretralne (veza čmarno crijevo – mokraćna cijev) i rekto – parinealne (veza
čmarno crijevo – koža međice). Kod djevojčica se javljaju rekto – vaginalne (veza
- 66 -
 čmarno crijevo – stidnica) i rekto – perinealne (čmarno crijevo – koža međice). Pošto
kod ovih anomalija ne dolazi do izbacivanja i nagomilavanja mekonijuma, ubrzo se
razvijaju simptomi opstrukcije gastrointestinalno trakta. Javljaju se opstipacije,
nadimanje, napetost trbušnog zida a kasnije i povraćanje. Prva pomoć sastoji se u
obstavi hrane na usta i zamjenom parenteralnom odnosno intravenskom ishranom.
Liječenje anorektalnih anomalija je hirurško.
➢ Hiršprungova bolest – kongenitalni aganglionarni megakolon je urođeni
nedostatak ganglijskih ćelija u distalnom dijelu kolona (colon sigmoideum i
rectum). Bliže aganglionarnom dijelu kolona dolazi do zastoja u prolazu, taj dio
hipertrofiše, uvećava se u pokušaju da istisne crevni sadržaj i pošto u tome ne
uspijeva, vremenom dolazi do dilatacije. Na ovu bolest treba posumnjati kada se
između intervala opstipacije javi povraćanje s primjesama žuči, praćena crijevnim
kolikama i učestalim smrdljivim stolicama. Prva pomoć sastoji se u eliminaciji feklanih
masa i gasova prstom, kateterom ili klizmom. Klizma se sprovodi pomoću irigatora
mlakim, izotoničnim rastvorom NaCl (fiziološkim rastvorom). Treba postaviti
nazogastričnu sondu. Ishrana je parenteralna a liječenje hirurško.
Urođene anomalije gastrointestinalnog trakta s defektom prednjeg trbušnog zida :
Tipična malformacija trupa je rascep, fisura (fissura). Najčešće se javlja rascjep prednjeg
trbušnog zida (fissura abdominalis) koje je često kombinovan s rascjepom ili ektopijom
unutrašnjih organa. Ako je rascjep prednjeg trbušnog zida veliki, svi trbušni organi se
nalaze van trbušnog zida u kesi koju čini amnion. Ako je defekt manji i ne zahvata čitavu
debljinu trbušnog zida, nastaje urođena kila.
➢ Omfalokela – omfalokela ili pupčana eventeracija je urođena kila pupčane vrpce.
Spada u urođene anomalije građe prednjeg trbušnog zida u području pupka. Pošto
nije zatvoren prednji trbušni zid, crijeva su se razvijala van trbušne duplje. Na rođenju
vide se trbušni organi u „vreći“ koju čine trbušna maramica, Vartonova sluz i amnion.
Predstavlja veliku opasnost od infekcije i razvoja peritonitisa, a uzrokuje i gubljenje
tijelesne toplote. Dijagnoza se postavlja inspekcijom. Prva pomoć sastoji se u
prekrivanju defekta sterilnom gazom navlaženom sterilnim fiziološkim rastvorom.
Treba uvesti parenteralnu ishranu, postaviti nazogastričnu sukciju kojom se prazni
sadržaj želuca. Daju se i veće količine izotoničnih rastvora i elektrolita. Liječenje je
hirurško.
➢ Gastroshiza (gastroshizis) – je defekt u zatvaranju prednjeg zida trbušnog zida
sličan omfalokeli, ali eviscerirani organi nisu prekriveni nikakvom opnom, pupčana
vrpca izlazi iz normalnog dijela trbuha, i to obično lijevo od mjesta defekta. Dijagnoza
se postavlja inspekcijom. Prva pomoć i dalji postupak su kao kod djeteta s
perforiranom opnom kod omfalokele.

Aspiracija stranog tijela :

Najčešći uzrok zadesne smrti kod djece je aspiracija stranog sadržaja u disajne puteve.
Od uzrasta zavisi porijeklo aspiriranog sadržaja.
➢ Aspiracija amnionske tečnosti – amnionska tečnost koja je prodrla u alveole
smanjuje respiratornu površinu, dovodi do poremećaja razmjene gasova, a ometa i
- 67 -
 pravilno širenje pluća. Kliničkom slikom dominira otežano disanje (ubrzano disanje i
korišćenje pomoćne inspiratorne muskulature). U slučaju aspiracije veče količine
amnionske tečnosti ili dužeg trajanja opstrukcije javlja se i cijanoza. Dijagnoza se
postavlja na osnovu kliničke slike i mikroskopskog pregleda sadržaja disajnih puteva,
kada se u aspiratoru nalaze deskvamovane ćelije kože i rožnjače. Prva pomoć sastoji
se u aspiraciji stranog sadržaja i po potrebi primjene kardiopulmonalne reanimacije.
➢ Aspiracija mekonijuma – mekonijum je zelena, žilava, ljepljiva, bezmirisna masa
koja se nalazi u crijevima novorođenčeta. Zavisno od toga da li je došlo do aspiracije
mekonijuma i koliko duboko je prodro, dobija se i klinička slika. Ako se mekonijum
zadržao u gornjim respiratornim putevima, od nosa do ulaska traheje u grudni koš,
javlja se pretežno otežano disanje u ispirijumu praćeno stenjanjem. Aspiracijom se
simptomi povlače. Ako je mekonijum u donjim disajnim putevima, otežano disanje se
pretežno javlja u ekspirijumu. Vremenom se javlja raspiratorna acidoza, a moguć je i
razvoj desno – lijevog šanta. Dijagnoza se postavlja na osnovu nalaza mekonijuma u
plodovoj vodi, kliničke slike i analize aspiriranog sadržaja. Prva pomoć sastoji se u
intubaciji i traheo – aspiraciji čepova mekonijuma, pomoć disanju, primjena kisenoka
sve dok se ne postigne odgovarajuća prebojenost kože i sluzokože te ispravljanja
elektrolitskih poremećaja.
➢ Aspiracija regurgitovane hrane – aspiracija regurgitovane hrane najčešća je kod
novorođenčadi, i to obično nedonoščadi, zbog nerazvijenih refleksa. Zbog aspiracije
većih mliječnih ugrušaka može doći do začepljenja velikih disajnih puteva i trenutne
smrti. U ostalim slučajevima javljaju se simptomi opstrukcije disajnih puteva.
Dijagnoza se postavlja na osnovu kliničke slike i pregleda aspiriranog sadržaja. Prva
pomoć sastoji se u pokušaju drenaže. Dijete uhvatiti za noge s glavom naniže i
desnom rukom energično ga lupkati po leđima, kako bi spontano izbacilo strani
sadržaj. Ako zahvat ne uspije aspirirati strani sadržaj.
➢ Strana tijela u larinksu, traheji i bronhu – stana tijela mogu biti organske prirode :
zrno pasulja, graška, kikiriki, koštice od voća, kosti, dijelovi trava i neorganske prirode
: klikeri, plastični dijelovi igračaka, dugme, komadi metala. Klinička slika zavisi od
prirode stranog tijela. Organska tijela nose u sebi latentnu opasnost od bubrenja
dejstvom mucina, a simptomi opstruktivnog sindroma razvijaju se poslije latentnog
perioda. Ako se nalazi u larinksu i traheji, javlja se proksimalni, ekspulzivni kašalj,
promuklost do afonije, dispneja. Može slijediti asimptomatska faza. Strana tijela u
bronhima češće se zadržavaju u desnom bronhu. Ako je bronh potpuno zatvoren
razvija se atelektoza cijelog plućnog krila. Dijagnoza se postavlja na osnovu
anamneze i kliničke slike ili bronhoskopom i radiografski ako je strano tijelo metal ili
kost. Prva pomoć zavisi od stepena aspiracije i uzrasta djeteta. Ako je opstrukcija
disajnih puteva samo djelimična, tj. dijete diše sa naporom, ali ima normalnu
prebojenost kože i sluzokože, treba mu omogućiti da pokuša samo kašljanjem da
izbaci strano tijelo. Ako se potpuno zatvore disajni putevi stranim tijelom klinička slika
postaje dramatična. Tri osnovna znaka su : dijete ne govori, ne kašelje i ne diše. Kod
djeteta do godinu dana prva pomoć se izvodi na slijedeći način : dijete se raširenih
nogica postavlja preko ruke osobe koja ukazuje prvu pomoć, okrenuto potrbuške.
- 68 -
 Ruku sa djetetom naslanja na svoju natkoljenicu, a glava djeteta mora biti
obuhvaćena šakom osobe koja pruža pomoć. Tada se lupne 4x po leđima djeteta
između lopatica, i to odozdo prema gore. Ako zahvat ne uspije dijete se okreće na
leđa i udari još 4x puta u predjelu grudne kosti, u visini linije koja spaja dve mamile, i
to odozdo na gore. Kod starije djece, poslije prve godine života izvodi se Hamlihov
zahvata. On se izvodi na slijedeći način : ako je dijete koje je aspiriralo strani sadržaj
svijesno osoba koja ukazuje prvu pomoć stane iza djeteta (s leđa) i obujmi mu struk.
Stisnutu šaku lijeve ruke stavlja na trbuh između pupka i vrha grudne kosti. Desnom
rukom obuhvata stisnutu šaku i učini snažan i brz pritisak na trbuh prema sebi i gore.
Ako prvi pritisak nije doveo do izbacivanja stranog tijela, ponovi se serija pritisaka,
sve dok je dijete svjesno. Ako je dijete bez svjesti postupak je slijedeći : dijete se
postavi leđnohorizontalno. Osoba koja ukazuje pomoć klekne iznad njega i dlanom
desne ruke na mjestu između pupka i i vrha grudne kosti izvrši seriju od 4 do 6
pritisaka prema podlozi i naprijed. Ako su pritisci neefikasni, dijete ne diše, pokušati
vađenje stranog tijela kažiprstom. Ako ni ovaj zahvat ne da rezultate, dijete brzo
prevesti do zdravstvene ustanove gdje se strano tijelo vadi pomoću Magilovih klješta.
Ukoliko ni ručno, ni instrumentalno vađenje stranog tijela nije moguće, izvršiti
laringotomiju. U slučaju da je strano tijelo u nižim dijelovima disajnih puteva izvršiti
bronhoskopiju ili hirurški intervenisati.
➢ Konvulzije (convulsio) – ili grčevi su nevoljne kontrakcije poprečnoprugaste
muskulature. Najčešće se javljaju u obliku generalizovanih toničko – kloničkih
konvulzija. Uzroci konvulzija su ogromni a mogu se podijeliti u dvije velike grupe : na
epileptičke i neepileptičke. U neepileptičke konvulzije ubrajaju se : febrilne konvulzije,
koje se javljaju kad je tijelesna temperatura preko 38,5 C, dakle kod infektivnih
procesa u organizmu, osim akutnih upala mozga, metaboličke konvulzije koje se
javljaju ako postoje hipoglikemija, poremećaji ravnoteže vode i elektrolita i svi drugi
poremećaji koji mogu dovesti do edema mozga, konvulzije kod hipoksije i anoksije
mozga, konvulzije kod akutnih upala CNS-a, meningitisa i enceflatisa, konvulzije
poslije traume mozga, kontuzije, krvarenja itd. Dijete s konvulzijama se uvijek prima
kao hitan slučaj i uvijek se smješta u jedinicu intenzivne njege. Sestra rasprema dijete
i polaže ga na sto za reanimaciju, te postavlja u blagi Trendelenburgov položaj s
glavom okrenutom u stranu. Iz disajnih puteva i usta aspirirati sadržaj a zatim pomoću
špatule postaviti airway, mjere se vitalni znaci, tijelesna masa, daje se mikroklizma da
bi se omogućila per rectum aplikacija lijekova, uzima uzorak krvi za glikemiju i
elektrolite, daju antikonvulizivni lijekovi po nalogu ljekara (i.v., i.m. i per rectum), prate
vitalne funkcije (zbog mogućnosti pojave negativnih dejstava antikonvulzivnih
lijekova), uspostavlja intravenska linija. Ukoliko je potrebno primjeniti i podršku disanja
(kiseonik, vještačko disanje, endotrahealnu intubaciju i vještačku ventilaciju).
Medikamentozno daju se Diazepam (Apaurin) intravenski 0,2 mg/kg tijelesne težine
ili fenobarbitan 10 mg/kg tijelesne težine. Kod febrilnih konvulzija najvažnije je oboriti
temperaturu.
➢ Zadesno trovanje – najčešći uzroci trovanja su lijekovi. To su najčešće salicilati,
sedativi, trankilizatori i hipnotici. Na drugom mjestu po učestalosti nalazi se alkohol a na
- 69 -
trećem mjestu trovanje tehničkim hemijskih sredstvima. To su razređivači boja i lakova,
benzin, petrolej, antifriz, razni deterdženti, insekticidi, rodenticidi, herbicidi itd. Najmanju
učestalost imaju trovanja nepoznatim uzročnicima. Klinička slika zavisi od toksičnosti
otrova, načina unosa, brzine aspiracije, eliminacije i dispozicije (urast, pol, odbrambeni
mehanizmi organizma, prethodna bolest). Principi terapije su isti :
▪ Održavanje vitalnih funkcija
▪ Identifikacija otrova
▪ Sprečavanje aspiracije i eliminacija otrova
▪ Primjenta antidota i
▪ Primjena simptomatske i opšte potporne terapije
Prva pomoć sastoji se u održavanju prolaznosti disajnih puteva, osiguravanju adekvatne
plućne ventilacije, i po potrebi priključivanja otrovanog na monitoring sistem. Stalno pratiti
pokazatelje srčane funkcije, puls, pritisak, napraviti nekoliko EKG snimaka, nadzirati
respiraciju, temperaturu, stanje svijesti i diurezu. Ukoliko dijete nije životno ugroženo
uzimaju se detaljne anamneze na osnovu kojih se pokušava utvrditi način na koji je otrov
unijet i eventualno njegova priroda. Uzeti materijal s kože i povraćene mase, sadržaj
ispiranog želuca i biološke tečnosti, krv i urin poslati u toksikološku laboratoriju. Ako se
sumnja da je dijete progutalno neku toksičnu supstancu najvažnije je što prije izazvati
povraćanje ili isprati želudac. Ako se zna da je dijete peroralno unijelo neku kiselinu, prije
drugih postupaka dati da pije veću količinu vode ili mlijeka, a ako je unijelo neku alkaliju
dati slabu kiselinu (sirće razblaženo s vodom u odnosu 1:4 ili sok od limuna). Ako je
trovanje nastalo preko kože skinuti zagađenu odjeću i obuću, a kožu isprati mlakom
vodom i sapunom.

62. Krvarenje u trudnoći ?

U normalnoj trudnoći, već od samog početka, zbog promjena koje se dešavaju na
željezdama sa unutrašnjim lučenjem, u prvom redu na hipofizi i jajnicima, prestaje ciklično
oslobađanje gonadostimulina iz prednjeg režnja hipofize, odnosno ovarijalnih hormona iz
jajnika, što prekida lanac menstrualnih ciklusa i praćeno je prestankom bilo kakvog
krvarenja iz materice, uključujući i redovne menstruacije. Krvarenje u trudnoći se smatra
patološkom pojavom i može biti traumatskog porijekla, tj. poticati od povreda na spoljnim
polnim organima, na vagini ili na grliću materice, ili pak može nastati usled poremećene
trudnoće. Ikako se krvarenje može javiti u toku cijele trudnoće cjelishodna je podjela na :
▪ Krvarenje u prvoj polovini trudnoće
▪ Krvarenje u drugoj polovini trudnoće
Krvarenja u prvoj polovini trudnoće mogu biti vezana za trudnoću ili mogu poticati od
povreda ili patoloških promena na sluzokoži vagine ili grlića materice. Najčešći uzroci
krvarenja u prvoj polovini trudnoće u vezi sa graviditetom su : poremećena intrauterina
trudnoća (spontani pobočaj), vanmaterična trudnoća i grozdasta mola.
Spontani pobočaj – praćen je krvarenje zbog djelimičnog ili potpunog odljubljivanja
ovuluma od untrašnjeg zida materice. Krvarenje se javlja iz prekinutih sudova odljubljenih
čupica ili početnog spontanog pobočaja i tada se, ako začetak nije već uginuo i ako nije
- 70 -
genetski oštećen, spontani prekid može zaustaviti i trudnoća nastaviti. Kod težih oštećenja
ovuluma ili intrauterinog uginuća začeća ili ploda spontani pobočaj sa krvarenjem se
nastavlja, pa se materična duplja pa se materična duplja mora instrumentalno revidirati i
isprazniti (radi se kiretaža).
Krvarenje iz materice kod vanmaterične trudnoće – javlja se posle kraćeg ili dužeg
izostanka menstruacije, oskudno je, ali produženo, ili se ponavlja u prekidima i često je
praćeno tupim bolovima u vidu grčeva u donjem dijelu trbuha, na strani jajovoda u koji se
usadila opolođena jajna ćelija.
Krvarenje kod grozdaste mole – je treće po redu patološko stanje praćeno krvarenjem
iz gravidne materice. Predstavlja oblik patološkog graviditeta kada začetak rano ugine, a
horionske čupice se pretvaraju u mjehuriće do veličine zrna grožđa, ispunjene bistrom
tečnošću. Krvarenje kod grozdaste mole javlja se bez povoda i protiče bez bolova. Krv je
katkad svijetlocrvene boje i vodnjikava zbog prisustva tečnosti iz prisutnih mehurića, a
katkad je tamnosmeđa. U početku je oskudno a kasnije kada nastupi izbacivanje mole
toliko oblino da može da ugrozi život žene preteći iskrvarenjem.
Trudnice sa grozdastom molom i pre pojave ozbiljnog krvarenja izgledaju isrcpljene,
intoksinirane, malaksale i povremeno pomalo krvare iz materice. Češće od drugih pate od
ranih graviditetnih toksikoza (prekomerno povraćanja). Pri pregledu obično se posumnja
na normalnu trudnoću sa jače izraženim tegobama, ili preteći ili početni pobačaj. Materica
je znatno veća nego što odgovara amenoreji. Dijagnoza se postavlja tek kada se javi jače
krvarenje a u krvi nađu za molu karakteristični mehurići. Dijagnoza se može postaviti i na
osnovu ultrazvučnog pregleda trudnice i dokazivanjem veoma velikih količina horionskog
gonadotropina u mokraći trudnice. Pri pregledu ultrazvukom u ranoj trudnoći na ekranu
nema začetka, a materična duplja ispunjena je pahuljicama snega. Lečenje se sprovodi
praženjenjem materične duplje (kiretažom) ili vakum aspiracijom molarnog tkiva, čime se
stvaraju uslovi za retrakciju materičnog mišića i za zastuvljanje krvarenja.
Krvarenje u drugoj polovini trudnoće nastaju kao uzrok lokalnih promena na vagini i
grliću materice, koji nemaju nikakve veze sa graviditetom. Uzroci takvog krvarenja
uglavnom su povrede na sluznici ovih organa, cervikalni polipi, eritroplakije i erozije grlića,
proširene vene i karcinom vagine ili grlića materice. Najozbiljnije krvarenje pri kraju
trudnoće može biti posledica zakasnelog pobočaja, placenta previje i prevremenog
odljubljivanja normalno usađene posteljice.
Placenta previja – posteljica je normalno usađena kada je njen najniži deo udaljen od
unutrašnjeg ušća materice više od 7 cm. Ako je bliže, u pitanju je nisko usađena placenta.
Jedan vid nisko usađene posteljice je stanje kada ona dolazi u koliziju sa unutrašnjim
ušćem materice. Takva se placenta naziva posteljica prethodnica ili placenta previja. Ako
samo dodiruje ušće materice naziva se ivična (marginalna), ako djelimično pokriva
djelimična ili parcijalna a ako potupno pokriva totalna ili centralna placenta previja. Kako
se materica u toku trudnoće širi, a posteljično tkivo je neelastično, nastaje kidanje njenih
pripoja od zida materice, pri čemu iz otvorenih krvnih sudova počinje krvarenje. Trudnoća
se završava carskim rezom.
Prevremeno odljubljivanje normalno usađene posteljice – pod ovim se podrazumijeva
svako svako odljubljivanje placente pre rađanja ploda, odnosno pre završetka drugog
- 71 -
doba porođaja. Prevremeno odljubljivanje veće površine posteljice dovodi do intrauterinog
uginuća ploda i u velikoj meri ugrožava život porodilje. Akutna patnja ploda izražava se u
usporenim otkucajima njegovo srca (bradikardija), živahnim pokretima i izbacivanjem
mekonijuma u plodovu vodu. Trudnica je pri tom u stanju kolapsa, sa uvećanom i čvrstom
matericom, te krvarenjem iz vagine. Krv je tamna, tečna i ne zgrušava se. Ovakvo stanje
zahteva hitno završavanje trudnoće carskim rezom. Ako je materični mišić usled krvarenja
toliko promenjen da je izgubio kontraktilnu sposobnost, mora se pri operaciji odstraniti i
materica, a da bi se krvarenje zastavilo trudnici se daje transfuzija krvi i fibrinogen zbog
nastale hipofibrinogenemije.
Kravarenje u trećem porođajnom dobu – uglavnom potiče od nepravilno odljubljivanja
posteljice koja u to vreme, u normalnim prilikama, treba da se lako odvoji od unutrašnje
površine zida materice i da time omogući materičnom mišiću da se čvrsto retrahuje i
zatvori otvorene krvne sudove iz kojih porodilja krvari. Ako se to ne desi izostaje
istiskivanje placente i retrakcija materičnog mišića, što je praćeno profuznim, ponekad po
život opasnim krvarenjem. To se zapaža kod prirasle, srasle ili urasle posteljice kao
posledice promenjenog zida materice i ožiljnih oštećenja na njemu. Odljubljivanje se vrši
ručno, uz davanje medikamenata za stenje materičnog mišića.
Krvarenje u četvrtom porođajnom dobu (postplacentno doba) može nastati iz rascepa
na grliću materice, na vagini i međici. Rascepi se moraju hirurški zbrinuti odmah po
rođenju posteljice kako bi prestala eventualna krvarenja. Međutim, veoma je opasno
kravarenje koje nastaje zbog izostanka retrakcije materičnog mišića (atonije) posle
rađanja posteljice i ovojaka. Ono se mora zaustaviti ručnom revizijom materične duplje i
davanje lekova za izazivanje kontrakcija materičnog mišića (uterotonici).

63. Vanmaterična trudnoća ?

Sluzokoža, odnosno šupljina materice je jedino pravo mjesto gdje treba da se usadi
oplođena jajna ćelija i razvija trudnoća. Međutim, ponekad se oplođena jajna ćelija zadrži
na svom putu, pa se umjesto u sluzokoži materice usadi u jedan od jajovoda, na neki od
organa trbušne duplje ili na samu površinu jajnika. U tom slučaju nastaje vanmaterična ili
ektopična trudnoća (graviditas extrauterina). U zavisnosti od toga gdje se opolođena jajna
ćelija usadila razilkuju se : tubarna, abdominalna ili ovarijalna trudnoća. Najčešći uzrok
ovog patološkog stanja je nedovoljna prolaznost, odnosno suženje kanala jajovoda
izazvano zapaljenskim procesom nastalim u toku prethodnih ginekoloških ili akušerskih
intervencija, u prvom redu poslije namjernog prekidanja trudnoće ili instrumentalnog
pražnjenja materične duplje poslije spontano nastalog pobočaja. Razlog mogu biti i
urođeno dugački i tanki jajovodi.
Tubarna vanmaterična trudnoća – je najčešći oblik vanmaterične trudnoće. Po
učestalosti daleko poslije nje dolazi abdominalna a jajnička vanmaterična trudnoća je
izvanredno rijetka. Ishod vanmateričnog graviditeta ne završava se uvijek operacijom. On
može biti različit. Vrlo često početna vanmaterična trudnoća, bez pojave karakterističnih
simptoma ostaje i nedijagnostikovana. To se dešava u ranoj fazi vanmaterične trudnoće
kada oplođena jajna ćelija, usađena na nepravilnom mjestu, ugine, pa se ovulum u cjelini
- 72 -
resporbuje, bez naročitih simptoma i bez posljedica. Ako se to ne desi, ovulum usađen u
sluzokožu jajovoda raste i rasteže njegove zidove, usljed čega se jajovod zgrči, što kod
bolesnice izaziva osjećaj bolova u donjem dijelu trbuha na strani jajovoda u kome je
usađen ovulum. Povremeno grčenje jajovoda dovodi do djelimičnog, rijeđe potpunog
odljubljivanja ovuluma što je praćeno krvarenjem u šupljinu jajovoda oko mjesta
odljubljivanja stvarajući neku vrstu pacrijalnog hematosalpinksa. Pri ponovnim ili jačim
krvarenjima krv izlazi kroz ampularni dio retrogradno i gradi peritubarni hematom koji se
postepeno uvećava i spušta u najniži dio trbušen duplje (Duglasov prostor). Za to vrijeme
kao znak vanmaterične trudnoće, obično se javlja krvarenje iz materice.
Dijagnoza vanmaterične trudnoće postavlja se na osnovu dobro uzete anamneze i
ginekološkog pregleda, a u nedovoljno jasnim situacijama može da se provjeri i potvrdi
pregledom ultrazvukom, celioskopskim pregledom i punkcijom Duglasovog
prostora kada se kao punktat dobije stara, hemolizovana krv i djelom krv u gromuljicama.
Međutim, osim tubarnog abortusa, moguća je i drugačija evolucija tubarne bremenitosti,
kada dolazi do rupture jajovoda, što se najčešće i dešava ukoliko je ovulum usađen u
istmičnom ili intersticijalnom dijelu jajovoda gdje usljed rastezanja jajovoda na mjestu
implantacije usljed prodiranja horionskih čupica, te rasta ovuluma dolazi do naglog
pucanja i rupture jajovoda. Ruptura je praćena veoma dramatičnim simptomima i
teškim stanjem bolesnice izazvanim kako vaskularnim kolapsom nastalim zbog bola
pri rupturi seroze jajovoda tako i veoma obilnim intraabdominalnim krvarenjem koje
prati ovu patološku situaciju. Dijagnoza se postavlja na osnovu dobro uzete anamneze.
Bolesnica se žali na izostanak mensturacije, osjećaj punoće i digestivne tegobe
koje i inače prate graviditet. Uskoro zatim javljaju se bolovi u vidu tištenja ili
povremenih grčeva u donjem dijelu trbuha. Oni su posljedica povremenih kontrakcija
jajovoda koji nastoji da se oslobodi stranog tijela ili rastezanja zida jajovoda zbog rasta
ovuluma. Uz bolove javlja i krvarenje iz materice. Ono je obično oskudno i
dugotrajno, sa prekidima ili stalno. Bolesnica osjeća jak bol u donjem dijelu trbuha,
toliko jak da je sličan ubodu nožem, pri čemu bolesnica malakše i poblijedi, ali ostaje
pri svijesti. Arterijski krvni pritisak naglo pada, puls postaje mekan, jedva opipljiv i ubrzan.
Punkcijom Duglasovog prostora kroz zadnji svod vagine dobija se svježa
svijetlocrvena krv, koja spontano i pod pritiskom ističe iz trubušen duplje. Liječenje je
isključivo operativno.
Abdominalna trudnoća – podrazumjeva usađivanje oplođene jajne ćelije na serozi
nekog od organa trbušne duplje. Na abdominalnu trudnoću obično ukazuju izvjesni
bolovi i smetnje u pasaži crijeva koje ponekad imaju karakter subokluzija. Ako smrt
ploda ne nastupi ranije, plod obično ugine u posljednim mjesecima trudnoće, mada ima
slučajeva da se trudnoća iznese do kraja, pa plod ugine pred sam porođaj.
Ovarijalna trudnoća – izvanredno je rijetka. Započinje na samom jajniku i nastavlja da
se razvija na njemu. Njena simptomatologija, dijagnostika i terapija veoma su slični
abdominalnom graviditetu, pa se najčešće tako i dijagnostikuje. Liječenje je operativno.

64. Epilepsija ?
- 73 -
Epilepsija je naglo nastali, prolazni poremećaj funkcija mozga, koja naglo prestaje, a može
se ponoviti u raznim vremenskim intervalima. Klinički se epilepsija ispoljava kao epileptički
napad u vidu konvulzija, poremećaja svijesti, nadražajnih fenomena pojedinih dijelova
mozga ili kao kombinacija ovih ispoljavanja. Napad koji traje duže od 20 – 30 minuta ili
više napada između kojih bolesnik ne dolazi svijesti nazivaju se epi status ili status
epilepticus. Napadi se mogu javiti pri gotovo svakom primarnom oboljenju mozga : tumora
i apscesa mozga, encefalitisa, tuberkuloznog meningitisa ili pri mehaničkih povredama
mozga (glave). Napade provociraju prekidanje ili neredovno uzimanje lijekova,
konzumiranje alkohola i dr. Veliki napad (grand mol) je najdramatičnije ispoljavanje
epilepsije. Ponekad (u 10% slučajeva) napadu prethodi prodromski stadijum (period od
nekoliko dana ili sati kada je bolesnik neraspoložen, ima nesanicu, noćni strah, rđave
snove, gubitak apetita itd), nakon čega slijedi fokalno pražnjenje tzv. epileptička aura
(ispoljava se u vidu halucinacija u oblasti svakog čula ili kao neprijatan osjećaj u trbuhu).
Veliki napad može nastati poslije prodromskog stadijuma, poslije fokalnog praženjenja ili
bez prethodnih znakova (bolesnik poblijedi, naglo izgubi svijest i pada tamo gdje se
zatekao). Cjelokupna muskulatura je simetrično kontrahovana : lice je zgrčeno, vilice su
stegnute, glava i trup mogu da budu savijeni unazad, zjenice su raširene i ne reaguju,
disanje je zbog spazma zaustavljeno u ekspirijumu. To je tonična faza, koja traje u
prosjeku 20 sekundi a najviše do 1 minuta. Bolesnik je pri kraju ove faze cijanotičan zbog
apneje. Mišići počinju da podrhtavaju, najprije brzo, kasnije sporije, amplituda mišćnih
pokreta se povećava i počinju ritmičke, sinhrone kontrakcije svih mišića. To je početak
klonične faze napada. Zbog kloničnih kontrakcija vilice jezik bolesnik može da se ugrize
za jezik. Pljuvačka zaostala u ustima pretvara se u pjenu pod dejstvom kontrakcije jezika.
Zbog povrede pjena može da bude i krvava. Zjenice su u ovoj fazi proširene i nereaguju.
Poslije napada bolesnik je izlomljen, umoran, nešto zbunjen. Ako napadi počinju jedan za
drugim, a između njih bolesnik ne dolazi svijesti nastaje epi status. Pri ulasku u status
epilepticus napadi su nešto duži od jednog minuta, zatim se skraćuju a motorne funkcije
se ublažavaju. Veoma su značajni vegetativni poremećaji :
➢ Povećanje sekrecije žljezda
➢ Hiperpireksija
➢ Poremećaj srčanog rada
➢ Poremećaj ritma disanja
➢ Pad tenzije i
➢ Midrijaza
Prva pomoć kod status epilepticus grand mol sastoji se u slijedećem : bolesnika
staviti na tvrdu podlogu sa mekim uzglavljem, otvoriti kontaminiranu vensku liniju na
mjestu gdje nije moguća fleksija (npr. podlaktica od lakta do šake), uraditi orofaringealnu
intubaciju. Ukoliko nema tubusa, između vilica staviti improvizovanu špatulu od čvrstog
materijala ali je prethodno umotati u papirnu vatu ili neki papir.
Hitna medicinska pomoć – bolesnik samo prolazi kroz neurološku urgentnu ambulantu
i kao hitan slučaj zbrinjava na klinici za intenzivnu njegu, gdje počinje njegovo hitno
medicinsko liječenje.

- 74 -
Po smještaju u postelju i otvaranju kontinuirane venske linije bolesnik se intubira i uvodi u
anesteziju. U ostale mjere hitne medicinske pomoći spadaju :
➢ Monitoring vitalnih znakova
➢ Borba protiv hiperpireksije (Lasdol ampule)
➢ Stalna toaleta disajnih puteva (aspiracija)
➢ Kontrola hidroelektrolitne ravnoteže
➢ Kontrola gasova (gasne analize)
➢ Ubacivanje urinarnog katetera
➢ Higijensko – dijetetski režim
Liječenje – kod grand mol statusa suvereno sredstvo je Diazepam (Apaurin, Valium). Ovi
lijekovi daju se lagano intravenski jer depresivno djeluju na centar za disanje. Injekcija
ovog lijeka može se ponoviti svakih 30 minuta do 2 časa, odnosno do prekida statusa.
Ako se status ne prekine u roku od 30 minuta do jednog časa poslije navedenog liječenja,
dalje liječenje se ne bi smjelo sprovoditi bez uslova za reanimaciju.

65. Urgentna stanja u psihijatriji ?

Poremećaji motorike su relativno česti kod psihijatrijskih bolesnika. To su poremećaji volje
i voljne djelatnosti, a ispoljavaju se abnormalnim držanjem ili motorikom. Posledica su
poremećaja psihičkog stanja, pri čemu ne postoji organsko oštećenje motornog aparata.
Pojavni oblici poremećaja motorike su :
➢ Katatoni stupor – bolesnik zauzima neprirodan stav (bizaran) i ostaje u njemu
satima, obično se javlja kod katatone shizofrenije
➢ Mutizam – bolesnik ne govori danima ili sedmicama
➢ Negativizam – bolesnik se opire bilo kakvom uticaju
➢ Sterotipije – bolesnik stalno ponavlja neku radnju ili rečenicu, često besmislenu
➢ Eho – simptomi – bolesnik pasivno ponavlja tuđe radnje (ehopraksija), govor ljudi iz
okoline (eholalija), mimiku (ehomimija)
➢ Manirizam – poseban oblik ponašanja, izražavanja, hoda, mimike,
➢ Psihomotorni nemir – bolesnik je uznemiren, stalno je u pokretu, hoda, trči, viče,
svađa se,
➢ Katatona pomama – poseban oblik veoma jakog psihomotornog nemira koji se javlja
iznenada kod bolesnika u katatonom stuporu, a u sklopu kliničke slike katotone
shizofrenije
Prva pomoć ukazuje se bolesnicima u stuporu i onim u krajnjoj eksitaciji. Treba obaviti
fizikalni pregled, uzeti krv na analizu, po potrebi primjeniti farmakoterapiju, neuroleptik
Hloropromazin (Largactil) i.m., a bolesniku neprestano tumačiti terapeutske postupke i
hospitalizovati ga. Ekscitirani bolesnici neočekivano i bez povoda viču, grde, psuju,
vrijeđaju, demoliraju stvari, verbalno i fizički nasrću na prisutne osobe. Poslije kliničke
procjene stanja bolesnika treba primjeniti neki od antipsihotičnih lijekova – Haloperidol
(Haldol) i.m.
Anksiozna stanja :

- 75 -
Anksioznost (anxietas) – najčešće se definiše kao tjeskoba, zebnja, a označava strah
praćen unutrašnjom napetošću, strepnjom, osjećajem neodređene ugroženosti ličnosti,
uznemirenošću i psihomotornim nemirom. Anksioznost može da bude : normalna (postoji
razumljiv razlog koji je uzrokuje) i patološka (koja je van granica razuma). Patološka
anksioznost može da bude dugotrajna (osoba živi sa strahom) ili u napadima (krize
anksioznosti i panike). Anksioznost prate vegetativni poremećaji, somatski simptomi, jeza,
drhtanje, obilno znojenje, sušenje usta, promjena boje glasa, vrtoglavica, nesvjestica,
nesanica, anoreksija. Zjenice su proširene, a mogu da se jave i poremećaji srčanog ritma,
subjektivni osjećaj nemogućnosti disanja, gušenje, poremećaji funkcije crijeva (najčeše
dijareje). Bolesnik je uplašen, uznemiren, uspaničen i smeten. Prva pomoć sastoji se u
obavljanju fizikalnog pregleda, razgovoru sa bolesnikom, po potrebi primjeni anksiolitika
Diazepam (Bensedin) i lijekova za smirenje, te hospitalizaciji bolesnika.
Akutna manična stanja :
Manija podrazumijeva poremećaj raspoloženja (afekta). Ispoljava se nemotivisanim
veselim raspoloženjem, ubrzanjem svih psihičkih procesa, oslobađanjem instinktivno –
afektivnih radnji, motornom hiperaktivnošću s agitacijom, biološkim i somatskim
poremećajima. Bolesnik je nemotivisano dobro raspoložen, bezgranično srećan, veselog,
razdraganog izraza lica, odjeven u jarke boje, živo gestikulira, smeje se, igra, pjeva i viče.
Kod njega postoji ubrzan misaoni tok koji karakteriše bujica ideja, sve iz okoline privlači
njegovu pažnju, stalno je u pokretu, javlja se povišen nagon za hranom ali kako je stalno
u pokretu ne stigne da unese dovoljnu količinu hrane, što rezultira smanjenjem tijelesne
težine. Ispod matičnog raspoloženja često se krije razdražljivost koja se lako provocira.
Prva pomoć sastoji se u hospitalizaciji bolesnika, obezbjeđenju adekvatne ishrane,
primjeni neuroleptika, antipsihotika Haloperidol-a (Haldol) 5 – 10 mg i.m. po potrebi svakih
30 – 60 minuta i sedativnog neuroleptika Hlorpromazin (Largactil).
Paranoidna stanja :
Obuhvataju paranoju i paranoidne psihoze, čijom kliničkom slikom dominiraju sumanute
ideje paranoidnog ili paranoičnog tipa. Paranoja je psihoza koja se odlikuje postepenim
razvojem trajnog i neoborivog sumanutog stanja s očuvanošću jasnoće i reda u mišljenju,
volji i djelatnosti. Kod paranodine psihoze, akutne ili hronične, vodeći simptomi su
simptomi sumanutosti. Zasnivaju se na sumanutim idejama, zabludama nastalim na
bolesnoj osnovi. Sumanute ideje mogu da budu paranoične (ideje su sistematizovane,
jedna misao logično proizilazi iz druge, samo je prva karika u lancu misli bolesna) i
paranoidne (kod kojih su ideje nesistematizovane, nelogične, ideje se mjenjaju spontano
ili pod djestvom okoline). Prva pomoć sastoji se u primjeni farmakoterapije : neuroleptika
i antipsihotika Haloperidol (Haldol).
Halucinatorni sindrom :
Halucinacije predstavljaju čulne obmane, poremećaje opažanja i opažanje bez postojanja
predmeta. Svrstavaju se prema čulima u :
➢ Optičke – vidne halucinacije – obično se javljaju u toku akutnih psihoza izazvanih
toksičnim ili infektivnim oštećenjem nervnog sistema

- 76 -
➢ Akustične – slušne halucinacije – češće se javljaju u toku hroničnih psihoza
(shizofrenih i sumanutih), kao i kod pribrane svijesti. Mogu biti senzorne, čulne
(bolesnik čuje glasove iz okoline) ili psihičke (kada glasovi dolaze iz glave)
➢ Vestibularne halucinacije – bolesnici ih doživljavaju kao ljuljanje, letenje, padanje u
ambis, zemljotres,
➢ Olfaktivne (mirisne) halucinacije – doživljavaju se kao čudan miris, smrad ili prijatan
miris
➢ Gustativne halucinacije – halucinacije ukusa – javljaju se obično s mirisnim
➢ Senzitivne halucinacije – javljaju se kao poremećaji doživljavanja površnog ili
dubokog senzibiliteta.
Prva pomoć sporovodi se poslije fizikalnog pregleda, ubjediti bolesnika da mu ne prijeti
nikakva opasnost, a ako to ne uspije primjeniti farmakoterapiju. Hospitalizovati bolesnika.

66. Prijem hirurškog bolesnika ?

Pacijent koji je prema svom zdravstvenom stanju hitan, po dolasku na hiruršku kliniku
(sam ili sa pratnjom) prvi kontakt ostvaruje sa portirom. On ga upućuje u hitnu prijemnu
ambulantu. Tu se odmah javlja medicinskom tehničaru koji telefonom poziva dežurnog
hirurga, sa određene hirurške klinike (neurološke, abdominalne, torakalne, vaskularne,
urološke, ortopedskotraumatološke ili plastično-rekonstruktivne...) zavisno o kojoj
anatomskoj regiji se kod pacijenta radi. Uzimajući anamnestičke podatke od pacijenta ili
pratnje vezane za vrijeme početka tegoba, simptome, da li je uzimao neke lijekove itd... i
koristeći se ostalim metodama fizikalnog pregleda (inspekcija, palpacija, perkusija,
auskultacija) hirurg određuje uputnu dijagnozu i donosi odluku da li pacijent treba da
ostane na klinici za hirurgiju. Ako ostaje u klinici za hirurgiju (zavisno od vrste oboljenja ili
povrede) medicinski tehničar otvara dokumentaciju - istoriju bolesti i matični list. Zbog
identifikacije od pacijenta treba tražiti ličnu kartu. Sve podatke unosi u računar kako bi
hirurg mogao upisati anamnezu i terapiju za pacijenta. Pošto stanje ovih pacijenata često
zahtijeva hitno liječenje, ne odlaze u sanitarni propusnik (garderobu) već direktno u
Jedinicu intenzivne njege ili operacionu salu. Ako odlazi na matičnu kliniku, smjenska
sestra uzima od pacijenta podatke da li je alergičan na neke lijekove, koristi li neku terapiju
i smješta ga u bolesničku sobu, u čist pripremljen krevet. Nakon toga, odmah mjeri vitalne
znake (puls,krvni pritisak, temperaturu). Uključuje propisanu terapiju i obavezno ga
upozorava da ne uzima ništa parenteralno (NE JESTI I NE PITI). Otvara mu i
temperaturnu listu. Svakom hitnom pacijentu se odredjuje trauma šok i Glassgow koma
skor. Poremećaj stanja svijesti je proporcionalan težini povrede. Često se dešava da su
ovi pacijenti vitalno ugroženi tj. da im je ugroženo disanje, da krvare. U tom slučaju
pacijentu se provjeri prisustnost stranog tijela u ustima (kažiprstom zavijenim u gazu) i
izbaci ako ima, podiže se brada, zabaci mu se glava, postavi AIR WAY, te zaustavi
krvarenje jednom od metoda definitivne hemostaze. Uspostavi se venski put plasiranjem
intravenske braunile. Uzimaju se hitne analize krvi (KKS, KG i Rh faktor). Na plasiranu
braunilu se priključi 0,9 % NaCl (fiziološki rastvor). Plasira se urinarni kateter. Uradi se
EKG srca i RTG pluća (ako stanje pacijenta dozvoljava). Ako je pacijent jeo u zadnjih 5 h,
- 77 -
a planira se u salu hitno, ispere mu se želudac. Ako je stigao sa terena imobilisan, a
planiran je ubrzo u salu, udlaga se skida na operacionom stolu.

67. Preoperativna priprema bolesnika ?

Preoperativna priprema bolesnika obuhvata :
➢ Psihičku
➢ Fizičku i
➢ Laboratorijsku pripremu
PSIHIČKA PRIPREMA se odvija kroz razgovor ljekara i medicinske sestre sa bolesnikom
ako je sa njim moguća saradnja. Ako nije moguća saradnja (ukoliko je bolesnik bez
svijesti, dezorijentisan, konfuzan i sa težim psihijatrijskim dijagnozama) razgovor se
obavlja sa najužim članom porodice : otac, majka, brat, sestra, bračni par i punoljetni sin
ili kćerka. Ako se radi o djeci do navršene 18 god. razgovor se obavlja sa roditeljem ili
starateljem. Razgovor treba uvijek voditi u pozitivnom pravcu kako bi se bolesnik ubijedio
da pristane na zahvat. Potrebno je objasniti o kakvoj povredi ili oboljenju se radi, o kakvoj
operaciji se radi, kakav ishod se očekuje. Pristanak na operaciju pacijent ili uži član
rodbine potvrđuje potpisom na formular o pristanku na operativnu intervenciju sa punim
imenom i prezimenom. U formularu su definisane sve moguće komplikacije. Ako pacijent
ili sagovornik ne pristane na operacioni zahvat poslije obavljenog razgovora potrebno im
je dati podatke koje su posljedice i u kakvom pravcu će se razvijati bolest ili povreda i u
tom slučaju treba nepristajanje da potvrde svojim potpisom u istoriju bolesti. Posebnu
pažnju treba posvetiti u sudskim slučajevima (tuča, pokušaj ubistva ili samoubistva, sve
što se kaže treba napisati). Psihičke pripreme nema kod vitalno ugroženih bolesnika kako
bi se spasio život bolesnika. Razgovor se obavlja i poslije operacije pri čemu se
objašnjava kakav je operativni nalaz.
FIZIČKA PRIPREMA - Stavljanjem bolesnika na operativni program glavna sestra
zajedno sa ostalim sestrama počinje pripremu bolesnika. Ujutro je potrebno uzeti krv za
inter-reakciju i trebovati krv. U toku dana bolesnik treba da se okupa i da obuče čistu
bolničku pidžamu bez donjeg veša. Objasniti bolesniku da ne smije uzimati ništa na usta.
Ukoliko se otvara abdomen potrebno je dati tokom dana laksativ dražeje, a naveče
klistirati pacijenta. Ako se bolesnica priprema upitati kada je imala poslednju menstruaciju.
Potrebno je da skine sa noktiju, svu šminku i sav nakit. Provjeriti da li bolesnik ima zubnu
protezu i ako ima objasniti mu da će biti potrebno pred odlazak u salu da je izvadi, zamota
u gazu i ostavi u ladicu. U noćnoj smjeni potrebno je da sestra izvrši pripremu operativnog
polja. Takođe, potrebno je provjeriti da li je bolesnik imao stolicu, ako nije potrebno je
klistirati pacijenta u ranim jutarnjim satima, a najmanje 2 sata prije operacije i uvući trajni
kateter sa vrećicom za sakupljanje urina.

Priprema operativnog polja obuhvata :

1) šišanje (vrši se električnom mašinom, pravac šišanja je uz dlaku)
- 78 -
2) brijanje (obavlja se novim žiletom uz upotrebu tople vode i dosta sapunice; brijanje
se vrši niz dlaku, a uzbrijavanje uz dlaku; poslije brijanja ostatak sapunice treba
isprati)
3) dezinfekcija - sestra na odjelu koristi bezbojno blago dezinfekciono sredstvo koje ne
nagriza kožu (asepsol 0,2%)
4) zaštita sterilnim zavojem
Na dan operacije odmah ujutru medicinska sestra treba da provjeri u kojoj je sali i koji je
po redu bolesnik sa odjela. Ako je prethodnog dana trebovana krv potrebno je pozvati
kabinet za transfuziju i provjeriti ima li dovoljno obezbijeđene krvi, zatim da li je
kompletirana medicinska dokumentacija, ubaciti temperaturnu listu u istoriju bolesti, te
izmjeriti vitalne funkcije i ako ima odstupanja obavijestiti hirurga. Provijeriti da li je
prethodnog dana izvršena dobra fizička priprema vezana za operativno polje i fiziološke
funkcije. Još jednom reći bolesniku da i dalje traba da se pridržava ranije navedenih uputa
vezanih za operaciju. Upitati da li ima zubnu protezu, a ako ima bolesnik treba da je
izvadi, zamota i ostavi u svoju ladicu. Po pozivu iz operacione sale bolesnik se odvozi u
pratnji sestre zajedno sa medicinskom dokumentacijom i predaje osoblju. U povratku
sestra vraća pidžamu, papuče, ogrtač i pristupa pripremi postelje za operisanog
bolesnika.

Priprema bolesničke postelje za operisanog bolesnika

Uzglavlje kreveta spustiti u horizontalni položaj i promijenti kompletnu posteljinu. Ako će
bolesnik kvasiti poslije operacije potrebno je postaviti poprečnu plahtu sa mušemom.
Plahte treba dobro zategnuti. Deku sa šliferom presaviti na četiri dijela i prebaciti preko
donje strane kreveta. Jastuk staviti uzdužno na lijevu stranu. Ako se bolesnik poslije
operacije smješta u jedinicu intenzivne njege postelja se sprema kao slobodna.

LABORATORIJSKA PRIPREMA BOLESNIKA ZA OPERACIJU - Preoperativna obrada

obuhvata sledeće pretrage:
1. Sedimentacija eritrocita
2. KKS
3. ŠUK, urea, kreatinin
4. Urin
5. Krvna grupa i Rh faktor 2
6. Protrombinsko vrijeme(PV)
7. Vrijeme krvarenja i vrijeme zgrušavanja (VK,VZ)
8. EKG
9. RTG pluća i srca

Nakon dobijenih rezultata nalaze i bolesnika do navršenih 15 god. pregleda pedijatar, a

starije bolesnike pregleda internista, i u pismenoj formi daje procjenu (mišljenje) o
operativnom zahvatu. Internističkim i pedijatrijskim pregledom završena je preoperativna
priprema hirurškog bolesnika za elektivni (redovni) program poslije čega se može staviti
na operacioni program i krenuti sa fizičkom pripremom bolesnika. Prije operacije
- 79 -
bolesnikove će nalaze pregledati anesteziolog dan uoči operacije i u operacionoj sali
neposredno pred operaciju. Nalazi vrijede 30 dana.

68. Postooperativne teškoće ?

Do postoperativnih komplikacija dolazi usljed smanjene otpornosti organizma
prouzrokovane operativnom traumom, anestezijom, poremećajem funkcija vitalnih organa
a ponekad i lošim ishodom operacije. Komplikacije opasne po život može prouzrokovati i
nepravila, nestručna i nedovoljna njega za bolesnika u postoperativnom toku.
Postoperativne komplikacije mogu biti rane (u toku prvih 48 časova) i kasne (7-10 dana
poslije operacije).

69. Postoperativne komplikacije i prevencija ?

Rane postoperativne komplikacije su :
➢ Temperatura
➢ Promjena pulsa i pritiska
➢ Povraćanje
➢ Dilatacija želuca
➢ Štucanje
➢ Retencija mokraće
➢ Postooperativni cistitis
➢ Zastoj rada crijeva
➢ Šok
➢ Krvarenje
➢ Gnojenje rane
➢ Glavobolja
➢ Plućne komplikacije
Temperatura – na dan operacije i prvih nekoliko dana poslije operacije uobičajena je tzv.
resorptivna temperatura (zbog resorpcije toksičnih materija i raspadnutog tkiva iz
operativne rane koji nadražuju termoregulacioni centar u mozgu i uzrokuju povišenu
temperaturu). Ako temperatura traje duže to je znak da postoji infekcija rane ili mokraćne
bešike, peritoneuma, pluća itd.
Promjene pulsa i pritiska – neposredno poslije operacije može doći do tahikardije,
bradikardije ili aritmije, koji se tretiraju odgovarajućim medikamentima koje propisuju
internista i kardiolog.
Povraćanje (vomitus) – do povraćanja dolazi zbog primjene nekih analgetika i
anestetika.
Dilatacija želuca – je teška i rijetka komplikacija. Nastaje zbog refleksnog spazma želuca.
Posljedica dilatacije je otežano pražnjenje želuca. Bolesnik obilno povraća, trbuh mu je

- 80 -
lako naduvan, jezik suv, puls ubrzan i pritisak nizak. Odmah treba uvesti nazogastričnu
sondu radi dekompresije.
Štucanje (singultus) – štucanje uglavnom izazivaju toksične supstance (kao posljedica
nastale uremije, peritonitisa, sepse i sl) koje nadražuju frenični živac (nervus phrenicus),
zatim patološki procesi locirani ispod dijafragme. Uzroci štucanja mogu biti i psihogene
prirode. Terapija se sastoji u davanju sedativa.
Akutna retencija mokraće – uglavnom je psihogene prirode, zbog refleksnog spazma
sfinktera ili paralize mišića zida mokraćne bešike. Odmah treba staviti urinarni kateter.
Postoperativni cistitis – javlja se zbog infekcije mokraćnih puteva izazvanih
streptokokom, stafilokokom, kolibacilom i to uglavnom izazvane nestručnim stavljanjem
urinarnog katetera. Pacijent često mokri, peče ga pri mokrenju, urin mu je mutan, sadrži
gnoj, sluz itd.
Zastoj rada crijeva – u blagoj formi je fiziološka pojava koja prati svako otvaranje trbuha
i traje u zavisnosti šta je operisano. Trbuh je nadut, bolesnik osjeća napetost, nema
vjetrova, često povraća.
Krvarenje – iz tjelesnih šupljina i opertivne rane uvijek ugrožava život bolesnika.
Uglavnom se primjeti krv na drenu, a pacijent je hemodinamski nestabilan itd.
Plućne komplikacije – su veoma česte komplikacije, pa je veoma važno preduzeti
profilaktične mjere (mjenjanje položaja u krevetu, forsirano disanje). Najčešće su
atelektaza (isključenje dijela pluća iz funkcije zbog kolapsa alveola i nakupljanja skreta) i
pneumonija. Manifestuju se otežanim disanjem, cijanozom, povišenom temperaturom,
pogoršanjem opšteg stanja itd.
Kasne postoperativne komplikacije
U kasne postoperativne komplikacije ubrajaju se :
➢ Tromboflebitis i flebotromboza
➢ Infarkt pluća i embolija arterije pulmonalis
➢ Infekcija rane
➢ Dekubitus
➢ Parotitis
➢ Peritonitis
➢ Anurija i
➢ Opstipacija

Tromboflebitis (thrombophlebitis) – do upale vena na nogama najčešće dolazi nakon

operacija u abdomenu i karlici, dok je flebotromboza (phlebotrombosis) začepljenje
dubokih vena trombom, teže i ozbiljnije stanje, noga je otečena i bolna. Terapija se
sastoji u uključivanju antikoagulansa Heparin-a uz strogo mirovanje i elevaciju noge.
Infarkt i embolija pluća – najčešća posljedica flebotromboze nogu su infarkt i embolija
pluća, pri čemu dolazi do otkidanja tromba iz vene i začepljenja arterije pulmonalis ili neke
njene grane trombom. Bolesnik kašlje, ima krvav ispljuvak, povišenu temperaturu,
dispneju, bol u grudima. Ako se potpuno začepi arterija pulmonalis može naglo da nastupi
smrt.
Infekcija rane – kao kasna komplikacija može se javiti i infekcija rane.
Dekubitus – javlja se na dijelovima tijela koji su najviše izloženi pritisku, najčešće usljed
dužeg ležanja (gluteus, predeo trtične kosti, pete, lopatične kosti). Česta je komplikacija
- 81 -
kod starijih, nepokretnih, pothranjenih bolesnika sa slabom cirkulacijom ali i lošom
njegom.
Parotitis – je neprijatna postoperativna komplikacija. Uglavnom se javlja kod slabih i
iscrpljenih bolesnika kod kojih nije sprovođena njega usne šupljine, odakle mikrobi prodru
u pljuvačnu žljezdu.
Peritonitis – je veoma neprijatna komplikacija koja nastaje usljed popuštanja anastomoze
crijeva i izlivanja crijevnog sadržaja u trbušnu duplju. Često je neophodna ponovna
operacija.
Anurija – je ozbiljna komplikacija koju izaziva insuficijencija (otkazivanje) bubrega kao
posljedica raznih uzroka. Nekada je potrebna hemodijaliza bubrega.
Opstipacija – uobičajena pojava nakon operacije. Od četvrtog dana operacije mogu se
dati klizme i medikamenti koji stimulišu peristaltiku crijeva.

70. Njega i briga za bolesno dijete ?

Na prvom mjestu njega i briga za bolesno dijete podrazumjeva :

➢ Ličnu njegu i higijenu
➢ Dobar san i odmor
➢ Kvalitetnu ishranu (dovoljan unos vitamina, tečnosti, fizioloških rastvora itd)
➢ Bolesnička soba treba da je prozračna, čista, mirna, komforna i da odgovara njegovim
potrebama
➢ Oblačenje prilagođeno godišnjem dobu
➢ Liječenje i davanje lijekova
➢ Emocionalna i duhovna podrška
➢ Razonoda i rehabilitacija

- 82 -