LA VAN UT, DANG QUOC THONG NGO VAN DUGNG NHA MAY THUY DIENMO DAU 1.. CONG NGHE NANG LUGNG VA VAI TRO CUA THUY NANG Dign nang céin duge to ra tir céc dang nang lugng khéc tiém ting trong ty nhién nhd cong nghé bién déi nang Ivong. Ching han, nhiét nang tiém tang trong cic dang nhién ligu (than d4, dau md, khi dot...) duge gidi phéng qua phan (ng chay, ¢ nha méy nhiét dién. Co ning cia dong nude (song, suéi, thiy trigu ...) duge bign thinh dign nang & cde bign déi thank co nang vA cudi cing thanh dign ning 6 nha méy thiiy dién. Tai cdc nha may dién nguyén tit, ning lugng gidi phéng tit phan tng hat nhan (cita cdc nguyén t6 c6é nguyén tit Iwong 1én - nhut Uoss) cing duge bin thanh dign nang qua céc qué trinh bién déi nhigt > co —> dign tit, Ngoai cée cong nghé quan trong néi trén nhiing cong nghé nang luong mdi dang duge nghién ctu 4p dung nhw: nang long mat trdi, nang Ivong dia nhiét, nang rong gid, nang lugng sinh khéi, sinh khf ... Lich sit phat trign cho thay ti 1¢ cde dang nang long tu nhién duge bién déi khai thac khong giGng nhau va ¢é su bién dong manh theo thd gian. Vao nhiing nam 50 cita thé ky truéc, tuyét dai da s6 dién nang duge sin suat ra 1a & céc nha may nhiét dign (trén 90%). Tuy nhién theo thdi gian ti Ie dién nang do céc nha méy nhiét dign phat ra c6 xu huéng gidm dén, thuy dign ting dan va ¢6 sy phat trign nhanh cia phén dign ning do céc nha may dign nguyén tir sin xudt. Diéu nay 6 thé giai thich duge bai sy can dan ciia céc loai nhién ligu va nhu cdu ng dung né vao céc Tinh vyc kinh té khéc ngay cing c6 gid tri hon. (Vi dy sit dung than d4, dau mé, khé d6t nhu JA nguyén ligu san xuat chat déo, to nhan tao, vat ligu méi ...). Trong Khi dé ky thuat xay dung va Khai théc thuy nang lai c6 nhimg bude thay déi vugt bac, cho phép lap dat nhing t6 m4y céng suat lon, dap dap ngan song xay dung nhiing NMTD khéng 16 (NMTD Tam Hiép, xay dyng trén song Duong Tit (TQ) véi téng cong suat 26 x 700 MW = 18200 MW 1a mot vi dy) Tam cho gié thanh xay dung (tinh trén mt don vi cong suat lap may) ngay cdng gidm. Tinh chung trén thé gidi, sin lugng dién cia cée NMTD san suat ra hign dang cung cp cho gan 1/5 téng san luong dign tigu thy. Mot s6 nude o6 ti 1 thuy dign 1énnhu: Thuy Si, Na Uy, Phin Lan, Canada... Vigt Nam, theo con s6 théng ké nam 1997, ti 18 thuy in chiém khoang 65% téng sn Iugng dién nang sin xuat va tiéu thy toan qué. I. VAL NET VE PHAT TRIEN THUY DIEN 6 VIET NAM Tinh dén nam 1954 (sau khéng chién chéng Php) sn Iugng dign nang Viet nam n6i chung va thuy dign néi rigng cdn rat it Oi. Tuy nhién, mién Béc da c6 cde NMTD Ta Sa, Na Ngén, Ban Thach; mién Nam c6 NMTD Da Nhim (cong suat 4 x 40 = 160 MW). Nam 1971 do LX ci gid xay dung da khénh thanh NMTD ‘Théc Ba v6i cong sudt 3 x 36 = 108 MW. Lic nay téng cong suat ciia cée NMND mién Bac vin chua vugt qué 100 MW, nghia 1a thuy nang da gitt ti 1¢ quan trong trong HTD Viet Nam ngay tit nhing ngay dau xay dung. Nam 1994 NMTD Hoa Binh da xfy dung va lép dat xong dén t6 may cuéi ciing véi tng cong sudt len téi 1920 MW (8 x 240 MW). Vao théi diém nay téng céng suat tiéu thu cia HTD mién Bic hic cuc dai chi vaio khong 1100 MW, do dé dutng day siéu cao 4p 500 KV duge xay dung gdp rit dé ti dign nang thita cia NMTD Hoa Binh vao mién Nam (Nhiét dign & mign Bic lic nay cdn 6 céc nha mdy Pha Lai 440 MW, Ninh Binh 100 MW). Tiép sau NMTD Hoa Binh, dé dp ting nhu edu tang truéng nhanh cita phu tai dign, In Iugt nhigu NMTB Ién duge xay dung va dura vao van hanh. C6 thé tiém nang thuy dign kha Ién. Ti 1g thuy nang chiém cao trong téng san lugng dign nang toin quéc. Thuy dign, c6 thé phat trign khip cd 3 mién, Mign Bic c6 thé xay dung nhimg NMTD lén do nhing dong song Ién, 49 déc cao. Mién Trung c6 nhiéu thuy dign nha (song c6 9 déc Ién, nhung luu lugng lai bé), mién Nam 6 khA nang xay dumg mot so NMTD cong suat trung binh (46 déc cde dong song thudng khong lén). Qué khté (cho dén hign tai) thuy dign Viet Nam da c6 mot lich sit phat trién manh mé, tiém nang thuy dign Viet Nam con rat déi dao, tuong lai thuy dign Viet Nam sé cdn phat trién va chiém vi tri quan trong trong HTD Viet Nam.U1. VAI SO LIBU THAM KHAO Bang 1.1. Cac NMTD dang van hanh Nhimiy | Tink Ging | Chita) hide | Nim) Sin Tugne die Nive) Gis thuy dign suit dat | cao dp | cao | dua hang nim hyp tie | xéy (MW) | (m) | ebt | vaio Unie KE xy dung muse | vn dng | lo® (om) | hanh usb) DaNhim | LamDong- [4x40] 38 Tal) 1964) 1055 | 809 | Japon | 50 Ninh Thuan Tha Ba Yeu Bai 3xi6 14 309 ae | a0 ORS) To Toa Binh | Hoa Binh [8x 280 128 | 88 | 1984, § 100 7200 URSS | 1 500 Tri An Dong Nai [#x 100] 40, 501988 11 760[ 1400 URSS | 400 _] Vinh Son | Binh Dink [2x33 | 3740 | 612 | 1994 232 | France | 70 ThaeMo | Binh Phos [2x75] 46 ‘90 11995; 600 | Ukraine) 150, Song Hinh | Phu Yen [2x75 43 Ta 1999) 378 | 320 | Suéde 100) Ham Thuan | LamDong- [2x10 | 935 | 250) 2001 | 1017 | 800 Tapon | 300 Binh Thuan Dani Tam Dong- [2x 875 | 72 TS 2001) 590 ——*Y S Tapon | 180 Binh Thuan Ya Gialai- —@x 180] 7 1973001 | 3650 | 3300 | Ukraine | 700 Kontur Russie Bang 1.2. Cac NMTD dang xay dumg Giak doan 2002 - 2005 NMID Cong suit dat | Khéicéng | Vio van ink | Ghicha T SSand 300 2002 2005 2 The Mo 30 2005 mi rong 3 Cin Bon 72 2005 BOT Giai dogn 2006-2010 7 Tuyen Quang 3a 2002 2006-2007 5 Dai Ninh 300 2008 2006-2007 6 Rio Quin 70 2005 2007 7 A Vuong 170 2005 2007 ¥ Pleikrong Tio 2008 2007 9 Ban La 300 2004 2008-2009 10 Ding Nai 3-4 310 2005 2009-2010 i Buon Koop 280 2003 2008-2009 2 Song Ba He 250 2005 2009-2010 3 ‘Song Tranh 2 13s 2005 2009-2010 4 Koatum Thug 220 2006 2010 1s Sing Con 2 @ 2006 2009-2010 T6 | Bin ChaccHudi Quang 740 2006 2009-201 7 Dic Rinh 7 2006 2009-2010 if Ta Krong cy 2008 2008-2009Bang 1.3. Mot sé NMTD Ién trén thé gidi Itaipa. Brazil/Paraguay —_1984/1991/2003 14000 MW 93.4 TW-hours Guri Venezuela 1986 10200 MW 46 TW-hours Grand Coulee hoa Ky 1942/1980 6809 MW 22.6 TW-hours Sayano Shushenskaya Nga 1983 6721 MW 23.6 TW-hours Robert-Bourassa Canada 1981 5616 MW Thée Churchill Canada 1971 5429 MW 35 TW-hours Yaciretd Argentina/Paraguay 1998 4050 MW 19.1 TW-hours Iron Gates, Rumani/Serbia_ 1970 2280 MW 11.3 TW-hours Aswan Ai Cap 1970 2100 MW Dap Tam Higp, Trung Quéc. Phat dign lan thanh 2009, 18200 MW: wu thang Bay 2003, dy ki Cée nude 6 céng suit thuy dign lon * Canada, 341312 GWh (66954 MW da lip dat) Hoa Ky, 319484 GWh (79511 MW da lip dat) Brazil, 285603 GWh (57517 MW da lip dat) , 204300 GWh (65000 MW da lip dat) + Nga, 169700 GWh (46100 MW da lip dat) (2005) Na Uy, 121824 GWh (27528 MW da lip dat) Nhign figu béa thach 64% ‘Tile dién nang toan cau : tirnhién ligu héa thach (64%), thy dign (18%), | Nang luomg méi ~) vatdi tao 1% nang Iugng hat nhan (17%), nang Iugng tai tao (1%). > mye 18% ‘Nang lwgng hat nhin 17%Chuong 1 KHAINIEM VE SU DUNG NANG LUONG DONG NUGC VA NHA MAY THUY DU 1.1 NANG LUONG CUA DONG NUGC VA KHA NANG SUDUNG doe nhu trén hinh vé (hinh 1.1), tren dé Mot ding chay ty nhién 6 so dé ma it k}). Tai mat edt I, goi chiéu cao vi ui xét 2 mat ct ngang LI va ILI (& mite muéc 1A 21, van t6e trung binh cia dong chay 1A vi, 4p suat trong Tong nuée 1 pi. Ky higu tuong tyr ede thong s6 cho mat eat ILI. Hinh_1.1 So 46 tinh todn tiém nang cia ding song Xét mot khéi nude W dang chuyén dng tai L-1. Theo ly thuyét dong Inc hee Tong, nang Iugng chifa trong khdi nude W nay c6 thé tinh theo c6ng thife sau: 1 & +) yw Them] Trong 46: 21 - d9 cao cita mat eat LI; 7- trong lugng rigng cia nuée [1000 kg/m*]; 6v1, pi - van t6e va Ap suat trung binh cia ding chay tai mat eat I; 2=9,81 m/sec? - gia t6c roi tur do (bai trong trudng), ox ~ h@ s6 higu chinh ké dén sig phan b khong déu cia dong chay trén mat ct, Néu van t6éc nhu nhau trén toan bd dién tich mat ct thi a1 = 1, Ngugc lai, céin lay gid tri khéc di, tinh theo cong thitc: Jjedo a=" — , voi: vo dong chiy, u a van t6e tai vi phan dign tich de, v Ia van t6e trung binh. Théng thudng c6 thé coi gin ding @*1. Thé tich nue W tinh bing m* Trong ly thuyét thuy khi dong hoe, thanh phén trong ngode duge goi Ia cot 4p, c6 thit nguyén IA m, Né bao gém thanh phan Ot 4p thuy tinh (z +p/y) va cOt 4p thuy dong av?/2g. VE tri s6, cot 4p bing nang lugng chtfa trong mot don vi trong lwgng nuée dudi dang thé nang (tvong ting véi cot 4p thuy tinh) va dong nang (cot dp thuy dong). Voi dong chay ly tuéng, khong tdn hao va chi chiu tée dung lyc trong trudng thi cOt 4p tai moi vj tri mat edt déu bang nhau va nang lugng chia trong Kh6i nude W sé khong déi khi chuyén dong. Déi véi dong chay cla cde dong song nang long lu6n ludn bi tén that do cé mot phan bién thanh cong (bao mon dat dé, van chuyén phi sa...). Vi thé khi chuyén déng dén mat cat II-II, nang lugng chita trong khdi nutée W chi cdn lai 1a : sal Ely 7m ), Igi dung dong nuée chay vio va chay ra 8 cde cita vinh (vinh ty nhién hode nhan tao), ngudi ta xay dung cdc nha may thiy di¢n (NMB thiy tigu). Vé bin chat, 16thy trigu 1a hign tong nude bién dang lén ha xuéng theo lye hap dan ciia mat trang. Theo chu ky thang (am lich), tai nhing khu vue mat trang di ngang qua mite nude bién dang Ién, ha xuéng mot Ian, Cé nhiig viing bd bign mite nude thity trigu len xudng chénh Iéch rét én nhu ving Fandi (Canada) 19m, Tay Bac My 10m, Arcgentina 11m, mot s6 viing bién & Anh, Phap t6i 14m . Tai mét s6 khu vue ba bign thude LX cil efing ¢6 mite thity triéu chénh léch Ién nhu vinh Pengin (13,4m), Tugur va Megen (10m) ... 6 thé xay dug duge nhting NMD thy trigu cong suat rat lén, O Viet Nam thiy triéu (6-8)m xudt hién & céc khu vue bién Méng Céi, Ha Tien, c6 thé nghi dén xay dung céc NMTD thiy triéu. Tiém nang ly thuyét cia nang luong thiy triéu tren tréi dat rat 16n (2,5 lin tiém nang cla téng cdc dong song). Vi thé NMB thiy trigu 1a déi tuong nghién cifu va xay dung 6 rat nhigu noi. Mite nude bién, ts ft ts a) ») Hinh 1.7, Nha méy thy dign thiy triéu Hinh (1.7) mo t& eau tre va hoat dong cia NM thily triéu chay don, Cong trinh chinh cia nha méy vin 1a dap ngan nudc tai cita vinh, C6 hé thong cOng dé diéu Khién cot nude, H¢ théng dan nuéc vao tua-bin cia cia NMD thiy triéu thudng c6 7cde van mét chiéu dim bao cho nuée chy qua tua-bin theo mot chiéu duy nhat iéu Khién cot nude trong khi nude vao ra tir bién dén vinh déi chigu theo chu ky. bang hé théng c6ng theo thdi gian Ién xudng cita thity triéu (tuong ting voi ngay 4m lich) 1a phuong thie van hanh co ban cia NMD thiy trigu, Can Iya chon ding thai diém chuyén déi phuong thiée van hanh (hinh 1.7,b): ti - Déng céng, khong chay may (chéy dén ct nue His) 5 to - Déng céng, chay may (phat cong suat thigt ké) ; ty - M& cng, ngimg may (nutée vinh ha xuéng bing mite nude bién); ti Déng céng, khong chay may (chéy dén Gt nue His) 5 ts - Déng céng, chay may (phat cong suat thiét ké); te - Mé cong, ngiing my (nuée vinh dang lén bang mde nuéc bién); b- Do phai cla NMD thiy triéu phat khong lign tye va nha may p lai nhu giai doan ty. 6 cde thoi gian cho nude dat dén quy dinh van hinh nén cong sudt thong. Ngoai ra, tua-bin cla NMB thy triéu cdn thich hgp lam vige véi c6t nude thap, nhY thé khoang thdi gian lam viée trong chu ky (ing voi H > Hain) 6 thé kéo dai, Vinh thutng c6 thé tich rat 1én, di: nude cung cp cho nhiéu 8 may déng thdi van hanh, Vi thé cong suat téng cita céc NMD thiy triéu c6 thé rat Ién, hang nim cung cap cho hé théng mot lugng dién nang dang ké. Dé cé din nang phat lien tuc, ngudi ta cing tao ra NMB thily triéu hoat dong theo vi ting phéin khée nhau ciia hé (vinh). Tuy nhién khi dé dign nang téng nhan duge ludn thép hon so véi nha may lam vige theo chu ky don, chu ky kép, Fam vi Trén thé gidi nhiéu NMB thiy triéu duge xay dung véi cong suat rat lon, NMD thiy triéu Rance (Phap) véi cong suat 400MW, hang nam cung cap t6i 500.000 kWh dign nang. 6 LX efi, sau khi xay dung thir nghigm NMD thay trigu dau tien 400KW vio nim 1968 (8 ving bién Baenxova) di xy dymg hing loat NMD thily trigu cong suat Jn vio nhtng nim 1981-1985. Dign hinh I cdc NMD thy trigu Lumb 300 MW, Mezen va Tugur (10.000MW), Pengin 30.000 MW. Ving vinh 18Fandi cia Canada c6 cdc nha may Kamberland 1000MW, Kouwid 4000MW. 6 Anh c6 nh’ may dign thiy triéu Severn 4000MW. b. Nha méy thiiy dign tich nang Day la kidu NMTD khong sit dung nang lugng cita dong song mA nhiém vu cla né chi 1A bign 46i 2 chiéu: dign nang cba HTD thanh co nang ciia nude va nguge lai. Vi khong sir dung ning lugng ciia dong song nén vi tri xay dung NMTD tich ning thuing duge chon & nhimg noi cé vi tri cao thugn Igi xy dymg duge hé, ben canh Khu vye thap ludn c6 nude (dong song, dim nude hoje bY bign) dé ¢6 thé bom. nude lén hé va thot nude cho nha may. Uu tién ede vi tri géin e4c trung tam phy tai 8 gidm t6n that cho ludi. Déi khi c6 thé két hop xay dung véi NMTD thudng (kigu hn hgp) & nhing dong song nhé nhung Iai cé hé cao, dung tich rat Ién dé phat trign them cc t6 may lim vige theo kéu tich nang. Minh 1.8. Nha méy thay dign tich nang Hinh (1.8) mé ti NMTD tich nang cé so dé giéng nh NMTD kiéu hén hop. Sut khdc bigt chi yéu & day 18 trong nha méy vita c6 tua-bin nude vita c6 bom. Tua-bin 48 quay may phat dign khi cn phat dign nang vao HTD, cdn bom sit dung dign 19ludi dé bom nude lén hé, Ngudi ta cfing ché tao kiéu tua-bin nuée dc biét, c6 thé lam vige cd 6 ché d9 bom, (may phat eting lam vige duge & ché do dng co déng 9) nham gidm chi phi t6 may. Vé ché dé lam vige, MTD tich nang hoat d6ng theo gid trong ngay. Vao nhiing gid cao diém cia phu tdi hé théng, NMTD tich nang sir dung nude ciia hé chay tua-bin, quay may phat dign dé phat dign vao hé théng cdn vao nhiing gid thap diém cia phu tai - nha may sit dung dign luéi chay bom dé dua nude len hé. Higu qua hoat dgng cia NMTD tich nang rat 1én, Nh kha nang digu chinh cong sudt nhanh trong pham vi rong (tir am sang duong) ma HTD lam vigc kinh t& hon: cde NMND duge lim vige én dinh trong pham vi cong suat c6 higu sudt cao, khong phai déng cit Id (do dé khong mat chi phi khéi dong), tén that dign nang trén luéi cing gidm (theo ché d@ van hanh t6i wu). Néi chung céc higu qua trén (tinh bing tién) thudng 1én hon rat nhigu 46i) & chinh ban thin NMTD tich nang. Cé thé hiéu don gidn higu q| lich ning nhu 1a kha nang cat dinh va ba day biéu dé phy tii téng hé thong. Nhiv so véi chi phi tén that nang lugng (do 2 kin bign NMTD thé khi van hanh ti wu, chi phi van hanh chung cia toan hé théng gidm xt biét trong trudng hgp e6 mot ti 1¢ 16n cée NMND lim vige véi higu suat thay déi nhiéu (Khi diéu chinh cong suat), V6i cée HTD c6 nhiéu NMD khong mong muén diéu chinh cong suat va khong 6 kha nang gidm thdp cOng suat (ND than, NMD ng, dic nguyén ti) thi vai trd ctia céc NMTD tich nang cng quan trong hon. Mot diém dang chi § 1a tén that nang Iwgng qua 2 én bign déi 6 NMTD tich nang phu thuge nhiéu vao cot nude, Cot nude cing 16n thi ti 1¢ tén that cdng it (higu suat bign déi cao hon), do dé vj tri cé thé xay dung duge hé chifa nude cao 14 mot tiéu chun wu tién cho vige Iya chon xay dung NMTD tich nang. Trén thé gi i dang cé mot s6 Iugng 16n céc NMTD tich nang van hanh. Hau nh. cae HTD lén, 06 ti Ig ding ké ede nha mdy nhiét dign va dign nguyen tit, déu duge nghién cttu xay dung NMTD tich nang. 6 cde HTD thudc LX cd, nhigu NMTD lich nang duge xay dung ngay ngoai 6 ede thanh phé Ién (cung cp thang dén trung tam phy tai) nhy Kiev (285 MW), Matxcova (1200 MW), Litva (1600 MW), Leningrad (1300 MW), Trung A (2000 MW), Dnhep (2200 MW), Kanhep (3600 20MW). 6 Php, hing chue NMTD tich nang duge phat trign déng thdi véi qué trinh xay dmg cde NMD nguyén tir nim dim bao nhu cfu diéu chin cong suat va tich ly dign nang. Tai Viet Nam, cée dy én xay dyng NMTD tich nang da bat dau duge nghién eitu, Khé khan chi: yéu 1a phai Iya chon duge céc vj tr thich hgp (méi dim bao tinh kinh té va higu suat Fam vige). 1.3. CAC CONG TRINH VA THIET BI CHINH CUA NHA MAY THUY DIEN Tuy c6 cde phutong én khée nhau xay dung NMTD, nhung néi chung trong méi cong trinh thiy dign déu c6 eéc thanh phan chinh sau: énh din, bom ...); tiet nude (hé chita, bé didu tiet, cong 1) Cong trinh c9t nude (dap, 2) Cong tinh di 3) Thiet bj bign di nang Iugng (tua-bin, may phat, dong co, bom); 4) Thiet bj phan phéi dign (may bin 4p, méy cat dign, dao céch ly, thanh dan, thanh gép ...); 5) Céc cong trinh phy (ng din nuée vao tuabin, thiét bj chén réc, cong trinh x4 li, dap tran, c6ng trinh xa cét, ...). Ngoai ra cdn c6 thé c6 cde céng trinh khai thc Igi ich téng hop nguén nude: 4u tau, dudng cf di, cng lay nutée .. Can ett vio dia hinh cu thé, edn phai nghién cu nhiing cach bé tri hgp ly cho ede céng trinh trén. Digu kign ty nhién thudng muén hinh muén vé, cdch bé tri khde nhau cén tiiy thude nhigu vao chiéu cao c6t nude ciing nhu két cu cia dap (dap dat, dap bé tong, dap 44 ‘Trén hinh 1.9 thé hign céch bé tri ciia mot s6 NMTD kiéu dap. Khi dap thap (dudi 25m), c6 két cu bé tong ngudi ta thudng bé tri ta nha NMTD (noi dit tua-bin, may phat dign) lign véi dap, phfa ha hu (sau dap). Trong trudng hop nay, tuing cia nha may cing déng thdi chju lye nhu mot phan cia d: qua thinh dap (hinh 1-9,a). Nude duge dua tryc tigp vio tua-bin theo hé thong dubng din xuyén 21Hinh 1.9. B6 tri cong trinh NMTD kiéu dap 1- Au tu; 2-Dap tran; 3-NMTD; 4-Cita fy nude -Dap bé tong; 6-6ng din nude vao tua-bin; 7-Dip dai hode dé do; 8- Loi xa ten; 9-Thép 4p; 10-Thép lady muse xa; 11-duimg ham xa née. Cling vi két cau bé tong nhung cot nude cao hon (trén 25m) thi cn phai b6 tri rigng toa nha NMTD tach rdi khéi dap, & vi tri thap phia ha Iu, Céch b6 tri nhur vay s& thuan Igi cho vige tang cu’ng 46 bén cia dap bing cach thay déi hinh dang 2 mé ben cita né (hinh 1.9,b). Trong trudng hgp nay dé dua nuée vao tua-bin cn xay dung them hé théng 6ng dan véi cita nhan va thép diéu 4p (khi c6t nude 1én, 6ng dan nude di xa). Véi dap c6 két ctu I6i dat hode da dé thi vi tri toa nha NMTD luén duge bé tri 6 phia sau, Dé 1A vi hinh dang dap trong trubng hop nay thudng 22duge mé rong vé 2 phfa, éng dan nutée kéo dai, c6 cita nhan nuée va gigng digu 4p dat rigng (hinh 1.9,c,4). Hinh 1.10. B6 tri dap NMTD Tri An 1-NMTD; 2- Cita nhan nuéc; 3- Kénh din ra 4- Dap Sudi ROp; 5- Dap long song; 6- Dap tran; 7- Kénh ni hé chinh va hé phy; 8,9- Dé chan . Cac trudng hop cét nude rat cao thudng thuéc vé NMTD kiéu kénh dan, B6 tri cdc cong trinh trén mat bing thudng nhw hinh 1.3 va hinh 1.4, Néi chung, do dja hinh thye té tai cde khu vc xay dung NMTD muén hinh muon vé nén céch b6 tri rat da dang. Céc vi dy trén chi minh hoa mot s6 nguyén téc chung. Khong bao giv gap 2 NMTD cé b6 tri hoan toan nhu nhau, Hinh 1.10 1a vi du cy thé bé tri mat bang cia NMTD Tri An. Dé tao nén hé chita cin xay dung mét sé céng trinh dap va dé ngan nude, Dap tran duge xay dung tach réi han véi dap chinh. Tan dung cdc ving nude sau Fim hé chifa, ngudi ta tao ra 2 khu vue hé chinh, hé phu thong véi nhau boi kenh din (nhim ngan béi lng long hé). 231.4, VAN DE SUDUNG TONG HOP CAC LOI {CH CUA NGUGN NUGC Khi xay dyng mot cong trinh thity dién, ngoai Igi {ch vé dign nang cdn rat can phai chit ¥ dén cdc Igi ich téng hop khéc ca nguén nude dé cé thé phéi hop khai théc t6i da higu qua theo nhiéu myc dich: phyc vu tuéi tiéu, chéng Ii lut, cung ep nude ngot, phat trién thiy sn, du lich ... Déng thdi cing phai het stie quan tam dén cde tée dong gay anh hudng xdu t6i moi trudng (ty nhién, xa hoi), 4p dung ede bién phép cén thiét gidm thiéu téc hai xudng dén mite an toan. Trude hét, loi dung muc nuée duge dang cao trong hé, c6 thé xay dung hé théng nong giang phuc vu tuéi tiéu (nu xung quanh nha mAy ¢6 khu vue han hén, khong phat trign duge néng nghiép). Nhiéu trudng hop thuc té da gap, Igi ich nay 06 ¥ nghia kinh té lén, Mot vi du dién hinh thudng néu cho NMTD xay dung 6 Ai Cap (v6i dap Aswan ngan song Nin). Nh@ xay dung nha may nay ma mot dién tich lén dat dai kho cin & Ai Cap va Xudang duge tuéi nude, Nén néng nghiép phat trién dai lau da nhanh chéng thu héi von dau tr cho cd nha méy. Mot loi ich khéc, ludn duge coi IA gin lién véi vige xay dung céc NMTD kiéu dap d6 1a kha nang diéu tiéu 10 bang h6. Vao mi Id, nuée dén nhiéu xuéng ha lu, néu mua 10 kéo dai thi nguy co ngap ut rat lén, Khi dé vige gitt nude lai trong hé phia thugng nguén IA bign phép hiu higu trénh duge sy ¢6 (vo dé) gay ngap lut phia ha lu. Ngly nay ngudi ta cdn rat nhdin manh dén nhu edu cung efp mage ngot: nude 14 ti nguyén quy cia méi quée gia, do dan sé va nhu céu phat trién nong nghiép tang lén nhiéu. Hé chtéa cita céc NMTD con IA cdc kho dy trit nuée, tir d6 06 thé truyén din va phan phdi tiét kigm cho moi nhu edu (giim mat mat do chy ngaim, béc hoi), dic biét nhim cung efip di nuée sach cho ede thanh phé Ién. Ngoai céc Igi ich trén, vige xay dung cde NMTB cdn tgo diéu kién cho phat trién du lich, nudi tréng thay san, phat trién van héa x hoi ede khu vue mién nd... Trai nguge véi céc Igi ich, mot ngi dung quan trong khée cing edn duge quan tam lien quan dén vige xay dung NMTD dé 1A céc téc dong d6i véi moi tru’ng. Vang ngap nude cia hé c6 thé chiém dién tich I6n, trén dé c6 dat dai nong nghi¢p, khu dan cu, céc cong trinh van héa c6 ¥ nghia lich sit ... din dén cde mat mat va mot lugng von dau tu 1én cén phy thém d6i véi cong trinh thy dién (cho dén bi di dan, 24bao tén céc di tich ...), Ngoai ra téc dong nay cdn anh hudng dén moi trudng xa hi, dén cude séng binh thudng ciia hang chue ngan dan, Trong nhimg mie 49 khée nhau, xay dimg NMTD cé thé anh hung dén moi trudng tur nhién, khi hu (tty theo dia hinh cu thé). Ching han, van tc dang chay thay déi c6 thé gay béi King phia ha Iu, cita song, Mie nuée thay déi lam anh hudng dén do dm va khi hau cae khu vue ven song, Nhing phuong én chan nude, 6i dong, nhim t4p trung Iuu yong va nang cao ct nude (hinh 1.11) 46i khi gay ra han hén kh6 cn cho ca nhiing khu vue rong Ién. Trong nhing trudng hop nhu vay, thutng cach khie phyc 18 phai thay déi lai toin bo phuong an nha may (gi cong suat hode ngimg hin) dé tra lai diéu kign ty nhién ban dau cho dong song. Vang dat kho Song can HE tap trung nude Bién Hinh 1.11 Tuy nhién, khi lap dy dn cing nhu thiét ké nu qué than trong dé phong, so xay ra cée tinh hudng tuong tu eting ¢6 thé dan dén nhimg thigt hai dang tige, Vi du cing phuong 4n trén nhung dong s6ng bi chan chi chay qua ving niii déi (khong dan cu) thi vige 4p dung phuong An tap trung nude sé dem Iai higu qua én ma khong c6 hau qua ndo vé méi trudng. Néu bé qua phuong dn nay céng suat cia NMTD bi gidm di dang ké. ‘Thue hign tinh todn ti mi cdc téc dong moi trubng, dénh gid ding 25mie cée anh huéng bat Igi, 4p dung moi bign phép gidm thiéu téc hai xuéng dén mie an ton, trong khi chit ¥ dén cée phutong An khai théc t6i da Igi ich dign nang 1a het site céin thiét. Trong mét s6 truéng hop con phai chi ¥ cd dén cdc anh huing gidn tigp d6i véi nhiing c6ng trinh 6 sn xung quanh NMTD, Chang han, anh huong lam tang cp dong dat cuc bd (cdn goi la dong dat thi cap) do xay dung NMTD. Hign tung nay thutng xay ra d6i véi cée NMTD Ién, kigu dap. Kh6i nudc cita hé d® nang trén mat dat, khi bit dau tich nude dua nha may vio van hank, c6 thé Iam tang cap dong dat (lau dai sau 46, hoe trong mot thdi gian). Hign tong nay rat céin duge quan tam d6i v6i khu vue thudng xuyén c6 dong dat va cé nhing cong trinh 1én da duge xy dumg truéc khi e6 NMTD. 1.5. CAC DAC DIEM CUA NHA MAY THUY DIEN So véi nha my nhiét dign, NMTD cé nhiing dac diém riéng ding chi ¥ nhu sau: 1. Nha may thiiy dién sit dung nguén nang luong v6 tan ciia thién nhién. Nhu da biét, NMTD sit dung nang Iuong cita céc déng nude ty nhién dé bién déi thanh dign nang (trit thiy dign tich nang), d6 1A nguén nang Iuong v6 tan, gan lién véi su t6n tai vinh vién cita cdc dong séng, dong subi, thily triéu ... Néu khong xay dung NMTD, hoac xay dung cham thi nang lutong cita dong song ciing lién tue mat di, bién thanh cdc dang nang long vo ich khdc (bién thinh cong bao mon dat 44, van chuyén phi sa, bién thinh nhiét nang téa vao moi trudng ...). Nhu vay uu tién phat trign thity dién cing déng nghia véi tan dung nang luong ty nhién, tiét kim duge cde dang nhién ligu cé thé phuc vu cho nhiéu muc dich. Trén mot khfa canh khéc, dic diém nay cbn thé hign wu thé vugt tri cin duge ké thém cho ede dy an thiy dign khi nghién ctu, so sdnh cée phutong én quy hoach phat trién nguén, Chang han, sau (20 - 25) nim (Ja thdi gian tinh todn cho cée dy 4n) cée nha may nhiét dign néi chung khong cdn sit dung duge nita (can kigt nguén nhién ligu tai ché, khong cdn phd hgp vi tri cho nguén nhién ligu méi v.v...) va dy 4n két thc. Déi véi NMTD sau thdi gian trén sé vin cdn 14 mot nha may Fim vige binh thudng do luén duge duy tu, sita chita 16n va hign dai héa t6 may. Cac dong song van tiép tyc cung cap déu nang Iwgng cho nha méy hoat dong. Cie cong trinh 26be tong, dat dé cé tudi tho kéo di dae diém nay, cén phai chi ¥ nhigu hon dén céc Igi ich dai lau cia du An thiy dign, Mét vj tri c6 nhiéu tiém nang thiy dign ma xay dung céng trinh véi quy mo nhd (do thiéu von dau tu ching han) sé khéng cdn kha nang phat trién them sau nay. 2, Nha mdy thiy dién cé chi phi van hanh thdp, van hanh don gidn, dé dang thuc hién tu dong héa. Nhien ligu cén sit dung & e4e nh’ may nhiét dign thudng chiém phén ti Ie 16n trong chi phi van hanh. Khong c6 phin chi phi nay lam cho NMTD c6 gid thanh dign ning sin xuat (gid dign nang noi b6) rat thap. So v6i nh’ may nhigt dign, NMTD Khong 6 phan 1d, gia cong nhién ligu, gidm nhiéu duge cong sie van hanh. Ld hoi 14 bd phan van hanh phite tap trong nha méy nhiét dign, tua-bin hoi lm vige véi ap sudt hoi lén, nhiét dé cao, tée dé quay nhanh, gay cang thing cho ngudi phuc vu. Van hinh NMTD cdn nhe nhang hon do diéu kign moi trudng t6t, thye hign te dong héa duge & hau hét cée bd phan fi nha mdy nhiét dién. NMTD Bratxkaia 4500MW (LX ci) chi bién ché 320 ngudi, nha may Kratxno-iaxkaia 5000 MW cting chi c6 S6 ngudi phyc vu 6 NMTD thug it hon 0 ngudi phuc vu. Trong khi dé cae nha may nhigt dign cing cong suat (& Nga) cn bién ché én 8000 ngudi. Nha may thiy dign ‘Théc Ba theo bién ché lite dau chi cé 72 ngudi (ké cd 13 ngudi Fam cong tae hanh chinh). 3. NMTB cé von du tu lén thoi gian xdy dung lau. Ba Iai voi wu diém vé chi phi van hanh thap, NMTD lai ¢6 nhuge digm én a6 1a von dau tur cao, thdi gian xay xung kéo dai, Thudng vén dau tu cao tap trung vao cae cOng trinh ¢6t nude va didu tiét (xay dung dap, hé chifa, kénh, ng dn kin ...). Nhiing c6ng trinh nay thudng di héi mot khéi Iuong én bétong, sat thép. Vige san lap mat bang, khoi sau long hé truée khi xay dung dap ddi hoi rat nhiéu thoi gian cong site, cha ké dén nhimg cong trinh phai xay dung lign quan truée 46 nhu dung giao thong, di dan, xay dumg khu & cho ngudi lao dgng,... Suat von dau tr cho NMTD (tinh cho 1 don vi céng sudt dat) thudng gap tir 5 dén 10 lin cia nha ite thuan loi). Thai gian xay dung thudng kéo dai tir 5 dén 10 nam, Nhing NMTD én cé thé phai xay may nhigt dign (trir nhing NMTD 6 dia hinh xay dumg hét 27dung kéo dai hang vai chuc nam, NMTB Hoa Binh khdi duge cong xay dung nam 1979, sau 9 nam méi dua vao van hanh t6 may dau tién (1988), va khénh thanh véi day di 8 16 may nam 1994, Voi ky thuat hién dai NMTD Tam Higp cia Trung Quéc (18200 MW) bit dau duge xay dung 1994, du kién khénh thinh nam 2009 Nha may thiy dién Son La ciia Viet Nam due khéi cong xay dung ngay 2 thing 12 nam 2005, dy kign phat din t6 may dau tien vao nam 2012. V6n déu tu 16n thoi gian xy dung Iai lau (cham hoan vén) Ia mot dic diém lam khé khan phat trign thiy dign d6i v6i_ cée nude ¢6 vén dau tu han hep. 4. Xay dung NMTD cé thé dem lai nhiéu loi ich tong hop cia nguén nudc nhung dong thoi cing c6 thé cé nhitng dnh hudng bat loi vé sinh thai moi trudng (xem muc 1.4). 5. Nguén nude cung cdip cho cde NMTB (tit cdc dong chdy tu nhién) thay déi i). Day ciing 1A mot dac diém khic biét so véi nhiét dién, rat céin duge quan tam khi thigt ké van hanh NMTD. Luong nuéc chay vé NMTD trong mita khé (mia can) theo thoi gian (phu thudc khi héu, thoi thudng nhé hon rat nhigu so véi mia mua (mia 1a), Lugng nude téng hing nam chay qua NMTD cing khong giéng nhau (cé tinh ngdu nhién). Tan dung thé tich hé chia nhm lam ting kha nang diéu tiét cho NMTD (tich nude mila 10 dé sit dung trong mia can) 1A mot trong nhing muc tiéu co bin khi ach cdc phuong én thiy dign (nhung déng thdi phai cha § dén anh huéng moi truimg). Mat khéc, do dic diém nay trong quy hoach phat trién nguén dign cin phai tinh d&n gidi han vé lugng nude theo miia ciia cde NMTD. Trong HTD cé ti Ié cong suat thiy dign cing 16m thi dy phing phai cing cao méi dim bio duge an ninh ning lung. Trong van hinh (khi cong suat NMTD va dung tich hé chia da xée dinh) vig ap ra cde phutong dn diéu tit 161 wu dong chay (dai han, ngan han) ¢6 ¥ nghia rat quan trong trong vige nang cao higu qua kinh t€ cho NMTD néi riéng va todn hé thong néi chung. 28