FAKULTET ZA TEHNI KE STUDIJE KISELJAK

KEMIJA U GRAFI KOJ TEHNOLOGIJI

PIGMENTI, VRSTE PIGMENATA I FUNKCIJA U BOJI

10.06.2011.god. II semestar Irena Juki

SADR AJ

Sa etak (abstract). 3 UVOD, Pigmenti. 4 PODJELA PIGMENATA, Prirodni pigmenti... 6 Sinteti ki pigmenti... 8 Crni pigmenti.. 10 Svojstva pigmenata 12 Fizi ka osnova.... 13 Zaklju ak.14 Literatura 15

PIGMENTI, VRSTE PIGMENTA I FUNKCIJA U BOJI PIGMENTS, PIGMENT TYPES AND FUNCTION IN COLOUR

SA ETAK ABSTRACT

Pigmenti daju obojenje bojama i oni su osnovni dio svake grafi ke boje, vidljiv oku za vrijeme procesa tiska i poslije na tiskovnoj podlozi. Tiskarska boja je zapravo disperzni sustav s vezivom kao disperzivnim sredstvom i pigmentom kao dispergiranom tvari. Pigments provide color staining and they are an essential part of any graphic color, visible to the eye during the process of printing and later on printing substrate. Ink is actually dispersed system with a binder as dispersion and pigment as dispersed substance.

KLJU NE RIJE I KEY WORDS

Pigment, boja, organski, anorganski Pigment, colour, organic, anorganic

UVOD PIGMENTI

Pigmenti su prirodni ili umjetno dobiveni pra ci koji pomije ani s prikladnim teku inama (vezivima) imaju svojstvo da oboje neku podlogu. Glavno svojstvo pigmenata je netopivost. Pigmenti daju obojenje bojama i oni su osnovni dio svake grafi ke boje, vidljiv oku za vrijeme procesa tiska i poslije na tiskovnoj podlozi. U proizvodnji pigmenata posebno se vodi kontrola veli ine cestica pigmenta, jer veli ina estica utje e na fizikalna svojstva grafi kih boja. Kod izbora pigmenta za odre enu boju treba voditi ra una za koju svrhu se boja priprema (tiskovna podloga, tehnika tiska, vrsta stroja, na in su enja, namjena grafi kog proizvoda...).

U grupu prirodnih organskih pigmenata spadaju oni koji se dobivaju iz biljnih ili ivotinjskih organizama u kojima se nalaze ve o bojene tvari. Ta bojila su gotovo istisnuta iz upotrebe pojavom umjetnih organskih pigmenata, koji se dobivaju slo enim kemijskim reakcijama. Prirodni anorganski (zemljani) pigmenti se dobivaju kopanjem iz zemlje na lokalitetima gdje postoje u izra enim i relativno istim bojama, odnosno koncentracijama. Prera uju se drobljenjem, filtriranjem, sedimentacijom, su enjem i selekcioniranjem s ciljem da se dobiju pigmenti to ve e obojenosti i to finijeg zrna. Kemijskim putem se dobivaju umjetni anorganski pi gmenti (mineralni). Otopine razli itih soli mije aju se pod odgovaraju im postupcima s ciljem postizanja tra enih kemijskih karakteristika.

Pigmenti se mogu definirati kao obojene supstance koje se karakteriziraju sposobno u da apsorbiraju vidljivu svi jetlost i mogu prenijeti svoju obojenost na druge materije. Obojene supstance se mogu podijeliti na neorganske i organske, a zatim na prirodne i sintetske, mada se danas mnoge obojene supstance prirodnog porekla dobivaju sintetskim putem. Najva nija podjel a obojenih supstanci je ona koja ih dijeli na boje i pigmente. Idealni pigmenti se karakteriziraju time to su nerastvorivi u mediju pomo u kojeg se nanose na neki supstrat, dok se boje potpuno ili djelomi no r astvaraju u takvom istom mediju. Razvojem organske kemije i otkrivanjem prave strukture organskih spojeva, struktura boja je po ela da biva poznata. Ispitivanja korelacije kemijske strukture spojeva i njegove boje po ela su sa prvim danima kemije boja. Tako je utvr eno da pri hidrogeniziranju nekih obojenih organskih spojeva boja nestaje. Tako je azobenzen naran aste boje, ali pri hidrogeniziranju , kada dolazi do adicije vodonika na dvostruku vezu i kada nastaje hidrazobenzen, boja nestaje i dobi va se bezbojno jedinjenje. Na osnovu ovoga, smatralo se da boje imaju nezasi en karakter.

Danas je poznato da u strukturu obojene supstance ulaze kromofora, auksokroma i antiauksokroma. Auksokrome su elektron-donorske grupe (amino, alkilamino, dialkilamino, hidroksi grupa), a antiaukso krome elektron-akceptorske (nitro, nitrozo, azo, karbonilna grupa), dok su kromofore linearni ili cikli ni sistemi konjugovanih dvostrukih veza. Spoj kromofore, auksokrome i antiauksokrome se naziva kromogenom:

Treba napomenuti da su orga nski pigmenti u vodi nerastvorive obojene supstance koje ne sadr e sulfo- i karboksi-grupu, koje ina e osiguravaju rastvorljivost. I boje i pigmenti treba da budu otporni prema razli itim agensima kako u toku njihove proizvodnje tako i u toku njihove upotrebe. Najzna ajnije je da pigment i budu postojani na svijetlost, toplotu, rastvara e, vodu, baze, kiseline i druga kemijska sredstva.

PODJELA PIGMENATA
Pigmente mo emo podijeliti prema podrijetlu, kemijskom sastavu, boji, strukturi i uporabi.
Prema podrijetlu imamo :

PRIRODNE PIGMENTE (mineralne, biljne I ivotinjske) UMJETNE ILI SINTETI KE PIGMENTE

Prirodni pigmenti
Pigmenti su ve inom prirodni materijali koji se od davnina koriste za bojenje, naj e e su to minerali samljeveni u fini prah: ugljen (crna), eljezni oksidi (crvena i sme a), spojevi sumpora ( uta i naran asta), spojevi bakra (plava i zelena) i kreda (bijela). Mnogi se takvi pigmenti i danas koriste u slikarstvu, pa esto i samo ime sugerira njihov sastav, na primjer kadmijeva uta, titan bijela i sli no. Postoje i pigmenti organskog podrijetla koji su izdvojeni iz biljaka, najpoznatiji su indigo i bro . Organski su pigmenti manje stabilni od anorganskih. Neki se pigmenti mogu dobiti kombiniranjem boje i bezbojnog anorganskog nosa a (naj e e stipse). Danas se proizvodi veliki broj sintetiziranih pigmenata svih boja. Kako bi iz pigmenata nastala boja potrebno ih je umije ati u neki nosa : vodu, ulje ili na primjer jaje. Tradicionalna tempera je pigment umije an u jaje. Akvarel ili kako ih esto zovu vodene boje su pigmenti pomije ani s malom koli inom ljepila. Kad voda ishlapi pigment ostaje zalijepljen na povr ini papira. Tempera i uljana boja nakon su enja ostavljaju sloj u kojem je pigment trajno zarobljen. Neki primjeri prirodnih pigmenata su:

Okeri

Okeri su prirodni zemljani pigmenti. Po sastavu su eljezov hidroksid Fe(OH)3 s primjesama gline, manganovih i kalcijevih spojeva. Prema sadr anoj koli ini eljezovog hidroksida i gline okeri dobivaju svijetlo utu, zlatniju ili tamniju nijansu. utom okeru obojenost daje eljezov hidroksid. Zbog primjesa manganovog oksida i eljezovog oksida okeri dobivaju sme e ili crvenkaste nijanse. Sme im okerima ton daje prisustvo manganovog oksida. Zlatni okeri obi no se dobivaju mije anjem s kromovom utom. Razne kombinirane vrste okera dobivene mije anjem prirodnih i umjetnih pigmenat nazivaju se satinoberi.
6

Prirodno crveni okeri

Prirodni crveni okeri su crveno obojene zemlje. Nositelj obojenosti je eljezov oksid, Fe2O3 - (hematit). Nalazi ta su u blizini vulkanskih podru ja pa ih mo emo smatrati prirodno pe enim utim okerima. Le i ta prirodnih crvenih okera su u Italiji, panjolskoj, Indiji i Perziji. Po njima su i dobili nazive kao indijsko crvena, perzijsko crvena, pompejansko crvena , venecijansko crvena . Prirodne i umjetne vrste crvenog okera (sadr e eljezov oksid i aluminosilikate) dolaze na tr i te kao eljezo crvena, englesko crvena, caput mortum, venecijansko crvena, crveni bolus, terra di pucoli itd.

Sinteti ki pigmenti
Dva prva sinteti ka pigmenta su bili bijeli grafit i plavi frit (Egipatsko plava). Bijeli grafit je nastao kombinacijom grafita sa octom (octenom kidelinom, CH3COOH) uz prisustvo CO2. Plavi frit je nastao od stakla obojenog sa bakrenom rudom, kao to je malahit. Ovi pigmenti su kori teni jo u u drugom tisu lje u prije na e ere. Industrijska I znanstvena revolucija su donjele golemu ekspanziju u rasponu sinteti kih pigmenata, pigmenata koji su proizvedeni ili rafinirani od materijala koji se pojavljuju u prirodi, a dostupni su I za industrijsku proizvodnju I umjetni ke potrebe. Pru ko plava je prvi moderni sinteti ki pigment, otkriven slu ajno 1704.god. (
Fe 7 (CN) 18 14h 2 O)

Prema kemijskom sastavu razlikujemo:

ORGANSKE PIGMENTE ANORGANSKE PIGMENTE

Prema boji dijelimo ih na: - AKROMATSKE PIGMENTE ( bijele i crne) - KROMATSKE PIGMENTE (obojene i arene)

CRNI PIGMENTI
Crnim tiskarskim bojama obojenje daju najve im dijelom a e. Oko 2/3 ukupne potro nje a a koristi se za izradu crnih boja za tisak novina. No, od ukupne proizvodnje a a oko 92 % koristi se u gumarskoj industriji. a e obuhva aju iroku paletu crnih pigmenata koji se dobivaju nekompletnim izgaranjem plina i ulja te termalnom dekompozicijom (ras lanjivanjem) plina.
Kanalne a e dobijaju se izgaranjem prirodnog plina na puno malih plamenika. Tokom procesa izgaranja plina, a e se hvataju na hladnu metalnu plo u i zatim stru u sa povr ine iste. Pe ne a e dobijaju se izgaranjem plina na relativno velikim plamenicima postavljenim u vatrostalnim komorama. Sagorijevanjem plina u komorama stvara se a a koja se hvata na hladne stjenke komore. Nakon zatvaranja plina odnosno prestanka sagorijevanja, sa hladnih stijenki komora skidaju se a e. a a svjetiljke dobije se nepotpunim izgaran jem ulja na eli nim tavama. Dobivena a a sabire se kanalima ili elektrostatski. Termalne a e dobivaju se u pe ima gdje se ugljikovodi ni plinovi dekomponiraju (rastavljaju) na ugljik i vodik.

Drugi crni pigmenti

Grafit, dobija se kopanjem rude ili gr ijanjem odabranih ugljikovih minerala u elektri nim pe ima i mljevenjem. Ko tani crni pigment , dobija se iz pougljenjenih ivotinjskih kosti u pe ima i mljevenjem ko tanog ugljena u fini crni prah. Vegetabilni crni pigmenti , dobijaju se iz pougljenjenog drveta u pe ima i mljivenjem u fini crni prah. Crni eljezni oksidi umjetni otporni na temperaturu,alkalije,otapala,sapune i voskove,ali otapaju se u kiselinama.Jeftini su.

a e su isti amorfni ugljik. Dolaze u upotrebi kao prah ili kao kuglice. a a je otporna prema svjetlu, atmosferilijama, lu inama i kiselinama. Karakteriziraju je ekstremno fine estice velike povr ine. Tipovi a a koje se koriste za formuliranje crnih tiskarskih boja su veli ine promjera od 20 do 80 m. Ove a e imaju veliku tinktorijalnu mo . to su estice a e manje to e boja biti crnija a ujedno je i vi a uljna adsorpcija. Mije anjem sa pogodnim vezivima formuliraju se odgovaraju e crne boje.

Grafit

Prema strukturi imamo: - AMORFNE PIGMENTE ( nemaju pravilnu strukturu) - KRISTALNE PIGMENTE (imaju pravilnu strukturu)

Prema uporabi dijele se na: - OPTI KE PIGMENTE (koji daju obojenje) - PIGMENTE SA SPECIJALNIM SVOJSTVIMA (magnetne, fluorescentne)

SVOJSTVA PIGMENATA
Veli ina estica pigmenta

Karakteristi no svojstvo pigmenta je veli ina

estica pigmenta.

Prosje na veli ina estica iznosi od 0.01 do 10 m, a naj e e se upotrebljavaju estice veli ine od 0.1 do 10 m. Nepo eljne su velike tvrde estice jer djeluju abrazivno na tiskovnu forumu i tiskovnu podlogu. Me utim, nepo eljne su I male, vrlo fine estice jer daju mali doprinos opacitetu, mogu zapunjavati raster na tiskovnoj formi, a ponekad mogu uzrokovati i nepo eljan bron ani odbljesak. Zbog toga je veli ina estica pigmenata vrl o bitno svojstvo tiskarskih boja koje ovisi o: - uvjetima postanka (za prirodne pigmente) - uvjetima sinteze (za umjetne pigmente) - mljevenju pigmenata (fino i mlina - za sve pigmente)

to su estice pigmenta manje imaju ve u specifi nu povr inu pa je v e a I uljna apsorpcija odnosno mo enje pigmenta vezivom (potrebno je vi e ulja kako bi se dobro mo io pigment). Mo enjem se prekidaju sile kohezije izme u estica pigmenta, a po inju prevladavati sile adhezije izme u pigmenata I veziva to pridonosi dobroj disperziji pigmenta u vezivima.

Pokritnost

Pokritnost pigmenta, opacitet ili neprozirnost ozna ava sposobnost pigmenta da pokrije neku tiskovnu podlogu, nakon to se dispergira u odre enom vezivu I jednoliko nanese na tu podlogu. Prema pokritnosti pigmente dijelimo na: - pokritne - transparentne - transparentno-pokritne Pokritnost ovisi o vrsti i veli ini estica pigmenta.

10

Izda nost (ja ina ili tinktorijalna mo )

Izda ni su oni pigmenti koji imaju veliku pokritnu mo , to zna i kako s e s malo pigmenta mo e pokriti relativno velika povr ina.

Svjetlostalnost (svjetlostabilnost)

Svjetlostalnost je svojstvo neke tvari da pod utjecajem svjetlosnih zraka ne mijenja svoju boju, oblik i povr inu. To je vrlo va no svojstvo pigmenta jer ve ina pigmenata pod utjecajem sun evog zra enja mijenjaju ton boje. Ve ina pigmenta izblijedi, a samo neki potamne (kromovi pigmenti). Postojanost pigmenta prema svjetlu ozna ava se brojevima od 1 do 8, gdje je s 8 ozna en pigment najpostojaniji prema svjetlu, a s 1 najmanje svjetlostalan pigment.

Tekstura

Pod teksturom pdrazumijevamo nekoliko svojstava istodobno: - relativnu tvrdo u ili meko u suhog pigmenta - strukturu pigmenta (kristalni ili amorfni) - lako u kojom se pigment mo i tijekom mije anja s vezivom - veli inu estica Pigmenti mekane teksture lako se smrve u fini pra ak me u prstima, dok se pigmenti tvrde teksture smrve u tvrdi (o tri) pra ak poput pijeska.

Ostala svojstva

Ostala svojstva pigmenata ovise o uporabi pigmenta odnosno tiskarske boje ime mo e biti uvjetovana na primjer otpornost pigmenta na lu ine, vodu, toplinu, lakiranje, odnosno na organska otapala koja su sastavnice laka, plastificiranje ,otpornost na temperaturu.
Svojstva koja moraju imati pigmenti za prip remu grafi kih boja:

- mo obojenja i pokrivanja - jasno a i ista nijansa visokog intenziteta - dobro kva enje u vezivima - netopivost u svim medijima za izradu veziva - dobro mje anje i dispergiranje u vezivima - nakon dispergiranja nesmiju pon ovno aglomerirati
11

- povoljnu teksturu pogodnu za grafi ke boje - moraju biti inertni na svjetlo, temperaturu i ostale vanjske utjecaje - otpornost na vodu, kiseline, alkalije, razna otapala

U proizvodnji pigmenata posebno se vodi kontrola veli i ne estica pigmenta, jer veli ina estica utje e na fizikalna svojstva grafi kih boja. to su estice pigmenta manje, to je specifi na povr ina ve a, a ve a je i uljna adsorpcija. Ovdje treba naglasiti da je za formulaciju tiskarskih boja vrlo te ko prona i pigment koji bi zadovoljio sve zahtjeve odnosno imao sva navedena svojstva. Zato se uvijek pri formulaciji i proizvodnji odre ene boje izabire pigment koji najbolje odgovara odre enoj tehnici tiska, tiskovnoj podlogi, uvjetima tiska i grafi kom pro izvodu.

12

FI I KA
Pi lji i lji ili ij l ti i i lji ij tl .K i lji ili j j t j j tl ti. Bij l ti l lji t ij tl j i i ij l i t E lj l i t, ti ij tl j t t fl , t l

VA
l t i i

ti j I i j j j i ij l ili t i t , ij l i t I t li ti i t . ti j ili . t t t i fl ti l I j tl . l ,

fl t ili

j P AVI PI BI AS I PI E

i l

l i j tl , li

lji fl ti

j l

i , t j

t i i l

t . j .

j i

ij

13

ZAKLJU AK

Pigmenti su estice koje daju obojenje boji, a moraju biti netopljivi u vezivu, ali se u njemu moraju dobro dispergirati i dobro njime mo iti. Logi no, od pigmenta se tra i definirano obojenje te odre ena pokritnost. Pored ovih zahtjeva od pigmenata se o ekuje to ve a svjetlostalnost, otpornost na povi enu temperaturu i razne kemikalije. Najop enitije, dijele se na prirodne i umjetne (sinteti ke) i na anorganske (kromova uta, milori plava, titan-dioksid, molibdat naran asta, kadmijev pigment) i organske (azo pigmenti, soli kiselih boja, soli kompleksa lu natih boja, ftalocijanini, "VAT" pigmenti i mije ani tipovi). Crni pigmenti - a e i bronce izu avaju se izdvojeno.

14

Literatura:

Skripte Internet

15