Univerzitet u Prištini sa sedištem u Kosovskoj Mitrovici

FAKULTET TEHNIČKIH NAUKA

Zaštita na radu

Seminarski rad
Predmet:Utovar i pretovar

TEMА: Zaštita pri miniranju - određivanje sigurnosnih rastojanja pri miniranju na

površinskom kopu

Profesor: Milenko Petrović Student: Andrija Denić 257/19

Andrija Asanović 251/19
Kristina Andrić 252/19

septembar, 2022. godine

 SADRŽAJ
UVOD.........................................................................................................1
1. EKSPLOZIJE I EKSPLOZIVI...............................................................2
1.1. Pojam i klasifikacija eksplozija.....................................................2
1.2. Karakteristike eksploziva...............................................................3
2. DROBLJENJE STENSKE MASE.........................................................4
2.1. Fazni proces drobljenja.................................................................5
2.1.1. Detonacija............................................................................6
2.1.2. Širenje udarnog talasa.........................................................6
3. KARAKTERISTIKE TEHNOLOGIJE MINIRANJA U
RUDARSTVU............................................................................................8
3.1. Tehnološki postupci miniranja u rudarstvu...................................8
4. SEKUNDARNO MINIRANJE NA KOPOVIMA.................................9
5. ZAŠTITA OKOLINE PRI MINIRANJU.............................................10
5.1. Zaštita od potresa........................................................................10
5.2. Zaštita ljudi od zvučnog efekta....................................................11
6. OBODNO MINIRANJE NA KOPOVIMA.........................................12
7. ODREĐIVANJE SIGURNOSNIH RASTOJANJA PRI MINIRANJU
..................................................................................................................13
7.1. Određivanje sigurnosnih rastojanja usled dejstva seizmičkih
potresa................................................................................................13
7.2. Sigurnosna rastojanja usled razletanja komada pri miniranju...18
8. SIGURNA ZONA OD VAZDUŠNIH UDARNIH TALASA.............19
9. ODREĐIVANJE GASNOOPAZNE ZONE........................................20
ZAKLJUČAK...........................................................................................22
LITERATURA.........................................................................................23
 UVOD

Miniranje se u dvadesetom veku, posebno u njegovoj drugoj polovini, znatno

razvijalo i iz zanatske preraslo u naučnu disciplinu. Pored njegove vekovima razvijane
praktične strane, znatno je razvijena i teorijska strana, odnosno naučni principi
tehnologije miniranja, tako da primena energije eksploziva predstavlja važnu
disciplinu savremene rudarske tehnologije.
Kod sredstava za miniranje, učinjen je napor da se na sistematizovan način
prikažu gotovo sva savremena sredstva koja se koriste u svetu, uz nastojanje da se
detaljniji podaci daju za sredstva domaće proizvodnje. Postupci miniranja na
kopovima podeljeni su i obrađeni prema zadacima koje oni imaju u tehnologiji
otkopavanja. Savremena tehnologija miniranja na kopovima susreće se uglavnom sa
tri grupe problema: adekvatno drobljenje stenske mase, očuvanje okoline i očuvanje
stabilnosti kosina kopova.
Priprema stenske mase, odnosno drobljenje, vrši se primarnim ili proizvodnim
miniranjem. Zaštita okoline se uglavnom obezbeđuje poštovanjem određenih normi i
ograničenja pri izvođenju ovih vrsta miniranja na kopovima, što je ovde takođe
dovoljno detaljno obrađeno. Tu potresi svakako predstavljaju najveći problem.
Očuvanje stabilnosti kosina kopova od nepoželjnog uticaja miniranja, je
problem koji će sve više dolaziti do izražaja sa produbljivanjem i produžavanjem veka
kopova. Osnovni teorijski principi za rešavanje ovog problema su postavljeni i za
praktičnu primenu u ovoj knjizi dovoljno detaljno obrađeni. Njihova praktična
primena treba da omogući dalje usavršavanje ove metodologije.
Svi izloženi postupci proračuna, odnosno dimenzionisanja parametara pojedinih
postupaka miniranja, kako je to već normalno u tehnologiji miniranja, predstavljaju
prvi korak u postavljanju tehnologije miniranja koja se zatim praktičnom proverom u
lokalnim geološkim uslovima treba da modifikuje da bi dala najbolje efekte.

1
 1. EKSPLOZIJE I EKSPLOZIVI

1.1. Pojam i klasifikacija eksplozija

Eksplozija se može definisati kao proces pri kome se odvija nagli preobražaj ili
oslobađanje energije. Da bi se neki proces mogao okarakterisati kao eksplozija bitan
je intenzitet oslobađanja energije, odnosno za eksploziju su bitna dva parametra:
količina oslobođene energije i vreme. Procesi kod kojih se oslobodi veća količina
energije u jedinici vremena su snažniji procesi ili snažnije eksplozije, jer količina
energije u jedinici vremena izražava snagu. Pri eksploziji jednog kilograma privrednih
eksploziva oslobađa se 3000 - 6000 kJ/kg, i to su snažne eksplozije jer se ova količina
energije oslobodi u vremenu koje se meri u hiljaditim delovima sekunde. Nasuprot
tome sagorevanjem jednog kilograma uglja oslobodi se 39000 kJ/kg, ili kerozina
47000 kJ/kg, ali to nije eksplozija jer oslobađanje ove energije traje vremenski dugo.

Eksplozije se po svojoj prirodi dele na: fizičke, hemijske i nuklearne.

Kod fizičkih eksplozija dolazi samo do fizičkog oslobađanja ili preobražaja

jednog oblika energije u drugi, bez ikakvih drugih reakcija koje bi uticale na promenu
hemijskog sastava neke materije. U takve eksplozije mogu se svrstati eksplozije
sudova pod pritiskom, udar meteora, itd.
Nuklearne eksplozije su procesi pretvaranja nuklearne energije u toplotnu,
putem nuklearnih reakcija. Nuklearne reakcije su najsnažniji dosada poznati
eksplozivni procesi, jer se pri takvim reakcijama oslobađa daleko veća količina
energije u jedinici vremena od svih ostalih vrsta eksplozije.
Hemijske eksplozije su procesi pretvaranja hemijske energije određene materije
u toplotnu putem hemijskih reakcija, pri čemu su to takvi hemijski procesi gde dolazi
do oslobađanja toplotne energije a produkti reakcije su u gasovitom stanju. Ovakve
vrste eksplozije se koriste u rudarstvu za drobljenje stenskih masa. Za uspešno
drobljenje stenske mase važno je da se hemijska reakcija odvija velikom brzinom
(proces detonacije), da se stvori što veća količina gasova i da se oslobodi što veća
količina toplote.

2
Time se ostvaruje udarno dejstvo eksploziva i obezbeđuje nagli rast pritiska gasovitih
produkata reakcije, pod čijim se dejstvom i drobi stenska masa.

1.2. Karakteristike eksploziva

Svaki eksploziv ima određene karakteristike koje su fizičko - hemijske ili

minersko - tehničke prirode, a koje ukazuju na različite osobine eksplozivne materije:
razornu moć, osetljivost na spoljnje uticaje, na mogućnost ili celishodnost primene u
određenim radnim uslovima, itd. Tokom istorijskog razvoja proizvodnje i primene
eksploziva, razvijen je čitav niz postupaka i metoda za merenje određenih
karakteristika eksploziva. Neke od tih merenih veličina služe proizvođačima da prate
kretanje kvaliteta svojih proizvoda a druge minerima kao veličine za orjentaciju u
primeni eksploziva. U ovom tekstu, dat je opis onih osobina koje su značajne za izbor
i primenu eksploziva za određene radne uslove i zadatke.
Izbor eksploziva za određene namene i radne uslove, bazira se na tri kriterijuma:
mogućnost efikasne reakcije u određenim radnim uslovima, minerskim
karakteristikama eksploziva i troškovima primene po jedinici minirane mase. U
principu treba odabrati eksploziv kojim će se efikasno izvršiti određen zadatak u
konkretnim uslovima sa najnižom cenom. Eksplozivi se razlikuju u pogledu više
osobina, kao što su: gustina, detonaciona brzina, energija, količini i vrsti proizvedenih
gasova reakcijom, osetljivost, otpornost na vodu, ponašanje na različitim
temperaturnim uslovima, itd. Ako bi se tražio eksploziv koji ima najbolje
karakteristike u pogledu svih navedenih osobina on bi verovatno bio i najskuplji. Za
mnoge namene nisu potrebne najbolje karakteristike u pogledu svake osobine da bi
eksploziv efikasno obavio zadatak.
Primera radi, ako se minira bušotinama velikog prečnika nije potreban eksploziv
sa vrlo malim kritičnim prečnikom, jer je on skuplji, ili ako se minira u suvoj sredini
nije potreban eksploziv sa visokom otpornošću na vodu, koji je takođe skuplji. U
procesu izbora eksploziva mora se, znači, oceniti koje su karakteristike eksploziva
neophodne za konkretne radne uslove. Zatim treba na osnovu potrebnih osobina
izvršiti selekciju onih eksploziva koji mogu efikasno da funkcionišu u datim radnim
uslovima. I konačno, iz takve selekcije odabrati eksploziv koji će obaviti zadatak sa
najnižom cenom.

3
 Radi olakšanja takvog postupka, u ovom tekstu je dat opis osnovnih osobina o
kojima treba voditi računa prilikom selekcije eksploziva, grupisane u dve grupe:

 osobine koje određuju uslove primene eksploziva

 minerske karakteristike eksploziva

2. DROBLJENJE STENSKE MASE

Drobljenje stenske mase eksplozivom je kompleksan proces na koji utiče niz

promenljivih faktora od kojih su neki pod kontrolom minera a drugi nisu. Na slici 1
prikazani su uticajni ulazni parametri miniranja, čiji uticaj dolazi do izražaja u
drobljenu stene, koje u principu ne traje duže od 2 sekunde, kao i parametri koji
karakterišu rezultat miniranja čije predviđanje nije lako obzirom na promenljivost
terenskih uslova i brojnost uticajnih parametara.

Slika 1. Šema ulazno izlaznih promenljivih kod miniranja

4
 Razjašnjenje mehanizma drobljenja stenske mase i razvijanje adekvatnog
matematičkog modela tj. teorije koja bi povezala uticajne parametre i rezultat
miniranja tj. dala osnovu za proračun miniranja, je verovatno najinteresantnija ali i
najproblematičnija oblast kad je u pitanju primena eksploziva. Postavljanje
sveobuhvatne teorije drobljenja zadire u mnoge naučne oblasti: hemiju, fiziku, talasnu
teoriju, termodinamiku, mehaniku stena, itd.
Uprkos obimnim istraživanjima sprovođenim od polovine XX veka, još uvek
nema prihvatljive jedinstvene teorije koja će objasniti mehanizam drobljenja za sve
uslove miniranja i u svim vrstama materijala. Osnovni problem u tome stvara dvojna
priroda energije (udarna energija i gasna energija) koju brizantni eksplozivi
ispoljavaju u svom dejstvu.
Za specifične uslove miniranja i okruženja, mnogi istraživači su dali vredne
informacije i hipoteze koje mogu da predstavljaju polaznu osnovu teorije drobljenja.
Na osnovu takvih hipoteza razvijene su brojne nepovezane i za ograničene uslove
važeće teorije, koje čine rezultat različitog pristupa u njihovom postavljanju:
razmišljanje tj. imaginacija, višegodišnje praktično iskustvo i terensko isprobavanje,
laboratorijska ispitivanja, obrada terenskih rezultata ili adaptacija matematičko-
fizičkih modela iz drugih naučnih oblasti.
Međutim, sve te teorije još uvek ne omogućuju jednostavnu optimizaciju
drobljenja odnosno granulacije odminirane mase. Da bi imala praktičnu vrednost
teorija drobljenja pored objašnjenja mehanizma drobljenja i omogućavanja
predviđanja rezultata miniranja, treba da omogući odnosno inicira i nove metode i
tehnike miniranja. Time bi doprinela unapređenju savremene prakse, odnosno
poboljšanju korisnog utroška energije eksploziva i smanjenju neželjenih efekata
miniranja.

2.1. Fazni proces drobljenja

Imajući u vidu napred izloženo dejstvo eksploziva na okolnu sredinu i na

osnovu obimnog izučavanja procesa drobljenja kako laboratorijskog tako i terenskog i
snimanja razvoja drobljenja ultra brzim kamerama, itd u procesu drobljenja se mogu
izdvojiti četiri vremenske faze/1/: 
 detonacija 
 prostiranje udarnog talasa 

5
 ekspanzija gasova pod pritiskom 
 pomeranje (odbacivanje) stenske mase.

Objašnjenje prirode procesa u svakoj od ovih faza daje dobru osnovu za razumevanje
problematike drobljenja stenske mase i validnosti pojedinih teorija drobljenja.

2.1.1. Detonacija

Faza detonacije je početna faza u procesu drobljenja stenske mase. Razvojem

detonacionog talasa u eksplozivu javlja se i udarni pritisak kao njegov efekat na
zidove prostorije gde eksploziv reaguje. Kod sferičnih punjenja moglo bi se reći da se
udarni pritisak javlja istovremeno u svim pravcima. Kod izduženih bušotinskih
punjenja, kako detonacioni talas putuje kroz eksplozivno punjenje, tako se pomera i
mesto pojave udarnog pritiska na zidove bušotine. Po dolasku detonacionog talasa na
čelo punjenja udarni pritisak se prenosi i na čep, formirajući udarni talas koji se kreće
kroz čep znatno manjom brzinom od brzine detonacionog talasa. Udarni pritisak ima
maksimalnu vrednost na zidovima bušotine a zatim naglo opada po eksponencijalnom
zakonu.
Udarni pritisak izaziva visoka dinamična opterećenja na zidove bušotine, obično
veća od dinamičke čvrstoće stene, što izaziva usitnjavanje stene na zidu bušotine i
proširenje zapremine bušotine.
Proširenje zapremine bušotine može da se javi kao sprašivanje, drobljenje ili
sabijanje materijala na zidovima bušotine, i kreće se u rasponu od 13 prečnika
bušotine, sve u zavisnosti od osobina stene i upotrebljenog eksploziva. Proširenje
bušotine uslovljava opadanje pritiska gasova eksplozije.

2.1.2. Širenje udarnog talasa

Druga faza u procesu drobljenja stenske mase, uslovljena procesom detonacije,

koja ga neposredno prati je širenje udarnog talasa kroz stensku masu. Geometrija
kojom se razvija udarni talas kroz stensku masu zavisi od mnogo faktora: detonacione
brzine, osobina stene tj. brzina kretanja zvuka ( elastičnih uzdužnih talasa ) kroz
stenu, mesta i broja tačaka iniciranja eksploziva, oblika punjenja, itd. Teorijski

6
gledano, ako je punjenje sferične forme ili sa odnosom dužine i prečnika do 6:1, onda
je širenje talasa u obliku ekspandujuće sfere (lopte).
Ako je odnos dužine i prečnika preko 6:1 a eksplozivno punjenje se radijalno
inicira, onda se širenje talasa može predstaviti u obliku ekspandujućeg cilindra, kao na
slici 2 Kod etažnog miniranja sa tačkastim podnim iniciranjem, udarni talas se formira
oko tačke iniciranja i počinje kretanje kroz stensku masu dok detonacija još traje u
eksplozivnom stubu. U tom slučaju, u blizini bušotine, udarni talas ima prelazni oblik
između sfere i cilindra, zavisno od odnosa detonacione brzine i brzine kretanja talasa
kroz stensku masu, kao na slici 3.

Slika 2. Širenje udarnog talasa pri radijalnom iniciranju

Slika 3. Širenje udarnog talasa pri podnom iniciranju bušotine

Udarni talas na svom frontu izaziva kompresiju stenske mase u pravcu kretanja
talasa sa tendencijom da sabije stensku masu menjajući joj gustinu tj. zapreminu
delova stenske mase. U toj situaciji u pravcu normalnom na pravac kretanja talasa
javljaju se tangencijalni naponi koji stensku masu opterećuju na istezanje i ako su jači
od zatezne čvrstoće stene mogu dovesti do stvaranja pukotina koje imaju radijalni
pravac pa se nazivaju radijalne pukotine.

7
 Zonu kompresije sledi zona razređenja u kojoj dolazi do zateznih naprezanja u
pravcu kretanja talasa koja, ako su dovoljnog intenziteta, dovode do stvaranja tzv.
koncentričnih pukotina. Šema pojave napona i pukotinskog sistema formiranog pod
dejstvom udarnog talasa prikazana je na slici 4.

Slika 4. Šema formiranja pukotinskog sistema udarnim talasom

3. KARAKTERISTIKE TEHNOLOGIJE MINIRANJA U

RUDARSTVU

U savremenoj rudarskoj praksi miniranje se izvodi sa različitim ciljevima

odnosno zadacima u tehnologiji otkopavanja. Da bi se ti zadaci ispunili na
odgovarajući način primenjuju se i različite minerske metode, tako da se tehnologija
miniranja u rudarstvu može da podeli na različite metodološke postupke ili vrste
miniranja prema minerskim zadacima i metodama kojima se ti zadaci ostvaruju.

3.1. Tehnološki postupci miniranja u rudarstvu

Prema tehnološkim zadacima u rudarskoj proizvodnji i metodama miniranja

kojima se ti zadaci ostvaruju, u rudarstvu se mogu izdvojiti sledeći tehnološki
postupci miniranja:
1. Miniranje kod izrade površinskih i podzemnih prostorija,
2. Primarno ili proizvodno miniranje na površinskim i jamskim otkopima

8
3. Miniranje kod završavanja etaža na površinskim otkopima (obodno miniranje)
4. Sekundarno miniranje
5. Miniranje u cilju odsecanja kompaktnih blokova
6. Miniranje u cilju direktnog otkrivanja korisne sirovine, tj. premeštanje stenske
mase u otkopani prostor

4. SEKUNDARNO MINIRANJE NA KOPOVIMA

Sekundarno miniranje na kopovima izvodi se u cilju izvršenja različitih

sporednih minerskih zadataka vezanih za proizvodnju ili za izradu određenih objekata
na kopu. Na kopovima se mogu javiti veoma raznovrsne potrebe za sekundarnim
miniranjem kao pomoć normalnom odvijanju proizvodnje i razvoju kopa, kao:
 razbijanje krupnih blokova, 
 poravnanje nivoa etaža tj. uklanjanje pragova, 
 miniranje obodnih venaca kod etaža koje izbijaju na površinu terena, 
 izrade pristupnih puteva izvan granica kopova, 
 izrada pojedinih objekata u stenskoj masi, i dr.
Za ove poslove se koriste samohodne ili lako pomerljive bušaće garniture sa
prečnicima bušenja do 100 mm, i patroniranim eksplozivima odgovarajućih minersko
- tehničkih karakteristika. Specifična potrošnja eksploziva je kod ovog miniranja
znatno veća od potrošnje kod primarnog miniranja, i izraženija je pojava razletanja
komada i vazdušnih udara. Sve navedene slučajeve sekundarnog miniranja nije
moguće tipizirati i za njih dati razrađene postupke miniranja, pa su ovde izloženi
najčešći, manje više ustaljeni minerski postupci, kod: 
 usitnjavanja blokova, 
 otvaranja etaža, 
 miniranja kod izrade većih kanala.
Za miniranje pragova, obodnih venaca i ostalih zadataka sekundarnog
miniranja, ne mogu se dati standardni postupci miniranja, jer jako zavise od lokalnih
uslova i cilja miniranja i definišu se iskustveno na licu mesta.

9
 5. ZAŠTITA OKOLINE PRI MINIRANJU

Već je više puta naglašavano da miniranje može izazvati različite, jače ili slabije
efekte u okolini i ako intenzitet tih efekata prekorači određene granice dolazi do
štetnih, pa i opasnih posledica po ljude i objekte. Osnovni efekti miniranja od kojih
treba štititi ljude i objekte u okolini su:
 vibracije ili potresi, 
 vazdušni udari, 
 leteći komadi.
Radi zaštite okoline od štetnih efekata miniranja, u industrijski razvijenim
zemljama, razrađeni su standardi za zaštitu i uvedena ograničenja za intenzitet
ispoljavanja određenih efekata miniranja u okolini. Ograničenja u vezi sa navedenim
efektima, odnose se ili na dozvoljeni intenzitet efekta na određenom rastojanju, kao
što je to kod potresa i vazdušnih udara, ili na veličinu zone u kojoj treba preduzeti
odgovarajuće mere zaštite kao što je to kod letećih komada.

5.1. Zaštita od potresa

Potresi su jedan od najproblematičnijih efekata miniranja po okolinu, jer

izazivaju iznenadne vibracije tla i objekata različitog intenziteta, na koji se ljudi teško
privikavaju. Pritužbe na negativne efekte potresa izazvanih miniranjem variraju u
širokom rasponu, od uticaja na ljudsku psihu do rušenja objekata. Vrlo često su te
pritužbe preterane, ali su u mnogim slučajevima opravdane. U slučaju neadekvatne
kontrole, potresi mogu da izazovu ozbiljna oštećenja stambenih i industrijskih
objekata i instalacija.
Primena masovnog miniranja na kopovima je probleme vezane za potrese
uvećala, a pooštravanje ekoloških zahteva i poštovanja svojine ( a sa tim prava na
naknadu šteta) još više ih pooštravaju. Zbog toga površinski kopovi moraju da imaju
razrađen i proveren sistem kontrole nivoa potresa u okolini, kako da bi se sprečilo
oštećenje objekata u okolini, tako i da se ima argumentovan odgovor u slučaju
neopravdanih zahteva za naknadu šteta.

10
5.2. Zaštita ljudi od zvučnog efekta

Zvuk ima nepovoljan efekat na ljude i pri manjem intenzitetu od granice loma
stakla, što zavisi od njegove učestalosti. Zbog toga više država u svetu ograničava
dozvoljenu jačinu zvuka u granicama od 120-140 dB, zavisno od učestalosti
detonacija.
Jugoslovenski “Pravilnik o tehničkim normativima pri rukovanju eksplozivnim
sredstvima i miniranju u rudarstvu”, S.L.br.26/1988.god., u članu 113, takođe daje
dozvoljenu jačinu zvuka u funkciji učestalosti detonacija koja se kreće u granicama od
1mbar (134 dB) do 5 mbar (148 dB), što je više od dozvoljene jačine u industrijski
razvijenim zemljama. Imajući ovo u vidu, ovde je u tabeli 1 data preporuka graničnih
vrednosti jačine zvuka.

Tabela 1. Preporučive granične vrednosti jačine zvuka

Dozvoljena količina eksploziva koja sme da se istovremeno inicira, kod zaštite

ljudi od vazdušnih udara, odnosno prejakog zvuka, određuje se po odredbama u
članovima 114 i 115 navedenog pravilnika. Pri tome se za sekundarno miniranje
blokova nalepnim minama, sa dijagrama očitava količina eksploziva koja se sme
inicirati za zadatu dozvoljenu jačinu zvuka ili jačina zvuka za poznatu količinu
eksploziva.
Kod miniranja začepljenim bušotinama, prema odredbama čl.115, merodavan je
150-i deo ukupne količine eksploziva u minskom polju, na koji se još dodaje i
količina pentrita u detonirajućem štapinu po površini minskog polja.

11
 Slika 5. Dijagram za određivanje vazdušnog nadpritiska u funkciji količine eksploziva

6. OBODNO MINIRANJE NA KOPOVIMA

Proizvodno ili primarno miniranje na kopovima ima zadatak da izvrši pripremu

stenske mase tj. da je odvoji od masiva i usitni do određene granulacije, kako bi se
omogućilo dalje odvijanje procesa otkopavanja. Pri tome se mora obezbediti i
odgovarajući kapacitet pripreme odnosno otkopavanja. Stalna težnja za smanjenjem
cene koštanja otkopavanja, nameće primenu masovnog otkopavanja, odnosno
primenu velikih kapaciteta, što povlači primenu: etaža većih visina, bušotina velikih
prečnika, primenu snažnijih eksploziva, velikih minskih serija, itd. Sve te mere,
dovode do povećanja koncentracije oslobođene energije eksploziva u minskom polju,
što nažalost dovodi i do pojačanih efekata miniranja na stensku masu oko minskog
polja.
Ti efekti su: pojačani potresi, proširivanje postojećih i formiranje novih
pukotinskih sistema u stenskoj masi, slabljenje veza u stenskoj masi po pukotinskim
sistemima, i dr. Iste efekte miniranje ima i na stensku masu u bokovima tj. u kosini
kopa. Približavanjem primarnog miniranja kosini kopa, povećava se nivo potresanja
kosine odnosno brzina oscilovanja stenske mase u kosini.

12
 Povećanje brzine oscilovanja stenske mase u kosini, zavisno od njenog
intenziteta, može da izazove sledeće efekte u stenskoj masi:
 Slabljenje veza između blokova u masivu po ravnima oslabljenja, odnosno
slabljenje otpornosti masiva na smicanje po postojećim diskontinuitetima, (rasedi,
rasedne zone, pukotine, slabi slojevi, i sl.), 
 Prostorno širenje postojećih diskontinuiteta, 
 Formiranje novih diskontinuiteta, 
 Osipanje i obrušavanje blokova niz etažne kosine, 
 Pomeranje, odnosno smicanje delova kosina kopa koji zahvataju jednu ili više
etaža.

7. ODREĐIVANJE SIGURNOSNIH RASTOJANJA PRI

MINIRANJU

Odredjivanje sigurnosnih rastojanja pri izvođenju minerskih radova odnosi se

na:

1. Određivanje sigurnosnih rastojanja usled seizmičkih potresa;

2. Određivanje sigurnosnih rastojanja usled dejstva vazdušnih udarnih talasa;
3. Određivanje sigurnosnih rastojanja od razletanja komada pri miniranju.

Ova sigurnosna rastojanja zavise od: Upotrebljene količine eksploziva,

rasporeda minskih punjenja, izbora milisekundnog intervala usporenja i načina
iniciranja, pokazatelja dejstva eksplozije i drugih faktora.

7.1. Određivanje sigurnosnih rastojanja usled dejstva seizmičkih potresa

Pod seizmičkim dejstvom miniranja podrazumevamo oscilovanje tla,

pobuđenog onim delom oslobodjene energije eksplozije koji se ne utroši na drobljenje
radne sredine, već izaziva elastične deformacije u bližoj ili daljoj okolini mesta
eksplozije. Ovako nastale elastične deformacije prostiru se u vidu elastičnih

13
seizmičkih talasa radijalno od mesta eksplozije. Intenzitet ovako nastalih elastičnih
seizmičkih talasa zavisi u prvom redu od količine eksploziva (Q), rastojanja od mesta
miniranja (r), karakteristika radne sredine, vrste eksploziva, načina miniranja i dr.
Odredjivanje sigurnosnih rastojanja usled dejstva seizmičkih potresa može se obaviti:
• instrumentalnim merenjem „in situ“;
• empirijskim furmulama.

Brzina oscilovanja Stepen Opis seizmičkog dejstva

tla (cm/s) seizmičkog
inteziteta
<0,2 I Potres se oseća samo
instrumentalno(merenjem)
0,2 - 0,4 II Potres se samo u nekim slučajevima oseća u
potpunoj tišini
0,4 - 0,8 III Potres oseća samo mali broj ljudi ili samo oni
koji ga očekuju
0,8 - 1,5 IV Potres oseća mnogo ljudi, čuje se zveket
prozorskog stakla
1,5 - 3,0 V Otpadanje kreča sa maltera, oštećenja na
zgradama u slabom stanju
3,0 - 6,0 VI Javljaju se fine pukotine u malteru, oštećenja
na zgradama koje već imaju trajne deformacije

6,0 - 12,0 VII Oštećenja na zgradama u dobrom stanju,

pukotine u malteru, delovi maltera otpadaju,
fine pukotine u zidovima, pukotine u zidnim
pećima, rušenje dimnjaka
12,0 - 24,0 VII Znatna oštećenja građevina, pukotine u nosećoj
konstrukciji i zidovima, veće pukotine u
pregradnim zidovima, padaju fabrički
dimnjaci, stropoštavanje plafona
24,0 - 48,0 IX Rušenje građevina, veće pukotine u zidovima
>48,0 X-XIII Velika razaranja građevina, stropoštavanje
čitavih objekata

14
 Tabela 2. Opis stepena seizmičkog dejstva(MCS skala)
Instrumentalna merenja „in situ“ daju bolje i tačnije rezultate, i treba da ih obavi
stručnjak za seizmiku, a interpretaciju rezultata merenja zajednički stručnjak za
seizmiku i stručnjak za miniranje. Seizmičko bezopasno rastojanje pomoću formula
orijentaciono se može odrediti iz sledećeg odnosa:

rs=Ks*α*√3 Q, m

Vrsta stene Ks
Čvrste kompaktne 3 Pri postavljanju
Čvrste raspucale 5 minskog punjenja u
Šljunčano zemljište 7 zemljište zasićeno
Peščane naslage 8 vodom ili u vodu
Glina i naslage 9 koeficijent Ks, mora se
Nasuto rastresito zemljište 15 povećati za (1,5-2)
zasićeno vodom puta
Zemljište zasićeno vodom 20
Tabela 3. Vrednost koeficijenta Ks

Pokazatelj Pokazatelj Pokazatelj

α α α
dejstva dejstva dejstva
eksplozije(n) eksplozije(n) eksplozije(n)
0,5 1,20 1,7 0,86 2,4 0,76
1,0 1,00 1,8 0,84 2,5 0,75
1,1 0,98 1,9 0,82 2,6 0,74
1,2 0,96 2,0 0,80 2,7 0,73
1,3 0,94 2,1 0,79 2,8 0,72
1,4 0,92 2,2 0,78 2,9 0,71
1,5 0,88 2,3 0,77 3,0 0,70

Tabela 4. Vrednost koeficijenta α

15
Gde je:
r – radijus seizmički opasne zone, m;
Ks – koeficijent koji zavisi od fizičko-mehaničkih karakteristika radne sredine gdje se
objekat nalazi;
α – koeficijent koji zavisi od pokazatelja dejstva eksplozije;
Q – količina eksplozivnog punjenja, kg.
Ako je zadato rastojanje od mesta miniranja do sigurnosnog objekta, dozvoljena
količina eksploziva određuje se iz odnosa:

Zbog sigurnosti ovo rastojanje se povećava za 50-70% . Sigurnosno rastojanje

može se takođe izračunati koristeći formulu: n3

Rs= 30,00 * √4 n 3 * √ W , (m)

Gde je:
n-pokazatelj dejstva eksplozije (n=1)

Prema prof. Medvedevu procjena seizmičke opasnosti usled eksplozije može

biti razmatrana preko korekcionih koeficijenata koji obuhvataju uticajne parametra.
Bezopasna udaljenost zavisi od niza tih parametara, ali od stanja zgrada. Upogledu
otpornosti na potrese usled miniranja zgrade možemo podeliti u tri osnovne
kategorije:

A- Prizemne zgrade ozidane lomljenim kamenom, zgrade zidane od nepečenih cigala

(ćerpič), nabojem od gline itd.
B- Obične zgrade zidane opekom, zgrade zidane velikim blokovima, pritesanim
kamenom, zgrade sa djelimično drvenom konstrukcijom.
C- Armirano betonske građevine i obične drvene građevine.

16
 Najotpornije na potrese usled miniranja su zgrade (C) kategorije, dok su
najmanje otporne zgrade iz (A) kategorije. Dok se za zgrade (A) kategorije oštećenja
mogu očekivati u domenu IV-tog seizmičkog stepena, dotle se za zgrade (C)
kategorije početna oštećenja mogu očekivati tek u domenu VII-og seizmičkog
stepena.
Prema tome, za pojedinačnu ocenu otpornosti objekata na potreser usled
miniranja, treba odrediti, koji stepen seizmičkog stepena inzenziteta je opasan za
dotični objekat, a zatim kog je seizmičkog stepena intenzitet potresa koji se opaža. Na
taj način se može zaključiti dali je dotični potres usled miniranja opasan za objekat ili
nije. Sigurnosno rastojanje prema prof. Medvedevu može se odrediti iz odnosa:

rs= Kb * Kp * Kz * Rred * √3 Q , m
Gde je:

rs- radijus opasne zone usled seizmičkog dejstva miniranja, m

Kb - koeficijent koji zavisi od stanja objekta-zgrade,
Kp - koeficijent koji zavisi od načina aktiviranja minskog polja,
Kz - koeficijent koji zavisi od fizičko mehaničkih i tehničkih karakteristika stijena,
Rred - redukovano rastojanje za razne stepene potresa pri trenutnom ili milisekundnom
miniranju,
Q - količina upotrebljenog eksploziva, kg

Vrednosti koeficijenta Kb date su u tabeli 5.

Kategorija zgrade Stanje zgrade Stepen seizmičkog Koeficijent Kb

intenziteta, (cm/s)
A Trošne, od lomljenog kamena i ćerpiča 4 2,5
B Zgrade zidane opekom, blokovima sa 5 1,6
prethodnim deformacijama
C Jake stabilne zgrade od armiranog 6-7 1,0
betona, ili drvene konstrukcije

Tabela 5. Vrednosti koeficijenta Kb

17
7.2. Sigurnosna rastojanja usled razletanja komada pri miniranju

Daljina razbacivanja komada stijena posle miniranja zavisi od niza uticajnih

parametara kao što su:
- količina upotrebljenog eksploziva;
- geometrija rasporeda eksplozivnog punjenja;
- Veličina linije najmanjeg otpora;
- Ugao odbacivanja;
- Reljef zemljišta i dr.
Odredjivanje daljine razbacivanja komada minirane mase može da se vrši na
više načina. Ako se uzme u obzir energija eksplozije i energija odbačenih komada,
onda se za odredjivanje mogu koristiti balistički proračuni brzine leta komada i njihov
domet.

Brzina komada stene u trenutku napuštanja masiva može se izračunati iz odnosa:

Gde je :
Qb - maksimalna količina eksploziva po bušotini(kg)
ys - zapreminska masa stene, ys = 2.5 daN/cm3
W - prosečna linija najmanjeg otpora, W = 2.9m

Maksimalni domet odbacivanja komada je:

Gde je:
β - ugao vektora brzine prema horizontu, β = 45o (najnepovoljniji slučaj)

Prilikom izvođenja miniranja zona u proračunatom radijusu mora biti u

potpunosti obezbeđena tako da apsolutno nije dozvoljeno nikakvo prisustvo ljudi,
osim stručnih lica koji izvode miniranje. Svi radnici moraju biti u skloništima a ostali
moraju biti udaljeni iz zone razletanja komada.

18
 8. SIGURNA ZONA OD VAZDUŠNIH UDARNIH TALASA

Poluprečnik sigurnosne zone od dejstva vazdušnih udarnih talasa na površini,

određuje se na osnovu formule:

R=Kp√3 Q = m
Na intenzitet vazdušnog udarnog talasa utiču mnogi činioci kao što su:
- vrsta i količina eksploziva,
- konstrukcija eksplozivnog punjenja u bušotini,
- konfiguracija okolnog terena,
- vremenski uslovi u momentu miniranja,
- milisekundni interval usporenja,
- udaljenost ugroženog objekta od centra minskog polja.

Najvažniji uslov za minimalno ispaljivanje štetnog dejstva vazdušnog udarnog

talasa je:
Lč – dužina čepa minske bušotine
W – linija najmanjeg otpora

Znači da je veoma značajno da dužina čepa minske bušotine bude veća ili
najmanje jednaka liniji najmanjeg otpora. To je slučaj kada se energija eksploziva u
najvećoj mjeri utroši na razaranje stenske mase, a samo njen manji deo na
ispoljavanje u obliku seizmičkog i dejstva vazdušnog udarnog talasa.
Pored navedenog uslova treba gde je god to moguće izbegavati upotrebu veće
količine detonirajućeg štapina na otvorenom prostoru ( kod povezivanja bušotina na
minskom polju ) i spoljna punjenja kod sekundarnog miniranja, jer se u ta dva slučaja
stvaraju uslovi za povećano dejstvo vazdušnog udarnog talasa.
Vazdušni udarni talas nastaje u trenutku detonacije u graničnom delu eksploziv
– vazduh gde se odvija nagli skok atmosferskog pritiska pa dolazi do izražaja inercija
vazduha koja deluje kao zid detonacijskom pritisku, pa se taj skok prenosi dalje na
relativno velike udaljenosti. On nakon naglog skoka postepeno opada na vrednost
ispod atmosferskog pritiska zbog čega se može podijeliti na dve faze:

19
- fazu kompresije
- fazu razređenja.
Vazdušni udarni talas karakteriše zgušnjavanje i zagrevanje vazduha
zahvaćenog vazdušnim udarom, a preještanje vazduha zavisi od veličine i predznaka
promene pritiska ( kompresija, razređenje ). Te veličine nisu konstantne već opadaju
srazmerno udaljenosti od centra eksplozije. Na dovoljno velikoj udaljenosti vazdušni
udarni talas po jačini se približava atmosferskom, a brzina širenja postaje jednaka
brzini zvuka to jest vazdušni udarni talas prelazi u akustični talas. Sigurnosno
rastojanje empirijski se može izračunati posebno za objekte, posebno za ljude i to:
Za objekte:

R0=Kp√ Q(m)
Gde je:
Ro – bezopasno rastojanje za objekte do IV stepena seizmičke skale
Kp – koeficijent proporcionalnosti i za bušotinska punjenja iznosi 2-4
Q – količina upotrijebljenog eksploziva u jednom intervalu usporenja

Za ljude:
Bezbednosno rastojanje od vazdušnog udarnog talasa za ljude računa se iz odnosa:

Rr=15 √3 Q(m)
Gde je:
Rr- bezbedonosno rastojanje za ljude
Q- Količina upotrebljenog eksploziva

9. ODREĐIVANJE GASNOOPAZNE ZONE

Radijus gasnoopasne zone usled eksplozije sračunava se na osnovu dopuštene

koncentracije štetnih gasova na granici gasnoopasne zone i može se dobiti iz odnosa:

rg= Kg √ C ∗Q (m)
Gde je:
rg – radijus gasnoopasne zone, m;

20
Q – količina ukupno upotrebljenog eksploziva u 100 bušotina,
C – količina štetnih gasova (preračunata na CO), C = 10 l/kg (najnepovoljniji slučaj);
Kg – eksperimentalni koeficijent, Kg = 1.0 – 1.5. Usvojeno Kg = 1.2.
Za utvrđivanje radijusa gasnoopasne zone treba poznavati klimatske prilike u mestu
miniranja ( pravac i brzinu vetra ). Pri promeni pravca vetra za vreme miniranja,
radijus gasnoopasne zone u pravcu vetra povećati dva puta.

21
 ZAKLJUČAK

Razumevanje mehanike miniranja i njenog odnosa sa rudarskom operacijom u

celini leži u osnovi najuspešnijih programa miniranja. Prividno opterećenje i razmak
izmereni na osnovu šeme bušenja ne moraju nužno biti efektivno opterećenje i razmak
tokom eksplozije. Redosled detonacije rupa može prouzrokovati promenu ovih
merenja. Pravi odnos razmaka do tereta, vreme pucanja i korišćeni eksploziv će uticati
na kretanje i lomljenje jalovine. Mišljenja se razlikuju u pogledu pravilnog odabira
ovih varijabli za određene svrhe.
Miniranje je dobilo obnovljeno interesovanje u poslednjih nekoliko godina,
posebno u površinskim rudnicima uglja.
Poboljšana fragmentacija je često dodatna prednost livenja. Principi livenog
miniranja mogu se koristiti za otvaranje ključa duž novog visokog zida, poboljšanje
produktivnosti rada kamiona i pomoć u pravcu kretanja kvara u posebnim primenama.

22
 LITERATURA

1. https://www.orica.com/products-services/resources/blasting-principles
2. https://www.osti.gov/
3. http://dr.rgf.bg.ac.rs/
4. Krsnik, J., 1989.: Miniranje, Rudarsko-geološko-naftni fakultet, Institut za
rudarstvo, geotehniku i naftu
5. Ester, Z., 2005.: Miniranje I, : Rudarsko-geološko-naftni fakultet
6. Božić, B., 1998.: Miniranje u rudarstvu, građevinarstvu i geotehnici, Geotehnički
fakultet
7. Božić, B., 2001.: Minerski priručnik, vlastita naklada.

23